OSNOVE

PETROGRAFIJE

PROF. DR. NADA VASKOVIÃ

 UVOD

PETROGRAFIJA

Petros – stena
Graphos - opisati
 VREME TRAJANJA KURSA JE
7 NEDELJA
KURS petrografije obuhvata
3 bloka nastave predavanja
o STENAMA LITOSFERE prema naèinu
postanka
MAGMATSKE
SEDIMENTNE STENE
METAMORFNE
Svaki blok sastoji se od dva skupa
metodskih jedinica

Teorijske PETROGRAFIJE
osnove svake
grupe stena Najznaèajnije i
najèešãe vrste
stena iz svake
grupe
 NAÈIN OCENJIVANJA
Predispitne obaveze bodovi
Redovno pohaðanje nastave 0-10
Vežbe 0-10
Testovi = 3 x 10 0-30
Kolokvijumi = 3 x 10 0-30
Ispit: usmeni 0-20
ukupno 0-100
 BODOVI I KONAÈNA OCENA

BODOVI KONAÈNA
OCENA
0-54 5
55-64 6 USMENI
65-74 7 NIJE
POTREBAN
75-84 8
85-94 9
95-100 10
LITERATURA:
V. Jovanoviã, D. Sreãkoviã-Batoãanin OSNOVI
GEOLOGIJE. 2006. Zavod za izdavanje
udžbenika, Beograd.
Kneževiã-Djordjeviã, V i Djordjeviã P., 1976:Osnovi
Petrologije – nema u prodaji
Djordjeviã P., Kneževiã-Djordjeviã, V. I
Milovanoviã, D., 1991. Osnovi Petrologije, Nauka,
Beograd, nema u prodaji
Vukov, M. Osnovi petrografije, 2007., autorizovana
skripta – pdf format na sajtu RGF.
Unutrašnja gradja i struktura Zemlje definisane
su na osnovu:

-Brzine prostiranja P i S seizmièkih

talasa
-Petroloških i geohemijskih podataka

Brzina prostiranja seizmièkih talasa:

- zavisi od gustine i elastiènosti materijala
- raste sa dubinom zbog pritiska – materijal
postaje kompaktniji i elastièniji
 P-talasi tresu zemlju u pravcu prostiranja, a
S-talasi upravno ili transferzalno u odnosu
na pravac prostiranja
 P-talasi mogu da se kreãu i kroz materijale
koji se nalaze u teènom stanju
 Kroz sve materijale P-talasi se prostiru brže

 S-talasi – ne mogu da prolaze kroz teènosti

SEIZMIÈKI TALASI I STRUKTURA ZEMLJE

Promene u brzini prostiranja talasa na

odreðenim dubinama ukazuju da se Zemlja
sastoji od razlièitih slojeva

Slojevi se razlikuju po sastavu:

- razlike u gustini ukazuju da je unutrašnjost
Zemlje heterogena
Razlikuju se tri
osnovna sloja ili
ljuske:
Kora:
- najtanja, debljine od
3 do 70 km
Omotaè:
- èvrst; prostire se
do dubine od oko
2900 km
Jezgro:
- gvožðevita sfera,
radijusa 3486 km
Slojevi ili ljuske definisane su na osnovu
fizièkih karakteristika:

sa rastom dubine uoèava se

gradacioni rast
pritiska,
temperature
gustine.
 OMOTAÈ
 Toplota iz jezgra
uzrokuje konvekciona
strujanja u omotaèu i
to na skoro isti naèin
kao š to je kretanje
mehuriãa gasa u
vrijuãoj vodi
 Stene omotaèa mogu sa
se deformiš u pod
pritiskom i teku na isti
naèin kao i ektremno
viskozni fluidi (asfalt)
(asfalt
Litosfera:
 gušãi - èvršãi deo gornjeg omotaèa i
kore
 pliva na astenosferi, kao led na vodi
 sastoji se od ploèa ogranièenih
okeanskim riftovima, zonama subdukcije
i transformnim rasedima

Astenosfera je žilavi deo

gornjeg omotaèa
Astenosfera:
- poluteèna
- Nalazi se ispod litosfere, u gornjem
omotaèu do dubine od oko 600 km
- Debljine je 30-50 km ispod kontinentalne
litosfere i do 100 km ispod okeanske.
Litosfera:
- Sastoji se od kore i gornjeg omotaèa
- Relativno hladna i rigidna ljuska
- Srednje debljine oko 100 km, a može biti i
do 250 km (ispod starijih delova
kontinenata)
- Prema sastavu razlikuju se:

Okeanska litosfera
Kontinentalna litosfera
Kakav uticaj ima omotaè?

 Zbog razlika u T u unutrašnjosti zemlje formiraju se

toplotna strujanja od jezgra ka kori – nazivaju se
konvekciona strujanja
1. Okeanska litosfera:
- Nalazi se ispod
okeanskih podruèja -
okeanski tip kore
- Stalno recikliranje
odnosno obnavljanje
okeanske litosfere 2. Kontinentalna litosfera:
dešava se u dubokim -Debljine je izmeðu 80 i 200
delovima omotaèa km
- Debljina okeanske -Donji deo kontinentalne
litosfere je izmedju 50 litosfere se veoma teško
km do 125 km definiše na osnovu brzine
prostiranja seizmièkih talasa
Kontinentalna kora:

- Svetla i laka; može biti debljine do 65 km

- Izgraðena uglavom od silikatnih stena (veãinom
granitskog sastava)
- Gradi 0.374 % Zemljine mase
- Predstavlja spoljašnji deo Zemlje izgradjen veãinom od
kristalastih stena odnosno minerala male gustine meðu
kojima dominiraju kvarc i feldspati
- Hladna je, kruta i sporo se deformiše
 Vatreni prsten
Okeanska kora:
-Relativno gusta, izgraðena od
bazaltnih stena, debljine izmeðu 6 i
10 km
-Gradi 0.099 % mase Zemlje
-Najveãi deo zemljine kore formiran
je kroz vulkansku aktivnost
-U sistemu okeanskih grebena nalazi
se mreža vulkana dužine 40 000 km
kroz koju se generiše nova okeanska
kora brzinom od 17 km3 godišnje
pokrivajuãi okeansko dno sa Nova okeanska kora
bazaltima. Havaji i Island formira se kroz vulkanizam
predstavljaju dva primera u zonama srednjookeanskih
akumulacije bazaltnih naslaga grebena - sistemi pukotina
koji “okružuju” globus
 STENE LITOSFERE

Prirodni agregat jednog ili više minerala

nazivamo stenom.

SteneL]JUDÿHQHRGMHGQRJPLQHUDOD
monomineralnim, a od veãeg broja minerala,
polimineralnim.
Stene, kao i minerali,
mogu da nastanu na
razlièite naèine

Hlaðenjem magme
ili lave nastaju
magmatske stene.
magma
magma
 Stene koje su na površini Zemlje izložene
dejstvu spoljašnjih sila, bivaju èesto razorene
mehanièki ili/i hemijski.
Materijal nastao površinskim raspadanjem
može da bude transportovan i negde
istaložen.
Na taj naèin nastaju sedimentne stene.
Deo ovih stena nastaje i taloženjem
nerastvornih ostataka organizama.
Formiranje sedimentnih stena
EROZIJA POD UTICAJEM VETRA
Plaže
REÈNI NANOSI - ALUVIONI
Usled regionalnih – orogenih pokreta u zemljinoj
kori ili intrudovanja magme dolazi do naprezanja i
rasta temperatura i pritisaka koji veã postojeãe
stene transformišu dajuãi sasvim nove.

Te procese nazivamo metamorfnim, a

njihove produkte
metamorfnim stenama
NABORI I ŠKRILJAVOST U METAMORFNIM STENAMA
NABORI I ŠKRILJAVOST U METAMORFNIM STENAMA
 Raspadanje i erozija

Magmatske
stene

Litifikacija

Oèvršãacanje

Sedimentne
stene

Metamorfne Metamorfizam
Parcijalno stene
stapanje

Stene omotaèa Stenski ciklus

 MAGMATSKE STENE

• Magma – definicija i sastav

• Naèini pojavljivanja magmatskih stena
• Sklop magmatskih stena
• Tekstura i struktura
• Klasifikacija magmatskih stena
• Mineralni sastav
Magma je usijano teèni, homogeni silikatni
rastop, izgraðen od teškoisparljivih (90%) i
lakoisparljivih (10%) sastojaka.

Temperatura magme 700-1400oC

HLAÐJENJE
MAGME KRISTALIZACIJA

FRAKCIONA ili RAVNOTEŽNA

DIFERENCIJACIJA MAGME
 DIFERENCIJACIJA MAGME

Izdvajanje minerala usled hlaðenja i kristalizacije

može da se odvija:

Likvacijom
Gravitacijom
Istiskivanjem ostatka rastopa
Gravitacija
 Kristalizacija magme

BOVEN-ova REAKCIONA SERIJA

Dis

ja
Ca-rich

ko
o

eri
1400 C Olivin Mafiène - Baziène

nti
(Anortit)

as
nu

n
ira
ira
Piroksen

nu
na
Temperatura

n ti
se
Amfibol Plagioklas

Ko
Biotit rija Intermedijarne
Na-rich (Albit)
Ortoklas
Muskovit
800 oC Felziène - kisele
Kvarc
OBLICI MAGMATSKIH TELA

Pokrenuta iz dubine Zemlje, magma može

da bude
 utisnuta u stene Zemljine kore
 izlije na površinu
 Konsolidacijom magmatskog rastopa u
razlièitim uslovima nastaju specifièni oblici
magmatskih tela

hlaðenjem u dubini nastaju

plutonska magmatska tela ili plutoni
izlivanjem na površinu nastaju
vulkanska tela

Konkordantna tela
Diskordantna tela
 Kupa
Piroklastièni pepeo
vulkanski pepeo

Lavièni tok

Dajk
Lakolit

Sil

Batolit
batolit
dajk
VULKANSKA KUPA I
KRATER

TIPOVI IZLIVANJA ILI EKSTRUZIJA MAGME

 EFUZIJA

EKSTRUZIJA
SATELITSKI SNIMAK
EKSTRUZIJE
SKLOP MAGMATSKIH
STENA

Tekstura
Struktura
Tekstura stene je posledica geoloških
dogaðaja koji su se odigravali u toku ili odmah
po kristalizaciji magmatskog rastopa
Odreðena je
prostornim rasporedom minerala
ispunjenošãu prostora

Masivna ili homogena

Planparalelna
Fluidalna
Mehurasta, šupljikava, šljakasta
šupljikava

Masivna ili homogena

Mehurasta
Fluidalna
 StrukturaMHRGUHÿHQD
 Oblikom
 Velièinom
 meðusobnim odnosom sastojaka
Plutonske ili dubinske zrnasta
magmatske stene

vulkanske
magmatske stene porfirsku
Krupnozrna  5 mm
Srednjozrna  3mm do 5 mm
Sitnozrna  <1 mm do 3 mm

Plutonske ili dubinske

magmatske stene

Porfiroidna struktura
 zrnasta

krupnozrna
 zrnasta

Krupnozrna
Porfirska struktura

fenokristali

Osnovna masa
porfirska

fenokristali

Osnovna masa
 Osnovna masa

fenokristali
 Vulkansko staklo

Hijalinska struktura
ili staklasta