PRIKAZ REŠENJA POKRETNE UNIVERZALNE SOLARNE SUŠARE

ZA SUŠENJE BIOLOŠKIH METERIJALA

PRESENTATION OF A SOLUTION OF A MOBILE UNIVERSAL SOLAR

DRYER FOR DRYING BIOLOGICAL MATERIALS

Prof. dr Radivoje M. Topić, dipl. inž. maš, Mašinski *, doc. dr Aleksandar Lj. Petrović,
dipl. inž. maš. *, doc. dr Nenad Lj. Ćuprić, dipl. inž. maš.**

*Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, ul. Kraljice Marije 16, 11000 Beograd,
**Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, ul Kneza Višeslava 1, 11030 Beograd

Abstract: Various solutions of a drier for drying biological materials using solar energy with
different constructions and working methods, of the stationary or assembly-disassembly type,
transportable, with higher capacity in principle using flat solar energy collectors for the
preparation of drying agents exist. The necessity to dry most biological materials almost
immediately after picking, the need for electric energy for process functioning, possibility of
work on different locations lead to the idea of constructing mobile small capacity dryers with
combined use of different types of solar collectors. In this paper a concept of a solution of a
mobile, solar, chamber, ecological, universal dryer for drying biological materials is
presented. The prototype of a dryer module with corresponding characteristics that are the
result of performed research as part of project NPEE 271068 is presented.

Keywords: Solar drying, solar collector, dryer, photo panel

1. UVOD

Sušare koje koriste solarnu energiju, mogu biti solarne radijacione, solarne sa korišćenjem
odgovarajućih prijemnika solarne energije (mogu biti sa dopunskim izvorom energije, sa
prirodnim ili prinudnim strujanjem agensa sušenja, pogon ventilatora električnom energijom
ili energijom od PV modula i različite konstrukcije komore za sušenje). Karakteristika
solarnih sušara je korišćenje solarne energije za pripremu agensa sušenja. Za razliku od nekih
rešenja sušenja na suncu kod ovih sušara proizvod se ne prlja, štiti se od insekata, štiti se od
rose i padavina, bolje je očuvanje materija koje odredjuju hranljivu i biološku vrednost
proizvoda i kvalitet materijala. Solarne sušare obezbedjuju znatno kraće vreme sušenja, veću
proizvodnost i nižu cenu proizvoda pošto se koristi jeftin izvor energije.

2. OPRAVDANOST OSVAJANJA REŠENJA

Činjenice1:
- da je intenzitet sunčevog zračenja u našem podneblju najveći u kasno prolećnim,
letnjim i rano jesenjim danima što pada baš u vreme sredjivanja poljoprivrednih
kultura,
 - da se suše različiti materijali, voće i povrće, lekovito, aromatično i začinsko bilje,
- da je izuzetno porastao interes za osušenim biološkim materijalima, kako kod nas tako
i u svetu,
- da su staništa tih kultura dalje od urbanih sredina, gde je otežano dopremanje tečnog
ili čvrstog relativno skupog goriva,
- da se zahteva ušteda energije i indirektni način sušenja,
- da se većina materijala skoro odmah posle ubiranja mora sušiti u cilju očuvanja
kvaliteta,
- da je sve izraženiji zahtev za čistim tehnologijama i kvalitetnim osušenim
proizvodima,
- da je skoro jedina i najveća stavka, kod korišćenja solarnih sušara, vrednost
investicionih troškova, izrade sušare,
- da je sa ekonomskog i ekološkog aspekta, osušeni proizvod dobijen sušenjem u
solarnim sušarama znatno konkurentniji u odnosu na proizvod dobijen sušenjem u
sušarama koje koriste kao izvor energije klasična goriva,
dovele su do ideje i potrebe osvajanja rešenja pokretne, solarne, komorne, ekološke,
univerzalne sušare za sušenje bioloških materijala.

3. KARAKTERISTIKE USVOJENE KONCEPCIJE REŠENJA

Usvojena koncepcija rešenja omogućava najpovoljniji prijem solarne energije; kvalitetniji

osušeni materijal i uštedu energije.
Osnovne karakteristike sušare su 1-2:
- sušara je komornog tipa sa periodičnim režimom rada,
- sve komponente sušare i uredjaji su fiksirani na jednoj specijalno konstruisanoj
jednoosovinskoj prikolici i predstavljaju jednu kompaktnu pokretnu celinu,
- rešenje sušare omogućava rad na bilo kojem mestu,
- kompletna sušara se transportuje do mesta rada, i brzo i lako se prevodi iz
transportnog u radni položaj,
- materijal u procesu sušenja miruje na tavama koje su postavljene po visini komore za
sušenje.
- agens sušenja je čist zagrejani vazduh koji se zagreva u solarnim ravnim prijemnicima,
čiji položaj, nagib je promenljiv,
- solarni prijemnici za zagrevanje vazduha su postavljeni bočno sa strane sušare i
zglobno su vezani za ramsku konstrukciju komore za sušenje, tako da se mogu obrtati
oko horizontalne ose i postaviti u vertikalni položaj za transport,
- agens sušenja omiva ili omiva i prostrujava sloj materijala koji se nalazi na tavama,
- kretanje agensa sušenja je prinudno i obezbedjeno je ventilatorima
- na zadnjem delu prikolice ugradjene su dve akumulatorske baterije, za napajanje
elektromotora za pogon ventilatora.
- modulski sitem,
- mogućnost regulisanja režima procesa sušenja,
- najpovoljniji prijem solarne energije,
- mekši režim sušenja,
- mali ekploatacioni troškovi,
- univerzalno rešenje, suše se različiti materijali,
- ekološka, ne zagadjuje okolinu,
- obezbedjuje period odležavanja materijala u toku procesa sušenja.
Sušara je namenjena za gazdinstva koja imaju obradivu površinu oko 0,5 ha pod
kulturama lekovitog, aromatičnog i začinskog bilja.
4. OPIS I KARAKTERISTIKE PROTOTIPA MODULA SUŠARE

U okviru rada uradjen je i ispitan prototip modula pokretne, univerzalne, ekološke, komorne
sušare za sušenje bioloških materijala korišćenjem sunčeve energije, sl.1. 1.
Na prikolici je na sredini ugradjena hidraulična dizalica.pomoću koje se sušara u užem
smislu može da podigne ili spusti na visinu koja odgovara optimalnom uglu radnog položaja
prijemnika sunčeve energije. Takodje pomoću prednjeg točka može se zaokretanjem prikolice
dovesti prijemnik u najpovoljniji položaj u odnosu na ugao prostiranja sunčevog zračenja u
zavisnosti od doba dana i date lokacije, što se kontroliše štapom ugradjenim na ramu
prijemnika. Prijemnik sunčeve energije, koji se koristi za zagrevanje vazduha, je postavljen
bočno sa strane sušare i zglobno je vezan za ramsku konstrukciju komore za sušenje, tako da
se može obrtati oko horizontalne ose i okretanjem postaviti u vertikalnu ravan. Ovim
okretanjem prijemnik sunčeve energije se može podići i fiksirati u vertikalni položaj radi
transporta, a takodje i spustiti na odgovarajući ugao, od 40 o, ispod horizontale. Za
obezbeđenje električne energije za pogon elektromotora ventilatora za kretanje agensa sušenja
koristi se fotonaponski panel koji je postavljen takodje bočno na zidu komore za sušenje i na
nagnutoj površi krova i čiji nagib se može da menja zavisno od potreba. Na zadnjem delu
prikolice ugradjena je akumulatorska baterija sa odgovarajućim reglerom. Na ulazu u komoru
za sušenje ugradjen je sistem sa klapnom koja omogućava mešanje vazduha iz izolacionog
prostora zida komore za sušenje sa zagrejanim vazduhom iz prijemnika, održavajući pri tome
zahtevanu režimsku temperaturu na ulazu u komoru za sušenje.

Sl.1. Prototip modula pokretne univerzalne solarne sušare

Osnovne tehničke karakteristike modula sušare su:

- gabaritne dimenzije kretnog dela, prikolice 1300 x 2650 mm,
- gabaritne dimenzije komore za sušenje 800 x 1000 x 1200 mm,
- dimenzije apsorbera 805 x 1180 mm,
- gabaritne i korisne dimenzije tave 800 x 1000 mm; 760 x 920 mm,
 - snaga i površina PV modula, N = 75 W, F= 0,66 m2 ,
- centrifugalni ventilator sa tri radne brzine,
- maksimalna i minimalna visina donjeg rama sušare u radnom položaju 600 i 960
mm.

5. RAZRADA USVOJENE KONCEPCIJE REŠENJA

Razrada koncepcije rešenja obuhvata definisanje i dimenzinisanje osnovnih komponenata

rešenja sušare i dimenzionisanje i izbor standardnih elemenata sušare.
Da bi se dimenzionisala komora za sušenje neophodno je za usvojenu vrednost
kapaciteta sušare po vlažnom materijalu, prema prinosu kultura, definisati broj tava za smeštaj
materijala koji se suši u procesu sušenja.
Na osnovu preporučenih vrednosti opterećenja jedinice površine površi tava,
materijalom koji se suši, definiše se količina materijala na tavi i broj tava prema izrazu:
m vm
nt  . (1)
mt
Da bi se odredio broj tava, tačnije količina materijala koji se suši po tavi neophodno je,
vodeći računa o potrebama manipulacije sa tavama, usvojiti dimenzije tava
Na osnovu broja i dimenzija tava i njihovog rasporeda (preporučenih međusobnih
rastojanja po visini) u komori za sušenje definisane su gabaritne dimenzije komore za sušenje
a na taj način i sušare u celini.
U cilju smanjenja prenosa toplote kroz granične površine komore za sušenje u okolinu
usvojena je odgovarajuća konstrukcija zidova, krova, poda i vrata. Vazduh koji se nalazi u
kanalu zida sušare se koristi i za regulisanje temperature agensa sušenja u procesu rada sušare.
Zadnji zid komore za sušenje, zid iznad solarnog prijemnika, je izveden kao reflektujuća
površ, čime se povećava dejstvo sunčevog zračenja na apsorpcionu površ prijemnika. Krov,
pod i vrata komore za sušenje su takodje izvedeni sa vazdušnim prostorom.
Ravni solarni prijemnik se koristi za zagrevanje vazduha okoline u cilju dobijanja
agensa sušenja. Dimenzije apsorbera su definisane na osnovu ukupnog termičkog fluksa
potrebnog za obavljanje procesa sušenja (statički proračun procesa sušenja). Na kraju
prijemnika suprotno od sušare je postavljen štap pomoću kojeg se kontroliše položaj
prijemnika.
Ukupni toplotni fluks za proces sušenja, koji je potrebno obezbediti prijemnikom
solarne energije, čija vrednost je definisana statičkim proračunom je:

Q spas  m  w  q, . (2)
Jednačina koja definiše toplotni bilans solarnog prijemnika, koja uzima u obzir toplotni
fluks apsorbovan radnom površinom površi prijemnika, toplotni fluks koji se preda radnom
fluidu ( korisni fluks), toplotni fluks akumuliran solarnim prijemnikom i toplotni fluks koji se
prenosi u okolinu 3-4-5-6 je:
   
Q spa  Q spzas  Q spg  Q spak (3)
Toplotni fluks apsorbovan radnom provršinom površi prijemnika solarne energije je:
Q spa   H dif   dif  H dir   dir   Fsp . (4)
Toplotni fluks koji se preda radnom fluidu, vazduhu iz okoline (koristan toplotni fluks)
za zadatau temperaturu zagrevanja vazduha je:
 
Q spzas  c pasas  L  t (5)
Da bi se prema toplotnom bilansu prijemnika definisala površina apsorpcione površi
neophodno je definisati vrednosti toplotnih flukseva Q spg i Q spak , koji zavise u znatnom
stepenu od konstruktivnih osobina konkretnog rešenja solarnog prijemnika.
 Medjutim u fazi projektovanja može se koristiti izraz za koeficijent korisnog dejstva
solarnog prijemnika definisan izrazom:
Q spzas
 sp   . (6)
Qspa
Rešavajući jednačinu (6) imajući u vidu izraze (4) i (5) potrebna površina površi
solarnog prijemnika je:
Q spzas
Fsp 
 H dif   dif  H dir   dir   sp . (7)

Izraz za radnu površinu prijemnika pokazuje da vrednost površine zavisi od parametara

materijala koji se suši, same konstrukcije prijemnika i klimatskih i vremenskih uslova.
Površinu apsorpcione površi prijemnika je moguće odrediti i prema izrazu 1.:
m asom  m
g
F (8)
nm
 aspp

Ako je poznat, godišnji prinos, količina osušenog materijala, m g , masa agensa sušenja
po jedinici površine apsorpcione površi prijemnika m asom , i protok agensa sušenja po jedinici
mase osušenog materijala m aspp , kao i broj kultura n koje se na gazdinstvima mogu sušiti
jednom sušarom moguće je odrediti površinu apsorpcione površi prijemnika.
Za rad modula sušare predvidjen je jedan PV modul. PV modul osim što daje energiju
za rad elektromotora jednosmerne struje vrši i punjenje akumulatorskih baterija, ustvari
dopunjavanje kada rade samo ventilatori i obezbedjuju protok vazduha u sušari i kada nema
sunčevog zračenja i kada se vazduh ne zagreva u kolektoru. Ovim se obezbedjuje da ne dođe
do kvarenja materijala u periodu kada nema sunčevog zračenja.
Zagrejani vazduh, agens sušenja, se uvodi u komoru za sušenje po celoj širini komore
(kanal odgovara dimenzijama izlaznog kanala iz prijemnika), ispod tava, pomoću
centrifugalnog ventilatora koji je postavljen na vrhu komore za sušenje i dobija pogon od PV
modula.
Za dimenzionisanje ventilatora neophodno je odrediti zapreminski protok agensa
sušenja i odgovarajući pad pritiska u procesu sušenja ( koji obuhvata pad pritiska na ravnim
deonicama na ulazu u sušaru; pad pritiska usled lokalnih gubitaka na ulazu u sušaru; pad
pritiska koji se odnosi na stanje materijala koji se suši; pad pritiska koji se odnosi na
unutrašnju konstrukciju komore za sušenje, pad pritiska i dinamički napor).

6. ZAKLJUČAK

Osnovne karakteristike novog rešenja sušare su: rad na bilo kojem mestu; neznatni
troškovi u periodu eksploatacioje, izvodjenja procesa sušenja; mogućnost sušenja proizvoda
odmah posle ubiranja; najpovoljniji prijem solarnog zračenja; bolji kvalitet materijala sa
aspekta hranljive i biološke vrednosti.
Na osnovu preporučenih vrednosti specifičnog protoka agensa sušenja (svedeno na
jedinicu mase osušenog materijala), m asom , kg as /  kg om  s  , za komorni tip sušara, koje se
kreću u granicama od 10 3 do 10 -2 kg as /  kg om  s  , vrednosti površinskog protoka agensa
sušenja (po jedinici površine apsorpcione površi prijemnika solarne energije)
m aspp , kg aspp / 
 m pp  s 

2



koje se kreću u granicama od 0,01 do 0,06 kg aspp / m 2pp  s , 
predpostavljene vrednosti godišnjeg prinosa osušenog materijala m g , kg om / god (primera
radi od 10 3 kg om /god ), predpostavljenog broja kultura koje se mogu sušiti u jednoj sušari
n (primera radi 3 kulture) i preporučenih vrednosti energije po jedinici površine apsorpcione
površi projemnika koje se kreću u granicama od 0,6 do 0,7 GJ/m 2 , dobija se okvirno ušteda
energije od 34 GJ ili vrednost količine uslovnog goriva od 1160 kg ug .
Izvršena ispitivanja prototipa omogućavaju definisanje krivih kinetike procesa sušenja i
optimizaciju procesa i rešenja.

KORIŠĆENE OZNAKE

F - površina, H - gustina toplotnog fluksa difuznog i direktnog sunčevog zračenja, na

jedinicu površine proizvoljno orijentisane radne površi prijemnika za datu lokaciju, L -
maseni protok agensa sušenja, m  - protok, n – broj kultura koje se suše u jednoj sušari; PV -
foto panel, Q - toplotni fluks, q - površinski toplotni fluks, specifična ''potrošnja'' toplote, t


- temperatura agensa sušenja, T - apsolutna temperatura,

Indeksi

a - apsorpcija, as - agens sušenja, asas - apsolutno suv agens sušenja, asm - apsolutno suv
materijal, dif - difuzno, dir - direktno, g - gubici, gp - granične površine, i - isparavanje,
k - korisno, sp - prijemnik sunčeve energije, sz - sunčevo zračenje, z - zagrevanje, vm -
vlažan materijal,

Grčke oznake

 - stepen korisnog dejstva,  - vreme sušenja,  - redukovana apsorpciona sposobnost

prijemnika sunčeve energije.

LITERATURA

1 Topić, M. R.: Istraživanje i razvoj pokretne, univerzalne, solarne sušare za sušenje
bioloških materijala. Projekat br. 211068 Ministarstvo nauke i životne sredine RS.

2 Topić, M. R. Pokretna sušara za sušenje bioloških matrijala direktnim korišćenjem

solarne energije, Savezni zavod za intelektualnu svojinu, Prijava patenta br. 135/04.

3 Dafi, Dž. A., U. A. Beckman: Tepljovie procesi s ispoljzovanjiem solnječnoj energiji,
''Mir'', Moskva,1997.

4 Severnjov,M. M., N. V. Draškov, F. N. Kapustin: Efektivnost primenjenia solnječnovo

kolektora dlja suški sena, Tehnika v seljskom hozjajstve, Agropromizdat, 3/89.

5 Topić M. R.: Direct use of Solar Energy for Drying medicinal herbs, aromatic plants
and spices, Proceedings SETT 2002 – Moscow, Russia, jun 2002,.Vol. V , p 130..

6 Topić, M. R. Prikaz matematičkog modela za definisanje apsorpcione površi ravnih

solarnih prijemnika, Savez mašinskih i elektrotehničkih inženjera i tehničara Srbije,
Podlistak sušenje, (urednik Topić) Procesna tehnika, 20., (2004.), 4., str. 32 - 33.