‫مقدمه‬

‫اجراي طرح رابطين بهداشت براي ايجاد دسترسي مردم محروم و حاشيه نشين شهري به خدمات بهداشتي در‬
‫سال ‪ 1372‬طراحي و اجرا شده است ‪.‬برنامه رابطين بهداشتي در مناطق شهري تقريبا مشابه برنامه بهورزان‬
‫در مناطق روستايي مي باشد تجارب موفق خانه هاي بهداشت زير بناي پايگاههاي بهداشتي و برنامه فعاليتهاي‬
‫رابطين بهداشتي است‪ .‬بدون شک افراد باسواد داوطلب و علقامند به بهداشت عمومي مي توانند فقر بهداشت‬
‫عمومي را از چهره اقاشار جامعه بزدايند و نهايتا موجب ارتقاي آگاهي هاي جامعه و به ويژه مادران شوند‪.‬‬
‫يکي ار مهمترين ارکان مراقابتهاي اوليه بهداشتي بهداشت باروري با تاکيد بر مسائل تنظيم خانواده –‬
‫مراقابتهاي دوران بارداري و مراقابتهاي مادر و کودک مي باشد دارند‪..‬اهميت توجه به بهداشت باروري از آن‬
‫جهت است که اگر دقات ونظارت لزم صورت نگيرد ممکن است مادران آينده افرادي شوند که از سلمت و‬
‫اعتماد به نفس کافي برخوردار نبوده و خود فرزنداني نا آگاه تحويل جامعه دهند ‪ (8).‬در مطالعه اي اکثر‬
‫دختران بالغ صالح ترين و مطمئن ترين راه کسب اطلعات را والدين دانسته )‪(9‬و مادران نيز در اين زمينه‬
‫اطلعات خود را ناقاص وناکافي مي دانند )‪ (1‬و با توجه به اينکه يکي از رسالتهاي اصلي مراکز بهداشتي‬
‫درماني حفظ و ارتقاء سلمت مردم است که آموزش بهداشت نيز در کمک به بهبود رفتار مردم نقش مهمي در‬
‫ارتقاي سلمت آنان دارد )‪(6‬‬
‫از آنجا که‪ .‬زنان حدود نيمي از سرمايه انساني هر کشور را تشکيل مي دهند و حتي به قاولي مربي جامعه‬
‫هستند براي ايفاي نقش بهداشتي نياز مبرمي به آموزش در زمينه هاي بهداشت ايمني تغذيه و سلمتي دارند)‬
‫(‪ .‬براي موفقيت در نظام ارائه خدمات بهداشتي اوليه مشارکت افراد جامعه در مراحل مختلف برنامه ريزي‬
‫اجرا و ارزيابي اين خدمات الزامي مي باشدو بخشي از مشارکت افراد جامعه از طريق زنان رابط بهداشتي‬
‫تحقق مي پذيرد ‪ ( 11 ).‬رابطين بهداشتي که زنان داوطلب همکاري با نظام بهداشتي هر منطقه هستند از‬
‫نمادهاي عمده مشارکت اجتماعي در پيشبرد بهداشت به شمار مي روند‪ ( 3 ).‬اين زنان يکي از بهترين راهها‬
‫براي تبادل اطلعات صحيح به خانوارها مي باشند و با توجه به اينکه از نمادهاي عمده مشارکت اجتماعي در‬
‫پيشبرد بهداشت به شمار مي روند که داوطلبانه قادم در راه مشارکت مردم با فعاليتهاي بهداشتي گذاشته اند)‬
‫‪ (10‬و مطالعاتي نقش رابطين در افزايش آگاهي جامعه تحت پوشش محرز ساخته و نشان داده که مي توانند‬
‫باعث بال رفتن سطح آگاهي خانواده ها شوند ودر افزايش بهداشت جامعه و احتمال تغيير رفتار بهداشتي موثر‬
‫باشند‪( 2 ).‬در اينجا سعي داريم مقايسه اي بين خانوارهاي داراي رابط و بدون رابط از نظر آگاهي و‬
‫نگرش آنان در مورد بهداشت باروري )باتوجه به مطالب آموزش داده شده به رابطين ( داشته باشيم و در‬
‫صورت عدم تفاوت دو سري خانوار علل و عدم همکاري را جويا شويم‪.‬‬

‫روش مطالعه‬
‫اين يک مطالعه توصيفي – تحليلي بوده ودر منطقه اي که داراي رابطين فعالي مي باشد انجام گرفته است‬
‫اين طرح در ادامه توانمند سازي رابطين در زمينه بهداشت باروري انجام مي گيرد ‪ .‬اين مرکز داراي‬
‫يکسري خانوارهاي تحت پوشش رابط و يکسري خانوار فاقاد رابط مي باشد که خانوارهاي فاقاد رابط پراکنده‬
‫در بين خانوارهاي داراي رابط مي باشند و از نظر وضعيت اقاتصادي اجتماعي و فرهنگي وضعيت مشابهي‬
‫دارند اين دو گروه داراي رابط و فاقاد رابط به عنوان گروه کنترل و شاهد در نظر گرفته مي شوند و سعي‬
‫ميشود گروه شاهد حتي المکان نسبت به گروه کنترل از نظر پراکندگي فاصله داشته باشند و انتخاب خانوارها‬
‫به صورت خوشه اي انجام گرفت ‪ .‬با توجه به اينکه توانمند سازي رابطين نيز حدود دو ماه قابل صورت گرفته‬
‫و رابطين فرصت کافي جهت انتقال مطالب را به خانوارها داشته اند لذا پرسشنامه اي شامل ‪ 47‬سوال که‬
‫مشتمل بر دو بخش سوالت دانش )‪(25‬ونگرش)‪ (22‬مي باشد ‪ .‬روايي احتواي پرسشنامه به استناد گسترده‬
‫متون و نظر پژوهشگران در حد مطلوب )پايايي ‪ 9/8‬و روايي ‪ 78/0‬به دست آمد سوالت زمينه اي شامل‬
‫اطلعات دموگرافيک و روشهاي پيشگيري از بارداري و چگونگي آشنايي با روش پيشگيري و آيا تحت‬
‫پوشش مستقيم رابط قارار دارد يا نه ؟ بود‪ .‬سوالت سنجش آگاهي ‪ 25‬سوال که مشتمل بر سوالت دوران بلوغ‬
‫بهداشت بارداري و بهداشت مادر و کودک ميشد در صورت پاسخ صحيح نمره ‪ 3‬غلط نمره ‪ 2‬و نمي دانم نمره‬
‫‪ 1‬تعلق مي گرفت ‪ .‬سوالت نگرش نيز شامل ‪ 22‬سوال در همان حيطه هاي بال بود که نمره سوالت در‬
‫صورت موافقم ‪ 3‬مخالفم ‪ 2‬و نه موافقم نه مخالفم ‪ 1‬تعلق مي گرفت‪ .‬پس از انتخاب خانوارها و توضيح در‬
‫مورد نحوه پر کردن پرسشنامه ها که به صورت مصاحبه اي صورت مي گرفت پرسشنامه ها توزيع شد و‬
‫تاکيد بر اين بود که رابطين جهت پرسشگري به خانو ارهاي خود مراجعه نکنند تا سو گيري پيش نيايد ‪.‬‬
‫اطلعات پرسشنامه به صورت محرمانه بوده و بدون نام و قابل از ورود به مطالعه توضيحات کافي داده شده‬
‫ودر صورت تمايل افراد پرسشنامه ها تکميل ميشد ‪.‬حجم مورد مطالعه از فرمول مقايسه دو ميانگين با در نظر‬
 ‫‪ B‬و ‪ d=0/5sd‬و ‪ df =5/1‬حجم نمونه در هر گروه ‪ 276‬نفر محاسبه‬ ‫گرفتن ‪ @ = %5‬و ‪= %10‬‬
‫گرديد که در مجموع ‪ 550‬نفر بايد وارد مطالعه مي شدند که به دليل ريزش ‪ 524‬نفر وارد مطالعه گرديدند‪.‬‬

‫نتايج‬
‫‪ 524‬نفر به صورت خوشه اي وارد مطالعه شدندکه ‪ % 3/40‬خانوارها داراي رابط و ‪ %7/95‬فاقاد رابط‬
‫بودند و ميانگين سني آنها )‪ ( 07/38±39/11‬وحداقال ‪ 16‬سال وحداکثر ‪ 80‬سال بود بين دو گروه از‬
‫نظرمشخصات دموگرافيک تفاوتي مشاهده نشد‪ .‬ازنظر چگونگي آشنايي با روش پيشگيري از بارداري‬
‫اختلفا معني داري مشاهده نشد ‪.‬از نظر روش هاي جلوگيري از بارداري خانوارهاي داراي رابط ‪ %2/50‬و‬
‫بدون رابط ‪ %8/43‬از روش مطمئن استفاده مي کردند ‪.‬در خانوارهاي داراي رابط بين ميزان آگاهي افراد و‬
‫وضعيت تاهل ارتباط معني داري وجود دارد و افراد متاهل آگاهي بال تري دارند ‪((P<0/05‬ولي بين نگرش‬
‫افراد اختلفا معني داري مشاهده نشد ‪.‬بين ميزان دانش افراد و سطح تحصيلت خود فرد و همسرتفاوت معني‬
‫داري مشاهده نشد ولي با افزايش سطح تحصيلت نگرش افراد بهتر مي شود‪.‬نتايج به صورت جدول ونمودار‬
‫پيوست مي باشد‪.‬‬

‫بحث ونتيجه گيري‬

‫مطالعه حاضر با هدفا بررسي تاثير آموزش بهداشت رابطين بر آگاهي و نگرش خانوارهاي داراي رابط و‬
‫بدون رابط در زمينه بهداشت باروري مي باشد با توجه به اينکه هدفا نهايي نظام سلمت هرکشور ارتقاي‬
‫سطح سلمت مردم و برقاراري و پيشبرد عدالت بهداشتي در ميان آنان است ) ‪ ( 2‬و قاسمتي از اين ارتقاي‬
‫سطح سلمت مردم توسط آموزش بهداشت و مراکز بهداشتي درماني که رابطين بهداشتي از عناصر اصلي آن‬
‫هستند صورت مي گيرد هر از چند گاهي ارزيابي مردم از نظر آگاهي و نگرش آنان و تاثير آموزشهاي آنان‬
‫بي دليل نيست ‪.‬در اين تحقيق که مقايسه اي بين دو خانوار داراي رابط و بدون رابط صورت گرفت نشان داد‬
‫که بين دو خانوار از نظر روش مطمئن جلوگيري از بارداري اختلفا معني داري مشاهده نشد در مطالعه اي‬
‫در انستيتو مطالعات سالخوردگي نشان داد که خانوارهاي داراي رابط عملکرد بهتري نسبت به خانوارهاي‬
‫بدون رابط داشتند‪( 12 ).‬‬
‫از نظر دانش خانوارهاي داراي رابط که آموزش ديده بودند و خانوارهاي بدون رابط اختلفا معني داري‬
‫مشاهده شد) )‪ p<0/01‬واز نظر نگرش بين دو سري خانوار تفاوت معني داري مشاهده نشد ‪ ((p>0/00‬در‬
‫مطالعه اي در به منظور تاثير آموزش بهداشت بر عملکرد بهورزان در توابع تهران نشان داد که اجراي‬
‫برنامه آموزشي مي تواند باعث بال رفتن آگاهي نگرش و عملکرد بهورزان در گروه آزمون در مقايسه با‬
‫گروه کنترل ‪( (p=00‬در گروه آزمون بعد از اجراي برنامه آموزشي نسبت به قابل از اجراي برنامه معنا دار‬
‫بوده است ‪(9 ).‬‬
‫در تحقيقي که در ‪ 18‬استان کشور نقش رابطين را در دانش و عملکرد جمعيت تحت پوشش آنها قابل از برنامه‬
‫هاي آموزشي و يکسال پس از آن بررسي کردنشان داد افزايش سطح دانش و بهبود عملکرد جمعيت تحت‬
‫پوشش رابطين اجرايي يک سال پس از اجراي برنامه هاي آموزشي است و تداوم برنامه رابطين بهداشتي مي‬
‫تواند تاثير مناسبي در ارتقاي سطح سلمتي خانواده هاي تحت پوشش آنان گذاشته و در اصلح شاخصهاي‬
‫بهداشتي کشور نقش موثري داشته باشد ‪( 8 ).‬‬
‫در يک بررسي در شهرستان لنجان شاخص مراقابت اطفال زير يک سال در يکي لز مراکز داراي رابط بيش‬
‫از مراکز شاهد ودر ديگري کمتر از مرکز شاهد مربوطه بوده است ‪.‬شاخص مراقابت کودکان بين ‪ 2-1‬سال‬
‫در يکي از مراکز داراي رابط بطور چشمگيري بيش از مرکز شاهد بوده است و در مرکز ديگر تفاوتي‬
‫نداشته است‪ .‬شاخص مراقابت اطفال ‪ 2-5‬سال در هر دو مرکز داراي رابط بيش از مراکز شاهد بوده است‬
‫شاخص مراقابت زنان باردار در يکي از مراکز داراي رابط کمتر و در ديگري بيش از مراکز شاهد بوده است‬
‫‪.‬براساس اين يافته ها نتيجه گيري مي شود رابطين در دو مرکز مورد مطالعه قاادر نبوده اند تمامي شاخصهاي‬
‫مراقابت بهداشتي را در جمعيت تحت پوشش خود افزايش دهند‬
‫‪( 11 ).‬‬
‫مطالعه اي در تهران و سنندج و شهر کرد نشان داددراثراجراي برنامه ميزان آگاهي گروه آزمايش نسبت به‬
‫گروه گواه در منطقه جنوب تهران افزايش چشمگيري داسته است به طوري که از ‪ 10‬مورد شاخص تعيين‬
‫شده براي آگاهي ‪ 9‬مورد آن افزايش معني داري نشان داد در شهرهاي سنندج و شهرکرد تغييرات ديده شده‬
‫بيشتر نسبت به پيش از اجراي برنامه رابطين بهداشت بود ولي نسبت به گروه گواه تغييرات معني داري‬
‫نداشت يافته هاي پژوهش نشان داد که در زمينه عملکرد مادران داراي کودک ‪ 1-4‬ساله در هر سه شهر مورد‬
‫بررسي فعاليت رابطين بهداشت باعث گرديد که مادران بيشتر از مراکز نزديک براي انجام مراقابت کودک‬
‫خو د بهره گيرند ولي در زمينه مراقابت مرتب کودکان خود تنها در منطقه جنوب تهران در اثر فعاليت رابطين‬
‫بهداشت نسبت به گروه گواه تغييرات مثبتي ديده شد و در شهر سنندج و شهرکرد اين تغييرات در گروه‬
‫آزمايش و گواه معني دار نبود‪( 6 ).‬‬
‫مطالعه اي نشان داد عملکرد رابطين بهداشتي بر سطح آگاهي مادران داراي کودک زير ‪ 5‬سال تاثير مثبت‬
‫داشته است‬
‫همچنين فعاليت رابطين بهداشتي بر عملکرد مادران داراي کودک ‪ 18-12‬ماهه از نظر اقادام مراقابتي و تغذيه‬
‫اي کودکان تاثير مثبت داشته است‪.‬‬
‫در بررسي که کرمانشاه روي ميزان آگاهي مادران جامعه تحت پوشش عرصه آموزش پزشکي جامعه نگر‬
‫انجام گرفت نقش رابطين بهداشتي را در افزايش آگاهي مردم مشخص کرد‪.‬‬
‫در مطالعه اي نشان داد رابطين بهداشتي تاثير ناچيزي در افزايش آگاهي جمعيت تحت پوشش خود داشتند و‬
‫رابطين به عنوان انتقال دهندگان پيامهاي بهداشتي به مردم آنگونه که انتظار مي رود فعال نيستند ) ‪( 5‬‬

‫منابع‬
‫‪-1‬احمدي بتول و حسين ملک افضلي‪ .‬بررسي نيازهاي آموزش بهداشت دوران بلوغ دختران دانش‬
‫آموز سال سوم راهنمايي مناطق جنوب تهران ‪ 1376‬مجله بهداشت ايران ‪. 1379 .‬دوره ‪ 28‬شماره ‪-1‬‬
‫‪ 4‬صفحات ‪38- 27‬‬

‫‪-2‬الماسي علي و اميرحسين هاشميان ومحمد شکرنزاد تاثير رابطين بهداشتي در ميزان آگاهي مادران‬
‫جامعه تحت پوشش عرضه آموزش پزشکي جامعه نگر کرمانشاه )سال ‪ (1378‬فصلنامه علمي پزوهشي‬
‫بهبود ‪. 1380 .‬دوره ‪ 5‬پاييز شماره ‪: 2‬صفحات ‪35- 30‬‬

‫‪-3‬جمشيدي حميدرضا و صدري غلم حسين و‪ ..‬علل قاطع همکاري داوطلبين بهداشتي با مراکز بهداشتي‬
‫درماني شهري استان اصفهان از سال ‪ 1372‬تا ‪ 1374‬مجله دانشگاه علوم پزشکي اصفهان ‪ 1376‬دوره‬
‫دوم زمستان شماره ‪4‬‬

‫حناني جلل ابوالقاسم اميني کتايون صدر حميده محمد زاده و عليرضا يعقوبي چالشي براي بهبود ‪4-‬‬
‫برنامه هاي آموزش بهداشت عمومي در شمال غرب تبريز ‪ 1379‬مجله پزشکي دانشگاه علوم پزشکي و‬
‫خدمات بهداشتي درماني تبريز ‪ .1382.‬دوره ‪ .37‬پاييز ‪ .‬ضميمه‪ .‬شماره ‪59‬‬

‫حق پناه بهزادو جوادي عباسعلي و شادزي شهين و‪ ...‬کارايي آموزش به رابطين بهداشت در ارتقاي ‪5-‬‬
‫سطح آگاهي زنان در مورد پيشگيري از ابتل به بيماري سالک مجله دانشگاه علوم پزشکي اصفهان‬
‫‪1379‬دوره ‪ 5‬زمستان شماره ‪4‬‬

‫‪-6‬رئيسي پوران ‪ .‬اردشير خسروي تاثير رابطين بهداشتي بر تغيير آگاهي و عملکرد خانوارهاي شهري‬
‫)تهران سنندج و شهرکرد ( فصلنامه انديشه و رفتار ‪ .1377‬دوره ‪. 4‬زمستان شماره ‪: 3‬صفحات ‪– 48‬‬
‫‪61‬‬

‫‪-7‬سالري شاکر ‪.‬حميده محدثي ماهرخ نبي زاده فاطمه مترقاب بررسي وضعيت بهداشتي دوران‬
‫قااعدگي در دختران دبيرستاني شهر اروميه )‪ (1379-1378‬مجله پزشکي اروميه ‪ . 1380.‬دوره ‪.12‬‬
‫تابستان ‪.‬شماره ‪ :2‬صفحات ‪169-163‬‬

‫‪-8‬سوري حميد محسن نقوي بررسي نقش رابطين بهداشتي در دانش و عملکرد جمعيت تحت پوشش‬
‫آنها و قابل از برنامه هاي آموزش مسائل بهداشتي و يکسال پس از آن در ‪ 18‬استان کشور مجله علمي‬
‫پزوهشي دانشگاه علوم پزشکي و خدمات بهداشتي درماني اهواز ‪.1378.‬دوره آذر شماره ‪ 26‬صفحات‬
‫‪33-27‬‬
 ‫‪ -9‬شمس الدين نيکنامي و مريم زينعلي بررسي ميزان تاثير آموزش بهداشت بر عملکرد بهورزان در‬
‫پيشگيري از سرطان دهانه رحم فصلنامه علمي پژوهشي دانشگاه شاهد ‪ 1381‬دوره ‪ 9‬ارديبهشت شماره‬
‫‪38‬‬

‫‪ -10‬فاتحي منصور‪:‬روش آموزش بهداشت از مجموعه آموزشي رابطين بهداشت وزارت بهداشت درمان و‬
‫آموزش پزشکي – معاونت بهداشتي صندوق کودکان سازمان ملل متحد )يونيسف چاپ دوم ‪(1378‬‬

‫‪-11‬محمدزاده زهرا مقايسه شاخصهاي مراقابتهاي بهداشتي در مراکز بهداشتي درماني شهرستان لنجان داراي‬
‫رابط بهداشتي و بدون رابط بهداشتي ‪ .‬مجله طب و تزکيه ‪ . 1381‬دوره تابستان ‪.‬شماره ‪ 45‬صفحات ‪47-41‬‬

‫‪Diffrences in family functioning and health between older adult volunteers and-12‬‬
‫‪non volunteers .Jgerontol soc work 2005, 46(2) :23-35 faculty associate institute‬‬
‫‪of gerontology , detroit MI 482‬‬