Professional Documents
Culture Documents
Nahjul Burdah Urdu Eng For NBF
Nahjul Burdah Urdu Eng For NBF
1
البـان َوال َعلَ ِـم
ِ ری ٌم عَلـى القـاعِ َبیـــــــــنَ
ــــــر ِم
ُ سفكَ دَمـی فـی األَش ُهـر ال ُح أ َ َح َّل َ
سپید آهویی ،بر صفحۂ دشت ،بین بان و علَم ،خون مرا،در ماههای حرام ،حالل گردانید.
On a plane between the ban-tree and a hill top, a pale fawn
Found it permissible to shed my blood in months forbidden
2
سـدا َ َ َ َ
َرمــــــــى القضـا ُء بِعَینـی ُجـؤذ ٍر أ َ
َ
درك سا ِكــــــــنَ األ َج ِـمیـا سا ِكـنَ القـاعِ أ َ ِ
ت قضا بوسیله تیر نگاه دو چشمان گودر ،شیری را هدف قرار داد ،ای آهوی بیابان،(عاقبت) دس ِ
شیر بیشه را دریاب.
to throwاَلقَی ،قَ َذ َ
فَ ،رشَق َ :رمــــــــى
1
male-calf of wild cowولد البقرة الوحشیة ُ :جـؤ َذ ٍر
درك ب :أَ ِ ) : gendarmerie, policeقُ ّوتُ ) الد َّرک catch up, overtake,لَ ِح َ
ق ِ
thicket, dense bushes and treesالشجر الكثیف الملتف وهو مسكن األسد : .أ َ َج ِـم
3
ـفـس قائِـلَـة َ
لَ ّمـا َرنــــــــــــا َح َّدثتنـی النَ ُ
ب ُرمـی هـم ال ُمصیـ ِ
س ِ یا َویـ َح َجنبِكَ بِال َ
آنگاه که خیره ومهربان نگریست ،جان ،مرا گفت :ای وای ،پهلویت آماجگاه تیر شد.
to gaze at, stare at, turn eyes toادام النظر مع سكون الطرف َ :رنــــــــــــا
! woeالشدة والمكروه : .یا َویـ َح
هـم
س ِ dart, arrowنَبلَه َ :
سدید ُ :مصیب بَ ،
unerring, hitting the markعلی صوا ِ
4
َج َحدتُهـا َو َكتَمـتُ ال َ
سهــــــــ َم فـی َك ِبـدی
ـر ذی أَلَ ِـم
غی ُح األ َ ِحبَّـ ِة ِعنـدی َ
ُجــــــــر ُ
او را تکذیب کردم ،و تیر را در جگر پنهان نگه داشتم ،چون برای من ،زخم دوستان ،دردناک است.
تو ،وقتی که (به جان و دل) عذر خواه و پوزش پذیر دیگران باشی ،در خوی و خلق ،سخاوتمند ترین
مردمانی.
6
یـا الئِمـی فـی َهــــــــــوا ُه َوال َهـوى قَـد ٌَر
شفَّـكَ َ
الوجـ ُد لَـــــــــم تَعـذِل َولَـم تَلُـم لَو َ
ای مالمتگر من در عشق او ،با آن که عشق سر نوشت است ،اگر تو را شیدایی زار و نزار ساخته
بود این سان سرکوفت نمیزدی.
7
َ ُ َ
لَقـد أنلت ُـكَ أذنـــــــــــــــــا غـی َ
ـر وا ِعـیـ ٍة َ َ
صـ َم ِـم ت َوالقَ ُ
لـب فـــــــــی َ ب ُمنت َ ِصـ ٍ َو ُر َّ
8
رف ال ذُقـــتَ ال َهـوى أَبَـدا
س ال َط ِ
یا نا ِع َ
فـظ ال َهـوى فَنَ ِ
ـــم أَسهَرتَ ُمضناكَ فی ِح ِ
ای خواب آلوده ،الهی هرگز مزۂ عشق را نچشی( .حال که) آن را که در راه عشق توبیمار گشته وبی
خواب و قرار کردی ،پس بخواب.
4
9
أَفدیـكَ إِلفـا َوال آلـــــــــــو الخیـا َل فِــدى
َ
أَغـراكَ باِلبُخـ ِل َمـن أَغـــــــــراهُ بِالك َ
َـر ِم
دوستی را فدای تو میکنم .و درفدیه دادن خویش برای خیال تو نیز کوتاهی نمی ورزم .آن که خیال
ست ترغیب کرد. را به کرم آزمند ساخت ،تو را به ُزفتی ِ
وخ َ
_to get someone released by giving ransomفَ َدی یفدی منَ االَمر
: I sacrifice on youاَفدیـك
prevention and derelictionالمنع والتقصیر:األلو
temptationsزینة له وحرضه علیه :ا َغراك
10
دامیـا فَأَسـا
َف ُجرحــــــــا ِ سـرى فَصـاد َ َ
ب فَضـ ٍل عَلـــــــــــى العُـش ِ
ّـاق ِلل ُحـلُ ِـم َو ُر َّ
او شب هنگام به دیدرام آمد و مرا با زخمی خون آلود یافت سپس به معالجه ام پرداخت وای بسا که
خواب بر عاشقان منّت دارد.
11
َ
الربــــــــــى َوقـنـا
ـس بانـا بِ ُ
ـن ال َموائِ ُ
َم ِ
الالعِبـاتُ بِروحـــــــی السافِحـاتُ دَمــی
5
کیانند آن دوشیزگان نازنین که بسان شاخه بان و چونان نیزه های لرزان می خرامند .آن بازیکنان با
خون من.
ِ جان من ،آن ریزندگان
ِ
المائسه swagger, strut, prance (plural ofالمتبختره :الموائسِ . From root word
)َ a lady who walks with panache and styleمیس
ban-oil treeضرب من الشجر :البان
بوه ُ : high level ground, mountain pass (plural ofربــــــــــى
)الر َ
َّ
lance, javelinجمع قناة وهی الرمح :القنا
spilling of bloodسفكه وأساله :سفح الدم
12
ـدور ضُـحـى َ
السافِـراتُ َكأمثـــــــــا ِل الـبُ ِ
ص ِـم
َمس الضُحـى ِبال َحلـی َوال ِع َ ی ِغرنَ ش َ
رخ گشودگانی که رخسار هایشان در درخشش چونان بدر های تابان است همانان که با زیورهای
ت خورشید درخشان نیمروز را بر می انگیزند.
گردنها و دستهایشان غیر ِ
سافره (pl. ofالسافرات women without veil,سفرت المرأة أی كشفت عن وجهها (:ال ّ
unveiled
غویَ ،ب َه َر َ :
غ ّر َ seduce, beguile, deceive, dupeخ َدعَ ،ا َ َ
jewellery, trinketsما تزین به المرأة من مصوغ المعادن :الحلی
: necklacesالقالئد :العصم
Those who at the dawn hour reveal face like full moon
Who with trinkets and necklaces lure the forenoon sun
13
َ
سـقــ ٌم جـفـــــــــــــــان بِـهـا َ
ٍ َ القـاتِـالتُ بِأ
َ
سـق ِـم ال َ ـــــــــــــــنَسـبـاب ِم
ٌ َو ِلل َمنِـیـ ِة أ َ
آنان که (مردان را) با چشمان بیمارشان می کُشند .آری از جمله علّتهای مرگ بیماری است.
: eyelidsجفن
َ : deathمنیۃ
6
: ailment, diseaseسقم
14
الـــــــــــرجـا ِل َومــا
ِ ب َ
العاثِـراتُ بِألـبـا ِ
س ِـم
الر َ
ت الـــــــ َد ِ ّل فـی َعثَـرا ِ أُقِلنَ ِمـن َ
زنانی که عقلهای مردان را می لغزانند و خوڊشان هم در خرامیدن ،از لغزش های ناز و کرشمه،
دستگیری نشده اند (در امن نمانده اند).
15
ـرت َو َجـلَـت َ َ
ضرمـاتُ ُخــــــدودا أسف َ ال ُم ِ
َ
عَـن فِتنَـ ٍة تُس ِلـ ُم األكـبـــــــــــا َد ِللـض َ
َـر ِم
همانان که رخسارهای نا پوشیده را برافروختند و نقاب از فتنه ای برداشته اند که جگر هارا به آتش
کشید.
7
16
ـسـن ُمخت َ ِلـفـا
الحامـالتُ ِلــــــــوا َء ال ُح ِ
ِ
س ِـم َ
ـر ُمنقـ ِ َ َ أَشكالـهُ َو َ
هـو فــــــــــر ٌد غـی ُ ُ
زنانی که به غایت زیبا یند و رایت حسن و جمال را بر دوش دارند ،پرچمی بشکلهای گوناگون .با
آن که گوهر جمال همه یکی است.
banner, standard (hereالعلم وحمل لواء الحسن كنایة عن نهایة الحسن فیه :اللواء
)’‘extreme beauty
ـر ُمنقَـ ِ
س ِـم َ : indivisible
غـی ُ
17
ِمـن كُـ ِ ّل بَیضـا َء أَو َ
سمـــــــرا َء ُزینَـتـا
ص ِـم
اآلرام كَالعُ ُ
ِ ـن َوال ُحسـنُ فـــی ِللعَی ِ
سفیدو شان یا گندمگونانی که برای چشم ناظران آراسته شده اند .و زیبای در آهوان به سپیدی دستان
و سرخ و سیاهی اندام است.
18
ب
ع َجـ ٍ
ص ِـر السامـی َو ِمـــن َ ی َرعنَ ِللبَ َ
َ َ َ َ
ســـــــــــرنَ اللـیـث بِالغـن ِـم َ
شـرنَ أ َ إِذا أ َ َ
8
حنائی اُنگلی کے اشارے سےجوشیرکرلیں زی ِر دام
از نگاه خیره دچار ترس می شوند و شگفتا که وقتی با سرانگشتان حنایی اشاره کنند ،شیر را به بند
می کشند.
19
سمـتُ الفُـؤا َد ُربـی َ
ضعتُ َخـ ّدی َوق َّ َو َ
َ یرت َعـنَ فــــــــی ُكنُ ٍ
ـس ِمنـهُ َوفـی أك َِـم
خضوع نمودم و پهنۂ دل رابه پشته هایی چند بخش کردم تا آنان در استراحتگاه آهوان و در تپه های
آن چرا کنند.
20
یـا بِنـتَ ذی اللَبَـ ِد ال ُم َح ّمـى جانِـبُـــــــهُ
ــم
ط ِ ب أَم أ َ ِ
لقـاك فـی األ ُ ُ أَ ِ
لقاك فی الغـا ِ
ای زادۂ شیردست نیافتنی ،تو را در نیزار و بیشه دیدار کنم یا در دژ بلند و استوار؟
9
hair between shoulders of theجمع لبده وهی الشعر المتراكب بین كتفی االسد :اللبد
lion
: invincible, untouchableال ُم َح ّمـى جانِـبُـــــــهُ
thick forestجمع غابه وهی الشجر المتكاثف :والغاب
palace made of stone, protected fortressالقصر :األطم
21
َ
مـا كُنـتُ أعلَـ ُم َحتّــــــــى عَـنَّ َمس َكنُـهُ
الخـی ِـم
ب ِ ضـر ُأَنَّ ال ُمنـى َوال َمنایـــــا َم ِ
تا زمانی که محل سکونت شیر آشکار شد ،نمی داستم که براستی آرزوها و مرگها محل بر پایی
خیمه هایند.
: became exposedعَـنَّ
: desiresال ُمنـى
deathالمنیة وهی الموت :المنایا
أنَّ andعَـنَّ Note: i) See monorhyme in
(Al-munaya- death). Poet has aال ُمنایا (al-muna-desires) andال ُمنـى ii) See contrast in
‘desire’ to meet the beloved but is ‘prevented’ by her inimical or villainous father who
dwells alongside the beloved.
I knew not his abode; only when that I had seen
Desires and death took same tent as habitation
22
َ
صمصا َمـ ٍة ذكَـر َ
َمن أنبَتَ الغُصنَ ِمـن َ
َ
ج الریــــــ َم ِمـن ِضرغا َمـ ٍة ق ِـر ِم َوأ َ َ
خـر َ
بران شاخه نرم برویاند و از شیر درنده وحشی آهوی سپید و زیبا
آن کیست که از شمشیر پوالدین و ّ
برون آورد؟
23
مـر القَنـا ُح ُج ٌ
ـب س ِ بَینی َوبَینُ ِ
ـك ِمـــــن ُ
ص ِـم ُ ٌ
َو ِمثلُـهـا ِعـفَّـة ع ِ
ُـذریـــــــــــــة ال ِعـ َ
(ای نازنین) میان من و تو دیوار هایی از نیزه ها است و بسان همان دیوارها (مانعی از) پاکدامنی
شدید.
24
ضـون ِكــرىِ ُ ّ
غناك إِال فـی غ
غش َم ِ َ
لَم أ َ
شـتـاق ِمــــــــــــن إِ َر ِم
ِ َمغنـاكَ أَبـعَـ ُد ِلل ُم
ت خواب میں
تیری منزل تک رسائی محال،صرف حال ِ
ہےقصر ارم
ِ تیرے عاشق کے لیے تیرا در دور جتنا
من به منزل تو در نیامدم مگر در اثنای خواب؛ زیرا (دسترسی به) آن جا در نظر مشتاق دور تر از
(رسیدن به) باغ اِرم بود.
غشی ( place that was beyond my reachالمنزل الذی عنى به أهله :اغشى مغناك
) came to that placeالمکان
slumberالنوم :الكرى
َ : abode, houseمغنـا
fortified pillar-mansions of Iramهی ارم ذات العماد التی ورد ذكرها فی القران الكریم :ارم
mentioned in Quran. Quran says:
ت ا ْل ِع َما ِد ﴿ ﴾٧الَّ ِتی لَ ْم ی ْخلَقْ ِمثْلُ َها فِی ا ْل ِب َال ِد ﴿٨ أَلَ ْم ت َ َر َكی َ
ف فَعَ َل َربُّكَ ِب َعا ٍد ﴿ِ ﴾٦إ َر َم َذا ِ
11
Translation: Did you not see how did your Lord deal with (the tribe of) Aad? Of
Eram with lofty pillars (erected as signposts in the desert). The like of whom were
never created in the realm (Surah al-Fajr 89, Verses 6-8)
25
ــــــــاك تُخفـى كُـ َّل ُمب ِكیـ ٍة
ِ ُ َیـا ن
فـس دُنی
َ ـك ِمنهـا ُحســــــــنُ ُمبتَـ
س ِـم ِ ََو ِإن َبـدا ل
اگرچه از خود چهره ای خندان، دنیای تو هر بالی حزن آوری را (در آستین) پنهان می کند،ای نفس
.می نمایاند
26
قـواك فاهـا ُكلَّمـــــــا ض َِحـكَـت
ِ َ فُضّـی بِت
َ َ قـشـــــــــاء بِالـث
ـر ِم ِ َ ـض أَذى
الر ُّ ُكَمـا یف
12
هر گاه دنیا به روی تو می خندد با تقوایت دندانها یش را درهم شکن ،آن سان که دندانهای مار
شرش از میان برود.س ّمی را از بن می شکنند تا ّ
With piety break her teeth when she laughs or makes fun
As one breaks a speckled viper’s fangs to spill its poison
27
خاطـبَـةٌالنـاس ُِ ُ ٌ
َمخطوبَـة ُمنـذ كــــــانَ
رمـل َولَـم تَئ َِـم
َهــــــر لَـم ت ُ ِ
ِ ِمن أ َ َّو ِل الد
از روزی که آدمیان وجود داشته اند ،آنان خواستار دنیا بوده اندو دنیا خواستار ایشان .و دنیا از
آغاز تا امروز هرگز بی همسر نه بوده است.
28
الزمـانُ َویبقـى ِمــــــن إِسا َءتِهـا یفنـى َ
َ
ح ِبـآ َد َم یبكـی ِمنــــــــهُ فــی األد َِم
ُجـر ٌ
زمان سپری می شودو بدی دنیا برقرار می ماند .چنان که زخمی بر پوست وارد می شود ( و تا
مدتها) آدمی از درد آن زاری می کند.
13
سا َء : offence, insult, injury, harmاِ َ
till the endفإن اساءتها ما تنتهی حتى آدم علیه السالم ال ینسى كیدها إلى اخر الزمان :االدم
: Skin, dates, graveأَد َِم
أ َ َدم andآدم ii) Jins Naqis (broken words) inیبقـى andیفنـى Note: i) See contrast in
29
َ َ
ال تَحفـلـی بِ َجنــــــــــاهـا أو ِجنایـتِـهـا
ت بِالفَ َح ِـم
هـر ِمثــــ ُل ال َمـو ِ ال َمـوتُ بِ َ
الز ِ
ای نفس! تو پایبند نوش یا نیش او مباش ،زیرا که مردن چه با برگ گل و چه با آتش یکسان
است.
َ : be concerned with, engaged in, care for, give attentionحفَلَ ،یح ِف ُل
harvest from trees and its fruitما یجتنى من الشجرة ویقطف من ثمارها :الجنى
: felony, crimeجنایه
) : coal (here it means fireفَ َح ِـم
(Jins Mutarraf or extreme position inجنا andال َجنى Note: See the beauty in using
)meaning
30
ـرةٌ
كَــــــــــم نائِ ٍـم ال یراهـا َوهــی سـا ِه َ
لَـوال األَمانِــــــــــی َواألَحـال ُم لَــم یـنَ ِـم
نہ هوتے خواب امیدیں تونہ هوتے خوابوں کی دنیا میں گم
چه بسا خفته ای ،که دنیا آشوبگر را بیدار در کنار خود ندید( .آری) اگر آرزوها و رؤیاها نبودند
او نخوابیده بود.
14
Ignorant of worldly trials andیرید به المغتر بالدنیا الغافل عن مصائبها وغیرها :نائم
tribulations
)َ to desire, wishمنی : aspirations )fromامانی
َ dreamsمنام :احالم
people are in slumber. When they die,النّاس نِیا ُم فَ ِاذَامات ُوا انتَ ِهبُو Note: Hazrat Ali AS said:
they will wake up.
They are asleep and see her not; she acts as magician
They’ve hopes and dreams; of looming peril in oblivion
31
َطـورا ت َ ُمـــــــــدُّكَ فـی نُعـمـى َوعا ِفـیـ ٍة
ص ِـم
الو َ
ـؤس َو َ تــــــارة فـی قَ ِ
ـرار البُ ِ َ َو
یک بار تو را به (دامن) برخورداری و سالمت می کشاند وبار دیگردر قرارگاه سختی و بیماری می
نشاند.
32
ضلَّلَتـكَ َو َمـن تُح َجـب َبصی َرتُـهُ
كَــــــم َ
سـ ُمِإن یلـقَ صابـــــــا ی ِـرد أَو عَلقَمـا ی ُ
چه بسیار دنیا تو را به گمراهی کشاند و کسی که چشم دلش در پرده باشد ،اگر به شیرۂ درخت
خورد می نوشد ،یا اگر به حنظل رسد می چرد.
َ سیماهنگ بر
15
a bitter treeشجر مر :الصاب
)و َردَالمآ ُء : here it means ‘drinks’ (he came to waterی ِـرد
َ
colocynth, very bitterالحنظل :والعلقم
سم
grazesمن سأم أی رعى یرعى :ی ُ
33
یـا َویلَتـاهُ ِلنَفسـی راعَـهـا َودَهـــــــــــا
حـف فـــــی ُمبیضَّـ ِة اللَ َم ِـم
ص ِ سـو َّدةُ ال ُ
ُم َ
ای وای بر نفس من ،کاهای ناشایسته اش او را در دوران پیری به وحشت و مصیبت گرفتار ساخت.
ع
:را َ
ع َ فز َ َ frightened, terrorisedخ َّو َ
فَ ،ر َّوعَ ،ا َ َ
afflict, befall, hit, come uponأی دهاها :دها
life’s deed-scroll full of ill deedsكنایة عن العمل الشیء :مسودة الصحف
hair growing to earlobeجمع لمه وهی الشعر یجاوز شحمة األذن :اللم
greying of hair, old ageالشیب :ومبیضة اللمم
) (whitenessمبیضة (black scroll) andمسودة Note: See contrast in
34
ت َومـا عصیـا ِ َركَضتُها فـی َمری ِ
ــــع ال َم ِ
ت ِللت ُ َخ ِـمأ َ َخـذتُ ِمـن ِحمیـ ِة الطاعـــــــا ِ
من نفس خویش را در (مرتع) سر سبز گناهان دواندم ودر برابر پرگناهخواری او به پرهیزهای
فرمانبری دست نیازیدم.
run, raceأصل الركض :تحریك الرجل ویقال ركضت الفرس یرجى لیعدو :ركضتها
)َ fertile, productive (pasturesخ ِصیب َ :مریع
Protection by obedience of God’sلمن یتعفف عن مساورة المعاصی :حمیة الطاعات
commandments
(indigestion, dyspepsiaللت َّ َح ُّر ِز ع َِن الت ُّ َخم( جمع تخمة قیل هی فساد الطعام فی المعدة :التخم
16
تخم andحمیة Note: See contrast between
35
ت تَطلُبُـهـا ـــــــــر اللَـذّا ِ
ِ ها َمـت عَلـى أَث َ
الصبـا ت َ ِه ِـم
فس ِإن یدعُها داعـی ِ َوالنَ ُ
در پی طلب کامهاو خوشیها بی هدف به راه افتاد( .آری) اگر جوانی و خوشگذرانی ،نفس را به
خویش فرا خوانَد ،او شیدا و دلباخته می شود.
hit the road without destination in mind,ها َم علی َوجهه /ذهبت ترعى :هامت
wander aimlessly
youth pastimesاللهو والشباب :داعی الصبا
interest, concern, attentionاهتمام َ :ه َّم
36
رجـعُـهُ خـالق َم ِ
ِ َ مـــــــــــــركَ ِلـأل
ِ َ حأ
صـال ُ َ
خــــــــــــالق تَستَـ ِق ِـم
ِ َ ـفـس بِـاألَ
ـو ِم الن َ فَقَ ّ ِ
(ای انسان) سر چشمه بهبودی کار تو ،اخالق است .پس اگر جان را به اخالق میزان (و مزین) کنی،
رست و درست خواهد شد.
17
قول الرسول صلّى هللا علیه وسلّم إنما بعثت ألتمم مكارم األخالق
37
ـــــر عافِیـ ٍة َ
فس ِمن خی ِرهـا فـی خی َِ َ
َوالن ُ
ـــــم
ـع َو ِخ ِ َوالنَ ُ
فس ِمن ش ِ َّرهـا فـی َمرت َ ٍ
نفس کو بهتر ہے کہ عافیت واال گهاس َچرالے
رد ی چراگاه سے َچرانا نفس کے ساتهہ ہے ظلم
نفس از (برکت) اخالق نیکو در سالمت کامل است و از (پلیدی) اخالق بد ،بندی چراگاهی نامناسب و
و باخیز است.
38
تَطغـى ِإذا ُم ِ ّكنَـت ِمـن لَـــــــــذَّ ٍة َو َهــوى
ُــــــم
شك ِ عضَّـت عَلـى ال ُ َطغی ِ
الجیـا ِد ِإذا َ
(نفس) آن گاهکه از ل ّذت و هوس برخوردار می شود ،وعصیانگری پیشه می کند ،بسان عصیان
اسبان ،آن گاه که دهنه هایشان را بدندان می گزند.
18
39
َ
فــــــران لـی أ َمـ ٌل
ِ ُ َـن الغ َ
إِن َج َّل ذنبی ع ِ
ـــــــر ُمعت َ ِص ِـم
ِ فی اللَـ ِه یجعَلُنـی فـی خی
َ
اگر گناه من از ح ّد غفران در گذشت ،به خداوند امیددارم که مرا در بهترین پناهگاه قرار دهد.
40
ـر عَلـى أَلقـى َرجائـی إِذا عَــــــــز ال ُمجی ُ
َّ
ـن َوالغَ َم ِـم
الداری ِ
َ ب فــــــــی َـر ِ ُمفَ ِ ّ
ـرجِ الك َ
من در روز حشر ،چشم امید می افکنم بر رهایی بخش جهانیان از سختی ها و اندوه ها( ،حضرت
مح ّمد مصطفی صلی هللا علیه وآله).
41
َ َ
ِإذا َخفَضـتُ َجـنـــــــــــــا َح الــذُ ِ ّل أسـألُـهُ
19
ِ ِع َّز الشَفاعَـ ِة لَــــــــم أَسـأَل
سـوى أ ُ َم ِـم
خفض جناح الذل: التواضع واالنكسارmeekness, humbleness. Quran says: ض ْ َو
ْ اخ ِف
َ ار َح ْم ُه َما َك َما َربَّیانِی
ص ِغیرا ْ ب ُ
ِّ الرحْ َم ِة َوقل َّر ُّ َ لَ ُه َما َجنَاAnd lower unto them the
َّ َح الذ ِ ّل ِمن
wing of submission through mercy, and say: My Lord! Have mercy on
them both as they did care for me when I was little. (Surah Isra-17 , Verse
24)
Note: Oneday Hazrat Ali AS asked Kufans: you have more hope in the Quranic verse:
ِ ُعلَ ٰى أَنف
ُ َس ِه ْم َال ت َ ْقن
طوا ِمن َّرحْ َم ِة اللَّـ ِه ْ َ قُ ْل یا ِع َبا ِدی الَّ ِذینَ أSay: "O creatures of God, those of you
َ س َرفُوا
who have acted against your own interests should not be disheartened of the mercy
of God (Surah Zumr 39 Verse 53)
But we, from the Prophet SAW’s household get more re-assured in the verse (in terms
of intercession):
ف ی ْع ِطیكَ َر ُّبكَ فَتَ ْرض َٰى َ َو َلAnd indeed your Lord will soon give you so much that you will be
َ س ْو
pleased (Surah Al-Dhuha 93, Verse 5)
42
َو ِإن تَـقَـــــــــــ َّد َم ذو تَـقـوى ِبصـا ِلـ َحـ ٍة
َ قَدَّمـتُ بَیـنَ یـ َدیـ ِه ع
َـبـرةَ الـنَــــــــــــــد َِم
20
برة
tearsالدمع :العَ َ
: remorse, regretنَدَم
43
ـاء َو َمــن َ
ــــــــــر األنبِی ِ
ِ َ
بـاب أمی
َ لَ ِزمـتُ
ب الـلَـ ِه یغتَـنِ ِـم
سـك بِ ِمفتـــــــــــاحِ بـا ِ
یم ِ
من مالزم آستان فرمانروای پیامبران شدم و هر آن کس که چنگ در کلید باب االهی زند نعمت یار
خواهد شد.
هو محمد صلّى هللا علیه وسلّم ولزوم بابه كنایة عن االلتجاء إلى كرمه وعدم :أمیر األنبیاء
Chief of the Prophets i.e. Muhammadاالنحراف عن التوسل به فی قضاء الطلبات
(Peace and blessings of Allah be upon him).
: to avail benefit, gain fromیغتَـنِ ِـم
44
عـارفَـ ٍة
حـسـان َو ِ ٍ فَـكُـ ُّل فَـضـــــــــــــ ٍل َو ِإ
مـــــــــــــا َبیـنَ ُمستَـ ِل ٍـم ِمـنـهُ َو ُملـت َ ِـز ِم
پس هر خیر و خوبی و کرامتی در درون آستانه و دیوار خانه آن حضرت است.
45
ُ علَّقـتُ ِمـن َم ِ
دحــــــــــ ِه َحبـال أع ُّ
َـز بِـ ِه َ
21
ِ ـز بِاألَنسـا
ب َواللُ َح ِـم َّ ـــــــوم ال ِع
ِ فـی ی
I firmly hold to the rope of his praise; for this I’ll earn
A reward on a day when avails no lineage or relation
46
َ َ
ُیزری قریضـی ُز َهیـرا حیــــنَ أم َد ُحـه
قـاس إِلـى جـــــــودی لَـدى َه ِـر ِم
ُ َوال ی
من وقتی که آن حضرت را مدح وثنا می گویم شعرم بر شعر زهیر عیب می گیرد و بخشش هرم بن
.سنان هرگز به پای بخشش من نمی رسد
22
Harim doled Zohair but my prize sans comparison
Note: Harim bin Sinan used to lavishly reward pre-Islamic poetry of Zohair bin Abi
Salma but reward for Prophet’s praise due for Shawqi is beyond any comparison i.e.
spiritual bounties and intercession on the day of Judgment).
47
ـفـوةُ الـبـاری َو َرح َمـتُـهُ
ص َُم َح َّمــــــــــ ٌد َ
لــــــــق َو ِمـن نَ َ
س ِـم ٍ َوبُغیـةُ اللَـ ِه ِمـن َخ
مح ّمد صلی هللا علیه وآله برگزیده و رحمت خداوند و پسندیده او از میان همه مردمان و همه جانداران
است.
48
الرسـ ِل سائِلَـةٌ
وض یـو َم ُ
ب ال َح ِ
صاح ُ
َو ِ
َ َ
الـورو ُد َو ِجبریـ ُل األمیـنُ ظمـی
َمتــى ُ
23
،و او در روزی که دیگر پیامبران در جستجوی آب اند و حضرت جبرئیل امین نیزتشنه کام است
.صاحب حوض کوثر است
Note: *This name comes from Hebrew word جبر- bondsman and آیل. Allah (i.e. God’s
slave/man) (also referred as Gabri-strength, El-God= God is my strength). In Old
Testament he is referred as ‘man Gabreil’ who appears to Prophet Daniel, delivering
explanations of Daniel’s visions (Daniel 8:15-26, 9:21-27). In the New Testament
(Gospel of Luke), he appears to Prophet Zechariah and Virgin Mary, foretelling the
birth of Jesus (Luke 1:11-38). He is the angel assigned to transmit '‘ وحیRevelation’ to
Prophets. Unlike Islamic belief of his being ‘archangel’, he is referred as ‘angel’ only
in the Bible.
وجبریل األمین ظمى: Since angels do not feel thirst, here it could mean that archangel feels
pity on the mankind and desires their thirst to be quenched on the day of Judgment.
49
َـمـس طا ِلـعَـة
ُ سـنـاهُ الشَ سنـــــــــــا ُؤهُ َو
َ
َ
عل ِـمَ ـك َوالضَــــــو ُء فـی َ َ
ٍ الجر ُم فـی فل ِ َف
رفعت مقام و نورش چون خورشید بر آمده است که جسمش در آسمان است و پرتو درخشانش
.(گسترده) در زمین
24
50
ـوتُـهُ ُ َ َ َ َ َ
قَـد أخطـأ النجـ َم مـا نالــــــــــت أبُ َّ
سنِ ِـم
سـؤ ُد ٍد بــــــــاذِخٍ فـی َمظ َه ٍـر َِمـن ُ
شرف و مجد و مهتری واالیی که (ا ّمت اسالم) در اثر سرپرستی حضرتش بدان نایل شدند از بلندای
ستارگان فراتر رفت.
51
نُموا ِإلَی ِه فَـــزادوا فـی َ
الـورى ش ََرفـا
ب أَصـــــ ٍل ِلفَـرعٍ فـی الفَ ِ
خـار نُمـی َو ُر َّ
(ا ّمت اسالم) بدو منسوب شدند ،پس به ارجمندی و شرافت خویش در بین مردمان افزودند وای بسا
اصلی که در افتخار به فرع منسوب شده است.
growth, increase, augmentationنسبوا :نموا
الو َری mankind, creationالخلق ،الناس َ :
)َ : in the rear of, in the back (of descentو َرا َء
glory, pride, honourفَخر :فَ ِ
خـار
52
َ َ
هـر قبلـ ُهـ ُم ُ
ت الط ِ سبُحـا ِ َحـواهُ فــــــی ُ
ـمل ب َوا َر ِح ِصلـ ِ
نـوران قامــــا َمقـا َم ال ُ
ِ
25
دو نور مامور جوبہی درمیاں گذرے بطون وارحام
. دو نور پاک به جای پشت و زهدان او را در برگرفتند، در انوار پاک االاهی،پیش از (آفرینش) مردمان
سرا فی ضمیر الغیب ِمن قبل اَن یخلَق ک َّون ُ او یکونا ّ کان
ع َها هللا َجبینَا
َ ق االَکوانُ من اَنوار ِه ُکلّ َما اَو َد ُ تُشر
َل اَن یجبَ َل آدم ِمن طینَا َخت َ َم هللاُ النَّبیینَ بِ ِه
53
ُـعـرفُـه
ِ َلَـ ّمــــــــــــــــا َرآهُ بَحـیـرا قــا َل ن
سـی ِـم
ِ سمـاء َوال
ِ َ ِبمـا َح ِفظنــــــــا ِمـنَ األ
. ما او را بدانچه از نامها و نشانه ها حفظ کرده ایم می شناسیم:هنگامی که بحیرا دیدش گفت
السیم: العالمةsigns
وبحیرا: الراهب النصرانی المشهورfamous Christian monk in Syria. His full name
was .لَ َهب بن اَج َحن بن کعب
26
When Bahirah saw him, he exploded in admiration
’‘We know him from his name and (Prophetic) sign
54
ـدس َهـل َ
ع ِلمـا ُ
سائِل ِحرا َء َورو َح الق ِ
دراك ُمنكَـتِ ِـم
اإل َِــن ِ
ـر ع ِ َمصــــــــونَ ِ
س ٍّ
از غار حرا و از جبرئیل امین بپرس که آیا از بزرگ رازی سر به ُمهر و نهان از فهم دیگران آگاهی
دارند؟
Mount Hira nearجبل بمكة فی غار كان یتعبد فیه النبی صلّى هللا علیه وسلّم قبل الرسالة :حراء
Makkah used to visit for ‘contemplation and where he received the first
Reveltion.
Archangel Jibrilجبریل علیه السالم :روح القدس
صون preserved, well-keptمحفوظ َ :م ُ
کتِم
ُ : hidden, concealedمن َ
55
ُـرفَـت ِب ِهـمـا كَـم جیئ َـ ٍة َوذَهــــــــــا ٍ
ب ش ِّ
َبطحــــا ُء َمكَّـةَ فـی ِ
اإلصبـاحِ َوالغَ َ
س ِـم
چه بسیار آمد و رفتی که بستر پهناور مکّه در صبح و شام بدان شرافت یافت.
56
َ َ
بـن عَبـ ِد اللـ ِه بین ُهـمـا
َو َوحشَــــــــ ٍة ِ ِال ِ
ب َوال َحش َِـم َ
نـس بِاألحسـا ِأَشهى ِمنَ األ ُ ِ
و برای فرزند عبدهللا خلوت و تنهایی در میان صبح و شام دلپذیر تر از انس گرفتن با دوستان و
خدمتکاران بود.
57
الوحـــــــی فیهـا قَبـ َل َمه ِب ِ
ـطـ ِه ـر َ سام ُ
ی ِ
ــــــــر یتَّـ ِ
س ِـم ِ شـر ِبسیمـى ال َخی
َو َمـن یبَ ِ ّ
پیامبر اکرم صلی هللا علیه وآله پیش از زمان نزول ،همدم شبانۂ وحی بود( ،آری) کسی که به نشان
خیر مژده می دهد خود نیز نشاندار است.
سا َم َر
سمیر( َ : while away night in chat/conversation/entertainment َ night
)conversation partner, entertainer
to descendهبوطه :مهبطه
ب
س َم ِ ف :اِ ت َّ َ to be marked by, possess a distinctive featureت َ َمی َز ،اِت َّ َ
ص َ
58
َ
ِمـن ظ َمـ ٍإ َسقـونَ حب یست ص ُ لَ ّما دَعا ال َ
سـنَ ِـمفاضَـت یـــــــداهُ ِمـنَ التَسنی ِـم بِال َ
آن گاه یاران از تشنگی در جستجوی آب بودند ،او آنان را فرا خواند سپس دو دستش با قدح ،لبریز
از آب بهشتی شد.
28
اِستَسقَی: طلب شرابا َ ask for drink (On the day of Hudebiyyah, Prophet SAW
had only half pitcher of water. When his companions complained of water
shortage, he put his blessed hand in the pitcher, his fingers started
pouring water from which were satiated around 1500 companions.
َظ َمـ ٍإ: thirst
التسنیم: ماء بالجنة یجری فوق العرفwater in the paradise stream. Quran says:
﴾٢٨﴿ َب بِ َها ا ْل ُمقَ َّربُون
ُ عینا یش َْر ْ َ َو ِم َزا ُجهُ ِمن تAnd mixed with water of Tasnim.
َ ﴾٢٧﴿ سنِی ٍم
A spring whence those brought near (to Allah) drink. (Surah Mutaffifeen-
83, Verses 27-28)
وسنم االناء تسنیما: مألتfilled
سـنَ ِـم َ : cup, goblet
59
ـظـ ُّل بِــ ِه َ َ
ِ ـصــــــــــــارت تست
َ َ َو َظللـتـه ف
ُ َ َّ
ـرةُ الـ ِدی ِـمَ غمـا َمـــــــــــةٌ َج َذبَتـهـا خـی َ
ابری پُر باران که خود می رفت تا به سایه و برکت و رحمت پیامبر پناه،ابری سایه بر سر او افکند
.برد
29
60
شربَـــــــــــهـاُ َ
ـرسـو ِل الـلـ ِه أ ِ ٌ
َم َحـبَّـة ِل َ
الرهبـانُ فـی ال ِقـ َم ِ
ــــــم قَعائِـ ُد ال َدی ِـر َو ُ
عشق و محبت رسول خدا در دل زاهدان دیر نشین راهبان کوه گزین خانه کرد.
ب فُ ِ
الن ب ُح َّ : a certain person’s love hit his herat, enamoured by someoneا ُ ِ
شر َ
َ companions,جلیس ،مجالس ،قعیدة وقعائد الدیر مالزموه من متنسكة النصاری :القعائد
comrades
peaks of mountainجمع قمة وهی أعلى الرأس والمراد بها أعالی الجبل :والقمم
61
ِإنَّ الشَمائِـ َل ِإن َرقَّـت یـكـــــــا ُد ِبـهـا
یغـرى المـا ُد َویغـرى كُـــ ُّل ذی نَ َ
س ِـم
براستی اگر طبایع انسانی لطیف شود چیزی نخواهد ماند که همه جمادات و همه جانداران عاشق و
شیدای او شوند.
62
ُ َ
ِقـــــــرأ تَعالـى الـلـهُ قائِلـهـا
َ َونـو ِدی ا
َ َ
لَم تَت َّ ِصـل قبـ َل َمـن قیلـت لـــــهُ بِف ِـم
َ َ
30
ندا آئی "پڑه" ،قول هللا تعالی کی طرف سے
نہ پهلے آئی کسی منه سے ایسے وحی محترم
و ندا شد ،بخوان! بلند مرتبه است خداوند گوینده اش( ،این سخن) پیش از کسی که اکنون به او گفته
شد( ،به هیچ کس دیگری گفته نشد) و هرگز بر سر هیچ زبانی نیفتاده بود.
63
َ َ
ـن فـاِمـت َ َـألتلـــــــــــر َحـ َم ِ
َ َّ َ
هُـنـاكَ أذنَ ِل
سـیـ ِة النَـغَ ِـم ُ َ
ع َمكَّــــــــة ِمـن قد ِ أَسمـا ُ
آن جا بود که (همگان را) به سوی خداوند فرا خواند .آنگاه گوشهای اهل مکّه از نغمه های پاک و
ملکوتی پُر گردید.
64
ـف َحی َرتُهــا سل عَـن قُ َری ٍ
ـش َكی َ فَال ت َ َ
سهـ ِل َوال َعلَ ِـم ـف نُ َ
فرتُهـا فـــی ال َ َو َكی َ
پس از قریش مپرس که چسان حیران است و حکم داوری اش در کوه و دشتچگونه است؟
سل Noیعنی أن األمر واضح غنی عن السؤال یقال عند ظهور األمر ووضوحه ال تسأل :فال ت َ َ
need to ask as it is self-evident
)تَنَفَّر او نُفُورا( : to move, fleeنَفَر
31
سهل descend from mountain to plain,اَس َه َل ( : levelled flour, plain groundال َ
)soft field
) i) lofty mountain ii) flag iii) Chief of tribe iv) milestone vالجبل :العَلَم
identification mark
65
ـهـم َ َ
تَسا َءلواعَـن عَظی ٍـم قـــــــد ألَــ َّم بِ ِ
لـدان بِاللَـ َم ِـم
َرمـى ال َمشایـ َخ َوالـــــ ِو ِ
بلکه از واقعه عظیمی که بر آنان فرود آمدهو پیران و کودکان را به جنون افکنده است ،بپرسید.
66
یاجا ِهلیـنَ عَلـى الـهـــــادی َود َ
َعـو ِتـ ِه
ِق ال َعلَ ِـم
َهـل تَج َهلـونَ َمكــانَ الصـاد ِ
ای کسانی که در حق پیامبر و دعوتش نادانی کردید ،آیا مقام راستگوی شُهره را انکار می کنید؟
67
َ
ـوم فــــــــی ِصـغ ٍـر َ َ
لَقَّبتُمـوهُ أمیـنَ الق ِ
َومـا األَمیـنُ عَلـى قَـــــــــو ٍل بِ ُمتَّـ َه ِـم
32
بچپن سے قوم نے اسکو امین کا جب لقب دیا
امین کے الفاظ میں کیا شک ،نهیں کچهہ مبهم
شمایان او را در خردسالیاش امین قوم لقب دادید .و امین بر هیچ سخنی از سخنانش مت ّهم (به کذب)
نیست.
68
َ َ
ـدور َوفــــــاقَ األن ِبیـا َء فـكَـم
فـاقَ البُ َ
سـن َو ِمـن ِع َظ ِـم لق ِمن ُح ٍ لق وال َخ ِ
ِبال ُخ ِ
در درخشندگی از هزاران بدر فراتر رفت و در عظمت از هزاران پیامبر وراتر .پس چس بسیار نیکو
است سیرت او و چه با عظمت است سرشت شکوهمند او.
ـدور
full moonبدر : plural ofالبُ َ
)(See Bouseri’s Burdah Verse 38 which matches this verse
69
ـر َمـتص َت فَاِن َ
جـــا َء الن ِبیـونَ ِباآلیـا ِ
ص ِـر ِم
ــــــــــر ُمنـ َ
ِ َو ِجئتَـنـا بِ َحكـی ٍـم َ
غـی
پیامبران االهی آیاتی را آورند که رشته پیوند آنها با مردم پس از اندکی بریده شد ،اما تو حکیمی نا
گسستنی را به ما ارزانی داشتی.
ت
: miracles, signsاآلیـا ِ
disconnected, disruptedانقطعت :انصرمت
ماض :منصرمِ ض، past, bygoneمنقطعُ ،منقَ ِ
33
Quran (the word appears in Quran 81 time at some of placesالقران :الحكیم
referrıng to Quran itself For example:
ت َوال ِذّ ْك ِر ا ْل َح ِكی ِم
علَیكَ ِمنَ ْاآلیا َِ ٰ This (which) We recite unto thee is aذ ِلكَ نَتْلُوهُ َ
)revelation and a wise reminder (Surah Aal Imran-3, Verse 58
ب ا ْل َح ِكی ِم Alif Lam Ra. These are verses of the Wise Scriptureالر ۚ تِ ْلكَ آیاتُ ا ْل ِكتَا ِ
)(Yunus-10, Verse 1
70
آیاتُـهُ ُكلَّمـا طــــــــــا َل الـ َمـدى ُجــ ُد ٌد
یزینُـ ُهـنَّ َجـــــــــــال ُل ال ِع ِ
ـتـق َوالـ ِقـد َِم
هر چه زمان سپری گردد( ،باز هم) آیاتش جدید است ،آیاتی که شکوه کهنسالی زینت بخش آنها است.
71
َـرفَـ ٍة
یكـــــــــــا ُد فـی لَفـ َظـ ٍة ِمـنـهُ ُمش َّ
ق َوالتَقـوى َوبِ َ
الــر ِح ِـم یوصیـكَ بِال َحـ ّ ِ
چیزی نمانده که در کلمه ای بلند پایه از آن ،تو را هم به حقیقت و هم به پرهیز گاری و هم به مهر
ورزی اندرز دهد.
34
He made one sublime gesture or one expression
Was to lead to piety, righteousness, compassion
72
قاطبَةالناطقـیـنَ الـضــا َد ِِ صـ َح َ
یــا أفـ َ
َ َحدیث ُكَ الشَهـــــــ ُد ِعن َد الذائِ ِ
ـق الف ِه ِـم
ای شیوا سخن ترین همه عرب زبانان ،کالم تو به کام چشنده خوش فهم ،عسل است.
حدیثی چون مصطفی صلعم کو(سنایی) سراسر جمله عالم پر حدیث است
73
ـان ِبـ ِه ع َطـــــ ٍل جیـ َد البَی ِ
َحلَّیـتَ ِمـن َ
سـن ُمنت َ ِظ ِـم
فـی كُـــــ ِ ّل ُمنت َ ِث ٍـر فـی ُح ِ
حسن کالم
ِ گردن په جیسے ماال ہوایسے آپکا رها
هر نثرنکهرا ایسے جیسے لگے خوبصورت نظم
تو با حدیث شیوا و شیرین خود ،گردن بی زیورسخن را ،در هر نثری ،به زیبایی شعر زینت بخشیدی.
35
ُمنت َ ِظ ِـم: poetry
74
َ َ
ُبِكُـ ِ ّل قـــــــــــــو ٍل كَـری ٍـم أنــتَ قائِـلُـه
ِ َلــــوب َوتُحـی َمیـت
الهـ َم ِـم َ ُتُحـی الق
. و ه ّمتهای مرده را جان بخشی، قلبها را زنده کنی،تو به هر سخن پرارجی که گویا شوی
75
ــــــر اِلـهـادی َو َمـو ِلـ ِد ِه
ُ ـرت َبشا ِئَ س
َ
ُ النور فی ال
ظلَ ِم ِ سری م ب
َ ِ ر َ غوال َرق
ِ شال ی ف
به سان شبروی نور در، در شرق و غرب عالم،مژده ها و بشارتها به هادی جهانیان و میالد او
. سیر کرد،تاریکیها
36
miracles and signs that appeared on the eve of the blessed birth of Prophet SAW.
Quran says:
سو ٍل یأْتِی ِمن ِ َص ِدّقا ِ ّل َما بَینَ ی َدی ِمنَ التَّ ْو َرا ِة َو ُمب
ُ شّرا ِب َر َ سو ُل اللَّـ ِه ِإلَیكُم ُّم
ُ س َرائِی َل ِإنِّی َر
ْ سى ا ْبنُ َم ْری َم یا بَنِی ِإ َ َو ِإ ْذ قَا َل ِعی
ٌت قَالُوا َه ٰـذَا سِحْ ٌر ُّمبِین َ ْ َ َ َ
ِ س ُمهُ أحْ َم ُد ۖ فل َّما جَا َءهُم بِالبَینا
ْ بَ ْع ِدی ا
And when Jesus son of Mary said: O Children of Israel! Lo! I am the messenger
of Allah unto you, confirming that which was (revealed) before me in the Torah,
and bringing good tidings of a messenger who cometh after me, whose name is
the Praised One. Yet when he hath come unto them with clear proofs, they say:
This is mere magic (Surah Saff-61, Verse 6).
76
ب
ٍ َــر َ َّ
َ ت َ َخطفـت ُم َهـ َج الطاغیـنَ ِمـن ع
ع ُج ِـم َ ُـرت أَنف
ُ ـس الباغیـنَ ِمــن َ َو َطی
.آن خبرها روح و روان ستمگران عرب را ربود و جانهای بیدادگران غیر عرب را از کالبدپراند
77
ص َدعَـت َ
َ ـوان فاِن ِ ف اإلی ُ َـر َ
َ ریعَت لها ش
ُ
صد َمـ ِةالقـد ُِم َ ق ال ِمـن
ِ ّ صد َم ِة ال َحَ ِمن
نه از، سپش آنها از کوبش خداوند. به وحشت افتادند، از آن مژده ها،بالکن های کاخ انوشیروان
. شکاف برداشتند،ضربه تیشه ها
78
َ
النـاس فوضـــى ال ت َ ُم ُّ
ـر بِ ِهـم ُ أَت َیـتَ َو
صنَ ٍـم قَـد هـا َم فـی َ
صنَ ِـم إِ ّال عَلـــــى َ
تو در حالی آمدی که مردم آشفته و آشوب زده بودند و در میانشان هیچ بزرگمردی را نمی دیدی مگر
آن که واله و شیدای بتی بود.
79
ـرةٌ َواأل َ ُ
رض َمملــو َءةٌ َجــورا ُم َ
سـ َّخ َ
ِلكُــــــ ِ ّل طا ِغیـ ٍة فـی ال َخ ِ
ـلــق ُمحتَـ ِك ِـم
تصرف می
ّ و زمین پُر از ظلم شده بود و در سلطه ستمگرانی بود که به دلخواه خویش در امور مردم
کردند.
80
ــــرس یبغـی فــی َر ِعیـتِـ ِه
ِ ُ سی ِط ُرالف
ُم َ
َــم
صـ ُّم ع ِ َ
بـرأ َ
الـــــروم ِمـن ِك ٍ
ِ ص ُرَوقَی َ
38
فارس کا خسرو جب رعیت کے ساتهه ظلم کر رها تها
صر روم تکبر کے مارے هو چکا تها بہره ،کور چشم
قی ِ
پادشاه ایران در حق رعیتش ستم می کرد و امپراتور روم از شدّت غرور و تکبّر کر و کور شده بود.
سی ِط ُر
ُ : dominating, commanding, overlord, controllingم َ
injustice, wrong, oppressionظلم ،تَعَ ٍ ّد :بغـی
: stone-heartedأ َ َ
صـ ُّم
َــم
: blind, astrayع ِ
81
یعَذّ ِ
ِبـان ِعبــــــــــا َد الـ َلـ ِه فــی شُـبَـ ٍه
ض َّحـیـتَ ِبالغَـنَ ِـم
ـحـان كَـمــــــــا َ ِ َویذبَ
آن بیدادگران در هر شُبهه ایکه برایشان پیش می آید ،بندگان خدا را شکنجه می دادند و همانند
گوسفند سرشان را می بردند.
82
ـهـمق یفتِـكُ أَقـوا ُهـم بِأَضعَ ِف ِ
َوال َخلـــ ُ
هـم أَو كَالـحـو ِ
ت بِالبَـلَ ِـم ث بِالبَ ِكَاللَیـــ ِ
و مردم ،زورمندانشان بر ناتوان ،بسان شیر بر بهایم یا وال بر ریزماهیان ،غافلگیرانه یورش می
بردندو آنان را می کشتند.
ب
ک ِ ب :فَت َ َ assassinate, slay, killقَتل ،بَ َط َ
ش ِ
young goats and lambsجمع بهمة وهی ولد الضأن والمعاز :البهم
anchovy, small fishصغار الس ،آنشُوفه :والبلم
39
(See powerful denoted by أَقـوا, ث
ِ لَیـــ, ت ِ َأَضع, هـم
ِ الـحـوand weakness by ف ِ َ بand )بَـلَ ِـم
آن گاه که فرشتگان و پیامبران در بیت المقدّس به احترامت بر پا ایستاده،خداوند شبانه تو را سیر داد
.بودند
84
سیـ ِد ِهـم ّ َ
َ ِلَ ّمـا خطـــــــرتَ بِـ ِه اِلتَـفـوا ب
َ
ـدر أَو كَال ُجنـ ِد بِالعَـلَ ِـم
ِ َب بِالب
ِ كَالشُهـ
یا سر بازان به، همانند شهابها برگرد بدر، آنان بر گرد سرورشان،زمانی که از آن جا عبور کردی
.دور پرچم حلقه زدند
40
85
َ
صلّـى َورا َءكَ ِمن ُهـم كُــــ ُّل ذی خـط ٍـر
َ َ
ـم ِـم َ
ب الـلـ ِه یأت َ ِ ُ
َو َمـن یفـــــــــز بِ َحبـیـ ِ
هر صاحب شأ نی از آنان پشت سرت نماز گذارد .آری هر که با حبیب خدا اقتدا کند رستگار خواهد
شد.
تک و پو با درخش آسمان داد به سوی مسج ِد اقصی عنان داد
ز آدم تا مسیحا انبیا جمع همه پروانه آسا گرد آن شمع
در آن مسجد ڳمام انبیا شد خم ابروش محراب دعا شد
جهان را سنگ کفر از راه بردار مح ّمد جمله را سرخیل و سردار
)(Wahshi Bafagi
86
ت أَو ما فَوقَ ُهـنَّ ِب ِهـــم سماوا ِ ُجبتَ ال َ
عَـلـى ُمـنَ َّ
ـو َر ٍة د ِ ُّریــــــــــــــــ ِة الـلُـ ُج ِـم
تو سوار بر بارق درخشان و مروارید لگام آسمانها و وراتر از آسمانها را ،با گذر از مقام شماری از
پیامبران ،در نور دیدی.
41
هفتاد هزار پرده باال (نظامی گنجوی) رفته ز والی عرش واال
87
ف
َـر ٍ ٍّ
ـــــــز َو ِمـن ش َ َ
َركوبَـة لـكَ ِمـن ِع
س ِـم
الر ُ
ـق ُ َ
الجیـا ِد َوال فــی األینُ ِ
ال فی ِ
for the sake of your honour andللتعلیل وأی ألجل عزك وشرفك :من عز ومن شرف
dignity
high breed fast mustangجمع جواد وهو الفرس الرائغ اللبین الجودة :والجیاد
she camel thatالنوق الشدیدة الوطء لقوتها كأنها ترسم فی األرض بمشیها اثار الظاهرة :األنیق
leaves trace on the ground during walk/run
, means she-camelناقة : plural ofاینُق
سم
:ر ُ
س ِم( means footprintsرسوم ُ plural of الر ُ
ق ُّ a camel which makesأینُ ِ
pressing imprints of foot on the ground while running- a fast running
camel). See verse 107 of Bouseri R.A. Qaseedah
88
صن َعتُـهُ ـــــــق البـاری َو َ
ِ َمشیئ َـةُ الخا ِل
َـك َوالت ُ َه ِـم ــــــدرةُ اللَـ ِه فَـو َ
ق الش ِّ َ َوقُ
خواست پروردگار جهان و جهانیان ،و صنعت و قدرت او ،فرا تر از دسترسی شک و تهمت ها است.
42
89
َ
طـار لهـا َ
َحتّى بَلغـتَ َ
سمــــــــاء ال ی ُ
َ
عَلى َجنـــــاحٍ َوال یسعـى عَلـى قـد َِم
تا جایی که تو به آسمان رسیدی که بال هیچ پرنده ای و قدم هیچ رونده ای بدان نرسیده بود.
Note: Prophet SAW reached a point where even angel Gabriel A.S. expressed inability
If I proceed one finger further I will certainlyلو َدنَوتُ اَن ُملَة الَ َ
حرقتُ to go beyond. He said:
be burnt. Rumi says:
بام دل
روح نشسته بر درش ،می نگرد به ِ نور گرفته از برش ،کرسی و عرش اکبرش
90
َوقیـ َل كُــــــــــــــ ُّل نَ ِبـی ِعـنـ َد ُرتبَـتِـ ِه
ـرش فَاِست َ ِل ِـم
َویا ُم َح َّمـــــــ ُد َهـذا العَ ُ
و آن گاه گفته شد :هر پیامبری در جایگاه و مقام خویش قرار گیرد و تو ای محمد صلی هللا علیه وآله
،این عرش االهی است پس ( پیش آی و) آن را لمس کن.
ـرش
: Throne, tent, booth. Ii) Roof, Head, chief; that which supportsال َع ُ
anything. Certain stars of Virgo or the Pleiades.
: Reception, take over, assumptionاِست َ ِل ِـم
ب ا ْل َعالَ ِمی َن ون بِح َْم ِد َربِّ ِه ْم ۖ َوقُ ِضی َبینَ ُهم ِبا ْلح ّ ِ
َق َو ِقی َل ا ْلح َْم ُد ِللَّـ ِه َر ِّ َوت َ َرى ا ْل َم َالئِكَةَ حَا ِّفی َن ِم ْن ح َْو ِل ا ْلعَ ْر ِش ی َ
سبِّ ُح َ
43
And thou (O Muhammad) seest the angels thronging round the Throne, hymning the
praises of their Lord. And they are judged aright. And it is said: Praise be to Allah, the
Lord of the Worlds!(Surah Zumur-39, Verse 75)
91
ِ َخ َططـتَ ِللدی
ـــــن َوالدُنیـا عُلو َم ُهمـا
ـس القَلَ ِـم ِ ئ اللَــوحِ بَل یـا
َ الم َ قار
ِ یا
ای خواننده لوح،تو خطوط (اصلی) همه دانشهای دنیوی و اخروی را برای جهانیان ترسیم کردی
.)(محفوظ) بلکه ای بساونده قلم(تقدیر
It is widely believed that the allusion is to that Pen which was used at the beginning of
the affair to write down all that was to happen. Said the Prophet SAW:
ٌسن
َ ث َح َّ َ« ِإنَّ أ َ َّو َل َما َخلَق
ٌ قَا َل َه َذا َح ِدی: (الترمذى.» َّللاُ ا ْلقَلَ َم فَقَا َل لَهُ ا ْكت ُ ْب فَ َج َرى بِ َما ُه َو كَائِنٌ ِإلَى األَبَ ِد
)ب َ ص ِحی ٌح
ٌ غ ِری َ
“The first thing that Allah created was the Pen. He ordered it, ‘Write down.’ Thereon it
ran with all that was to happen until eternity’” (Ibn Jarir, Ibn Kathir).
ٍ ُ﴾ فِی لَ ْوحٍ َّمحْ ف٢١﴿ بَ ْل ُه َو قُ ْرآنٌ َّم ِجی ٌد
As regards الل ْوح, Quran says: وظ
Nay, but it is a glorious Qur'an; On a guarded tablet (Al-Buruj-89, Verses 21-22)
Tafsir Qartabi says that Quran is preserved on a Lauh which is beyond the reach of
Shayaateen. Scholars write that all the affairs of the creatures including their
44
provisions, death, deeds and results thereof and judgments to be awarded are written.
Sayad Muqatil says that it is placed on the right side of the Divine Throne. Hillyatul
Aulia writes that Prophet SAW said: Its writing is from the white pearl and its pen as
well as writing ink is ’illuminated’ (Noor). Ibne Abbas R.A. is quoted saying that the
length of Lauh was at 100 years’ distance. Then Almighty Allah ordered the Pen to
write His knowledge about creatures so the Pen wrote whatever is destined to happen
until the Day of Judgment.
92
شفـت َ َ ـر َواِن َك ِ أَحَطــــــتَ بَین ُهمـا بِال
ِّ س َ
لـم َو ِمـن ِحك َِـم ٍ لَكَ ال َخزائِنُ ِمـــــــن ِع
.تو به راز علم دنیا و آخرت احاطه یافتی و برایت گنجینه دانش و حکمت _پرده برداری شد
93
ـن ٍ َرب ما قُلِّدتَ ِمـن ِمنُ َُف الق َ َوضــاع
ُ ِبال ِعــــــــــدا ٍد َومـا
ط ّ ِوقـتَ ِمـن ِن َع ِـم
45
. نعمت های بی شماری را که به تو بخشیده شده بود دو چندان ساخت،نزدیکی به خداوند
94
الغار سائِ َمة
ِ رك َحو َلِ ش َ
ِ سل عُصبَة الَ
سـ َم ِ طـار َدةُ ال ُم
َ ُ ختـار لَـم ت َ لَــــــــــوال ُم
آری اگر تعقیب پیامبر،)از گروه مشرکان که چارپایان خود را می چرانند بپرس (چرا چنین می کنید
.مختار نبود چنان نمی کردند
ركِ ش ِ عُص َبةَ ال: أی عصبة أهل الشرك الذین ذهبوا یطلبونه صلّى هللا علیه وسلّم یوم هجرته
The group or band of polytheists who were chasing the Prophet SAW on
the یve of his migration to Madinah
الغار:
ِ كالثقب بجبل أسفل مكهCave of Thaur in the vicinity of Makkah
سا ِئ َمة: راعیةShepherd
ُطـار َدة
َ ُم: To attack, charge, assault, follow up, chase ( ِطراد،َ)طارد َ
ال ُمختـار: refers to Prophet SAW
سـ َمَ ُ لَـم ت: Would not pasture
95
س ِمعـوا َ
َ الوضّا َء أم َ َ َ
َ َهل أب
َ صروا األث َر
َ ُ
ِ مس التَسابیـــحِ َوالق
ـرآن ِمـن أ َم ِـم َ َه
سنا آسپاس
ُ نقش پا یا
ِ کیا انهوں نے دیکها پاک
ورد هلکی آواز میں یا نزدیک کهیں قرآن کریم؟
46
(بپرس که) آیا ردپای پاکیزه و زیبا را دیدند ،یا از نزدیک (صدای آهسته) تسبیح های زیر لب و
زمزمه قرآن را شنیدند؟
96
ت لَ ُهـمَو َهل ت َ َمثَّــــــ َل نَسـ ُج العَنكَبـو ِ
َالر َخ ِم
غب ك ُالز ُب َوالحائِماتُ َو ُ كَالغا ِ
و آیا در ذهن ایشان تار های عنکبوت ،بسان ( شاخه های تودر توی درختان) جنگل و جوجه های
سم گردید؟
کوچک کبوتران ،مانند الشخور مج ّ
97
ُ َ
رض تلعَنـ ُهـم فَأَدبَـروا َو ُوجـــــوهُ األ ِ
َ
ق ُمن َه ِـز ِمَباط ٍل ِمـن َجـــــــال ِل ال َحـ ّ ِ
ك ِ
پس چو نان فوج باطلی که از شکوه قدرت حق گریزان است بر گشتند .و در آن حال همه ساکنان
روی زمین نفرینشان می کردند.
turned their backsفشبه أدبارهم ونكوصهم على أعقابهم خائبین یدمغ الباطر وادحاضه :أدبروا
:وجـــــوهُ األَرض ُ : residents of that land, sons of the soilو ُجوهُ (اَه ِل) اال َ ِ
رض ُ
47
(See contrast between باط ٍل
ِ and ق
ِ ّ )حَـ
98
َ الجــــــاریـنَ مـا
س ِلمـا َ ِلَوال ی ُد اللَـ ِه ب
ـن لَـم یقُ ِـم ِ عینُهُ َحـــــو َل ُر
ِ كـن الدی َ َو
و اگر چشم علم خداوند برگردوجود پیامبر.اگر دست قدرت خدا با آن دو همجوار نبود سالم نمی ماندند
.ناظر نمی بود او پایدار نمی ماند
Had Allah not been kind, in trouble were the twin companion
Sans His watch couldn’t have stood firm the pillar of religion
Note: This verse and previous four verses refer to Quranic mention of Hijra events
as follows:
اح ِب ِه َال تَحْ َز ْن َ ص َر ُه اللَّـهُ ِإ ْذ أ َ ْخ َر َجهُ الَّ ِذینَ َكفَ ُروا ثَانِی اثْنَی ِن ِإ ْذ ُه َما فِی ا ْلغَ ِار ِإ ْذ یقُو ُل ِل
ِ ص َ َص ُرو ُه فَقَ ْد نُ ِإ َّال تَن
ُس ْفلَ ٰى ۗ َو َك ِل َمة َ
ُّ علَی ِه َوأ َی َدهُ ِب ُجنُو ٍد لَّ ْم ت َ َر ْو َها َو َج َع َل َك ِل َمة الَّ ِذینَ َكفَ ُروا ال
َ ُس ِكینَتَه
َ ُنز َل اللَّـه َ َ ِإنَّ اللَّـهَ َمعَنَا ۖ فَأ
اللَّـ ِه ِهی ا ْلعُ ْلیا ۗ َواللَّـهُ ع َِزی ٌز َح ِكی ٌم
If ye help him not, still Allah helped him when those who disbelieve drove him
forth, the second of two; when they two were in the cave, when he said unto his
comrade: Grieve not. Lo! Allah is with us. Then Allah caused His peace of
reassurance to descend upon him and supported him with hosts ye cannot see,
and made the word of those who disbelieved the nethermost, while Allah's Word
it was that became the uppermost. Allah is Mighty, Wise (Surah Al-Taubah-9,
Verse 40).
99
َ َ َ َ َت
واریـا بِ َجنــــــــــاحِ الـلـ ِه َواِستـتـرا
ح اللَـ ِه ال یُض َِـم
ُ َو َمن یضُـ ُّم َجنـــــــا
100
ِ یا أَح َم َد الخی ِر لـی جــاهٌ بِت
سمیتـی َ َ
سمــی
َ الرسـو ِلَ ِف ال یتَسامى ب َ َو َكی
و مگر می شود همنام پیامبر، مرا به سبب نامگذاری ام مقامی است بزرگ،ای ستوده ترین خوبی
به او افتخار نکند؟
أحمد: من أسمائه صلّى هللا علیه وسلّم أحمد وقد سمى الشاعر به تیمنا باسم الرسول األكرم (صلّى
)هللا علیه وسلّمOne of the names of Prophet SAW; the Poet ‘Ahmad Shauqi’
bears the same name. In Surah Saff Verse 6 comes this name in Quran.
َجاه: rank, veneration, dignity
ویتسامى: be exalted, get high rank
ُس ِمیه
َ : bearing name (same as that of the Prophet SAW)
(See Jins Ishtqaq- Derivation in سمیت ِ َ ت, یتَسامىand سمــی
َ )
Note: This verse alongwith verse no. 39 of this Qaseedah was engraved on the grave
of the poet as desired by him).
نام احمد چون چنین یاری کند تا که نورش چون مددکاری کند
نام احمد چون حصاری شد حصین تا چه باشد ذات آن روح االمین
49
چون که صد آمد نو دهم پیش ما است نام احمد نام جمله انبیا است
)(موالنا رومی
101
ربـــــاب ال َهـوى ت َ َبـ ٌع
ُ َ الما ِدحـونَ َوأ
حـاء ذی القَـد َِم
ِ ب البُر َد ِة الفَی ِ صاح
ِ ِل
. که پیشقدم بوده است،ستایشگران و عاشقان جمال نبوی همگی پیرو صاحب برده جهان گسترند
َ الما ِدحـون: (sing. ) َمادحThose who compose elegies or praise-odes for the
beloved
ربـــــاب ال َهـوى
ُ َ أ: those with passion (love for the beauty of Prophet SAW)
تبع: أخبر أی ذو وتبع أی مقتدرون بهfollowers, in trail of Prophet SAW’s praise and
beauty)
صاحب البرده: اإلمام البوصیریEgyptian poet of Qaseedah Burdah Bouseri
(1213-1295 A.D.)
یحـاء
ِ َ الف: ( َواسعfrom )اَفیحvast, extensive, broad, prevalent, everywhere
والقدم: التقدم والمنزلةadvance, lead, be chief (could refer to Qaseedah of
Bouseri or even to the poet Imam Sharfuddin Bouseri R.A. himself being
the composer of his famous Qaseedah many centuries before this
Qaseedah on whose pattern this poet (Ahmad Shauqi) composed his نهج
البردهi.e. ‘On the pattern of Burdah’).
102
ـص َو َهـوى ٌّ َمدی ُحهُ فیـكَ ُح
ٌ ـــــب خا ِل
ب یملـــی صـادِقَ ال َكلَ ِـم ِ ّ ق ال ُح
ُ َوصا ِد
سخنانی، و عشق راستین.ستایش شعری او در باره تو ( از سر) دوستی محض و عشق ناب است
.صواب را ( به شاعر) الهام می کند
50
True love compels to dictate words that are genuine
103
عـارضُـهُ ُ َ
اللَـهُ یش َهـ ُد أنـــــــــــــی ال أ ِ
ّ
ض العَ ِر ِم
العار ِ
ِ وب
ص َ ض َ عار ُ من ذا ی ِ
خداوند گواه است که من با او رقابت نمی کنم (و در صدد رد برتری سخن او نیستم) ،کیست که با
برش ابر پر باران معارضه کند؟
104
عـض الغابِطیـنَ َو َمـن َ
َوإِنَّما أنــــــا بَ ُ
یغبِـط َو ِلیـــــــــــكَ ال یـذ َمـم َوال یـلَ ِـم
مشق قلم
ِ میں مقتدی هوں کئیوں میں سےجوکریں ہیں
دوست بوصیری کی طرزپر ،ناروا ان پہ مالمت یا الزام
و براستی که من یکی از غبطه ورزانم و هر آنکه بر دوست تو حسرت خورد سرزنش و مالمت
نخواهد شد.
To regard (another) withالذی یتمنى مثل ما للغیر ولیس هذا القدر بمذموم یذم :الغابط
emulation, or to wish for the happy state or blessings of another without
envy
)َ : your friend (refers to Imam Bouseri R.A.و ِلیـــــــــــكَ
: is not condemnedال یـذ َمـم
51
105
ٌ َـن ُمقتَب
ـس َ ََهـــــذا َمقـا ٌم ِمـن
ِ الرح َم
سحبـانَ بِالبَـك َِـمَ ُرمــــــــی َمهابَتُـه
. که هیبتش سحبان را به گنگی می افکند، گرفته شده از خداوند رحمان،این منزلتی است
106
ف
ٍ َـر
َ سن َوفـی ش ٍ در دونَكَ فـی ُح
ُ ال َب
َ حــــر دونَكَ فی َخی ٍـر َوفـی ك
َـر ِم ُ َوال َب
بسی کمتر از تو است و مقام دریا در برکت و گرانقدری،رتبه ماه تمام در خوش سیمایی و در شرافت
.پایین پای تو است
52
107
َ َ
طاولتَهـا اِنخفضَـت الجبـا ِل إِذا َ
شُــ ُّم ِ
سمتَهـا ت َ ِ
س ِـم هر مـــــا وا َ َواألَن ُج ُم ُ
الز ُ
اگر تو در ارتفاع و بلندی باکوههای سر به فلک کشیده رقابت کنی ،رفعتشان کاسته شود و چنانچه
درزیبایی و درخشنده چهری رقیب ستارگان شوی همگی داغدار شوند (و مغلوب).
108
ث دونَـكَ بَأسـا ِعنـــــــ َد َوثبَتِـ ِهَواللَی ُ
ســالحِ كَمـی شیتَ ِإلى شاكی ال ِ ِإذا َم َ
ت حمله
شیر بهی کیا چڑه دوڑے اپنے شکار په بوق ِ
دان رزم
جوآپکی ہے یورش مسلحہ دشمن پراندر می ِ
شجاعت شیر ژیان به وققت جهیدن بر دشمن ،کمتر از قویدلیتو است به گاهی که به سوی پهلوانی تا
بن دندان مسلح (برای جنگیدن) گام بر می داری.
109
َ َ
تَهفـو إِلیـــــــكَ َوإِن أد َمیـتَ َحبَّتَهـا
ب أَفئِـ َدةُ األَبطـا ِل َوالبُ َه ِـم
فــی ال َحر ِ
53
آپکی طرف ہی مائل هوتے هیں از راه دل کئی چیمپین
جنگ میں انکے سوداء دل سے آپ بہائیں خون (دم)
اگر چه سویدای دلهای قهرمانان و پهلوانان دشمن را در جنگ ،به خون آغشته ای( ،ا ّما شگفته که
باز) مشتاقانه به سوی تو می آیند.
)َ : to hurry, run swiftly (to you O Prophet SAW, get attractedهفَا یهفُو َهفوا َ
یهفوا وهفوانا :المراد هنا شدة میل القلوب له وانجذابها إلیه صلّى هللا علیه وسلّم
apple of one’s eye, darling, belovedمحبوب ،عذیز :حبة القلب تعنی سویداؤه
brave and valiant onesجمع بهمه وهو الشجاع :والبهم
110
َ ُ
َم َحبَّـة الـلَـ ِه ألقــــــــــــــاهـا َو َهیبَـتُـهُ
آمنَـ ٍة فــــــــی كُـ ِ ّل ُمص َطـد َِم
ِبن ِ
عَلى ا ِ
خداوند جذبه محبت و هول هیبت خویش را در هر کارزار و آوردگاهی بر وجود فرزند آمنه فرو افکند.
111
َكأَنَّ َوج َه تحتَ النقـعِ بَ ُ
ــــدر دُجـى َ َ كَ
ـــــــــــر ُملتَـثِ ِـم
َ یضـی ُء ُملتَثِمـا أَو َ
غی
54
In battle-dust at dusk hour, your face is like a full moon
Be it veiled (by clouds) or unveiled, it gives illumination
112
ُـرتُـه َ
َّ ُــــــــــــــــدر فغ
ٍ َ
َـدر تَطلَّـ َع فـی ب
ٌ َب
ُ
داجـــــــی الظلَ ِـمِ صـر تَجلـو ِ ََكغُ َّر ِة الن
ژرفای تاریکی ها را،ماه تمامی در سر زمین بدردمید پس نور دمیدنش بسان درخشش پیروزی
.روشن ساخت
ـدر
ٌ َب: full moon
ــــــــــــــــدر
ٍ َ ب: a town on between Makkah and Madinah where the first battle
between Muslims and Wuresh pagans was fought in the year 624 A.D.
ٌغ َّرة
ُ :(pl. is غ َر ٌرُ ) New moon, first light of dawn, whiteness of teeth, the best
of anything
تَجلـو: becomes clear, exposed, bright
113
كر َمـة ِ َ ــــــرآن ت
ِ ُتـم فـی الق ِ ذُكِرتَ ِبالی
كنــــون فـی الیت ُ ِـم
ِ َوقی َمةُ اللُؤلُـ ِؤ ال َم
زیرا ارزشمندیمروارید پنهان در یتیمی و،تو در قرآن از سر احترام و ارجمندی به نام یتیم یاد شدی
.یگانگی است
یتـم
ِ : i) orphanage ii) unique (pearl). Quran says:
آو ٰى َ َ أَلَ ْم ی ِجدْكَ یتِیما فDid He not find you an orphan and took care of you? (Al-Duha-
93, Verse 6)
لُ ْؤ لُ ُؤ: pearls
ُ َمكنُون: hidden, concealed (See Verse 58 of Burdah Bouseri R.A.)
55
)سراسر جمله عالم پر یتیم است یتیمی در عرب چون مصطفی کو؟( سنایی
)یتیمی که ناکرده قرآن درست کتبخانه هفت ملّت بشست (سعدی
ناکرده قرآن درست: One who has not read the lessons
114
النـاس ِرزقَ ُهـ ُم
ِ َّ َاللَـهُ ق
َسـ َم بَیـــــــــن
س ِـم
َ رزاق َوال ِق
ِ َ وأنتَ ُخیــرتَ فـی األ
. خود روزی مردمانرا میانشان تقسیم کرد و رزق و روزی تو به اختیار خودت وا نهاده شد،خداوند
سـ َم َّ َ ق: divided, distributed ( A Hadith says: َوهللاُ یعطی َو اَنَا قاسم رزقهاAllah
awards/grants provisions and I distribute it (among mankind)
َ ُخیــرت: you were given authority, you were chosen
س ِـمَ ِ ق: portion, share
(*Note: It does not befit a Prophet to covet his portion for worldly provision hence the
meaning of Hadith shown above is self-explanatory. Prophet SAW never wanted
provisions or رزقfor himself in this world as someone might get such sense from
second line of this verse. Prophet SAW took pride in فُقر. His entire life’s ration and
possessions till his last day on this mundane earth are well known how negligible it
was).
Another context of the second line of this couplet ( )خیرات فی األرزاقcould be in the context
of a Hadith mentioned in Tirmdhi:
ال یا: عرض على ربی أن یجعل بطحاء مكة ذهبا فقلت:روى الترمذی عنه صلّى هللا علیه وسلّم قال
ولكن أشبع یوما فأحمد هللا وأجوع یوما فأذكر هللا) صدق رسول هللا،ربی
Prophet SAW said: God offered me to do entire Makkah valley into gold for my sake
but I said: No my God! I want a day full (satiated) so that I can be thankful and a day
to be hungry so that I can remember Allah.
(See also Verse 31 of Burdah Bouseri R.A. bearing content on the lines of of above
Hadith).
115
ُ َ
مر ال أو قلتَ فی ِه نَعَـم َ
ِ إِن قُلتَ فی األ
فَخی َرةُ اللَـ ِه فــــــی ال ِمنـكَ أَو نَعَ ِـم
56
هللا نے آپکی ”هاں اور ناں“ رکہی مقدم
اگر تو در امری گفتی ”نه“ یا گفتی ”آری “ پس آنگاه بهترین مشیت خداوند گنجیده در همان رد یا
قبول تو است.
شی ِء ا َ ِو ِ
القوم الخی َرتُ ِمنَ ال ّ
ِ : the best or the superior-most of a thing or a group
116
أَخوكَ عیسى دَعــــــا َمیتـا فقـا َم لَـهُ
َ
َوأَنتَ أَحییـتَ أَجیــــــاال ِمـنَ ّ
الر َم ِـم
برادرت عیسی مرده ای را فرا خواند و او برایش (زنده شد و) بپا خاست و (اما) تو نسلهای مرده
بی شماری را آحیا کردی.
زان که در روح فزایی چولبت ماهر نیست (حافظ) از روان بخشی عیسی نزنم دم هرگز
---
ای مرده به مرگ یار برخیز ( موالنا رومی) جان بخش هزار عیسی آمد
117
عج َ
ـزة َ
َوال َجه ُل َموتٌ فـــ ِإن أوتیـتَ ُم ِ
فَاِبعَث ِمنَ ال َجه ِل أَو فَاِبعَث ِمنَ َ
الر َج ِم
و نادانی مرگی است بزرگ ،پس اگر به تو معجزهای داده شد (تا انسانهارا از مردگی برهانی) یا آنان
را از جهل بر انگیزان یا از گور (گمراهی).
57
Ignorance is death; therefore miracle ye were given
To rid men from ignorance, uplift from the pit of sin
119
ٌس َطـةَ سف ٍ َ َجهــــــ ٌل َوتَضلیـ ُل أ
َ حـالم َو
ف َبعـ َد الفَتـــحِ ِبالقَلَ ِـم َ فَتَحتَ ِبال
ِ سی
زیرا تو پس از فتح با،(این اشکاالت از روی) ناداانی گمراه کردن عقل ها و مغالطه ای بزرگ بود
. به وسیله شمشیر پیروز شدی،قلم
Note: Prophet SAW’s actual responsibility was ‘propagate’ or ‘convey’. Quran says:
58
ُ سو ِل إِ َّال ا ْلبَ َال
ُغ ا ْل ُمبِین َّ علَى
ُ الر َ َو َماThe duty of the Messenger is to convey the message
clearly (Surah Al-Nur-24, Verse 54)
Islam was never meant for waging wars except in self-defence. Of course, defence
includes removing injustice and oppression from the midst of the society which
prevents ‘conveying’ the message of humanity.
120
ب
ٍ سـ َ َ
َ لَ ّمـــا أتى لكَ عَفـوا كُـ ُّل ذی َح
ـف بِال ُج ّهـا ِل َوالعَـ َمـم َ ت َ َكفَّــــــــ َل ال
ُ سی
آنگاه شمشیر ضامن (هدایت) بی خردان و،زمانی که هر بزرگ زاده ای از پیش خود به نزد تو آمد
.نادان گردید
121
ِ َوالش َُّر ِإن تَلقَهُ ِبال َخی
ـــــر ِضقـتَ ِبـ ِه
س ِـم َذرعـا َو ِإن تَلقَـهُ ِبالش
ِ َـــــــر ین َح
ِّ
59
Rather cut the evil with evil, it will be cut down
122
ـرا َء كَـم ش َِربَـت َ َ
ســــ ِل ال َمسی ِحیة الغ ّ
َ
ت الظا ِل ِـم الغَ ِل ِـم
ش َهــــوا ِ
ب ِمن َ بِالصا ِ
از مسیحیت شریف بپرس ،چه بسیار تلخی هایی که از ( دست) شهوتهای ستمگران هوسران آشامیده
است.
ـرا َء
غ َّ : gentle, white, pretty, noble
ي ،الهائج الثائر :الغلم
شبِق ،شَهوان ّ
َ lustful, oversexed, incontinent
123
سعُهـاـرك یؤذیـــهـا َویو ِ ش ِ َطری َدةُ ال ِ
ساطـ َع ال َحـــــــد َِم
ِ فی ُك ِ ّل حی ٍ
ـن قِتـاال
مسیحیت رانده شرک است( .شرکی) که او را در هر زمانی ،به صورت (افروختن) جنگی نمایان و
ِ
آتشین ،آزرده (و به ظاهر) وسعتش بخشیده است.
124
صرتِهـا ُ َ ٌ
لَـوال ُحمــــــــاة لهـا َهبّـوا ِلن َ
الر َح ِـم
فـق َو ُ ف ما اِنتَفَعَت بِ ِ
الر ِ سی ِبِال َ
60
اگر حامیانی که با شمشیر به یاری اش بر خاسته اند نمی بودند ،مسیحیت از مدارا و مهربانی چندان
سودی نمی برد.
125
س ِلـ ِهلَوال َمكــــــــانٌ ِلعیسـى ِعنـ َد ُمر ِ
َو ُحر َمةٌ َو َجبَت ِللـروحِ فــــی ال ِقـد َِم
سالم در نزد خداوند مقامی واال نمی داشت ،و اگر از حرمت و قداستی که
اگر حضرت عیسی علیه ال ّ
در ازل برایش واجب شده بود برخوردار نمی بود.
126
ـف عَلـى ـهر الشَری ُ ط ُس ِ ّم َر ال َبدَنُ ال ُ
لَ ُ
خش ُمؤذیـ ِه َولَـم ی ِج ِـم
لَـــو َحی ِن لَم ی َ
هر آینه پیکر پاک و شریفش بر صلیب میخکوب می شد و آنگاه دشمنش ( به خاطر جنایتش) از
چیزی نمی هراسید.
س ِ ّم َر
ُ : nailed
َریـف
) : noble, honoured, eminent (Descendent of Prophet SAWالش ُ
61
ینِ لَـــو َح: two boards (refers to ‘Cross’ for crucifiction)
ُمؤذیـ ِه: His tormentor
ِ لَـم: felt no fear
یج ِـم
127
ُلـب شانِئ ُـه
َ ص َ َج َّل ال َمسیــــ ُح َوذاقَ ال
ـر ِم
ُ ب َوال ُجِ ـدر ال َذنـ
ِ َقـــــــاب بِق
َ إِنَّ ال ِع
َج َّل ال َمسیــــ ُح: Jesus was too great ( َجلmeans to be great, too powerful,
sublime)
شَانِي: enemy, ill-wisher
128
ُ أَخو النَ ِبـی َورو
ُ ُح اللَـ ِه فـی ن
ــــــز ٍل
َ َ ـرش ُمحت
ـتر ِم ِ َماء َودونَ العِ س
َ ق ال َ فَو
62
أَخو النَ ِبـی: brother in Prophethood. Quran says: سو ُل
ُ سى ا ْبنُ َم ْریَ َم َر ِ إِنَّ َما ا ْل َم
َ سی ُح ِعی
ُاللَّـ ِه َو َك ِل َمتُه
The Messiah who is Jesus, son of Mary, was only an apostle of God, and a
command of His (Al-Nisa-4, Verse 171).
Jesus A.S. used to re-animate the dead by the command of Allah. Quran says:
َ َْوالَّتِي أَح
ِ صنَتْ فَ ْر َج َها فَنَفَ ْخنَا فِی َها ِمن ُّر
َوحنَا َو َجعَ ْلنَا َها َوا ْبنَ َها آیَة ِلّ ْلعَالَ ِمین
(And she who guarded her chastity! Then We breathed into her of Our spirit, and made
her and her son a sign unto the worlds (Surah Al-Anbia’-21, Verse 91).
ُ
ــــــز ٍلُن: station, rank
129
علَّمت َ ُهم كُـ َّل شَـی ٍء یج َهلــــــــونَ بِـ ِه َ
َحتّى ال ِقتا َل َومـا فیـــــــ ِه ِمـنَ ال ِذ َم ِـم
. حتی آیین جنگ و صلح را، یاد دادی،(ای پیامبر) تو به مسلمانان هر چیزی را که نمی دانستند
الذمم: جمع ذمة وهي العهد واألمان والحقprotection, security, guarantee, pact (See
verse 148 of Burdah Bouseri R.A.) Here it refers to truce, armistice, peace
treaty.
130
سـؤ َد ُد ُهـمُ َدعَوت َ ُهـم ِل ِجهـا ٍد فیـــــــــ ِه
ُ
ون َواأل َم ِـم
ِ ظـام الكَـ
ِ ِس ن ُّ ُ رب أ
ُ َوال َح
63
تو آنان را به جهادی فرا خواندی که سروری شان درگرو آن بود .آری جنگ پایه و اساس نظام هستی
و (رمز بقای) ا ُ ّمت ها است.
131
ت فـــــــــی َز َم ٍ
ـن لَوالهُ لَم نَ َ
ـر ِللـدَوال ِ
ـــــر ِمـن ُد ُه ِـمَ َ
ع ُم ٍد أو ق َّ ما طا َل ِمن ُ
ت زمانه
اگر جهاد نه هوتا تو کیسے تغیّرا ِ
آثارقدیم
دکهاتے بڑے ستون یا مستحکم ِ
اگر جهاد نبود هرگز ما شاهد بر پایی اساس دولتها ،یا بر جایی آثار باستانی نبودیم.
: pillar, columnعمد
: established, settled, taken rootقر
) old archelogical monumentsاَد َهم ُ : (plural ofد ُه ِـم
132
ِتلـكَ الشَوا ِهـ ُد تَتـرى كُـــــــــــ َّل آ ِونَـ ٍة
ص ِر ال ُد ُه ِم ص ِر الغُ ِ ّر ال فی األَع ُ فی األَع ُ
آن آثار ،پی در پی ،همیشه در دورانهای درخشان پدید آمده انند .نه در دوره های تاریک و ظلمانی.
64
ص ِر ال ُده ُِم andاألَع ُ
ص ِر الغُ ِ ّر (See contrast between )األَع ُ
133
ـــر ٌر
س ُُروش َواِعتَلَت ُ ٌ مس مالَت ع ِباأل َ ِ
لَوال القَذائِ ُ
ف لَـــــــــم تَثلَـم َولَـم ت َ ُ
ص ِـم
دیروز تخت هایی واژگون شد و تخت هایی دیگر بر پا گردید .اگر تیرها نبود هرگز نه خللی در آنها
ایجاد می شد و نه معیوب می شدند.
134
قاص َمـ ٍة َ
ع عیسى أعَـدّوا كُــــــــ َّل ِ أَشیا ُ
ت ُمنقَ ِص ِـم
سـوى حــــــــــاال َِولَم نُ ِعـ ُّد ِ
مسیحیان هر سالح هالکت باری را آماده ساختند و ما مسلمانان بجز شکسته حالی و بال دیدگی چیزی
مهیا نکردیم.
65
Jesus’ followers prepared many a destructive weapon
We’ve made no preparation; awaiting our annihilation
135
ُ
جـــاء قمـتَ لَهـا
ِ َمهما دُعیتَ إِلى ال َهی
تَرمی بِأُس ٍد َویرمــــــی اللَـهُ بِ ُ
الر ُج ِـم
هر زمان که (از طرف خدا) به نبرد فراخوانده می شدی بی درنگ به جنگ بر می خواستی و تو
شیران دالور را به جان دشمن می افکندی و خداوند هم شهابهای آسمانی را.
یجـــاء
ِ َ : battle, combatه
: He throws/hurlsیرمــــــی
ُ : meteors during their shooting down from skiesر ُج ِـم
: refers to demons (an act performed at Mina during Hajj ritualsرمی بہ رجم
)also
136
عَلـــــــــــــى ِلوا ِئـكَ ِمن ُهـم كُـ ُّل ُمنتَـ ِق ٍـم
ِللَّـ ِه ُمستَق ِتـ ٍل فـــــــــــــی ال َلـ ِه ُمعـت َ ِـز ِم
66
Mu’tasim avenges for Allah, he chases enemy for the sake of Allah and his campaigns
are always to seek pleasure of Allah.
137
ــــــــــــــر ٍم
ِ َ َ
قـاء الـلـ ِه ُمضـط
ِ س ِبّـحٍ ِل ِل
َ ُم
ــــــر ِم َ
ِ ـرق ُمضط ِ َشَوقا عَلى سابِخٍ كَالب
و هر تسبیحگویی که از شوق دیدار خداوند سخت بر افروخته بود و سوار بر اسبی که چون برق
.آسمانی تکاپو می کرد
ٍس ِبّـح
َ ُم: One who utters praise of the Lord
ــــــــــــــر ٍم
ِ ُمضـ َط: burning with passion
ٍ سابِخ: horse which charges speedily at the battlefield, left and right
(There is Jins Ishtqaq between سبّـح
َ ُمand )سابخ
138
َهر یبغـی نَقلَـة فَ َرمــــــى َ لَوصاد
َ َف الد
َهـر لَـم ی ِـر ِم
ِ زم ِه فی ِرحــــــــــا ِل الد
ِ ِب َع
،(اوکه) اگر با روزگار در حال انتقال بر خورد می کرد و روزگار می خواست که از جایش حرکت کند
.عزم او روزگار را چنان بر جایش میخکوب می کرد که نمی توانست تکان بخورد
Note: َهر
َ دhas been compared with ‘ ذي رحالcamel’; reason being motion and movement
in both. Also عزمis refrred to ‘arrow’ something that is hurled at someone َرمــــــى
139
ب بِ ِهـم
ض َمفالی ُل ِمن فِع ِل ال ُحـــرو ِ بی ٌ
الهن ِدیـةُ ال ُخــــــــذ ُمُ َ
ف اللـ ِه ال ِ َ
ِمن أسی ِ
آنان تیغهای درخشانی بودند که در اثر جنگها لبه هایشان شکسته شده بود ،شمشیر هایی از نوع
بران هندی.
شمشیر های خداوند نه شمشیر های ّ
140
ب ِإذا فَتَّشتَ عَـن َر ُجـــــ ٍلكَم فی التُرا ِ
َمن ماتَ ِبالعَه ِد أَو َمن مـاتَ ِبالقَ َ
س ِـم
هنگامی که در جستجوی یافتن مردی باشی ،چه بسیار مردانی را در دل خاک می بینی که یا بر سر
پیمان جان باخته اند یا بر سر سوگند خویش.
In the dust (after battles), you did find many a man
Who died on covenant, observing their oath solemn
141
نـــــــام لَمـا
ِ َ عـض األ لَوال َموا ِه ُ
ب فی بَ ِ
68
قـــــدار َوال ِقی ِـم
ِ الناس فـی األ َ
ُ تَ َ
فاوتَ
اگر جانبازی و ایثار در بر رخی از مردمان نبود ،انسانها در منزلت و ارجمندی با یکدیگر چندان
فرقی نداشتند.
ب
) donation, largesse, endowmentsالومو ِهبه َ : (plural ofموا ِه ُ
قـــــدار
ِ ) value, rank, venerationالقَدر : (plural ofاأل َ
یـم
) : value, appreciation, worth (See Verse 99 of Burdah Bouseri R.A.ال ِق ِ
142
ٌ
شَریعَة لَـكَ فَجَّـــــــــرتَ العُقـو َل بِهـا
لـم ُملت َ ِط ِـم
نــــــوف ال ِع ِ
ِ ص
زاخ ٍر ِب ُ
عَن ِ
خروشان کرامت و دانش ،دینی است که به وسیله آن چشمه ساران خردها را روان ساختی.
ِ بیکران و
143
سنـا التَوحیــــ ِد َجو َه ُرهـا
ح َحو َل َ
یلو ُ
َ
َالوشــــــی ِللعَل ِـم َ
ـف أو ك َسی ِكَال َحلی ِلل َ
69
گوهر ذاتش بر گرد نور توحید ،همانند زینت برای شمشیر یا نقش و نگار برای پرچم ،نمایان است.
144
ـس َونُهـى َ
علَیهــــــا أنفُ ٌ َ
غ ّرا ُء حا َمت َ
سال ِمـن ِحك َمـــــــ ٍة ی ُح ِـمسل َ
َو َمن ی ِجد َ
شریعتی خوش سیما و سپید که جانها و عقل ها به دورش گردیده اند و هر آن که آب گوارایی ازحکمت
گردش گردان می شود.
ِ بیابد به
145
بِهـا مـونَ ســـــاس العا ِل
ُ سبی ِل ی
نور ال َ
ُ
ـر ِم
َهـــــــــــر َوالـ َه َ
ِ ت َ َكفَّلـت بِشَبـا ِ
ب الد َ
(این دین) نور راه سعادت است که جهانیان بدان سرپرستی می شوند .دینی که عهده دار (نیک بختی
و آسایش مردمان) همه روزگاران است.
سبی ِل
نور ال َ
)ُ : Path of light (Islamic Shari’ah
یســـــاس
ُ : guided, supervised
70
) : stand surety, be guarantor (See Verse 122 of Burdah Bouseri R.A.ت َ َكفَّلَـ ِ
ب
ـر ِم
َهـــــــــــر َوالـ َه َ
ِ ب الد
: earlier and later epochsشَبـا ِ
146
مـان عَلـى الز ِ َ
الزمانُ َوأحكــا ُم َ یجری َ
س ِـم كم لَها نافِـــــــ ٍذ فـی ال َخ ِ
لـق ُمرت َ ِ ُح ٍ
تابع شرع
ِ زمانے کی چال اوراسکے احکام
احکام شریعت کا نفاذ ،اتباع خلق پرہے الزم
ِ
هر و سیاستهای اداره آن ،بر اساس حکمی نافذ از این شریعت سپری می شود.
مـان
الز ِ : happenings of the times, events of the running periodأَحكــا ُم َ
س َم اال َ َ
مر : to obey, submit, abide by, comply withاِرت َ َ
ُ : impressed, applied for complianceمرت َ ِ
س ِـم
147
س َعـت سـالم َواِت َّ َ
ِ لَ ّما اِعتَلَت دَولَـــةُ ِ
اإل
نورهـا الت َ َم ِـم َمشَت َمما ِلكُــــــــهُ فـی ِ
وقتی که آفتاب حکومت اسالمی بلند شد و گسترش یافت سر زمین های تحت سلطه اش ،به زیر
روشنایی کامل آن رفتند.
148
َ
نـازلـة
ـفـر ِ َ ُ
علَّ َمـت أ َّمـــــــــــــــة بِالق ِ
َو َ
َ
الشـــــاء َوالنعَ ِـم
ِ اص ِر بَعـ َد َ
َرعی القی ِ
71
قیصر کو َچرانا جب کر چکے مویشیوں کو رام
149
العاملــــونَ ِبهـا ِ شی َد ال ُمص ِلحـونَ
كَم َ
ب ُملكا با ِذ َخ ال ِع َظ ِـمَرق َوالغَر ِ
فی الش ِ
نیکو کاران و عامالن به شریعت اسالم ،چه بسیار سلطنتهای شکوهمندی را در شرق و غرب عالم،
بر پا کردند.
150
َ
ـن مــــا عَزمـوا َ
ِلل ِع ِلم َوالعَد ِل َوالتمدی ِ
ِمنَ األ ُ ِ
مور َوما شَـدّوا ِمـنَ ال ُحــــــز ِمُ
هر آن چه در امور دین سختکوشی کردند و کمر همت بر بستند برای (گسترش) علم و عدالت و
عمران بود.
مدیـن
ِ : civilizationالت َ
ُ
ــــــز ِم ) beltsحزام : (plural ofال ُح
72
ُ
ــــــز ِم شَـدّوا ِمـنَ ال ُح: refers to exerting in the path of religion (gird up one’s
loins)
151
َ
سرعانَ مـا فتَحـوا الدُنیـــــــا ِل ِملَّتِ ِهـم ُ
شبِ ِـم
َ سلسا ِلهـــا ال َ الناس ِمن
َ َ
َوأن َهلوا
.چه سریع جهان را برای دینشان گشودند و مردمان را از آ گوارا و خنکش نوشاندند
152
الناس فَهی بِ ِهـم ِ َعلَیها ُهداة
َ ساروا
واضــــــ ُح ال َع َظ ِـم
ِ ق ٌ ِإلى الفَالحِ َطریـ
پس اسالم به وسیله تالش.آنان در حالی که هدایتگران مردم بودند بر مبنای شریعت رفتار می کردند
.ایشان شاهراهی روشن به سوی رستگاری گردید
73
153
َ
َهر ُركنـا شـــــــا َد عَدل ُهـ ُم
ال یه ِد ُم الد ُ
ط البَغـی إِن تَل َمسـهُ ین َهـد ِِم َوحائِـــــــــ ُ
حوادث روزگار پایه ای را که دادگری ایشان برپا کردند ویران نمی سازد و حال آن که دیوار ستم را
دست بزنی منهدم می گردد.
154
َ
الداری ِن َواِجت َمعـوا
َ َ
سعا َدة فی نالوا ال َ
س ِـم َ
ضـــــــوان ُمقت َ
ِ الر
ُ ـنَ عَلى عَمی ٍم ِم
آنان در هر دو جهان به خوش بختی دست یافتند و سر انجام همگی بر ِگرد انبوهی از خرسندی بخش
شده ( در فردوس بَرین) گردهم آمدند.
َمیم
: all inclusive, comprehensive, ample, fullع ٍ
ُ : divided, distributedمقت َ َ
س ِـم
ضـــــــوان
ِ الر
)ُ : name of the gate-keeper of paradise (also God’s favours
74
155
دَع عَنكَ روما َوآثینـا َومـا َح َوتــــــا
َ ُ ت فـی بَغـــــــدا َد َوالت
ـو ِم ِ ُك ُّل الیواقیـ
روم و آتن و هر آنچه را آن دو در بر گرفته اند از خود دور کن (و بدان که) همه یاقوتها و نقره های
.مروارید نشان در بغداد است
156
َو َخـ ِ ّل ِكسـرى َوإیوانـا یـــــــــــ ِد ُّل ِبـ ِه
ــــــــران َواأل َی ِـم
ِ َهوى عَلـى أَث َ ِـر النی
. رها کن،و کسری و ایوانی را که به آن فخر می فروخت و عاقبت درمیان آتش و دود فروریخت
75
157
س إِنَّ ال ُملكَ َمظ َه ُ
ـرهُ ِترك َرع َمسی َ
َوا ُ
ـر ِم
ض ِة ال َه َ َ
ض ِة العَد ِل ال فی نه َ
فی نه َ
و فرعون مصر را رها کن ،زیرا که مظهر پادشاهی در برپا داشتن عدالت است نه در بر پایی بنای
هرم.
سیس
َ َ : Pharaohs of Egypt. Among the 19 or 20 Pharaos, Ramesses wasرع َم
one.
ـرهُ َ : is evident, is testifiedمظ َه ُ
ض ِة : rising, awakening, revival, rebirthنه َ
ـر ِم : Pyramids (Egypt’s famous Pharaoh-age monuments, three of whichال َه َ
at Giza are famous tourist attraction near Cairo).
158
ــــــــــع رومـا ُكلَّمـا ذُ ِك َ
ـرت ِ دار الشَرائِ
ُ
سلَ ِـم
َ ال د
َ ـــــــی ـت َ ق لَ أ هـا َ ل المس ال
ُ َ ِ دار
هر گاه در نزد روم نام بغداد ذکر گردید ،روم تسلیم شد.
ــــــــــع
ِ دار الشَرا ِئ
ُ : House of Laws, source of humanitarian code
الم
س ِ دار ال َ
ُ : House of peace, place of security, sanctity and propsperity
َ
سل ِـم : surrender, become captiveال َ
159
ضارعَتهـا بَیانـا ِعنــــــــــ َد ُملتَـأ ٍمَ
َ مـا
ص ِـم َ
َوال َحكَتهـا قضــــــــاء ِعنـ َد ُمخت َ َ
76
روم ( کی شاعران و قاضیانش شهرت جهانی داشتند) از نظر سخنوری در هیچ گرد همایی شبیه بغداد
نشد و از جهت داد رسی در منازعات نیز هرگز همانند او نگردید.
عه ُ َار َ
) be comparable, similarضرع : (fromض َ
ُ : convened, assembledملتَـأ ٍمَ
َ : become similar, matchingحکَي
ص ِـمُ : quarrelling, at odds, at war withمخت َ َ
160
اص ِرهـا َ
راز ِمن قی َِوال اِحت َ َوت فی ِط ٍ
أمـون َو ُمعت َ ِص ِـم
ٍ عَلـى َرشیــــــــ ٍد َو َم
161
ســــــــــارت كَتائِبُـ ُهـم
َ ـنَ َّ
ـن الذی إِذا َم ِ
َ ُ
رض َوالتخ ِـم َ
ص َّرفـوا بِ ُحـــــدو ِد األ ِتَ َ
از کسانی که وقتی لشکریانشان حرکت می کردند همه حد و مرز های بسیط زمین را بتصرف خویش
در می آوردند.
77
) border, frontier, boundaryتَخم : (alsoت ُ َخ ِـم
162
َ
عـرفـ ٍة َویج ِلسـونَ إِلــــــــــى ِع ٍ
لـم َو َم ِ
فَـال یدانَـونَ فـــــــــی عَقـ ٍل َوال ف َه ِـم
َ
(زمامدارانی که ) در مجلس علم و دانش می نشستند و هیچ کس در عقل و فهم به آنان نزدیک نمی
شد.
163
ئ العُلَمـا ُء الهـــــا َم ِإن نَبَسـوا أطـ ُی َط ِ
ِمن َهیبَ ِة ال ِع ِلم ال ِمن َهیبَـ ِة ال ُحک ُِم
اگر اینان سخن می گفتند ،دانشمندان سر ها را از هیبت علم نه از هیبت حکومت ،به زیر می انداختند.
164
َ َ
مطــــرونَ فما بِـاأل ِ
رض ِمـن َم َحـ ٍل َوی ِ
رض ِمن عُــد ُِم َ َ
َوال ِب َمن باتَ فوقَ األ ِ
78
و آنان ،فراوان بخشش می کردند ،پس نه در زمین خشکسالی بود و نه درمیان مردم فقر و ناداری.
یمطــــرونَ
ِ : rain; here it refers to bestowing
َ : drought, barrenness, aridityم َحـ ٍل
: destitution, abject poverty, penuryعُــد ُِم
) َمن ِ andمـن (See Jins Muharraf between
165
وازنَـ ٍةف اللَـ ِه َجلّـــــــوا عَـن ُم َ
َخالئِ ُ
الــــــــورى ِب ِه ِـم
َ َ
سـنَّ أمـالكَ فَال تَقی َ
جانشینان خداوند ،از مقایسه شدن به دورند .پس هیچ یک از پادشاهان مردمان را با ایشان قیاس
مکن.
َ : is exempt from it, is far from itج َّل عَن کَذا
) Kingsملک : (plural ofأَمـالكَ
الــــــــورى
َ : holders of power, Kings/Sultansأَمـالكَ
166
َ
َالفـــــــاروق َمع َدلـة
ِ َمن فـی البَ ِریـ ِة ك
ــمش ِ
ـع ال َح ِ
ش ِ َو َكا ِ
ِبن عَب ِد العَزی ِز الخا ِ
در بین مردمان کیست که در عدالت مانند عمر بن خطاب باشد؟ و آیا کسی چونان عمر بن عبدالعزیز
خاکسار و پر آزرم وجود دارد؟
79
فـــــــاروق
ِ : Second rightly-guided caliph Sayadna Umar ibn al-Khattaab
R.A., well-known for observing Shari’ah in its true spirit, implementor of
justice and fairness.
زیزِ َبن عَب ِد الع
ِ : Umar Bin Abdul Aziz R.A.- 8th Ummayad caliph (717 A.D.).
He was a pious soul among the Ummayad lot who feared God, treated his
subjects magnanimously while leading an auster living for himself and was
least interested in worldly pleasures.
ــم
ِ شِ ال َح: chaste, modest and humble
167
ـض ُمزد َِحـمـا َ
َّ مـام ِإذا مـــــــــا ف
ِ َاإل
ِ َوك
ـــــــوم ُمزد َِح ِـم
ِ َِب َمد َم ٍع فـی َمآقـی الق
مـام
ِ ِإ: Sayyadna Ali A.S.- the Fourth rightly-guided caliph, Prophet SAW’s
cousin; well-respected for the vast knowledge, bravery and impeccable
judicial decisions
ـضَّ َ ف: scattering, dispersion, breaking up
ُمزد َِحـمـا: crowd, congestion
َمآقـی: ( ُموق العینinner corner of the eye) flow of tears from inner eye
168
ب َ
ٍ لــــــم َوفـی أ َد
ٍ ذب فـی ِع
ُ َالزاخ ُر الع
ِ
َ
سل ِـمَ ب َوفـی ٍ ب فی َحــر َ
ِ الناص ُرالند
ِ َو
. و آن یاور چابک (رسول هللا) در جنگ و صلح، در علم و ادب،آن دریای خروشان و گوارا
الزاخ ُر
ِ : full, loaded with, rich in, abundant
ذبُ َالزاخ ُر الع
ِ : river full of sweet water
80
ِ النَد: man who rushes to good deeds, charities
ب
169
ّ
عفانَ َوالقُـــــرآنُ فـی یـ ِد ِه ِ أَو َكا
َ ِبن
ط ِـمُ ُعلَی ِه كَما تَحنـو عَلــــى الف
َ یحنو
یا مانند فرزند عفّان که قرآن در دستش است و خود را به سویش خم کرده ( و تالوت می کرد) چنان
.هنگام محبت به کودک چنین می کنی
ِ که تو
َعفّانَ ِبن
ِ ا: Uthman Ibn Affan- the Third rightly-guided caliph, well-known and
deeply respected for his charitable donations in the cause of Islam.
علَی ِهَ یحنو: (from ) َحنَيto bend, curve, incline
ُ ُ الف: (plural of )الفَ ِطی ُمweanling, weaned
ط ِـم
170
ظ ُمـهـا ُ َویج َمــــــــ ُع اآلی تَرتیـبـا َوین
ـر ُمنفَ ِص ِـم َ ِعقدا ِبجیـ ِد اللَیالــــــی
َ غی
آنها را نظم می،و آیات را به ترتیب جمع می کند و چونان گردنبندی نا گسستنی در گردن روزگار
.بخشد
81
171
َ
سـالم مـا اِلتَأمـا
ِ رحان فی َكبِـــ ِد ِ
اإل ِ ُج
ب دَمی ح بِال ِكتـا ِ
ح الشَهی ِد َو ُجر ٌ
ُجر ُ
دو جراحت وارد شده در جگر اسالم بهبودی نیافته است ،جراحت شهید و جراحتی که بوسیله آن
قرآن خونین شد.
172
َومـا بَــــــــــــــال ُء أَبـی بَ ٍ
ـكـر بِ ُمتَّـ َه ٍـم
الخـد َِمبَع َد ال َجالئِـ ِل فـی األَفعــــــا ِل َو ِ
و در شدّت سختی و امتحان ابو بکر ،پس از کارها و خدمات بزرگ ،جای شک و تهمت نیست.
Who can cast any doubt on Abi Bakar- the valiant one
His heroic deeds, great service and a big contribution
173
زم حاط الدینَ فی ِم َح ٍ
ـن َ زم َوالعَ ِ بِال َح ِ
ت ال ُحلـ َم ِمـن كَهــــــــ ٍل َو ُمحت َ ِل ِـم أَ َ
ضلَّ ِ
82
حفظ و، دین را درمیان گرفتاریهایی که عقل پیر و جوان را می ربود،او با دوراندیشی و عزم راسخ
.حراست نمود
174
الفاروق عَـن ُرشـ ٍد ِ ِ َو ِحدنَ ِبالرا
شــــ ِد
ــــر ُمن َب ِه ِـم
ُ غی َ ٌهو یقین َ ت َوِ فی ال َمو
ُ ، در حادثه رحلت رسول اکرم صلی هللا علیه وسلّم که امری بدیهی بود،سختی هایی که
ع ّمر را از راه
.درست به یک سو کشاندند
175
َّ ّ َ
ُیجـا ِد ُل القــــــــــــو َم ُمسـتَـال ُم َهـنـ َده
ف لَــــم یـد ُِم ُ فی أَع َظ ِم
َ الرس ِل قَدرا َكی
83
عمر جهگڑ پڑا قوم سے شمشیر بے نیام لیکر
عظیم رسول ،کیسے انکی زندگی کو نهیں دوام؟
او در حالی که شمشیرش را از نیام بر کشیده بود ،با مردم در باره گرانمایه ترین پیامبران ،ستیزه
می کرد که ”چطور می شد که او زنده نماند؟“
176
ُ
طــــــــاف الذهـو ُل ِبـ ِه
َ ُ
ال تَعذلـوهُ ِإذا
ب عَن َر َ
غ ِـم ص ُّ َ
ب فضَـ َّل ال َ ماتَ ال َحبی ُ
زمانی که او دچار سراسیمگی شد نکوهشش مکنید ،چون همین که حبیب خدا وفات یافت ،عاشق ،نا
خواسته عقلش را باخت.
: blame him not, censure him not, rebuke him notال تَعذُلـوهُ
: i) distraction, absent-mindedness ii) stupor, amazement,الذُهـو ُل
bewilderment
طــــــــاف الذُهـو ُل ِبـ ِه
َ circle, roam,patrol) overwhelmed by bafflementطاف( :
ب ص ُّ means to love someone/lover (see Burdah Bouseri R.A.’s Verseصب :ال َ
)No. 4
ب ص ُّ : lover lost his senseضَـ َّل ال َ
غ ِـم : despite not wanting/becoming of, unintentionallyعَن َر َ
177
َ
س ِلـم مـــــــا أ َردتَ عَلـى ّ ص ِ ّل َو َب َیا َر ّ ِ
ّ
الرسـ ِل ُك ِل ِه ِـم
ـــــــــر ُ
ِ َ
شـكَ خی نَزی ِل عَر ِ
پروردگارا هر آن چه تو می خواهی ،بر میهمان عرشت ،بهترین همه پیامبران صلی هللا علیه وسلّم،
سالم و درود فرست.
Note: This verse is qiet close in content to Bouseri R.A.’s Verse 161.
فرزندان اُو (رومي)
ِ هزاران آفرین بر جان اُو بر قدوم و دور و
ِ صد
178
ّ
صــــــــالة ال یقَ ِطعُهـا
ُمحـی اللَیالـی َ
س ِج ِـم
شفـــــــــاق ُمن َ
ِ َمـع ِمـنَ ِ
اإل إِال بِد ٍ
راتیں جاگ بتائیں نمازوں میں بال وقفہ
خوف خدا سے بهتے رهے هردم ِ اشک
او که شبها را در حال نماز و نیایش زنده می داشت و آآڻ نماز را جز به اشکی که از خشیت اِالهی
روان بود ،به پایان نمی رساند.
شفـــــــــاق
ِ اإل
)ِ : fear, fright, concern, anxiety, care (fearing the Lord
س ِج ِـم
ُ : consistent, in harmony, corresponding, matching (See Burdahمن َ
)Bouseri R.A., Verses 4 and 161
179
س ِبّحا لَـكَ ُجنـ َح اللَیــــــــ ِل ُمحت َ ِمـال
ُم َ
سه ِد أَو ض ُّرا ِمنَ َ
الـو َر ِم ض ُّرا ِمنَ ال ُ
(همان که) پاسی از شب را در حال تسبیحگویی تو و تح ّم ِل رنج خوابزدگی و آماس پاهای مبارکش،
سپری می کرد.
85
)َ : swelling, tumour (Bouseri R.A. Verse 29و َر ِم
180
َ
سـأمـا ســــــــــهُ ال تَشتَكـی َ ٌ
َر ِضیـة نَف ُ
سـأ ِمَ َ
ب إِن أخلَصتَ ِمن َ َوما َم َع ال ُح ّ ِ
نفس او راضی بود .از خستگی و دلتنگی شکوه نمی کرد .آری اگر تو مخلصانه عشق بورزی ،هرگز
به ستوه نخواهی آمد.
181
صـ ِ ّل َربّـــــــــــی عَلـى آ ٍل لَـهُ نُ َخـ ٍ
ب َو َ
ـر ِم
ت َوال َح َ َج َعلتَ فی ِهم ِلـــــوا َء ال َبیـ ِ
ای پروردگار من ،همچنین بر خاندان برگزیده او که پرچم خانه و حرم را در میان جان ایشان قرار
داده ای درود فرست.
182
ـكَ الوجو ِه َو َوجهُ الد ِ
َهر ذو َحل ٍ ض ُ بی ُ
ت َحمـىنف الحادِثـا ِ َ
نــوف َوأ ُ
ِ ُ ش ُّم األ
ُ
86
بلند کرداروالےسختیوں میں رهےثابت قدم
(خاندانی که) رخساره هایشان بسی درخشان می نمود .حال آن که چهره روزگار ( در اثر ظلم و گناه)
قیرگون بود .مردانی که در مقابل طوفان حوادث دشوار ،شریف و تسسلیم نا پذیر و سر سخت بودند.
183
َ
صـال ٍة ِمنـكَ أربَعَـة
ــــــــــر َ
َ َوأَهـ ِد َخی
صحبَت ُ ُهم َمر ِعیةُ ال ُح َ
ـر ِم ب ُ
صح ِ فی ال َ
و بهترین درود را از جانب خود ،هدیه کن به چهار تن در بین یاران که دوستی شان با تو ،دارای
حرمت و احتشام شایانی است.
ب
صح ِ َ : Friend, companion, mate
: Four rightly-guided caliphs Abu Bakar, Umar, Uthman and Ali A.S.أَر َب َعـة
صح َبه ُ : company, friendship
َ : Someone about whom respect and right on others is obligatoryمر ِعیةُ ال ُح َ
ـر ِم
184
ــــــــــهـم
ِ َ ـنَ
الرا ِكبی إِذا نـادى النبِـی بِ
ماها َل ِمن َجلَ ٍل َواِشتَــــــ َّد ِمـن َ
ع َمـم
پیامبر اسالم بر ایشان بانگ می زد ،بر ُگردَه بالهایی که عظیم هولناک و فراگیر بود،
ِ آنان که وقتی
سوار می شدند.
87
: riderالرا ِكب
َ : frightening, dreadfulها َل
َ : big feats, adventuresجلَ ٍل
ع َمـم َ : difficult and demanding tasks
185
واجفَـةٌرض ِ َ
فـس األ ِالصابِریـــــنَ َونَ ُ
خطــــــار َوالقُ َح ِـم
ِ الضاحكینَ إِلـى األ َ
ِ
مردانی که وقتی جان زمین لرزان و پریشان بود ،سخت شکیبا و پایدار بودند و به روی کار های پر
خطر و توانفرسا لبخند می زدند.
186
ُعـوب ِمـــــــــن َمنِی ِتهـا ٌ ب َهبَّـت ش ار ّ ِ
ی َ
َواِست َیقَ َظت أ ُ َمـ ٌم ِمـن َرقـــــــ َد ِة ال َعـد َِم
بار پروردگارا( ،سپاس که) مردمانی بسیار و ا ّمت هایی فراوان ،از خواب مرگ و نیستی بیدار شدند.
الر ُج ُل ِمنآالنّوم
َ : man got up from slumberهبَّـ ّ
: deathال َمنِیَّه
َ : sleepرقـــــــ َد ِة
88
187
َ
حـس َو ُملـكٌ أنـتَ ما ِلكُــــــــهُ َ
سع ٌد َون ٌ َ
َ
تُدیــــــــــــ ُل ِمـن نِعَ ٍـم فیـ ِه َو ِمـن نِق ِـم
( ای خدا در مقابل ما) فرجامی نیک است و فرجامی بد و گستره هستی که تو سلطان آنی .هر که را
خواهی نعمت می بخشی و هر که را خواهی نقمت.
188
َرأى قَضـاؤُكَ فینـا َرأی ِحك َمـتِـــــــــ ِه
قـاض َو ُمنت َ ِق ِـم
ٍ جهـكَ ِمـن
كــــــرم ِب َو ِ
ِ أَ
تو در باره ما نظر حکیمانه ای دادی ،آری تو عجب داوری هستی و عجب انتقام گیری.
189
طف ِألَج ِل َرســـــو ِل العالَمیـنَ ِبنـا فَاِل ُ
ــــــــزد قَو َمـهُ َخسفـا َوال ت ُ ِ
س ِـم ِ َوال ت َ
پس ای خدا ،به خاطر فرسراده جهانیان ( ُمح َّمد ُمصطفی صلی هللا علیه وسلّم) ،بر ما مهر بورز و
ا ُ ّمتش را ( هرگز) خوار و ذلیل مگردان.
89
190
سنتَ بَــد َء ال ُمس ِلمیـنَ بِـ ِه َ
ب أح َ یا َر ّ ِ
فَت َ ِ ّم ِم الفض َل َواِمنــــح ُحسـنَ ُمختَت َ ِـم
َ َ
خدایا ،شروع حیات مسلمانان را باوجود مقدس او نیکو ساختی ،پس فضل و کرم را تمام کن و حسن
ختامی بر ما ارزانی دار ( و همگان را نیک فرجام فرمای _آمین).
90
BIBLIOGRAPHY & REFERENCES
آسمان مدینه
ِ (Skies of Madinah) by Muhammad Dashti Nishapuri
(Aastan e Quds Rizvi, Mashad Iran, 2000)
Books of Hadith
91
ـر ِم البان َوالعَ َل ِم ** أ َ َح َّل َ
سفكَ دَمی فـی األَش ُه ِـرال ُح ُ ِ 1-ری ٌم عَلى القاعِ بَینَ
الریم :الظبی الخالص االبیض /القاع االرض السهلة بین الجبال واالكام /البان مفردها بانة ضرب
من الشجر /العلم الجبل /احل اباح /سفك اراق /االشهر الحرم ذو القعدة وذو الحجة والمحرم
ورجب
ب ُرمـی
هـم ال ُمصیـ ِ
س ِ َ 3-ل ّما َرنا َح َّدثَتنی ال َن ُ
فس قائِ َلة ** یا َوی َح َجن ِبـكَ ِبال َ
رنا أدام النظر مع سكون الطرف /حدثتنی اخبرتنی /یا ویح كلمة تقال لمن وقع فی شدة تدل على
الرحمة /السهم عود یصاد به /رمی اصیب/
شی ِـم
ذر فی ال ِ
ماس العُ ِ الناس ِمن ُخلُ ٍ
ق ** ِإذا ُر ِزقتَ اِلتِ َ ِ ُ 5-ر ِزقتَ أَس َم َح ما فی
رزقت أعطاك هللا /اسمح أفضل واصیب /التماس الطلب /العذر ما یعتذر به /الشیم مفردها شیمة
وهی الخلق
9-أَفدیكَ إِلفا َوال آلو ال َخیا َل فِدى ** أَغـراكَ باِلبُخـ ِل َمـن أَغـراهُ بِالك َ
َـر ِم
أفدیك استنقذك ومنها الفداء وهو ما یقدم من مال /إلف /حبیب /آلو المنع والتقصیر /أغرى زین
وحبب
الشرح
92
یصف الشاعر احمد شوقی محبوبه بالیرم فی حسنه ورشاقته وقد قتله صبابة وولها فكانه استحل دمه
فی االشهر الحرم التی یحرم فیها القتال فقد رمته محبوبته بنظرة من عینیها النجالوین اصابة قلبه
فكانت كالصیاد الذی رمى صیده فاصاب السهم جنب فریسته فلما احست نفس الشاعر بان النظرة
قاتله اخبرته ان حبیبته ملكت علیه قلبه ولكن قلبه انكرها لشده الحب والوله فجرح االحبة غیر مؤلم
الن االصابة من عینی حبیبته ،
و یرى الشاعر ان انفس االخالق والشیم ان یطبع االنسان على التماس العذر لغیره فیا من یلوم فی
الهوى ما كان لك ان تلوم الن هذا الهوى قدر هللا ولو انك اصیبت بالهوى واخذك الوجد واصابك ما
یصیب اهله ما اسرعت فی اللوم والعتاب ،فیا من تلومنى فی اهوى قد اعطیتكا ذن غیر منصة فقل ما
یحلو لك فربما كانت االذن منصته والقلب ال یسمع وال یشعر
ثم یخاطب الشاعر معشوقه وقد استحال علیه النوم من شوقه وغرامه فی حین ان هذا الهوى ال اثر
له على حبیبته فیدعو له بالسالمة من الهوى لئال یناله ما ینال اهله من السهد واالرق فهو یفتی
حبیبته بنفسه من المكاره فهو الیضن على خحبیبه بالخیال الذی یكثر فیه تردده وطروقع علیه
فصورته مسیطرة علی قلبه فی یقطته ونومه فطول هجر المحبوب وانقطاعه عنه زاد شوقعه وحنینه
حتى اذا ظهر له فی عالم االحالم والرؤى سكن فؤاده وبردت لزعه قلبه وربما احتال المحب بالنوم
لیری حبیبه فی نومه .
93
his heart is deaf.
O you with drowsy eye, you've never
tasted passion.
You've kept your pining [lover] awake,
preserving passion, so sleep!
A thousand times I would be your ransom,
and your night-phantom's, too.
Though [passion] makes you stingy [with your love to me],
and your phantom generous.
Your phantom came [to me] by night,
found a bleeding wound, and healed it.
How many are the gifts that dreams
to lovers bring!
From among the [maidens] that sway
like ban-trees on a hill, slender as spears,
Are those who play with my soul
and spill my blood.
Those who reveal [faces] like full moons
in the late morning,
Who stir the late morn's sun to jealousy
with their jewels and necklaces.
Those who slay with eyelids
sick with languor,
And sickness has been known
To lead to death.
Those who stumble over men's hearts,
and there is nothing
That can steady the coquettish stumbling
of their gait.
Those who inflame [men's] cheeks
till they glow and reveal
The infatuation that inflames
their hearts/livers. [=me]
Those who bear the banner of beauty,
however varied
Its forms; yet beauty is one
and indivisible.
Every [maiden] white or tawny
delights the eye,
For beauty is found in both the white gazelle
and [tawny] mountain goat.
They are frightened by a raised glance,
which is strange,
94
Since by [merely] pointing their ʿanam[-like fingers],
they can capture the lion.
I abased my cheek [to the gazelles]
and divided my heart [among them] in the hills;
In their coverts they were frightened by it
and on the rises.
O daughter of the full-maned [lion]
whose lair is protected,
Shall I meet you in the forest,
or in the palace?
I didn't know,
till his abode appeared,
That death and desire dwelt
in the same tent.
Who made a [swaying] bough grow
from a male/sharp sword?
And drew forth a whilte gazelle
from a ravening lion?
Between you [my beloved] and me
the way is blocked by brown [spears],
And likewise by an ʿUdhrī veil
of chastity.
I never visited your abode except
in the folds of slumber;
Your abode, for him who desires you,
is more distant than Iram.
O my soul, your worldly abode
conceals every tearful thing,
Though it reveal to you
the beauty of a smile.
Break her teeth [lit: mouth] with your godliness
each time she laughs/smiles,
Just as you break the speckled viper's fangs
to spill its venom.
Betrothed, as long as mankind has existed,
betrothing;
From the beginning of time, she has never been
widowed or without a spouse.
Time fades away
but her evil deeds remain
A wound to Adam that forever
makes him weep.
Don't be concerned with her gifts [lit. fruits]
95
or with her crimes,
For death with flowers is just like
death with coals.
How many a man sleeps and does not see her,
though she's awake;
Were it not for hopes and dreams,
he would not sleep.
Sometimes she bestows on you
prosperity and health;
Another time she sets you down in the abode
of disease and misery.
How often has he led you astray!
For when a man's sight is veiled
If he comes upon the bitter ṣāb he drinks;
if he finds ʿalqam, he grazes.
O woe is me for my soul!
She is struck with terror
By the black pages of evil deeds on
her white forelocks.
I urged her [like a she-camel] to the lush pasturage
of disobedience and sin,
And I did not take the precaution of obedience
against indigestion.
She yearned, thirsting after the traces
of delights, seeking them;
For the soul, when it is called to youthful passion,
yearns/thirsts for it.
For your own good, you must return
to morality;
Straighten out your soul with morals
and it will follow the straight path.
It is best for the soul
to graze on wholesome pasture grounds;
The worst thing for the soul
is to graze on noxious grass.
The soul, when it is emboldened by
delight and passion,
Is as unruly as [fiery] steeds
when they champ at their bits.
39
If my sin is too great/grave
to be forgiven,
96
Yet I have hope that God
will grant me refuge. [omitted: best]/ place me in His protection.
97
The stars [in the heavens]
fell short
Of his ancestors' lofty dominion
and haughty mien.
[His forebears' lineage] is traced to him
so they increased in nobility among mankind;
How often is the root traced in glory
to a branch!
In the lofty heights of purity there contained him
before [the time of] his forebears
Two lights that took the place
of loins and womb.
When [the monk] Baḥīrā beheld him,
he said, 'We know/recognize him
From the names and signs
we have preserved.'
Ask Mt. Ḥirāʾ and the Holy Spirit [Jibrīl],
whether they knew
The guarded secret that was concealed
[from view].
How often was the flood-plain of Mecca
honored
By his coming and going
at morning and at evening?
How often did Ibn ʿAbd Allāh [Muḥammad] find
seclusion more to be desired
Than the company
of friends and servants.
He waited u at night for inspiration
before it came down to him,
For he who is given glad tidings
is marked with the sign of goodness.
When the Companions, out of thirst,
called out for water
A vessel-filling stream gushed forth
from your two hands.
There shaded him, then came
to seek his shade [= protection],
A cloud that was pulled along by the best
of continuous rains.
Love for the Messenger of God
was given to drink
To the cloistered monks of the monastery
98
and the hermit monks of mountain tops.
For if one's character is gentle
it can sway
Both obdurate rocks and
all things that have breath.
A voice called out [to Muḥammad], 'Recite! '
Great is God who said [these words],
For before they were said to [Muḥammad]
they had never crossed any lips.
There[upon] he called out
to the Merciful,
And the ears of Mecca were filled
With the sanctity/holiness of his voice.
So don't ask about Quraysh,
how great was their confusion
And how they fled [in panic]
to plain and mountain.
They asked each other about this great event
that had befallen them
And thrown old men and youths
Into confusion [lit. = madness].
O you who are ignorant of the Guide
and of his Call,
Do you not know the rank
of the great and truthful man?
You nicknamed him the 'trustworthy' one
of the tribe in his youth,
And the speech of the trustworthy man
should not be suspect.
In beauty he exceeds the moon,
and in glory the prophets,
How great then are his form
and character? ? ?
The [other] prophets brought miracles
that lapsed,
But you have brought us wisdom that
Is never cut off.
His miracles, however much time passes,
remain new;
Yet the splendor of antiquity and age
adorns them.
A single ennobled/exalted word from him
may be enough
99
To guide you toward
truth and piety and mercy.
O most eloquent of all of those
that utter ḍād,
Your speech is [pure] honey to him
who tastes and understands.
With the jewels of [your speech] you decked
the unadorned neck of eloquence
In every prose utterance that bore
the beauty of poetry.
With every noble word
that you utter
You revive the hearts [of men],
you revive dead aspirations.
The glad tidings of the Guide and his birth
spread east and west
The way light travels
in the darkness.
[The news] snatched the hearts' blood
from the Arab despots
And made fly [from fear] the souls
of the Persian/foreign tyrants.
The battlements of Īwān Kisrā were so alarmed
at [the news],
That the cracked from the shock of the truth,
not the shock of bold warriors advancing.
When you came
mankind was in such chaos
They were like idols infatuated
with idols.
And the earth was
full of oppression
And subject to every despot
who held sway over mankind.
The Persian sovereign
oppressed his subjects;
Pride made the Byzantine Caesar blind and deaf
[to his people's needs].
The tortured the worshippers of God
on grounds of suspicion,
And slaughtered them
like sacrificial sheep.
Among mankind, the strong
100
shed the blood of the weak,
Like lions [killing] sheep
or whales [killing] minnows.
God conveyed you by night
to the Farthest Mosque,
Where His angels and Messengers stood
[gathered to receive you].
When you strode in
they thronged round their master,
Like planets round the full moon,
or troops around their flag.
Each man of rank among them
prayed behind you, followed you in prayer,
For whoever follows God's beloved
will triumph.
You traversed the heavens
or what lies above them
On a luminous mount
with a bridle of pearl.
You had a mount that was
in might and nobility
Neither from among the steeds
nor the hard-stepping she-camels.
[It is of] the will of the Maker Creator
and of His make,
For the power of God is above
all suspicion and doubt.
[You rode Burāq] until you reached
a heaven to which
No wing can fly,
no foot can tread.
[A voice] said, 'Let every prophet [stand]
according to rank,'
And 'O Muḥammad, this is [God's] Throne,
so touch it! '
You have written out the sciences
of [both] religion and the world,
O reader of the Tablet!
O holder of the Pen!
Some among them you enclosed
in secrecy,
And the stores of knowledge and wisdom
were revealed to you.
101
[Your] closeness [to God] multiplied
beyond reckoning
The necklaces of favor bestowed upon you
and crowns of grace.
Then ask the band of polytheists
searching [lit. = pasturing] round the cave
- were it not for pursuing God's Chosen One,
they would not have been searching—
Did the see the radiant trace
of hear the whisper
Of voices glorifying God
or reciting the Qur'ān?
Did the spider's web/weave seem
like a forest to them?
The downy hovering [doves]
like carrion-vultures?
So they turned back,
while the faces of the earth cursed them,
Like falsehood fleeing from
the majesty of truth.
But for God's hand,
the two companions would not be safe;
But for His eye [watching out for] the pillar of religion,
it would not still stand.
They were concealed and covered
by the wing of God;
For whomever God's wing enfolds
will not be harmed.
O Aḥmad of goodness, I have the dignity
of being named for you,
For how can one named for the Messenger
not reach exalted rank?
The panegyrists and the lords of passion [= Sufis]
are all followers
Of the Master of the redolent Mantle [=al-Būṣīrī],
who takes precedence.
His praise for you [spring from]
sincere love and passion,
For true love dictates
true words.
God is my witness, I would not [dare]
compete with him,
For who could rival the rainfall
102
of a pouring widespread cloud?
I am merely one of those
who emulate him,
And [surely] he who tries to emulate your saint
is not to be rebuked or blamed.
[Praise of the Prophet] is a [spiritual] station
acquired from the Most Merciful;
Its aweful dignity would leave even the [eloquent] Saḥbān
struck dumb.
The full moon falls short of you
in beauty and nobility;
The sea cannot measure up to you
in goodness and munificence.
The haughty mountains, if you challenged them in height,
would sink;
If you vied in beauty with the gleaming stars,
you would outshine them.
The lion when it pounces
is not as bold as you
When advance against an iron-clad warrior
bristling with arms.
Though you make the black grains [of men's hearts]
bleed in war,
Yet the hearts of the brave and valiant
yearn for you.
God lay His love
and His dread
Before Āminah's son [Muḥammad]
in every battle-ground.
As if your face beneath the battle-dust
were the full moon on a dark night:
Whether it is veiled [by clouds] or not,
it shines.
A full moon [ = badr = Muḥammad] rose at Badr
and its luminous face
Was like the new moon of victory shining through
the gloom of night.
You were called an orphan in the Qur'ān
in order to honor you,
For the precious hidden pearl that is unique
[is termed] an orphan. [loose trans.]
God has apportioned His blessings
among mankind,
103
And you have been preferred
in blessings and in portions.
Whether you say 'no' about a matter
or say 'yes,'
God's choice is in that 'no'
or in that 'yes.'
Your brother Jesus called a dead man
[back to life] and he arose,
But you revived [whole] generations
of rotten corpses [from the grave].
Ignorance is death; so if you're granted
[another] miracle,
Then raise [mankind] from ignorance
or from the grave [- it's all the same].
They say that you conducted raids,
whereas God's Messengers
Were not sent to kill souls
and did not come to spill blood.
[This is] ignorance, the delusions of dreams,
and sophistry,
For you conquered by the sword
[only] after you conquered by the pen.
After every man of high degree came to you
of his own accord,
The sword was charged with [dealing with]
the ignorant masses.
For if you meet evil with goodness,
you will not withstand it;
But if you meet it with evil,
it will be cut down.
So ask the mild forgiving Christianity
how often it has drunk
The bitter colocynth
of wanton tyrants' lusts,
[While Christianity was] outlawed by polytheism
that persecuted [Christians]
And waged against them at every time
a scorching battle.
Were it not for defenders who took up the sword
to defend it,
[Christianity] would not have benefited
from its kindness and mercy.
Were it not for Jesus's high rank
104
with Him who sent him,
And a sacred bond established to the [Holy] Spirit
from the beginning of time,
His body, noble and inviolate, would have been nailed
to the two boards [of the cross]
And his tormentor would have felt neither
alarm nor fear.
Exalted be the Messiah [above crucifixion]!
One who hated him tasted crucifixion [in his stead],
For indeed punishment is in the same measure
as one's sins and crimes.
[Jesus] the Prophet's brother and spirit of God
holds an honored rank
Above the heavens and
below the Throne.
You [Muḥammad] taught [the Muslims] everything
of which they were ignorant,
Even how [to go] to battle
and the obligations it entails.
You called them to a holy war/jihad
by which they acquired dominion,
For was is the basis of the world's order
and its nations.
Were it not for [jihad] we would never have seen
among the adversities of time
[states] with high-raised columns
or firm foundations.
The evidence for this is clear
in every time,
Both eras of enlightenment
and dark ages.
In times gone by some thrones declined
while other thrones were raised.
Were it not for the bombs they would never
have been blunted or tarnished.
The followers of Jesus have prepared
every shattering [weapon],
While we have prepared for nothing
but to be shattered.
Whenever you [Muḥammad] were called to war
you went forth
Hurling [warriors like] lions, while God
hurled comets [from the sky].
105
Beneath your battle-standard [gathered]
every one avenging for God,
Advancing to meet God,
determined,
Glorifying God,
burning with desire [for God],
[Mounted] on a battle steed
like blazing lightning.
If he encountered time/fate itself
desiring to pass,
then flung his determination at its mount,
time/fate would not move/budge.
[The Muslim warriors are] gleaming [like] white [swords]
and notched from war's effects on them;
[They are] the swords of God,
not Indian blades.
How many a man did you find,
when you searched in the battle-dust,
Who died true to his promise
and loyal to his oath!
Were it not for [God's] gifts
among some of mankind .
People would not differ so widely
in rank and worth.
With your Sharia [Islamic law] you made
the minds of men
Burst for the with knowledge like
a bounding sea.
Its essence/gemstone [=jawhar] shone around
the lightning-flash of God's Unity
As jewels adorn a sword or
embroidery a banner.
[The Sharia] is tolerant, the souls and minds of men
hover around it,
For he who finds the sweet water of wisdom
is drawn to it.
[It is] the light on the path
by which the worlds are guided;
It is men's surety in the youth of time
and its old age.
Fate and its vicissitudes run
according to the sentence it [has handed down],
Which is carried out and inscribed
106
upon creation.
When the dominion of Islam
rose and spread,
Its kingdoms walked in/were guided by? [the Sharia's]
perfect light.
It taught a nation that had dwelt
in the desert,
How to herd Caesars, after sheep
and camels.
How many a domain of lofty grandeur
in east and west
Did the reformers, acting on [the Sharia],
build?
For the sake of knowledge, justice,
and civilization,
They determined their actions
and tightened their belts.
How quickly they conquered the world
for their religion
And gave the people a first draught
of its cold sweet water.
107
of dominion,
Is establishing justice,
not erecting pyramids.
Whenever the House of Peace [Baghdad]
is mentioned,
Rome, the House of Laws, throws up her hands
in surrender.
[Rome] could not equal [Baghdad]
in eloquence at council;
Nor could it imitate its justice
in disputes.
And the ranks of [Rome's] Caesars
never contained
[The likes of] a Rashīd, Maʾmūn,
or a Muʿtaṣim.
Of those who, when their squadrons
go forth [to war],
Impose their will upon the borders
and the boundaries of the earth.
They hold sessions devoted to science
and knowledge;
No one approaches them in intellect
or understanding.
The scholars, when they address a ssession,
bow their heads
In awe of knowledge, not it awe
of sovereign power.
These [caliphs] pour forth a profuse rain
[of gifts],
So there is no drought in the land
and no poor dwelling in it.
The Caliphs of God are too exalted
to be weighed [against others],
So don't compare them with
mere human kings.
For who among mankind could compare
with al-Fārūq [ʿUmar ibn al-Khaṭṭāb]
In justice, or with the humble and modest
[ʿUmar] Ibn ʿAbd al-ʿAzīz?
Or like the Imām [ʿAlī] when he dispersed
a crowd
With tears gathering in the corners
of his men's eyes.
108
[ʿAlī], the overflowing sweet water
in science and letters,
The victorious and sharp-witted
in war and peace.
Or [ʿUthmān] Ibn ʿAffān,
the Qurʾān in his hand,
Over which he bends, yearning like
a mother over her newly-weaned babe.
And gathering its verses in order
and arranging them
In an unbroken necklace
of the nights.
Two wounds in the liver of Islam
never healed:
The wound of the martyr[ed ʿUthmān]
and the [Holy] Book's bloody wound.
The valor of Abū Bakr
was never doubted
After his glorious achievements
in deeds and services.
With resolve and determination
he protected [Islam]/Religion
From trials that sorely tried the patience
of the mature and patient.
[Trials ] that lead astray
even the right-guided [ʿUmar] al-Fārūq
Concerning death, which is certain
an unambiguous.
He contended with the people,
drawing his Indian blade,
Concerning the greatest of Prophets,
how could he not live forever?
Don't blame [ʿUmar]
for being bewildered:
The beloved [Prophet] had died,
And an ardent lover, despite himself, erred.
O Lord, you blessings and peace
for as long as you desire
Upon him who dwells at Your throne,
the best of all Messengers.
Who kept prayer alive
all through the nights,
Uninterrupted except by tears of apprehension
109
flowing down.
Glorifying You
beneath the wing of night,
Enduring sleeplessness and the pain
of swollen feet.
Content his soul,
with no complaint of weariness,
For if your love is true,
it never grows weary.
And bless, my Lord, his family, the elect
among whom
You set the banner of the House [= the Kaʿbah]
and Sacred Precinct [of Mecca].
Their faces are white
when fate's face is pitch-black;
Theirs heads [lit.: noses] held high and haughty
when hot-headed fate [brings disasters].
And give Your best blessing
to those four of the Companions [of the Prophet[
Whose friendship was
an inviolable trust.
[They are] the riders, when the Prophet calls them
from among the common herd
For glorious exploits that are
fearsome and dangerous.
[They are] the steadfast
when the very earth is shaking;
Those who laugh as they recklessly
plunge into perils.
O my Lord, peoples [before]
have risen from death,
And nations have awakened from
the slumber of nothingness/privation.
Good- and ill-fortune and dominon—
You are their master;
You make prevail both blessings
and chastisements.
You divine decree beholds us
in its wisdom—
How noble is your face
as judge and avenger!
So for the sake of the Messenger of the words,
be gracious to us,
110
And do not increase the humiliation of his people
and their disgrace.
O my Lord, through [Muḥammad] you made
the Muslims' beginning beautiful,
So complete Your grace and grant them
a good end.
111
اللوح المحفوظ هو مصطلح فی العقیدة اإلسالمیة یدل ،بشكل عام ،على أداة حفظ بها هللا مقادیر الخلق
ع لمشیئاته. قبل أن یخلقهم وهو مستود ٌ
ظهر فی القرأن الكریم بشكل مباشر فی سورة البروج[ ]1والتی ربطته بالقرأن الكریم نفسه .كما ظهر
فی أیات أخریات بشكل غیر مباشر بتعابیر مثل "الكتاب" و"اإلمام المبین" و"أم الكتاب".وتم تفسیر
المعنى الحقیقی للوح المحفوظ فی األحادیث النبویة وعن طریق مفسری القرأن والسنة .وهناك ملل
أخرى فسرته بحسب معتقداتها.
محتویات
[أخف]
1فی القرآن
2وصف اللوح المحفوظ
2.1فی األحادیث النبویة
2.2عند الشیعة
2.3عند الملل األخرى
2.4فی األدیان األخرى
3المصادر
فی القرآن[عدل]
فسرت كل األیات القرأنیة التی تدل على اللوح المحفوظ على أنه هو أم الكتاب الذی عند هللا تعالى
المدون فیه كل شیء إذ أن هللا وضع كل سنن ومجریات الحیاة وما سیحدث فی الكون منذ خلقه للكون ّ
وحتى نهایته وحفظها بشكل غیر قابل للتغییر .واختلف حول نوعیة وشكل اللوح فمنهم من قال أنه
لوح مكتوب ومنهم من قال أنه على جبهة اسرافیل.
األیات التی تدل على اللوح الحفوظ فی القرأن هی:
﴿فی لَ ْوح َمحْ فُوظ﴾ [ ]85:22وهو مذكور بشكل مباشر .وفسره الطبری على أنه إما لوح منقوش حماه
هللا من الزیادة والنقصان أو أنه على جبهة إسرافیل(.الطبری) أما ابن كثیر فأضاف أنه "لوح من درة
بیضاء طوله ما بین السماء واألرض وعرضه ما بین المشرق والمغرب وحافتاه الدر والیاقوت ودفتاه
یاقوتة حمراء وقلمه نور وكالمه معقود بالعرش وأصله فی حجر ملك]2[".
علَى َّللا یسی ٌر﴾ [،]22:70 َّللا ی ْعلَ ُم َما فی الس َماء َو ْاْل َ ْرض إن َذلكَ فی كت َاب إن َذلكَ َ ﴿أَلَ ْم ت َ ْعلَ ْم أَن َ
ففسر ابن عطیة كلمة "كتاب" هنا أنها تدل على اللوح المحفوظ كما ذكر الطبری(الطبری) .أما ابن
كثیر ففصل أن اللوح المحفوظ خلق بعدما خلق هللا القلم وأمره أن یكتب علمه فی خلقه إلى یوم
الساعة]2[.
صینَاهُ فِی إِ َم ٍام ب َما قَ َّد ُموا َوآَث َ َ
ار ُه ْم َو ُك َّل َ
شی ٍء أحْ َ ﴿إِنَّا نَحْ نُ نُحْ یی ا ْل َم ْوتَى َونَ ْكت ُ ُ
ُمبِی ٍن﴾ [ ]36:12ففسر القرطبی[ ]3أن ابن كثیر ربط مصطلح "اإلمام مبین" على أنه "اللوح
المحفوظ" ]2[.بینما ربط المفسرون األخرون اإلمام المبین بأنه أم الكتاب والتی هی اللوح
المحفوظ(القرطبی).
َ
على َّللا َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ َ
اب م ْن ُمصیبَة فی اْل ْرض َوال فی أنفسك ْم إال فی كت َاب من قبْل أن نَب َْرأهَا إن ذلكَ َ
َ َ ْ ص َ﴿ َما أ َ َ
یسی ٌر﴾ [ ]57:22ففسر القرطبی كلمة "كتاب" الواردة فی هذه األیة على أنها اللوح
المحفوظ(.القرطبی)
وصف اللوح المحفوظ[عدل]
هناك اختالفات فی توصیف اللوح المحفوظ بحسب المفسرین المسلمین .جاء فی كتاب فتح الباری
"ان اللوح المحفوظ هو فوق العرش"[ ]4كما ذكر القرطبی عن ابن عباس أن" :اللوح من یاقوتة
حمراء ،أعاله معقود بالعرش ،وأسفله فی ِحجْ ر ملك یقال له ماطریون ...ینظر هللا عز وجل فیه كل
یوم ثالثمائة وستین نظرة"؛ وعن أنس أنه قال" :إن اللوح المحفوظ هو فی جبهة إسرافیل"؛ وعن
مقاتل أن" :اللوح المحفوظ عن یمین العرش"[ ]5وذكر األصبهانی عن سعید بن جبیر أنه قال أن
112
"اللوح من یاقوتة وانا اقول كان من زمرد ،كتابتها من الذهب ،و َكتَبَها الرحمن عز وجل بیده ،وسمع
أهل السماوات صریر القلم"[ )4( ]6وذكر السیوطی عن ابن عباس أن" :خلق هللا اللوح المحفوظ
عام"[ .]7أما ابن كثیر فذكر عن ابن عباس أن "اللوح المحفوظ طوله ما بین السماء لمسیرة مائة ٍ
واألرض وعرضه ما بین المشرق والمغرب وهو من درة بیضاء"[]8
فی األحادیث النبویة[عدل]
قال رسول هللا" :كان هللا ولم یكن شیء غیره ،وكان عرشه على الماء ،وكتب فی الذكر كل شیء،
وخلق السموات واألرض"
روى البخاری فی صحیحه عن النبی" :كان هللا ولم یكن شیء غیره ،وكان عرشه على الماء ،وكتب
فی الذكر كل شیء ،وخلق السموات واألرض" .قال الحافظ ابن حجر "أن المراد بالذكر هنا :هو اللوح
المحفوظ وورد أیضا فی القرأن فی قول القرآن فی سورة البروج األیة ."22
ونسب إلى ابن عباس أنه قال" :اللوح من یاقوتة حمراء أعاله معقود بالعرش وأسفله فی حجر ملك،
كتابه نور ،وقلمه نور ینظر هللا عز وجل فیه كل یوم ثالثمائة وستین نظرة لیس منها نظرة إال وهو
یفعل ما یشاء :یرفع وضیعا ،ویضع رفیعا یغنی فقیرا ویفقر غنیا ،یحیی ویمیت ویفعل ما یشاء ال إله
إال َّ هو".
عام فقال للقلم قبل أن یخلق الخلق :اكتب علمی ومنها أنه قال :خلق هللا اللوح المحفوظ لمسیرة مائة ٍ
فی خلقی ،فجرى بما هو كائن إلى یوم القیامة".
عند الشیعة[عدل]
وعند الشیعة ،المقدرات اإلالهیة محفوظة فی كتابین هما كتاب اللوح المحفوظ وكتاب المحو واإلثبات.
فمحتوى األول ال یمكن تبدیله أما الثانی فیبدل بحسب تصرفات ودرجة إیمان اإلنسان]10[]9[.
عند الملل األخرى[عدل]
الصوفیة :یعتبر الجیلی أن حقیقة "اللوح المحفوظ هی النفس الكلیة ،أی نفس اإلنسان الكامل .فهی
النفس التی تتكشف فیها حقائق الوجود المطلق ،ألنها هی نفسها تجسیدا له .فاللوح المحفوظ الذی
یحتفظ على معانی القرآن وتبدله فی الصور ما هو إال نفس العارف الكلیة ...هو لوح الوجود الدائم
ولوح الكشف الدائم .إذ لیس اللوح المحفوظ سوى نفس العارف"[ .]11كما یعتبر بعض الصوفیون
المتأثیرین باألفالطنیة المحدثة أن الكون یحتوى على ٣٠٠لوح محفوظ (أی عناقید المجرات
الهائلة) ،كل منها یتحكم بثمانین ألف حظیرة (مجرة) وكل حظیرة تتحكم بثالثة عشر ملیون نظام
نجمی .وهناك ملیار نظام نجمی یحوی على الحیاة فی أحد كواكبها .ویدور فی فلك كل نجمة ٩أو ١٢
أو ١٣كوكبا]12[.
المعاصرین :یعتبر المسلمین المعاصرین المحدثین أن "اللوح المحفوظ هو برنامج القوانین الصارمة
الناظمة للكون ،هذا البرنامج ال ینفع فیه الدعاء وال یتغیر من أجل أحد"]13[.
فی األدیان األخرى[عدل]
المسیحیة :یذكر فی اإلنجیل مصطلح "سفر الحیاة" التی یعتبره البعض أنه اللوح المحفوظ إذ ورد فی
سفر الرؤیا " :١٧-٨الذین لیست اسماؤهم مكتوبة فی سفر الحیاة منذ تاسیس العالم".
الیهودیة :وهناك من ربط فكرة "لوائح موسى" باللوح المحفوظ مع اإلختالف إذ ربطوا بین احتواء
اإلثنین على قوانین هللا .إذ وورد فی سفر ملوك االول 9 - 8وفی رسالة العبرانیین 3 - 9و 4أن
لوحی مسى ُحفظا فی تابوت العهد الذی صنعه موسى حسب أمر هللا وهو ما هو معنى اللّوح
المحفوظ ،أو بالحری معنى اللوحین المحفوظین.
السوماریة :اعتقد السومریون بوجود ألواح طینیة محفوظة فی السماء عند األلهة.
اإلیزیدیة :تؤمن الدیانة االیزیدیة بوجود لوح محفوظ عند إله األیزیدیة.
113
114
115