BÖLÜM 1

KAZANLARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASI

Genel olarak kazanları,bir yakıttaki enerjiyi ısı şeklinde açığa çıkartarak oluşan ısı
enerjisini bir akışkana verecek şekilde imal edilmiş ve basınç altında çalışan kapalı bir
kap olarak tanımlayabiliriz.

Kazanlar konutlarda ısınma için kullanılabildiği gibi enerji gereksinimi olan birçok
sanayi dalında da yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kazanlarda üretilen buhar ,sanayi proseslerinde doğrudan ısı enerjisi olarak pişirme,
kurutma gibi işlerde ve buhar makineleri veya türbinlerde harekete dönüştürülerek
mekanik enerji olarak birçok alanda kullanılmaktadır.

Kullanım ihtiyaçlarına göre çok değişik türlerde üretilen kazanlar ,ilk yatırım ve işletme
giderleri bakımından oldukça pahalı enerji üreteçleridir.Bu nedenle ,amaca uygun kazan
seçilmeli ,işletilmesinde ve bakımında gerekli özen gösterilmelidir.

1.1.Kazan Tipleri

Sıcak su sağlamadan gelişmiş büyük su borulu tipleri vasıtasıyla güç üretimine kadar
geniş bir alanda kullanılan kazanlar; kullanılan yakıtın cinsine ,yakıtın yakıldığı ocağın
cinsine, ürettikleri akışkanın cinsine, çalışma basıncına, yapım tarzına ve imalat
malzemesi cinsine göre çok değişik şekilde sınıflandırılabilir. Aşağıda bazı kazan
tipleri hakkında kısa bilgiler verilmiştir.

1.1.1. Yatay Kazanlar

Bu tip kazanlarda su ve yanma bölgesi dıştaki silindir muhafaza ile çevrilidir.

Beş tipi mevcuttur;
1.Çift alev borulu kazanlar
2.Ekonomik kazanlar
3.Paket kazanlar
4.Termal depolu kazanlar
5.Lokomotif kazanlar

1.1.1.1.Çift Alev Borulu Kazanlar

Bu kazanlar tuğla duvar üzerine sabitleştirilmiştir.İki adet alev borusu vardır.Bunlar

mekanik ızgaralı veya brülörlü olabilir.(Şekil 1.1)

Gazlar iki alev borusundan kazanın cidar kısmına geçer,buradan bir iniş borusu
vasıtasıyla su bölgesinin alt tarafındaki tuğlalı bölgeye iner ve tuğla arasından kazanın
önüne doğru devam eder,Sonra gazlar kazanın iki yan tarafındaki akış bölgelerinden
geçerek hava akımı kontrollü damper vasıtasıyla bacaya girer.

Isı transferinin %75 i taban akışından önce alev borularında olmaktadır.Bir miktar ısı
transferi de taban ve yan akışlarda olmaktadır.

Çift alev borulu kazanlar 5500 kg/h debi ve 3 GCal/h ‘e kadar olan ısı ihtiyaçlarında
kullanılmaktadır.

Bu tip kazanlar geniş olmaları nedeniyle kolaylıkla ve sağlıklı bir şekilde temizlenebilir.
Değişken buhar yüklerine karşı dayanıklı bir yapıya sahiptir. Isınma yüzeyinin nispeten
yetersiz olması nedeniyle baca gazının çıkış sıcaklığı yüksek olmaktadır,bu atık ısıdan
ekonomizer kurulması suretiyle faydalanmak mümkündür. Bu tip kazanlarda kızdırıcılar
da kullanılabilir.

Katı yakacaklar kullanıldığında bu tip kazanların ısıl verimleri %65-70 ,mekanik

yükleme halinde %80,sıvı yakıt kullanılması durumunda ve besleme suyu veya giriş
havası ısıtılarak kullanıldığında ise %85 e kadar çıkabilmektedir
1.1.1.2.Ekonomik Kazanlar

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin buhar ihtiyacı için çok kullanılan bir kazan
çeşididir. İlk olarak gemiler için geliştirilmiştir.

Ekonomik kazanlarda yatay bir silindirik muhafaza bulunur. Eski tuğlalı tip ekonomik
kazanlarda taban ve yanlarda gaz akışı mevcut olmasına rağmen, modern kazanlarda
dizayn değişikliği yapılmış ve taban ve yan akışlar iptal edilmiştir.Bu tip kazanlarda,
sıcak gaz, alev borularından kazanın arkasına doğru geçer ve çoğunlukla ateş tuğlası ile
çevrilmiş olan çelik bir yanma odasına girer.Eğer bu oda su ile çevriliyse kazana
wetback,yanma odası kazan su bölgesinin dışında ve kazanın arkasında ayrı bir yerde
tesis edilmişse bu kazana da dryback denir.

İki geçişli kazanlarda,yanma odasından çıkan gazlar ,su seviyesinin aşağısına

yerleştirilmiş olan duman borularından geçerek kazanın ön kısmına dönerek dumanlığa
girer ve oradan bacaya geçer. Bununla birlikte eğer kazanın arkasına giden gazlar ikinci
bir duman borusu gurubundan geçerek bacaya çıkarsa ,bu kazanlara da üç geçişli
kazanlar denir. Dolayısıyla bir ekonomik kazan dryback, wetback,iki veya üç geçişli
olabilmektedir.(Şekil 1.2a-1.2b)
İki geçişli ekonomik kazanların verimleri katı yakıt kullanıldığı zaman %80,sıvı yakıtlar
kullanıldığında %84,gaz yakıtlarda ise %86 ya kadar çıkabilmektedir.
1.1.1.3.Paket Kazanlar

Paket kazanlar oldukça verimli kazanlar olup ekonomik kazanların geliştirilmiş bir
tipidir. Bu tip kazanlar iki,üç veya dört geçişli olabilmektedir.

İki veya dört geçişli olanlarda çıkış gazları kazanın önünden ,üç geçişli olanlarda ise
arka tarafından bacaya verilmektedir.(Şekil 1.3)

Çoğunlukla yakıt olarak fueloil kullanılır. Su ve fueloil için besleme pompaları, fueloil
ısıtıcıları ve kontrol panosu gibi yan ekipmanların hepsi aynı şasi üzerine oturtulmuştur.
Paket kazanlar 500 kg/h debi ve 0.25 GCal/h deki ısı ihtiyaçlarından 32000 kg/h debi ve
17 GCal/h e kadar olan ısı ihtiyaçlarında kullanılmaktadır.3 geçişli paket kazanlarda en
çok kullanılan yakıt olan fueloil kullanıldığında verim %90 civarındadır.

1.1.1.4.Termal Depolu Kazanlar

Esasında ekonomik tip kazan olmasına rağmen daha büyük boyutlu, derinliği daha fazla
ve su bölgesi alev borularının üzerindedir.(Şekil 1.4)
Su çalışma seviyesi ,diğer silindirik tip kazanların kabul edilebilir çalışma sınırından
daha geniş aralıklardadır. Düşük kapasitede çalıştığı zamanlarda bile ateşleme oranı
oldukça dengelidir.
Düşük buhar istendiği durumlarda su seviyesi yükselir ve ısı depolanır. Yüksek ısı
çekildiği durumlarda ise ortalama üretim ısısıyla birlikte ,depolanmış olan ısıya bağlı
olarak buhar sisteme gönderilir ve kazandaki su seviyesi düşer.

1.1.1.5.Lokomotif Kazanlar

Lokomotif kazanların ilk modelleri demir yollarında denenmiştir. Bu tip kazanların

buhar kapasiteleri oldukça düşüktür.

Yatay silindirik bir dış muhafaza içerisinde,yanma bölgesinden dumanlığa kadar uzanan
duman borularından oluşmaktadır. Duman kazan boyunca bu borulardan geçer ve
bacaya gider. (Şekil 1.5)
Bu tip kazanlarda yanma bölgesi küllüğün üzerindedir ve etrafı su ile çevrilidir. Dar
duman borularının yüzey alanlarının suyla teması direkt olduğundan bu tip kazanlar
oldukça verimlidir. Bununla beraber duman borularının oldukça fazla sayıda olmaları ve
su altında çok yer kapladıkları için buhar üretimi esnasında duman borularının küçük bir
kısmı su seviyesinin üzerinde kalır. Sonuç olarak da yaş buhar elde edilir.

1.1.2.Su Borulu Kazanlar

Su borulu kazanlar 9000 kg/h debi ve 17 bar’ dan yüksek olmayan basınçtaki buhar
ihtiyaçlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Günümüzde 24 bar, 340 C ve 27000
kg/h’in üzerinde buhar üretebilen, güçlü, modern tip kazanlar yapılabilmektedir. Böyle
kazanlar çok büyük olmayan fabrikalarda güç ihtiyacını karşılayabilirler.

Su borulu kazanlar yüksek sıcaklıktaki büyük buhar üretimleri ile güç üretimi veya bazı
prosesler için halen tercih edilmektedirler. Yüksek çalışma basınçları ve artan ihtiyaçlar
için silindirik tipteki kazanların çok sağlam bir yapıda yapılmış olmaları gereklidir. Bu
gereksinim dolayısıyla radyasyon ve konveksiyonla ısıtılan borular içerisinden su
sirkülasyonu sağlanmış olan su borulu kazanlar kullanılmaktadır . ( Şekil 1.6)
Bir su borulu kazanda mekanik ızgaralı katı yakıt, toz yakıt, sıvı yakıt veya gaz brülörü
ile ateşleme olabilir. Bununla birlikte, mekanik ızgaralı ocaklar, büyük tip kazanlar için
pek uygun değildir, çünkü büyük kazanlarda ocak bölümü çok büyük yer kaplar.

Su borulu kazanların alev ve duman boruları refraktör yapı veya tuğla ile ısıl yalıtımı
yapılmış ve metal kaplama ile çevrilmiş bir gövde içerisindedir. Kazandaki radyant su
boruları alevle karşı karşıyadır. Konveksiyon boruları olarak adlandırılan diğer borular
genellikle kazanın yan bölümlerinde gruplanır.

Az eğimli su borulu kazanlarda su sirkülasyonunun kötü olması nedeniyle, özellikle

buhar kapasitesi artınca bu kazanlarda bazı problemler ortaya çıkar. Bu problemlerden
en önemlisi, buharın depoya kadar sürüklenmeyerek, az eğimli borular içerisinde buhar
cepleri oluşturmasıdır. Buharın suya göre kötü bir iletken olması nedeniyle boru
malzemesinin sıcaklığı artar ve borular çok kısa zamanda tahrip olur. Bu yüzden buhar
yükü 60 kg/m2 h değerini aşan su borulu kazanlar su- buhar sirkülasyonunu artırmak için
dik borulu olarak imal edilir. Dik su borulu kazanlarda üstteki depodan başka, birde
altta daha küçük çaplı depo bulunur. Bu depolar dik veya dike yakın borular ile
birbiriyle irtibatlıdır. Kazanın nispeten soğuk kısmında bulunan borular iniş boruları
adını alır ve su üstteki depodan aşağıdaki depoya gelir. Çıkış boruları dediğimiz kazanın
daha sıcak bölgesindeki borulardan ise buhar su karışımı alttaki depodan üstteki depoya
yükselir.
Kullanma yerlerine ve buhar kapasitelerine göre bu kazanlar çok değişik şekilde yapılır.
Bunlar deponun yerleştiriliş şekli ve sayılarına göre 2, 3, 4 ve 5 depolu olarak
adlandırılmaktadır.

Ekonomizerli su borulu kazanlarda katı yakıt kullanıldığı hallerde verimleri % 88, sıvı
yakıt kullanıldığında ise % 90 civarındadır.

1.1.3. Cebri Su Sirkülasyonlu Kazanlar

Bazen su borulu kazanlarda, suyun normalden çok daha hızlı sirküle edilmesi istenir.
Böyle durumlar için su borulu kazanlardan bazıları bir cebri su sirkülasyaon pompasıyla
takviye edilmiştir.

Bu pompalar vasıtasıyla yapılan sirkülasyonla kazan kapasitesine de bağlı olarak tabii

sirkülasyona göre buhar talebinin 20 katını bulan oranlara ulaşılabilir.

1.1.4. Dökme Dilimli Kazanlar

Dökme dilimli kazanlar genellikle kalorifer tesisatlarında küçük sanayide sıcak su ve

alçak basınçlı buhar üretimi için kullanılır. Buhar üretiminde 2 bar, sıcak su üretiminde
ise
3 bar basınca kadar imal edilirler.

Bu tip kazanlar sistemin ısı ihtiyacına göre dökme çelikli içi boş bölümlerden imal
edilirler. Kazan içindeki döküm radyatörler sisteme dağıtılan sıcak suyu muhafaza
ederler. Yakıttan suya ısı transferi bu bölgede olmaktadır. Kazan içine yerleştirilmiş
olan radyatör demetleri yakıttan açığa çıkan enerjiyle ısıtılarak ısı transferi
gerçekleştirilir. Daha sonra sıcak gazlar profildeki iç duman boruları vasıtasıyla bacaya
geçerler (Şekil 1.7).
Standart dilimler halinde dökülen parçalar kullanma yerlerinde kolayca monte edilebilir
şekildedir. Bu tip kazanlar profiller halinde taşınabildikleri için özellikle yerleşimin güç
olduğu yerlerde kullanılışlıdır.

Bu kazanlarda fuel oil, doğal gaz veya katı yakıtlar kullanılabilir.

1.2. Kazanların Verimli Çalıştırılması

Kazan seçimi yapılırken işletmenin yıllık, aylık ve günlük bazda halihazırdaki buhar
ihtiyaçlarının bilinmesi ve yakın gelecekte olabilecek yük durumlarının göz önüne
alınması gereklidir. Bu durumda kazan seçiminde daha kolay ve daha isabetli kararlar
verilebilecektir.

Kullanılan kazanlar mümkün olduğunca maksimum talebi karşılayacak yanma oranında

çalıştırılmalıdır.
Kazandaki buhar basıncının düşürülmesi ile yakıt faturasında % 1-2 lik bir tasarruf
sağlayabilmektedir. Bu amaçla kazanlar, prosesteki ihtiyaç göz önüne alınmak kaydıyla,
kendi orijinal çalışma basınçlarının altında çalıştırılabilirler.

Bu tasarrufların bir kısmı baca gazı sıcaklığının düşmesi ve bununla birlikte oluşan
kazan verimindeki artıştan dolayıdır. Kazan yüzeyinden olan ısı kayıpları da basıncın
düşürülmesiyle orantılı olarak bir miktar düşecektir.

Kazanın çalışma basıncında sağlanan düşme ile verimde sağlanabilecek artış Şekil 1.8
de gösterilmiştir.
1.3. Kazan Verimini Etkileyen Faktörler

Kazan verimini etkileyen faktörler aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir:

1. Eksik Yanma 8. Kazan Yükü
2. Su Buharındaki Isı 9. Kazan Yüzeyinden Olan Isı Kayıpları
3. Kuru Baca Gazındaki Isı 10. Blöfteki Isı
4. Fazla Hava 11. Besi Suyu Sıcaklığı
5. Baca Gazı Sıcaklığı 12. Kondensatın Geri Kazanımı
6. Yakıt Cinsi 13. Yanma Havası Sıcaklığı
7. Brülörler

1.3.1. Eksik Yanma

Eksik yanmayla oluşan ısı kayıpları, katı veya sıvı yakıt içerisinde bulunan yanabilir
maddelerin yanmayarak kül içinde kaldığı veya baca gazında yanmamış karbon
oluştuğu zaman meydana gelmektedir.

Eğer ayarı yapılmış ve modern bir yanma ekipmanı kullanılıyorsa hava fazlalığı
ayarlanarak iyi bir yanma sağlanabilir.

Eksik yanmanın olduğu bir kazanda tam yanmayı sağlamak amacıyla düşük olan hava
yakıt oranı olması gereken değerin üzerine çıkarılırsa bunun sonucunda bacadan atılan
enerjide artacaktır. Bundan dolayı baca gazındaki O2 miktarını optimum seviyede
tutmak gerekir.

Soğuk yanma havasının fazlalığından veya alevin soğuk yüzeyden geçmesinin neden
olduğu alev soğumasından sakınılmalıdır.

Yakma sisteminin ilk seçimi ve sonraki bakımı çok önemlidir. Yakıt ile hava orantılı
olarak verilirse bile yanma hacminin kaldırılamayacağı kadar debi uygulanması tam
yanmayı engeller. Bu durumda yanma bacada devam edecektir. Böylece yararlı
enerjinin bir kısmı bacadan dışarı atılmış olacaktır.
1.3.2. Su Buharındaki Isı

Yakıtlar serbest nem şeklinde ve kimyasal kompozisyonlarından dolayı içerisinde nem

bulundurur. Yakıtın içerisinde bulunan nem yanma esnasında buharlaşarak açığa
çıkmaktadır. Su buharı olarak ortaya çıkan nem, kazandaki faydalı enerjinin bir
kısmının bacadan dışarı atılmasına sebep olmaktadır. Yakıttaki serbest nemin yakmadan
önce mümkün olduğunca azaltılması enerji tasarrufu açısından gereklidir.

Katı yakıtlarda kömürün stoklanması sırasında veya yakmadan önce ıslanmamasına

özen gösterilmelidir. Ayrıca katı yakıt alımında yakıtın kimyasal kompozisyonuna
bakılarak düşük nem bulunduranlar tercih edilmelidir.

Katı yakıtlarda hidrokarbon ve yanması sonucunda ortaya çıkan buhar veya doğal nem
ile ilgili olarak çok az şey yapılabilmektedir.

Su buharı ile olan en yüksek kayıplar kimyasal kompozisyonları nedeniyle gaz

yakıtlarda meydana gelmektedir.

1.3.3. Kuru Baca Gazındaki Isı

Baca gazındaki su buharı sebebiyle meydana gelen kayıplara ilave olarak CO2 ve
yanmada önemli bir rolü olmayan nitrojenin çoğu tarafından da dışarı ısı
taşınmaktadır.Yanma için gerekli olan O2 nin yüksek olmasında faydalı ısıyı bacaya
taşır. Isı kayıpları fazla havayı ve bacagazı sıcaklığını optimum seviyeye indirme
yoluyla kontrol edilmelidir.Şekil 1.9 da, O2 veya CO2 e bağlı olarak fazla havanın
bulunması, Şekil 1.10 de ise fazla hava ve bacagazı sıcaklığına bağlı olarak yakıt
kaybının bulunması basit olarak gösterilmektedir.
Şekil 1.11, 1.12, 1.13, 1.14, 1.15 ve 1.16’de de değişik yakıt türleri için O2 veya CO2 ve
gaz sıcaklığına bağlı olarak meydana gelebilecek bacagazı kayıpları görülmektedir.

(Yakıtın üst ısıl değerine ve 20 C ortam sıcaklığına göre hazırlanmıştır.)

(Yakıtın üst ısıl değerine ve 20 C ortam sıcaklığına göre hazırlanmıştır.)
(Yakıtın üst ısıl değerine ve 20 C ortam sıcaklığına göre hazırlanmıştır.)
(Yakıtın üst ısıl değerine ve 20 C ortam sıcaklığına göre hazırlanmıştır.)
(Yakıtın üst ısıl değeri yaklaşık 6500 Kcal/kg alınarak hazırlanmıştır.)
 (Yakıtın üst ısıl değeri yaklaşık 7000 Kcal/kg alınarak hazırlanmıştır.)

Ayrıca aşağıdaki verilen formüllerin kullanılmasıyla daha isabetli sonuç

alınabilmektedir.
1 - Uçucu Küldeki Yanabilir Maddeler Nedeniyle Olan Kayıp:

A fuel x FFA x C FA x 8083 x 100

LFA=
(1  C FA ) x H a

LFA : % olarak uçucu külle olan ısı kaybı

Afuel :Yakıttaki külün ağırlıkça yüzdesi
FFA : Uçucu külün toplam küldeki ağırlıkça yüzdesi
CFA : Uçucu küldeki yanabilir maddelerin ağırlıkça yüzdesi
Ha : Üst ısıl değer (Kcal/kg)
2 - Curuftaki Yanabilir Maddeler Nedeniyle Olan Kayıp:

A fuel x FSA x C SA x 8083 x 100

LSA=
(1  C SA ) x H a

LSA : Curuftaki yanabilir maddeler nedeniyle olan kayıp

FSA : Curuf külünün toplam kütledeki ağırlıkça yüzdesi
CSA : Curuftaki yanabilir maddelerin ağırlıkça yüzdesi

3 - Uçucu Küldeki Yararlı Isı Olarak Atılan Kayıp:

A fuel x FFA x (Tg - Ta ) x 0.21 x 100

L’FA=
(1  C FA ) x H a

L’FA : Uçucu küldeki yararlı ısı olarak atılan kayıp

Tg : Baca gazı sıcaklığı C
Ta : Ortam sıcaklığı C
0.21 : Külün spesifik ısısı (Kcal/kg C)

4 – Curuftaki Yararlı Isı Olarak Atılan Kayıp :

A fuel x FSA x (TSA - Ta ) x 0.21 x 100

L’SA=
(1  C SA ) x H a

L’SA : Curuftaki yararlı ısı olarak atılan kayıp

TSA : Curuf külünün çıkış sıcaklığı

5 – Kuru Baca Gazı Kaybı :

 L  L SA 
K x ( TFG  Ta ) x 1  FA 
 100 
LDG =
(CO 2 )

 O 
CO2 = 1  2  x (CO2)max
 21 
 (CO2)max
Linyit 19.2
Ağır Fuel Oil 15.9
Doğal Gaz 11.7
Kok 20.7

C 
 Fuel 
 12 
 
(CO2)max =
 4.78 x C Fuel  1.89 x H Fuel 
  
 12   2 

(CO2)max : Teorik stokiyometrik yanmada kuru baca gazındaki CO2’in hacmen % si

6 – Subuharı Duyulur Isısı Nedeniyle Olan Kayıp :

(Nem Fuel )  9 x (H 2 fuel ) x 588  Ta  0.5 T FG 

LH  =
2 H a  (TFuel  Ta ) x 0.47

7 – Yanmamış Karbonmonoksit Nedeniyle Olan Kayıp :

 L L 
K x CO x 1 - FA SA 
 100 
LCO =
(CO  CO 2 )

K
Kok 70
Linyit 63
Sıvı Yakıt 48
Doğal gaz 32
1.3.4 Fazla Hava

Kazanlarda yanma sistemi yanma problemlerine neden olmayacak minimum hava yakıt
oranını verecek çalışma seviyesinde ayarlanmalıdır.Fazla hava miktarı gereğinden çok
olursa, bacagazı miktarını arttırır ve artan bu miktardaki hava bacagazı sıcaklığına kadar
ısınıp enerji alacağından daha fazla ısınım bacadan dışarı atılmasına neden olur. Ayrıca
bacagazı miktarının artması, gaz debisini, dolayısıyla hızının artmasına ve ısı
transferinin düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenlerden dolayı fazla hava miktarının
mümkün olan en düşük seviyede tutulması gerekmektedir. Bunu sağlamak için
bacagazındaki O2 seviyesi kontrol edilmeli, hava ayarı yapılarak oksijen miktarı
mümkün olan en düşük seviyeye getirmelidir. Bu durumda bacada duman oluşmaya
başlarsa yakma elemanlarında gerekli bakım yapılmalıdır.

Yanma bölgesine dışarıdan girebilecek hava kaçakları önlenmeli açık yerler

kapatılmalıdır.(Kapaklar, delikler, vs.)

Kazanlarda iyi bir yanma yakma ekipmanlarının performansı kadar, sağlanan havanın
ve yakıtın kalitesine de bağlıdır.

Bunun için:
i. Kazan dairesine hava tedariki yeterli olmalı ve yakma ekipmanlarındaki hava basıncı
sabit olmalıdır.
ii. Fuel Oil de, Yağ sabit bir viskositede olmalı ve aşırı sıcaklık dalgalanmaları
minimuma indirilmelidir.
iii. Gazlarda, brülöre giren gaz basıncı sabit olmalıdır.
iv. Kömürde, kömürün tane büyüklüğü, nem, uçucu madde miktarı ve reaksiyona girme
kabiliyeti göz önüne alınarak mümkün olduğunca homojen bir karışım sağlanmalıdır.
1.3.5 Baca Gazı Sıcaklığı

Kazan verimini etkileyen önemli faktörlerden birisi de bacagazı sıcaklığıdır. Bacagazı

sıcaklığının kabül edilen değerlerin üzerinde olması halinde bacadan atmosfere fazla
enerji atılmış olacaktır.Bu durumda kazan verimi bir miktar düşer.

Bacadan atılan enerjinin yüksek olmasının iki ana nedeni vardır.Bunlardan birincisi ısı
transfer yüzeylerinin yetersiz oluşudur.Böyle durumlarda bacaya hava ön ısıtıcısı veya
kızdırıcılar kurularak bacagazının ısısından faydalanmak mümkün olmaktadır.

Bacagazı sıcaklığının yüksek olmasının ikinci nedeni ise ısı transfer yüzeylerinde
oluşan kirliliklerdir.Bu nedenle kazan boruları belirli periyotlarda temizlenmeli ve
ayrıca kazana verilen besi suyunun sertliği sık sık kontrol edilmelidir.

Bacgazında normal gaz sıcaklığının üzerine çıkan her 17 C lık artış verimlilikte
yaklaşık olarak %1 lik düşüşe sebep olmaktadır.(Şekil 1.17)
Pratikte modern kazanlar için kazan temizken uygun O2 ve CO2 oranlarında sağlanan
bacagazı sıcaklıkları optimum değer olarak kabul edilebilir.

Bacagazı sıcaklığı alev ve duman borularının ve diğer ısı değişim yüzeylerinin düzenli
olarak temizlenmesi ile istenen düzeyde tutulabilir. Düzenli temizleme süresi bacagazı
sıcaklığının sürekli izlenerek kabul edilen sıcaklığın 20 C üzerine çıkana kadar geçen
süre olarak kabul edilebilir.

Bacagazı sıcaklığının asit yoğuşma sıcaklığı olarak belirlenen sınırın altına düşmesi
durumunda ise bacada korozyon sorunları ile karşılaşılmaktadır.Ayrıca, bacagazı
sıcaklığının aşırı düşürülmesi sonucu baca çekişinde de önemli düşüşler meydana
gelebilir. Bacagazı sıcaklığı düşürülürken bu durumların göz önünde bulundurulması
gerekmektedir.

O2 veya CO2 ve bacagazı sıcaklığının bilinmesi halinde farklı yakıtlar için hazırlanmış
olan grafiklerden faydalanılmak suretiyle bacagazı kaybının bulunması mümkündür.

1.3.6 Yakıtın Cinsi

Farklı yakıtlar, farklı oranlarda C ve H2 ihtiva ettikleri için ısıl değerleri, yanma sonucu
oluşan bacagazındaki nem miktarları, curuf ve kurum miktarları değişmektedir.

Bunlardan her biri verimi etkilemektedir.Bu durum daha çok katı yakıt yakan
kazanlarda kendisini belli etmektedir, örneğin bir yakıt cinsi ve parça büyüklüğüne göre
dizayn edilmiş bir kazanda farklı bir yakıt ve değişik parça büyüklüğünde yakıt
yakıldığında verim değişmektedir.

Ayrıca sıvı yakıtlarda verimi etkileyen önemli faktörlerden biriside atomizasyon

sıcaklıklarıdır. Atomizasyon sıcaklıkları sıvı yakıtların cinsine göre değişmektedir.

Yakıt Tipi Ağır Fuel Oil Orta Fuel Oil Hafif Fuel Oil
Atom Sıcaklığı 100-120 C 77-94 C 43-60 C

1.3.7 Brülörler

Yapılan çalışmalar, pekçok brülörün uygun şartlarda çalıştırılmadığını

göstermektedir.Brülörlerde, hava miktarının yakıt miktarıyla orantılı olarak değişmesini
sağlamak için, genelde yakıt vanası bir mekanik sistemle hava klepesine bağlanır. Bu
mekanik bağlantının zamanla gevşemesi, eklem parçalarının aşınması sonucu hava
miktarının yakıtla uyumlu olarak otomatik bir biçimde ayarlanması imkansız hale gelir,
hava/yakıt oranı değişir ve verimi azaltacak yönde etki eder.
Brülörlerde, yakıt basınç ve sıcaklığının da istenen değerlerde olmaması, yakıtın
yeterince atomize olamamasına ve eksik yanmaya neden olmakta, verimi azaltacak
yönde etki etmektedir. Ayrıca on/off tipi brülörlerde kazan yüküne göre brülör off
durumuna geçtiği sürelerde dahi pek çok kazan sisteminde hava fanları çalışmaya ve
kazan içine hava göndermeye devam etmekte ve kazan iç sıcaklığının düşmesine neden
olmaktadır.Buda verimi olumsuz yönde etkileyen bir başka faktördür.

1.3.7 Kazan Yükü

Kazanlardan, genellikle düşük yükte ve aşırı yük durumunda çalıştırılmadıkları zaman

en büyük verim elde edilir. Maksimum ve devamlı çalışma durumunda çekilen yük
oranı %50 nin altına düştüğünde verim eğriside hızla düşmektedir. Bu yük düşüşüne
bağlı olarak kazan yüzeyinden olan ısı kayıplarının % si artacaktır. Kazanlar
çalıştırılırken, kazanın kapasitesi göz önüne alınarak mümkün olduğunca bunlara
uyulmalıdır.

Kazan yükünün değişmesiyle yakılan yakıt miktarı da değişmekte ve özellikle

radyasyon ve konveksiyon kayıplarında olmak üzere kayıplarda, dolayısıyla verimde
önemli değişme olmaktadır.Maksimum verimlere genel olarak, kazanın tam yükünün %
70 inden yukarı yüklerde çalıştığı durumlarda ulaşılmaktadır. Bundan dolayı, kazanların
mümkün olduğu kadar tam yüke yakın bir yükte çalıştırılmaları gerekmektedir.

Mevsimlik olarak tam kapasite ile çalışılan tesislerde çalışma süresince kazanlar tam
kapasite ile çalıştırılmakta, çalışma sezonu dışındaki sürelerde ise ihtiyaca göre bir
kazan düşük yükte çalıştırılarak buhar ihtiyacı karşılanmaktadır. Kazanın düşük yükte
çalıştırılması ise verim düşmesine neden olmaktadır. Bunu önlemek için, sezon dışı
buhar ihtiyacını karşılayabilecek şekilde seçilmiş daha küçük boyutlu bir kazanın monte
edilmesi ve bu süre boyunca çalıştırılması daha uygun olacaktır.

Kazandan çekilen yük durumuna bağlı olarak kazan verimindeki değişmeler şekil 1.18
de verilmiştir.
1.3.9 Kazan Yüzeyinden Olan Isı Kayıpları

Kazan yüzeyinden ısı kayıpları, radyasyon ve konveksiyon şeklinde olmaktadır. Modern

kazanlarda bu kayıp genel olarak eğer kazan tam yükte çalışıyorsa % 1 den
küçüktür.Bununla birlikte eski tip kazanlarda ve izalasyonu kötü durumda olan
kazanlarda bu kayıp % 10 a kadar çıkabilmektedir.

Kazan yüzey sıcaklığı ortam sıcaklığının yaklaşık 30 C üstündeki bir değere düşürecek
şekilde yapılmış bir izalasyon, bu tür kayıpları en aza indirmek açısından yeterli ve
uygun olarak görülmektedir.

Yüzey kayıplarının kazan yüküne bağımlılığından, kazan yükü bölümünde de

bahsedilmişti. Kazan yüküne bağlı olarak yüzeyden olan kayıplar % olarak:

% Kayıp = formülü ile bulunabilir.

1.3.10 Blöfteki Isı

Kazan suyunun içindeki bazı minerallerin yüksek sıcaklıkta çözünmesiyle suyun

içerisinde tortulaşmalar oluşmaktadır. Buhar kazanlarında ısı değişim oranlarını azaltan
ve verimin düşmesine sebep olan tortuları önlemek için kazana iletkenliği düşük uygun
besi suyu verilmelidir.

Kazanların ilave suları şebeke suyundan direkt olarak alınmamalı, bir su yumuşatma
işleminden geçirilmelidir.Kazan suyunda oluşan tortular temizlenmez ise kazan boruları
içerisinde kireç taşı oluşur. Kireç taşının oluşmasıyla da ısı iletimi güçleşir ve ileri
safhalarında kazanın elden çıkarılmasına kadar sonuçlanabilir.Böyle tehlikelerle
karşılaşmamak için kazan içerisindeki suyun bir miktarının belli aralıklarla
boşaltılmasına blöf adı verilir.

Blöf sistemi ile atılan her litre su için eşdeğer miktarda besi suyunun kazana ve besleme
tankına verilmesi gerekmektedir.Blöf suyunun sıcak, besi suyunun soğuk olması
nedeniyle bir miktar enerji kaybı olmaktadır.Blöf mikltarının yüksek olduğu
işletmelerde, blöf yoluyla dışarı atılan ısının geri kazanılmasının düşünülmesi
gereklidir.

Blöf ısısının geri kazanılması, çıkışa konulacak bir ısı değiştiricisi vasıtasıyla dışarı
atılan sıcak blöften ilave bir ısı kazanılması şeklinde olabileceği gibi diğer bir basit ve
yaygın olarak kullanılan metod olan blöf valfinden basıncın düşürülmesi ve dolayısıyla
sıcak suyun tekrar buharlaştırılmasıyla oluşturulan flaş buharın yeniden kullanılması
sonucu ısı geri kazanımı şeklinde olmaktadır.

Kazan borularında oluşan kireç taşı nedeniyle kazan verimindeki düşüş şekil 1.19 da
verilmiştir.Ayrıca bir kazan borusunda oluşmuş kireç taşı şekil 1.20 de rahatlıkla
görülebilir.
1.3.11 Besi Suyu Sıcaklığı

Kazan suyu buharlaşma ile, prosesde direkt buhar kullanımı sonucu veya blöf nedeniyle
zaman içerisinde bir miktar eksilmektedir. Bilindiği gibi eksilen su dışarıdan tasfiye
edilmiş su ve kondens suyu ile takviye edilmektedir.Besi suyu adını verdiğimiz
kondensat geri dönüşü ve tasfiye edilmiş su karışımını kazana mümkün olan en yüksek
sıcaklıkta girmesi sağlanmalıdır.Besi suyunun kazana soğuk girmesi durumunda hem bu
suyun yeniden ısıtılması için ayrıca bir enerji harcanacak, hem de suyun içerisindeki
bazı minerallerin soğuk halden yüksek sıcaklığa ısıtılması esnasında tortulaşarak kazan
içinde kireçtaşı oluşturmasına sebep olacaktır.

Kazana soğuk su verilmesinin diğer önemli sakıncası ise, soğuk suyun içerisinde
bulundurduğu çözünmüş oksijenin yüksek sıcaklıkta açığa çıkması şeklinde olmaktadır.
Oksijenin kazan suyu içerisinde açığa çıkmasıyla kazan borularında korozyon meydana
gelmektedir. Kazan borularında oluşacak korozyon, bilindiği gibi çok tehlikeli durumlar
meydana gelmesine sebep olabilir.

Besleme suyunun değişik sıcaklıklarda içinde bulundurduğu çözünmüş oksijen miktarı

ve bunu gidermek için gerekli sülfat ihtiyacı. Şekil 1.21 deki gibidir.Kazana giren besi
suyunun sıcaklığının artırılması ile orantılı olarak yükselen verim artışı bu şekilde
görülmektedir.
1.3.12 Kondensatın Geri Kazanımı

Kazanlarda üretilen buhar, sistemde kullanıldıktan sonra bir kısmı doymuş buhar, bir
kısmı da su olarak sistemden ayrılmaktadır. Uygun yerlere konulacak buhar kapanları
vasıtasıyla buharın sistemde kalması sağlanabilmektedir. Sıcak su olarak ayrılan diğer
akışkan ise proseste kaynaklanabilecek herhangi bir kirlenme söz konusu değil ise
besleme suyu olarak kazana döndürülmesi kazan verimine olumlu etki yapacaktır.

Kondens geri dönüş oranına ve kondensat sıcaklığına bağlı olarak kazan verimi
artırılabilmekte ve dolayısıyla da yakıt tasarrufu elde edilebilmektedir(Şekil 1.22).
Kondensatın kirli olması ve kazana döndürülmemesi durumlarında ise sıcak kondensat
saf su kalitesinin aranmadığı yerlerde kullanılabilir. Ayrıca kirli kondensatın bir ısı
değiştiriciden geçirilmesiyle de ısı kazanılabilir.
1.3.13 Yanma Havası Sıcaklığı

Kazanları yanma havası olarak verilen havanın ısıtılması ile kazan veriminde artış
sağlamak mümkündür. Yanma havasının baca gazından faydalanılarak ısıtılması yaygın
olarak kullanılan bir yöntemdir.

Yanma havasının ısıtılması ile sağlanacak her 56 C lik sıcaklık artışı kazan verimini
yaklaşık olarak % 2 artırabilmektedir (Şekil 1.23).
1.4 Emniyet

Kazan daireleri emniyet açısından üretim birimlerinin ve idare binasının dışında ayrı bir
bölümde olmalıdır. Kazan dairesi üretim yapıldığı iş yeri ile aynı çatı altında
bulunuyorsa bu durumda kazan dairesinin kapısı başka bir yerden dışarıya açılmalı,
kapılar yanmaz malzemeden yapılmış olmalı ve dışarıya açılacak şekilde monte
edilmelidir.

Kazan daireleri hiçbir şekilde soyunma yeri, yıkanma yeri, dinlenme yeri vb.
kullanılmamalıdır.
Parlayıcı, patlayıcı ve kolay yanıcı maddelerle çalışan iş yerlerindeki kazan dairelerinin
diğer atölyelere açılan pencereleri ve kapıları bulunmamalıdır.

Kazan dairelerinin tavanı gerektiğinde kazan üzerinde çalışmayı kolaylaştıracak

yükseklikte olmalıdır. Sürekli olarak havalandırılmalı ve doğal havalandırılmanın
yeterli bulunmadığı durumlarda uygun havalandırma tesisatı yapılmalıdır.

Kazanlar üzerinde bulunması gereken sıcaklık, basınç, su seviye göstergesi gibi ölçü,
kontrol ve güvenlik cihazları mutlaka bulunmalıdır ve bu cihazlar sürekli kontrol altında
bulundurulmalıdırlar. Özellikle basınç ve su seviye göstergeleri sesli ve lambalı alarm
sistemlerine sahip olmalı, bu alarm sistemi aynı zamanda kazana giden yakıt ve havayı
keserek kazanı devre dışı bırakacak şekilde dizayn edilmelidir. Ayrıca kazandan uzakta,
başka bir yerde emniyet için bir kapatma şarteli bulunmalıdır. Çünkü her otomatik
sistem hata yapabilir. Bunların olağan işlevini yerine getirip getirmediklerinin kontrolü
kazan işletmecisi tarafından yapılmalıdır.

Kazan patlamalarının çok değişik nedenlerinin yanında en önemlisi ve en sık görüleni

işletme hatalarıdır. Bu nedenle kazanların işletmesinde güvenlik en önemli
kavramlardan biridir. Basınç altında çalışan kazanların işletilmesinde yapılan hatalar
büyük tehlikelere neden olmaktadır.

Kazan patlamaları ve diğer çeşitli iş kazalarının önlenmesi açısından olduğu gibi enerji
tasarrufu ve hava kirliliği açısından da kazanların bu konuda eğitimden geçmiş ehliyetli
kazancılar tarafından işletilmesi güvenlik ve yasal açıdan zorunludur.

Uzun zamandır bekleyen, yeni imal edilen veya yapılan bakım ve onarımdan sonra
kazanların işletmeye alınmasından önce, kazan konstrüksiyon basıncının 1.5 katı
basınçta soğuk su ile hidrolik deney basıncı uygulanmalıdır. Yapılan deney sonucu bir
sızıntı veya kaçak olmadığı anlaşılırsa kazan işletmeye alınmalı aksi taktirde deney
tekrarlanmalıdır. Esasında bu deneylerin yasal olarak da 12 ayda bir yetkili birimlere
yaptırılmaları gereklidir.
Kazan işletmeye sokulurken su seviye göstergesi üzerinde işaretli olan yere kadar su ile
doldurulduktan sonra ve ilk ateşlemede sıcaklığın birdenbire yükselmesine engel olacak
şekilde yavaş yavaş yakılmalıdır. Su seviye göstergesi kazan işletmeye sokulmadan ve
iş süresince sürekli kontrol edilmelidir. Kazanın ilk ısıtılması sırasında buhar çıkış
vanaları kapatılmalı, kazan içerisinde hava kalmaması için havalık açık olmalıdır.

Kazan suyu seviyesinin sabit tutulması ve su seviye göstergesi üzerinde işaretli olan
minimum seviyenin altına düşmemesi sağlanmalıdır. Kazanlarda bir arıza nedeniyle
tehlike belirlenmesi halinde basınç hemen düşürülmeli ve yakıt ve hava verilmesi
durdurulmalıdır. Paralel çalışan başka kazanlar varsa bağlantıları kesilmeli ve kazan
devreden çıkarılmalıdır.
 BÖLÜM 2

KAZAN ANA KISIMLARININ İNCELENMESİ

Bir kazan tesisinde biri ocak diğeri esas kazan olmak üzere iki kısım vardır.

2.1. Ocak Kısmı

Isı üretmeye ve yanma ürünlerini dışarıya atmaya yarar. Ocak kısmında ocak,
duman yolları ve çekme aygıtı olmak üzere üç esaslı eleman vardır.

Esas ocakta ızgara ve küllük denen kısımlar bulunur. Biri el diğeri ise, makinesel
olmak üzere iki ayrı yüklenen ocak türü vardır.

2.2. El ile Yüklenen Ocak

İçerisinde yanma olan esas ocak ile ızgarasının üstündeki boşluktan ibarettir.
Izgaranın alt kısmı ise küllüğü meydana getirir. Esas ocağın yüksekliği uygun
seçilmiş olmalıdır. Bu yükseklik az olursa , alevler kazan çeperlerinde ezilerek
kurum tutmasına sebep olur. Kurumun ısı için fena iletken olduğu bilinmektedir.
Eğer yükseklik fazla olursa bu defa alevler ısıtma yüzeyine uzak kalacağından
faydalı tesiri azalır. En uygun yükseklik değeri, kullanılan yakıtın cinsine göre
tespit edilir. Yakıtın alevi ne kadar uzun olursa, yükseklik de o derece büyük
seçilir. Taşkömürü için ortalama olarak 30-60 cm uygundur. Kok ve briket gibi
havanın kolaylıkla geçmesine elverişli olan kömürler kalın tabaka teşkil
edebileceğinden yükseklik 60 cm alınır. Odun alevinin uzun olması 70-80 cm lik
bir yüksekliği gerektirir.

Esas ocağın nihayetinde boğaz denen bir çıkıntı vardır. Boğazın yüksekliği 25
cm kadardır. Bu suretle temin edilen kesit darlığı aşağıdaki maksatlar içindir.

i. Yakıtın duman yollarına girmesine mani olmak.

ii. Bu kısımda ocaktan çıkan gazların birbirine daha iyi karışarak yanmamış halde
kalanlarının hava fazlasıyla temasını sağlayıp yanmasını mümkün kılmak.

iii. Sıcak gazları kazan çeperine yaklaştırmak.

Ocağın önünde normal olarak kapalı kalan kapı vardır. Bu kapı ancak yükleme
ve temizleme için açılır. Bu esnada içeri giren hava yanmadan ocaktaki ısıyı
beraberinde sürükler. Şu halde; yükleme ve temizleme gayet çabuk yapılmalı ve
kapının her açılışında çekme sürgüsü kapatılmalıdır.

Izgara sabit olup, umumiyetle arkaya doğru eğiktir. Bu suretle hem ateşin içerisi
daha iyi görülür hem de yükleme ve temizleme kolaylaşır. Bu eğim 1/10 kadardır.

Izgara çubukları ekseriye fonttandır. Bunlara balık sırtı biçim verilerek eşit
dirençlilik sağlanır. Küllerin kolayca dökülebilmesi için enine kesit, yamuk
biçiminde yapılmıştır. Ökçeler çubukların arasından hava geçmesi için lüzumlu
boşluğu temin eder. İki ateş arasında bırakmayacak kadar olmalıdır. Izgaralardan
dökülen kül ve cüruf sıcaktır. Aynı sebepten dolayı küllüğün fazla dolmadan
boşaltılması gerekir. Küllük kapısı ekseriye açık tutularak havanın girmesi
kolaylaştırılır.

2.3. Mekaniksel Yüklemeli Ocak

Elektriğin gayet geniş bir kullanma sahası bulması, santrallerin gücünü cevamlı
olarak arttırmıştır. Her santralde kazan sayısını azaltabilmek için daha fazla buhar
üreten kazanlara ihtiyaç duyulmuştur. Son yıllarda 50.000 kw ı aşan buhar
türbinleri tek bir kazanla beslenmektedir.

Ocağı elle yükleyen bir ateşçinin saatte 600 kg dan fazla kömür verebilmesi
gerekmektedir. Bu ise yaklaşık olarak 800 kw a tekamül eder. O halde büyük,
güçlü, modern santrallerin elle yüklenmesi imkansızdır. Bu sebepten dolayı ya
pülverize kömür tesislerine veya mekaniksel ızgaralara ihtiyaç vardır.
2.4. Hız Ayarı

Izgara diğer uca geldiği zaman kömürün tamamıyla yanmış olması için uygun
hıza sahip olması lazım gelir. Eğer yanma tamamlanmışsa kömür ziyan olur, çok
önce bitmişse sönmüş kısma yollanan hava fuzuli olur buda randımanı düşürür.

Izgaraya verilecek uygun hız, kömürün cinsine bağlıdır. Temiz kömür çabuk ve
kolay yanacağından, pisliği dolayısıyla zor yanan kömüre nazaran daha büyük bir
ilerleme hızı ister. Bir hız kutusundan faydalanarak ateşçi ızgaraya uygun hızı
verebilir.

2.5. Havanın Ayarı

Yakılan kömür miktarına göre hava göndermek icap eder. Bunun için mekaniksel
ızgaralarda ocak kompartımanlara bölünmüştür. Izgara üst yüzeyinin işgal ettiği
yer , 1-2-3-4-5 ile belirtilen kaslara ayrılmıştır. Bunların her birinden yollanan
hava , kömür tabakasından geçerek üste gelir.

2.6. Kömür Miktarının Ayarı

Izgara yüzeyine dökülen kömür tabakasının kalınlığını değiştiren bir dağıtıcı,

huninin içerisindedir. Bu dağıtıcı basit bir sürgüden ibarettir. Mekaniksel ızgaranın
ön kısmı üzerinde ateş tuğlasından yapılmış bir kubbe vardır. Kazan faaliyette
iken çok ısınan bu kubbe, ısı ışınlarının yansımasıyla kömürden ayrılan uçucu
maddelerin alevlenmesine ve bizzat kömürün yanmasına sebep olur. Izgara alt
kısımdan geçerken öne doğru yaklaştığı zaman soğur. Bu hal ızgara çubuklarının
ömrünü uzatır.

2.7. Mekaniksel Izgara ile Elle Yüklenen Izgarayı Kıyaslamak

Yükleme ve temizleme için el emeğine lüzum bırakmayan mekaniksel ızgaralar

bu bakımdan kazanç temin eder. Orta büyüklükte kazan mekaniksel yüklemeli ise,
bir eleman tarafından idare edilebilir. Bunun kalifiye eleman olmasına lüzum
yoktur.

Mekaniksel ızgaralı ocağı, el ile yüklemelide olduğu gibi yüklerken kapıyı açmaya
lüzum olmadığından içeri soğuk hava girmesi ve bu yüzden randımanın düşmesi
bahis konusu olamaz.

Mekaniksel ızgara üzerine kömür devamlı ve düzgün olarak döküldüğünden, uçucu

maddelerin yayılışı da devamlı ve düzgün olur. Ayarlama imkanları hesaba
katılırsa uçucu maddeleri % 20 den fazla olan kömürlerinde mekaniksel
ızgaralarda yakılabileceği anlaşılır.

Halen çok kullanılmakta olan pülverize kömür tesislerinde aynı problemin başka
türlü çözümünden başka bir şey değildir.

2.8. Ekonomizör ( Eko )

Kazana giriş sıcaklığını mümkün olduğu kadar kazan suyu sıcaklığına getirmek
için, su kazana girmeden önce sıcak gazların bacaya yöneltildiği hücrelere
yerleştirilmiş bulunan boru demetinden veya pik dökümden imal edilen
paketlerden geçirilerek son bir defa bacaya girmeye hazır gazların ısısından
istifade edilir.

Yüksek basınçlı su borulu kazanlarda üretilen türbin buharı , türbinde işini

bitirdikten sonra ve kondenserde sıvılaştırıldıktan sonra ( 99 C - 100 C )geri
kazanılır ve bu kondens suyu eko ya verilmek suretiyle kazan besleme suyu
olarak kullanılır.

2.9. Su Borulu Kazanlarda Tromel

Su borulu kazanlarda silindir biçiminde yapılan su ve buhar tromelleri bulunması

zaruridir. Ocaktaki buhar borularından gelen buhar tromele toplanır, burada depo
edilir ve tam homojen bir karışıma müteakiben kızdırıcıya, kızgın buhar üretmek
için verilir. Halbuki silindirik kazanlarda durum biraz değişiktir. Tromelsiz olup,
kazandan alınan ve tek kanaldan kızdırıcı boru demetine verildiğinden tromele
ihtiyaç yoktur. Su borulu kazanlarda bilhassa ocak yan duvarına boru levhalarında
üretilen buhar, kollektör vasıtasıyla toplanarak ve muhtelif boruları tromele direk
bağlantılarıyla buhar toplanmaktadır. Yani buhar birden fazla boru ile tromele
verildiğinden, farklı buhar sıcaklıkları olacağından , toplanan buhar, tromele hem iyi
bir karışım yapmış olur hem de dinlendirilmek suretiyle buhar içindeki
gerilmelerde alınmış olur.

2.10. Buhar Stop Valfleri

Gaz, buhar veya herhangi bir sıvının geçeceği geçidi , istenildiği zaman ve
gerektiği kadar açıp kapamak için kullanılan donanımlardır.
Valflerin birçok çeşitleri vardır. Buhar stok valfi kazan üzerinden buharı
istenildiğinde vermek için kullanılır. Bu valfin iki tarafında bulunan flanşlardan
biri kazanın buhar mahalline, diğeri de dış buhar borusuna bağlıdır. Ortada bulunan
bir disk, valfin iki tarafını birbirine birleştiren silindirik geçidi açıp kapamada ve
kapalı iken, bu geçidin üst çevresindeki yere oturmaktır. A simidi ile açıp ,
kapamakla , istenilen miktarda buhar alınabilir.

2.11. Çek Valfler

Kazanlardan buhar alındıkça eksilen suyun yerine verilen su, bu valflerden geçer.
Eğer su verilirken, suyun basıncı ( Besleme suyu ) kazan buhar basıncından aşağı
düşerse bu valf derhal kapanıp kazan suyunun geri dönmesine mani olur. Böylece
kazanın besleme suyu sağlanır.

2.12. Manometre

Kazlarda veya herhangi kapalı bir yerde bulunan buhar, gaz veya sıvı basıncını
belirten göstergelerdir.
2.13. Emniyet Valfleri

Herhangi bir sebeple kazan basıncı normali aştığı zaman, bir miktar buharın
kendiliğinden dışarı atılması ve kazan basıncının tekrar normal duruma gelmesi
gerekir. Aksi taktirde, basınç yükselmeye devam ederek kazana önemli zararlar
sağlar.

2.14. Su Göstergeleri

Kazandaki suyun seviyesini belirtmeye yarar. Kazanın su ve buhar kısmına iki

boru ile monte edilmiştir. Birleşik kaplar prensibine göre kazandaki su, normal
seviyede bulunduğu zaman yuvarlak veya yassı şişelerin ortasında görülecektir.
Silindirik kazanlarda ( Skoç tipi ) su mahalline konan şişe muslukları içten duman
sandıklı ise duman sandığın üst sınırından 10 - 12 cm kadar yukarda olur.
 BÖLÜM 3

BUHAR KAZANI İŞLETME ve BAKIMI

3.1. İşletme

Kazanın işletilmesiyle görevlendirilecek personel,ortaya çıkacak ivedi duruma

müdahaleden sorumludur. Bunun içinde personel her şeyden önce bütün donanımın
görevleri, çalışma özellikleri, çalışma basınç ve sıcaklığı ile akış miktarları hakkında
tam bilgi sahibi olmalı, sistemde bulunan bütün kontrol devreleri ve ölçü aletleri ile
elektrik koruma donanımının görev ve çalışmasını iyi bilmelidir.

Yeni kurulan bir işletmede, işletme personeli tercihen sistemin montaj çalışmalarına
katılmalı ve yapımcı firma tarafından eğitilmelidirler. İşletme ve bakım talimatları yazılı
olarak işletmeci personelin her zaman görebileceği bir yerde bulundurulmalıdır. Bir
işletme defteri bulunması ve bunun muntazam doldurulması son derece yararlıdır.

3.2. Kazanın Çalışmaya Hazırlanması ve İlk Ateşleme

i. Buhar kazanı onarım, bakım, vb. nedenlerden uzun bir süre devre dışı bırakılmışsa,
tekrar ateşlemeden önce, bütün muayeneler yapılmış ve bulunan aksaklıklar giderilmiş
olmalıdır.

ii. Yeni devreye alınmış veya üzerinde bakım, onarım, vb. işlem yapılmış olan bir kazan
ateşlemeden önce gerek su tarafı (domlar ve kollektörler gibi) gerekse gaz tarafı (ocak
içi, baca gazı kanalları, hava kanalları, hava ısıtıcısı, brülör hücresi gibi) iyice gözden
geçirilmeli, takım, bez parçası, demir parçası, üstübü, vb. den temizlenmelidir. Toz,
kurum, curuf gibi artıklar yıkanarak veya süpürülerek dışarı atılmalıdır.

Dom içi parçalarında ve diğer bütün askı, bağlantı, kelepçe vb. gibi kısımlarda gevşek
yerler varsa sıkılmalıdır.Bundan sonra bütün girişler kapatılmalı, el ve adam delik
kapakları uygun contalar kullanılarak sıkılmalıdır.
i. Yeni kazanlar veya basınçlı kısımları geniş ölçüde onarım görmüş kazanlar sürekli
çalışmaya girmeden önce, çalışma basıncının 1,5 katı basınçla hidrostatik deneyden
geçirilmektedir.

ii. Yakma donanımındaki ve baca çekiş sistemindeki tüm donanımın doğru çalıştığı
saptanmalı, bütün damperlerin rahatça açılıp kapandığı kontrol edilmelidir. Otomatik
yanma kontrolü ve başka otomatik yanma kontroller varsa bunlarla ilgili bütün ayar, test
ve kalibrasyonların yapılmış ve sistemin kusursuz çalışır durumda bulunması sağlanmış
olmalıdır. Elektrikli koruma ve kitleme sistemi ile bütün test,ayar, kalibrasyon ve
fonksiyon kontrolleri yapılmalı ve sistemin bütün elemanları çalışır durumda olmalıdır.
Brülörler fotoelektrik alev gözleyiciler ile donatılmış ise, bunların aleve karşı duyarlılığı
kontrol edilmeli, yanma sistemindeki bütün ölçü aletlerinin test ve muayeneleri
yapılarak hepsi çalışır duruma getirilmelidir.

iii. Bütün blöf ve boşaltma vanaları, seviye gösterge camı, boşaltma vanaları, besleme
suyu el vanaları ve kontrol vanalarının iyi çalışır ve sızdırmaz durumda oldukları
saptandıktan sonra bunlar kapatılmalıdır.

iv. Kazanda otomatik dom su seviye kontrolü varsa, bu kontrol sistemiyle ilgili bütün
ayar, test, kalibrasyon ve fonksiyon muayeneleri yapılmış ve otomatik sistemin
kusursuz çalışması sağlanmış olmalıdır.

v. Su seviye kolonu ile kazan arasındaki vanalar ve su seviye camı kaplama vanalarının
tam açık durumda olduğu kontrol edilmelidir. Kazan yeni ise su seviye camını muayene
için kazana su doldurulmalı ve üst dom kapakları açık iken dom ile gösterge camındaki
su seviyeleri kıyaslanarak gerektiğinde su seviye camı bir miktar aşağıya alınmalıdır.
Muayene yapılırken ayrıca büyük ve yüksek kazanlardaki sıcaklıkla genleşme nedeniyle
domun karşılayacağı seviye farkında düşünülmelidir.

vi. Kazan, yapımcının tavsiye ettiği seviyeye kadar, gerekli kimyasal koşullara uygun su
doldurulmalıdır.Bu sırada üst dom ekonomizör gibi kısımların hava atma vanaları
açılarak su dolarken hiçbir yerde hava kalmaması sağlanmalı ve bütün blöf vanaları
sonuna kadar açık bulundurulmalıdır.

vii. Kazana ilk verilen su soğuk olmamalıdır ve sıcaklığı, kazan metal sıcaklığından en
çok  10 C farklı olmalıdır.

viii. Kazan istenen seviyeye kadar doldurulduktan sonra su beslemesi durdurulmalıdır.

Su seviye kolonu ile seviye camının boşaltma vanaları tam açılıp bir miktar boşaltma
yapılarak vana ve borularda tıkanıklık olup olmadığı saptanmalıdır.Kazanla ilgili başka
boşaltma vanalarından da boşaltma yapılarak bunlar muayene edilmelidir.

ix. Ana buhar basınç gösterge muayene ve kalibre edilmiş durumda olmalıdır.Basınç
göstergesinin dom ile olan bağlantıları muayene edilmeli ve arada kapalı unutulmuş
vana ve gevşemiş rakor gibi bir aksak durum kalmamalıdır. Gösterge, kazandan oldukça
uzağa yerleştirilmiş ise, borusu gösterge tarafından sökülerek içine basınçlı su veya
hava tutulmalı ve tıkanıklık olmaması sağlanmalıdır

x. Kazan üzerinde bulunan tüm emniyet vanalarının kontrolü yapılmış olmalıdır.

xi. Kazan ana buhar borusuna yalnız bir vana ile bağlı değilse buhar çıkış vanası açılıp
kapatılarak kontrol edilmesi ve iyi çalıştığı izlenmelidir. Bu vana buhar elde edildiğinde
ısınıp sıkışmaması için çok sıkılmamalıdır.

xii. Kazan ilk ateşlendiğinde meydana getirilecek ilk alev, yakma donanımına ve kazana
göre uygun ölçüde küçük olmalıdır. Bu maksatla, yeni bir kazanda ilk ateşleme
sırasında metal sıcaklıkları veya bu bölgedeki bacagazı sıcaklığı ölçülmeli ve bu
sıcaklık ilk alevin büyüklüğü istenen değerler üzerine çıkmayacak şekilde ayarlanarak
daha sonraki ilk ateşlemelerde bu büyüklüğe uyulmalıdır.

xiii. Soğuk bir kazan ilk ateşlendiğinde en küçük alev en az 1 saat büyütülmeyerek
korunmalıdır. Kazan çalışma basıncına yükselmek için gerekli süre kazan büyüklüğü ve
tipine bağlı olarak değişmektedir. Isıtma süresinin kısa tutulması, kazanda eşit olmayan
ısı dağılımları sonucunda büyük ısı gerilmelerinin doğmasına yol açar. Kazanda basınç
altındaki yüzeyler (kazan boruları, domlar gibi) olabildiği kadar eşit ısıtılmalı ve büyük
metal parçalarda farklı ısı meydana gelmesi önlenmelidir.

xiv. Kazan ısınıp, dom havalık vanasından buhar çıkmaya başladıktan sonra bir süre
beklenerek dom içindeki havanın buharla birlikte dışarı atılması sağlanmalı ve havalık
tam kapatılmalıdır. Kazan suyunun ısınması ile dom da su seviyesi yükseleceğinden
zaman zaman blöf yapılarak su seviyesi sabit tutulmalıdır.

xv. Kazan basınç tutmakta iken, sisteme buhar verilmediğinden aşırı sıcaklıktan
korumak için bir miktar buhar dolaşımı sağlanmalı ve bunun içinde sisteme buhar
verilinceye kadar havalık ve blöf vanaları bir miktar açık tutulmalıdır.

xvi. Kazanın eşit olarak ısınması sağlandıktan sonra, gerektiğinde alev az bir miktar
büyültülerek basınç yükseltilmelidir.

xvii. Buhar basıncı, sistem basıncının ¼ üne ulaştığında, alev söndürülerek ısının
yayılması için bir süre beklenmelidir. Sönme sırasında basınç kaybına yol açmamak için
blöfler i kapatmalı ve tekrar ateşlendiğinde aynı miktar açılmalıdır.Yeniden ateşleme
yapılmadan önce kazanın havalandırılması unutulmamalıdır.

xviii. Isıtma sırasında seviye camı, el ve adam deliği kapakları gibi contalı kısımların
zaman zaman yoklanmalı, varsa kaçaklar giderilmelidir. Yüksek basınç ve sıcaklık
altında oluşan kaçaklar, bu durumda giderilmeyip ilgili kısımlar işletmeden
çıkarıldıktan sonra giderilmelidir.

3.3. Kaynatma

Yeni kurulmuş veya basınç altındaki kısımlar geniş ölçüde onarım görmüş kazanlarda
kazan su yüzeyleri ile su boruları iç yüzeylerindeki kir, pas, yağ, gres vb. den
temizlenmek üzere kimyasal temizleyici ve alkali detarjan ile kaynatılmalıdır.
Kaynatma sırasında seviye camı çıkarılıp yerine geçici bir cam takılarak kimyasal
maddelerin seviye camını kirletmesi önlenmeli ve kaynatma bittikten sonra,
temizlenmiş olan seviye camı takılmalıdır.

Kaynatmada kullanılacak kimyasal maddelerin cinsi ve miktarı kimya firmalarının

kullanma yönetmeliğine göre saptanmalı, bu olmadığı durumlarda aşağıdaki kimyasal
maddeler kullanılmalıdır.

Kazan suyunun her 1000 kg ı için;

2 kg Sodyum Karbonat (Na2CO3)
2 kg Trisodyum Fosfat (Na3PO412H2O)
1 kg Sodyum Hidroksit (Na OH)

Bu maddeler, kazan normal seviyeye kadar su aldıktan sonra üst dom kapağı açılarak
buradan kazandaki suya katılabilir.Kazan suyuna katılan kimyasal temizleme maddeleri
kullanılırken personelin el, göz gibi yerlerine zarar vermemesi için lastik ayakkabı,
lastik eldiven, lastik önlük, koruyucu gözlük gibi güvenlik malzemesi kullanılmalıdır.
Kimyasal maddeler, suda iyice eritildikten sonra kazan suyuna katılmalıdır. Yukarda
belirtilen maddelere ek olarak, köpürme yapmayan bir sentetik deterjanda kazan suyuna
yeterli miktarda katılmalıdır. Kimyasal maddelerin ve deterjanın doma verilmesinden
sonra kapaklar kapatılmalı ve kazan en küçük alevle ateşlenerek belirli bir süre
kaynatma yapılmalıdır. Bundan sonra, kazan basıncı işletme basıncının 1/3 üne
yükseltilmeli ve bütün kaynatma süresince alev yakılıp söndürülerek kazan basıncının
bu değerde tutulması sağlanmalıdır. Bu sırada havalık sürekli açık tutulmalıdır. Bundan
sonra seviye gösterge camının yarısı kadar blöf yapılarak normal seviyeye kadar sıcak
su alınmalıdır. Kazan suyundan belli aralıklarla numuneler alınıp, analiz yapılarak su
temizleninceye kadar aynı işlemler sık sık tekrarlanmalıdır. Daha sonra kazan
soğutulup, boşaltılmalı, basınçlı su ile yıkanmalı, çökelmiş pislik , çamur vb.
temizlenmelidir.Üst dom içinde buhar ayırıcısı boru destek parçaları ve dağıtım
boruları, saç tavalar vb. iç kısımlar varsa bunlar monte edilmeden dom içine yığılmalı
ve kaynat ma sırasında temizlendikten sonra her bir parça bir bir yıkanıp yerine
takılmalıdır.