Παίρνομε εφτά φελλούς- βάζο με τον έ'να στη μέση

και γΰρω γΰρω τους άλλους εξη, δλους όρθιους (είκ. 50).
Έ τ σ ι ενωμένους και τους εφτά τους βυθίζομε, κρατών-
τας τους μέ τδνα χέρι, δλότελα μέσα στο νερό, ώστε να
μουσκέψουν καλά, νά διαβραχοϋν, όπως θά λέγαμε στη
Φυσική.
Τότε άποσύρομε τδ χέρι μας και τους άφήνομε
νά υψωθούν λίγο εξω από την επιφάνεια τοΰ νεροϋ. Τό
νερό πού έ'χει εισχωρήσει ανάμεσα στούς φελλούς θά
τούς συγκρατήση μέ τδ τριχοειδές (βλ. οελ. 100) ενωμέ-
νους μεταξύ των (είκ. 50).
"Ετσι οί εφτά φελλοί μαζί, σάν ενα σώμα, απο-
κτούν πλάτος μεγαλύτερο από τό ΰψος των, και αυτό
τους δίνει σταθερή ισορροπία μέσα στο νερό.

41). ΤΛ |)αμπακι πού γεμίζει ένα καπέλ-

λο μι'σα <»' il,ν α ποτηράκι οΙνόπνευμα.

lid) , ι Ιλί διιναιό τό βαμπάκι πού γεμίζει ενα ψηλό

καιιι'λλο νά χ·'ΐρίοΐ| μέσα ο'ί'να ποτήρι γεμάτο οίνό-
πνί'υμα χωρίς νά χΐ){)ή onr.r μιά στάλα εξω; (είκ. 51).
Για νά <jκΛί'νι (.</.ι. πιο πολύ τό βαμπάκι πού θά μετα-
χι ίριοιοϋμ,ι-. γιά τό πείραμα μας τό γνέΟομε λιγάκι μέ
τά δάχτυλά μ,ας. 'Έπειτα τό βρέχομε τούφφες τοϋφφες
μι'οα στό οινόπνευμα, και κάθε τοΰφφα την τοποθετούμε
ι'Ίοι βρεγμένη στό βάθος τοΰ ποτηριού, ως δτου νά τε-
λικίκιη όλο τό βαμπάκι, μπροστά στά έκπληκτα μάτια έ-
κι ίν<ι>ν πού παρακολουθούν τό πείραμα. Αύτό γίνεται
γι,αι) ι ό βαμπάκι ίίχει την ιδιότητα ν'απορροφά τό οίνό-
πνινιιμ.α Ί ΐ|ν ίδιότητά του μάλιστα αύτήν την μεταχειρί-

104
 ΕΙκ. 51.—Τό βαμπάκι μέσα σ' ένα ποτηράκι οινόπνευμα.

ζονται γιά τήν κατασκευή καμινέτων μέ οινόπνευμα, ανα-

πτήρων κλπ.

50. Τά ρούσσικα βουνά.

"Αν μιά σταλαγματιά νερό πέση πάνω σέ χαρτί

απλώνει και σχηματίζει ενα μεγάλο κΰκλο· λέμε τότε δτι
το νερό διαβρέχει, δηλαδή μουσκεύει τό χαρτί. "Αν όμως
λαδώσουμε τό χαρτί ή τό αλείψουμε με καπνιά ή μέ
άλλη ουσία που δεν τη διαβρέχει τό νερό, τότε ή στα-
λαγματιά τοϋ νεροΰ ί)ά γλιστρήση πάνω στο χαρτί σά μιά
μικρή σφαίρα, δχι ολότελα κυκλική, μά λίγο πλατυσμένη,
δηλαδή σέ σχήμα που στή Φυσική τό λέμε οφαιροειδές.

105
 Την ιδιότητα αύτη τοΰ νερού θα τη μεταχειρι-
στούμε στο ακόλουθο πείραμα: Παίρνομε μιά μακρουλή
ταινία από γερό χαρτί, ή μονοκόμματη ή καΐ φτιαγμένη
από περισσότερα κομμάτια πού τά ένώνομε τό ενα μέ
τό άλλο. Περνούμε έπειτα τό χαρτί αύτό πάνω από
μιά λάμπα πετρελαίου πού καπνίζει, ώστε νά σκεπαστή
από τό ενα μέρος μέ καπνιά. Γιά ν' αποφύγουμε τή βα-
ρειά μυρωδιά τού πετρελαίου, άλείβομε τή μιά μεριά
τοΰ χαρτιού μέ μολύβδαινα, δηλ. μέ μολυβδούχο σίδερο·
"Επειτα τοποθετούμε όρθια πάνω στο τραπέζι, σέ μικρές
αποστάσεις, μερικά βιβλία μέ διαφορετικό πλάτος, αρχί-
ζοντας από τό ψηλότερο και φτάνοντας ως τό χαμη-
λότερο. Πάνω στις ράχες των βιβλίων καρφιτσώνομε τή
χάρτινη ταινία μέ τέτοιον τρόπο, ώστε να σχηματίζουνται
πτυχές άνάμεσα στα κενά τών βιβλίων, μεγαλύτερες δσο
άπομακρυνόμεθα από τό ψηλότερο βιβλίο, όπως φαίνε-
ται καλά στην εικόνα (είκ. 52). Ή χάρτινη ταινία τε-
λειώνει μέσα σ' ενα πιάτο.
Τώρα αρχίζει τό πείραμα. Μέ ενα κουταλάκι
ρίχνομε σταλαγματιές σταλαγματιές νερό πάνω στη
χάρτινη ταινία, από τό ψηλότερο βιβλίο. Κάθε σταλαγ-
ματιά γλιστρά στον κατήφορο τοΰ αδιάβροχου χαρτιού,
και' μέ τήν ταχύτητα πού απόχτησε ανεβαίνει στή ράχη
τού δεύτερου βιβλίου, ξαναγλιστρά στον κατήφορο, ξα-
νανεβαίνει τον ανήφορο τού τρίτου, κατεβαίνει πάλι μέ
τήν ίδια ταχύτητα και καταλήγει τέλος μέσα στο πιάτο.
ΕΙνε πολύ περίεργο τό θέαμα. Οι σταλαγματιές τού
νερού κυνηγούν ή μιά τήν άλλη αδιάκοπα, ώς ότου αν-
ταμώσουν όλες τους μέσα στο πιάτο. Τό διασκεδαστικό
αυτό πείραμα τό ονομάζουν: «ρούσικα βουνά» ή «ρού-
σικο σιδερόδρομο».

'&C σαωουνόφονβκα
και οι μειαμορφώβεις ζης.
Τά πειράματα με σαπουνόφουσκες είνε διασκεδαστικά,
άλλά χρειάζεται νά προετοιμάσουμε προηγουμένως ειδικό
σαπουνόνερο, πού εύκολα μπορούμε νά το φτιάξουμε και
νά το φυλάξουμε ο ενα δοχείο γιά πολύν καιρό.
Με κοινό σαπούνι και με χλιαρό νερό έτοιμάζομε μιά

107
δυναι Sj σαπουνάδα/Η θερμοκρασία τον μέρους που έργα-
ζόμεθα δεν πρέπει νά εΐνε χαμηλή· τουλάχιστον 15°. Τη
σαπουνάδα αυτή την περνούμε άπονα τονλπάνι, γιά νά φύ-
γουν όλα τά κομματάκια τοΰ σαπουνιού πού δεν έχουν
λικόσι ϊ Επειτα της ρίχνομε λίγη καθαρή γλυσερίνα με την
έξης αναλογία: δυο μέρη γλυσερίνας και τρία μέρη σαπου-
νάδας, και την άνακατώνομε αρκετά γιά νά γίνη καλά ή
Ανάμιξη."Επειτα τοποθετούμε το δοχείο με τδ μίγμα αντο
α ί'να 'ήσυχο μέρος, έ'ως δτου νά σχηματιστή στην έπιφά-
νι ι.ά του μια άσπρη τσίπα. 'Αφαιρούμε τότε την τσίπα και
μνιαγγίξομε τδ ύγρδ σ' ενα μπουκάλι, πού τδ βουλώναμε
καλά." Κισι τδ σαποννόνερο διατηρείται πολύν καιρό.
Μ! τ δ σαποννόνερο αύτδ μπορούμε νά κάνουμε πολλά
jinQti/ianc τά πιδ άπλα εΐνε τά έξης:

ΑΙ. Ί Ι απλή σαπουνόφουσκα.

ΙΙαίρνομι ί'να καλαμάκι ή δνα άχυρο, ή ενα

χάριινο σωλήνα, <Ίν θέλουμε νά κάνουμε πολύ με-
γάλιν, <ι<ίπουνό<|>ουσκΐ'.ς, καΐ σκίζαμε τήν άκρη του
οι.ά ι.Γοοι ρι< οί <>χΓ|μα οπαυροΰ, όπως φαίνεται στην
Γ.Ικόνα (ιίκ. ft Η κάηι) άρισιιρά). <Ι>τιάνομε επειτα μ'ενα
χονιρό οιδι ρΓ νιο σύρμα ί'να είδος δαχτυλίδι μέ διάμετρο
ίφι.ά Γκαιοστά τοΰ μέτρου και μέτρια ποδαράκια, γιά νά
(ΐι ΐ|ρίΙ,ι ται, καΐ τδ βουτούμε στό σαπουνόνερο. Βυθίζομε
μ >ιι ι ί| μιάν άκρη τοΰ καλαμιοΰ στό σαπουνόνερο και
φιιοοιιμι ι ιέ τό στόμα άπό τήν άλλη. 'Αμέσως ξεπε-
ι.ιίται μ,ιά ωραία σαπουνόφουσκα. "Ετσι όπως εΐνε
άκόμη κολλητά στό καλαμάκι ή σαπουνόφουσκα τήν
άκουμπαμε πάνω στό σιδερένιο δαχτυλίδι, σά σέ βάση.

108
 Ε'ικ. 53.—Οί μεταμορφώσεις της σαπουνόφουσκας.

Δεν αργεί νά ξεκολλήση από τό καλαμάκι καΐ νά ί)ρο-

νιαστή εκεί. Και μπορεί νά μείνη γιά καιρό άν τήν προ-
φυλάξουμε από τό ρεϋμα.

52. Ή κυλινδρική σαπουνόφουσκα.

Κάνομε τώρα ενα δεύτερο δαχτυλίδι δμοιο μέ τό

πρώτο, άλλά μέ ενα κατακόρυφο χερούλι (είκ. 53 δεξιά),
και τό βουτάμε κι αύτό στο σαπουνόνερο. Τό άκουμπάμε
επειτα μέ προσοχή στο επάνω μέρος της σαπουνόφου-
σκάς μας, ώστε νά κολλήση. "Αν τώρα σιγά σιγά τρα-
βήξουμε προς χ άπάνω τό χερούλι ή σαπουνόφουσκα
Ό·' άλλάξη λίγο λίγο σχήμα, ί)ά μακραίνη, θά γίνη ενας

109
κύλινδρος (είκ. 53 δεξιά), πού μπορούμε νά τοΰ δώσουμε
διάφορες κλίσεις, ανάλογες μέ τις κινήσεις πού θά κά-
νουμε μέ τό χερούλι. Εύκολα δ κύλινδρος θά ξαναγίνη
σφαίρα άν πλησιάσουμε τά δυο δαχτυλίδια.

53. Ή κυβική σαπουνόφουσκα.

Φτιάνουμε άπό σύρμα ενα μικρόν κύβο. Ή κάθε

πλευρά του νά εινε εφτά εκατοστά τού μέτρου και νά
κρέμεται άπδνα χερούλι, όπως φαίνεται στο σχήμα (είκ.
53 πάνω αριστερά). Βουτάμε τώρα τον κύβο στο ύγρό
μας και τον βγάζομε.
Βλέπομε τώρα κάτι παράξενο. Μέσα στή μέση τοΰ
κύβου σχηματίστηκε ενα τετράγωνο άπό σαπουνόνερο
πού οί πλευρές του ενώνονται μέ τις κορφές τού κύβου
(βλ. τον β κύβο). "Αν ξαναβουτήξουμε πάλι τό κάτω μέ-
ρος τού κύβου στο ύγρό, θά γίνη νέα μεταμόρφωση·
θά σχηματισθή στή μέση ενας μικρός κύβος, πού οί
εδρες του θά είνε άπό σαπουνόνερο και οί πλευρές του
θά ένώνουνται μέ τις πλευρές τοΰ μεγάλου κύβου μέ
εδρες άπό σαπουνόνερο (βλ. τόν α' κύβο)· αυτές σχημα-
τίζουν μέ τις εδρες τού μικρού κύβου εξ κανονικές κό-
λουρες πυραμίδες. Όλος μαζί ό κύβος, δπως κάθε σα-
πουνόφουσκα, εχει τά εφτά χρώματα της ίριδος.

110
 5.

Α Ε Ρ Ο Σ Τ Α Τ Ι Κ Η
 5. ΑΕΡΟΣΤΑΤΙΚΗ Χ
Σελ. ::
Ή ατμοσφαιρική πίεση 113 Α
5 4 . Μπουκάλια, ποτήρια και πιάτα κολλημένα . . 118 Π
5 5 . Τ ό εκκρεμές πού προξενεί συγκίνηση . . . 115
5 6 . Τ ό ποτήρι πού κρέμεται άπό] τήν ανοιχτή πα- Χ
λάμη 117 :··
5 7 . Ή βανάνα πού καθαρίζεται μοναχή της . . 118 y
5 8 . Τ ό αυτόματο ανέβασμα τοΰ γυαλιού της λάμπας 120 II
5 9 . Ή στάμνα πού κρέμεται άπό τό γυαλί της Π
λάμπας 122 Α
6 0 . Τ ο πρωτότυπο συντριβάνι 124 Ά
6 1 . Τ ό ποτιστήρι για τις κότες 125 :·:
6 2 . Τ ό κρασί πού γίνεται νερό 127 y
6 3 . Τ ό κρΰο νερό πού βράζει χωρίς φωτιά . . . 128 y

Ό σίφωνας 130 Η
6 4 . " Ε ν α ποτήρι νερό πού αδειάζει μ' ενα γεμάτο ;·(
μπουκάλι 130 y
6 5 . Τ ό νερό πού γίνεται κρασί 132 y

Τό ανθρακικό όξΰ 135 Χ

6 6 . Π ώ ς μπορούμε νά παρασκευάσουμε ανθρακικό :·:
όξΰ . . . . . . . . . . . . . . 135 y
6 7 . Οί σαπουνόφουσκες μέσα στο ανθρακικό οξύ . 136 y
6 8 . Τά κεριά πού σβήνουν μέ τή σειρά . . . . 138 Π
6 9 . Τ ό σπερματσέτο μέσα στο γυαλί της λάμπας . 140 Α

Ή πίεση των αερίων 142 y

70. Ή κανονιά 143 Π
71. Ή δύναμη της άναπνοής 144
72. Ό πεισματάρης φελλός 146 \)
73. Τ ό νόμισμα πού πετά 147 j";
74. Ή πεταλούδα πού πετά . . . . . . . . 149 Χ
75. Τ ό νόμισμα πού πηδά 151 y
76. Τ ό πιστό μπαλόνι 152 y
77. Ή φλόγα τοΰ σπερματσέτου 153 Π
78. Τ ό σπερματσέτο και τό χωνί . . . . . . 155 ·"·
 άΐμοσφαιρικη ωίεση.

Στην εικόνα 54 φαίνονται μπουκάλια και πιάτα κολλη-

μένα με μια παράξενη κολλητική ουσία. Και δμως ή κόλλα
αυτή δεν εΐνε μιά ανθρώπινη εφεύρεση. Εΐνε μια δύναμη
πού υπάρχει άφ' δτου 'έγινε ή γή· εΐνε ή άτμοσφαιρική
πίεση, πού τήν ξέρετε δλοι άπδ τδ σχολείο με τδ πείραμα
τά ήμισφαίρια τού Μαγδεμβονργου. Στδ πείραμα
δμως εκείνο μεταχειρίζονται τήν πνευματική άντ λ ία,
τήν άεραντλία, γιά νά αφαιρέσουν τον άέρα άπδ τδ κοίλο
της σφαίρας των δύο ημισφαιρίων, ενώ στά πειράματά
μας εδώ θά μεταχειριστούμε τη θερμότητα γιά νά κά-
νουμε μερικό κενό.
Ή Ατμοσφαιρική πίεση ισοδυναμεί προς τδ βάρος
μιας στήλης άπδ υδράργυρο πού εχει ϋψος 76 εκατοστά
τού μέτρου η μιας στήλης Απδ νερδ πού εχει ϋψος έν-
δεκα μέτρα.
Τά ειδικά όργανα με τά όποια μετρούμε τήν Ατμο-
σφαιρική πίεση εΐνε τά γνωστά σ δλους μας βαρόμέτρα.

54. Μπουκάλια, ποτήρια και πιάτα κολλημένα.

Κρεμάμε άπό τήν όροψή μέ σπάγγο ενα ποτήρι άνά-

ποδα (είκ. 54 άριστερά) και καίομε άπό κάτω ενα κομμάτι
Στύπα, Γΰρω άπό τη Φυσική 8
113
 Είκ. 54.—Μπουκάλια, ποτήρια και πιατα κολλημένα.

χαρτί· άπό τή θερμότητα ό αέρας διαστέλλεται, αραιώνε-

ται, και επειδή ι|)ύχεται συστέλλεται, καΐ παράγει στο
εσωτερικό τοΰ ποτηριού ενα μερικό κενό. Τό κενό αυτό
εινε αρκετό ώστε ή ατμοσφαιρική πίεση νά συγκρατήση
κολλημένο τό ποτήρι μέ ενα πιάτο άπό πορσελάνα, πού
θά τό κρατήσουμε στερεά προσαρμοσμένο στά χείλια του
πρίν κρυώση ό αέρας τού ποτηριού. Για νά εμποδίσουμε
τον εξωτερικό άέρα νά μπή μέσα στο ποτήρι άλείβομε
προηγουμένως τά χείλια του μέ λίγο λίπος.
Τό ίδιο πείραμα γίνεται και μέ ενα μπουκάλι. Ε -
πειδή όμως ό λαιμός τοΰ μπουκαλιού εινε στενός, δυσκο-
λευόμεθα νά σχηματίσουμε τό κενό μέ τον προηγούμενο
τρόπο- γι' αύτό ενεργούμε διαφορετικά: Κρατούμε τό

114
μπουκάλι ανάποδα, μέ τό στόμα δηλ. προς τά κάτω, ε-
πάνω άπό νερό πού βράζει· όταν οί ατμοί γεμίσουν τό
μπουκάλι άλείβομε τά χείλια του μέ λίπος καΐ έφαρμό-
ζομε επάνω στό στόμα του ενα πιάτο, εως οτου κρυώση
άπό μέσα τό μπουκάλι. Τότε ό άέρας τοΰ μπουκαλιού
άραιώνεται άρκετά, ώστε ή ατμοσφαιρική πίεση νά μπο-
ρέση νά τά κρατήση κολλημένα (είκ. 54 πάνω αριστερά).
Πιο εύκολο εΐνε τό πείραμα αυτό αν σχηματί-
σουμε τό κενό στή βαθουλή βάση τοΰ μπουκαλιού
(είκ. 54 κάτω δεξιά).
Μέ τον ίδιο τρόπο ένώνομε δυο μπουκάλια μέ τις
βάσεις των, κρατώντας γιά λίγη ώρα πάνω άπό ατμό
τά βαθουλώ ματά των (είκ. 54 τελευταίο δεξιά).

55. Το εκκρεμές πού προξενεί συγκίνηση.

"Ολοι ξέρουν ότι αν γεμίσουμε καλά μέ νερό ενα

ποτήρι τοΰ κρασιού καΐ τό σκεπάσουμε μέ ενα φύλλο
γερό χαρτί ή χαρτονάκι, πού νά εφάπτεται στά χείλια
του και στήν επιφάνεια τού νερού, ώστε νά έμποδίζη τον
αέρα νά μπή μέσα, τό χαρτί θά κολλήση στά χείλια τοΰ
ποτηριού μέ τήν πίεση τοΰ ατμοσφαιρικού άέρα· και θά
κολλήση τόσο δυνατά, ώστε μπορούμε νά άναποδογυρί-
σουμε τό ποτήρι, χωρίς νά χυθή τό νερό.
Αύτό θά τό εφαρμόσουμε στό ακόλουθο πείραμα:
Στερεώνομε μιά γερή κλωστή στό κέντρο τοΰ χαρτονιοΰ
πού θά σκεπάση τό ποτήρι· περνάμε δηλαδή τήν κλω-
στή άπό μιά μικρή τρύπα, καΐ άφοΰ κάνουμε ενα γερό
κόμπο, τή βουλώνομε καλά μέ κερί, ώστε νά εΐνε άδύ-
νατο νά περάση ό άτμοσφαιρικός άέρας.

115
 ΕΙκ. 55.—Τό εκκρεμές πού προξενεί αυγκίνηση.

Κρεμάμε τότε τό ποτήρι απ' τήν κλωστή πάνω

οιό ι.αβάνι, και τοΰ δίνομε μέ τό χέρι μιά έλαψρή ώθηση.
To imiHii rvo έκκρεμές μας είνε έτοιμο. 'Αρχίζει νά κι-
vi|mm κο,νονικά στόν άέρα αρκετό διάστημα, σάν άλη-
ΙΙι,νό όοίοι μί-,ς, χωρίς κίνδυνο νά πέση (είκ. 55). Καλό
11,νι νά άλι ίι|ιουμΐ'. προηγουμένως τά χείλια τοΰ ποτη-
ριού μέ λίπος.

116
56. Τό ποτήρι πού κρέμεται
άπό τήν ανοιχτή παλάμη.

Ό π ω ς βλέπετε στην εικόνα, κάτω άπό τήν ολά-

νοιχτη παλάμη μας κρέμεται, χωρίς κίνδυνο νά πέση,

Είκ. 56.—Τό ποτήρι πού κρέμεται άπό τήν ανοιχτή παλάμη.

117
ενα ποτήρι γεμάτο νερό. Γιατί εΐνε τόσο καλά κολλη-
μένο; Αυτό εΐνε εύκολο νά τό εξηγήσετε και μόνοι σας
άπό τά προηγούμενα πειράματα. Κάτω άπό τήν παλάμη
μας σχηματίζεται ενα μερικό κενό, κι αυτό εΐνε πού τήν
κάνει νά συγκρατή τό ποτήρι. Τό κενό αύτό γίνεται μέ
τον εξής τρόπο:
Βάζομε πάνω στό τραπέζι τό ποτήρι γεμάτο νερό
καΐ έφαρμόζομε στό άνοιγμά του τήν παλάμη τοΰ χεριού
μας, έχοντας τά τέσσερα δάχτυλα κάθετα προς τήν πα-
λάμη, όπως δείχνει τό δεύτερο σχήμα στήν εικόνα (είκ. 56).
Έπειτα, χωρίς νά σηκώσουμε τήν παλάμη μας άπό τά
χείλια τοΰ ποτηριοΰ, τεντώνομε απότομα τά τέσσερα
δάχτυλά μας· τότε σχηματίζεται κάτω άπ' τήν παλάμη
μας κάποιο κενό, άρκετό γιά νά μπορή ή άτμοσφαιρική
πίεση νά νικήση τή βαρύτητα, ώστε τό ποτήρι νά μένη
κολλημένο στό χέρι μας σά βεντούζα (είκ. 56 πάνω).

57. Ή βανάνα πού καθαρίζεται μοναχή της.

"Οπως είδαμε στά προηγούμενα πειράματα, μπο-

ρούμε χωρίς αεραντλία νά σχηματίσουμε κενό, μόνο μέ
τή θερμότητα. Θερμαίνομε δηλαδή καλά τον αέρα πού
βρίσκεται μέσα σέ οιονδήποτε περιωρισμένο χώρο και
έπειτα κλείνομε τό χώρο αύτό ερμητικά· τότε ό εσωτερι-
κός άέρας επειδή κρυώνει συστέλλεται και μέ τό μερικό
κενό πού σχηματίζεται μπορούμε νά κάνουμε πειράματα
πολύ διασκεδαστικά.
Έ ν α τέτοιο διασκεδαστικό πείραμα εΐνε τοΰ αύγοΰ
πού μπαίνει μέσα σέ μιά πολύ στενόλαιμη φιάλη. Ρίχνομε
δηλαδή μέσα στή φιάλη έ'να κομμάτι αναμμένο χαρτί και

118
 Είκ. 57.—"Η βανάνα πού καθαρίζεται μόνη.

κλείνομε ερμητικά τό στόμα της μ' ενα σφιχτό αυγό κα-

θαρισμένο. Σ έ λίγο τό αυγό αρχίζει νά μακραίνη, νά
στενεΰη, νά προχωρή μέσα στό λαιμό της φιάλης καΐ τέ-
λος πέφτει ολόκληρο μέσα μ° έ'να διασκεδαστικό κρότο,
πού παράγεται άπό τήν άπότομη είσοδο τού άέρα.
Τό ίδιο πείραμα μπορεί νά γίνη και διαφορετικά:
Μέσα σ' ενα στενόλαιμο μπουκάλι χΰνομε λίγο ol-
νόπνευμα καΐ τό άνάβομε ρίχνοντας μέσα ενα άναμμένο
σπίρτο. Κλείνομε επειτα τό στόμα του μέ μιά πολύ ώριμη
βανάνα, άφού κάνομε πρώτα δυο τρεις χαραματιές στή
φλούδα της. Σ έ λίγο θά δούμε τή βανάνα νά ξεφλου-
δίζεται μόνη της καΐ τή φλούδα της σέ δυο τρία κομ-
μάτια εξω άπό τό μπουκάλι (είκ. 57).

119
58. Τό αυτόματο ανέβασμα
τοΰ γυαλιοΰ της λάμπας.

Πώς θ ' άνεβαίνη ενα γυαλί της λάμπας μοναχό

του επάνω σ'ενα λείο σπάγγο;
Για τό δύσκολο αύτό πείραμα χρειαζόμαστε ενα
κυλινδρικό γυαλί της λάμπας, δυο καλούς φελλούς, πού
νάχουν τήν ϊδια διάμετρο μέ τό γυαλί, κι ενα γερό
σπάγγο.
Περνάμε στον ενα φελλό τό σπάγγο καΐ τον στε-
ρεώνομε μ' έ'ναν κόμπο. "Επειτα τοποθετούμε τό φελλό
στήν κάτω άκρη τού κυλινδρικού γυαλιού, κρατώντας
τό σπάγγο εξω άπό τήν άπάνω άκρη. Τότε βυθίζομε
άπό τό μέρος τοΰ φελλού τό γυαλί μέσα σ' ενα ποτήρι
νερό καΐ τραβοΰμε προς τ' άπάνω τό σπάγγο. Ό φελ-
λός θά γλιστρήση μέσα στο γυαλί, όπως τό έμβολο
της άντλίας, και τό νερό θ ' άναρρουφηχτή μέσα στο
κενό πού θά σχηματιστή στο γυαλί, όπως φαίνεται στο
προς τά δεξιά σχήμα της εικόνος (είκ. 58). "Οταν φτάση
ό φελλός στή μέση τού γυαλιοΰ, μέ τό χέρι μας μέσα
στο νερό βουλώνομε τό γυαλί άπό κάτω μέ τον άλλο
φελλό, γιά νά μή μπή καθόλου αέρας, και χύνομε και
στο άπάνω μέρος τοΰ γυαλιού νερό, χωρίς όμως νά
τό γεμίσουμε.
"Επειτα κρεμάμε τό σπάγγο μέ τό γυαλί άπονα
καρφί ή άπό τό χερούλι τοΰ παραθυριοΰ, και χωρίς τι-
ναγμό σιγά σιγά τραβοΰμε τό γυαλί άπό τά πάνω προς
τά κάτω εως ότου ή επιφάνεια τοΰ νερού νάρθη 'ίσα
ϊσα στά χείλια του.
Τότε γίνεται κάτι τι πολύ παράδοξο- τό γυαλί θ'άρ-

120
χίση ν' άνεβαίνη πάνω στο σπάγγο εως ότου πάρη τήν
πρώτη θέση πού είχε, δηλαδή ή επιφάνεια τού νερού
μέσα στο γυαλί νά βρίσκεται πάλι πιο χαμηλά.
Στην αρχή θά νομίσουμε πώς ό φελλός κατεβαίνει
ή πώς τό νερό πού βρίσκεται στο πάνω μέρος πέρασε
στο κάτω. 'Αλλ' εάν επαναλάβουμε τό 'ίδιο καΐ καλο-
προσέξουμε θά δούμε πώς τό γυαλί εινε πού άνεβαίνει·
γιατί ό φελλός, έτσι δεμένος μέ τό σπάγγο, δέν εινε δυ-
νατό νά κινηθή άπό τη θέση του, ούτε τό νερό μπορεί
νά περάση στο κάτω μέρος, διότι εμποδίζει ό φελλός.
Ή αιτία εινε πολύ άπλή· όταν τραβούμε τό γυαλί
προς τά κάτω σχηματίζεται ενα είδος κενό κάτω άπ'τό
φελλό, δηλαδή πάνοο άπ'τήν επιφάνεια τού νερού πού
βρίσκεται στο κάτω μέρος τού γυαλιού. Εξαιτίας τού
κενοί) αυτού, ή ατμοσφαιρική πίεση, πού ενεργεί άπ°
εξω, στή βάση τού κάτω φελλού, τον ώθεΐ τό φελλό
προς τά επάνω, τον άναγκάζει ν' άνεβαίνη άνεβάζον-
τας μαζί καΐ τό γυαλί, πού γλιστρά στον άλλο φελλό.

59. Ή στάμνα πού κρέμεται

άπό τό γυαλί της λάμπας.

Παίρνομε ενα κυλινδρικό γυα?α της λάμπας και

δυό φελλούς, πού νά χωρούν ίσα ίσα στό εσωτερικό του.
Άνοίγομε δύο τρυπίτσες στον κάθε φελλό και περνάμε
άπ' αυτές σπάγγους γερούς. "Οπως φαίνεται στό σχ. 1 της
εικόνος (είκ. 59), βάζο με κι ενα κομματάκι ξύλο στό μέ-
ρος πού θά σφίξη ό σπάγγος τό φελλό, γιά νά μη σχιστή
όταν θά τεντωθή ό σπάγγος. Χώνομε τότε καΐ τούς δυό
φελλούς μέσα στό γυαλί, προς τό μέρος πού στενεύει ό
κύλινδρος, έ'τσι ώστε οί δύο άκρες τού σπάγγου τού ενός
νά βγαίνουν άπό τό επάνω μέρος καΐ τού άλλου άπό
τό κάτω, όπως φαίνεται στό σχ. 2. Οί δυό φελλοί πρέ-
πει νά εΐνε κολλητοί σχεδόν ό ενας στον άλλο. Κρεμάμε
ί'πειτα τό γυαλί άνάποδα, δηλαδή άπό τό μέρος πού εχει
ιό στένωμα ό κύλινδρος, σ° ενα καρφί, και στον κάτω
οπάγγο μιά στάμνα ή ενα σταμνί (αχ. 3), όπου χύνομε
νι <>ά. Τί γίνεται τότε; Τό βάρος τοΰ σταμνιοΰ μέ τό
νι ι ιό αρχίζει νά κατεβάζη λίγο λίγο τον ένα φελλό καΐ
νά ιόν άπομακρύνη άπό τον άλλο, πού μένει άκίνητος
οι ί| ΙΙίοη ίου εξ αιτίας τοΰ στενώματος. Ό σ ο περισσό-
νιρό χύνομε καΐ κατεβαίνει τό σταμνί, τόσο ή έσω-
ι,ιρικϊ| άνιίοιαση γίνεται μεγαλύτερη, γιατί άραιώνεται
ολοένα ό αέρας πού βρίσκεται άνάμεσα στούς δύο φελ-

122
λοΰς. Ό σ ο λοιπόν κατεβαίνει ό ψελλός, τόσο μεγαλύ-
τερο βάρος μπορεί νά κράτηση χωρίς νά βγή απ' τό
γυαλί. "Αν εξακολουθήσουμε τό πείραμα εως ότου νά
φτάση ό φελλός στην άκρη τού γυαλιού, κανι μετρή-
σουμε τό βάρος, θά δούμε ότι είνε αρκετά σημαντικό·

Είκ. 59.—"Η στάμνα πού κρέμεται

άπό τό γυαλί της λάμπας.

123
60. Το πρωτότυπο συντριβάνι.

Γεμίζομε μέ νερό κατά τά τρία τέταρτα ενα μικρό

μπουκάλι καΐ τρυπάμε τό φελλό του γιά νά περάση άπό
μέσα έ'να γυάλινο σωληνάριο, όσο τό δυνατό πιο λεπτό,

ΕΙχ. 60.—Τό πρωτότυπο ουντριβάνι.

124
ή μονάχα στο άκρο του νά εινε πολύ στενή ή τρύπα
του. Κλείνομε ερμητικά τό μπουκάλι μέ τό φελλό, ώστε
ό γυάλινος σωλήνας νά φτάση σχεδόν στον πυθμένα.
Σκεπάζομε τό μπουκάλι μ' ενα μεγαλύτερο γυά-
λινο πλατύλαιμο δοχείο, άφού πρώτα τού θερμάνουμε
τον αέρα μέ τή φλόγα ενός κεριού, κρατώντας το ανά-
ποδα. Γιά ν' άποφύγουμε τήν είσοδο τού αέρα βάζομε
προηγουμένως τό μπουκάλι μέσα σ' ενα πιάτο επάνω
σέ δυο τρία στουπόχαρτα καλά μουλιασμένα. Όταν
πιέσουμε καλά μέ τό χέρι μας τό δοχείο πάνω στά στου-
πόχαρτα είμαστε βέβαιοι πώς δέ θά μπή καθόλου αέ-
ρας μέσα σ'αύτό. Σέ λίγο κρυώνει ό άέρας τοΰ δοχείου,
συστέλλεται, καΐ σχηματίζεται έτσι έ'να μερικό κενό,
πού είνε αρκετό γιά νά γίνη τό συντριβάνι μας. Τό νερό
πετιέται μέ δύναμη έξω άπό τό σωληνάριο, φτάνει στήν
επάνω βάση τοΰ δοχείου, τή χτυπά και σπάει σέ άπειρες
σταλαγματιές πού πέφτουν σά βροχή (είκ. 60).

61. Τό ποτιστήρι γιά τις κότες.

Τό νερό πού βάζουν γιά τΙς κότες μέσα σέ δοχεία

λερώνει γρήγορα, γιατί οί κότες έχουν τήν κακή συνή-
θεια νά βάζουν μέσα στο δοχείο τά πόδια τους· έπειτα
γρήγορα εξατμίζεται κι εύκολα χύνεται, γι' αύτό πρέπει
πολύ συχνά ν' άνανεώνεται. Και όμως είνε τόσο εύκολο
νά έχουμε γιά τις κότες μας ενα θαυμάσιο ποτιστήρι,
πού σιγά σιγά και αδιάκοπα δίνει στίς κότες καθαρό
νερό! Νά πώς:
Στερεώνομε πάνω στον τοίχο ενα μπουκάλι άνα-
ποδογυρισμένο, γεμάτο νερό, πάνω άπονα βαθύ πιάτο

125
 Είκ. 61.—Τό ποτιστήρι γιά τις κότβς.

(είκ. 61). Τό στόμα τοΰ μπουκαλιού θά είνε λίγο πιο

•ψηλά από τό πιάτο.
Στην άρχή θά τρέξη άπ' τό μπουκάλι μέσα στο
πιάτο λίγο νερό, εως ότου ή έπιφάνειά του φτάση στο
στόμα της φιάλης. Τότε δεν μπορεί νά μπή άλλος άέρας
μέσα στό μπουκάλι και τό νερό παύει νά τρέχη.
Όταν έπειτα πιούν οί κότες, θά λιγοστέψη τό νερό,
καΐ θά μπούν μέσα στό μπουκάλι μερικές φυσαλλίδες άπό
άέρα. Τότε ξαναχύνεται άλλο νερό, όσο άκριβώς είχε
ξοδευθη. Αύτό επαναλαμβάνεται κάθε ψορά πού λιγο-

126
στεύει τό νερό στό πιάτο, κι ετσι μπορεί ναχη κανείς
ενα θαυμάσιο αυτόματο ποτιστήρι γιά τό κοτέτσι του.

62. Τό κρασί πού γίνεται νερό.

Γεμίζομε ενα δοχείο της μουστάρδας μέ νερό κατά

τά τρία τέταρτα. Πάνω στό φελλό του άνοίγομε δυό μι-
κρές τρύπες καΐ περνάμε μέσ' άπό αυτές δυό γυάλινους
σωλήνες, ή δυό χοντρά καλαμάκια της σίκαλης, μάκρους
15. εκατοστών τοΰ μέτρου. Τό ενα άπ' τά καλαμάκια
θάνε βυθισμένο μέσα στό νερό, ενώ τό άλλο ψηλό-
τερα άπ' αύτό.
Σ τήν άπάνω άκρη τοΰ κάθε καλαμιοΰ περνάμε ενα
κ α ρ υ δ ό τ σ ο υ φ λ ο τρύπιο στή μέση καΐ κολλημένο καλά
μέ κερί (αριστερά είκ. 62).
'Εάν τώρα χύσουμε νερό στό ψηλότερο καρυδό-
τσουφλο, αύτό πού τό καλάμι του δέν εγγίζει τό νερό,
θά τρέξη μέσα στό δοχείο, και τότε θ ' άνέβη τό επίπεδο
τοΰ νερού. Τί θά συμβή όμως; Ό άέρας τοΰ δοχείου
δέν μπορεί νά βγή, γιατί τό βούλωμα εΐνε καλά κλει-
σμένο μέ τό βουλοκέρι, άλλά πιέζεται καΐ άναγκάζει ενα
μέρος τού νερού ν' άνέβη μέσα στον άλλο σωλήνα και
νά χυθή εξω.
Τό πείραμα αύτό γίνεται άκόμη πιο ενδιαφέρον
μέ τόν άκόλουθο τρόπο:
'Αντικαθιστούμε τό διάφανο δοχείο μ' ενα σκούρο
μπουκάλι μέ νερό και κάνουμε όλες τις σχετικές προε-
τοιμασίες, όπως στό προηγούμενο πείραμα. Έπειτα αντί
νερό χύνομε στό ψηλότερο καρυδότσουφλο κρασί. Όλοι
μέ άπορία θά δοΰν άπό τό άλλο καλαμάκι νά χύνεται

127
 Είκ. 62.—Τό κρασί πού γίνεται νερό.

έξω άπό τό μπουκάλι νερό και ί)ά νομίσουν πώς έγινε

κάποιο θαύμα (δΐ'ζιά νίκ. 62).
ΚαΙ όμα>ς rive απλούστατο· τό κρασί πού θά χυθή
πάνω άπ' τό νερό πιέζει τό νερό καΐ τό άναγκάζει νά
dvdpr) στό σωλήνα καΐ νά χυθή έξω.

Τό κρύο νι ρό που βράζει χωρίς φωτιά.

11 αίρνομι ί'να ποτήρι τού νερού άπ' τά συνη-

ΙΙιομίνο, /ωρί, ιιοδάρι, ιό γεμίζομε νερό κατά τά τρία
μ ιαιικ/ παi ιό οκιπάζομε μ' ένα μαντήλι άπό γερό παν!
γιιρίζονιαι; ι)·, άκρες του γύρω τριγύρω. Τή μέση τού
μαντηλιού ιί| |!αί)ουλώνομε λίγο ώστε νά μπαίνη μέσα
οι ό ποιήρι και νά σκεπάζη τήν επιφάνεια τού νερού. Τότε

128
στηρίζομε τήν αριστερή μας παλάμη πάνω στό άνοιγμα
τοΰ ποτηριοΰ και τό άναποδογυρίζομε μέ τό δεξί μας
χέρι, πού θά τό κρατήση στον άέρα. Τις άκρες τοΰ μαν-
τηλιού τΙς κρατοΰμε μέ τό δεξι χέρι μας. Έ ά ν τώρα
άποσύρουμε τό άριστερό μας χέρι θά δοΰμε πώς δχι
μόνο δέ χύνεται καμιά σταλαγματιά νερού, αλλά άκόμη
και πώς τό μαντήλι διατηρεί τό κοίλο σχήμα του στό
εσωτερικό τοΰ ποτηριού όπως φαίνεται στό σχήμα 1
(είκ. 63). Αύτό οφείλεται στήν άτμοσφαιρική πίεση. Ά ν
έπειτα τραβήξουμε τις άκρες τοΰ μαντηλιού και τό τεν-
τώσουμε κάτω άπ' τό στόμα τοΰ ποτηριού, τότε τό νερό
ξαναπαίρνει τήν οριζόντια θέση του, και τό κενό σχη-
ματίζεται άνάμεσα στό νερό καΐ στον πυθμένα τοΰ

ΚΙκ. 63.—Τό κρύο νερό πού βράζει χωρίς φωτιά.

Σιύπα, Ι'ί'ρω άπό τη Φνοική 9
129
αναποδογυρισμένου ποτηριού, όπως φαίνεται στό σχήμα
2. Τότε όμως ό εξωτερικός αέρας περνά ανάμεσα άπό τό
μαντήλι και τό νερό σέ μικρές μικρές φυσαλλιδίτσες καΐ
φτάνει ως τήν επιφάνεια τοΰ νεροϋ, όπου οί φυσαλλι-
δίτσες σποΰν, άπαράλλαχτα όπως οί φυσαλλιδίτσες τοΰ
άτμοΰ στό νερό πού βράζει. Έμεϊς πού κάνομε τό πεί-
ραμα θά νιώσουμε κάποιον μικρόν τιναγμό στό χέρι
μας, μά οί θεατές θά νομίσουν πώς τό νερό βράζει,
επειδή θερμαίνεται άπό τό χέρι μας.

Ό σίφωνας.
Ό σίφωνας εΐνε ενα όργανο πού χρησιμεύει γιά τή
μετάγγιση ενός υγρού άπό ενα δοχείο σε άλλο με τήν
επίδραση της Ατμοσφαιρικής πίεσης. Ό συνηθισμένος σί-
φωνας αποτελείται άπδ ενα σωλήνα λυγισμένο σε δυό
άνισα σκέλη.

64. Έ ν α ποτήρι νερό πού αδειά-

ζει μ' ενα γεμάτο μπουκάλι.

Μας δίνουν ένα ποτήρι κι έ'να μπουκάλι, γεμάτα

καΐ τά δύο νερό. Πώς θ'άδειάσουμε τό ποτήρι μέ τή βοή-
θεια τοΰ μπουκαλιού, πού πρέπει ώστόσο νά μείνη γεμάτο;
Σας φαίνεται λίγο περίπλοκο τό πείραμα αύτό,
και όμως εΐνε πολύ άπλό, όπως θά δήτε:

130
 Άνοίγομε δυό τρύπες στό φελλό τοΰ μπουκαλιού
καΐ περνάμε σ' αυτές δυό γυάλινους σωλήνες ή δυό κα-
λαμάκια, πού νά μπαίνουν δμως μέ κάποια τριβή καί
νά έ'χουν μάκρος τό ενα δσο βάθος έχει τό ποτήρι
και τό άλλο διπλάσιο (είκ. 64). Βουλώνομε μέ λίγο κερί
τήν άκρη τοΰ μικρού καλαμιοΰ, βυθίζομε τό άλλο μέσα

ΚΙ χ. 61. "Κνα ποτήρι νερό πού αδειάζει μ' ενα γεμάτο μπουκάλι.

131
στό μπουκάλι και πιέζομε τό φελλό εως δτου ξετιναχτή
τό νερό άπό τήν άκρη τοΰ μεγαλύτερου καλαμιοΰ. Γιά
ν' άδειάσουμε τό ποτήρι, άναποδογυρίζομε τό μπουκάλι,
και βυθίζοντας τό μικρό καλαμάκι μέσα στό νερό τού
κόβουμε μέ ψαλίδι τή βουλωμένη άκρη· τότε τό νερό
άρχίζει νά τρέχη άπ' τό μεγαλύτερο καλάμι έως ότου
άδειάση ολότελα τό ποτήρι, ένώ τό μπουκάλι διαρκώς
μένει γεμάτο.
Ή εξήγηση είνε εύκολη: τά δυο καλαμάκια σχη-
ματίζουν ένα σίφωνα, καΐ όταν τό νερό τρέχη άπό τήν
άκρη τοΰ μεγαλύτερου καλαμιοΰ σχηματίζεται στή φιάλη
κάποιο κενό, πού γεμίζει άμέσως άπό τό νερό τοΰ πο-
τηριού, πού μέ τήν άτμοσφαιρική πίεση μπαίνει μέσα
στό μπουκάλι άπό τό μικρότερο καλάμι.

65. Τό νερό πού γίνεται κρασί.

Παίρνομε δυο ποτήρια μέ τήν ίδια διάμετρο καΐ τά

βυθίζομε σ'ένα κουβά νερό,τό ένα όρθιο καΐ τ' άλλο άνα-
ποδογυρισμένο· όταν και τά δυό γεμίσουν ολότελα καΐ
ούτε μιά φυσαλλίδα άπό άέρα δέν μένει μέσα σ* αύτά,
έτσι βυθισμένα στό νερό τά θέτομε τό ένα πάνω στ' άλλο
ώστε νά κολλάν τά χείλια τους, καΐ κρατώντας τα μέ
τρόπο πού οί άξονες τους νά εϊνε κατακόρυφοι, τά βγά-
ζομε άπό τό νερό τοΰ κουβά· και άφοΰ τ ' άφήσουμε νά
στραγγίζουν καλά σ' ένα πιάτο, καΐ τά σφουγγίσουμε μέ
προσοχή, θά δούμε πώς τό αναποδογυρισμένο ποτήρι
μένει γεμάτο νερό καΐ όταν ακόμη τό μετακινήσουμε
λίγο πάνω στό άλλο.
Πάνω στό ποδάρι τοΰ άναποδογυρισμένου ποτη-

132
ριοϋ τοποθετούμε ενα ποτήρι γεμάτο μαΰρο κρασί
καί βεβαιώνομε στή συντροφιά πώς χωρίς νά εγγί-
ζουμε κανένα άπό τά τρία ποτήρια θά κάνουμε μπρο-
στά στά μάτια δλων νά περάση τό μαΰρο κρασί μέσα

ΕΙκ. 65.—Τό νερό πού γίνεται κρασί.

133
στό αναποδογυρισμένο ποτήρι χωρίς ούτε μιά σταλαγ-
ματιά νά πέση μέσα στό όρθιο.
ΚΙνε λοιπόν διπλό τό πείραμα μας δπως βλέπομε:
πρώτα πρέπει τό κρασί νά βγή άπ' τό έπάνω ποτήρι
και. δεύτερο νά μπή μέσα στό δεύτερο. Τό πρώτο τό
κατορθώνομε μέ τό σίφωνα. Γιά σίφωνα μεταχειριζό-
μεθα μιά λουρίδα άπό μάλλινο χοντρό πανί, πού τή βυ-
θίζομε στό κρασί, άφήνοντας τΙς δυο άκρες της νά
κρέμουνται έξω άπό τό ποτήρι, χαμηλότερα άπ' τό
κρασί. Τότε τό κρασί έξ αιτίας τοΰ τριχοειδούς άνεβαί-
ν η ατή μάλλινη λουρίδα, καΐ σέ λίγο θά δούμε σέ κάθε
άκρη της άπό μιά σταγόνα έτοιμη νά πέση. Τώρα τό
πρώιο μέρος τοΰ πειράματος εινε εξασφαλισμένο, ό σί-
φοννάς μας θ* άδειάση τό κρασί άπ'τό ποτήρι.
Σιαλαγματιά σταλαγματιά τό κρασί θά χύνεται
./ιάνω (ΐιί| βάοη ι.οΰ άναποδογυρισμένου ποτηριοΰ καΐ
γλκιιριονκίΛ, Πά ψιάση έως τά χείλια των δύο ποτηριών·
Έκιΐ Ι·"' δούμι κάτι ιι, πολύ παράξενο! άντί νά έξακο-
ληιιΙ)Γ|ΐιΐ| ιό κρασί νά κατί'.βαίνη χαμηλότερα έξ αιτίας της
βαρι'ιιΐ|ΐι* ((ναρροΊΐ(|ΐΐη,αι άνάμι.σα στά χείλια τών δύο
ιιοιηριων. Τό ιι,αριί'ί,ι νο αύι,ό φαινόμενο οφείλεται στό
ιριχοηδή,, ι ί| γνωοιι'ι μκ ιδιότητα, πού κάνει ένα ύγρό
ν' άνΐ'βαίνη σ'ί'να πολύ λεπτό γυάλινο σωλήνα (βλ. σελ.
100) Μί λίγο Ι)ά δούμε ιό κρασί μας σέ λεπτές κόκκινες
κλωοιίιοι., ν" άνεβαίνη, επειδή είνε ελαφρότερο, προς τή
βιοιΐ) ιοιι αναποδογυρισμένου ποτηριού και νά δίνη στό
νερό ίΗ-α χρώμα ολοένα πιο βαθύ, πού άρχίζει νά ξα-
νοίγη Γ ο ιια δσο πλησιάζει προς τά χείλια του. "Ετσι
φτάναμε στό (Αποτέλεσμα πού ύποσχεθήκαμε: Τό ποτήρι
δηλαδή πού ήτανε γεμάτο μέ κρασί θά είνε ολότελα

134
άδειο, to αναποδογυρισμένο θά έ'χη ενα υγρό κοκκινωπό,
σά νερωμένο κρασί, και τό τελευταίο θάνε γεμάτο άπό
καθαρότατο νερό (είκ. 65).

Το άνδρακικο ό}ύ.
"Ενα άπό τά άέρια πού έχουν μεγάλο ενδιαφέρον εΐνε
τό Ανθρακικό οξύ, πού στ/η Φυσική τό λένε διοξείδιον
τού άνθρακος. Βρίσκεται στον Ατμοσφαιρικό άέρα, και
όταν εΐνε άφθονώτερο συσσωρεύεται πρό πάντων χαμηλά.
Τό ανθρακικό οξύ δεν εΐνε καθόλου κατάλληλο γιά τήν α-
ναπνοή. Στό μέρος πού βρίσκεται άφθονο δεν μπορούν νά
ζήσουν ζώα, και οντε φωτιά ή φως μπορεί νά διατηρηθή.

66. Πώς μπορούμε νά παρα-

σκευάσουμε ανθρακικό όξύ.

Παίρνομε μιά φιάλη μέ δυό λαιμούς, άπό κείνες

πού έχουν στά φαρμακεία, καί κλείνομε τον έ'να λαιμό
μέ έ'να φελλό περασμένο σ' ενα γυάλινο σωλήνα- τό
δεύτερο λαιμό τον κλείνομε μέ έ'να φελλό περασμένο
σ' έναν άλλο γυάλινο σωλήνα, πού εχει σχήμα Π καί
μεγαλύτερο καί γυριστό στήν άκρη τό έ'να σκέλος του,
όπως φαίνεται στό σχήμα (είκ. 66). Ρίχνομε μέσα στή
φιάλη μερικά κομμάτια κιμωλίας καί έπειτα χύνομε
αραιό θειϊκό οξύ ή υδροχλωρικό οξύ ή καί άπλώς δυ-

135
 ΚΙκ. 66.—Πώς μπορούμε νά παρασκευάσουμε ανθρακικό όξύ.

νατό ξύδι. 'Αμέσως αρχίζει ενα ζωηρό βράσιμο πού εξα-

πολύει ενα άέριο· τό άέριο αύτό εΐνε ανθρακικό οξύ,
καί τό μαζεύομε μέσα σ' έ'να σωλήνα, κλειστόν άπό τή
μιά του άκρη (είκ. 66 δεξιά). Γεμίζομε πρώτα μέ νερό
τόν κλειστό αύτό σωλήνα καί τόν τοποθετούμε άναποδο-
γυρισμένο πάν<υ άπ' τή γυριστή άκρη τοΰ στενού σω-
λήνα Π μέσα σέ μιά λεκάνη μέ νερό. Τό ανθρακικό οξύ
μαζεύεται μέσα στό σο>λήνα αύτό, πού όταν γεμίση τόν
άναποόογυρίζομε, γιατί, ιό άνΟρακικό οξύ εΐνε πιο βαρύ
«'υιό ιόν άέρα καί μένει. ο ιόν πυθ μένα τοΰ σωλήνα· εάν
ι'ραν 1*5 ι,ο οι,όμαπρός ιάκάτα>,τό ανθρακικό οξύ θάφευγε.

07. Of σαπουνί'κρουσκες μέσα στό ανθρακικό όξύ.

Νά καϊ ί'νας άλλος τρόπος γιά νά παρασκευαστή τό

ανθρακικό όξύ. 1 Ιαίρνομε έ'να ποτήρι πολύ βαθύ καί πολύ

136
πλατύ και μέσα σ'αύτό βάζομε τήν άκρη ένός σάρωνα νερού
Σέλτς (είκ. 67). Στηρίζοντας διαρκώς τό δάχτυλο μας στό
μοχλό του κάνομε νά πέφτη μέσα στό ποτήρι λίγο λίγο
καΐ χωρίς διακοπή τό νερό τοΰ Σέλτς. Ρ ο υ φ ά μ ε συγχρό-
νως μ' ένα καλαμάκι τό νερό αύτό, άφήνοντας στό βά-
θος τοΰ ποτηριού ένα δυο εκατοστά μονάχα νερό. 'Αφού
μέ τον τρόπο αύτό καΐ ό σίφωνας καΐ τό ποτήρι άδειά-
σουν, θά βρεθή τό ποτήρι γεμάτο άπό άνθρακικό οξύ,
πού παράγεται άπό τό νερό τοΰ Σέλτς και πού διώ-
χνοντας τον αέρα μένει μέσα στό ποτήρι, γιατί είνε βα-
ρύτερο άπ' τον άέρα άφοΰ έχη διπλάσια πυκνότητα.

Είκ. 67.—01 σαπουνόφουσκες μέσα στό ανθρακικό οξύ.

137
 Σκεπάζομε τό ποτήρι μ' ένα πιατάκι γιά νά μή
διαφύγη τό ανθρακικό όξύ στον άέρα, και τότε μπο-
ρούμε νά κάνουμε τά παρακάτω πειράματα:
Έτοιμάζομε λίγο σαπουνόνερο καί μέ τή βοήθεια
ενός καλαμιού μέ σταυρωτή άκρη, όπως είδαμε σέ προη-
γούμενο πείραμα (σελ. 108), κάνομε μιά σαπουνόφουσκα
και τήν άφήνομε νά πέση μέσα στό ποτήρι Β (είκ. 67),
γεμάτο άνθρακικό όξύ. Μόλις φτάση στήν επιφάνεια τού
άερίου, ή σαπουνόφουσκα άναπηδά, γιατί επιδρά πάνω
σ' αύτήν μιά ώθηση μεγαλύτερη άπό τό βάρος της, ενώ
μιά άλλη σαπουνόφουσκα μέσα στό ποτήρι Α (βλ. είκ.),
πού έ'χει μόνο άέρα, σπά στον πυθμένα του.
Έάν άφήσουμε σιγά σιγά τή σαπουνόφουσκα πάνω
στήν επιφάνεια πού σχηματίζει τό άνθρακικό όξύ, θά
δούμε ένα παράδοξο φαινόμενο- ή σαπουνόφουσκα φου-
σκώνει, τό βάρος της γίνεται μεγαλύτερο, βυθίζεται πε-
ρισσότερο μέσα στό ποτήρι, ενώ ολοένα αυξάνεται ή
διάμετρος της (σχ. Γ είκ. 67) έ'ως ότου σπάση άπάνω
στό ποτήρι. Αύτό γίνεται γιατί τό άνθρακικό όξύ μπαίνει
μέσα στήν σαπουνόφουσκα σύμφωνα μ' έ'να φαινόμενο
πού στη Φυσική τό όνομάζομε ένδώσμωση· και αύτό
εΐνε πού τήν κάνει νά μεγαλώνη και στον όγκο καί στό
βάρος της.

68. Τά κεριά πού σβήνουν μέ τή σειρά.

Μέ τό πείραμα αύτό θά καταλάβουμε πώς τό άν-

θρακικό όξύ εΐνε βαρύτερο άπό τόν άέρα.
Κατασκευάζομε ένα σίφωνα άπό χαρτί μέ τόν εξής
τρόπο: Τυλίγομε πολλές φορές σ' έ'να χάρακα μιά λου-

138
 Είκ. 68.—Τά κεριά πού σβήνουν μέ τή σειρά.

ρίδα από χαρτί γερό, αλειμμένο μέ κόλλα, καί άποσύ-

ρομε έπειτα τό χάρακα. Τό χάρτινο σωλήνα πού σχη-
ματίστηκε έτσι τόν άφήνομε νά στεγνώση καί έπειτα τοΰ
κάνομε δυό πλάγιες τομές, και μέ στενές λουρίδες χαρ-
τιού και μέ κόλλα ένώνομε τά δυό κομμάτια προσεχτικά·
ετσι έ'χομε έ'να σίψωνα όπως φαίνεται στό σχήμα (είκ. 68
άριστερά), πού ό έ'νας βραχίονάς του εινε τριπλάσιος πε-
ρίπου άπό τόν άλλο.
Μετά τήν προετοιμασία αυτή γεμίζομε ως τή μέση
έ'να μπουκάλι μέ νερό ανακατωμένο μέ δυνατό ξύδι,
δυό μέρη νερού καί έ'να μέρος ξύδι, καί ρίχνομε μέσα
μικρά κομμάτια σόδας· τότε παράγονται φυσαλλίδες άπό
ένα άέριο, πού εΐνε πάλι άνθρακικό όξύ.

139
 "Ας θέσουμε τώρα στό λαιμό τοΰ μπουκαλιού τήν
άκρη τοΰ μικρότερου βραχίονα τοΰ σίφωνα, ένώ ό άλ-
λος θ ' άκουμπά μέσα σ' ένα μεγάλο και βαθύ δοχείο,
όπου έχομε τοποθετήσει άναμμένα τρία διαφορετικά στό
μέγεθος σπερματσέτα: τό ένα πολύ μικρό, τό άλλο λίγο
μεγαλύτερο και τό τρίτο άκόμη μεγαλύτερο. Τό άνθρα-
κικό οξύ περνώντας άνάμεσα άπό τό χάρτινο σωλήνα
κατεβαίνει στό δοχείο, καΐ έξαιτίας της μεγάλης του πυ-
κνότητας συσσωρεύεται στήν άρχή στό βάθος του, και
έπειτα άρχίζει ν' άνεβαίνη λίγο λίγο σέ διαδοχικά στρώ-
ματα. "Οταν τό πρώτο στρώμα φτάση στό φυτίλι τού
μικρότερου σπερματσέτου, θά δούμε τή φλόγα του νά
λιγοστεύη και νά σβήνη, χωρίς τά άλλα δυο κεριά νά
χάσουν τίποτε άπό τή λάμψη τους. Σέ λίγο έρχεται ή
σειρά τού δεύτερου σπερματσέτου και σέ λίγο τού τρί-
του, κι έτσι σβήνουν όλα μόνα τους, γιατί τό ανθρακικό
οξύ σβήνει τή φλόγα καθώς και τή φωτιά (είκ. 68).

69. Τό σπερματσέτο μέσα στό γυαλί της λάμπας.

Γιά νά προφυλάξουμε άπό τόν άνεμο ένα άναμ-

μένο σπερματσέτο τό βάζο με μέσα σ' ένα γυαλί της
λάμπας πάνω στό τραπέζι. Σέ λίγο όμως βλέπομε τή
φλόγα του ν' άδυνατίζη και ύστερα νά σβήνη· πού οφεί-
λεται τό δυσάρεστο αύτό άποτέλεσμα:
Στό άνθρακικό οξύ πού παράγεται άπό τήν καύση.
Επειδή τό άνθρακικό όξύ είνε βαρύτερο άπό τόν αέρα,
συσσωρεύεται ολοένα στό κατώτερο μέρος τού γυαλιού
και σβήνει τή φλόγα, πού χρειάζεται καθαρόν αέρα γιά
ν' άνάβη (είκ. 69 αριστερά). Τί πρέπει λοιπόν νά κάνουμε

140
 Είκ. 69.—Τό σπερματσέτο μέσα στό γυαλί της λάμπας.

για νά μή σβήση; Πρέπει νά δημιουργήσουμε ένα ρεϋμα

καθαρού άέρος μέσα στό γυαλί πού νά διώχνη τό άν-
θρακικό οξύ, άπαράλλαχτα δπως συμβαίνει σ' δλες τις
λάμπες τοΰ πετρελαίου. Δηλαδή τοποθετούμε τό γυαλί
της λάμπας μέ τό σπερματσέτο πάνω σ' ένα διάτρητο
ύποστήριγμα. Έ τ σ ι ό καθαρός άέρας μπαίνει μέσα στό
γυαλί άπό τό κάτω μέρος. Ό άέρας αύτός θερμαίνε-
ται και άνεβαίνει προς τά επάνω γιά νά φύγη, κι έτσι
εξασφαλίζεται τό ρεύμα.
Υπάρχει δμως και ένας άλλος εύκολώτερος τρόπος:
Τοποθετοΰμε οριζόντια στήν άπάνω άκρη τοΰ γυαλιού
της λάμπας ένα μετάλλινο σύρμα- π.χ. μιά φουρκέτα των
μαλλιών, και κρεμάμε άπ' αύτό ένα επισκεπτήριο διπλοο-

141
μένο λίγο στήν άκρη. Τό επισκεπτήριο πρέπει νά έχη
πλάτος ίσο μέ τή διάμετρο τοΰ γυαλιοϋ στό άπάνω μέ-
ρος του, ώστε νά τό χωρίση σέ δυό ϊσα μέρη σέ ΰψος
πέντε εκατοστών τοΰ μέτρου. Εννοείται δτι τό γυαλί
αυτή τή φορά στηρίζεται πάνω στό τραπέζι, δέν μπαίνει
δηλ. άέρας άπό κάτω. "Αν θέλουμε μάλιστα νά άπο-
κλείσουμε ολότελα τήν είσοδο τοΰ άέρα, τό τοποθετούμε
μέσα σ° έ'να πιάτο νερό. Τώρα τί βλέπομε; Τό σπερμα-
τσέτο άνάβει κανονικά καί ή φλόγα του εΐνε πολύ ζωηρή
(είκ. 69 δεξιά). Αύτό εξηγείται εύκολα.Άπό τό ένα μέρος
τοΰ επισκεπτηρίου μπαίνει καθαρός άέρας καί φτάνει
έως τή φλόγα καί τήν τροφοδοτεί, άπό τό άλλο ό άκά-
θαρτος θερμός άέρας πού περιέχει άνθρακικό όξύ άνε-
βαίνει καί βγαίνει άπό τό γυαλί.
Μ ' αύτόν τόν τρόπο έξασφαλίζομε τό ρεύμα πού
μας χρειάζεται. Τήν κίνηση αύτή τού θερμού καί τοΰ
•ψυχρού άέρα τή δείχνουν στό σχήμα δυό βέλη.
Γιά νά βεβαιωθούμε πειραματικά ότι γίνεται πράγ-
ματι αύτό τό ρεύμα πλησιάζομε έ'να σπίρτο άναμμένο
στήν άπάνω άκρη τοΰ γυαλιού: άπό τό ένα μέρος τοΰ
επισκεπτηρίου ή φλόγα πηγαίνει πρός τά μέσα, καί άπό
τ ' άλλο πρός τά έξω.

ωιεση ιών άερίων.

Τά άέρια έχουν μεγάλη δύναμη δταν εΐνε πιεσμένα
σ' εναν κλειστό χώρο· τότε προσπαθούν νά βγοϋν εξω,

142
και τό κατορθώνουν πολλές φορές με σημαντικά αποτελέ-
σματα. Ό ατμός, που είνε καϊ αυτός αέριο, με τη δύναμ/ή
του αύτη μπορεί νά κίνηση μιά μηχανή. Τη δύναμη αύτη
τη μετρούν με ενα ειδικό όργανο πού τό λένε στή Φυσική
μανόμετρο.

70. Ή κανονιά.

Παίρνομε ένα άδειο γυάλινο μπουκάλι πολύ χον-

τρό, π.χ. ένα μπουκάλι της σαμπάνιας, και τό γεμίζομε
νερό έως τό ένα τρίτο τού ύψους του. Διαλύομε μέσα στό
νερό αύτό λίγη δισανθρακική σόδα, άπό αύτήν πού που-
λιέται, όπως ξέρετε, μέσα σέ διπλά πακετάκια γιά τήν

Είκ. 70.—Ή κανονιά.

143
κατασκευή τεχνητού μεταλλικού νεροϋ. Τή σκόνη τοΰ
άλλου πακέτου, πού εινε τρυγικό όξύ, τήν βάζομε μέσα
σ' ένα κύλινδρο άπό παιγνιόχαρτο, πού τού βουλώνομε
τή μιά του άκρη μέ στουπόχαρτο. Τόν κύλινδρο αύτόν
τόν κρεμάμε στό φελλό τού μπουκαλιού πού εΐνε όρθιος
πάνω στό τραπέζι μέ μιά καρφίτσα, στήν όποία στε-
ρεώνομε ένα συρματάκι· τό άνοιχτό μέρος τοΰ κυλίν-
δρου πρέπει νά βρίσκεται πρός τά πάνω. Κλείνομε τώρα
δυνατά τό μπουκάλι μέ τό φελλό, άφοΰ κανονίσουμε
πρώτα τό μάκρος τοΰ σύρματος ώστε ό κύλινδρος πού
περιέχει τό τρυγικό όξύ νά μή έγγίζη τό νερό.
Τό κανόνι μας εΐνε έτοιμο· μένει τώρα νά πάρη
φωτιά.
Γ ι ' αύτό αρκεί νά βάλουμε τό μπουκάλι οριζόντια
πάνω σέ δυό μολυβοκόντυλα παράλληλα τοποθετημένα
πάνω στό τραπέζι, και πού είνε ό κιλλίβαντας τοΰ κανο-
νιού μας. Τό νερό τότε μπαίνει μέσα στό κύλινδρο, δια-
λύει τό τρυγικό όξύ, καί τό άνθρακικό όξύ πού παρά-
γεται άπότομα διώχνει τό φελλό μέ μιά δυνατή έκρηξη
(είκ. 70), ενώ άπό άντίδραση τό μπουκάλι γλιστρά
πρός τά οπίσω, πάνω στά δυό μολυβοκόντυλα, άπαράλ-
λαχτα όπως τό άληθινό κανόνι μετά τήν εκπυρσοκρότηση.

71. Ή δύναμη της αναπνοής.

"Οταν τά παιδιά φυσώντας μέσα σέ μιά χάρτινη

σακκούλα τή φουσκώσουν κι έπειτα τή χτυπούν στον
τοίχο γιά νά διασκεδάσουν μέ τό δυνατό κρότο πού
παράγεται, δέν φαντάζονται πόση δύναμη έχει ή άνα-
πνοή τους. Τή δύναμη αύτή τή μετρούν μέ ένα ειδικό

144
 Είχ. 71.—Ή δύναμη της αναπνοής.

όργανο, αλλά υπάρχει κι ένας άλλος τρόπος πολύ άπλός

και πολύ εύκολος, ό εξής:
Παίρνομε μιά μεγάλη χάρτινη στενόμακρη σακ-
κούλα, πολύ γερή. Τή θέτομε στήν άκρη ενός τραπε-
ζιού, μέ τό άνοιγμά της πρός τό μέρος μας, και βάζομε
άπό πάνω κάποιο βάρος, π.χ. ένα δυό τόμους μεγάλα
λεξικά. "Αν τή φουσκώσουμε τώρα τή σακκούλα φυ-
σώντας μέ τό στόμα μας δυνατά στό άνοιγμά της, 0ά
δούμε κάτι παράξενο: τά λεξικά ανασηκώνονται (είκ. 71).
Ή δύναμη της αναπνοής ενός εφήβου εΐνε ιόοη
ώστε μπορεί νά σηκοοση βάρος ίσο μέ τό δικό του βάρο<
Στύπα, Γύρω άπό τή Φνβική 10
145
72. Ό πεισματάρης φελλός.

Παίρνομε ενα φελλό στενώτερο από τό λαιμό

ενός συνηθισμένου μπουκαλιού, καΐ προτείνομε στη
συντροφιά άν μπορή κάνεις φυσώντας τον νά τόν
βάλη μέσα στό μπουκάλι. Φαίνεται πολύ εύκολο και
άπλό, καΐ όμως μόλις άρχίση νά φυσά ένας μέ όλη του
τή δύναμη, άμέσως θά καταλάβη πόσο δύσκολο εινε.
Ό φελλός άντί νά μπή μέσα στο μπουκάλι φεύγει προς
τά έξω- όσο δυνατώτερο μάλιστα είνε τό φύσημα τόσο
γρηγορώτερα απομακρύνεται! "Αλλος φυσά σιγά σιγά,
μά και πάλι δέν έπιτυχαίνει τίποτε· ό πεισματάρης φελ-
λός δέ θέλει νά μπή στό μπουκάλι (είκ. 72).
Τό διασκεδαστικό αύτό φαινόμενο έξηγεϊται ώς

Ι',Ιχ. 72.—Ό πεισματάρης φελλός.

146
έξης: Όταν φυσοϋμε τό φελλό, ένα μέρος άπ' τόν άέρα
μπαίνει μέσα στό μπουκάλι, συμπιέζεται, καί σαν ελα-
τήριο σπρώχνει πρός τά έξω τό φελλό.
Καί όμως υπάρχει τρόπος νά νικήσουμε τόν πει-
σματάρη φελλό, καί μάλιστα τρεις τρόποι:
Μιά πού όταν φυσούμε ό φελλός βγαίνει πρός τά
έξω, διωγμένος άπό τόν άέρα πού συμπιέζεται μέσα στό
μπουκάλι, ίσως άν κάνουμε τό αντίθετο, άν ρουφήξουμε
δηλαδή, νά επιτύχουμε. Πράγματι, τώρα σχηματίζεται
κάποιο κενό μέσα στό μπουκάλι, καί τότε ή άτμοσφαιρική
πίεση άναγκάζει λίγο άέρα νά μπή μέσα στό μπουκάλι,
κι αύτός παρασύρει μαζί τοτι καί τό φελλό.
Τό μικρό αύτό κενό μπορούμε νά τό επιτύχουμε καί
άν θερμάνουμε τό μπουκάλι πάνω άπό μιά λάμπα ή
κοντά στή φωτιά· τότε ό ψυχρός άέρας πού θά βγά-
λουμε μέ τό φύσημά μας θά μπορέση νά σπρώξη τό
φελλό μέσα στό μπουκάλι.
Έ ν α ς άλλος τρόπος γιά νά επιτύχουμε τό πείραμά
μας εΐνε νά μεταχειριστούμε γιά τό φύσημά μας ένα
οιοδήποτε σωληνάκι, π.χ. ένα καλαμάκι, ένα μακαρόνι
κ.λ. Φυσούμε δηλ. μέ τό σωληνάκι μας ίσια πάνω στή
βάση τού φελλού, πού θά μπή άμέσως στό μπουκάλι.
Πάντα όμως τό πείραμα πρέπει νά γίνεται μέ όλό-
στεγνο μπουκάλι καί άν μέ τήν άναπνοή μας λίγο
υγράνθηκε πρέπει νά τό σφουγγίσουμε καλά.

73. Τό νόμισμα ατού πετά.

Διαλέγομε ένα κωνικό ποτηράκι τού λικέρ, πού ή

διάμετρος του πάνω πάνω νά εΐνε λίγο μεγαλύτερη άπ'

147
τή διάμετρο ενός ταλλήρου. Στό βάθος τοΰ ποτηριού
βάζο με ένα μικρό νόμισμα, ένα είκοσαράκι π.χ. ή πε-
νηνταράκι, και άπό πάνω του το τάλληρο, πού δεν κα-
τεβαίνει πολύ μέσ' στό ποτήρι, αλλά στέκεται οριζόντιο
σάν καπάκι.
Τώρα είμαστε έτοιμοι γιά τό παράξενο πείραμά
μας: Θά κάνουμε τό πενηνταράκι νά πετάξη χωρίς νά
έγγίσουμε ούτε αύτό ούτε τό ποτήρι. Φυσούμε δυνατά
άκρη άκρη τό τάλληρο· τότε αύτό γυρίζει περί, μιά διά-
μετρο του καΐ παίρνει θέση κατακόρυφη, και συγχρό-
νως ό άέρας πού μέ τό φύσημά μας συμπιέζεται κάτω
άπ' τό μικρό νόμισμα τό κάνει νά πηδά έξω άπό τό
ποτήρι (είκ. 73). Τότε παύομε νά φυσούμε, και τό τάλ-
ληρο έρχεται πάλι στή θέση του.

Είκ. 73.—Τό νόμισμα πού πετά.

148
74. Ή πεταλούδα πού πετά.

Παίρνομε ένα άνοιχτόλαιμο μπουκάλι καί τό κλεί-

νομε μέ ένα φελλό τρύπιο οτή μέση γιά νά μπαίνη ό
σωλήνας ενός γυάλινου' χωνιού (είκ. 74). Μέ λίγο βου-
λοκέρι κλείνομε καλά κάθε άνοιγμα, και τό μικρότερο,
πού θά ύπάρχη άνάμεσα στό λαιμό τού μπουκαλιού καί

Είκ. 74.—Ή πεταλούδα ποίι πκτιϊ.

46
τό φελλό ή τό φελλό και τό χωνί. Γεμίζομε ώς τά μισά
τό μπουκάλι μέ νερό και ρίχνομε μέσα τις δυο άσπρες
σκόνες μέ τις όποιες φτιάνομε τό τεχνητό νερό τοΰ
Σέλτς· δηλαδή δισανθρακική σόδα και τρυγικό όξύ, πού
τις άγοράζομε άπό τό φαρμακείο. Τότε παράγεται μέσα
στό ύγρό ένας αναβρασμός, και ταυτόχρονα εξέρχε-
ται άνθρακικό όξύ, πού ολοένα προσπαθεί να διαφύγη
άπό τό σωλήνα τοΰ χωνιού. 'Αλλά άν βάλουμε μέσα στό
χωνι δύο ή τρεις σφαίρες άπό έντεριώνη κουφοξυλιάς ή
άπό φελλό, τότε τό άέριο βγαίνει μονάχα κατά διαλείμ-
ματα, γιατί εξαιτίας τού βάρους ή μιά άπό τις σφαί-
ρες έρχεται καΐ βουλώνει τήν τρύπα τοΰ χοονιοΰ, έως
ότου ή δύναμη πού θάχη τό καινούργιο άνθρακικό
όξύ πού παράγεται ξανασηκώση τή σφαίρα. Τότε φεύ-
γει λίγο άέριο, ή πίεση λιγοστεύει, και μιά άλλη σφαίρα
ξαναπέφτει και κλείνει τό άνοιγμα τού χωνιού. Τό φαι-
νόμενο αύτό εξακολουθεί όσο παράγεται και άνθρα-
κικό όξύ.
"Αν χρωματίσουμε άπό πρίν μέ διάφορα χρώματα
τις σφαίρες πού ξεσηκώνονται άπότομα άπό τό χωνί»
ό χορός αύτός πού κάνουν τά άψυχα άντικείμενα θά
εϊνε άρκετά παράδοξος.
Μέ τόν έξης μάλιστα τρόπο μπορούμε νά κάνουμε
διασκεδαστικώτατο τό πείραμά μας: Κολλάμε σέ κάθε
σφαίρα φύλλα άπό σιγαρόχαρτο, κομμένα και χρωμα-
τισμένα σάν τά φτερά μιάς ώραίας πεταλούδας. Τότε
θά δούμε τις χάρτινες πεταλούδες μας νά πετούν πάνω
άπ' τό χωνί, και άπό καιρό σέ καιρό νά κάθουνται πάνω
σ' αύτό, απαράλλαχτα όπως οί αληθινές πεταλούδες στό
λουλουδισμένο κάμπο (είκ. 74).

J 50
75. Τό νόμισμα πού πηδά.

Βάζομε ένα πενηνταράκι πάνω στό τραπέζι. Πώς

εινε δυνατό χωρίς νά έγγίσουμε ούτε τό νόμισμα ούτε
τό τραπέζι νά τό πάρουμε στό χέρι μας;
Κρατούμε τό χέρι μας μισάνοιχτο πίσω άπ' τό νό-
μισμα καί φυσούμε άπότομα στό τραπέζι τέσσερα έως
πέντε έκατοστόμέτρα μπρος άπό τό νόμισμα. Ό άέρας,
πού συμπιέζεται άπό τό φύσημά μας, θά εισχώρηση
κάτω άπό τό νόμισμα καί θά έχη αρκετή ελαστικότητα
γιά νά τό άναγκάση νά πηδήση άπ' τό τραπέζι μέσα
στό χέρι μας. Μέ μιά προηγούμενη μικρή εξάσκηση πάν-
τοτε Όά έπιτυχαίνουμε.

Ε'ικ. 75.— Τ ό νόμισμα πού πηδά.

151
 Τό σχήμα (είκ. 75) δείχνει πολύ καλά τή θέση πού
πρέπει νάχη εκείνος πού κάνει τό πείραμα, τό χέρι του
καΐ τό νόμισμα.

76. Τό πιστό μπαλόνι.

Τό παιδάκι πού χθες ή μητέρα του τοΰ αγόρασε

γιά παιγνίδι ένα καουτσουκένιο μπα?^όνι γεμάτο άπό
φωταέριο εΐνε σήμερα άπαρηγόρητο, γιατί τό μπαλόνι

Είκ. 76.—Τό πιστό μπαλόνι.

152
του βρίσκεται κάτο) στο πάτωμα, λίγο ξεφούσκωτο, χα-
λαρό και χωρίς ζωή.
Θά τό παρηγορήση δμως άμέσως ή μητέρα του
δταν κάνη μ' αύτό τό άκόλουθο πείραμα:
Φέρνει τό μπαλόνι σέ μιά γωνιά τής κάμαρας έπάνω
σέ μιά καρέκλα, έπειτα άπομακρύνεται άπ' αύτό, κάνει
περίπατο μέσα στό δωμάτιο, πηγαίνει στό άλλο δωμάτιο,
περνά άπό κάθε διάδρομο, και πάντα τό πιστό μπαλόνι
βρίσκεται άπό πίσω της. Κατέβηκε άπό την καρέκλα και
ακολούθησε τή μητέρα σέ άπόσταση ενός ή δύο μέτρων,
σά νά ήταν δεμένο μέ μιά κλωστή.
Σταματά ή μητέρα, σταματά καί τό μπαλόνι· ξαναρ-
χίζει νά περπατή, τό ίδιο κάνει κι αύτό· πηγαίνει σιγά,
κι αύτό κανονίζει τό δρόμο του, τρέχει κι αύτό ξοπίσω
της σάν πιστό σκυλάκι (είκ. 76),
Πώς γίνεται αύτό;
'Απλούστατα. Ή μητέρα μέ τό περπάτημά της προ-
καλεί τή μετακίνηση τού άέρα. "Ετσι παράγεται ξοπίσω
της ένα μερικό κενό πού παρασύρει τά ελαφρά πρά-
ματα, όπως τό μπαλόνι.
Τό πείραμα έπιτυχαίνει όταν ή ποσότητα τού άέρα
πού μετακινείται εΐνε άρκετά μεγάλη. "Ωστε οί γυναίκες
μέ τά μακριά τους τά φουστάνια κάνουν τό πείραμα πιο
εύκολα παρά οί άντρες. Αύτοι πρέπει νά περπατούν
πολύ γρηγορώτερα.

77. Ή φλόγα τοΰ σπερματσέτου.

Δοκιμάστε νά φυσήξετε τή φλόγα ενός άναμμένοι»

σπερματσέτου έχοντας εμπρός του ένα επισκεπτήριο ή

153
 ΕΙκ. 77.—"Η φλόγα τοίί σπερματσέτου.

ένα άπό κείνα τά διαφράγματα πού βάζουνε πίσω άπό

τά σπερματσέτα τού πιάνου.
Τό σπερματσέτο όχι μονάχα δε σβήνει, πού είνε
φυσικό γιατί εμποδίζει το χαρτόνι, αλλά παράγεται καΐ
τό έξης παράδοξο φαινόμενο: ή φλόγα τού σπερματσέτου
γυρίζει προς τό μέρος σας, ή άκρη του δηλαδή στρέφεται
προς τό μέρος πού φυσάτε, σά νά τή φυσούσε κάποιος
πού βρίσκεται άπέναντί σας (είκ. 77). Τό φύσημά σας,
άφοϋ χτυπήση τό διάφραγμα, γυρίζει προς εσάς μέ άρ-
κετή δύναμη ωστε να παρασύρη και άρκετή ποσότητα
άέρα πού περιβάλλει τή φλόγα, κι έτσι αυτή γιά μιά

154
στιγμή βρίσκεται σ' ένα ρεύμα αέρα, πού διευθύνεται
αντίθετα προς τό φύσημά σας.

78. Τό σπερματσέτο καί τό χωνί.

Προτείνετε στούς φίλους σας νά σβήσουν άν μπο-

ρούν ένα άναμμένο σπερματσέτο φυσώντας τό μ' ένα
χοον! άπό τό στενό του μέρος. Τό χωνί μπορεί νά εινε
καμωμένο άπό χαρτί ή καί άπό τά συνηθισμένα.
Ό σ ο ι δέν ξέρουν τό πείραμα θά προσπαθήσουν νά
σβήσουν τή φλόγα κρατώντας οριζόντια τό χωνί καί
φυσώντας μέ όλη τους τή δύναμη άκριβώς άπέναντι
στή φλόγα, όπως φαίνεται στό σχήμα (είκ. 78). ΓΙάν-

Είκ. 78.—Τό σπερματσέτο και τό χωνί.

155
τοτε θ ' άποτυχαίνουν ή φλόγα δε θά μετακινήται κα-
θόλου, όση δύναμη κι αν καταβάλλουν, όσο πιο δυνατά
καΐ αν φυσούν. Ό άέρας πού βγαίνει άπ' το στόμα
κείνου πού φυσά σκορπίζεται γύρω τριγύρω στό κω-
νικό μέρος τοΰ χωνιού καΐ ξεφεύγει άπό τή βάση τοΰ
κώνου, άπ* τά χείλια δηλαδή τοΰ χωνιού. "Ωστε γιά νά
σβήσουμε τό σπερματσέτο πρέπει νά κατεβάσουμε ελα-
φρά τό χωνί, κι έτσι ή φλόγα θά βρίσκεται κοντά στό
στρογγυλό άνοιγμα του- τότε αν φυσήξουμε άμέσως
έπιτυχαίνομε (είκ. 78).

156
 6.

Α Κ Ο Υ Σ Τ Ι Κ Η
 6. Α Κ Ο Υ Σ Τ Ι Κ Η

Σελ.

Ή παραγωγή κι ή διάδοση τοΰ ήχου 159

79. Οί κραδασμοί τοΰ κρυστάλλινου ποτηριού . .159
8 0 . Τ ό σύρμα πού χορεύει 161
8 1 . Τ ό ποτήρι πού σπα μέ τή φωνή 162
8 2 . Ό παραπονιάρης κανόνας 163

Ή μουσική 165
8 3 . Τ ό σωληνόφωνο 165
'3fC (Bapaywyh κι ή διάδοση ιοϋ ήχου.

Κάθε σώμα που παράγει ήχο δονείται, και ή δόνηση

αύτη μεταδίδεται σε δλες τις διευθύνσεις με τον άέρα,
πού κι αύτός δονείται πάλι κατά παρόμοιον τρόπο. Ή ταχύ-
τητα με τήν οποίαν διαδίδεται δ ήχος στον άέρα εινε 340
μέτρα περίπου τδ δευτερόλεπτο. Ό ήχος διαδίδεται και με
τά στερεά καϊ με τά υγρά και με τά άέρια. Μόνον στο κενό
δεν διαδίδεται δ ήχος.

79. Οι κραδασμοί τοΰ κρυστάλλινου ποτηριού.

Παίρνομε ένα λεπτό κρυστάλλινο ποτήρι, πολύ

ηχηρό, σχεδόν γεμάτο μέ νερό, σφουγγίζομε καλά τά
χείλια του και θέτομε πάνω σ' αύτά ένα σταυρό άπό
χαρτονάκι μέ ϊσα σκέλη, διπλώνοντας λίγο τις άκρες του
γιά νά μή γλιοτρά προς τά πλάγια (είκ. 79).
Τώρα μέ τό δάχτυλο μας λίγο βρεμένο τρίβομε ένα
οιοδήποτε μέρος της εξωτερικής έπιφανείας τού ποτη-
ριού. Ένας ήχος άκούγεται άμέσως σάν άπό τραγούδι.
Μά δέν εινε μόνο αύτό. Γίνεται και ένα άλλο παράξενο
φαινόμενο· έάν τό δάχτυλο μας τρίβη τό ποτήρι κάτω
άπονα σκέλος τού σταυρού, ό σταυρός θά μείνη άκίνη-
τος. "Αν όμως τό έναντίο τρίψουμε τό ποτήρι σ' ένα

159
 Είκ. 79.— Οί κραδασμοί τοΰ κρυστάλλινου ποτηριού.

σημείο πού βρίσκεται ανάμεσα στά δυο σκέλη τοΰ σταυ-

ρού, τότε ό σταυρός θ ' άρχίζη νά περιστρέφεται άργά
άργά,ώσάν νά υπάκουη σε μιάν άγνωστη δύναμη (είκ. 79),
καί δε θά σταματήση παρά μόνο όταν ενα άπό τά σκέλη
του έ'ρΟη πάνω άπό τό δάχτυλο μας πού τρίβει τό πο-
τήρι. Έάν λοιπόν μετακινούμε τό δάχτυλο μας γύρω
τριγύρω στό ποτήρι, ό σταυρός θά περιστρέφεται κατά
τή θέληση μας.
Τό άπλούστατο αύτό πείραμα άποδεικνύει ότι ύπάρ-
χουν τά σημεία πού στήν 'Ακουστική τά ονομάζουν δε-
σμούς καί κοιλιές. Οί δεσμοί εΐνε τά σημεία όπου τά χεί-
λια τού ποτηριού μένουν σέ ηρεμία, δέν κραδαίνονται,
καί εΐνε άκριβώς εκεί πού σταματού τά σκέλη τού σταυ-

160
ρού. Κοιλιές εινε τά σημεία πού βρίσκονται ανάμεσα
στούς δεσμούς και δπου οί κραδασμοί πού παράγονται
στά χείλια εινε πιό αισθητοί- γιά τό λόγο αύτό άπάνω
στις κοιλιές τά σκέλη τού σταυρού δέ μπορούν νά μεί-
νουν σέ ηρεμία.

80. Τό σύρμα πού χορεύει.

Έ ν α σύρμα πού χορεύει μέ τους ήχους τής μου-

σικής εινε βέβαια κάτι πολύ ενδιαφέρον και περίεργο,
καΐ θά διασκεδάση πολύ τή συντροφιά μέ τό παρά-
ξενο αύτό κατόρθωμα του.
Βάζομε πάνω στό τραπέζι δύο όμοια κρυστάλλινα

Είκ. 80.— Τ ό σύρμα πού χορεύει.

Στύπα, Γύρω άπό τη Φνοιχή 11
161
ποτήρια μέ λίγο νερό μέσα, ως τό τέταρτο πάνω κάτω
τοΰ ύψους των, τό ένα δίπλα στό άλλο σέ μικρή άπό-
σταση. Χύνομε έπειτα λίγο νερό στό ένα ή στό άλλο έως
ότου νά δίνουν και τά δυό τόν ίδιον άκριβώς ήχο δταν
τά χτυποϋμε έλαψρά μ' ένα μαχαίρι· τά χορδίζομε μέ
άλλα λόγια.
Έπειτα τοποθετούμε πάνω στό ένα ποτήρι, δπως
φαίνεται στό σχήμα άριστερά (είκ. 80), ένα μετάλλινο
σΰρμα, πολύ ελαφρό, μέ γυριστές τις άκρες του, καί τρί-
βομε τά χείλια τοΰ άλλου μέ βρεμένο τό δάχτυλο μας
ώστε νά παράγουν κάποιον ήχο. Οί κραδασμοί τοΰ δεύ-
τερου αυτού ποτηριού μεταδίδονται άμέσως καί στό
άλλο, πράμα πού γίνεται άμέσως άντιληπτό, γιατί βλέ-
πομε τό σύρμα νά ταράζεται πάνω στά χείλια τοΰ πο-
τηριοΰ καί νά χορεύη δσον καιρό τό άλλο ποτήρι σκορ-
πάει γύρω τόν τραγουδιστό του ήχο.

81. Τό ποτήρι πού σπά μέ τή φωνή.

Παίρνομε ένα λεπτό κρυστάλλινο ποτηράκι καί

κρατώντας το άπό τό πόδι τό κάνομε μέ τό δάχτυλο
μας νά βγάλη έναν ήχο, πού συνήθως εΐνε μιά πολύ
χαμηλή νότα. Άμέσως έπειτα φέρνομε τό ποτηράκι κοντά
στό στόμα μας καί φωνάζομε μέσα όσο πιδ δυνατά μπο-
ρούμε τήν ίδια νότα. Τις περισσότερες φορές τό πο-
τήρι, πού οί κραδασμοί του μ' αύτόν τόν τρόπο γίνονται
πιο έντονοι, σπά.
Τό πείραμα αύτό τό έκανε συχνά κάποιος περίφη-
μος βαρύτονος, πού στις φιλικές συναναστροφές έσπανε
μ' αύτόν τόν τρόπο όλα τά ποτήρια πού τοΰ έδιναν γιά

162
 Είκ. 81.—Τό ποτήρι πού σπα μέ τή φωνή.

τό σκοπό αύτό. Μιά τέτοια σκηνή τοΰ μεγάλου βαρυ-

τόνου παριστάνει και ή εικόνα 81.

82. Ό παραατονιάρης κανόνας.

Γιά τό παράξενο και διασκεδαστικό αύτό πείραμα

χρειαζόμεθα έναν πλατύ κανόνα της ιχνογραφίας κι ένα
σπάγγο.
Δένομε τή μιάν άκρη τοΰ σπάγγου στήν τρύπα τοΰ
κανόνα και κρατώντας τήν άλλη άκρη του στό χέρι μας
άρχίζομε νά τόν περιστρέφουμε στον άέρα μέ δύναμη,
απαράλλαχτα όπως κάνομε μέ τή σφεντόνα. Πολύ γρή-
γορα όμως θά δούμε πώς μας είνε άδύνατο νά τόν πε-

163
ριστρέφουμε στό ίδιο κατακόρυφο επίπεδο. Τί συμβαί-
νει; Ή φυγόκεντρη δύναμη νικιέται άπό τήν άντίσταση
τού άέρα πού ενεργεί πάνω στον πλατύ κανόνα καί τόν
άναγκάζει νά περιστρέφεται πολύ γρήγορα γύρω στον
εαυτό του, κι έ'τσι ό κανόνας ολοένα απομακρύνεται
άπό τό χέρι μας, καί άντι νά διαγράφη έναν κύκλο σέ
κατακόρυφο επίπεδο, διαγράφει έναν κώνο, πού ή κο-
ρυφή του βρίσκεται στήν άκρη τού χεριού μας (είκ. 82).
'Ακόμη ό κανόνας μας δείχνει πότε τή στενή του
πλευρά καί πότε τήν πλατειά, και αύτό παράγει οπτικά
άποτελέσματα παράδοξα, προ πάντων άν κάνουμε τό πεί-
ραμά μας μπροστά σ'έναν καθρέφτη.
Μά τό πιο ενδιαφέρον σ' αύτό τό πείραμα εΐνε τό

Είκ. 82.—Ό παραπονιάρης κανόνας.

164
ακουστικό του μέρος. Μεγάλη είνε ή εναλλαγή των
ήχων πού ακούγονται ανάλογα μέ τή γρήγορη ή άργή
περιστροφική κίνηση πού τού δίνουμε. "Αλλοτε ήχοι
σπαραχτικοί τρυπούν τ ' αύτιά μας και άλλοτε δυνατά
ρουχαλητά. "Ετσι μας εινε εύκολο νά τόν κάνουμε νά μι-
μήται τούς κλαψιάρικους στεναγμούς τοΰ βοριά ή τά
θρηνητικά ούρλιάσματα τής καταιγίδας. Όταν μάλιστα
κάνουμε τό πείραμά μας κρυφά πίσω άπό μιά πόρτα, Οά
κάνουν μεγάλη έντύπωση σ' όλους τούς φίλους μας τ' ά-
νεξήγητα αύτά θρηνητικά ούρλιάσματα.

m μουσική.
"Οταν άκούμε σύγχρονα ή διαδοχικά διαφόρους ήχους,
άλλοτε έχομε αίσθημα ευχάριστο και άλλοτε δυσάρεστο.
Ή μουσική εχει σκοπό νά μας χαρίζη τό ευχάριστο αί-
σθημα. Στή μουσική χρησιμοποιούν εφτά φθόγγους, πού
αποτελούν τή μουσική κλίμακα. Αύτήν άκολουθοϋν άλ-
λες σειρές, ή καθεμιά άπό εφτά φθόγγους, πού τις ση-
μειώνουν με άριθμούς δίπλα στούς φθόγγους. Ή οργανική
μουσική εκτείνεται σε οχτώ κλίμακες και ή φωνητική σε
τρεις κλίμακες και πέντε ακόμη φθόγγους.

83. Τό σωληνόφωνο.

Παίρνομε οχτώ σωλήνες άπό χαρτόνι, τής ίδιας

διαμέτρου, άπό κείνους πού τυλίγουν πολυτελή είκονο-

165
γραφή μένα περιοδικά, όταν τά στέλνουν μέ τό ταχυδρο-
μείο. Μ ' αυτά θά φτιάξουμε ένα πρωτότυπο μουσικό
όργανο, τό σωληνόφωνο.
Τόν πρώτο σωλήνα τόν άφήνομε όπως εΐνε- αυ-
τός θά μας δώση τό φθόγγο ντό, τό φυσικό· τόν
όγδοο τόν κόβομε σέ δυό μέρη· τό ένα άπό τά δυό αυτά
κομμάτια πρέπει νά εινε άκριβώς τό μισό τοΰ πρώτου
σα)λήνα, κι αύτό θά μας δώση τό υψηλό ντό· τούς άλ-
λους έξη σωλήνας θά τούς κόψουμε σύμφωνα μέ τις
έξης άναλογίες:
1 JL _1 JL JL 8 8

9 5 4 Τ ΊΓ Ϊ5 2

ντό ρέ μ,ί φά σολ λά οί ντό

'Ανάμεσα σ'αύτούς καλό εινε νά βάλουμε ακόμα

άλλους τέσσερις σωλήνες: φά ντιέζ, πού ό σωλήνας του
θά έχη μάκρος άνάμεσα στό φά καί στό σόλ, σί μπεμόλ,
άνάμεσα στό λά καί στό σί, άκόμη τό ρέ καί τό μί υ-
ψηλά, πού θά έχουν μάκρος τά | ή * τοΰ υψηλού ντό.
Έάν ό μεγαλύτερος άπό τούς δώδεκα σωλήνες μας
έχει μάκρος 45 εκατοστά τού μέτρου οί άλλοι θά κοπούν
έτσι ώστε νά έχουν τό παρακάτω μάκρος ό καθένας:

ντό ρέ μί φά φα ντιέζ οόλ λά σί μπεμόλ οί ντό, ρε, μί 2

4δ 40 36 33j 32f- 30 27 25 24 22 19 18

"Ενας μουσικός γιά νά εύρη τό σωστό μέγεθος θά

όδηγηθή πολύ καλά άπό τό αύτί του.
Τούς σωλήνες αυτούς έτσι προετοιμασμένους τούς
βάζομε παράλληλα καί σέ σειρά άνάλογα μέ τό μέγεθος
τους, ώστε νά άπέχη δυό εκατοστά τού μέτρου ό καθέ-
νας άπό τό διπλανό του, καί τούς συνδέομε μέ δυό

166
μεταξωτές κλωστές, πού τις δένομε γύρω τριγύρα) καΐ
στή σειρά στή μέση τού καθενός (είκ. 83). Και γιά νά
εινε παράλλη?ωι οί σωλήνες, όταν θά τούς κρατούμε
άπό τό χέρι μας, τούς δένομε πάλι μέ μεταξωτές κλω-
στές τΙς άκρες τους, ή όπως τούς δέσαμε στή μέση ή
μονάχα μ' ένα κόμπο άνάμεσα σέ δυο σωλήνες, όπως
φαίνεται στό σχήμα.
Γράφομε αν θέλουμε τό όνομα τής νότας πάνω σέ
κάθε σωλήνα μέ μεγάλα γράμματα και προσθέτομε στίς

Είκ. 83.—Ύό σωληνόφωνο.

167
δυό άκρες δυό ξύλα ή δυό κανόνες σχολικούς· αύτοΐ θά
μας χρησιμεύσουν γιά χερούλια, γιά νά κρατάμε τό όρ-
γανο άπό τό ένα ή άπό τό άλλο μέρος.
Έτοιμάζομε κι έ'να σφυράκι επίτηδες καμωμένο
άπό φελλό, καί μ' αύτό χτυπάμε στό σωληνόφοονό μας
όποιον σκοπό ξέρομε.
"Αν θέλουμε δένομε τό όργανο μας άπό τις άκρες
του πάνω σέ δυό καρέκλες, ώστε νά εινε οριζόντιο. Τότε
μιά πού καιτά δυό χέρια μας εΐνε ελεύθερα έτοιμάζομε
δυό σφυράκια και χτυπάμε δυό σωλήνες ταυτόχρονα.
Τώρα τό όργανο μας γίνεται άκόμη πιο ενδιαφέρον.

168
 7. Ο Π Τ Ι Κ Η
Σελ.
Ή ανάκλαση και ή διάθλαση τοΰ φωτός 171
8 4 . Ή ανάκλαση τοΰ φωτός στην επιφάνεια των
ΐ διάφανων σωμάτων 173 χ
8 5 . Τ ό έπαργυρωμένο αυγό 175 y
8 6 . Τ ό μαγικό κουτί 176 jj
* 8 7 . Τ ό νόμισμα και ή διάθλαση 179
Τά κάτοπτρα 181 Λ
88. Τ ό ζωντανό νευρόσπαστο 182 ;<
89. Ό σπασμένος καθρέφτης 183 χ
90. Ό μαγικός καθρέφτης 184 y
91. Τ ό κουτάλι άντανακλαστήρας 186 Π
92. Τ ό μάτι τής ράχης 186 ·|
Οί φακοί 189 Α
9 3 . Δυο πρόχειροι φακοί 190 Χ
9 4 . Ό θαυματουργός φακός 191 ν
Ή σκιά 193 y
95. Οί κινέζικες σκιές 193 \j
96. Ή ζωντανή σκιά 1 9 5 (')
97. Θέατρο σέ καίίρέφτη 196 Λ
98. Οί κινούμενες σκιές 198
Τά συμπληρωματικά χρώματα . . . . 200 χ
9 9 . Ό πράσινος διαβολάκος 201 y
1 0 0 . Τ ό τοίχρωμο άστρο 202 y
1 0 1 . Οί σημαίες 204 ()
Ή περίθλαση τοΰ φωτός 206 Α
1 0 2 . Οί μύλοι τοΰ Δόν Κιχώτη 207 Α
Ή συμβολή τοΰ φωτός 209 χ
1 0 3 . Οί ραβδωτές εικόνες . . . ; . . . . 209 y
! Τό μάτι και οί οπτικές άπατες . . .211 Π
104. Τ ό πουλάκι και τό κλουβί 213 |J
105. Τ ό πουλάκι μέσα στό κλουβί 214 Λ
106. Ό άνθρωπος πού καταπίνει τό πουλί . . . 214 (\
107. Ή καρφίτσα πού στριφογυρίζει 216 Χ
108. Τ ό ψεύτικο κρυστάλλινο ποτήρι 218 y
109. Τ ά παράξενα τόξα 220 y
110. Ή δύσκολη ανάγνωση 221 jj
 'SfC άνάκ^αοη
και ή diddjaen ιον φωίός.

"Οταν παρατηρούμε μια πολύ λεία και στιλπνή επιφά-

νεια βλέπομε πάνω σ' αυτήν δσα πράματα βρίσκονται μπρο-
στά της. Αυτό οφείλεται στην ανάκλαση τον φωτός.
"Οταν πάλι παρατηρούμε ένα οποιοδήποτε αντικείμενο
βυθισμένο μέσα στο νερό, μας φαίνεται πώς βρίσκεται
ψηλότερα από την πραγματική τον θέση. Αντο οφείλεται
στη διάθλαση τοϋ φωτός. 'Έτσι ενα μπαστούνι μισοβυ-
θισμέγο στο νερό μας φαίνεται σπασμένο.
Ή ανάκλαση και ή διάθλαση τοϋ φωτός άκολον-
θονν ώρισμένονς νόμους, τους οποίους μελετούν στα εργα-
στήρια της Φυσικής με όργανα πολύ λεπτά και πολύπλοκα-
' Υπάρχει όμως και ενας άλλος πολύ απλούστερος τρόπος νά
τους αντιληφθούμε, με τή βοήθεια δηλαδή ενός χαρτονένιου
δίσκον, πάνω στον όποιο εΐνε καρφωμένες τρεις καρφίτσες.
Ό δίσκος μας πρέπει νά έ'χη ακτίνα 6 εκατοστό μέτρα-
Χαράζομε πάνω σ' αυτόν δνό κάθετες διαμέτρονς, την Λ Β
και την Γ Δ (είκ. 84)."Επειτα παίρνομε ενα μήκος μικρότερο,
π.χ. 12 χάιοστόμετρα, και το μετρούμε τρεις φορές πάνω
στην ακτίνα ΟΓ, ώστε ή Ο Ε νά εΐνε 36 χιλιοστό μέτρα,
και τέσσερις φορές πάνω στην ΟΔ, ώστε ή Ο Ζ νά εΐνε 18

171
χιλιοστό μέτρα. Άπό τά σημεία Ε και Ζ γράφο με παράλ-
ληλες γραμμές προς τήν Α Β, τις ευθείες Η Θ και ΙΚ, επί-
σης γράφο με τις ακτίνες Η Ο και ΟΚ. Καρφώνομε τώρα
άκρη άκρη στήν περιφέρεια τοΰ δίσκου και κάθετα πάνω
σ' αυτόν στά τρία σημεία Η, Θ καϊ Κ τρεις καρφίτσες.
"Ετσι είμαστε έτοιμοι πιά γιά τό πείραμά μας.
Βυθίζομε κατακόρυφα τό δίσκο μας μέσα σ' ενα δο-
χείο νερό, σε μιά άναποδογυρισμένη τυριέρα π.χ., και τον
κρατάμε ετσι ώστε ή διάμετρος ΑΒ νά αυμπέση με τήν
επιφάνεια τοΰ νεροϋ. Πλησιάζομε τό μάτι μας στο σημείο
Η και παρατηρούμε στή διε ύθυνση τής ακτίνας Η Ο. Θά
διαπιστώσουμε αμέσως ότι ή καρφίτσα Η κρύβει τις δυο
άλλες.

Είκ. 84.—Ή ανάκλαση και ή διάθλαση τοΰ φωτός.

172
 Νά ή εξήγηση τοϋ φαινομένου:
Ή καρφίτσα Θ ανακλάται πάνω στην επιφάνεια τοϋ
νεροϋ και ή εικόνα της φαίνεται στο σημείο Λ, πού εΐνε τό
συμμετρικό τοϋ σημείου Θ προς τό οριζόντιο επίπεδο τοϋ
νεροϋ. Αυτό αποδεικνύει ότι «ή γωνία της προσπτώ-
σεως ΘΟΓ, πού σχηματίζει ή προσπίπτουσα άκτις με
την κάθετο, εΐνε ίση με τή γωνία της άνακλάσεως
Γ Η Ο » , πού σχηματίζει με την κάθετο ή άκτϊνα πού ανα-
κλάται, επειδή οί γωνίες ΘΟΓ και ΛΟΔ εΐνε ίσες πάνω στο
σχέδίασμά μας και ή γωνία ΛΟΔ εΐνε ίση με την κατα-
κόρυφή της Γ Ο Η .
Από τ' άλλο μέρος πάλι ή διάθλαση μας δείχνει την
εικόνα της καρφίτσας Κ στο σημείο Λ- ή απόσταση τον ση-
μείου Λ από την επιφάνεια τοϋ νεροϋ εΐνε ίση με τα 3/4 της
αποστάσεως τοϋ σημείου Κ άπό την ίδια επιφάνεια, δη-
λαδή ϊση προς την ΟΖ. Αυτό αποδεικνύει ότι ό δείκτης
της διαθλάσεως (δηλαδή τό πόσο ή οπτική άκτϊνα άνν-
•ψώθηκε περνώντας άπό τον άέρα στο νερό) εΐνε ϊση
' ' 3/
προς τα /4.
"Ετσι λοιπόν χάρις στούς νόμους αυτούς πού ακολου-
θούν ή άνάκλαση και ή διάθλαση τοϋ φωτός, οί εικόνες της
καρφίτσας Θ κάί Κ συμπίπτουν στο ίδιο σημείο Λ, πού τό
κρύβει άπό τά μάτια τοϋ παρατηρητή ή καρφίτσα Η.

84. Ή άνάκλαση τοϋ φωτός στην

επιφάνεια των διάφανων σωμάτων.

Τοποθετούμε συμμετρικά και άπό τά δυο μέρη μιας

όρθιας γυάλινης πλάκας, π.χ. ενός ανοιχτού παραθυρό-
φυλλου, δυο καντηλέρια με κεριά τοΰ ίδιου ΰψους.

173
 Είκ. 85.—Ή άνάκλαση τοΰ φωτός
στην επιφάνεια των διάφανων σωμάτων.

Τό κερί πού βρίσκεται μπρος στο ανοιχτό παρα-

θυρόφυλλο και δέχεται απέξω τό φως της ή μέρας ανα-
κλάται πάνω στό γυαλί, σα σέ καθρέφτη, και ή εικόνα του
πού φαίνεται, χάρις στην άνάκλαση, μέσα στό γυαλί, θα
συμπέση μέ την εικόνα τοϋ δεύτερου κεριού, πού φαίνε-
ται άνάμεσα άπό τό διάφανο γυαλί.
Λέμε τώρα στούς φίλους μας πού βρίσκονται προς
τό μέρος τοϋ πρώτου καντηλεριοϋ πώς θ ' ανάψουμε τό
δεύτερο κερί άνάμεσα άπό τό γυαλί! "Οσο κι άν φαίνε-
ται παράξενο αυτό, εΐνε δμως πολύ απλό. Άνάβομε μ' ενα
σπίρτο τό μπροστινό κερι και ολοι βλέπουν πώς άνάβει
αμέσως καΐ τό δεύτερο! (είκ. 85). Τί συμβαίνει; 'Απλού-
στατα, τό δεύτερο κερί φαίνεται ολόκληρο χάρις στη

174
διαφάνεια τοΰ γυαλιοΰ και ή φανταστική του φλόγα
χάρις στήν ανάκλαση.

85. Τό έπαργυρωμένο αύγό.

"Αν κρατήσουμε ένα ασημένιο κουτάλι πάνω άπό

τή φλόγα ενός κεριοΰ, δε θ ' άργήση νά γίνη μαϋρο
άπό τήν καπνιά. Τό βυθίζομε τότε αμέσως μέσα σέ νερό,
καΐ νά τό θαύμα: τό μαυρισμένο κουτάλι φαίνεται τώρα
όλόασπρο, λαμπερό, όπως ήταν πρίν, και άντανακλά πάνω
στή στιλπνή του επιφάνεια τό φως καΐ κάθε τι πού
λάμπει. Τό βγάζομε λοιπόν άπό τό νερό νομίζοντας πώς
έχει φύγει πιά ή καπνιά, και όμως τό κουτάλι έξακο-

ΕΙκ. 86.—Τό έπαργυρωμένο αύγό.

175
λουθεΐ νά εχη τό μουντό του χρώμα! 'Αλλά τότε τί
συμβαίνει; Γιατί μας φαίνεται όλόασπρο; Ή εξήγηση
εΐνε πολύ απλή:
' 11 καπνιά, επειδή τά μόρια της εΐνε πάρα πολύ
μικρά, δε διαβρέχεται άπό τό νερό. Τό νερό λοιπόν
σχηματίζει, γύρω γύρω άπό τό κουτάλι, σε μικρή άπό-
ο ιαοη άπ' αυτό, ενα είδος κυρτής στιλπνής επιφανείας
ομοιας εντελώς με τού κουταλιού, και πάνω σ' αυτήν
ανακλάται τό φώς άπαράλλαχτα δπως πάνω σε μιά στιλ-
πνί| μεταλλική επιφάνεια.
Τό πείραμα αυτό γίνεται και μ' ενα αύγό. Δηλαδή
άνι ικαθιστοΰμε τό κουτάλι με τό αύγό. Τό μαυρίζομε
.Μάνω στη φλόγα ενός κεριού ή καλύτερα πάνω άπό μιά
λάμπα τοϋ πετρελαίου πού καπνίζει, και τό ρίχνομε
μέσα σι;ό νερό. Τό αύγό θά πάρη άμέσως μιάν δψη,
λαμπερή, στιλπνή, θά μας φαίνεται σαν έπαργυρωμένο,
μά μόλις τό βγάλουμε άπό τό νερό σβήνει τό ώραΐο
όνειρο! τό αύγό εΐνε μαϋρο όπως ήταν πρίν τό ρίξουμε
μι'σα στό νερό (ιίκ. 86).

Η(Ι. Τό μαγικό κουτί.

Καιασκευάζομε πρώτα ενα ορθογώνιο κουτί άπό

•/ονι.ι»ό χαριόνι, μι ιι ιράγωνη βάση. Ή πλευρά της βά-
ιΐΐ| 'ν*' ι ϊνι δέκα ί καιτοοτόμ,ετρα και. τό μήκος τοϋ κου-
ιηm ί: i|vui ί καιοοιόμειρα. Κλείνομε τΙς δυο βάσεις κανι
κονιά (Γ «<ι'ιn . άνοίγομε, σε δυο αντίθετες εδρες, δυο τε-
ι,ράγωνκ τρύπιες με πλευρά όχτώ έκατοστόμετρα. Προ-
σαρμόζαμε οτίς τρύπες αύτές δυο χαρτονένια καπάκια
(Λ), μι πλευρά ί) έκατοστόμετρα, πού μποροΰν ν' άνοι-

176
 γοκλείνουν σαν πορτίτσες χάρις σέ δυο ρεζέδες άπό
πανί.
Κόβομε τώρα τό κουτί σέ δυο ίσα μέρη, μέ μιά
πλάγια τομή (45 μοιρών γωνία), όπως φαίνεται στό
σχήμα 1 (είκ. 87).
Άνοίγομε έπειτα σέ μιά άπό τις δυο μεγάλες πα-
ράλληλες πλευρές μιά στρογγυλή τρΰπα, που τό κέντρο
της ν' άπέχη πέντε εκατοστό μέτρα άπό τήν άνοιχτή
άκρη της και άκριβώς στή μέση τοΰ ύψους όλου τοΰ
κουτιοΰ.'
Τοποθετούμε πάνω στό τραπέζι τά δυο αυτά ίσα
κομμάτια τοΰ κουτιοΰ άναποδογυρίζοντας τό ένα
ώστε οί δυο τετράγωνες τρύπες νά βρίσκουνται στό
πάνω μέρος.
Πλησιάζομε τά δυο ίσα κομμάτια τοΰ κουτιοΰ άπό τις
πλάγιες τομές των και τά ένώνομε καλά μέ χάρτινες λου-
ρίδες και κόλλα, άφήνοντας στό άπάνω μέρος μιά στενή
σχισμή πού νάχη μήκος 7 εκατοστό μέτρα· άπό τή σχισμή
αύτή περνάμε μέσα στό κουτί ένα κομμάτι κοινό γυαλί
πού νάχη πλάτος 7 εκατοστό μέτρα καί μήκος 12 έκα-
τοστόμετρα.
Τώρα τό κουτί μας μοιάζει μ' έναν πελώριο ξυλουρ-
γικό γνώμονα, όπως φαίνεται στό σχήμα 2 (είκ. 87). Βά-
ζομε μέσα στό κουτί δυο μικρά διαφορετικά παιγνιδά-
κια, π.χ. ένα γαϊδουράκι καί μιά καρέκλα, καί τά δυο
κάτω άπό τις δυο τετράγωνες τρύπες μέ τά καπάκια. Τό
σχήμα 3 (είκ. 87), πού τοΰ άφαιρέσαμε τις δυο μεγάλες
πλαγινές πλευρές μόνο καί μόνο γιά νά φαίνεται τό εσω-
τερικό τοΰ κουτιού, μάς δείχνει πώς πρέπει νά τά τοπο-
θετήσουμε.
Στύπα, Γύρω άπό τη Φυοική 12
177
 /',Ίκ. S7.—Το μαγικό κουτί.

Κλί'ί.νομτ ιο καπάκι πού βρίσκεται πάνω άπό τό

ίδουράκι, άιρήνοντας άνοιχτ,ό τό άλλο, καί βάζομε
άπό 111 οιινκ>οΐ|ΐΐά νά κοιτάξη άπό τή στρογγυλή
ΐρίΜία.
Τί ΙΙά οιΐ|ΐβί"| κόροι; '() ΙΙιατής όέ ί)ά δή τό γα'ί-
δοιιριοα, ποίι ώοι,όοο είνε μπροστά του, γιατί βρίσκεται
μίοα «ϊτο οκοι,άδι.
"Α ν όμ<ο , ί| καρίκλα (ραντίζεται ζωηρά άπό τόν ήλιο
ι"ΐ ι/ Μ. οΙοόΓμιοιι άλλο ιεχνητό ίρώς, ή εικόνα της άνα-
;{λ('ι»/1 πάναι οιο γιιαλί σά μέσα σέ καθρέορτη και ό
ili'uii|'. ί)ά ι ϊ| βλίπη καθαρά, σά νά βρισκότανε μπρο-
οιά ο ιά μάιια του, στή θέση πού βρίσκεται τώρα τό
γαϊδοιιράκι.

178
 "Αν τώρα ανοίξουμε απότομα τό καπάκι πού εΐνε
πάνω άπό τό γαϊδουράκι καΐ κλείσουμε τό άλλο, τό γαΐ-
δουράκι θά φανή άνάμεσα άπό τό γυαλί και ή καρέκλα
θά έξαφανιστή.
"Αν θέλουμε νά κάνουμε τό πείραμα μας πιο εν-
διαφέρον, κρύβομε τό μηχάνημά μας πίσω άπό ενα με-
γάλο χαρτόνι μέ μιά στρογγυλή τρύπα πού ν' αντίστοιχη
άκριβώς στή στρογγυλή τρύπα τοϋ κουτιού και άνοιγο-
κλείνομε τά καπάκια, δπως άκριβώς έκάναμε προηγου-
μένως, χωρίς νά τό άντιληφθή κανείς. Τότε δ ανίδεος
θεατής θά μείνη μέ άνοιχτό τό στόμα μπρος στις μα-
γικές αύτές μεταμορφώσεις.
Μπορούμε μάλιστα νά βάλουμε μέσα στό κουτί δυο
δμοια μπουκαλάκια, τό ενα άδειο και τό άλλο γεμάτο
κόκκινη μελάνη. 'Ανοιγοκλείνοντας τά καπάκια μέ τό
γνωστό τρόπο, δηλαδή πότε τό ενα και πότε τό άλλο,
εναλλάξ, θά καταπλήξουμε μέ τό κατόρθωμα μας τό
θεατή, πού θά βλέπη ξαφνικά τό άδειο μπουκάλι νά
γεμίζη μέ κόκκινο υγρό κι έπειτα νά ξαναδειάζη πάλι
σ ενα δευτερόλεπτο!

87. Τό νόμισμα και ή διάΦλαση.

Τοποθετούμε στον πυθμένα ενός δοχείου γεμάτου

νερό, δπως αυτό πού φαίνεται στήν εικόνα (είκ. 88), ενα
νόμισμα, καΐ παρακαλούμε έναν άπό τή συντροφιά νά
σκύψη τόσο ώστε τό μάτι του, τά χείλια τοϋ δοχείου καΐ
δ γύρος τοϋ νομίσματος νά βρίσκουνται στήν 'ίδια άκρι-
βώς γραμμή.
Στή στάση αύτή ό φίλος μας δέ βλέπει τό πραγ-

179
 ΕΙκ. 88—Τό νόμισμα και ή διάθλαση.

μανικό νόμισμα αλλά την εικόνα του, σχηματισμένη

άπ' ιΐ| διάθλαση.
Τώρα τοϋ λέμε πώς θά κάνουμε νά έξαψανιστή
ιό νόμιομα, χωρίς αυτός νά κινηθή καθόλου. Ά μ έ -
(Κΐ) λοιπόν άρχίζομε ν'άντλοϋμε τό νερό άπό τό δο-
χι κι μί ιή βοήθεια μιας σύριγγας ή άναρρουφώντας το
μ,' ί'να μακαρόνι ή καλάμι. Ό φίλος μας θά πάψη πιά

180
νά βλέπη τό νόμισμα, γιατί τό κρύβει τό τοίχωμα τού
δοχείου.
"Αν ξαναρρίξουμε νερό θά ξαναδή τό νόμισμα,
τήν εικόνα του δηλαδή, χάρις στή διάθλαση.

Τά κάΐοωϊρα.

Κάτοπτρα ή καθρέφτες δνομάζομε τά σώματα

πού εχονν λεία καϊ στιλπνή επιφάνεια, ή οποία άνακλά
κανονικά δλο το φώς πού πέφτει πάνω της.
Τά κάτοπτρα είνε διαφόρων ειδών: τά κυριώτερα είνε:
τά επίπεδα καϊ τά σφαιρικά. Τά επίπεδα έχουν επίπεδη
τήν επιφάνεια πού άνακλά το φώς, τά σφαιρικά κοίλη ή
κυρτή, καί ονομάζονται γι' αύτό κοϊλα καϊ κυρτά. Ε-
πίπεδα κάτοπτρα εινε οί συνηθισμένοι καθρέφτες, καί
δίνουν εικόνες, ή είδωλα όπως λέμε στή Φυσική, συμμε-
τρικές, άλλά φανταστικές. Τά κοϊλα κάτοπτρα δίνουν
εικόνες πραγματικές ανεστραμμένες καί τά κυρτά κά-
τοπτρα μικρές όρθιες φανταστικές.
Τις περίεργες αύτες ιδιότητες των κοίλων καί κυρ-
τών κατόπτρων μπορούμε και μόνοι μας άπλούστατα νά
τις μελετήσουμε σ' ενα στιλπνό ασημένιο κουτάλι; αν κοι-
τάξουμε τό πρόσωπο μας στό βαθουλό του μέρος θά τό
δούμε ανάποδο, σά σε κοίλο κάτοπτρο, αν τό κοιτά-
ξουμε στην κυρτωμένη επιφάνεια του θά τό δούμε μα-
κρουλό, όρθιο και παραμορφωμένο.

181
88. To ζωντανό νευρόσπαστο.
Τό ζωντανό νευρόσπαστο είνε ένα πείραμα πού
μοιάζει μέ παιγνίδι και δε χρειάζεται καμιά προε-
τοιμασία.
Τό παίδι πού θά τό έκτελέση πρέπει νά σταθή όρ-

ΕΙκ. 89.—Τό ζωντανό νευρόσπαστο.

182
 θιο στήν πλαγινή πλευρά μιας ντουλάπας μέ καθρέφτη,
μέ τό μισό σώμα κρυμμένο και τό άλλο μισό πρός τά
έ'ξω μπρος άπό τή ντουλάπα. Οι θεατές κάθονται άκρι-
βώς άντίκρυ του σέ κάποιαν άπόσταση. Όλοι τόν βλέ-
πουν όλόκληρο, κι ας εΐνε κρυμμένο τό μισό του σώμα·
Τί συμβαίνει; Τό μισό μέρος τοϋ σώματος του πού εξέχει
αντανακλάται μέσα στον καθρέφτη, κι έ'τσι στά μάτια
μας φαίνεται όλόκληρο. "Αν τώρα σηκώση "ψηλά τό ένα
χέρι, ό θεατής θά βλέπη κι ένα δεύτερο συμμετρικά υψω-
μένο χέρι, ωσάν νά είχε σηκώσει και τά δυο πραγματικά
του χέρια.
Τό πείραμά μας θά γίνη πολύ πιο ενδιαφέρον αν
σηκώση τό ένα πόδι στον άέρα. 'Αμέσως ό καθρέφτης
θά μας δώση τήν αντίστοιχη εικόνα ένός δεύτερου ανα-
σηκωμένου ποδιού, κι έ'τσι στά μάτια μας θά φανή ή
εικόνα ένός ανθρώπου πού στέκεται μετέωρος στον
άέρα, σάν τό νευρόσπαστο πού τοϋ έχετε τραβήξει τήν
κλωστή (είκ. 89).

89. Ό σπασμένος καθρέφτης.

Οί μαστόροι τέλειωσαν πιά τό σουβάτισμα και

εινε έτοιμοι νά φύγουν, μά θέλουν πρώτα νά σκαρώ-
σουν τό παιγνίδι τοϋ σπασμένου καθρέφτη στήν καμα-
ριέρα πού ήρθε νά δη αν εινε δλα καλά βαμμένα. Κα!
νά, μόλις γύρισε τά μάτια της στον καθρέφτη ή άνήξερη
κοπέλλα, έβγαλε μιά τρομαγμένη φωνή. Ή κάτω γωνιά
τοϋ καθρέφτη ήταν ραγισμένη! Τί θά πή τώρα της κυ-
ρίας! Κα! δμως οί μαστόροι γελούσαν μέ δλη τους τήν
καρδιά και της υποσχέθηκαν νά διορθώσουν τό κακό.

183
 I

•k

liPi's

a )

FA κ. 90.—Ό σπασμένος καθρέφτης.

I I ή ρε λοιπόν ό ένας ένα κομ,ματάκι βρεμένο παν! καΐ

ι ό πέρασε καλά πάν<ο άπό τή σπασμένη γωνιά. Κα! τό
ΙΙαϋμα έγινε! Τά σπασίματα Εξαφανίστηκαν κάτω άπό τό
θαυματουργό πανί. Ή καμαριέρα τους κοίταζε σαστι-
ιιμίν»| «Φαντάστηκε πώς είχε νά κάνη μέ μάγους!..
Κα! δμως κανένα θαύμα δέν έγινε. Τό πείραμα
ιιιιιίι γΙ\ί /ιολύ άπλό και ό καθένας μπορεί νά τό έπα-
ναλΓιβΐ| /niylt; νά εΐνε μάγος: Κ
W
Μ'Γνΐ' Αι ιιιό κομμάτι σαπούνι, κατά προτίμηση
πράσινο, /οι·1" ομ,ι στή γωνιά τοϋ καθρέφτη μας μερικές
λεπτότατα, γ<>·<|1Μ1' " άνάκλαση τους μέσα στον ίδιο
τον καθρέφιφ iron θά τις πλατύνη λίγο εξαιτίας τοϋ
πάχους τοϋ γυαλ ί)ά τις κάνη νά φαίνουνται σά λε-
111" οαγίσματα. "Kjuua Πνα υγρό σκούπισμα θά τά δι-
( »ιιϋ"Μΐη αμέσως δλα (ιί χ. DO).

184
90. Ό μαγικός καθρέφτης.

Κι άλλα παιγνίδια σαν τό προηγούμενο μπορούμε

νά σκαρώσουμε στους φίλους μας μ' ενα κομματάκι
πράσινο κατά προτίμηση σαπούνι.
Θά τούς κάνουμε νά πιστέψουν όλοι τους πώς εινε
βαθιά χαραγμένα πάνω στον καθρέφτη γιά πάντα γράμ-
ματα και σχέδια, πού έπειτα θά τά εξαφανίσουμε μέ τό
γνωστό μας τρόπο, μπροστά στά σαστισμένα μάτια τους.

Είκ. 91.—Ό μαγικός καθρέφτης.

185
 Μέ τό θαυματουργό κομματάκι τοΰ πράσινου σα-
πουνιού, που έχει πλάτος 1 έκατοστόμετρο, γράφομε
πάνω στον καθρέφτη κεφαλαία γράμματα, όπως φαί-
νεται στην εικόνα (είκ. 91). Τό σαπούνι κάθεται πάνω
στό γυαλί σαν ένα λεπτότατο γαλακτερό στρώμα. "Αν
κοιτάξουμε τώρα τά γράμματα άπό τά πλάγια, ή άνά-
κλασή τους μέσα στον καθρέφτη θά μας κάνη νά τά
δοϋμε όχι πλέον σά λεπτότατες γραμμές, μά μέ άρκετό
πάχος, σά νά ήτανε γράμματα κομμένα μέσα σ' ένα
χοντρό κρύσταλλο.
Μέ τόν ίδιο τρόπο μπορούμε νά ζωγραφίσουμε
στον καθρέφτη λογής λογής σχέδια, λουλούδια, γλά-
στρες κλπ., κι άκόμα, γιά νά γίνη πιο ένδιαφέρον τό πεί-
ραμα, τό πρόγραμμα μιας συναυλίας ή κάτι τι παρόμοιο.

91. Τό κουτάλι άντανακλαστήρας.

Μ ' ένα συνηθισμένο κουτάλι τής σούπας μπορούμε

νά έχουμε ένα θαυμάσιο φωτεινό άντανακλαστήρα, γιά
νά εξετάσουμε τό λαιμό ένός παιδιού όταν πονή. Κρα-
τάμε ένα κερί άναμμένο μπροστά στό κουτάλι, μέ τή
φλόγα του άκριβώς άντίκρυ στό κοίλο μέρος του, καί
ό άντανακλαστήρας είνε πιά έτοιμος γιά τήν έξέταση.
Οί φωτεινές άκτΐνες άνακλώνται στό κουτάλι καί παρά-
γουν φώς άρκετό γιά νά φωτίζη καλά τό λαιμό (είκ. 92).

92. Τό μάτι τής ράχης.

Όπως βλέπετε στήν εικόνα 93 (σελ. 188), ό άνθρω-

πος πού έχει στό μάτι του ένα μικρό όργανο έξηγεϊ στά

186
παιδιά, πού τόν άκούνε μέ προσοχή, τό μηχανισμό του.
Βλέπει, λέει, μ' αύτό τί γίνεται πίσω του. Βλέπει όλους
πού περνάνε στό δρόμο, κι ας τούς έχη γυρισμένη τήν

Είκ. 92.—Τό κουτάλι άντανακλαστήρας

187
 Είκ. 93.—Τό μάτι της ράχης.

πλάτη: τόν κύριο μέ τήν όμπρέλλα στό αντικρινό πεζο-

δρόμιο, δυο αστυνομικούς πίσω άπό τ ' αμάξι, μιά χοντρή
γρηά πού πλησιάζει μέ μιά μαύρη τσάντα στό χέρι κτλ.
Και εξακολουθεί νά έκΟειάζη τό μ,ικρό και φτηνό αύτό
όργανο, τό «πισωσκόπιο», όπως τό ονομάζει, πού μέ τόσο
λίγα λεφτά θά σας δώση ένα μάτι πού νά βλέπη τί γί-
νεται πίσω σας!
Ό σ ο κι άν σας φαίνεται θαυμαστό ένα τέτοιο, όρ-
γανο, είνε όμως πολύ άπλό. Μόνοι σας μπορείτε νά τό
κατασκευάσετε, καί τό σχέδιο του φαίνεται καθαρά στό
άπάνω άριστερά σχήμα τής εικόνας (είκ. 93).
Είνε ένα 'μικρό κουτί άπό χαρτόνι, ολάνοιχτο άπό
δυο γειτονικές έδρες του, πού έχει μέσα |κολλημένο ^ένα

188
καθρεφτάκι κατακόρυφο γερμένο κατά τή διαγώνιο
τοϋ κουτιοϋ.

Οι φακοί.
Οί φακοί εΐνε σ' δλονς μας γνωστοί άπό τά ματο-
γυάλια, τά τηλεσκόπια, τά μικροσκόπια και τους μικρούς
κρυστάλλινους κοινούς μεγεθυντικούς φακούς, άπό δλα γε-
νικώς τά όργανα πού μας επιτρέπουν νά εξετάσουμε σε όλες
των τις λεπτομέρειες τά Αντικείμενα πού δεν τά ξεχωρίζει
καλά τό γυμνό μάτι, είτε γιατί βρίσκονται μακρνά, είτε γιατί
εΐνε πολύ μικρά.
Οί φακοί εΐνε δυο ειδών: συγκλίνοντες και απο-
κλίνοντες, δπως τούς λένε στή Φυσική. Οί πρώτοι
έχουν τήν Ιδιότητα νά συγκεντρώνουν τις άκτΐνες, και τέ-
τοιοι εΐνε οί άμφίκυρτοι, οί κυρτοί δηλαδή και άπό τά
δυο μέρη, οί έπιπεδόκυρτοι, επίπεδοι δηλαδή άπό τό ενα
μέρος και κυρτοί άπό τό άλλο, κτλ. Οί συγκλίνοντες
φακοί εΐνε παχύτεροι στή μέση και λεπτότεροι στις άκρες
και μεγεθύνουν τ' αντικείμενα (μικροσκόπιο). Οί δεύτε-
ροι έχουν τήν Ιδιότητα ν' απομακρύνουν τις ακτίνες, και τέ-
τοιοι εΐνε οί άμφίκοιλοι, οί κοίλοι δηλαδή και άπό τά δύο
μέρη, οί έπιπεδόκοιλοι, οί επίπεδοι δηλαδή άπό τό ενα
μέρος και κοίλοι άπό τό άλλο, κτλ. Οί αποκλίνοντες
φακοί εΐνε λεπτότεροι στή μέση και παχύτεροι στις άκρες
και μικραίνουν τ' αντικείμενα.

189
 Τά γυαλιά που φοροϋν οί μ,ύωπες εΐνε φακοί άμφί-
κοιλοι, αί'τ,ά <)ε που φοροϋν οί πρεσβύωπες φακοί άμφί-
κνρτοι.

03. Λυό πρόχειροι φακοί.

Χιίνομι πάρα πολύ λίγο νερό μέσα σ'ένα κρυ-

ηι άλλινο πηιήρι μέ πόδι, άπό αύτά πού έχουν ραβδώ-
ιΐιι , ο ιό κάιω μέρος των, όπως φαίνεται στην εικόνα
(ι ix. HI), καί κρατώντας το άπό τό πόδι τό γέρνομε πλα-
γιαοιά, μί ιά χείλια του μπροστά στό πρόσωπο μας, μέ
ι.ρόπο πού ιό νερό νά μαζευτή σ' ένα μέρος τής λείας
Επιφανείας ιού ποτηριού σά μιά χοντρή σταλαγματιά.

Ι'Λκ. 94.—Δυο πρόχειροι φακοί.

100
Μέσα από τή σταλαγματιά αυτή κοιτάζομε τότε τό τρα-
πεζομάντηλο. Ξεχωρίζουν ολοκάθαρα οί κλωστίτσες, και
μπορούμε μιά μιά νά τΙς μετρήσουμε· τόσο μεγάλες
φαίνονται!
Ποϋ οφείλεται αυτό; Ή εξήγηση εΐνε άπλή: Ή
χοντρή σταλαγματιά τοϋ νεροϋ (είκ. 94, οχ. Α πάνω δε-
ξιά) πήρε άκριβώς τό σχήμα ένός άμφίκνρτου φακον. "Αν
ή μιά έπιφάνειά του έμενε επίπεδη θά είχαμε έναν έπι-
πεδόκυρτο φακό. Έ τ σ ι ή σταλαγματιά μας εΐνε ένα είδος
μικροσκοπίου, πού θά μας βοηθήση νά εξετάσουμε τις
λεπτομέρειες ένός λουλουδιού ή ένός εντόμου πού τό
μάτι μας γυμνό δεν ξεχωρίζει.
"Ας κοιτάξουμε τώρα τό τραπεζομάντηλο άπό τό
εσώτερο μέρος τοϋ ποτηριού, άνάμεσα άπό μιά ράβδωση
του. Στό σημείο αύτό τό γυαλ! εΐνε κοίλο κι άπό μέσα
και άπέξω. "Εχομε έτσι έναν άμφίκοιλο φακό (είκ. 94 αχ.
Β πάνω άριστερά). Λοιπόν οί κλωστίτσες ή τό έντομο ή
τό λουλούδι δε θά φαίνουνται πιά μεγαλωμένα, άλλά
πολύ μικρότερα άπό δ,τι εινε στήν πραγματικότητα.

94. Ό θαυματουργός φακός.

Στό κάτω μέρος τοϋ φελλού μιας βουλωμένης άδειας

μπουκάλας στερεώνομε μιά γυριστή καρφίτσα και τής
κρεμάμε μιά κλωστή πού έχει στήν κάτω άκρη της δεμένο
ένα βαρίδι, ένα κουμπί π.χ., γιά νά στέκεται τεντωμένη
(είκ. 95).
Προτείνομε τότε στή συντροφιά νά κόψη δποιος
μπορεί τήν κλωστή χωρίς ν' άγγίξη ούτε τή μπουκάλα
ούτε τό φελλό, και γιά νά διώξουμε κάθε υποψία βου-

191
 Είχ. 95.—Ό θαυματουργός φακός.

λώνομε τό ψελλό μέ βουλοκέρι. Μά κανείς δε μπορεί

νά φανταστή ένα τέτοιο πράμα.
Βγαίνομε τότε μαζί, μέ τή μπουκάλα έξω άπό τό
δωμάτιο τοϋ πειράματος και ξαναρχόμαστε σε λίγο καΐ
τή δείχνομε στή συντροφιά. Ή κλωστή εινε κομμένη
και σωριασμένη μαζί μέ τό βαρίδι της κάτω στό βά-
θος τής μπουκάλας!
Ή εικόνα μας (είκ. 95) δείχνει τί μέσο μεταχειρι-
στήκαμε γιά τό κατόρθωμα μας. Λοιπόν τό πείραμα
πρέπει νά γίνεται μιά ηλιόλουστη μέρα καΐ ποτέ τή νύχτα.
Θά συγκεντρώσουμε τΙς ηλιακές άκτΐνες σ' ένα σημείο
τής κλωστής μ* έναν άπλό ή έναν οιονδήποτε συγκλίνοντα
φακό, καΐ γιά νά τό έπιτύχουμε πιο γρήγορα μαυρί-

192
ζομε προηγουμένως τήν κλωστή γιά ν' άπορροφά εύ-
κολώτερα τΙς θερμαντικές άκτΐνες.
Ή μπουκάλα καλύτερα νά εινε άσπρη καί διάφανη.

*£Κ σκιά.
Πόσες φορές παρακολουθήσαμε όλοι τή σκιά μας
χάμω στό δρόμο ή πάνω στους άσπρους τοίχους τις ηλιό-
λουστες μέρες και γελάσαμε με τήν κωμική επιμονή της
νά μας άκολονθή πιστά; Πόσες φορές άντικρύσαμε με
καρδιοχτύπια τις κινούμενες πελώριες σκιές τών δέντρων ή
κάποιας καπνοδόχου τις φεγγαρόλονστες νύχτες; Και θ'
αναρωτηθήκαμε: τί είνε λοιπόν ή σκιά αύτή καί ποιος τή
σχηματίζει; Τό φώς καί οί νόμοι σύμφωνα με τούς
οποίους διαδίδεται, αυτά είνε πού τήν παράγουν.
Τό φώς άκολουθεϊ πάντοτε ευθύγραμμο διεύθυνση.
"Αν λοιπόν συνάντηση στό δρόμο τον ενα σώμα άδιαφανές,
σταματά τόν ίσιο δρόμο τον, καϊ πίσω ή εμπρός άπό τό
σώμα αύτό ξεφυτρώνει ή σκιά του, τό σκοτεινό δηλαδή εί-
δωλο τον ίδιον αυτού σώματος.

95. Οί κινέζικες σκιές.

Μέ πολύ άπλό τρόπο μπορούμε νά σχηματίσουμε

στον τοίχο τις κινέζικες σκιές, τό ωραίο αύτό παιγνίδι.
Εκείνος πού θά κάνη τό πείραμα καθώς καί οί χαρτο-
νένιοι άνθρωπάκοι πρέπει νά είνε πίσω άπό τούς θεατές.
Στνπα, Γύρω άπό τη Φυσική 13
193
 IClx.'.)(>—Οίκινέζικες οκιές.

Τοποθι ιοΰμε πάνω π' 8να τραπέζι ενα κερί άναμ-

(ΐένο κα) άκριβώι:. ιϊπέναντί ίου στόν τοίχο ενα φΰλλο
Λι)ΐΐ(ΐο χαρτί, δπως; ιό πανί ιοΓι κινηματογράφου. Ά ν ά -
μιοα ίΐιό κερί καΐ ιό χαρτί παρενΟέτομε ένα άδιαφανές
ιΐιιιμι/, ί'να χονιρό βιβλίο π.χ. ί'| κάτι παρόμοιο. Π ώ ς θά
κι κιπαΐ) ίρουμι ιώρα νά προβάλουμε τις σκιές πάνω
οιό χοοίί; 'Λπλοόοιατα, μέ τή βοήθεια ένός καθρέφτη
ιιοίι ιόν i o j i o I I i ιοΰμε πλάγια πάνω στό τραπέζι. Ή
(<νικΓιγι ιο ion καθρέφτη θά πέση στον τοίχο σε σχήμα
(ίίιγοΓι Γ| Λρθογώνιο. Τότε κινούμε μέ κατάλληλον τρόπο
το(>ς χαρτονένιους άνθρωπάκους άνάμεσα στό άναμμένο
κερί και στον καθρέφτη (είκ. 96). Οί κινούμενες σκιές
τους προβάλλονται ολοκάθαρα πάνω στό φωτισμένο

194
χαρτί τοΰ τοίχου, ενώ οί ανίδεοι θεατές διασκεδάζουν
χωρίς νά μπορούν νά φαντασθούν πώς γίνεται τό
πείραμα.

96. Ή ζωντανή σκιά.

Σ ' όλους είνε γνωστό πώς άν σταθούμε άνάμεσα

σ' έ'να φώς καί σ' έναν τοίχο ή σκιά μας προβάλλεται
πάνω στον τοίχο. 'Αλλά ή σκιά αυτή δίνει μόνο τή σι-
λουέττα μας· οΰτε μάτια, οΰτε στόμα, οΰτε μύτη ξεχωρί-
ζουν. "Ε, λοιπόν, ύπάρχει ένας τρόπος πολύ απλός, μέ
τόν όποιο θά τά καταφέρουμε όχι μόνο νά ξεχωρίσουν
στή σκιά τοΰ κεφαλιού μας τά μάτια, ή μύτη καί τό
στόμα, άλλά και νά στριφογυρίζουν τά μάτια μέσα στις
κόγχες τους, και τό στόμα, ώπλισμένο μέ δυο σειρές

Είκ. 97.—Ή ζωντανή σκιά.

195
πελώρια δόντια, ν' άνοιγοκλείνη φοβερά σά νάθελε νά
καταβρόχθιση κανέναν άπό τους θεατές:
<Μ)ά πάρουμε θέση σέ μιά γωνιά τής κάμαρας κοντά
ο ιόν τοίχο πού είνε ό καθρέφτης (είκ. 97). Ό βοηθός
/ιού Ι)ά κρατά τό φώς άπό πίσω θά έξακριβώση, κανο-
νίί,ονιας άναλόγως τό ΰψος και τήν απόσταση του, πώς
ίI άνιαύγεια τού καθρέφτη θά πέση πάνω στον τοίχο
jhmi χρησιμεύει γιά οθόνη προβολής άκριβώς στό ίδιο
μίρ(κ; πού πέφτει και ή σκιά τού κεφαλιού μας. Ή άν-
ιι/ίίγιια «χμτί) τού καθρέφτη θά σχηματίση στον τοΐχο
μίοα ο ι ΐ| σκιά τό φωτεινό σχήμα τού καθρέφτη. 'Αλλά
Λν ιόν σκεπάσουμε μ' ένα χοντρό χαρτί, πάνω στό όποιο
ί'χομι κόψει προηγουμένως μάτια, μύτη και στόμα, οί
φωτεινές άκτϊνες περνώντας άνάμεσα άπό τά κοτ[ηματα
αύιά ί) άνπανακλώνται στόν καθρέφτη καί άπό κει θά
όχημαιι.οίΙοΰν πάνα» στή σκιά τού κεφαλιού μας, όπως
διί/νι ι ιό σχήμα (νίκ. 97).
"Αν ι mill' βάλουμι πάνω στόν καθρέφτη δυό χαρ-
11 ιι χιι ιΛ ιόν ίδιο 11 μ'» )ΐ ο κομμένα, ιό ένα άκίνητο καί
ιό άλλο κινηι.ό, καί μ.ί ιό χι'ρι μ,ας κινήσουμε τό δεύτερο
μιιςιοοuV οιό πρώιο, οί ίΙεαιές έκπληκτοι ί)ά βλέπουν
ίο μάιια νά οιριφογυρίζουν καί τό φοβερό του στόμα
ν" άνοιγοκλι ίνη ιίπιιιλητικά.

\)Ί. Ηίαιρυ σέ καθρέφτη.

Μπροστά σ' έναν καθρέφτη κρεμασμένον στόν τοίχο

μέ οποιαδήποτε κλίση τοποθετούμε ένα τραπέζι μέ με-
γάλο τραπεζομάντηλο γιά νά μπορή νά κρύβεται κάτω
εκείνος πού θά κάνη τό πείραμα (είκ. 98).

196
 Είκ. 98.—Θέατρο σέ καθρέφτη.

Οί χάρτινοι ηθοποιοί, πού οί σκιές τους θά προ-

βληθούν μέσα στόν καθρέφτη, εινε κολλημένοι στήν
άκρη μιας ξύλινης βέργας, λεπτής και άρκετά μεγάλης.
Τό φως τής λάμπας πού θά φωτίζη τήν πρόχειρη σκηνή
μας, μιά πλάκα δηλαδή άπό σανίδι μέ ένα άνοιγμα σέ
σχήμα Η, δπως φαίνεται στήν εικόνα, πρέπει νά εινε
δυνατό κα! μέ καλόν άνταυγαστήρα γιά νά φωτίζη καλά
τούς ήθοποιούς μας (είκ. 98). Τό άνοιγμα τής σανιδένιας
αυτής πλάκας εινε εν μέρει κρυμμένο άπό τό ίδιο αύτο-
σχέδιο θέατρο μας πού στηρίζεται πάνω σέ κομμάτια
άπό ξύλο ή άπό φελλό κολλημένα τό ένα μέ τό άλλο,
γιά νά ύπάρχη κάποιο διάστημα άνάμεσα στό μπροστινό
και στό πίσο) μέρος τού θεάτρου μας. Τό μπροστινό μέρος
τό φτιάνομε άπό χαρτόνι γιά νά μπορη νά διπλωθή
κάτω κάτω, ωστε νά φτιάξουμε τό δάπεδο τής σκηνής.

197
 Οί χάρτινοι ηθοποιοί μας πρέπει νά έχουν τήν
ίδια κλίση μέ τδ δάπεδο τής σκηνής γιά νά φανοϋν ορ-
θοί μέσα στόν καθρέφτη.Έτσι ό {θεατής θά βλέπη μέσα
ο ιόν καθρέφτη τή σκηνή πού θά παραστήσουμε, (οσάν
οί ηθοποιοί μας νά βρίσκουνται πράγματι εκεί μέσα.

98. Οί κινούμενες σκιές.

Γιά τό πείραμα αύτό μας χρειάζεται ένας χαρτο-

νένιος δίσκος, μέ διάμετρο 30 έκατοστόμετρα, πού |νά
μπορή νά περιστρέφεται περι ένα οριζόντιο ξύλινο άξονα»
ένα κονδυλοφόρο π.χ. Ό άξονας αύτός περνά άπό τό
κέντρο του και εΐνε στερεωμένος σ'έναν κατακόρυφο ορ-
θοστάτη, πού χρησιμεύει γιά λαβή στό μηχάνημά μας.
Κολλάμε άκριβώς στό κέντρο τοϋ δίσκου άπό τό
μέρος τής βάσης του ένα μικρό κυλινδρικό κουτί άπό
χαρτόνι, μέ διάμετρο πάνω κάτω 5 έκατοστόμετρα κα!
ϋι|>ος 8 έκατοστόμετρα. Τις δυο βάσεις του θά τΙς δια-
τρυπά ό ξύλινος άξονας.
ΙΙάνα» στή μισή κυλινδρική επιφάνεια τοϋ κουτιού
χαράζομε μιά έλικα άρχίζοντας άπό τήν κάτω βάση κα1
φτάνοντας ώς τήν άπάνω. Στό άντίστοιχο μισό τοϋ δί-
σκοι) χαράζομε μιά ημιπεριφέρεια, ένα μισό κύκλο δη-
λαδή, όμόκενιρη τοϋ δίσκου, μέ άκτϊνα 10 έκατοστόμε-
ιρο. Άνοίγομε μ,' ένα τρυπανάκι πάνω στήν έλικα 25
κιιΐίΐι . « π Ϊογλ, άποστάσεις. Χωρίζομε και τήν ήμιπε-
(ΐι.< ι'Γρι ι α n oii χαράξαμε στό δίσκο σέ 25 ίσα μέρη και
άνοίγομι ισάριθμη:, τρύπες πάνω στά χωρίσματα. Τεν-
ιώνομ,ε ί ο ι,τα 25 κλωστές, δπως φαίνεται στά δεξιά τής
εικόνος (ιΐ,κ. !)!)), ποίι νά ενώνουν κάθε μιά τις άντί-

198
στοιχες τρύπες. Δηλαδή ή πρώτη κλωστή τήν πιο αψηλή
τρύπα τής έλικας μέ τήν πιο άκρινή τρύπα τής ημιπε-
ριφέρειας, ή δεύτερη τρύπα τής έλικας μέ τή δεύτερη
τής ήμιπεριφέρειας, ή τρίτη μέ τήν τρίτη ώς τΙς 25,
και έτσι κάθε νέα κλωστή θά σχηματίζη μέ τό έπίπεδο
τού δίσκου ολοένα και μικρότερη γωνία.
Στό σημείο αύτό άρχίζει τό δυσκολώτερο μέρος τοΰ
πειράματος μας. Δηλαδή πρέπει νά συνδέσουμε αναμε-
ταξύ τους τις τεντωμένες αύτές κλωστές έτσι ώστε νά
σχηματισθή μιά συνεχής ελικοειδής επιφάνεια. Αύτό θά
τό καταφέρουμε μέ μερικές λουρίδες χαρτί κολλημένες
τή μιά δίπλα καί πάνω άπό τήν άλλη μέ διάφορη
διεύθυνση.

Είκ. 99.—Οί κινούμενες σκιές.

199
 Φτιάνομε έπειτα από χαρτονάκι, π.χ. άπό ένα έπι-
σκεπτήριο, έναν άνθρωπάκο όρθιο και μέ τό καπέλλο
στό χέρι. Στερεώνομε τά πόδια τοϋ άνθρωπάκου μας
πάνω σ' ένα ψελλό περασμένο στήν άκρη ένός σύρματος,
πού ή άλλη άκρη του εινε καρφωμένη στόν ξύλινο κατα-
κόρυφο ορθοστάτη χαμηλότερα άπό τό δίσκο, και κρα-
τώντας δλο τό μηχάνημά μας άπό τή λαβή του πε~
ριστρέφομε τό δίσκο μέ τό άλλο χέρι μας μπροστά
σ' ένα άναμμένο κερί.
Όταν τό έπίπεδο μέρος τοϋ δίσκου περνά πίσω άπό
τον ανθρωπάκο, ή σκιά πού ρίχνει πάνω σ' αύτόν δ άν-
θρωπάκος μένει άκίνητη. Μά μόλις ή σκιά αύτή άρχίση
νά πέφτη πάνω στήν έλικοειδή επιφάνεια, τότε βλέπομε
τον άνθρωπάκο μας νά κάνη χαριτωμένες ύποκλίσεις μέ
τον κορμό του, ενώ ή σκιά τών ποδιών του μένει άκίνητη,
επειδή προβάλλεται στό έπίπεδο μέρος τού δίσκου. Σ έ
κάθε γϋρο τοϋ δίσκου επαναλαμβάνεται ή χαριτωμένη
σκηνή: ή σκιά τοϋ άνθρωπάκου μάς χαιρετίζει μέ ύπό-
κλιση κι άνασηκώνεται πάλι, ενώ ό πραγματικός χάρτινος
ανθρωπάκος εΐνε τελείως άκίνητος.

Τα βνμω^ηρωμαίικά χρώμαΐα.

Τό λευκό χρώμα δεν εΐνε \άπλό· αποτελείται άπό

εφτά άλλα απλά χρώματα, τά χρώματα τής ίριδας, δπως
λέμε στή Φυσική, τοϋ ουράνιου τόξου δηλαδή. "Αν τεθούν

200
τά εφτά άπλα αυτά χρώματα τό ενα πάνω στ' άλλο παρά-
γουν τό λευκό χρώμα.
'Αλλά συμβαίνει καϊ κάτι άλλο με τά χρώματα; "Αν
τεϋονν δηλαδή δυο ώρισμένα χρώματα τό ενα πάνω στ'
άλλο παράγουν πάλι τό λευκό χρώμα. Τά χρώματα αυτά
λέγονται συμπληρωματικά. Τό πράσινο π.χ. εινε τό
συμπληρωματικό τοΰ κόκκινου, τό γαλάζιο τοΰ πορτοκαλ-
λιοϋ, τό μενεξεδένιο τοΰ κίτρινου κτλ.
%

99. Ό πράσινος διαβολάκος.

'Απέναντι σέ δυο αναμμένα κεριά τοποθετούμε ένα

κάθετο διάφραγμα καί άνάμεσά τους ένα οιοδήποτε
άδιαφανές άντικείμενο, π.χ. ένα μικρό χαρτονένιο δια-
βολάκο, πού θά ρίξη πάνω στό διάφραγμα δυο μαύρες
σκιές άντίστοιχες στά δυο κεριά (είκ. 100). Ά ν τώρα
κρατήσουμε μπροστά στό δεξιό κερί άπό τό μέρος τού

Είκ. 100.—Ό πράσινος διαβολάκος.

201
 διαφράγματος ενα κομματάκι κόκκινο γυαλί ή άπλού-
στερα ένα νεροπότηρο μέ κόκκινο υγρό, θά δοϋμε τή
δεξιά σκιά νά γίνεται κόκκινη, ενώ ή αριστερή, πού στήν
άρχή δε (ραίνεται καθόλου, θά πάρη σέ λίγο, αν προ-
σέξουμε καλά, ένα άνοιχτδ πράσινο χρώμα, πού εινε τό
συμπληρωματικό τοϋ κόκκινου. "Αν άντικαταστήσουμε
μέ μπίρα τό κόκκινο υγρό, ή άριστερή σκιά τοϋ διαβο-
λάκου θά πάρη μενεξεδένιο χρώμα, πού εΐνε τό συμπλη-
ρωματικό τοϋ κίτρινου τής μπίρας. Κι αν τέλος γεμί-
σουμε τό ποτήρι μέ νερό ελαφρά χρωματισμένο μέ λου-
λάκι τής πλύσης, δηλαδή άνοιχτό γαλάζιο, ή άριστερή
σκιά τοϋ διαβολάκου θά πάρη χρώμα πορτοκαλλύ, πού
ι Ινε ιό συμπληρωματικό τοϋ γαλάζιου. Οί δεξιές σκιές
ι,οϋ διαβολάκου θάχουν πάντα τό χρώμα τοϋ ύγροϋ
j i o h βρίσκι ιαι κάθε φορά μέσα στό ποτήρι.
"Αν κάνουμε άντίθετα τό πείραμα, δηλαδή βάλουμε
μίοκ οιό ποτήρι ίιγρό με χρώμα άνοιχτό πράσινο, μενε-
! ι δι'νιο ί'| αοριοκαλλύ, ιότι ή άριστερή σκιά τοϋ διαβο-
λάκου Do κ'(ΐΐ| μί ι ί| σειρά κόκκινο, κίτρινο και γα-
λΓ/Ι.ιο χρώμα.

100. Τό τρίχρωμο (ίστρο.

11αίρνομι ένα φύλλο χαρτόνι, π.χ. τό χαρτόνι άπό

ήμι ρολόγια ιού ιοίχου, και τό διπλώνομε άλαφριά άκρι-
βο» οι ί| μι'οη, δπως (ραίνεται στήν εικόνα (είκ. 101), ώστε
νά χωρίΐ,ι ιαι σέ δυό φύλλα ένωμένα. Στό ένα άπό τά
δ ι ιό (|'ύλλα του κόβομε ένα άστρο μέ τέσσερες άκτΐνες»
ποίι ί ι μ ιά του διαγώνιος νά εΐνε κατακόρυφη και ή άλλη
οριζόντια. Διπλώνομε τά δυό φύλλα και σχεδιάζομε μέ

202
 Είκ. 101.—Τό τρίχρωμο οίστρο.

μολυβί και στό άλλο φΰλλο ενα παρόμοιο άστρο, πού

νάχη διαφορετική θέση. Φέρομε πρώτα τις δυο διαγώ-
νιές του, ένώνοντας μέ γραμμή άνά δύο τις κορφές τών
άκτίνων του- εκεί πού ανταμώνουν είνε τό κέντρο τού άλ-
λου άστρου· τότε φέρομε τις νέες διαγώνιες τοΰ άστρου
διχοτομώντας τις γωνίες πού σχηματίζουν οί διαγώ-

203
νιες τοΰ πρώτου καί συμπληρώνομε το άστρο. Χαρά-
Ι,ομ.ε τώρα ιίς μολυβιές τοΰ νέου άστρου μέ μαχαίρι καί
ιό κόβομε μί προσοχή. Μισοδιπλώνομε έπειτα τό τρύπιο
χαριόνι καί ιό τοποθετούμε πάνω στό τραπέζι, όπως
11ίι.ί\ί ι αι ο ιό σχήμ,α (νίκ. ΙΟΙ), άφοΰ πρώτα βάλουμε
Ηΐιίνονιί ι ου ί'να άοπρο χαρτόνι, είδος οθόνης, καί άνά-
ψοιιμι πίθο» δύο κεριά ιού ίδιου ύψους μέ τ άστρα.
Κιινονίίομι ι ή γωνία των δύο φύλλων τοΰ μισο-
διπλωμένου χαρτονιού ανάλογα μέ τό φώς τών δυο κε-
ριών, ώοι.ι πάνω οι,ί| σκιά πού ρίχνει στό λευκό χαρτί
νά ιιι'οοιιν οί <|)(οτι ινές προβολές τών άστρων ή μιά πάνω
οι,ήν άλλη και. νά δώσουν έτσι ένα άστρο μέ οχτώ άκτΐ-
νΐ'.ς (ιΐκ. ΙΟΙ).
"Α ν κόρα σκεπάσουμε τό ένα άστρο μ' ένα χρωμα-
ιΐι)ιό γοαλί, π.χ. πράσινο, ή σκιά τού μεγάλου άστρου
μί ι,ΐς όχι.π» άκτίνες θά μας φανή τρίχρωμη: έξω έξω οί
ι'α<μνι Hi' ί'/ουν εναλλάξ χρώμα κόκκινο καί πράσινο
καί οι ί ι μίοη 111 11κά νας πού προβάλλεται θά φαίνεται
Γνο μικρό λι ιικό Λχιάγωνο άστρο.
Τό χριημ,αιιοιό γυαλί μπορούμε νά τό άντικατα-
ιιι ψιιικμι, όπωι, φαίνιιαι. οι.ήν εί.κόνα (ηκ. 101), μέ ένα
νι ρο-Μοιηρο, γιμαιο κάίίι φορά καί μέ διαφορετικού
χριόμιι ιοι, ίιγρό, καί ι.όιι ο ί άκτϊνες τού άστρου θά πά-
(ΐοιιν ίναλλά, ιό χρώμα τού υγρού καί τό συμπληρωμα-
ιικι'ι ιοιι χρώμα.

ιοί. ΟΙ, σημαίες.

Τοποθετούμε πάνω στό τραπέζι όρθια καί σέ άπό-

οταση 25 έκατοστομέτρων περίπου δυο βιβλία μέ τις

204
ράχες προς τά έξω, και άνάμεσά τους κατακόρυφα ένα
φύλλο χαρτί, πού τοϋ έχομε προηγουμένως χρωματίσει
τήν επιφάνεια σέ τρεις ίσόπλατειες ταινίες μέ διαφορε-
τικό χρώμα: πορτοκαλλύ τήν άριστερή, μαύρο τή μεσαία,
πράσινο τή δεξιά. Οί άκρες τοϋ χρωματισμένου αύτού
χαρτιού θά συγκρατιούνται άπό τ!ς σελίδες τών δύο βι-
βλίων. 'Έτσι έχομε έναν άκίνητο πίνακα.
Παίρνομε τώρα ένα χαρτόνι 30 έκατοστομέτρων
πλάτους, κα! δείχνομε τήν άσπρη του π,λευρά στούς θεα-
τές. Αύτό θά εΐνε ένα είδος κινητό διάφραγμα. Τις δυό
κάτω γωνίες τοϋ χαρτονιοϋ αύτού τις περνάμε άνάμεσα
στις σελίδες τών δυό βιβλίων, μπρος άπό τό χρωματι-
σμένο χαρτί, μέ τρόπο πού άν τό άφήσουμε ελεύθερο

205
νά γλιστρήση κατακόρυφα σά σέ λούκι καΐ νά σκεπάση
τό χαρτί (βίκ. 102).
Κρατάμε τώρα τό κινΐ)τό αύτό διάφραγμα ύψω-
μίνο μερι,κί ο ιιγμ,ες παρακαλώντας τούς θεατές νά προ-
σηλώσουν ιό βλέμματά τους στό χρωματισμένο χαρτί,
καΐ/ίπι ιια ιό άφήνομε νά πέση μπροστά άπό τό χαρτί,
Γνώ οί ί)ι οιiι ΐ)ά εξακολουθούν νά έχουν προσηλωμένα
ιά βλέμματα ι ους εκεί ώσπου νά κουραστούν. Σέ δέκα
ιι(ίνιο κάτω δευτερόλεπτα άρχίζουν νά φαίνουνται στό
Ασπρο χαρτόνι τρεις χρωματιστές ταινίες: γαλάζια, άσπρη
καΙ κόκκινη, ή γαλλική σημαία δηλαδή, γιατί τά χρώ-
ματα αύτά, δπως ξέρομε, εΐνε τά συμπληρωματικά στό
πορτοκαλλύ, τό [ταύρο και τό πράσινο τοϋ χαρτιού.
'Αλλάζοντας κάθε τόσο τό σχέδιο κα! τά χρώματα
τον χαρτιού θά έχουμε εναλλάξ τις σημαίες δλων τών
Γ Ι Ι νώ ν. "Κνας σταυρός μ αύρος σέ πράσινο φόντο θά μας
δοκιη πάνω στό κινητό διάφραγμα τό λευκό ελβετικό
ή δανικό οιαιιρό οί κόκκινο φόντο, τρεις κάθετες λουρί-
Λκ λι ιική, μ,κνιΙ,Γ.δένια κα! πράσινη, Οά μας δώσουν τήν
τρίχρωμη σημαία ιού Πελγίου: μαύρη, κίτρινη και κόκ-
κιν»| κτλ. κτλ.

\7( wtpidjjaon ιον φωΐός.

2" ί'να μικρό χαρτονένιο πλαίσιο προσαρμόζομε ενα

κομμάτι πολν λεπτή μεταξωτή γάζα και κοιτάζομε άνά-
μεσα άπό τήν πρωτότυπη αυτή διόπτρα τή φλόγα ένός

206
κεριού, άπό κάποιαν απόσταση. Ή φλόγα θά μας φανή
ανάμεσα άπό τή γάζα σε σχήμα φωτεινού σταυρόν, με τά
τέσσερα σκέλη του πλαισιωμένα άπό κροσσούς χρωματι-
σμένους με τά εφτά χρώματα τής ίριδας.
Τό φαινόμενο αύτό εινε γνωστό στή Φυσική με τό
όνομα περίθλαση τοΰ φωτός.
Καί πολύ απλούστερα καί χωρίς καμιά προετοιμασία
μπορούμε νά αντιληφθούμε τό λεπτό αυτό φαινόμενο. Τή
νύχτα κλείνομε σχεδόν ολότελα τά μάτια και κοιτάζομε ενα
φώς, π.χ. τή φλόγα ενός κεριοϋ. Τά ματοτσίνουρά μας θά
αντικαταστήσουν τή λεπτή δικτυωτή γάζα καί τό φώς τοΰ
κεριού θά μας φανή σε σχήμα ενός· ίριδόχρωμον σταυρού.

102. Οί μύλοι τού Δον Κιχώτη.

Τό πείραμα αύτό θά μας θυμίση τούς περίφημους

ανεμόμυλους τού Δον Κιχώτη. "Οπως εκείνος έβλεπε γί-
γαντες στή θέση τους, έτσι κι έμεΐς θά δούμε νά γυρί-
ζουν τά άνύπαρκτα φτερά τους.
Κατασκευάζομε άπό γερό χαρτί ένα μικρό μύλο,
δηλαδή έναν κύλινδρο σκεπασμένο μ' έ'ναν κώνο, και τόν
τοποθετούμε σέ μιάν άκρη άφοΰ ανάψουμε στό έσω-
τερικό του ένα κερί. Κανονίζομε τό ύψος τοΰ κεριού
έτσι ώστε ή φλόγα του νά βρίσκεται στό ίδιο ύψος
άκριβώς μιάς τετράγωνης τρύπας πού έχομε ανοίξει
στόν κύλινδρο, στό σημείο όπου συνήθως εινε ό μοχλός
τών φτερών τοΰ μύλου. Καί στή ν κορφή τοΰ κώνου άνοί-
γομε μιά μεγάλη τρύπα άντικρυστά στή φλόγα τού κε-
ριού, γιά νά έκλειψη κάθε κίνδυνος φωτιάς. Μπορεί, γιά
ν' άποφύγουμε όλη αύτή τή διαδικασία μέ τόν κύλινδρο

207
 ΕΙκ. 103.—Ot μύλοι τοΰ Δον Κιχώτη.

και, μέ τόν κώνο, νά σχεδιάσουμε και νά κόψουμε πάνω

σέ χαρτόνι τό σχήμα ενός μύλου, μέ τήν τρύπα στό
ίδιο σημείο και τό κερί πίσω άπ' αύτό μέ τή φλόγα του
στό ύψος τής τρύπας. Σβήνομε όλα τά άλλα φώτα τής
κάμαρας καί μέσα στό σκοτάδι πού άπλώνεται γύρω
τά μάτια τών θεατών άντικρύζουν άνάμεσα άπό τήν
τρύπα τό τρέμουλο φώς τοΰ κεριού. Μά πού είνε λοιπόν
τά φτερά τοΰ μύλου; ί)ά ρωτήσουν όλοι. Τότε δίνομε
στό χέρι ενός άπό τή συντροφιά τό πλαίσιο μέ τήν τεν-
τωμένη γάζα, πού αναφέραμε παραπάνω, γιά νά κοιτάξη
άνάμεσα άπό τό λεπτό δικτυωτό ύφασμα τή φλόγα. 'Α-
μέσως μπροστά στά σαστισμένα μάτια του θά έμφανι-
σΟούν τά τέσσερα φωτεινά φτερά τοΰ μύλου, πού θ ' άρ-

208
χίζουν νά στριφογυρίζουν σάν τοϋ άνεμόμυλου άν κί-
νηση τό πλαίσιο συνεχώς δεξιά ή άριστερά (είκ. 103).

'&C ανμδο^η ζον φωΐός.

"Αν ρίξουμε μιά πέτρα σε νερό πού -ηρεμεί ή στή θά-
λασσα όταν εΐνε ήσυχη, βλέπομε αμέσως νά σχη ματίζουνται
πάνω στήν επιφάνεια της άπειρα κυματάκια κυκλικά πον
απομακρύνονται ολοένα γύρω στο σημείο πού χτύπησε ή
πέτρα. "Αν ρίξουμε δμως δυο πέτρες σε δυο διαφορετικά
σημεία κοντά τό ενα στ* άλλο, και παρακολουθήσουμε τά
κυκλικά κυματάκια πού ολοένα ξανοίγουν, θά δούμε ότι
μόλις συναντηθούν, αλλού δυναμώνουν κι αλλού εξουδετε-
ρώνονται, και στό τελευταίο αυτό σημείο παύει κάθε κίνηση
και φαίνεται απόλυτη ή ρεμία. Τό σημείο αυτό λέγεται στή
Φυσική συμβολή. Τό 'ίδιο άκριβώς φαινόμενο παρατηρεί-
ται και στό φώς, γιατί κι αυτό διαδίδεται με παρόμοια κυ-
ματάκια, πού στό σημείο μιας τέτοιας συνάντησης παράγουν
τό φαινόμενο τής συμβολής τοϋ φωτός, όπου διακρίνεται
τότε μιά σειρά άπό σκοτεινές και φωτεινές γραμμές.

103. Οί ραβδωτές εικόνες.

Στό πείραμα αυτό θ ' άνακαλύψουμε έναν πολύ

παράδοξο καθρέφτη. "Ολες οί εικόνες πού θά δούμε
μέσα σ' αύτδν θά εινε αύλακωμένες άπό πολυάριθμες
Στύπα, Ιύρω άπό τη Φυσική 14
209
 lit χ. ΙΟΊ. — Οί ραβδωτές el/όνκς.

|Κ'ΐΐιιι οοβδώοι ι.,, (Ιχιΰν να τις έβλέπαμε ανάμεσα άπό

μιά ηκάλα μι πολύ οι.ινά σκαλοπάτια. Γό πείραμα εΐνε
ι ϊυίολη Μάνο ιοίι πι,ιΓπει νά γίνεται τή νΰχτα ή σέ σκο-
ιιινό μίικίι., δ κ οιι ίΓ Ανάψουμε μιά λάμπα μέ οίνό-
ινί'υμιι ί'| μιά oi.a(V|Jioir, (υιι,ρτιέρα, αφού ρίξουμε προη-
,'οιιπι μ,ίοο. οιό οπίρτο λίγο κοινό άλάτι. Μόλις ή
,ιιαίρνί'ΐ ένα χρώμα κίτρινο, και τότε
11'/<»,·<.· διινο.μ«ί»οΐ|
ί'ιλοι ί)ά δοιιν μϊ απορία νά χύνεται μιά νεκρική χλω-
μού.* οι,ά ποόοωπα ιών θεατών. Μέ τό φωτισμό αυτό
ά(ο,',ι ι νά .πάρουμε ένα κομμάτι λεπτής και διάφανης ζε-
λαιίνα·„ Λ Ο « Ι ί)ά μας χρησιμεύση γιά καθρέφτης, γιά νά
γ ιι ι Γιχΐ| ιό πείραμα. Κοιτάζομε μέσα στόν πρωτότυπο
καί)ρέ(|ΐτη μας τήν εικόνα τής φλόγας. Μας φαίνεται λι-

210
γάκι παραμορφωμένη, μα ωστόσο ot μαϋρες ραβδώοι ις
ξεχωρίζουν αρκετά.
Τό πείραμα έπιτυχαίνει καλύτερα άν μεταχειρι
σθοΰμε άντί τής ζελατίνας μίκα ή μαρκάσι, «φεγγίττ|ν
λίθον», όπως λέγεται στήν έπιστημονική γλώσσα, πού
τόν μεταχειρίζονται γιά λόγους οικονομίας πολλές φορές
άντί γυαλί στις λάμπες τού φωταερίου ή στίς λάμπες τής
τσέπης ή στίς θερμάστρες στό μπροστινό τους μέρος γιά
νά φαίνεται ή φωτιά. Οι εικόνες πού θά δούμε τώρα
εινε πολύ πιο καθαρές καί οί μαύρες ραβδώσεις ώραιό-
τατες. Μπορούμε νά δούμε έτσι τήν εικόνα τής φλό-
γας, ενός φύλλου χαρτιού, ή τοΰ χεριού μας, τοποθε-
τώντας τα μπρος άπό τή φλόγα τής σπιρτιέρας. Τό πά-
χος τής μίκας δέν πρέπει νά εινε μεγαλύτερο άπό τό πά-
χος μιάς συνηθισμένης κόλλας τού γραψίματος, όχι άπό
τις πολύ λεπτές. "Αν κυρτώσουμε τό φύλλο τής μίκας
καί έπαναλάβουμε τό πείραμα μπροστά στή φλόγα, οί
μαύρες ραβδώσεις θά γίνουν πολύ περισσότερες (είκ.
104). Αύτές οί ραβδώσεις γίνονται άπό τή συμβολή τού
φωτός.

Το μάΐι και οι όω'Ιικες άωάϊες.

Τό μάτι είνε ενα τέλειο οπτικό όργανο. Ή μελέτη του

αποτελεί ενα άπό τά πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια τής Φυσι-
κής. Ή λεπτότατη κατασκευή του, τό μυστήριο τής λειτουρ-

211
γ ίας του, πώς εισδύουν καϊ τι δρόμο ακολουθούν οί φω-
ιιινες ακτίνες, πώς ανορθώνονται οί εικόνες πού αποτυ-
πώνονται ανάποδες στόν «αμφιβληστροειδή», πώς κατορ-
θιήΐΊΐ νά εκτιμά τϊς αποστάσεις καί τό μέγεθος, δλ' αυτά
καϊ ιιολλά άλλα εξετάζονται μέ θαυμασμό άπό τή Φυσική.
. \λλά μήπως δεν εινε εξίσου άξιοθαύμαστό πού βλέ-
ιιομι όλα ιά πράματα άπλα, κι ας τά κοιτάζομε με δυο
μάπα;" Οταν καρφώσουμε τά δυό μας μάτια στό ίδιο αντι-
κείμενο μιά εικόνα αποτυπώνεται στόν αμφιβληστροειδή
mil xitih- ματιού. Μά γιατί τότε βλέπομε μονάχα μιά ει-
κόνα, Ήκεϊνος πού ανακάλυψε τό στερεοσκόπιο, δ Κάρολος
<)νήιοιον, έκανε πολλά πειράματα γιά νά δείξη τή δια-
<1 >ορά jιού υπάρχει στην όραση όταν βλέπουμε καί με τά
δοό μ,άιια μαζί ή μονάχα με τό ένα. Καί αποδείχτηκε πώς
/κ >r ο μί• ιά δ ι η) μάτια μπορούμε νά έχουμε τέλεια εικόνα
ιι,ιΐ' σιερηον σιο/ι,άτο)ν, δηλαδή και τών τριών διαστάσεων
Hl/Ll'h (}(ll/lltl Οζ.
ΙΙολλί^ Ί'ορίς 'Iruv κοιτάζονμΐ' συγχρόνως καί μέ τά
ί)υΛ udita μ ιοροϋν νά ονμβοϋν πβρίβργβς 6mίχϋς άπάτες,
όιιιικ ιίδιι/ιι ><αϊ οί ιιροηγοόμι να jiriQit/iara καί θά δούμε
ι,αϊ hiιί άμίιιιιΐι. Ίΐιρκ/ιάιιι). ,Ιι'ίΑ; οφείλονται σέ μιάν ίδιό-
ιι/ιιι mn ά/ιι/'/βλι/οιριιιιδιιϊ\·, /ιοί' θά τ/ην εξηγήσουμε μέ
λίγο Λ όγια;"(hav .παρατηρούμε ίνα κινούμενο αντικείμενο,
ι/ εικόνα ιοι> σχη/ιαιίί.ιιαι στόν αμφιβληστροειδή καί ή
ι'ηύ'ΐιιΐυη ιιί'ΐη μένη εκεί επί jg τοΰ δευτερολέπτου, κι ας
ι^ιιΐ'μι ιιιι/ίι πΙ βλέJinnμε πιά τό αντικείμενο."Ετσι οί στα-
λαγ/ιηιη\; ιού νερού την ώρα πού βρέχει μας φαίνονται
<><!γ οηνεχης νέρι,νες κλωστές, οί ακτίνες τού τροχού τής
άμαξας πού τρέχει δεν ξεχωρίζουν ή μιά άπό τήν άλλη,
ό δίσκος ιο" Νεύτωνα μέ τά έφτά χρώματα τής ίριδας όταν

212
γνρίζη μας φαίνεται ολόλευκος κτλ. Στήν Ιδιότητα αυτή
τοϋ Αμφιβληστροειδούς στηρίζεται και ό κινηματογράφος.

104. Τό πουλάκι και t o κλουβί.

Σχεδιάζομε πάνω σ° ένα ψύλλο χαρτί ένα άδειο

κλουβί και σέ πολύ μικρή άπόσταση άπ'αύτό ένα πουλάκι.
Πώς θά κάνουμε τώρα τό πουλάκι νά μπή μέσα
στό κλουβί;
Άκκουμπάμε άνάμεσα στά δυό σχήματα ένα επι-
σκεπτήριο, κρατώντας το κάθετα μέ τό χέρι, δπως φαί-
νεται στό σχήμα (είκ. 105), και στηρίζομε τήν άκρη τής
μύτης μας πάνω στήν κόψη τής κάρτας. Κοιτάμε τώρα

Ε'ικ. 105.—Τό πουλάκι και τό κλουβί.

213
τό κλουβί κα! τό πουλάκι. Μέ τό δες! μάτι βλέπομε τό
πουλάκι και μέ τό αριστερό τό κλουβί. Σέ λίγο θά δοϋμε
τό πουλάκι νά κουνιέται, νά περπατά κα! νά μπαίνη στό
κλουβί, έκεΐ που εινε ζωγραφιστό μέ στιγμές ένα πουλί.
Τό πείραμα αυτό γίνεται κα! πάνω στό σχέδιο τής
εικόνας (είκ. 105 δεξιά). Άκκουμπάμε δηλαδή τήν κάρτα
πάνω στή γραμμή Α Β και έπαναλαβαίνομε τό ϊδιο.

105. Τό πουλάκι μέσα στό κλουβί.

Τό προηγούμενο πείραμα γίνεται κα! διαφορετικά,

χάρις στή γνωστή μας ιδιότητα τοϋ «άμφιβληστροει-
δοϋς» νά διατηρή τή φωτεινή έντύπωση κα! μετά τήν
εξαφάνιση της:
Σχεδιάζομε πάνω στό ίδιο επισκεπτήριο, ένα κλου β!
ο ι ό έ να μέρος κι ένα πουλάκι στό άλλο (είκ. 106, επάνω,
t'ljimι (/ιιιίνιιΐ'ΐαι <>ί δικ) δψης τής κάρτας). 'Ανοίγομε
Γιιιιιιι δ ι ιό ι ι μ ' μ ι ι γ , , μιά πάνω κα! μιά κάτο), στή μέση,
(<ι1 ιιιιινσμι δυό κλωοιί·, κα! ι!ς στερεώναμε. Κρατών-
ιιι, ίο ιώ(>ι< άιιό ιϊ', διιό κλωστές, ιοϋ οίνο με μιά περι-
οι,ρσΐ|ΐικί| κίνηση· ή γρηγοράδα ιήςπεριστροφής μάς κάνει
ν βλι ιιουμι ιό πουλί μέσα σιό κλουβί (είκ. 106 κάτω).

ΙΟΗ. 'Ο ά v O i m o j i o c , πού καταπίνει τό πουλί.

Σχεδιάζαμε πάνω σ' ένα έπισκεπτήριο ένα άνθρώ-

πινο jti φ ά λ ι μϊ ορθάνοιχτο τό στόμα, κα! σέ άπόσταση
δυό ίκαιοοιομ/ϊίρων έναπουλ! μέάνοιχτές φτερούγες πού
π ι ι.('(γι, προς εκείνη τή διεύθυνση (είκ. 107 πάνω άριατερά).
Κρατάμε τό έπισκεπτήριο αύτό όριζόντια κάτω άπό

214
 Ε'ικ. 107.—-Ό άνθρωπος πού καταπείνι πουλί.

τά μάτια ενός από τή συντροφιά, έ'τσι πού ή άκρη του

ν' άγγίζη τή μΰτη του, και τοϋ λέμε πώς σε λίγο θα δή
τό ορθάνοιχτο στόμα της ζωγραφιάς νά καταβροχθίζη
τό πουλί. Κι αλήθεια. "Αν δώσουμε στήν κάρτα μια
έλαφρή κίνηση, δση ενα τέταρτο κύκλου, όπως δείχνει
τό τόξο στήν εικόνα μας (είκ. 107), χωρίς νά πάψη νά
στηρίζεται ή άκρη της στή μΰτη του, τότε ό φίλος μας
θά δή αρκετά καθαρά τό πουλί νά πετά προς τό στόμα
καΐ νά εξαφανίζεται μέσα σ' αυτό.

107. Ή καρφίτσα πού στριφογυρίζει.

Παίρνομε μιά λαστιχένια κλωστή και της περνάμε

μιά καρφίτσα λυγισμένη όπως φαίνεται στο σχήμα (είκ.

216
108). Στριφογυρίζομε έπειτα τις δυο άκρες της, κρα-
τώντας την κατακόρυφα με τό δείχτη καΐ τό μεγάλο δά-
χτυλο κάθε χεριοϋ. Έπειτα απομακρύναμε τά χέρια
μας, τό λάστιχο τεντώνεται καΐ παίρνει μιά αρκετά γρή-

Είκ. 108.—Ή καρφίτσα πού στριφογυρίζει.

217
γορη κίνηση ώστε νά σχηματισθή ή εικόνα ενός ποτη-
ριού. Και ή οπτική αυτή άπάτη είνε τόσο τελειότερη
όσο ζωηρότερα φωτίζεται ή καρφίτσα καί ξεχωρίζει σέ
φόντο σκοτεινό.
Στήν εικόνα μας (είκ. 108) υποτίθεται ότι βρισκό-
μαστε μέσα σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο καί ότι μιά άκτΐνα
τοΰ ήλιου γλιστρώντας άνάμεσα άπό μιά τρΰπα τοΰ πα-
ραθυριού πέφτει πάνω στήν καρφίτσα.
Μέ μιά μικρή άσκηση μπορούμε νά επιτύχουμε μέ
τις καρφίτσες λογής λογής σχήματα: τό σχήμα τής τυριέ-
ρας, τής γυάλας τών ψαριών, ενός άνθοδοχείου.
Όμοιο μέ αύτό εινε καί τό πείραμα τού άναμ-
μένου ξύλου. Δηλαδή περιστρέφομε μέσα στό σκοτάδι ένα
ξύλο άναμμένο στήν άκρη του. Μέ τήν κυκλική κίνηση
πού τοΰ δίνομε ή φλόγα του φαίνεται στά μάτια μας
σάν ένας συνεχής φωτεινός κύκλος, γιατί ή φωτεινή εν-
τύπωση πού σχηματίζεται στόν αμφιβληστροειδή διαρ-
κεί περισσότερο άπό ό,τι χρειάστηκε γιά νά σχηματισθή,
όπως είπαμε καί προηγουμένως.

108. Τό ψεύτικο κρυστάλλινο ποτήρι.

Όμοια μέ τά προηγούμενα πειράματα μπορούμε

νά κάνουμε πολλά χάρις σ' ένα είδος σβούρες, μιά άπό
τις όποιες εινε αύτή πού θά περιγράψουμε:
Τό σχήμα πού φαίνεται πάνω άριστερά στήν ει-
κόνα (είκ. 109) μας δείχνει μέ τί τρόπο μπορούμε νά φτιά-
ξουμε ένα μικρό μύλο μέ κατακόρυφο άξονα, πού θ ' άν-
τικαταστήση τή σβούρα. Μάς χρειάζονται οί δυο φλούδες
ενός καρυδιοΰ, ένας κονδυλοφόρος καί λίγος σπάγγος. Τό

218
 jΕίκ. 109.—Τό ψεύτικο κρυστάλλινο ποτήρι.

μέρος τοϋ άξονα πού θα περνά μέσα από τό καρύδι τό

στρογγυλεύομε και τό λεπτύνομε, ενώ την απάνω άκρη
του την τετραγωνίζομε καΐ την περνάμε άπό τό κέν-
τρο ενός μεγάλου χαρτονένιου δίσκου. Τυλίγομε έ'να
σπάγγο γύρω στον άξονα και βγάζομε την άκρη του
άπό μιά τρύπα πού άνοίγομε στο φλούδι τοϋ άδειου
καρυδιοϋ. Έ π ε ι τ α κολλάμε δυνατά τις δυο φλούδες
τοϋ καρυδιοϋ. Κρατώντας τώρα τό καρύδι μέ τό ενα
χέρι, τραβάμε μέ τό άλλο τό σπάγγο, δπως φαίνεται στήν
εικόνα, κι άμέσως ό άξονας παίρνει μιά γρήγορη περι-
στροφική κίνηση.
Μέσα στον άξονα περνάμε τήν άκρη ενός γαλβανι-
σμένου σύρματος, λυγισμένου έ'τσι ώστε νά μάς δίνη τό

219
σχήμα ενός ποτηριού. Θέτομε τώρα σέ κίνηση τή σβοΰρα.
Τό σύρμα μας αρχίζει κι αύτό νά περιστρέφεται, και ή
σειρά τών διαδοχικών αύτών σχημάτων μας δίνει τήν εν-
τύπωση ένός κρυστάλλινου διάφανου ποτηριού.
Στό μετάλλινό μας σύρμα μπορούμε νά δώσουμε
διάφορα σχήματα, όπως αύτά π.χ. πού φαίνονται πάνω
στό τραπέζι τής εικόνας (είκ. 109), δηλαδή τό σχήμα
μιάς μποτίλιας, ένός νεροπότηρου, μιας λάμπας κτλ.

109. Τά παράξενα τόξα.

Μ' ένα διαβήτη κι ένα μολύβι γράφομε πάνω σ ένα

λευκό χαρτί μιά σειρά άπό ομόκεντρους (πού έχουν δη-
λαδή τό ίδιο κέντρο) κύκλους, πατώντας όμως τό μο-
λύβι μόνο σέ ώρισμένο μέρος τοΰ κάθε κύκλου, ώστε νά
σχηματισθούν διάφορα τόξα· τμήματα δηλαδή μόνο
τής περιφερείας, πού τό καθένα τους ν' άρχίζη έκεϊ πού
τελειώνει τό άλλο στόν άλλον κύκλο, όπως φαίνεται
καλά στό κάτω σχήμα (είκ. 110). "Αν κοιτάξουμε καλά
τό σχέδιο αύτό μ,έ τ* άλλεπάλληλα τόξα τών φανταστι-
κών κύκλων πού έχομε γράψει στό χαρτί, μάς δίνει τήν
εντύπωση ότι άν προεκτείνουμε τά τόξα αύτά όλα άπό
τό ίδιο μέρος, θά συναντηθούν στό ίδιο σημείο, όπως
δείχνουν οί έστιγμένες γραμμές στό δεξιό σχήμα τής ει-
κόνας (είκ. 110).
Ή περίεργη αύτή οπτική άπάτη γίνεται τόσο ζωη-
ρότερη όσο μεγαλύτερη είνε ή κλίμακα τοΰ σχεδίου μας.
Γιά νά πείσουμε τούς θεατές ότι τά τόξα αύτά πού
άνταμαννουν στό ίδιο σημείο, άν τά προεκτείνουμε, εινε
παράλληλα καί ότι άν προεκταθούν δέν θ ' άνταμώσουν

220
 Είκ. 110.—Τά παράξενα τόξα.

στο ίδιο σημείο, ξαναπαίρνομε τό διαβήτη και τό μολυβί

καΐ ξαναγράφουμε τους κΰκλους, δχι πια φανταστικά,
άλλα πραγματικά, δπως φαίνεται στο σχήμα αριστερά
(είκ. 110)."Ολοι βλέπουν πράγματι δτι τά τόξα είνε παράλ-
ληλα, μέρη δηλ. της περιφερείας παραλλήλων κύκλων.

110. Ή δύσκολη ανάγνωση.

Γράφομε πάνω σ' ενα διάφανο χαρτί μιά σειρά

πυκνές παράλληλες ευθείες, σε άπόσταση ενός χιλιοστο-
μέτρου τή μιά άπό τήν άλλη, έπειτα σταυρωτά πάνω
σ' αυτές μιά δεύτερη σειρά ϊδιες πυκνές γραμμές καΐ ή-
λος δυο σειρές πλαγιαστές γραμμές πάνω στις πρώτη;
και τις δεύτερες, μέ γωνία κλίσεως 45°. Έχομε έτσι ί'να

221
τόσο πυκνό δικτυωτό, ώστε αν τό βάλουμε πάνω σέ μιά
σελίδα ένός βιβλίου θά μας εινε άδύνατο νά ξεχωρί-
σουμε τά γράμματα άνάμεσα άπ' αύτό.
Δοκιμάζουν λοιπόν όλοι οί φίλοι τής συντροφιάς
μας νά διαβάσουν άνάμεσα άπό τό δικτυωτό μας, άλλα
τού κάκου. Ούτε ένα γράμμα δέ μπορούν νά ξεχωρίσουν.
Καί όμως γιά όσους ξέρουν τό μυστικό είνε πολύ εύκολο!
Σκεπάζομε τό γράμμα ή τή σελίδα πού θέλουν νά
διαβάσουμε καί άρχίζομε τήν άνάγνωση γοργά καί χω-
ρίς κόπο.
Ό λ ο ι μένουν μέ άνοιχτό τό στόμα!
Πώς τό κατορθώνομε αύτό; Δίνομε στό διάφανο
δικτυωτό μας μικρές μικρές καί γρήγορες κινήσεις, ώσάν

/fΰρ>£
A a^/fatst-j
ι><*
ανζΌπ/πον
"Γυρω
rη *Puctun

ΚΙκ. 111.—Ή δύσκολη ανάγνωση.

222
νά θέλουμε νά τό τρίψουμε πάνω στη σελίδα, και τότε
όλα τά γράμματα ξεχωρίζουν καθαρά.
Τό ίδιο οπτικό φαινόμενο συμβαίνει όταν περνάμε
μέ τό σιδηρόδρομο κοντά άπό ενα φράχτη μέ σανίδια
άραιοβαλμένα. Ξεχωρίζομε όλα τ ' άντικείμενα καθαρά
πίσω άπό τό φράχτη ωσάν νά μην υπήρχαν τά σανίδια.

223
 8.

ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ-ΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ

Στνπα, Ινρω απο τη Φναική 15

 8. ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ-ΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ
Σιλ.

"Ο μαγνητισμός καί οί μαγνήτες . . . 227

1 1 1 . Οί ακροβάτες χορευτές 227
112. Ό μαγνήτης καί δ τροχός 229

Ό ηλεκτρισμός 231
1 1 3 . Τ ό ηλεκτρισμένο χαρτί 232
1 1 4 . Τ ό ήλεκτρισμένο ποτήρι 234
1 1 5 . 'Ηλεκτρική μηχανή άπό γυαλί τής λ ά μ π α ς . . 235
1 1 6 . Τ ό μυστικό τών τριών κΰβων 237
1 1 7 . Οί ηλεκτρικές σκιές 240
118. Ό καγκουρώ πυγμάχος 241
1 1 9 . Τ ό ηλεκτροσκόπιο 243

Ό ήλεκτρομαγνητισμός 246
1 2 0 . Τ ό πρόχειρο πείραμα τοΰ "Ωρστηδ . . . . 246
 Ό μαρνηΐισμος και οι μαρνήϊες.

Σε δλονς εΐνε γνωστοί οι μαγνήτες, τά σώματα

δηλαδή πού έχουν την Ιδιότητα νά έλκουν το σίδερο καΐ
άλλα μέταλλα. Ή ιδιότητα των αυτή λέγεται μαγνητι-
σμός. 01 μαγνήτες εΐνε φυσικοί και τεχνητοί.
"Αν κρατήσουμε μιά βελόνα δρϋ·ια μέσα α' ενα πιάτο
και σε μικρήν απόσταση πάνω άπό την κορφή της ενα
μαγνήτη, κι 'έπειτα τήν αφήσουμε ελεύθερη, ή βελόνα δε
ϋά πέση, αλλά ϋά έ'ξακολονϋή νά στέκεται δρϋτα κάτω
άπό τή μαγνητική επίδραση τοϋ μαγνήτη. Θά συμβή μάλι-
στα και κάτι άλλο. Θά τήν πιάση ένα εϊδος τρεμούλας, και
ϋ" άργοκουνιέται στον αέρα, σά νά ϋέλ-η νά χορέψη.
Αυτό ϋά μας βοηϋήση νά κάνουμε ένα πολύ νόστιμο
παιγνίδι:

111. Οί ακροβάτες χορευτές.

Μέ τό χαρτόνι ενός παλιοϋ ημερολόγιου κόβομε

τήν πρόσοψη μιας μικρής θεατρικής σκηνής, μέ ορθογώ-
νιο άνοιγμα στή μέση. Τό βάθος της σκηνής θά μας τό
δώση ενα άλλο όμοιο χαρτόνι. Μερικές καρφίτσες και
κάμποσοι φελλοί θά μας βοηθήσουν νά ενώσουμε τά
δυο αυτά χαρτόνια γιά νά εΐνε έτοιμο τό θέατρο μας

227
 ΕΙκ. 112.— Οί ακροβάτες χορευτές.

(είκ. 112). Ψηλά στο πίσω μέρος τής σκηνής στερεώνομε

ένα μαγνήτη, άόρατο άπό τους θεατές. Κάτω άπό τό μα-
γνήτη αυτόν τεντώνομε οριζόντια ένα μετάλλινο σύρμα,
καί πάνω σ' αύτό άκκουμπάμε μέ τή μύτη μιά βελόνα. Ή
απόσταση τού σύρματος άπό τό μαγνήτη πρέπει νά είνε
τόση, ώστε ή βελόνα νά μη τραβηχτή άπό τό μαγνήτη,
άλλα νά μείνη όρθια κάτω άπό τή μαγνητική επίδραση.
Άφοΰ τά κανονίσουμε αύτά καλά, κόβομε, στό ΰψος
τής βελόνας ακριβώς, μιά ανθρώπινη σιλουέττα άπό χαρ-
τόνι, π.χ. μιά χορεύτρια άκροβατικών χορών, ορθή πάνο>
στό ένα πόδι. Κολλάμε έπειτα μέ βουλοκέρι τή βελόνα
πίσω άπό τή χορεύτριά μας· ή άκρη τής βελόνας θά
βρίσκεται ίσα ίσα στήν άκρη τού ποδιού τής χορεύτριας.

228
Τήν τοποθετούμε τώρα πάνω στο σΰρμα άκριβώς κάτω
άπό τό ενα σκέλος τοϋ μαγνήτη, καΐ ή ισορροπία της εΐνε
εξασφαλισμένη κατά τον τρόπο πού αναφέραμε παρα-
πάνω. Ή χορεΰτριά μας δηλαδή κάνει διαρκώς μικρές
μικρές τρέμουλες κινήσεις, πολύ διασκεδαστικές, ίδιες μέ
τις ακροβατικές. "Αν θέλουμε νά κάνουμε διασκεδαστι-
κώτερο τό πείραμα κόβομε καΐ δεύτερο άκροβάτη χο-
ρευτή καΐ τον κολλάμε σέ δεύτερη βελόνα μέ τό κεφάλι
προς τά κάτω (είκ. 112).

112. Ό μαγνήτης και ό τροχός.

Γύρω σ ένα στρογγυλό φελλό καρφώνομε σέ σχήμα

σταυροϋ τέσσερις χάλκινες βέργες. Μέ τή βοήθεια μιάς
λίμας άνοίγομε πάνω στις άκρες τους οριζόντιες σχισμές
και περνάμε άνάμεσα άπ' αυτές έναν κύκλο άπό σιδερέ-
νιο σύρμα. Έ χ ο μ ε τώρα έναν ελαφρό τροχό μέ τις
άκτΐνες και τό γϋρο του. Μιά μεγάλη βελόνα τοϋ πλε-
ξίματος, καρφωμένη κατακόρυφα κάτω άπό τό φελλό,
θά χρησιμέψη γιά άξονας τοϋ τροχοΰ, πού θά στέκεται
έ'τσι οριζόντια. Γιά νά εξασφαλίσουμε καλά τήν ισορρο-
πία τοϋ κατακόρυφου άξονα, της βελόνας τοϋ πλεξίμα-
τος δηλαδή, έτοιμάζομε μέ τον εξής τρόπο μιά στερεή
βάση: Κολλάμε άπό τό κάτω μέρος του ένα φελλό πάνω
σ' ένα χαρτονένιο δίσκο· αυτός θά εινε τό βάθρο στο
μηχάνημά μας. Στο πάνω μέρος τοϋ φελλοϋ κολ-
λάμε ένα κουμπί άπό πορσελάνη, λιγάκι βαθουλωτό, και
μέσα σ° αυτό τοποθετοϋμε μιά χοντρή γυάλινη χάντρα
"Εχομε έτσι έναν υποδοχέα, γιά νά δεχτή τήν άκρη
τοϋ άξονα-καρφίτσας. Τώρα ό στροφέας έχει έξασφαλι-

229
 ΚΙκ. 118.—Ό μαγνήτης και τροχός.

ΓΤΤ:Γ|.(")(> στρέφεται ά ν ε τ α μέσα στη χάντρα στηριγμένος

πάνω οιο κουμπί. Στρίβομε έπειτα μιά φουρκέτα των
μαλλιών μ,ϊ τρόπο ίΐ.οπ νά σχηματίζη ένα μικρό δαχτυ-
λίδι. οι,ήν κορφή ιης, άκριβώς ο τη μέση, και καρφώ-
νομΐ' ι ϊ' , δυό τφ; άκρες μέσα στό φελλό, δεξιά κι άριστερά
άπό ιό κουμπί. 'Ο άξονας-καρφίτσα θά περνά άνάμεσα
άπό ιό δαχτυλίδι, αυτό, προτοΰ νά προχώρηση μέσα
πι. 11 χάντρα, καΐ ι,ά δυό αυτά υποστηρίγματα θά έξα-
οψαλίαουν tf|V κατακόρυφη στάση· έτσι ό τροχός μας
θά ι.Ινί' τέλεια οριζόντιος, έτοιμος νά γυρίση μέ ελά-
χιστη τριβή.
Τοποθετούμε τώρα οριζόντια πάνω σέ οποιοδήποτε
στήριγμα, στό 'ίδιο υψος μέ τον τροχό, ένα συνηθισμένο

230
 πεταλόσχημο μαγνήτη (είκ. 113). Ό τροχός μένει ακί-
νητος καί ισορροπημένος μπροστά στό μαγνήτη, διότι
τά δυο σκέλη του έχουν τήν ϊδια ένέργεια σέ δυο ίσα
τόξα τής περιφερείας του.
Άλλά άν θερμάνουμε μέ μιά σπιρτιέρα ένα μέρος
τοΰ γύρου τοΰ τροχού άκριβώς άντίκρυ άπό τό ένα
σκέλος τοΰ μαγνήτη, σέ λίγο έρυθροπυρώνεται, καί άμέ-
σως τότε θά δούμε τόν τροχό ν° άρχίζη νά γυρίζη άργά
άργά καί σταθερά, γιατί κάθε φορά τό πυρωμένο μέρος
προσπαθεί ν' άπομακρύνεται άπό τό μαγνήτη.
Τό φαινόμενο αύτό έξηγεϊται ως εξής:
Εινε γνωστό ότι ό μαγνήτης τραβά τό σίδερο στή
συνηθισμένη του θερμοκρασία. "Αν θερμάνουμε όμως
τό σίδερο σέ θερμοκρασία 600° καί πύρωση, τότε ό μα-
γνήτης δέ μπορεί πια νά τόν τραβήξη. Στό πείραμά
μας λοιπόν τό κρύο μέρος τοΰ σιδερένιου τροχοΰ τό
τραβάει ό μαγνήτης περισσότερο άπό τό θερμό, κι έτσι
ό τροχός άρχίζει νά γυρίζη μέ τή διεύθυνση πού βλέ-
πομε στό σχήμα (είκ. 113).

Ό ή^εκίρισμός.
" Ολοι ϋά έχουμε κάποτε δοκιμάσει, τρίβοντας ένα κομ-
ματάκι ήλεκτρο, π.χ. ένα κόμπο κεχρίμπαρένιου κομπολο-
γιού, σέ μάλλινο ύφασμα, νά τραβήξουμε πάνω του μικρά
μικρά κομματάκια χαρτί, τρίχες ή ρινίσματα άπό ξύλο,

231
χωρίς νά φαντασθούμε ποτέ δτι αύτό έδωσε άφορμή ν' άνα-
καλυφθη δ ηλεκτρισμός.
'Αλλά δεν εινε μόνο τό ήλεκτρο, δηλ. τό κεχριμπάρι,
πού έχει αύτη τήν 'ιδιότητα. Και μερικά άλλα άκόμη σώματα
ηλεκτρίζονται μέ τήν τριβή, π.χ. τό γναλί, τό βονλοκέρι, ή
γοντταπέρκα, ή ρετσίνα, τό μετάξι και άλλα. Τό ξύλο καί
τά μέταλλα δεν ήλεκτρίζονται μέ τήν τριβή.
Συμβαίνει καί κάτι άλλο μέ τόν ηλεκτρισμό. Πάνω
στό γυαλί καί στή ρετσίνα, στά σώματα δηλαδή πού ήλε-
κτρίζονται μέ τήν τριβή, δ ηλεκτρισμός δεν μετακινείται,
μένει εντοπισμένος στά σημεία τής τριβής, γι αύτό τά
σώματα αύτά λέγονται στή Φυσική κακοί αγωγοί τοΰ
ηλεκτρισμού ή καί μονωτήρες, διότι μ° αύτά ντύνομε
έναν ήλεκτρικόν αγωγό γιά νά εμποδίζεται ή διαρροή τοΰ
ήλεκτρικού ρεύματος. Τό ενάντιο, σέ άλλα σώματα, όπως τά
μέταλλα π.χ., μετακινείται πολύ εύκολα, γι αύτό τά ονο-
μάζουν καλούς άγωγούς τοΰ ηλεκτρισμού.
Ό ήλεκτρισμός πού παράγεται στό γυαλί μέ τήν
τριβή είνε διαφορετικός άπό έκεϊνον πού παράγεται στή
ρετσίνα. Στή Φυσική ό πρώτος λέγεται θετικός ηλεκτρι-
σμός καί παριστάνεται μέ τό σημείο +, δ δεύτερος αρνη-
τικός ηλεκτρισμός καί παριστάνεται μέ τό σημείο —.

113. Τό ηλεκτρισμένο χαρτί.

Μιά μέρα πού δ καιρός εινε ξηρός τρίβομε μέ

μιά βούρτσα ή μέ τό χέρι μας ένα φύλλο λεπτό χαρτί.
Σ έ λίγο τό χαρτί θά ήλεκτρισθή καί θά μείνη κολλη-
μένο στό χέρι μας ή, άν θέλουμε, στό πρόσωπο ή στό
φόρεμα μας, ώσάν νά ήταν άλειμμένο μέ κόλλα.

232
 Τ ό 'ίδιο γίνεται καί μ' ένα χαρτονάκι, μέ ένα κάρτ-
ποστάλ π.χ. Καί όπως τό γυαλί, τό βουλοκέρι ή ή ρε-
τσίνα, θά μπορή κι αύτό νά τραβάη μικρά μικρά κομ-
ματάκια άπό φελλό κτλ.
Μέ τό ηλεκτρισμένο λοιπόν αύτό χαρτί θά κά-
νουμε ένα διασκεδαστικό πείραμα.
Τοποθετούμε πάνω στή ράχη μιας καρέκλας ένα
μπαστούνι σέ ισορροπία, δπως φαίνεται στήν εικόνα
(είκ. 114), καί στοιχηματίζομε μέ τούς φίλους μας ότι
θ ά τό κάνουμε νά πέση χωρίς νά τό άγγίσουμε, χωρίς
νά τό φυσήξουμε άπό κάτω, χωρίς ούτε τήν καρέκλα νά
έγγίσουμε!
Ξεραίνομε καλά πάνω στή φωτιά τήν κάρτα, τήν

Είκ. 114.—Το ηλεκτρισμένο χαρτί.

233
τρίβομε δυνατά πάνω στό μανίκι μας καΐ τήν πλησιά-
ζομε στη μιάν άκρη τοϋ μπαστουνιοϋ. Ή άκρη αυτή
θ ' άκολουθήση τήν ηλεκτρισμένη κάρτα δπως τό σίδερο
τό μαγνήτη, έως δτου νά χάση τό μπαστούνι τήν 'ισορ-
ροπία του και πέση κάτω.

114. Το ηλεκτρισμένο ποτήρι.

Διπλώνομε στά τέσσερα ένα χαρτί καΐ κόβομε ένα

βέλος, δπως αυτό πού φαίνεται στό σχήμα δεξιά (είκ·
115). Τό στηρίζομε έπειτα πάνω στή μύτη μιας κατα-
κόρυφης βελόνας, άκριβώς στό κέντρο, δηλαδή στό ση-
μείο πού ένώνονται οί τέσσερις γραμμές τοϋ διπλώμα-
τος, χωρίς δμως νά τρυπάη ή βελόνα τό χαρτί. Τήν
άλλη άκρη τής βελόνας τή στερεώνομε α ένα φελλό,
ώστε νά στέκεται κατακόρυφα μέ οριζόντιο τό βέλος,
δπως φαίνεται στήν εικόνα, και τά σκεπάζομε δλα μέ
έ'να ποτήρι χωρίς πόδι, άφοΰ τό έχομε κρατήσει λίγο
πάνω άπό τή φωτιά.
Τώρα άναγγέλλομε στή συντροφιά πώς θά κάνουμε
τό βέλος νά γυρίζη καΐ νά σταματήση κάθε φορά μέ τή
μύτη γυρισμένη πρός τό πρόσωπο πού θέλουν, χωρίς
ν' άνασηκώσουμε τό ποτήρι ή νά έγγίσουμε τό βέλος.
Τρίβομε μ' ένα κομματάκι μάλλινο ύφασμα τό μέ-
ρος εκείνο τοϋ ποτηριού πού άντικρύζει τό πρόσωπο
πού θέλομε. Τό χάρτινο βέλος θ ' άρχίση άμέσως νά γυ-
ρίζη ώσπου ή μύτη του νάρθή νά σταματήση μπρός
στό σημείο τής τριβής. Μέ τό πείραμά μας αυτό άπο-
δεικνύεται πώς τό γυαλί ήλεκτρίζεται και τραβά, δπως
τό ήλεκτρο, ελαφρά πραματάκια.

234
 Ε'ικ. 115.—Τό ηλεκτρισμένο ποτήρι.

"Αν τώρα εξακολουθούμε νά τρίβουμε τό ποτήρι

γΰρω γύρω στήν ίδια πάντοτε διεύθυνση, τό βέλος θ ' ά ρ -
χίση νά γυρίζη ολοένα και πιο γρήγορα χωρίς νά στα-
ματήση πιά, άπαρράλλαχτα δπως ή μαγνητική βελόνα
μιας πυξίδας πού άπό πάνω της τριγυρνούμε συνεχώς
ένα κομμάτι σίδερο.

115. Ηλεκτρική μηχανή άπό γυαλί τής λάμπας.

Παίρνομε ένα κυλινδρικό γυαλί τής λάμπας καΐ

τοϋ περνάμε άκριβώς στή μέση ένα δαχτυλίδι άπό
φύλλο κασσιτέρου, χαρτί τής σοκολάτας δηλαδή, άλειμ-
μένο μέ κόλλα, γιά νά κολλήση. Κόβομε πάλι μιά λου-

235
ρίδα στενή από τό ίδιο χαρτί καί τήν κολλάμε πάνω
στήν εξωτερική επιφάνεια τοΰ γυαλιοΰ σέ μάκρος, αρ-
χίζοντας άπό τή μιάν άκρη καί φτάνοντας ως έ'να έκατο-
στόμετρο κοντά στό δαχτυλίδι τής μέσης. Τυλίγομε
έπειτα μ' ένα μεταξωτό παν! τό βουρτσάκι πού καθα-
ρίζουν τά γυαλιά τής λάμπας, καί τό τρίβομε δυνατά στό
έσωτερικό τοΰ γυαλιοΰ, χωρίς τά δάχτυλά μας νά έγγί-
σουν τό κολλημένο χαρτί τής σοκολάτας. "Αν κάνουμε
τό πείραμά μας στό σκοτάδι, κάθε φορά πού θά βγά-
λουμε έξω τό βουρτσάκι θά δούμε ένα θαυμάσιο ηλε-
κτρικό σπινθήρα νά πεταχτή άνάμεσα στίς δυο λουρίδες
τοΰ χαρτιού τής σοκολάτας, πράμα πού άποδεικνύει πόσο
εύκολα ήλεκτρίζεται τό γυαλί μέ τήν τριβή (είκ. 116).
Μέ τήν απλούστατη αύτή ήλεκτρική μας μηχανή
μπορούμε νά επαναλάβουμε πολλά πειράματα ηλεκτρι-
σμού άπό κείνα πού κάνουν στά έργαστήρια τής Φυσι-
κής, όπως τό εξής:
Δένομε στό γυαλί πάνω άπό τό δαχτυλίδι μιά κλω-
στή ή καλύτερα ένα μετάλλινο σύρμα καί στήν άκρη
του κρεμάμε μερικές στενές λουρίδες σιγαρόχαρτο. Τρί-
βομε τώρα δυνατά τό έσωτερικό τού γυαλιού μέ τό με-
ταξοντυμένο βουρτσάκι, άλλά άπό τό άντίθετο μέρος
αύτή τή φορά. Τό δαχτυλίδι τής μέσης ήλεκτρίζεται, με-
ταδίδει τόν ηλεκτρισμό στό μετάλλινο σύρμα κι άπό κει
στίς λουρίδες τού σιγαρόχαρτου, πού άρχίζουν ν* άπομα-
κρύνουνται άμέσως ή μιά άπό τήν άλλη (είκ. 116).
Τρία πράματα μάς άποδεικνύει τό πείραμα £αύτό:
α) "Οτι τά σώματα πού είνε κακοί άγωγοί τοΰ ήλε-
κτρισμοΰ ηλεκτρίζονται μέ τήν τριβή.
β) "Οτι τά σώματα πού είνε καλοί άγωγοί τοΰ ήλε-

236
 Εϊκ. 116.—'Ηλεκτρική μηχανή άπό γυαλί τής λάμπας.

κτρισμοϋ, δπως το μετάλλινο σΰρμα π.χ. στό πείραμά

μας, μεταβιβάζουν τόν ηλεκτρισμό ένός ηλεκτρισμένου
σώματος, τοΰ γυαλιοΰ τής λάμπας π.χ., σ ' ένα άλλο όχι
ηλεκτρισμένο, τΙς λουρίδες τοΰ σιγαρόχαρτου π.χ.
γ) "Οτι τά σώματα πού εινε ήλεκτρισμένα μέ τόν
ίδιο ήλεκτρισμό, έδώ τό θετικό τοΰ γυαλιοΰ, άπωθούνται,
Ξέρομε άπό τά προηγούμενα ότι ή ύγρασία εμπο-
δίζει τήν έπιτυχία στά ήλεκτρικά πειράματα. Γι* αύτό
τά πειράματα μας πρέπει νά γίνουνται δταν είνε μεγάλη
ξηρασία ή νά κρατήσουμε προηγουμένως άπάνω άπό
φωτιά τό βουρτσάκι, τό γυαλί και τό μεταξωτό.

116. Τό μυστικό τών τριών κύβων.

Τοποθετούμε δυο χοντρά βιβλία πάνω σ ' ένα τρα-

πέζι, σέ κάποιαν απόσταση τό ένα άπό τό άλλο, καί

237
άπό πάνω τους μιά γυάλινη πλάκα, πού νά στηρίζεται
στίς δυό άκρες τους. Κάτω άπό τό γυαλί, στό κενό πού
βρίσκεται άνάμεσα στά δυό βιβλία, βάζομε μερικά μι-
κρά κομματάκια άπό φελλό ή άπό χαρτί, πούπουλα ή
σφαιρίτσες άπό έντεριώνη κουφοξυλιάς ή άλλα παρό-
μοια.
"Αν τρίψουμε τώρα τό γυαλί μ' ενα μάλλινο κου-
ρέλι, καλά ξεραμένο πάνω άπό φωτιά, ώς ότου νά ήλε-
κτρισθή, θά δούμε τότε όλα αυτά τά μικρά πραματάκια
ν' άναπηδοΰν προς τό γυαλί, νά ξαναπέφτουν στό τρα-
πέζι, νά ξαναπηδοϋν, σά νά χορεύουν έναν τρελλό χορό.
"Αν φτιάξουμε μάλιστα μερικά ανθρωπάκια άπό έντε-
ριώνη κουφοξυλιάς, θά δούμε κάτω άπό τό γυαλί τον
πιο παράξενο χορό πού είδαμε ποτέ, τό «χορό τών νευ-
ροσπάστων» όπως τον λένε.
Τό πείραμα αυτό μπορούμε νά τό κάνουμε και
διαφορετικά:
Φτιάνομε άπό έντεριώνη κουφοξυλιάς τρεις μικρούς
ολόιδιους κύβους, καΐ ζωγραφίζομε μέ μελάνη πάνω
στις έδρες τους μαύρα σημαδάκια γιά νά μοιάζουν μέ
τούς πραγματικούς κύβους τοϋ παιγνιδιού. Τούς βάζομε
και τούς τρεις μέσα σ' ένα κουτάκι μέ γυάλινο σκέπα-
σμα, όπως φαίνεται στήν εικόνα (είκ. 117).
Τρίβομε τώρα μ' ένα μάλλινο κουρέλι τό γυάλινο
σκέπασμα τοϋ κουτιού. Σ έ λίγο θά δούμε καΐ τούς τρεις
κύβους ν' άναπηδοΰν ζωηρά προς τό γυαλί καΐ νά
κολλούν άπάνω του.
Μ ' αυτό τό πείραμα μπορούμε νά παίξουμε ένα
διασκεδαστικό παιγνίδι στούς φίλους μας. Τούς προτεί-
νομε νά βροΰν τό άθροισμα πού δίνουν τά μαύρα ση-

238
μαδάκια. Προσθέτουν, μας λένε τό άθροισμα, άλλά σέ
λίγα δευτερόλεπτα τούς άποδεικνύομε πώς έχουν λάθος.
'Αντί π.χ. 6 + 4 + 2 = 1 2 , είνε τώρα 1 + 3 + 4 = 4 !
Καί όμως οί κύβοι εΐνε καλά κολλημένοι στό γυαλί καί
κανείς δέν τούς έχει άγγίξει! "Επειτα άπό λίγο, νέο εξα-
γόμενο, καί τό ίδιο μυστήριο εξακολουθεί.
Μά τί συμβαίνει; ρωτούν όλοι. Νά τί συμβαίνει:
Οί έδρες τών κύβων πού βρίσκονται σέ επαφή μέ
τό γυαλί χάνουν σιγά σιγά τήν συνάφειά τους μ' αύτό
καί ξεκολλούν, μά δέν πέφτουν, συγκρατιούνται άπό μιά
άκμή τους. Μά τότε οί γειτονικές έδρες τραβιούνται άπό
τό ήλεκτρισμένο γυαλί, καί οί κύβοι, άφοΰ σαλέψουν λίγο
πάνω στίς άκμές του, ξανακολλούν μέ τις γειτονικές των

Είκ. 117.— Τό μυστικό τών τριών κύβων.

239
"Οπως φαίνεται λοιπόν κανένα μυστήριο δεν κρΰβετα
κάτω άπό τήν άλλαγή τοϋ εξαγόμενου.

117. Οί ηλεκτρικές σκιές.

Τοποθετούμε δυό Ισόπαχα βιβλία πάνω στό τρα-

πέζι, σέ κάποιαν άπόσταση τό ένα άπό τ ' άλλο, και άπό
πάνω τους, στηριγμένη στις δυό άκρες τους, μιά γυάλινη
πλάκα, όπως φαίνεται στήν εικόνα (είκ. 118). Κάτω άπό
τό γυαλί, πάνω στό τραπέζι, σκορπίζομε λίγη σκόνη
άπό φελλό, πού τήν έτοιμάζομε προηγουμένως μέ μιά
λεπτή λίμα.
Τρίβομε τώρα άπό πάνω τό γυαλί μ' ένα κομμάτι
μάλλινο ή μεταξωτό ύφασμα. Αμέσως ή σκόνη τοϋ
φελλοϋ πηδά στό γυαλί, πού ηλεκτρίσθηκε άπό τήν τριβή»
και μόλις πάψουμε τήν τριβή, ξαναπέφτει λίγη λίγη
πάνω στό τραπέζι.
Τό πείραμα αυτό μέ κάποια μικρή τροποποίηση,
μπορούμε νά τό μετατρέψουμε σέ μαγικό φαινόμενο:
Σχεδιάζομε κρυφά πάνω στό γυαλί, προτοΰ τό δεί-
ξουμε στή συντροφιά, ένα σχέδιο, π.χ. ένα λουλούδι,
έναν ανθρωπάκο κτλ., μ' ένα πινέλο βουτηγμένο σέ γλυ-
κερίνα.
Μετά τήν προετοιμασία αυτή κρατάμε τό γυαλί
άνάμεσα σέ μιά λάμπα και στον τοίχο. "Ολοι βλέπουν
στό φώς ότι τό γυαλί εΐνε διάφανο καΐ καθαρό και δέν
ρίχνει καμιά σκιά στον τοίχο. Τό ξαναβάλομε πάνω στά
βιβλία, πάνω άπό τή σκόνη, μέ τό σχέδιο άπό κάτω, και
τό τρίβομε μέ τό γνωστό μας τρόπο. Τότε ή σκόνη τοϋ
φελλοϋ θά ξαναπηδήση στό γυαλί, θά κόλληση στή

240
 Είκ. 118.—Οί ηλεκτρικές σκιές.

γλυκερίνα, αλλά δεν θ ά ξεκολλήση τώρα άμα πάψουμε

τήν τριβή. Τήν κρατάμε πάλι άνάμεσα στό φως καΐ τον
τοίχο. Αυτήν τή φορά πάνω στον τοίχο προβάλλεται ή
σκιά τοϋ ανθρωπάκου πού είχαμε σχεδιάσει με τή γλυ-
κερίνα, κι αυτό φαίνεται σά μαγικό κατόρθωμα στά
μάτια τών άνίδεων θεατών!

118. Ό καγκουρώ πυγμάχος.

Τό ηλεκτρικό εκκρεμές άποτελεΐται άπό μιά πάρα

πολύ έλαφρή σφαίρα, καμωμένη άπό έντεριώνη κουφο-
ξυλιάς, κρεμασμένη μέ μιά μεταξωτή κλωστή σ ' ένα γυά-
λινο υποστήριγμα, γιά νά εινε άπομονωμένη άπό τό
Στνπα, Γύρω άπό τή Φυσική 16
241
έδαφος. "Αν πλησιάσουμε στή σφαίρα ένα ηλεκτρισμένο
σώμα, στήν άρχή έλκεται, κι έπειτα μόλις έρθη σ' επαφή
απωθείται δυνατά.
Μέ τό ηλεκτρικό αύτό εκκρεμές μπορούμε νά κά-
νουμε ένα διασκεδαστικό πείραμα:
Σχεδιάζαμε καί κόβομε πάνω σ* ένα χαρτόνι έναν
πυγμάχο (είκ. II!)) καί τοΰ κολλάμε άπό τό πίσω μέρος
λίγο χαρτί τής σοκολάτας, δηλαδή φύλλο άπό κασσίτερο,
πού νά ξεπερνά γύρα) γύρω τή σιλουέττα του, ώστε νά
μπορούμε νά τό τσακίσουμε κολλητά στό σώμα του. Στε-
ρεώνομε έπειτα στό πίσω πόδι του ένα σιδερένιο σύρμα,
πού καταλήγει σ' ένα κομματάκι βουλοκέρι κολλημένο
σ' ένα σανιδάκι. Τό μπροστινό πόδι του δέν εγγίζει στό
έδαφος, κι έτσι ό πυγμάχος μας είνε «μονωμένος».

ΕΙκ. 119.—Ό καγκουρώ πυγμάχος.

242
 Σχεδιάζομε σ ' ένα φύλλο χαρτί ιχνογραφίας έναν
πυγμάχο καγκουρώ (είκ. 119), κολλάμε στό πίσω μέρος
του χαρτί τής σοκολάτας καΐ τον κρεμάμε μέ λινή
κλωστή άπό ένα σιδερένιο κρεμαστήρα, σέ σχήμα Γ,
στερεωμένο σέ σανίδι, άντίκρυ στον άνθρωπο-πυγμάχο,
δπως φαίνεται στήν εικόνα (είκ. 119).
Τώρα μάς χρειάζεται μιά ηλεκτρική μηχανή. Τή
φτιάνομε μόνοι μας μ' ένα κυλινδρικό γυαλί τής λάμπας,
κατά προτίμηση κρυστάλλινο, ώς έξης: Κλείνομε τή μιάν
άκρη της μ' ένα φελλό, πού τοϋ έχομε περάσει άκρι-
βώς στό κέντρο ένα καρφί. Συνδέομε τό καρφί αυτό
και τό σύρμα πού είχαμε στερεώσει στό πίσω πόδι
τοϋ πυγμάχου μέ ένα άλλο σιδερένιο σύρμα, μάκρους 75
έκατοστομέτρων. Έ τ σ ι έξασφαλίζομε τήν ηλεκτρική μας
μηχανή.
"Αν τώρα τρίψουμε τό γυαλί τής λάμπας, πού τό
έχομε κρατήσει προηγουμένως πάνω άπό φωτιά γιά νά
εΐνε κατάξερο, μ' ένα κομμάτι μεταξωτό ύφασμα, Μ
ήλεκτρισθή, και ό ηλεκτρισμός του Wx μεταδοθή στόν
άνθρωπο-πυγμάχο. Τότε έλκεται δυνατά ό καγκουρώ-
πυγμάχος και ρίχνεται νά χτυπήση τον ανθρωπάκο μας,
άλλά μόλις τον έγγίση απωθείται άμέσως. Θά έχουμε
έτσι μιά σειρά άπό έλξεις και άπωθήσεις, πού θά μάς
δώσουν τήν εντύπωση μιάς' άγριας πυγμαχίας μεταξύ
ενός θηρίου και ένός άνθρώπου.

119. Τό ηλεκτροσκόπιο.

Γιά νά εξακριβώσουμε άν ένα σώμα εΐνε ηλεκτρι-

σμένο και μέ τί ήλεκτρισμό, άρνητικό ή θετικό, μεταχει-

243
ριζόμεθα ενα ειδικό όργανο, το ηλεκτροσκόπιο. Άλλα
και μόνοι μας μπορούμε νά κατασκευάσουμε ενα άπλό
ηλεκτροσκόπιο:
Λυγίζομε ένα σΰρμα σιδερένιο σέ δυο σημεία του,
ώστε νά σχηματίσουν ορθές γωνίες, σέ σχήμα Ζ, όπως
φαίνεται στό σχήμα (είκ. 120). Άκκουμπάμε τό οριζόν-
τιο σκέλος του στά χείλια ένός ποτηριού καί τό σκε-
πάζομε, μαζί καί τό ποτήρι, μέ ένα μικρό ταψί ή μιά
μετάλλινη πλάκα. Τ ό κατακόρυφο μέρος τοΰ σύρματος
δέν πρέπει νά έγγίζη τό ποτήρι. Στό κάτω οριζόντιο
σκέλος τού σύρματος ισορροπούμε καβαλλικευτά μιά
στενή λουρίδα άπό χαρτί τής σοκολάτας, δηλαδή φύλλο
άπό κασσίτερο, διπλωμένη στά δύο.
Ά ν τώρα ηλεκτρίσουμε μέ τήν τριβή, όπως ξέρομε,
μιά γυάλινη βέργα ή ένα βουλοκέρι καί πλησιάσουμε
είτε τό ένα είτε τό άλλο άκρη άκρη στό ταψί, άμέσως τά
δυό φύλλα τοΰ χαρτιού τής σοκολάτας θ ' άπομακρυν-
θοΰν άπότομα τό ένα άπό τ ' άλλο, όπως συμβαίνει στά
εργαστήρια μέ τό όργανο πού λέγεται ήλεκτρόμέτρο ή
ηλεκτροσκόπιο μέ φύλλα χρνσον.
Μέ τό θαυμάσιο αύτό λοιπόν ήλεκτροσκόπιό μας
μπορούμε ν* ανακαλύψουμε όχι μονάχα άν ενα σώμα
είνε ήλεκτρισμένο, άλλά καί τί ήλεκτρισμό έχει, άρνη-
τικό ή θετικό.
Ήλεκτρίζομε π.χ. ένα φύλλο χαρτί κατάξερο τρί-
βοντάς το δυνατά μ* ένα βουρτσάκι (όπως εις τό πείραμα
113 τού ήλεκτρισμένου χαρτιού) καί τή στιγμή πού τά
φύλλα τοΰ ηλεκτροσκοπίου μας θ ' άπομακρυνθοΰν μέ τήν
επίδραση τοΰ ηλεκτρισμού του, έγγίζομε τό ταψί μέ τό
δάχτυλο. Άμέσως τά φύλλα ξαναπλησιάζουν. Ά ν όμως

244
 Είκ. 120.—Τό ηλεκτροσκόπιο.

άποτραβήξουμε τό δάχτυλο καΐ τό ηλεκτρισμένο χαρτί, ί)ά

ξαναχωρίσουν. "Ωστε τό δργανό μας έχει ηλεκτρισμό άν-
τίθετο άπό τοϋ χαρτιού.
Γιά νά εξακριβώσουμε τώρα τί είδους εΐνε ό ήλε
κτρισμός αυτός, πλησιάζομε σιγά στό ταψί τή γυάλινη
βέργα, άφοΰ τήν ήλεκτρίσουμε τρίβοντάς την μ* ένα με-
ταξωτό ύφασμα· τά δυό φΰλλα τοϋ χαρτιοϋ τής σοκο-
λάτας άπομακρύνονται περισσότερο.
Αυτό άποδεικνύει ότι ό ήλεκτρισμός τοϋ ηλεκτρο-
σκοπίου μας εΐνε ό ίδιος μέ τον ηλεκτρισμό τής γυάλι-
νης βέργας, δηλαδή θετικός. "Ωστε τό χαρτί είχε αρνη-
τικό ήλεκτρισμό.
Κ α ! αντίθετα, αν άντί ν ' άπομακρυνθοϋν, έπλησία-

245
ζαν τά φύλλα τού χαρτιού της σοκολάτας, τότε θά συμ-
περαίναμε ότι τό σώμα πού εξετάζομε έχει θετικό ηλε-
κτρισμό.

Ό ή^εκϊρομα^νηίΐδμός.

Ή ένέργεια τοΰ ηλεκτρικού ρεύματος πάνω ατούς

μαγνήτες, και τό άντί&ετο φαινόμενο, άνεκαλύφϋη τό
1820 άπό τό Δανό φυσικό " Ωρστηδ. Τό περίφημο πεί-
ραμα τοΰ "Ωρστηδ επαναλαμβάνεται άκόμα και σήμερα
στά εργαστήρια τής Φυσικής με τρία ειδικά όργανα,
τήν πυξίδα, τό γαλβανοσκόπιο και τήν ήλεκτρική
στήλη, και άποδεικνύει ότι: «άν πλησιάσουμε σε μαγνη-
τική βελόνη ένα σύρμα άπό τό όποιο διαβιβάζομε ήλε-
κτρικό ρεύμα, ή βελόνη εκτρέπεται άπό τήν κανονική της
θέση·». Στό πείραμα αύτό οφείλεται ή ανακάλυψη τοΰ
ήλεκτρικού τηλεγράφου.

120. Τό πρόχειρο πείραμα τ ο ΰ "Ωρστηδ.

Τό πείραμα τού "Ωρστηδ μπορούμε νά τό επανα-

λάβουμε κι εμείς χωρίς έξοδα, φτιάνοντας μόνοι μας τά
όργανα πού χρειάζονται:
Τά σύνεργά μας θά εινε τά έξης: "Ενα μεγάλο
ποτήρι γεμάτο νερό, ένα άνοιχτόλαιμο ρηχό ποτήρι, τής
σαμπάνιας π.χ., έως τά μισά γεμάτο νερό, πού τοΰ έχομε
ρίξει προηγουμένως μιά καλή φουχτιά άλάτι, ένα κου-

246
ταλάκι τοΰ καφέ, ενα πηρούνι, μερικά κομματάκια κώκ
σπασμένα σέ μέγεθος κερασοκοΰκουτσου, μιά βελόνα τοΰ
ραψίματος, ένας μικρός μαγνήτης, και τέλος μιά λου-
ρίδα άπδ ζίγκο μακρειά ώς είκοσι έκατοστόμετρα και
κάπου δυο έκατοστόμετρα φαρδειά.
Ά ς άρχίσουμε πρώτα άπό τήν πυξίδα: Τρίβομε τή
βελόνα πάνω στό μαγνήτη, πάντα στήν ίδια διεύθυνση·
καί την βάλομε νά έπιπλέη στό νερό τού μεγάλου πο-
τηριού, ή άλείβοντάς την μέ λίγο λίπος ή καρφώνοντάς
την- πάνω σ' ένα χάρτινο άνθρωπάκο. Ό λ ο ι ξέρομε ότι
ή μιά άκρη τής μαγνητισμένης βελόνης, άς πούμε εκείνη
πού εινε προς τό μέρος τών ποδιών τού χάρτινου άν-
θρωπάκου, θά πάρη άμέσως διεύθυνση προς τό Βορρά.

Είκ. 121.— Τ ό πρόχειρο πείραμα τοΰ "Ωρστηδ.

247
"Ετσι ή μαγνητική βελόνη τοϋ πειράματος μας εινε
τώρα έτοιμη.
"Ας έρθουμε τώρα στό γαλβανοσκόπιο, δηλαδή στό
όργανο πού ί)ά μας δείξη τήν παρουσία τοϋ ήλεκτρι-
κοΰ ρεύματος πού εκτρέπει τή βελόνα άπό τή θέση της.
"Ακκοαιμπάμε πάνω στά χείλια τοϋ μεγάλου ποτηριοΰ τό
κουταλάκι ιού καφέ, πάνω άκριβώς άπό τή μαγνητική
μας βελόνα καΐ οιήν ίδια διεύθυνση. Έ ω ς έδώ πάμε
καλά. 'Κξασφαλίσαμε καΐ τό γαλβανοσκόπιο μας.
Μένει κόρα ή ηλεκτρική στήλη: Βάζομε τά κομμα-
τάκια τοϋ κώκ μέσα σ' ένα κουρελάκι, καΐ τά δένομε μέ
σπάγγο οά λουκάνικο, άφοϋ μέσ' στή μέση τους τρυπώ-
σουμε καΐ τή λαβή τοϋ πηρουνιοϋ. Βυθίζοντας τώρα τό
κώκ. αύιό, μέ τή δεμένη λαβή τοϋ πηρουνιοϋ, μέσα στό
άλαι,ι,ομΓνο νερό τοϋ ρηχού ποτηριοΰ θάχουμε τό ΰ·ε-
rinn Ί<ϊλ<> ιήι στήλης. 'Λκκουμπάμε έπειτα στό ένα μέ-
ροι, ιού κουταλιού τά δόντια τοϋ πηρουνιοϋ και στό
άλλο 111 μ η/ν άκρη ι,οΰ ζίγκου καΐ βυθίζομε τήν άλλη
άκρη ιιιιι οιό άλαιισμένο νερό, φροντίζοντας νά μή έγ-
γίοΐ| ιό λουκάνικο ι;οΰ κώκ. Έ τ σ ι έχομε καΐ τόν άρνη-
ιικό /κιλό τής ηλεκτρικής μιχς στήλης.
Τώρα ιό πείραμά μας γίνεται εύκολα:
Παράγεται άμ,έσως ηλεκτρικό ρεύμα καΐ ή μαγνη-
τική βελόνη εκτρέπεται άπό τήν κανονική της θέση καΐ
ξανάρχεται στή θέση της μόλις βγάλουμε άπό τό νερό
τή λουρίδα τοϋ ζίγκου.

/ΤΕΛΟΣ

248
 ZKcddjjoyoQ εικόνων.
1. οΤενζκες ϊόιόίηΐες τών βωμάΐων.
Ε'ιχ. 1.—"Η βελόνα πού τρυπά τή δεκάρα.
» 2.—Τό ποτήρι τοΰ βουτηχτή.
» 3.— Τ ό διπλωμένο σπίρτο.
» 4.—Ή καταχθόνια μηχανή.
> 5.—Τό πεννάκι πού πηδά.
> 6.—Τό νόμισμα καί τό χάρτινο δαχτυλίδι.
» 7.—Ή σφενδόνα.
» 8.—Ή σφενδόνα.
> 9.—Τό νερό πού δέ χύνεται άπό τό άναποδογυρισμένο ποτήρι.
» 10.—Τό αύγό πού χορεύει.
» 11.—Τό σχήμα τής Γ η ς .
> 12.—Ό κυκλώνας τής καράφας.
» 13.—Ό κρεμασμένος χωρίς σκοινί.
» 14.—Πώς βυθίζομε τό χέρι μας στό νερό χωρίς νά τό βρέξουμβ.
> 15.—Τό άσπρο χαρτί πού δέ μελανώνεται.
> 16.—Ό σκορπιός άπό καμφορά.
» 17.—Τό χάρτινο ψάρι πού κολυμπά.
» 18.—Ό δίσκος πού δέν ξεκολλάει άπό τό νερό.
» 19.—Ή έλικα πού στριφογυρίζει πάνω στό νερό.
» 20.—Τά μαγικά σχήματα.
» 21.—Οί ακούραστοι χορευτές.
> 22.—Οί σταλαγματιές πού γλιστρούν.

2. 'SK βαρνίηΐα.
» 23.—Τό άχλάδι πού κόβεται μόνο του.
» 24.—Ή εύκολη ζυγαριά.
» 25.—Τό πρόχειρο κανταράκι.
» 26.—Κινητήρας άπό σπερματσέτο.
» 27.—Τό εκκρεμές τοΰ Φουκώ.

249
28.- Ό διπλός κώνος πού ανεβαίνει σέ κεκλιμένο επίπεδο.
29. Τό δαχτυλίδι πού ανεβαίνει σέ κεκλιμένο επίπεδο.
.ΊΟ.- Τό μολυβοκόντυλο πού στηρίζεται στή μύτη του.
Μ. Τά κεριά τοΰ δέντρου τών Χριστουγέννων.

3. \7{ δερμόΐτύα.
02,- "Οηου ή θερμότητα χαλά τήν Ισορροπία.
//.'/. Τ ό ποτήρι πού προχο>ρεΙ.
.'<•/. Τ ό σπασμένο μπουκάλι.
!)Λ. Τ ό νιιρό πού βράζει χωρίς φωτιά καί χωρίς δοχείο.
UH. Τ ό νιιρό πού φαίνεται θερμό στό ενα χέρι καί ψυχρό στό άλλο.
:Π. - Τ ό νερό πού φαίνεται θερμό στό ένα χέρι καί ψυχρό στό άλλο.

4. "ΌδροσΙαΙική.
Η8.—Τό πρόχειρο άλφάδι.
H9. Τ ό αύγό καί ή πυκνότητα τοΰ νερού.
40. Ό κολυμβητής τοΰ Καρτεσίου.
41. Τ ό «μέγιστον» τής πυκνότητας τοΰ νεροϋ.
12.- IlivtH ϋγρά τόνα πάνω σ τ ' άλλο μέσα α' ενα ποτήρι.
I .Ί Τ Λ παράδοξο κηροπήγιο.
II. "II ζυγαριά για ίπιστολές.
•/Λ. " Κνα κομμάτι ζάχαρη πού πλέει πάνω στό νερό.
•III. Τ ό ψάρι τή . θάλασσας.
17. " Ι ί ν « ύΛςοστατικό παράδοξο.
48, "(> ύΛραιιλικός στρόβιλος.
•19. ()\ καρφίχιΐιις καί οί |Ι«λόν«ς πού κολυμπούν.
Μ). ΟΙ ιριλλοί πού κολυμπούν ΛρΙΚοι.
Λ/. - Τ ό βιιμπάκι μέσα α' ίνα ποτηράκι οινόπνευμα.
Λ2. Τά ρούσσικα βουνά.
68. ΟΙ μεταμορφώσεις τής σαπουνόφουσκας.

5. cΉεροσΐαίική.
!>•!. Μπουκάλια, ποτήρια καί πιάτα κολλημένα.
Λ/5. Τό έκκρεμές πού προξενεί συγκίνηση.
ΰβ.— Τ ό ποτήρι πού κρέμεται άπό τήν ανοιχτή παλάμη.
(57.--Ί I βανάνα πού καθαρίζεται μοναχή της.
ίιΗ.- Τ ό αυτόματο ανέβασμα τοΰ γυαλιού τής λάμπας.
!>9. Ή στάμνα πού κρέμεται άπό τό γυαλί τής λάμπας.
110. Τ ό πρωτότυπο συντριβάνι.
Είκ. 61.—Τό ποτιστήρι γιά τις κότες.
» 62.-Τό κρασί πού γίνεται νερό.
» 63.—Τό κρύο νερό πού βράζει χωρίς φωτιά.
>» 64.—"Ενα ποτήρι νερό πού αδειάζει μ' ένα γεμάτο μπουκάλι.
» 65.—Τό νερό πού γίνεται κρασί.
» 66.—Πώς μπορούμε νά παρασκευάσουμε ανθρακικό οξύ.
» 67.—Οί σαπουνόφουσκες μέσα στό ανθρακικό όξύ.
» 68.—Τά κεριά πού σβήνουν μέ τή σειρά.
» 69.—Τό σπερματσέτο μέσα στό γυαλί τής λάμπας.
> 70.—"Η κανονιά.
» 71.—Ή δύναμη τής αναπνοής.
» 72.—Ό πεισματάρης φελλός.
» 73.—Τό νόμισμα πού πετα.
» 74.—Ή πεταλούδα πού πετά.
τ 75.—Τό νόμισμα πού πηδά.
> 76.—Τό πιστό μπαλόνι.
> 7 7 . — Ή φλόγα τοϋ σπβρματσέτου.
» 78.—Τό σπερματσέτο και τό χωνί.

6. 'έΤΙκουσΙική.
•> 79.—Οί κραδασμοί τοϋ κρυστάλλινου ποτηριοΰ.
» 80.—Τό σύρμα πού χορεύει.
» 81.—Τό ποτήρι πού σπα μέ τή φωνή.
» 82.—Ό παραπονιάρης κανόνας.
» «S3.—Τό σωληνόφωνο.

7. Όωίική.
» 84.—Ή ανάκλαση και ή διάθλαση τοϋ φωτός.
> 85.—Ή ανάκλαση τοϋ φωτός στήν επιφάνεια των διάφανων
σωμάτων.
> 86.—Τό έπαργυρωμένο αυγό.
» 87.—Τό μαγικό κουτί.
» 88.—Τό νόμισμα και ή διάθλαση.
» 89.—Τό ζωντανό νευρόσπαστο.
» 90.—Ό σπασμένος καθρέφτης.
» 91.—Ό μαγικός καθρέφτης.
» 92.—Τό κουτάλι άντανακλαστήρας.
» 93.—Τό μάτι τής ράχης.
» 94.—Δυό πρόχειροι φακοί.
» 95.—Ό θαυματουργός φακός.

251
Είκ. 96.—Οί κινέζικες σκιές.
> 97.—Ή ζωντανή σκιά.
98.—Θέατρο σέ καθρέφτη.
99— Οί κινούμενες σκιές.
100.—Ό πράσινος διαβολάκος.
101.—Τό τρίχρωμο άστρο.
102.—Οί σημαίες.
103.—Οί μύλοι τοϋ Δόν Κιχώτη.
104.—Οί ραβδωτές εΙκόνες.
105.—Τό πουλάκι και τό κλουβί.
106.—Τό πουλάκι μέσα στό κλουβί.
107.—Ό άνθρωπος πού καταπίνει τό πουλί.
108.—Ή καρφίτσα πού στριφογυρίζει.
109— Τ ό ψεύτικο κρυστάλλινο ποτήρι.
110.—Τά παράξενα τόξα.
111.—'Ή. δύσκολη ανάγνωση.

8. '3ΐ^ειύριβμός—3ΥΐαρνηΙιβμός.
» 112.—Οί ακροβάτες χορευτές.
» 113.—Ό μαγνήτης και δ τροχός.
» 114.—Ίο ηλεκτρισμένο χαρτί.
> 115.—Τό ηλεκτρισμένο ποτήρι.
» 2Jiff.—'Ηλεκτρική μηχανή άπό γυαλί τής λάμπας.
» 117.—Τό μυστικό τών τριών κύβων.
» 118.—Οί ηλεκτρικές σκιές.
» 119—Ό καγκουρώ πυγμάχος.
» 120.—Τό ηλεκτροσκόπιο.
» 121.—Τό πρόχειρο πείραμα τοϋ "Ωρστηδ.

252
 cΠεριεχόμενα.

Γενικές Ιδιότητες τών σωμάτων . . . . . . 5-43

Ή βαρύτητα 46-63
Ή θερμότητα 65-7(5
'Υδροστατική 77-110
Άεροστατική 111-156
Ακουστική 157-168
Όπτική 169-223
Ήλεκτρισμδς-Μαγνητισμός 225-248
Κατάλογος εικόνων 249-252