Osnovni pojmovi IT (preuređeni sadržaj sa Web-a) sadržaj preuredio Nebojša Stanković

Osnovni pojmovi IT
- Podatak – činjenica koju smo saznali opažanjem koja sama po sebi nema značenje
- Informacija – podatak koji ima neko određeno značenje, tj. smisao
- Informatika – nauka o prikupljanju, obradi i prenosu informacija uz pomoć računara; težište proučavanja je informacija
- Računarstvo – nauka koja se bavi proučavanjem računara i postupaka koji se primjenjuju na računarima; težište
proučavanja je računar, a ne informacija
- Savremeni računar – elektronski, digitalni, automatski i programabilni uređaj za obradu podataka
o Elektronski – skup je elektronskih delova
o Digitalni – obrađuje samo numeričke podatke, a sve ostale zapisuje u obliku brojeva
o Automatski – sam bez ičije pomoći izvršava zadane naredbe
o Programabilni – naredbe zadate računaru mogu se promeniti
- Fizički deo računara (hardware) – skup svih fizičkih komponenti računara
- Programski deo računara (software) – skup svih programa ugrađenih u računar
- Program – skup naredbi i upustava pisanih programskim jezikom (Basic, Pascal, C) koje opisuju šta i kako računar treba
da radi
- Računarski sistem – funkcionalna celina sastavljena od hardvera i softvera i čoveka koji njima upravlja
- Računar – od engleske reči computer (to compute – računati, computer – uređaj za računanje)
- Podela prema mogućnostima i veličini – super, veliki, mini, mikro i lični računari
- Lični računari (PC) – računari namenjeni ličnoj upotrebi i dostupni širokom krugu korisnika
- Podela PC-a prema proizvođačkom standardu – IBM standard i Apple standard
o Razlikuju se po – delovima od kojih su sastavljeni i po načinu rada, tj. programima koji se na njima izvode
o Nisu međusobno kompatibilni – programi (softverska kompatibilnost) i fizički delovi (hardverska
kompatibilnost) namenjeni za jednu vrstu ne mogu se koristiti na drugoj
- Podela PC-a prema veličini – stoni (desktop), prenosni (laptop, notebook) i ručni i džepni (Palmtop, PDA…)
- Podela PC-a prema proizvođačima procesora -Intel i AMD -nisu hardverski kompatibilni (na matičnoj ploči jednog ne
možemo stavit drugi)
- Brzina procesora – broj taktova (osnovnih operacija) koje računar može izvesti u jedinici vremena
o Izražava se u – megahercima (MHz) i gigahercima (GHz) – 1 GHz = 1000 MHz
o Današnji procesori – nekoliko GHz (milijardi Hz), što znači da mogu izvesti toliko operacija u sekundi

Fizički i programski deo računara

- Fizički deo (hardware) od kojeg se sastoji računar deli se na
o Osnovnu (standardnu) fizičku opremu bez koje računar ne može pravilno i u potpunosti da radi
ƒ Centralna (sistemska) jedinica sa osnovnim delovima (kućište)
ƒ Monitor
ƒ Tastatura
ƒ Miš

o Dodatnu fizičku opremu kojom se proširuju radne mogućnosti računara

ƒ Štampač
ƒ Zvučnici
ƒ Mikrofon
ƒ TV kartica…

1
Osnovni pojmovi IT (preuređeni sadržaj sa Web-a) sadržaj preuredio Nebojša Stanković

Funkcionalna šema računara

Von Neumanov model računara

Procesor

Ulazne Izlazne
jedinice Radna memorija jedinice
(RAM)

Spoljne memorije

- slika prikazuje pojednostavljeni model današnjih računara, osnovnih delova i protok podataka i naredbi između tih delova, a
osmislio ju je mađarski matematičar John Von Neumann 1946.
- svi podaci potrebni za obradu unose se preko ulaznih uređaja i najpre dolaze u RAM gde ostaju sve dok su računaru
potrebni ili dok ne isključimo računar. Tokom rada računara iz RAM-a podaci po potrebi odlaze u procesor koji s njima
izvršava sve potrebne operacije, a dobijene rezultate opet vraća u RAM, odakle po potrebi odlaze na izlazne uređaje
- budući da se sadržaj RAM-a briše nakon isključenja računara, podatke koje želimo da sačuvamo čuvamo u spoljnu
memoriju
- ako postojeće podatke želimo ponovo da obradimo, moramo ih najpre učitati u RAM kako bi bili na dohvatu procesoru
- procesor ne može direktno da komunicira s spoljnom memorijom

Osnovni delovi računara (hardvera)

- kućište – predstavlja „oklop“ unutar kojeg se nalaze svi delovi računara, a omogućava i priključenje spoljnih (perifernih)
uređaja na svoju pozadinu
- centralna (sistemska) jedinica – čine je kućište i svi delovi unutar njega
- periferni uređaj – svaki koji nije direktno spojen na matičnu ploču i ne utiče direktno na sam rad računara
o najčešće je kablovima spojen (ali ne mora biti – USB stick, npr.) na pozadinu računara
o omogućava komunikaciju korisnika i računara
- s obzirom na namenu, periferne uređaje dijelimo na ulazne, izlazne i ulazno-izlazne uređaje/jedinice
- ulazni uređaji – koji omogućavaju unos podataka u računar od strane korisnika
o tastatura – deo osnovne hardverske opreme, bez njega PC ne može da funkcioniše i javlja grešku
ƒ razlikuje se po obliku i po tome kojem govornom području je namenjena
o miš – deo osnovne opreme, na ekranu je predstavljen kao bela strelica koja se pomeranjem kreće po ekranu
dok se pritiskom na njegove tastere biraju i vrše razne naredbe
ƒ s obzirom na način rada postoje kuglični i optički
ƒ za registrovanje pokreta kuglični koriste kuglicu a optički optički senzor sličan onima u kamerama
ƒ s obzirom na način spajanja postoje žičani i bežični
o skener (optički čitač) – ulazni uređaj koji omogućava direktno unošenje teksta ili slike u računar
ƒ delimo ih na – stone i ručne (čitanje bar kodova)
- izlazni uređaji – uređaji pomoću kojih računar predaje podatke okolini (monitor, printer, ploter, zvučnici, LCD projektor…)
o monitor – deo osnovne opreme opreme koji je s računarom povezan preko grafičke kartice koja digitalne
signale iz računara pretvara u čoveku vidljive analogne signale (sliku i tekst)

2
Osnovni pojmovi IT (preuređeni sadržaj sa Web-a) sadržaj preuredio Nebojša Stanković

ƒ prema načinu izrade razlikujemo:

• CRT – ekran u obliku katodne cevi (Cathode Ray Tube)
• LCD – ekran na bazi tekućih kristala (Liquid Crystal Display)
• plazma – ekran na bazi jonizirajućeg plina
ƒ prednosti CRT monitora - jeftiniji, trajniji, manje osetljivi, bolji ugao gledanja, razne rezolucije
ƒ mane CRT monitora – slika titra, velike dimenzije, više zrače i troše oči, veća mogućnost deformacije
slike
ƒ prema dijagonali zaslona – 17'', 19'', 21''... (1'' = 2,54 cm)
ƒ prema maksimalnoj rezoluciji – ukupnom broju tačaka (piksela) od kojih se stvara slika na ekranu
ƒ brzini osvježavanja slike – koliko puta u 1 s monitor iscrta celi ekranski prikaz – zdravo > 70 Hz
ƒ veličina piksela – 0.18 - 0.26 mm
o štampač (printer) – izlazni uređaj koji omogućava štampanje podataka (na papir, foliju…)
ƒ iglični/matrični – eng. dot matrix, radi na principu mehaničkog otiska kao klasični pisaći uređaji. Za
ispis koristi iglice raspoređene u matricu (9x9 ili 9x24 Æ više iglice – veći kvalitet) koje udaraju u traku
natopljenu tintom koja se nalazi ispred papira
• bučni i spori – jer se otisak ostvaruje mehanički
• niskog kvaliteta – koriste se samo za štampanje računa, uplatnica i sl.
• jeftini – velika trajnost trake, mali utrošak boje – mala cena potrošnog materijala
ƒ tintni – eng. ink jet, radi na principu prskanja tankog mlaza kapljica tinte kroz sitne rupice (mlaznice)
na papir. Tinta je smeštena u rezervoarima (ketridži), kojih svaki štampač sadrži 2 ili 4. Nijanse boja se
dobivaju mešanjem osnovnih boja.
• brži, kvalitetniji i tiši od igličnih
• vrlo popularni zbog štampanja u boji i relativno niske cene
• nedostaci – mala trajnost rezervoara (nekoliko 100tina str.), visoka cena tinte i specijalnog
papira
ƒ laserski – način rada su nasledili od fotokopirki (konstrukcijski najsloženiji). Za štampanje koriste snop
laserskih zraka i boju u prahu – toner.
• najbrži ispis uz minimalnu buku
• najkvalitetniji ispis teksta
• najisplativiji (1 punjenje tonera – par 1000 str.)
• manji kvalitet ispisa slika od inkjet (jer ink jet koriste specijalne papire)
• viša cena u odnosu na ostale vrste
• postoje i laserski štampači u boji
ƒ ostale karakteristike štampača:
• brzina štampe (br. str. / min - ppm), veličina papira na kojem mogu štampati
• rezolucija štampe (300, 600, 1200 tačaka po inču - dpi), način spajanja (paralelni port,
USB…)
- ulazno-izlazni uređaji – kombinacija ulaznih i izlaznih, imaju funkcije jednih i drugih (modem, faks, spoljne memorije…)
o spoljna memorija – svaka koja nije direktno spojena na matičnu ploču, a može trajno da čuva podatke
ƒ npr. floppy, hard, DVD, CD, memorijske kartice, fleš
ƒ medij – nosioc podataka – disk, ploča, traka ili neki drugi oblik na kojeg se zapisuju podaci
ƒ uređaj – pogon, jedinica za rukovanje medijem – pokretanje, čitanje, zapisivanje, brisanje…)
- magnetni mediji – mediji čija je površina premazana tankim slojem magnetnog materijala što omogućuje magnetizaciju
površine (zapis podataka)

3
Osnovni pojmovi IT (preuređeni sadržaj sa Web-a) sadržaj preuredio Nebojša Stanković

o disketna jedinica – FDD, uređaj koji omogućuje čitanje i zapis podataka na floppy disk, kapaciteta 1.44 MB
o tvrdi disk – HDD, standardni uređaj i medij spoljne memorije (uređaj i medij u istom kućištu)
ƒ trajni zapis velike količine podataka
ƒ neophodna komponenta svakog računara
ƒ kablom povezan s matičnom pločom
ƒ metalni disk (medij) i pogonski mehanizam s magnetnom glavom za čitanje i zapisivanje podataka
(uređaj)
ƒ prednosti u odnosu na FDD – veliki kapacitet, velika brzina, pouzdanost u radu, masivnost
o flash (fleš)
- optički mediji – plastični mediji presvučeni slojem reflektujućeg aluminijuma
o tri vrste optičkih medija:
ƒ CD-R(ecordable) - namenjeni jednokratnom snimanju – ne mogu se brisati nakon snimanja
ƒ CD-R(ead)W(rite) – višekratno snimanje i brisanje („piši-briši“)
ƒ CD-R(ead)O(nly)M(emory) – fabrički otisnuti – na njih se ništa ne može zapisati ili brisati
o dva standarda optičkih medija:
ƒ CD - compact disk – kapacitet do 700 MB ili 80 min muzike
ƒ DVD – digital versatile disk – kapacitet do 17 GB (najčešće 4,7 ili 9,4 GB) ili 4 h videa

Računar iznutra
- kućište:
o prednja strana: power, reset, 5,25'' fioke, floppy disk (3,5'') fioka, lampica za oznaku da je računar uključen ili
HDD radi
o zadnja strana: strujna utičnica, utičnica za monitor, ventilator napajanja, portovi, prostor za kartice s priključcima
o utičnice/portovi/konektori: PS/2 (tastatura i miš), USB portovi, serial port (miš, modem), paralel port (printer)

Matična ploča
o delovi: portovi za priključenje spoljnih uređaja, PCI slotovi, (ISA slotovi – stare kartice), socket (podnožje) za
procesor, podnožje za RAM, priključci za uređaje spoljne memorije (HDD, optički uređaji), AGP moduo za
grafičku karticu, baterija (održava osnovne funkcije tipa sat ili datum kad računar ne radi)
o matična ploča (MBO) je centralni deo i osnova svakog računara koja predstavlja postolje za posredno ili
neposredno spajanje svih unutrašnjih i spoljnih delova računara. Unutrašnji delovi spojeni su neposredno na
matičnu ploču, a spoljni (periferni) posredno preko kablova ili drugih delova
o povezuje RAM i CPU sa ostalim sklopovima
o u njoj su tanki vodovi (sabirnice) koji prenose podatke u svim smerovima
o unutrašnji delovi su spojeni neposredno na MBO Æ procesor, kartice, radna memorija
o spoljni/periferni delovi su spojeni posredno preko kablova ili drugih delova Æ svi uređaji na portovima

Procesor
- centralna jedinica za obradu podataka (CPU) – predstavlja «mozak» računara, mora imati hladnjak zbog pregrevanja
- ima dva glavna zadatka:
o obrada podataka
o nadzor i upravljanje svim delovima i procesima u računaru

4
Osnovni pojmovi IT (preuređeni sadržaj sa Web-a) sadržaj preuredio Nebojša Stanković

- čine ga 2 funkcionalno različita, ali međusobno zavisna dela:

o upravljačka jedinica (Control Unit)
ƒ nadzire i upravlja radom svih delova računarskog sistema, računara kao celine, te svih procesa u
računaru
ƒ prilikom izvođenja programa po potrebi uključuje i isključuje pojedine uređaje
ƒ svoje funkcije vrši koristeći tzv. upravljačke signale (električne impulse)
ƒ ne izvršava nikakve računske operacije!
o aritmetičko logička jedinica (Arythmetic Logic Unit)
ƒ obrada podataka
ƒ izvodi sva računanja (osnovne aritmetičke i logičke operacije s podacima) u skladu zahtevima CU-a
ƒ direktno može izvoditi samo osnovne artimetičke (sabiranje, komplementiranje uspoređivanje) i
logičke (AND, OR, NOT) operacije, a sve složene operacije svodi na osnovne
ƒ rad joj se temelji na tzv. Booleovoj algebri

Kartice
- tanke pločice s čipovima koje se priključuju umetanjem u module na matičnoj, a njihovi završeci imaju utičnice za
priključenje raznih uređaja i vidljivi su na zadnjoj strani kućišta
- namena: vršenje raznih specijaliziranih zadataka (prikaz slike, reprodukcija zvuka, spajanje u mrežu…)
- grafička, zvučna, mrežna, unutrašnji modem (interni), TV kartica…
- grafička kartica
o omogućava prikaz slike na ekranu monitora
o pretvara podatke koje obrađuje računar u sliku koja se prikazuje na monitoru
o od grafičke zavisi kvalitet slike na ekranu, kvalitet rada s grafičkim programima, igranje igara
o razlikuju se po količini ugrađene memorije, broju i vrsti ugrađenih portova, dodatnom ventilatoru
o nVidia, Ati, Asus i Matrox
- zvučna kartica
o omogućuje reprodukciju zvuka na računaru
o konektori na njoj omogućuju spajanje zvučnika, mikrofona, joysticka te unos zvuka iz drugih uređaja
- mrežna kartica
o omogućuje povezivanje 2 ili više računara u mrežu kako bi računari mogli direktno da komuniciraju i
razmenjuju podatke
o danas osim kablovskog (preko UTP kabla) postoji i wireless spajanje u mrežu

Portovi
- moduli koji omogućavaju priključenje perifernih uređaja na računar
- vrste portova
o PS/2 – tastatura i miš
o SERIAL – miš modem – izlazi iz upotrebe
o PARALEL – printer, skener – izlazi iz upotrebe
o USB – razni uređaji – brz, praktičan (jedini omogućava uključenje/isključenje bez gašenja računara)
o SCSI – za priključenje uređaja kojima je potrebna veća brzina

5
Osnovni pojmovi IT (preuređeni sadržaj sa Web-a) sadržaj preuredio Nebojša Stanković

Radna memorija – RAM

- random access memory – memorija slučajnog pristupa
- radni prostor u kojem se izvršavaju programi
- glavna memorija bez koje računar ne može da radi
- centar protoka podataka u računaru
- postavlja se u module na matičnu ploču
- omogućava zapis i čitanje podataka tokom rada
- zovemo je memorija za čitanje i pisanje
- koristi se za čuvanje programa i podataka koje procesor trenutno obrađuje, ili će ih obrađivati u skoroj budućnosti
- podaci i programi u RAM-u se tokom obrade izmjenjuju (novi zamjenjuju stare)
- procesor odlučuje koji podaci ostaju a koji idu
- gašenjem PC-a se svi podaci iz RAM-a nepovratno brišu
- RAM je privremena memorija, a podatke pamti najduže do gašenja računara
- kapacitet RAM-a – jedna od najvažnijih karakteristika računara – od nje zavise mogućnosti i brzina računara
- 256 MB, 512 MB, 1024 MB (1 GB) itd.
- glavne karakteristike RAM-a
o brzina više od 1000 puta veća od brzine spolnjih memorija
o relativno mali kapacitet
o skupe su
o privremeno pamte podatke
- logički, RAM je tablica sastavljena od puno memorijskih lokacija od kojih svaka ima adresu i sadržaj
- procesor do podataka iz RAM-a dolazi putem njihovih adresa, a podaci se prenose putem sabirnica
- sabirnice (eng. bus) su skupovi vodiča koji služe za prenos podataka, adresa i upravljačkih signala između delova
računara

Adresa Sadržaj

1000 01001111 Æ svaki red je jedna memorijska lokacija

1001 01110110

1002 01101111

- RAM je fizički izgrađen od puno bistabila – osnovnih elektronskih sklopova koji omogućava čuvanje 1 binarne cifre
- za čuvanje 1 podatka (broj, slovo) računari danas koriste 8, 16, 32 ili 64 bita zavisno o vrsti podataka