GLOBAL EDUCATION – SARAJEVO COLLEGE

Referat iz Bosanskog, Hrvatskog, Srpskog jezika i književnosti

REALIZAM U SRPSKOJ KNJIŽEVNOSTI

Profesor: Lejla Tahirović oktobar, 2017. Ućenik: Namir Garib

 GLOBAL EDUCATION – SARAJEVO COLLEGE

UVOD
Realizam je naziv za dva različita pojma, jednako prisutna u upotrebi i to su:
1. Realizam kao ahistorijska pojava; upućuje na standard pisanja djela u
kojem se teži ka vjerodostojnom prikazivanju stvarnosti ili zbilje. Realnost
u širem smislu može obuhvatati: realnost društvene svakodnevnice (kao
što je to u književnosti), realnost socijalističkog uređenja, realnost bliže ili
dalje prošlosti, a nekada je to pak realnost jezika i literature općenito.
2. Realizam kao književnohistorijska pojava, književni pokret ili stilska
formacija. Ovaj realizam se vezuje za period između 1830. i 1870. godine.
Za razliku od prethodnog pokreta, romantizma, realizam se od pojedinca
okreće prema društvu, od prošlosti ka stvarnosti, od emocionalnog života
ka realnom, od crno-bijelih kontrasta ka nepromjenjivim društvenim
činjenicama itd.

Ideja realizma se ponajprije javlja u likovnim umjetnostima, a nešto malo

kasnije, ista ideja se primjenjuje u književnosti. Bitno je spomenuti da realizam
nije nastao sam od sebe, već je posljedica društvenih pojava tog vremena.
Društvene pojave, poput zaoštravanja društvenih suprotnosti i naučna otkrića
toga vremena, navode umjetnike da drugačije posmatraju svijet u kojem žive.
Rađa se ideja da se egzaktnost prirodnih nauka primijeni na društvene nauke, a
inicijator iste je Comte. Nešto kasnije, Hippolyte Taine, koristeći se tom idejom
uvodi tri egzaktna parametra po kojima se vrednuju djela tog doba. Ta tri
parametra su: rasa, sredina i trenutak.
Naravno, ove iste društvene pojave oslikale su se i na balkanskim prostorima,
te književnost ovog istog prostora dobija jednu sasvim drugu dimenziju;
dimenziju realizma.
U ovom referatu napravit ćemo kratak pregled historije i društva u vrijeme
realizma na prostoru Srbije, te ćemo analizirati književnost istog.
 GLOBAL EDUCATION – SARAJEVO COLLEGE

SRPSKI REALIZAM
Za početak, općenito govoreći o realizmu na balkanskim prostorima, moramo
imati u vidu dvije stvari:
- Realizam kao književni pokret i stilska formacija se profilirao u vodećim
evropskim zemljama (Rusija, Engleska, Francuska)
- Južnoslavenske zemlje (Bosna i Hercegovina, Srbija, Hrvatska, Slovenija,
Crna Gora, Makedonija) su po pitanju književnosti i umjetnosti bile
periferija Evrope
Zbog ovoga, sama pojava realizma na ovim prostorima je podosta zakasnila u
odnosu na vodeće evropske zemlje. Realizam u jugoistočnoj Evropi se javlja tek
oko 60-tih i 70-tih godina XIX stoljeća, tj. u vrijeme kada u Evropi već polahko
silazi sa scene. Djela koja su tada nicala, bila su zamagljena nedovršenim
procesima nacionalnog oslobođenja i nacionalne identifikacije, te se time zazire
društvena kritika. Time čak i u najznačajnijim djelima realizma je prisutna velika
mrlja primjese romantizma u sadejstvu sa prosvjetiteljskom didaktikom. Pisci
tog doba su bili Šenoa, Kovačić u Hrvatskoj i Mulabdić u Bosni i Hercegovini.
Sada ćemo se konkretno bazirati na srpsku književnost. Prva realistička djela u
srpskoj književnosti javljaju se 60-tih godina. Obično su se pisala djela o životu
malog čovjeka, ili pak seoskom životu, a zaziralo se od gradskih tema i
savremenih oblika života. Srpska, i općenito književnost balkanskih prostora je
bila okrenuta vodećim evropskim književnostima, te je iz njih crpila ideje. U
romantizmu izvor ideja bila je njemačka književnost, a u realizmu je to ruska, i
to od vodećih ruskih realista: Gogolja, Turgenjeva, Černjiševskog, Gončarova,
Tolstoja i Dostojevskog.
Prema Jovanu Deretiću, autoru Istorije srpske književnosti, realizam u Srbiji je
prošao kroz dvije faze: ranu i kritičku. S druge strane, Dušan Ivanić razlikuje više
faza: protorealizam, programski realizam, folklorni realizam, poetski realizam i
potpuni ili visoki realizam.

Rani realizam ili protorealizam

Rani ili protorealizam se vezuje za najznačajnijeg realističkog romansijera
Jakova Ignjatovića. Pošto je živio i u vrijeme romantizma i u vrijeme realizma, te
je pisao u oba ta perioda, njegov realizam se naziva romantičnim realizmom.
Ispreplitanje ova dva književna pokreta je najuočljiviji u djelu Vasa Rešpekt
 GLOBAL EDUCATION – SARAJEVO COLLEGE

(1875.), gdje imamo romantičnog junaka smještenog u realističko okruženje. U

ostatku svoje bibiliografije, Ignjatović se bavi problematikom niskih vidova
života, smiješne strane gradske svakodnevnice, sudbine pojedinca u
vojvođanskom selu ili problematikom propadanja srpskog građanskog društva
sa galerijom najbogatijih likova.

Kritički ili programski realizam

Ova faza srpskog realizma vezuje se za ime Svetozara Markovića, socijalističkog
mislioca i propagatora ideja zapadnih i istočnih socijaldemokrata. Bio je prvi
ideolog i propagator ideje realizma na ovim prostorima i to iznosi u člancima
Pevanje i mišljenje (1868.) i Realnost u poeziji (1870.) sa kojima se postavljaju
temelji sa jasnim idealima evropskog realizma.

Folklorni realizam
Milovana Glišića možemo nazvati nasljednikom Markovićeve ideje o realizmu.
On kritikom društva u svojim djelima u srpsku književnost uvodi temu sela i
satiru. Satira je prisutna u Glišićevoj pripovijetci Glava šećera (1875.). Idilinoj i
rusoistočnoj slici sela u književnosti ovog autora se suprostavljaju negativne
društvene pojave (kapital i zelenaši). I Janko Veselinović se vraća stilizaciji
narodnih vjerovanja i pripovijedanja.

Poetski realizam
Književnici poput Laze Lazarevića, Sima Matavulja i Stevana Sremca su nastojali
zbrisati polarnost ideala i stvarnosti, smatrajući da je knjiženost realizma
„pročišćena slika stvarnosti“. Njihova djela se uglavnom baziraju na određenu
sferu života i to su obično porodica, selo, zavičaj ili uža regija. Srpska kritika
smarta Lazu Lazarevića najboljim književnikom i pripovjedačem realizma u
Srbiji. On nosi titulu tvorca psihološke pripovijetke i najvećeg stiliste srpskog
realizma.

Potpuni ili visoki realizam

Odlikuje se dosljednom karakterizacijom na temeljima socijalno-psihološke
motivacije likova. U ovom periodu, ključno mjesto preuzima roman (Bakonja
 GLOBAL EDUCATION – SARAJEVO COLLEGE

fra Brne i Pop Ćira i Pop Spira). Nasljednici Ignjatovićeve ideje, Simo Matavulj i
Stevan Stremac, u svoje najbolje romane unose i dimenziju humora,
predstavljajući vedriju sliku dalmatinskog, odnosno vojvođanskog seoskog
života. U ovoj fazi se čak uvode i novi žanrovi poput (Nušićeve komedije i
poezije Vojislava Ilića.
Nušić je živio i stvarao kroz nekoliko književnih epoha (1864. – 1938.)
Ilić je u potpunosti raskinuo sa romantičarskom tradicijom i opredjelio se za
deskripciju i objektivnost u poeziji.

Raslojavanje i dezintegracija realizma

Književnik Radoje Domanović, najveći srpski satiričar uvođenjem novih
nerealističkih žanrova u srpsku književnost poput bajke, alegorijske satirične
priče i alegorije, polahko ali sigurno dovodi do dezintegracije realizma.
Domanovićeve najbolje satirične pripovijetke (Stradija, Vođa i Mrtvo more)
nastale su kao literarna reakcija na obrenovićsku tiraniju.