ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑ ΤΡΩΝ

ΣΠΟΥ ΔΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΙΚΩΝ

ΓΕΝΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
ΜΑΘΗΜΑ ΤΙΚΩΝ

ΤΟΜΟΣ 2

ΑΚΑΔΗΜΑίΚΟ ΕΤΟΣ 1975 - 1976

ΠΑΤΡΑ 1976

/ ,
 ΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΤΟΠΟΛΟΓΙΑ

ΚΩΣΤΑΣ Α. ΔΡΟΣΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

Ο. Περίληψη . Ή όμιλία αύτή έχει σάν σκοπό,νi

άνciδερμάνει τό ένδιαφέρον γιά τά προβλήματα

καί τίς σχέσεις πού ύπάρχουν, μεταΕύ

ένός χώρου μέτρου καί μιάς τοπολογι-

κης δομης . Στή συνέχεια περιορι6όμαστε σέ μιά

έκδεση των σnουδαιοτέρων άποτελεσμάτων , ή ά­

πόδειΕη των όποίων δίδεται στό [8].

l. Είσαγωγή. Είναι γνωστό οτι κάδε τοπολογία, διαισδητ~

κά, έκφρά6ει• ένα γενικευμένο είδος "κοντινότητας". Έ­

πειδή ομως κάδε "κοντινότητα" περιέχει σύμφυτα καί μιά

έννοια τοϋ "μικροϋ", μπορqϋμε νά ποϋμε οτι κάδε τοπολο­

γία έκφρά6ει καί μιii έννοια "μικροϋ". Άπό τήν άλλη με­

ριά, aτούς χώρους μέτρου ύπάρχει μιά δομή ( Ω , Α), ομοια

μέ τήν τοπολογία, ή όποία καλείται μετρήσιμος χώρος καί

άποτελεϊται άπό ένα μή κενό σύνολο Ω καί μιά κλάση ύπο­

συνόλων Α τοϋ Ω . Μέ κάδε μετρήσιμο χώρο μπορούμε νά

έχουμε καί μ ι ά έννοια τοu "μικροϋ", μέ τήν είσαγωγή έ:­

νός μέτρου. Τό πρώτο πρόβλημα, πού μπορεί νά δέσει κα ­

νείς είναι: Μπορεί νά όρισδη ένα μέτρο, πάνω στή σ-άλ -

180
γεβρα τοu Borel 1 πoύ παράγεται άπό μιά δοσμένη τοπολογί~

έτσι ώστε ή έννοια του "μικρού" πού έκφρά~εται άπό τό μ&

τρο αδτό, νά είναι συμβιβαστ~ μέ τ~ν έννοια τοu"μικροu"

πού σύμφ.uτα συνυπάρχει μέ κάθε τοπολογία; ·Η άπάντηση

ατό έρώτημα αδτό είναι θετικ~ καί ή διαπραγμάτευσ~ της

θά μας άπασχολ~σει στ~ συνέχεια.

Γνωρί~ουμε έπίσης, ότι άν (χ,Α) καί(Υ,$)είναι δυό

δομές όπου Χ, Υ είναι μ~ κενά σύνολα καί Α ς 2Χ, $ ι; 2Υ

καί

f (Χ, Α ) -+ (Υ,$)

μιά συνάρτηση, τότε ή f θά λέγεται Α-$ μετρ~σιμη έάνν

(έάν καί μόνον έάν) f- 1 (B) ε Α γιά κάθε Β ε$. Ν Αν τώρα ή

Α καί $είναι τοπολογίες, τότε ο παραπάνω ορισμός ταυ­

τί~εται μέ τόν ορισμό τfις συνέχειας. Ή διερεύνηση των

,σχέσεων των έννοιων τfις μετρησιμότητας καί τfις συνέχει­

ας είναι ενα άλλο σπουδαϊο πρόβλημα, μέ τό όποϊο έχουν

άσχοληθεϊ μεγάλοι μαθηματικοί.

·Από τά παραπάνω φαίνεται ή άνάγκη μελέτης δομών τη;

μορφfις (Χ, Α·) όπου Χ ένα μ~ κενό σύνολο καί Α ς_ 2Χ. Τί

έκφρά~ουν άραγε ο ί δομές τfις μορφfις (Χ, Α ); Μιά προσ­

πάθεια νά μελετηθούν αδτές οί δομές, είναι καί οί πλα­

κοστρώσεις (pavings) πού έμφανί~ονται στ~ θεωρία χωρη­

τικοτ~των (capacities) του Choquet, βλέπε [7], [2],[14].

Μέ τίς πλα~οστρώσεις yίνεται ή προσπάθεια νά έρευνη~οuν

δομές τfjς μορφfις (Ε, ε) ,όπου Ε 'f φ καί ε ς_ 2Ε, οί όnοϊ­

ες περιέχουν σάν ύποπεριπτώσεις τίς δομές καί των τοπο­

λογικων χώρων καί των μετρησίμων χώρων.

Μιά πλακόστρωση (paving) ε έπί τού συνόλου Ε είναι

μιά συλλογή ύποσυνόλων του Ε πού περιέχει τό κενό σύνο­

λο. Τό ~εuγος (Ε,ε) λέγεται πλακόστρωτο σύνολο.

 181
·Εστω τ~ρα (F,~) ~να πλακόστρωτο σόνολο δπου ~ ε[­

ναι μιά ~(υπ , nπ) πλακόστρωση, δηλαδή κλειστή ώς πρός

τίς πεπερασμένες έν~σεις καί τομές. Μιά~-χωρητικότητα

τοϋ Choquet ε[ναι μιά συνολοσυνάρτηση

μέ τίς παρακάτω ίδιότητες:

(i) BS.A::::::::? Ι(Β) < Ι(Α)

(ii) Γιά κά~ε αύςουσα άκολου~ία {Αη}οοη= l ~ 2F,

00

Ι(UΑη)
η= l

(iii) Γιά κά~ε φθίνουσα άκολουθία {Αη}~= l ς 2F,

00

Ι ( Π Α )= iηf Ι (Αη)
η= l η η

UΕνα ύποσόνολο Α ς F ~ά λέγεται χωρητικοποιήσιμο (c~

pacitable) άν

Ι(Α) supi(B)
Β ε§
δ
Β S. Α

δπου ~δ ε[ναι τό κλείσιμο τf'j~ ~ ώς πρός τίς άρι~μήσιμες

τομές, δηλαδή ~δ = ~ ( n α).

Ή ~εωρία των χωρητικοτήτων τοϋ Choquet ε[ναι πολό

χρήσιμη στή ~εωρία δυναμικων, όλόκληρη δέ ή ~εωρία μέ­

τρου μπορεt νά παραχ~η άπ·τή ~εωρία χωρητικοτήτων.

Άλλά άς έλ~ουμε τ~ρα στή ~εωρία μέτρου, ή όποία,ώς

γνωστόν, μπορεt νά άναπτυχ~η κατά δόο κυρίως τρόπους:

(i) Τόν τρόπο της άφηρημένης μετρο~εωρίας καί

182
( ii) Τόν τρόπο της θεωρία ς των μέτρων τοϋ R.adon σέ το- ·
πικά συμπαγείς τοπολογικούς χώρους.

Ό τρόπος τfiς άφηρημένης μετροθεωρίας βασί6εται στήν

άντίληψη, οτι ή τοπολογίά., a priori, δέν έχει Ήαμμ.ιά σχέ.:.

ση μέ τό κυρίως πρόβλημα τοϋ μέτρου. Άπό τήν άλλη με­

ριά, ή θεωρία των μέτρων τοϋ Radon, πάνω σέ τοπικά συμ­

παγείς τοπολογικούς χώρους, δικαιολογείται άπό τό γεγο­

νός, οτι στήν άνάλυση, κάθε σύνολο παρουσιά6εται έφωδία­

σμένο μέ μιά τουλάχιστον τοπολογία. Έπίσης, τά μέτρα,

πού όρί6ονται πάνω σέ τοπικά συμπαγείς χώρους έχουν . ί­

διότητες ομοιες μέ αύτές τοϋ μέτρου τοϋ Lebesque πάνω

στήν εύθεία γραμμή.

Καί οί δυό μέθοδοι έχουν όρισμένα μέιονεκτήματα.Τά

μειονεκτήματα τfiς άφηρημένης θεωρίας μέτρου είναι κυρί­

ως:

(i) Ή κα~ροφή της είκόνας τοϋ μέτρου (image measu-

re catastrophe) , καί

(ii) Τό γινόμενο σ-άλγεβρών τοϋ Borel ένός τοπολογι­

κοϋ χώρου τοϋ Hausdorff, γενικά δέν είναι ή σ-άλγεβρα

τοϋ Borel, πού παράγεται άπ'τήν τοπολογία γινόμενο.

Ή καταστροφή τfiς είκόνας τοϋ μέτρου, μπορεί νά κα­

τανοηθfi μέ τόν παρακάτω τρόπο~

'Έστω f: ( Ω , Α ,Ρ) -+ (JR,S,Pf) μιά μετρήσιμη συνάρ­

τηση οπου

S = { Α ς JR: f-
1 (Α) Ε Α} καί

1
P(f- (Α)), Α Ε S
 183
τfjς;; f καί μf τό Lebesque-Stiltjes μέτρο τιού έτιά~εται

άτιό τήν . Ff. "Αν sf εrναι ή κλάση των συνόλων των μετρη­

σίμων ώς;; τιρός;; τό μέτρο μf τότε άτιοδεικνύεται, ότι

sf ,;. s
1
δηλαδή ε r να ι δυνατόν νά ύτιάρ!;ουν σύνολα Α ς: JR ,ΠΩύ f - (Α)
νά εrναι Ρ-μετρήσιμα άλλά τό Α νά μήν εrναι μf μετρήσι­
μο. "Ετσι, άν f- (f(Ω)) =Ω εrναι Ρ-μετρήσιμο, αύτό δέν
1

σημαίνει ότι τό f(Ω) εrναι μf-μετρήσιμο, δηλαδή ή είκό­

να τοϋ μέτρου Ρ μέσω τfiς;; ~ δέν συγκεντρώνεται έnί τοϋ

f(Ω). Καί αύτό άκριβώς;; μτιορεϊ νά εrναι καταστροφικό. Βλέ­

τιε καί [12], σελ. 30. Μέτρα Ρ γιά τά ότιοϊα Sf = S, γιά

κάθε μετρήσιμη συνάρτηση f, λέγονται. τέλεια μέτρα (Per-
fect measures). Άκριβώς;; λοιτιόν γιά τήν άτιαλοιφή τοϋ ~

ι του μειονεκτήματος;;, είσήχθησαν ύτιό των Gnedenko καί Kol-

mogorov τά τέλεια μέτρα. Γιά τόν τιεριορισμό τοϋ δευτέ­

ρου μειονεκτήματος, τιρέτιε·ι νά τιεριοριστοϋμε σέ διαχωρί­

σιμους;; (separable) μετρικούς;; χώρους;;, στούς;; ότιοίους;; συμ­

βαίνει σ{{JΊ} χσ{~ }

2 = σ{~ χ~ }
1 2 ότιου σ{~} εrναι ή σ-άλ­

γεβρα τιού τιαράγεται άτι'τήν τοτιολογία ~.

Τό κύριο μειονέκτημα τοϋ δεύτερου τρότιου άνατιτύςε­

ως;; τfjς;; θεωρίας;; μέτρου, δηλαδή τών μέτρων τοϋ Radon, εr­

ναι ότι οί χώροι συναρτήσεων, τιού τιαρουσιά~ονται στή Θε­

ωρία Πιθανοτήτων (Στοχαστικές;; Διαδικασίες;;), δέν εrναι

τοτιικώς;; συμτιαγεϊς;;.

Τό μειονέκτημα αύτό, τιού τιαρουσία~ε ή δεύτερη αύτή

μέθοδος;;, άνάγκασε τούς;; τιιθανοθεωρητικούς;; νά στραφοϋν κυ­

ρίως;; στή τιρώτη μέθοδο. Οί τιροστιάθειες;; των τιιθανοθεωρητι­

κων γιά τή λύση των δύο κυρίως;; τιροβλημάτων τους;;, της;; ά­

σθενοϋς;; συγκλήσεως;; τιιθανοθεωρητικών μέτρων σέ τοτιολογι-

184
κούς χώρους [1], [9],[14] καί τοu όρισμοu πιθανοθεωρη-

τικων μέτρων σέ χώρους συναρτήσεων [3],[4],[9],[13],εt­

χαν σάν ύποπροϊόν, μιά μεγάλη παραγωγή σέ άποτελέσμα.ταπά­

νω στή γενική τοπολογική θεωρία μέτρου [14], [9] ,[1], [7),

[3), [4], [13].

'Από τήν πλευρά τfiς δεύτερης; μεθόδου , ύπfίρΕε πρόσ­

φατα μιά πολύ σπουδαία έργασία τοu L.Schwartz [12],ή ό­

ποία ένωποιεί μέ άριστοτεχνικό τρόπο καί τούς δύο κύρι­

ους τρόπους κατασκευfjς μιας; θεωρίας μέτρου. ΆΕί~ει νά

σημειωθfj, ότι είς τό [12] ύπάρχει μιά πρώτη διαπραγμά­

τευση της Θεωρίας; των Στοχαστικών Διαδικασιων,μέ τή χρή­

ση τfjς Θεωρίας; των Κατηγοριών.

Στή συνέχεια δέν θά άσχοληθοuμε τόσο μέ τήν τοπο­

λογική Θεωρία μέτρου, όσο μέ τή σύγκριση καί τήν εϋρεση

διαφορών καί όμοιοτήτων μεταςύ χώρων μέτρου καί τοπολο­

γικων χώρων. Ή σύγκριση αύτή βασί~εται κυρίως στό βι­

βλίο [8], τό όποίο εtναι ή σύνθεση προσπαθειών των με­

γαλυτέρων Μαθηματικών στίς τελευταίες 10 δεκαετίες. Ή

σύνθεση αύτή θά βοηθήσει πολύ στήν κατανόηση τfjς φύσης;

των τοπολογικων χώρων καθώς; καί των χώρων μέτρου,καίστήν

παραπέρα άνάπτυςη τfjς μαθηματικfjς αύτfjς; δραστηριότητας;.

2. Σύγκριση χώρων μέτρου καί τοπολογικων χώρων.

2.1. Σύνολα πρώτης κατηγορίας

Οί παρακάτω όρισμοί εrναι βασικοί γιά τήν άνάπτυςη

τοΟ θέματος;.

ΟΡΙΣΜΟΙ: 1) u Ενα σύνολο Α ~Χ ένός τοπολογ ι κοu χώ­

ρου Χ λέγεται πουθενά πυκνό στό Χ έάνν (Α) Φ, δηλαδή,

0
=
 185
έάννΑ δέν περιέχει μή κενά άνοικτά σύνολα.

2) VΕνα σύνολο Α ~ Χ ένά~ τοπολ. χώρου Χ, λέγεται~

00
τη~ κατηγορία~ έάν Α = [j Α η οπου Α ε r να ι Ε: να που&ενά
n=1 η
πυκνό σύνολο, διά κά&ε n=1,2, ...

"Αν Α δέν · εrναι πρώτη~ κατηγορία~, τότε λέγεται δευ­

τέρα~ κατηγορία~.

3) "Εστω J ς 2χ.Τότε J λέγεται ίδεατό (ideal),έάνν

(i) Α Ε J & Β ς Α ==} Β Ε J

( ii) Α Ε J & Β Ε J ==? Α U Β E·J

(iii)(ZJ Ε J.
Ή δυϊκή έννοια τοΟ ίδεατοϋ εrναι αύτή τοΟ Φίλτρου.

"Αν :;-ς_ 2χ, τότε :F λέγεται φίλτρο, έάνν

ι.
( i )* Α Ε ~ & Β 2 Α ==} Β Ε j"

(ii)* Α Ε :f" & Β Ε !f" ==} Α n Β Ε j"

(iii)*(ZJ ~ :F

"Αν ή (ii) ίσχύει γιά άρι&μήσιμο πΧη&ο~ συνόλων,τότε έ­

χουμε τήν έννοια τοϋ σ-ίδεατοϋ.

Εύκολα τώρα άποδεικνύονται οί παρακάτω προτάσει~.

Πρόταση 2.1 . 1. 'Η κλάση~

0 των που&ενά πυκνών συνό­
λων εrναι ενα ίδεατό.

; Πpόταση 2. 1. 2. ·Εστω J1 ή Κ·λάση των συνόλων πρώτης

κατηγορία~. Τότε ή J εrναι έ:να σ-~δεατό

1
Πρόταση 2.1.3. "Εστω Jfή κλάση των μ-μηδενικών συ­

νόλων ένά~ πλήρου~ χώρου μέτρου (Ω,.i'ι, μ). Τότε ή Jfεr­

ναι ενα σ-ίδεατό.
186
Οί έννοιες τοϋ μ-μηδενικοϋ συνόλου καί τοϋ συνόλου

πρώτης κατηγορίας έκφρά!:ουν, σέ μιά πρώτη προσέγγ ι·ση,

καί κατά δύο ποιοτικά διαφορετικούG τρόπους, τήν έννοια

τοϋ "μικροϋ" συνόλου . Ή ποιοτική διαφορά τfjς έννοίας τοϋ

"μικροϋ", πού έκφρά!:ουν οί δύο παραπάνω έννοιες, άντι­

στοιχεϊ σέ μιά ποιοτική διαφορά μεταςύ των χώρων μέτρου

καί των τοπολογικών χώρων. Γιά νά καταλάβουμε πόσο δια­

φορετική στήν ποιότητα μπορεϊ νά εrναι αύτή ή διαφορά,

άρκεϊ νά δοϋμε ότι εrναι δυνατόν νά ύπάρςουν σύνολα πού

νά εrναι "μικρά" κατά τή μία έννοια καί "μεγάλα"Ήατά τήν

άλλη. Τό παρακάτω σπουδαϊο &εώρημα, δείχνει άκριβώς αύ­

τό καί συνδέει τίς δύο αύτές έννοιες στήν περίπτωση των

πραγματικών άρι&μών.

Θεώρημα 2.1.4. Οί πραγματικοί άρι&μοί m μποροϋν νά

άναλυ&οϋν σέ δύο συμπληρωματικά σύνολα Α καί Β,τέτοια w-

στε, τό Α νά ε[ναι πρώτης κατηγορίας καί τό Β νά ε[ναι

σύνολο μηδενικοϋ μέτρου.

'Απόδ. Βλέπε [8] , σελ. 4 •

ΝΑσκηση. Σέ κά&ε μετρικό χώρο, ή κλάση όλων τωναΑΌ­

λων πρώτης κατηγορίας εrναι ένας σ-δακτύλιος, ή δέ κλά­

ση των συνόλων Α, γιά τά όποϊα ίσχύει, ότι, είτε Α, εί­

τε Ac ε[ναι πρώτης κατηγορίας, άποτελεϊ μιά σ-άλγεβρα.

Άπό τά παραπάνω παρατηροϋμε ότι οί έννοιες τοϋ μ-μτr

δενικοϋ συνόλου καί τοϋ συνόλου πρώτης κατηγορίας,θά wrο­

ροϋσαν νά ε[ναι δυϊκές σέ σχέση μέ τούς χώρους μέτρου Ήαί

τούς τοπολογικούς χώρους άντίστοιχα . Στή συνέχεια θά δοϋ­

με ότι ύπάρχει ένας περισσότερο έκτεταμένος δυϊσμός με­

ταςύ χώρων μέτρου καί τοπολογικών χώρων.

 187
Στό έπόμενο τμημα δά όρLσουμε μιά ίδιότητα ύποσυνό­

λων ένός τοπολογικοϋ χώρου, πού δά άποτελέσει μιά δυϊκη

έννοια γιά τούς τοπολογικούς χώρους, της έννοίας των με­

τρησίμων συνόλων γιά χώρους μέτρου.

2.2. Ή ίδιότητα τοϋ Baire

ΟΡΙΣΜΟΣ. VΕνα ύποσύνολο Α ένός τοπολογικοϋ χώρου Χ,

έχει την ίδιότητα τοϋ Baire, έάνν μπορεϊ νά παρασταδη μέ

τή μορφή Α = G Δ Ρ όπου G ε'ίναι ένα άνοικτό σύνολο καί Ρ

ι ε{ναι πρώτης κατηγορίας . . Ισοδυνάμως, έά:νν Α = F Δ Q, όπου

F ε{ναι ένα κλειστό σύνολο, καί Q ε{ναι πρώτης κατηγορί­

ας.

Θεώρημα 2.2.1. Ή κλάση των συνόλων, πού έχουν τήν

ίδιότητα τοϋ Baire, ε[ναι μιά σ-dλγεβρα. Ε[ναι ~ σ-dλγε-

~ βρα πού παράγεται άπό τά άνοικτά σύνολα, μdζύ μέ τά σύ­

νολα πρώτης κατηγορίας. Δηλαδή, dν $ ε[ναι ~ κλάση των

- α
συνόλων πού έχουν την ίδιότητα τοϋ Baire, τότε

$
α
= σ{:f υ J }
1
· Απόδ. Βλ. [8] , σελ. 19.

Θεώρημα 2.2.2. Κάδε σύνολο δετικοϋ έΕωτερικοϋ μέ­

τρου, έχει ένα μή-μετρήσιμο ύποσύνολο. Κάδε σύνολο δευ­

τέρας κατηγορίας έχει ένα ύποσύνολο, πού δέν έχει τήν ί-

-
διότητα τοϋ Baire.
--'·~

Άπόδ. Βλ. [8], σελ. 24,

II
I 2. 3. Συναρτήσει ς πρώτη ς κλάσεως

ι ΟΡΙΣΜΟΣ. Μία συνάρτηση f ε[ναι πρώτης κλάσεως (τοϋ

188
Baire), έάvν μπορεί νά nαρασταθη σάν όριο μιας παντου

συγκλίνουσας άκολουθίας συνεχών συναρτήσεων. ·Αν τώραf

η

εtναι πρώτης κλάσεως διά κάθε η καί fη-+ f,μέ f όχι πρώ-

της κλάσεως, τότε ή f λέγεται δευτέρας κλάσεως, κ.ο.κ.

Παρατήρηση. Ύπάρχουν συναρτήσεις πού δέν άvήκουν

σέ καμμιά κλάση του Baire.

Παράδειγμα. Ή συνάρτηση του Dirichlet

1 άν χ ε ιQ
f(x) = {
ο άν χ rF- ιQ

εtναι δευτέρας κλάσεως όπως φαίνεται καί άπό τόν παρα­

κάτω τύπο.

2η
f (χ) lim lim (cosm~ πχ)
m η

Θεώρημα 2.3.1. ·Αν ή συνάρτηση f εtναι πρώτης κλά­

σε~, τότε ή f εtναι συνεχής, έκτός ένδεχομένως έπί ένός

συνόλου πρώτης κατηγορίας.

· Απόδ. Βλ. [a], σελ. 32.

2.4. Θεωρήματα τοϋ Lusiη καί του Eqoroff

ΟΡΙΣΜΟΙ. "Εστω f: (JR,A) -+ (JR, $) μιά Α-$ μετρή­

σιμη συνάρτηση, όπου$ ~rναι ή σ-άλγεβρα τοϋ Borel. ·Αν
Α =.Λ(,, όπου .Λ(, ή σ-άλγεβρα τών . κατά Lebesque μετρησί μων
συνόλων, τότε ή f λέγεται ,_r;ebesque μετρήσιμη. ·Αν Α=
= $ , όπου$ ή σ-άλγεβρα των συνόλων, πού έχουν τήν ί-
α α
διότητα τοϋ Baire, τότε ή f θά λέγεται ότι έχει τήν ί-

διότητα τοϋ Baire. Μέ άλλη διατύπωση,ή f θά λέγεται ότι

έχει τήν ίδιότητα του Baire έCJ:..N εtναι $ -$μετρήσιμη.

α
 189
Τό Θεώρημα τοϋ Lusin συσχετί~ει τήν έννοια "συν-

εχής; συνάρτηση" .μέ τήν έννοια "μετρήσιμη συνάρτηση".

Θεώρημα L.. 4. l (Lu'sin) • Ή συνάρτηση f: (α, b] -+ ΊR ε ί­

ναι μετρήσιμη, έάvν, διά κάθε ε>Ο, ύπάρχει ένα σύνολο Ε
μέ m(E) <ε, έτσι wστε ό περιορισμός; τfjς; f στό Ec νά εί­
ναι συνεχής; συνάρτηση. Μέ άλλα λόγια, ~ ύπάρχει συνε­
., χής; συνάρτηση φ: (α, b]-+ ΊR έτσι wστε
'-

m{ χ : f ( χ) rfφ (χ ) } <ε •

Τό άντ ίστο ι χ ο θεώρημα πού άναφέρεται στήν περί πτω­

ση τfjς; κατηγορίας; τοϋ Βaire,είναι πιό ίκανοποιητικό καί

πιό κομψό.

Θεώρημα 2. 4. 2. Ή συνάρτηση f: (α, b] -+ ΊR έχε ι τήν ί­

διότητα τοϋ Baireι έάvν ύπάρχει ένα σύνολο Ρ πρώτης; κα­

τηγορίας;, ~τσι ωστε ό περιορισμός; τfjς; f στό pc νά είναι

συνεχής; συνάρτηση.

· Απόδ. Βλ. [8], σελ. 36.

ΠαρΌλο πού τό Θεώρημα τοϋ Lusin έχει ένα πολύ ί­

κανοποιητικό άντίστοιχο, τό Θεώρημα τοϋ Egoroff δέν ί­

σχύει στήν άντίστοιχη περίπτωση τfjς; κατηγορίας; τοϋ Bai-

re. Γιά ένα άντιπαράδειγμα βλέπε [8], σελ. 38.

2.5. Μετασχηματισμός; συνόλων πρώτης; κατηγορίας; σέ

μηδενικά σύνολα
Ί

Η ~ {h:I -+ Ilh είναι ένας; αύτομορφισμός;,

πού έχει σταθερά σημεϊα τό Ο καί 1,
οπου Ι= [Ο, l] }
ι
Τότε έχουμε τό άκόλουθο σnουδαϊο θεώρημα.
 190
Θεώρημα 2. 5. 1. Διά κά{Jε ύnοσύνολό Α ς_ [ο, 1] πρώτης;
κατηγορίας;, ύπάρχει h Ε Η, έτσι ώστε h(A} νά εrναι ένα

μηδενικό σύνολο. Τό σύνολο τών τέτοιων h εΗ ε[ναι πυκνό

είς; τό Η; ώς; πρός; τό μετρικό χώρο (Η,ρ) όπου ρ(g,h)=

max \g (χ) -h (χ)\•

• Απόδ. Βλ. [8], σελ. 50.

Τό έπόμενο {Jεώρημα χαρακτηρί~ει τά σύνολα ήρώ~ης;

κατηγορίας;, σάν αύτά, πού τοπολογικά εrναι ίσοδύναμα,μέ

ένα είδικό ε[δος; μηδενικών συνόλων.

Θεώρημα 2.5.2. Τό σύνολο Ας :rn. ε[ναι πρώτης; κατη­

γορίας;, έάvν· ύπάρχει ένας; όμοιομορφισμός; h::ffi.-+m, έτσι ώ­

στε h(A) νά περιέχεται σ'ένα ~ μηδενικό σύνολο.

σ

· Απόδ. Βλ. [8] ,σελ. 51.

3. Ή Άρχή της δυαδικότητας

Μέχρι τώρα παρατηρήσαμε μιά καταπληκτική άντιστοι­

χία μεταΕύ χώρων μέτρου καί τοπολογικών χώρων. Τό έρώ­

τημα πού δημιουργείται άμέσως; ε[ναι κατά πόσο μποροϋμε,

τήν άντιστοιχία αύτή, νά τήν έπεκτείνουμε σέ μιά άρχή

δυαδικότητας; μεταΕύ μέτρου καί κατηγορίας; τοϋ Baire.

Ή άπάντηση ε[ναι καταφατική ώς; ένα ένα σημείο καί

- δίδεται μέσω τοϋ Θεωρήματος; δυαδικότητας; των Sierpinski-

Erdos.

Πρίν ό~ς; προχωρήσουμε στή διατύπωση της; άρχ~ς; της;

δυαδικότητας;, {Jά ~ταν έποικοδομητικό, άν άνακεφαλαιώνα­

με τίς; όμοιότητες; καί τίς; διαφορές; πού γνωρί~ουμε.
 191
χωροι Μέτρου (πλήρεις:) Τοnολογικοί χωροι

(i) σ-ιδεατό των συνόλων μέ- (i)* σ-ιδεατό των συνόλων

τρου μηδενός:. nρώτης κατηγορίας:.

(ii) σύνολα δετικοϋ έ!;ωτερικοu ' ( ii)* σύνολα δευτέρας: κα­

μέτρου. τηγορίας;.

(iii)σ-άλγεβρα των μ-μετρησί- (iii) σ-άλγεβρα των συνό­

μων συνόλων. λων nού έχουν τήν ι­
διότητα τοϋ Baire.

(iv) Μετρήσιμες: συναρτήσεις; (iv)* συναρτήσεις; μέ τήν ι­

διότητα τοu Baire.
(v) Θεώρημα τοϋ Lusin. ·Η σνν- (v)* ·Η σύνάρτηση f :[a, b]~ :IR
αρτηση f:[a,b] ~ m εr- έχε ι τήν ιδιότητα τοϋ
ναι μετρήσιμη tάνν (έάν καί Baire ~ ύπάρχει έ­
μόνον έάν) διά κάδε ε>Ο να σύνολο Ρ, τq:ώτης; κα­
ύπάρχει ένα σύνολο Ε, μέ τηγgρίας;, έτσι ωστε
μ(Ε) < ε,έτσι ωστε fiEC fiP νά εrναι συνεχή;;.
νά εrναι συνεχής:.
(vi) Θεωρημα
•
Fubini. Η Αν Ε ~
•
JR 2, (vl' >* Θεώρημα Kuvatowski-
μέτρου μηδενός;,τότε η το- Ulam. ΗΑν E!OiR2 ε(ναι
μή τοu Ε στό χ ενα σύνολο πρώτης; κα­
τηγορίας; τότε Ε εr­
Ε ={y: (χ,y)εΕ}
χ ναι ένα ύποσύνο~ο τfiς:
εrναι ένα μηδενικό ύπο­ ΊRπρώτης; κατηγορίας:
σύνολο τfjς; ΊR, γ ιά ολα τά γ ιά ολα τά χ, έκτός; έ­
χ έκτός; ένό~ συνόλου μέ- νός; συνόλου πρώτης:
τρου μηδενός;. - κατηγορίας;.

(vii) Θεώρημα(Sierpinski,1924). (vii)* Θεώρημα(Lusiη, 914).

Κάδε ύποσύνολο Ες:ΊR δετι- Καδε ύποσυνολο ΕΠR. ,
κοu έ!;ωτερικοu μέτρου ε- δευτέρας; κατηγορίας;
χει ένα ύποσύνολο Ν,πλη­ έχει ένα ύποσύνολο ~
δικοϋ άριδμοϋ c, έτσι ώ:πε, πληδικοϋ άριδμοϋ c,
κάδt μή-άριδ~ήσιμο ύπο­ έτσι ωστε, κάδε μή­
σύνολο τοΟ Ν έχει δετικό άριδμήσιμο ύποσύνολο
έ!;ωτερικό μέτρο. τοu Ν εrναι δευτέρας;
κατηγορίας;.

(viii) Θεώρημα. Ύπάρχε ι μιά 1-1 (viii)* Θεώρημα.· Υπάρχει μιά

άντιστοιχία f:m~:m. έτσι 1-1 άντισrοιχία f :R+JR
ωστε, f(Ε)έχει δετικό ~τσι ωστε f(E) εrναι
έ!;ωτερικό μέτρο, όποτε­ δευτέρας: κατηγορίας:
δήποτε Ε εrναι μή-άριδ­ όποτεδήποτε Ε εrναι
μήσιμο. μή-άριδμήσιμο.
192
(ix) Θεώρημα. ΗΕστω E9R. Η Αν (ix)* θεώρημα. "Εστω Ε~.

κάδε ύποσύνολο τοu Ε ΗΑν κάδε ύποσύνολο

.ε Ι ναι μετρήσιμο, τότε τοu Ε, έχε~ τήν t-
τό Ε έχει μέτρο μηδέν. διότητα τοu Baire,
τότε τό Ε εΙναι ~
της κατηγορίας.

Οί δύο κλάσεις των σ-ίδεατων, των μηδενικών Όυνόλων

καί των συνόλων πρώτης κατηγορίας, έχουν καί άλλες όμοι­

ότητες; καί διαφορές.

Όμοιότητες;. (i) Καί οί δύο κλάσεις περιέχουν όλα τά

άριδμήσιμα σύνολα.

(ii)Περιέχουν μερικά σύνολα πληδικοu άριδμοu c.

(iii)ΗΕχουν πληδικό άριδμό 2c (άντίδετα άπό τό ο-ίδε­

ατό των άριδμησίμων συνόλων πού έχει πληδικό ά­

ριμό c).

(iv) Καμμιa κλάση δέν περιέχει διαστήματα.

(ν) Τό συμπλήρωμα κάδε συνόλου, τ~ς; μιάς; η της άλ­

λης κλάσεως εrναι πυκνό στόm.

(vi) Καί οί δύο κλάσεις εrνά.ι άναλλοίωτες; ώς; πρός; τή

μεταφορά.

(vii) Κάδε στοιχείο καί των δύο κλάσεων, περιέχεται σ·

Ενα σύνολο τοu Borel της αύτης; κλάσεως.

(iix) Τό συμπλήρωμα κ?-δε μηδεν ι κοu σύνόλου (συνόλου

πρώτης κατηγορίας} περιέχει ενα μηδενικό σύνολο

(σύνολο πρώτης κατηγορίας) nληδικοu άριδμοu c.

Διeiφ<?ρές. (i) Καμμιά άπό τίς κλάσεις δέν rιεριέχει •

τήν άλλη.

(ii) Κάδε μηδενικό σύνολο περιέχεται σ·~να Gδ μηδενι-

 193
κό σύνολο, ένω κάθε σύνολο πρώτη~ κατηγορία~ πε-

ρι.έχεται σ'έ:να Fσ σύνολο πρώτη~ κατηγορία~.

(iii) Οί πραγματικοί άριθμοί μποροϋν νά άναλυθοϋν σέ

δύο συμπληρωματικά σύνολα" ενα πρώrη~ κατηγορία~

καί ενα μέτρου μηδενό~.

Ό Sierpinski, όρμώμενο~ άπ'τί~ παραπάνω όμοιότητε~,

άπέδειΕε τό 1934 έ:να θεώρημα, τό όποίο ίσχυροποίησε άκό­

μη περισσότερο τό 1943 ό Erdos.

θεώρημα 3.1. (Sierpinski-Erdos) .Μέ τήν παραδοχή τ~~

ύποθέσεω~ τοΟ συνεχοΟ~, ύπάρχει μιά 1-1 άντιστοιχία f:R-+ JR

τέτοια ώστε,

(i) f

(ii) f(E) εrναι έ:να μηδενικό σύνολο ~Ε εrναι πρώ­

τη~ κατηγορί· α~. ('Από τί~ ίδιότητε~ επεται έπίση~ ότι f(E)
εrναι πρώτη~ κατηγορία~~ Ε εrναι μηδενικό σύνολο).

'Απόδ. Βλ. [8] σελ. 74-77.

Ή σπουδαιότητα τοϋ παραπάνω Θεωρήματα~ εrναι στό ό­

τι άποκαλύπτει μιά πολύ ένδιαφέρουσα άρχή δυαδικότητα~με­

ταΕύ των χώρων μέτρου καί των τοπολογικων χώρων. Ή άρ­

χή αύτή διατυπώνεται ώ~ έΕ~~:

'Αρχή τ~~ δυαδικότητα~ (Duality Principle). -Εστω Ρ

μιά τυχοΟσα πρόταση, πού περιέχει μόνον τί~ ~ννοιε~ "σύ­

νολο μέτρου μηδενό~", "σύνολο πρώτη~ κατηγορία~" καί έν-

νοιε~ καθαρά συνολοθεωρητικέ~. -Εστω Ρ * ή πρόταση,πού προ-

κύπτει άπ'τήν Ρ, άν έναλλάΕουμε τί~ ~ννοιε~ "σύνολο μέ­

τρου μηδενό~" και "σύνολο πρώτη~ κατηγορία~" όποτεδήπο­

τε έμφανί~ονται. Τότε ύποθέτοντε~ τήν ύπόθεση τοϋ συνε-

χοϋ~, οί προτάσει~ Ρ καί Ρ * εrναι ίσοδύναμε~, δηλαδή:

Ρ #Ρ. *

13
194
Στή συνέχεια θά δώσουμε μεpικά παραδείγματα της άρ­

χης της δυαδικότητας, ή άπόδειΕη των όποίων (Βλ. Wl σελ.

78-81) προϋποθέτει τήν ύπόθεση τοΟ συνεχοΟς.

(i) Κάθε ύποσύνολο Ε ~JΒ.,δευ- (i) *. Κάθε ύποσύνολο Ε ~IR

τέρας κατηγορίας !χει ένα ύ- θετικοΟ έΕωτερικοΟ μέτρου!­

ποσύνολο Ν, πληθικοΟ άριθμοΟ χει ένα ύποσύνολο Ν, πληθι­

c, έτσι ωστε κάθε μή-άριθμή- κοΟ άριθμοΟ c, έτσι ωστε,κά­

σιμο ύποσύνολο τοΟ Ν εrναι θε μή-άριθμήσιμο ύποσύνολο

δευτέρας κατηγορίας. (Lusin, τοΟ Ν !χει θετικό έΕωτερικό

1914). μέτρο. (Sierpinski 1924).

(ii). Ύπάρχει μιά 1-1 άντι...,. (ii) * Ύπάρχει μιά 1-1 άντι-

στοιχία f:JR-+JR, έτσι ωστε στοιχία f:JR-+JR, έτσι ωστε,

f(E) εrναι δευτέρας κατηγο- f(E) έχει θετικό έΕωτερικό

ρίας, όποτεδήποτε Ε εrναι μ' μέτρο, όποτεδήποτε Ε εrναι

· άριθμήσιμο. μή-άριθμήσιμο.

(iii). Κάθε ύποσύνολο Ει;;. JR, (iii) * :&ίθε ύnοσύνολο Ε ~IR, θε-

δευτέρας κατηγορίας περιέχει τικοΟ έΕωτερικοΟ μέτρου πε­

c, Εένα μεταΕύ τους ύποσύνο- ριέχει c~ Εένα μεταΕύ τους

λα δευτέρας κατηγορίας. ύποσύνολα θετικοΟ έΕωτερι­

κοΟ μέτρου.

'Από όλα τά παραπάνω φαίνεται ότι οί έννοιες, "σύνο­

λο πρώτης κατηγορίας" καί "σύνολο μέτρου μηδενός" εrναι

δυϊκές έννοιες. Τό έρώτημα πού δημιουργείται τώρα εrναι

κατά πόσο οί έννοιεςτfjς "ίδιότητας τΌΟ Baire"· καί τfjς

μετρησιμότητας" θά μποροΟσαν νά εrναι δυ·ίκές !ννοιες σέ

μιά έπεκτεταμένη άρχή δυαδικότητας. · περιπτώσεις πού συμ­

βαίνει αύτό, ύπάρχουν, όπως π.χ. ή παρακάτω:

(iv)ΗΕστω Ες:m.RΑν κάθείπτοού-\(iv)* RΕστω Ε ςR. ·Αν κάθε

νολο τοϋ Ε· ~χει τήν ί~ ύποσύνολο τοΟ Ε εrναι με-

 195
διότητα του Βaire,τότε τό Ε ι τρήσιμο, τότε τό Ε · ε"χει μέ-
εrναι πρώτης κατηγορίας. τρο μηδέν.

Ή έπεκτεταμένη άρχή της δυαδικότητας θά όφειλε νά

στηρί6εται έπί της παρακάτω προτάσεως .

"Ύπάρχει μιά 1-1 άντιστοιχία f: ΊR -+ΊR, τέτοια wστε

f(E) εrναι μετρήσιμο, έάνν τό Ε έχει τήν ίδιότητατουΒaire

καί έτσι wστε f (Ε) εrναι μηδενικό σύνολο έάvν Ε εrναι τrρ:.&­

της κατηγορίας" .

Τέτοια ομως πρόταση, γιά τήν περίπτωση των πραγμα­

τικών άριθμwν, άποδεικνύεται (Szpilrajn, Fund.Math. 22,

303-311,1934) οτι ε[ναι άδύνατη. Ή άπόδειςη στηρί6εται,
κυρίως, στήν ϋπαρςη της άναλύσεως του Θεωρήματος 2.1.4.

ΠαρΌλα αύτά ύπάρχει πάντοτε ή δυνατότητα σέ γενι­

κώτερους τοπολ. χώρους νά μπορεί νά καταqκευασθη μιά τέ­

τοια άντιστοιχία καί έπομένως νά εrναι άδύνατη ή άνάλυ­

ση σέ δύο συμπληρωματικά σύνολα, πού τό ενα νά εrναι μη­

δενικό σύνολο καί τό άλλο νά εrναι πρώτης κατηγορίας. n:ι:χl­

γματι ύπάρχουν τέτοιοι τοπολογικοί χώροι άλλά έχουν πα­

ράςενες τοπολογικές ίδιότητες. Άςί6ει νά σημειωθη οτι

εrναι ~να άνοικτό πρόβλημα ή άνακάλυψη ένός κριτηρίου,

πού κάτω άπό δοσμένες τοπολογικές συνθηκες, θά μάς έπέ­

τρεπε νά άναγνωρί6ουμε πότε ενα θεώρημα μέτρου έχει ενα

ίσχυον κατηγορικό άντίστοιχο καί άντίστροφα.

ΠαρΌλο δτι ή έπεκτεταμένη άρχή της δυαδικότητας

δέν ίσχύει γενικά,μπορεί πολλές φορές νά γίνει όδηγός

γιά τήν άνακάλυψη κα~ ~πόδειςη καινούργιων άποτελεσμάτω~

Μιά τέτοια πρόταση, πού άνακαλύφθηκε μέ τόν τρόπο αύτό,

εrναι καί τό άνάλογο του 0-1 νόμου του Kolmogorov. Γιά

τή διατύπωση της προτάσεως αύτης, χρεια6όμαστε τήν έν-

 196
νοια τοΟ "συνόλου οΟρdς" (tail set).

''Εστω {Χη fη=l μιά άκολου&ία τυχαίων μεταβλητών οπου

Χη: (Ω, Α ,Ρ) - (IR,$,Pxn), η=l,2, .....

ΗΕστω έπίσης σ{χ

1 , ••• Χη} ή έλαχίστη σ-άλγεβρα πού περι­
έχει τήν κλάση των συνόλων C=_{Χη (Β): Βε$, η=l, 2, ... η}. Τό-
τε σ{χ
1 , ••• ,Χη} ς_ Α, σ{χ
1 , . . . . ,Χik}ς σ{χ
1 , •. ,Χη},διάΉά.-
&ε ύπόσύνολο δεικτών (11 ,i~, ... ik) ς (1 ,2, ... η), καί ε-
χουμε άκόμη

Ή σ-άλγεβρα ~ καλείται σ-άλγεβρα ούρdς. Τάσύνο.λα τf'jς

~ λέγονται σύνολα ούρdς.

ΜnοροΟμε τώρα νά διατυπώσουμε τ(ς άνάλογες προτάσεις

τοΟ 0-1 νόμου τοΟ Kolmogorov.

(v}Αν Εε~,τότε fi Ρ(Ε)=Ο fiP(E)= (vJ ΗΑν Εε5"' καίΕ έχει τήν
ίδιότητα τοΟ Βaire,τότε τό

E 1 fi εrναι πρώτης κατηγορί­

άς1fi εrναι ύπόλοιπο σύνολο

(residual set),δηλαδή εr-
ναι τό συμπλήρωμα tνός συ­

νόλου πρώτης κατηγορίας.

ΠαρΌλο πού ό 0-1 νόμος ίσχύει καί στίς δύο περιπτ~

σεις. τό τοπολογικό άνάλογο τοΟ ίσχυροϋ νόμου των μεγά­

λων άρι&μών δέν ίσχύει, βλέπε[8], σελ. 85.

Στή συνέχεια &ά έξετάσουμε τό πρόβλημα τf'jς εύρέσεως

τοπολογιών, γιά τίς όποϊες ή έπεκτεταμένη άρχή τf'jς δυα­

δικότητας ίσχύει.
 197

4. κατηγορικοί χωροι μέτρου καί τοπολογίες; πυκνό­

τητας;

Τό πρόβλημα πού δά έξετάσουμε στή συνέχεια; είναι:

Δοθέντος; ένός; πλήρους; χώροu μέτρου, είναι δυνατόν νά ό­

ρίσουμε μιά τοπολογία έπί τοϋ βασικοϋ συνό~ου ~τσι ωστε

νά ίσχύει ή άρχή της; έπεκτεταμένης; δυαδικότητας;; Γιά τό

σκοπό αύτό θά όρίσουμε πρωτα, τούς; κατηγορικούς; χώρους;

μέτρου.

ΟΡΙΣΜΟΣ. ·Εστω Χ είναι ενας; τοπολογικός; χwρος; καί

μ ενα πεπερασμένο μέτρο ώρισμένο πάνω στή σ-άλγεβρα $α'

των συνόλων, πού fχουν τήν ίδιότητα τοϋ Baire.·Aν μ(Ε)=

=Ο, tάνν Ε είναι πρώτης; κατηγορίας;, τότε ό (Χ,$ ,μ) λέ-

α

γεται κατηγορικός; χωρος; μέτρου καί τό μ κατηγορικό μέ-

τρο.

Μερικές; ίδιότητες; των κατηγορικων χώρων μέτρου~ήν

περίπτωση των όμαλων (regular) τοπολ. χώρων, είναι καί

οί παρακάτω:

Πρόταση 4 .1. ·Εστω μ Ενα κατηγορικό μέτρο σ· εναν ό­

μαλό χwρο τοϋ Baire Χ. Γιά κάδε άνοικτό σύνολοG καίε > Ο,

ύπάρχει Ενα κλειστό σύνολο F,τέτοιο ωστε F c G καί μ(F)>

> μ(G)-ε,καί γιά κάθε κλειστό σύνολο F ύπάρχει ενα ά­

νοικτό σύνολο G τέτοιο ωστε F c G καί μ(G)< μ(F) +ε.

Άπόδ. Βλ. [ 8] σελ . 8 6 .

Πρόταση 4.2. ·Αν Χ είναι έ:νας; όμαλός; χ(j)ρος;_ τοϋΒaire

καί μ είναι ενα κατηγορικό μέτρο έπί τοϋ Χ, τότε κάδε

σύνολο πρώτης; κατηγορίας; στό Χ είναι πουδενά πυκνό.

· Απόδ. Βλ. [8], σελ. 87.

Πρόταση 4.3. ·Αν μ είναι έ:να κατηγορικό μέτρο, έπί

19 8
ένός όμαλοϋ χώρου τοϋ Baire Χ, τότε γ ιά κά-θε σύνολο Ε μέ
τήν ίδιότητα τοϋ Baire, ~χουμε

c-c
μ(Ε) μ(Ε) = μ(Ε )
καί
inf{l-(G): Ε c G, G άνοικτό}
μ(Ε) = {
sup{μ(F): Ε=> F, F κλειστό}

• Απόδ. Ελ. [ 8] , σελ. 8 7.

ΕΙναι φανερό, ότι γιά τούς κατηγορικούς χώρους μέ­

τρου, ή έπεκτεταμένη άρχή της δυαδικότητας όχι μόνον ί­

σχύει, άλλά εtναι μιά ταυτολογία: Ύπάρχει όμως τό πρό­

βλημα τ~ς ύπάρ~εως τwν κατηγορικών χώρων μέτρου. Τό πρό­

βλημα αύtό εtναι ίσοδύναμο μέ τήν ϋπαρςη μιάς τοπολογί­

ας, ώς πρός τήν όποία, τό δοσμένο πεπερασμένο καί πληρες

μέτροι γίνεται ~να κατηγορικό μέτρο. Τέτοιες τοπολογίες

όρί~ονται μέ τή βοή-θεια των κάτω πυκνοτήτων.

ΟΡ~ΣΜΟΣ. Δο-θέντος ένός πλήρους καί πεπερασμένου χώ­

ρου μέτρου (Χ,Α ,μ) ή συνάρτηση

Φ: Α -+Α

-θά καλείται κάτω πυκνότητα, ~.

(i) Φ(Α) ""Α, όπου Α"-'Β σημαίνει ότι μ(ΑΔΒ) =

μ [<Α-Β) υ (B- A)l = Ο

(ii) Α"' Β=?Φ(Α) = Φ{Β)

( iii) Φ ( Φ) = \(j ι Φ (Χ) = Χ

(iv) Φ (Α n Β) = Φ (Α) n Φ (Β)

(v) Α ς Β :=:::} Φ (Α) ς Φ (Β) •

'Άν τώρα.Ν'παριστάνει τήν κλάση των μ-μηδενικών συ­

νόλων, τότε ή τοπολογία πυκνότητας, ώς πρός τήν Φ,όρί~ε -

 199

ται wς

~ ={Φ(Α) -Ν: Α Ε Α 1 Ν Ε.Ν'}

τι

Πρόταση 4.4. ~ εrναι μιά τοτιολογία.

τι

Άτιόδ. Βλ. [8], σελ. 88.

Μέ τόν τρότιο αύτό, τό τιρόβλημα ύτιάρςεως μιάς τοτιο­

λογίας, ώς τιρός τήν ότιοία ενας δοσμένος τιλήρης καί τιε­

τιερασμένος χώρος μέτρου γίνεται κατηγορικός, μετατοτιί­

~εται στό τιρόβλημα ύτιάρςεως μιάς κάτω τιυκνότητας."Η ϋ­

τιαρςη αύτή ομως άτιοτελεϊ τό θεώρημα τών von Newmann καί

Maharam .

Θεώρημα 4.5. (von Newmann - Maharam). Δοθέντος έ­

νός τιλήρους καί τιετιερασμένου χώρου μέτρου, ύτιάρχει μιά

κάτω τιυκνότητα.

· Ατιόδ. Βλ . [6] , chap. IV.

Μερικές ίδιότητες της τοτιολογίας τιυκνότητας εrναι:

Πρόταση 4.6. uΕνα σύνολο Ν~ Χ εrναι τιουθενά τιυκνό

τιρός . τήν ~ ι έάνν Ν Ε ..Ν'. Κάθε τιουθενά τιυκνό σύνολο ε r-

τι

ναι κλειστό.

'Ατιόδ. Βλ. [8] ι σελ. 89.

Πρόταση 4.7. uΕνα σύyολο Α ~ χ fχει τήν ίδιότητα

τοΌ Baire έάνν Α Ε J{;.

'Ατιόδ. Βλ [8] ι σελ. 89 .

Οί τοτιολογίες τιυκνότητας έχουν είδικά μελετηθη στό

[6], κεφ. 5.

Στήν τιερίτιτωdη των τιετιερασμένων Εύκλειδίων χώρων

ή τοτιολογία τιυκνότητας καί άλλες σχετικές τοπολογίες καί

τιροβλήματα, έχουν μελετηθη στίς τιαρακάτω τρεϊς έργασίες:

200
l) c. Goffmaη aηd D. Watermaη: Approximately coηtiηuous

traηsformatioηs. Proc. of AMS, 12, (1961).

2) C. Goffmaη, C.J. Neugebauer, Τ. Nishiura: Deηsity

topology aηd approximate coηtiηuity. Duke Math.

J. 28, 497-505 (1961).

3) S. Scheiηberg.Topologies which geηerate a complete

measure Algebra. Advaηces iη Math., 7, 231-239
( 1971) .

Τά κύρια σημεία των παραπάνω έργασιων εrναι τά πα­

ρακάτω.

η η
ΗΕστω (JR , $ ,m) ό χώρος; μέτρου τοϋ Lebesque . .Τότε
ή κάτω μετρική πυκνότητα τοϋ Lebesgue τοϋ συνόλου Β ε$η
στό σημείο p όρί~εται ώς;

ορσ ·
. f{m(B n Q) 1
Q(p;B) lim
η-+οο
l~ m (Q) m Q < n' Ρ ε Q}

άντιστοίχως; ή άνω μετρική πυκνότητα τοϋ Lebesgue τοϋ συ­

νόλου Β ε $ η στό ση με ίο p όρί ζε ται. ώς;

D(p;B)
οοσ
lim sup{rn (Β n Q) • m Q < 1 p ε Q}
Q m (Q) , n'
Η Αν D(p,B) = D (p;B) D(p;B), τότε, ή κοινή τιμή
D(p;B) λέγεται μετρίκή πυκνότητα τοϋ Lebesgue τοϋ συνό­

λου Β στό σημείο p.

ΗΑν Β ε $ η, χ ε JR.η καί D(x,B) ύπάρχει καί ίωUται μέ

1 τότε λέμε, οτι τό σύνολο Β έχει πυκνότητα l στό χ.

Όρί~ουμε τώρα τή συνάρτηση

Φ: $η -+ $η
 201

Φ (Β) ={χ ε :IRn :D (.χ; Bl ύπάρ_χε ι. καί =.1}

'Η συνάρτηση Φ λέγεται κάτω πυκνότητα τσG Lebesg:ue.

Πρόταση 4. 8. Ή Φ είναι μιά κάτω πυκνότητα.

Άπόδ. Βλ. [8], σελ. 16-18.

Έκτός άπό τόν όρισμό, πού δόσαμε γιά τίς τοπολογίες

πυκνότητας, ή τοπολογία, πού άντιστοιχει στήν ~πυ­

κνότητα, θά μποροϋσε νά όρισθή καί ώς εςης:

ΟΡΙΣΜΟΣ. ΝΕστω Α ε :IRn, τότε Α ε ~ έάνν Α ε Α καί

π

D(x,A)= 1 ,χεΑ.'Επομένως ή f.
π
περιέχει ολα τά τυπικά ά­

νοικτά σύνολα. Είναι δυνατόν νά δειχθη οτι ή~ είναι πλή-

π
ρως όμαλή (cornpletely regular) άλλά δέν είναι κανονική,

(Norrnal). Άκόμα, μπορει νά δειχθή, οτι τά σύνολα τοϋΒο­

r~l, ώς πρός τήν Τ

π
, είναι άκριβwς τά κατά Lebesaue με-

τρήσιμα σύνολα.

Μέ τήν τοπολογία ~π' τό μέτρο τοϋ Lebesque σέ πεπε­

ρασμέν?υς χώρους γίνεται ενα κατηγορικό μέτρο.

Μιά άλλη έννοια πού είναι στενά συσχετισμένη μέ τήν

τοπολογία πυκνότητας ~π' είναι καί ή έννοια των προσεγ­
γιστικά συνεχών συναρτήσεων (approxirnately continuous
functions) .

ΟΡ Ιο
ΣΜ Σ.
,
Μια συν
ά
ρτηση
f::IR
n +Χ, v
οπου Χ
... v
ε ι ναι EνC1b το-

nολογικός χώρος, θά λέγεται προσεγγιστικά συνεχής στό

σημειο p, ~ γιά κάθε άνοικτό σύνολο G πού περιέχει τό

f(p), τό σύνολο f-
1
(G)έχει μετρική πυκνότητα 1 στό p,δη-
-1
λαδή D (p ; f ( G) ) = 1 •
l άν χ ε Q
Γιά παράδειγμα, ή συνάρτηση f(x) = { εί-
0 άν χ</; Q

ναι παντοϋ άσυνεχής, άλλά είναι προσεγγιστικά συνεχής

σέ κάθε Ο.ρρητο, Είνα~ έn~σης; , γν<;>στή_ καC ή παρακάτω πp9-

ταση.

Πρόταση 4. 9. Ή άναγκαία χσ,ί ίχανή συνθήκη Ύ ιό. μι Ο.

συνάρτηση f έπί τοϋ JRn νά είναι μετρήσιμη εrναι νa είναι

προσεγγιστικό. συνεχής σ.π.

Είναι δυνατόν νά δειχθη ότι οί προσεγγιστικό. συνε­

χείς συναρτήσεις είναι συνεχείς ώς πρός τήν τοπολογίαnυ­

κνότητας.

Δυό Ο.λλες τοπολογίες πού σχετί~ονται μέ τήν τοπολο­

γία πυκνότητας είναι καί οί άκόλουθες.

ΟΡΙΣΜΟΣ. Α ε~' έάνν Α ίσοϋται μέ έ:να τυπικό άνοικτό

σύνολο μείον ενα σύνολο μέτρου μηδενός.

Καί στήν τοπολογία ~· -rά ~·-Borel σύνολα έ:ίναι τά

κατά Lebesque μετρήσιμα σύνολα.

Ή δεύτερη τοπολογία πού συνδέεται περισσότερο μέτήν

τοπολογία πυκνότητας, είναι ή Ο-τοπολογία, πού παράγεται

μέ μιά maximal έπέκταση της ~π-τοπολογίας.

Ή Ο-τοπολογία έχει τήν ίδιότητα, ότι κάθε φραγμένη

μετρήσιμη συνάρτηση ίσοϋται σ.π. μέ μιά μοναδικά άvτιστοι­

χοϋσα U-συνεχη συνάρτηση.

Ή έπέκταση, μέ τήν όποία παρaγεται ή u, έχει ώς έ­

Εης: ΝΕστω ~Ο ή κλaση όλων των μετρησίμων συνόλων Β πού

έχουν πυκνότητα D(O,B)=l στό σημείο ο. Τό ~Ο είναι ενα

φίλτρο στήν κλaσηJι όλων των μετρησίμων συνόλων τοϋ JR,
'Επεκτείνουμε τό σ'ένα ύπερφίλτρο'U,
:;-
0 0 στό Jι (ύποτίθε­

ται ότι ίσχύε ι τό Λημμα τοϋ Tό'LL

Zorn) .
0 έχε ι τ ίς '"lταρακά­

τω ίδιότητες;
 203
(ii} ~Αν Β ε.Λί τότε ή τό Β ή τό Bc (ό,λλα όχι χαί τά
δυό) ό,νήχουν στό 'lL 0 ·
(iii) Α, Β ε '\1 ==}Α n Β ε'LL 0 •
0
"Αν Α ε 'LL χαί ε .Λί μέ τότε Βε'\1
(iv)
0
Β Β2Α
0
"Αν Α ε .Λ(, D(O,A)=l τότε Αε'\1
(ν) χαί
0 .~ Αν δέ D(O,A) = O
τότε Α jt'\1 •
0
(vi) "Αν Β ε .Λί χαί Β n Α =f (β, \;j Αε'\1 τότε Β ε 'lL •
ο ο

"Εστω τώρα'\1t ή μεταφορά χατά t του '\1 • Τότε

0
ΟΡΙΣΜΟΣ. Θά λέμε ότι τό σύνολο G εrναι μιά υ-τιεριο-

έάνν του 'LLt.

I
χή G τιεριέχει χαί μέλος:
I
του t το το t χάτιοιο

Μέ τόν τ ρ ότι ο αύτό οί, τιεριοχές: του t όρίk:ουν χαί τήν το-

τιολογία υ.

Μεριχές: ίδιότητες: της: τοτιολογίας: εrναι: Τά υ- Βο-

rel σύνολα εrναι άκριβώς: τά χατά Lebesque μετρήσιμα σύ­

νολα. Ή τοτιολογία υ εrναι τιλήρως: όμαλή.

'Αναχεφαλαιώνον·τας: λοιτιόν, είδαμε ότι ή διαδιχασία

γιά νά χάνουμε ένα τιετιερασμένο χαί τιλήρη χώρο μέτρου (Χ,

Α ,μ), χατηyοριχό χώρο μέτρου εrναι ή τιαραχάτω.

(i) Βρίσκουμε μιά συνάρτηση Φ: Jί -+ Α τιού νά εrναι τιι.r­

κνότητα. (Τέτοια συνάρτηση ύπάρχει πάντοτε άπό τό Θεώ­

ρημα τών Von Newmann-Maharam) .

(ii) Βρίσκουμε μιά κατάλληλη ύτιοκλάση των μ- μηδενικών

συνόλων Jfπού ~ά παίΕει τό ρόλο των τιου~ενά τιυκνων κλει­

στών συνόλων (π.χ. μπορουμε νά πάρουμε τό ίδιο τόJf).

(iii) Όρίk:ουμε τήν τοπολογία πυκνότητας: ώς:

~ = { Φ (Α) - Ν : Α ε Jί , Ν ε Jf} •
τι
 \
204

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΔΙΟΓΡΑΦΙΑ

[ 1 ] Ρ. Billingsley: Convergence of Probabillty measu-

res. Wiley, 1968.

[ 2] J.P.R. Christensen: Topology and Borel structure.

North-Holland, 1974.

[ 3] J. L. Doob: Stochastic processes. Wiley.

[4] Ι.Ι Gihman-A. V. Skorohod: The Theory of Stocha-

stic Processes, vol. Ι. springer 1974.

[s] Hoffmann-Jorgensen: The Theory of Analytic Spaces,

Various Publications series no. 10, Matematisk In-
stitut,Adrthus Univer., 1970.

[6] Α. & C., Ionescu-Tulcea: Topics in the Theory of

lifting, Springer, 1969.

[7] Ρ.Α . Meyer: Probability and Potentials. Blaisdell,

1966.

[*s] J.C. Oxtoby: Measure and Category. Springer,1971.

[9] Κ. R. Parthasarathy: Probability measures on Metric

spaces. Academic press. 1967.

J. Pfanzagl - W.Pierlo: Compact ·systems of sets.

Springer 1966.

[ 11 ] C.A. Rogers: Hausdorff Heasures. Cambridge, 1970.

[*12] L. Schwartz: Radon Measures on Arbitrary Topologi-
1
cal Spaces and Cylidrical Medsures. Oxford, 1973.
[13] A.V. Skorohod; Integration in Hilbest space. Sprlir
ger, :1974.

F. Topsoe: Topology and Measure. Springer, 1970.