© Eren Yaymeshk’ve Kitapeihk Ltd. $ti. Merkez: Aleykbgih Cad. 6/2 Catalobiu- ISTANBUL Sube : Sahsflar Cargiet 16 Beyant-iSTANBUL 1907 — Celtis Matboaoikk San, vo Tie, AS. OSMANLI IMPARATORLUGUNDA ASIRETLERIN ISKANI CENGIZ ORHONLU Yayincilik ve Kitapoihik Ltd. $ti.Bu eser*, 10 Mart 195 glinii Edebi- vat Fakiiltesinde Yenicag tarihi Profestrit M. Cavid Baysun, Son gag tarihi Profesd- vil Dr, M. Gemal Tukin vo Sosyolofi Pro- fesbrit Hilmi Ziya Ulken’den kurult Jiri Oniinde mildafas edilen doktora tezinin Jasmen tadil ve tevaiinden meydana gel mistir. + prof, Dr, Cengiz Oshonlu'nan 10, Daebiyat Faleltest yaymlan eraeinda 1963 yunda yaymisnmss olan, Osmanli Jmparatoriajunda Asivetie skin Te. ‘gebbiistt (1691-1656), adls esor! slo Tike Klik Aragtirmalan, XV/1-2, Ankara Jo7Wdaki cOsmanh tmparatoringunde Asiretlerin skims makalesine ayah ve eserlori eklenerek yayuplanmstir. M, 8. Even igiNDEKILER owsoz vit- VET Prof. Dr, Cengiz Orhonlu- Halla Dursun Yildw Ix-X Prof, Dr, Cengiz Orhontw’nun Hserleri XI-xIX Giris Fy 1 BOutM KONAR-GOGER HALKIN IMPARATORLUK 1DARESINDERI DURUMLARI VE HUKUKI NiZAMLAR_ A-fgtimal tegkilatian, B-Tatbik edilen idare tara ve hukuk! nizamlart C--iktisad? faaliyetieri D-'TAbi olduklar vergi nizam E-Gorevier! Tm. BOLUM OSMANLI IMPARATORLUGU'NDA ISKAN SIvASETt ‘A- 1961-1696 yaller arasmda konar - giger hallan hiiktimet tarafindan iskan edilmesi ve bunun sebebleri 1-Konar-gicer ahalinin merkeziyetei bir deviet nlzam_ fle bagdasamyan hayat tarzlar1 ylizlinden yerlt halka biiyilic zararlar vermelerini sona erdirme endisesi 2-Harap ve bos yerleri imar etmek ve yeniden ziraata agmak 3-Diger sakavet unsurlanna ve bilylik zararlar meyda- na getiren gicebe-gruplara Kars. yerli ahaliyi, ekili topraklarim ve heyvanlarm muhafaza endisesi B-1691 yihnda vaki olsn iskén harekatmn nizamlan C-fskin hareketlerini yéneten daire (idareciler) Tm. BOLtM TOPRAKLARIN DAGITIMINDA TAKIP EDILEN USUL A-Releka ve Halep eyfiletler! dahilinde bulunan yerlete iskin 8) Bolih nohri bUlgesinde yapilan iskan ) Urfs sancatina bai nahiyelerde iskin ©) Halep eyflletine ‘bal clan Menbig nahiyesinde iskAn 'B-Hama ve Humus sancaklarmda iskin 2 ory 16 au 23 26 29 39 39 44 aq 43 52 56C- Anadolu eyfletine dahil bulunan topraklera iskén D-Adana sancaginda Ayas, Berendi ve Kink kazalan. ‘élgesine yapilan iskAn H-Bozok sancaginda isin Iv. BOoLoM ISKAN EDILENLERIN YERLESME BOLGELERINDEN FIRAR EDIP BASKA YERLERE GITMELERL ‘A-Topraklarm terk etme sebebleri HUkametin almig oldugu tedbirler sonug EKLER Vesikalar V. BOLUM OSMANLI IMPARATORLUGUNDA ASIRETLERIN ISKANI I. Kanun-nameler, Asiretier ve iskén IT, Asiretlerin deviet tarafmdan bir ig iskin unsura olarak sistem iloalraic yerlestiriimeye baslanmast ‘A-1691- 1696 yillan arasmda asiretleri iskén tesebbilst B-Asiretlerin kendi yaylak ve Juslaklannda yerlestirilme tesebbitsieri C-Yeni kurulan mamurelere (kasaba, derbend ve han) yerlestiriimeter D-Asiretleri cezalandirmak gayesi ile iskén MII. XIX. Yilzyilda yerlestirme icin yapilan cahsmalar A-Tenzimat ve iskén B-Firkod fslahiye C-Bursa ve Balkesir havalisindeld asiretleri iskéin D- Bozlur yerlesmesi IV. Asair ve Mubacirin Mi kurulmasi iriyeti Umumiyesinin RAFYA ‘A-Salus adlari B- Yer, siyast tesekktil ve idari béliim adlart C-Oymak ve topluluk adian D-TTerim ve milessese adlart HARITALAR (8 adet) 1 aL 88 89 93 98 99 102 104 108 107 108 110 12 us 13 115 18 us us a2 Onsoz Osmanl: Imparatorlugu tart, umumiyeto siyest ve asker! vek'tann sift Jolnde mitalda ediimektedir. Teribl lug ve vatslart Iyice antayabilmek, onlin Aertnlignt kavriyabitmek tet fe bdnyey!, hukukd ve iklsod teskilau, gestll halk ziimrelerine tatbik edilen idare tarzi, halkhikimet minasebetlerin! aragtirmak lézim gelmektedir. Son zomenlorda bu gekilde Ie hlnye araptrmalarina boslanmis- tir. Bu gibl arastiemeler gogelaikce opt! sebeblerle cikon darlik buhranlorinn hakometin slyasetine tesirettignl, zaruretler sebobiyle tesbit eilmip prensipler disina ekarak bik Gzerine cegitl yonlerden bask yaptgin ve nihayet halkin da tuna karst tuttugu yolu, hikGmethalk minssebetlerint batin ciplekly tle Oren. ‘mig olacoiz: Iekan ve yerlegme konusunun yukarida keydettigimlz konular yaninda incofen- ‘mes! fézim gelmektedir. Bu sayede Osman impsratorlugunun Ictimat-tarihi olugur ve yeyilmanin demogratik amiller! de tayiki ile éérenilebllecektie. Bog topraklar- dan 2z bir mOddet sonra nasil bir mamure meydana gotirlléiginl, yen! aculan yer- erin tarklesmesinde cesiti tskin usullerinden nest! istitadeedidiginl, yent mem fekotlorin asil fatihlerinin askerl harekétin ikmelinden sonra, ordunun yent sire ‘iden dorvisler olduguny bu tetkiklerle Ggrenmis oluyoruz. Impsratorlugun kuru: Jug vo gelleme dovrelerine aid ve XVI. esirla ilgili erastirmalar oléuu helde onu takib eden devirlerin Iskan slyaset! Incoleme konusu yapilmamistir. Oysakl Os- ‘manis Imperatorlugu her asir zarfinda ve her hususta biyik dogisiklije maruz kal- rmistir. Bu bakimden iskin siyaset! de buna tabi olegelmisti. Bu degisiligin en Snemils|ictimel buhranlar sonucunda Osmanhi Ie bUnyesinin esesim teskil eden ‘kayla vo kéylorin tabrib odiimesidir. Temell zirsata dayenan Osmanti devietini Uigltendiren en mohim husue, temelini teskil eden cittel zimresinden ld ve ‘allerdi, Bulundukiars yerlerin tabribinden dolayi ekim yapemiyan, bask oylere ve sehirlere glden, bezen do helk haroketlerine kerigan giftller, artik mOstahsil olmekten cikmislardh. HakGmet bu tehlike kersiemda, bir ie iskin meselesiyle karst karsiya Id). Kéylerl tekrar genlendirmek IcIh ddsiinilen tedbirierden biel, Is teyon kimssler uhdesine her kSyiin verilmeye baptenmast idl. Kosulen gartlar me- yaninde harigten ahali getirip orayr gen ve abadan etmek, yeniden zirsate agmek ve defterde yazilt maktu malt de 0 yerin mesdI gahsina vermeltl. Goroldag0 gibt XVI, asirda Osmanl Iskén slyaset! tamamen ig binyesinl tamir etmekten Ibaret olmustur: Bunun en énérall blr sethass 1691-1696 yillan srasinds asiretler! Isk&n tegobbiistidGr ki tezimizin konusunu teskil etmektedirvar Burada Osman: Imperatorlugunun XVI, asirdek! lskin siyesett vo Ip binyo- sinde vuku bulan degigikikler acik olarak gSrtimektedir. Osmanl cemlyetin! tes. il eden ana unsurlarden birisi olen konargégerlerin igtimal bubranlar sonunds tork adilmis olan harab yerlere yerlestirlimek suretivl, oralars ImBr edlp tekrar reste ogilmast hareketinin, Iskan tarthi bakimindan Incelenmesinin Jzumly ol dugunu dikkete slarak, bu Koru dzerinde Op buguk yildan fezta bir zeman Ieinde ssarfettigi gayretin, sonucunu arz edlyorum. Hill 8 adet haritayr hezirsrken gok ‘mdskatatla kargilastige belirtmek isterim, Kullenmig oldugurn heritalar yeni ol- dugu igia, bugin let dahl kalmamis iskén mahallerinin tesbltine Klfayet etmemek- tedir. Bu bokimdan cok gayret sarfetmeme ragmen bir kisim Kdylerl ve Iskin ‘mohollerini tesbite muvetfok olemadim. Surlye'ye alt kistmler tein oredski ililf ‘makamlara yaptijim mireceatlar cevepstz kald!. Bu yOzden ellmds fulunan hart telat kullandimn, Bu eseri heziclarken her zaman oldugu isl, rehberliginden taydatondigim sam yn hocam Prof. M. Cavid Baysun's, Bashakeniik ersivindek! caligmalerimés bana hher hususte azar! kolaylign gdstermis olan Muzatter Erdogon’a, arkadaslenim Raut Tuneay, Turgut Isikeal ve Noll Ina'a togekkdr etmey! bore bili. Gzellikle, gorek eserin bosilis: siresinda tashiblerine yardim eden, gerek ki taba eli! heritalari cheilmesinde baydk bir tiiaik gsteren ve elinden gelen her tirld gayretl esirgemiyen Dr, Muammer Ozorgin‘e ve ligll bazi nesriyats sirppae dion terciime eden lemmall Eren’e burada ayrica sikrantarim: sunmaktan baytk bir zevk duyuyorum. Dr. Cengie Orhonla Prof. Dr. Cengiz ORHONLU Osmant tarihi tierinde yapby arasturmalan ile daha geng yasin- da yurt icinde ve yurt disinda hakh bir sdlrete ulasan Prof. Dr. Cen- giz Orhonlu 17 Temmuz 1927 tarihinde Tokat’ta diinyaya golmistir. Babasinn mesleli dolayisiyle erken yasta istanbul’a gelmis ve 1945 yilnda fstanbul Erkek Lisesi‘nden mezun olmustur. Yitksek tahsilini LU. Eeebiyat Fakultesi Tarih Boliimt'nde tamamladiktan (1951) son ya yedek subay olarak vatan! vazifesini yapmig ve memuriyet hayatma Bagbakanlik Arsivi'nde baslamistur. (1953). Talebeliginde vo arsivdeki caliskanlugi ile hocalarmin takdirini kazanan C, Orhonlu 26.11.1954 tarihinde Edeblyat, Fakllltesi Yenica Tarihi Kirsiist'ne asistan ola- Yak akademik: hayatina baslamistr. ‘Osman: imparatorlugw'nda Asiretleri fskin Tesebbiisti 1691-1606 adi Yeriple «Tarih Doktoru» payesini alan (1958) Orhonlu Kanada hit kiimetinin bursuyla 1059.60 yillani arasinda Montreal'de aragturmalar yapmistir. Kasim 1964 tarihinde Osmanh Imparatoriugwnda Derbent ‘eskilat adh teaiyle girdigi docentiik imtihanmnm biittin safhalanm: basanyla tamamlayarak Dogent olmustur. Artik Ofretim tiyesi olan Orhonlu bundan sonra tedris ve arastirma faaliyetlerini ylirdtmege baslamistir. Giinleri faktilte ile Bagbakanhk Arsivi arasinda geciyor, makeleleri ve Kitaplan birbirini takip ediyordu. 1971 yilnda ialdim teat olarak’ sundugu Osmanhlar ve Habesistan adit calismasyla, profe. sr oldu. 1954'to baslayen akademik hayati 12.6.1076 tarihinde fat tedek odasinda calisma masast basinda ebediyete intikaline kadar 22 sene devem etmistiz. ) Prof. Dr. Congiz Orhonlu gece-gtindiiz yorulmadan cahsen bir aras- tunci, talebelerint yetistirmek igin gayret sarfeden bir hoca, gencleri arastirmaya sevkeden onlara yardim eden ve destekleyen bir agabey, cesiti dergi ve Kitaplarin ciamasim saglayan Dir nasir ial, Bu mezi yetleri sahands toplayan ender insaniasdan biris! iat, TalcbeltZinde mezuniyet tezini hazirlamak igin girdi#i Basbakanhk Arsivi’nden dltin- ceye kadar aynimadi vo gtinlorinin count milyonlarea evrak arasin- da Osmanh tarihinin cesitii meselelerin{ aydinlatacak bileler! Dulma- i celish ve bu cahsmalannn neticest olarak dért Kitap ve yitz civa- ninda makele yaymlad. Araghrmalarinda siyast terihten daha gokx Osman devietinin, teskilatt, iktisadi hayatn ve sosyal meseleleri tize- rinde duruyor gene tarihellere yeni ufuklar agiyordu. Yurt icinde ve cismda cesitli dergi ve ansiklopediler de onun arastirmalarna rastla- mak mimxtindiir. Daha ziyade arsiv belgelerini kullanerak yaptié: bu arasturmalar onu diinya capinda bir ilim adam: haline getirdi. Onun ikinel vasfi hocabikts. Talebelerinin ve asistanlannin yetts- mest igin gayret sarfeder, onlaria mesgul olur, tesvik eder, argivde bul- dugu vesikalan verir ve onlann iyi yetismelerin{ saglardi. Eger cok er- kken cada fani hayata veda etmese id! Osmank tarihi arastrmalart Dilyiik merhaleler Katedebilird!, O yalnz Kendi talebelerini degil bt ‘iin genclerin tesvikeisi ve himisi idi. Tarih Béltimti’ndeki asistanlann ilk ugradiislan oda onun odast idi. Daima gu fikri tellin ederdi : Giin- ike siyasi diisiincelerden uzal durarak ilim adamt olarak kalmak ve bislece memlekete daha fazla hizmet etmek imkam her zaman ein vardir. Prof. Dr. Cengiz Orhonlu'nun kitaplan bastimalarindan bir siire sonra tilkenmistir. Ancak geng arastincilara bu kitaplarm bir rehber Olacagi muhalkkaktr. Een yaymck’n Osmanh imparatorlugwnda Asiretleri iskin Tesebbiisii ve Osmanh tmparatorluiu’nda Derbent Tes- Idlat: Kitsplanm. yeniden basmasim bu agidan dejerlendirdigimiz 2a- men yaymnevinin sshibi Muhittin Salih Eren Bey'in bu gayretint siik- ranla karglamam lazimdir. Turk tarihgiligine biiyiik hizmetieri ge- gon Prof. Dr. Cengiz Orhonlu'yu rahmetie ve minnetle aniyoruz. Prof. Dr. Hakka Dursun YILDIZ PROF. DR. CENGIZ ORHONLUNUN ESERLERI (*) ‘Kullamian Kiseltmalar ‘TD.: tstanbul Universites! MAoblyat Fukiitest Tarih Dersis. TED. istarbut Universites| Edebiyat Fakiltest Tarth Ensttist) Dergisl ‘TK.: ‘Tink KWlMird, Turk KulvOrtind Arastirma Enstitistinn Aylie Dergisl Tan! ‘Tentima Yazs, 1 — Makaleler ve Kitsplar: 1954 —1955 1 — ePindskls Semtinin Tarihi Haldands Bir Aragbrinay I Kiswn TD. VII/10 (2954) 5, 61-78, ME, Kisum TD, VIII/I1-12 (3955) 8, 51-70 ek. Findikh semtinin pita, 1961 2—cKVL Asn fk Yansinds Kusldenix Sohilerinds Osmaniiery TD. XVIT/16 (1961) basins 1062. 5, 1-24, a—Tan <5. Fisher-Golati, Ottoman Imperialism and Gorman Protes- tantism (Osman Emperyalizm! ve Alman Protestaniigs) 1521-1655, Harvard University Press, Cambridge 1059 5. VIII 4 140. > TD, XIT/(1061) 8. 119-122. 1963 4 —Osmank imparatorlugunda Asivetleri Lakin ‘ogebbist (1691-1696), 15. tanbul, 1963 XVI-+ 5, 120 Istanbul Universitesi Edobiyat Foltltest Yaymlan : No, 909 (tskin yapilan biigeler! gésteren 6 harita ve 1 anahtar harita vardsr. 10 Mart 1956 gin Edeblyat Pakiltesinde mildafaa edilen doktors tesinin kasmen to- TLD, KITT/I7-18 (196-1969) s. 275-288, ) Prot, Dr. Congiz Orhonlwinun eserlert hkandaki bu derlemede fayda. Jaman makalolor gunlercsr: 1) Mahmut HE. Saklroglu, «Prof, Dr. Cengis Orhonlu» Belleten, elt XT, say 160, s, 669-686, '2)_Nejat Boyting, wCengiz Orhonlutsun Hayat -Hseclert-Sehsiyetin Tike ultra Avastrmalan X/1-2, Ankara 1976, s, 7-32. 3) Schabettin Teldndag, Kaybettigimls bir deger Cepgie Orhontur 1.0. ‘Tarih Dergisi, sayz 90 fstanbut 1070, 5. 1-8,XII 7—Tan LK, 1/4 (Subat 1068) 68 vd, [oeviri! icin kr, m. 27] 8— Tan < §, Erol, Datistan ve Dagistenblar, istanbul 1981 VIT +264 6, > EK /7 (Aoyis 1908) «65-57 [ingizeess fein lr. n. 16), 1964 9 — «XVIIL Viayilds Osmantlarda Cojratys ve Bartwnh fhrahim Hamat” nin Atlas, T.D, XIV/19 (196s) s, 15-149, [SUleymaniye Kutipbanesi, Ho’ad ‘Efendi Kitaplars 2066 numeredald ecerin tavsifi, milellifin Dayett ve Atlas'n fis sti). 10 — Tan Cal ‘ura Turelea 1/1 (1964) 8, 166-189 (ing) [n, B'dekd tanstmanm ingiltzcesair. 47 — Tan < F. Bah, Nomades of South Persia, The Bascert ‘Tribe of Kham s0h Confodoraey, Oslo University Press, London, George Allen, Unwin Ltd. 196%, +159 pages, 10 figures, and tables. Cultura Turcica 1/1 (1984) 8. 189-190, (n, ‘Tek tamsimanin ingllizceye cevrisitir} 1965 18 — ate Premier Congrbs Intemational des Etudes Balkaniques ot deo Et des do LEurope duu Sud-Xst, Sofia, 26. Septembrever Octobre. 1908) Cultura ‘Turcica 11/2 (1965) 6, 288-771 Ck. 31), 9 — Tan < Apostolos E. Vacsiopulos, A History of Thessaloniki, Thessalo- niki, 1806, po VIFF 4: 188 21 Mustrations > Chltura ‘rurcioa 11/2 C1988) 204-207, kx. 82), 20 — cOsmantilann Habesiptan Siyagotl, 1564-1860», TD. XV /20 (1965) 5. 80-54 ok, 1 hart (bk. m7). 21 — aPropaganda ve Mill! Devaleremmn Duyuruimasi, TK. 1IE/28 (Gubat 3065) &. 2el-248. xm 22 —Ten << Balkak Studles >, rk Kult) Aragtemalan IT/1-2 (965) 8. 207-213 [Selinik’de Balkan Telicclert Tmstittst tarafindan yaynianan ‘llimeel org! bs. Hr VIT, ein kapsarat) 1966 23.— eOsmanli TUrklert Devrinde fstanbul'da Kayskphie ve Kayik tyletmect gia, ED. KVI/21 (1998) s, 100-195, 3 tablo 8. fotogral, 24 — adAcklye TUrkleris, TK, TV /40 (Subat 1960-5. 426-429 25 — sGonglis ve Ojrenc! Tepekkillein, TL. IY / 43 (Mayis 1908) ¢, 909-507. ‘aymt you, Kalionan Dilnya 1/6 (1986), 26 — «Batt Trakya Tirk Aanhifimn fomi Moselest ve Yunanistan'in Pargale- ‘ma Siyasetis. LIK. 1V/44 (aziran 1966) s, 635-608. 27 — Bol Trakya'da Turk Basinma Yapilan Bask», 1, ayn say, S. 686~ ‘807 [Bu yast aynen n. $0) 28 — «Tho Kashgalsa, CP. TH/T (1866) 5, 89-04 [n. 36 dekt yazunmn fngitizest] 29 — ar Glvo You my Gotts, C7, TIT/2 (1966) s, 200-231 [m. 36 deli yammn ‘ingiizest). 90 — Batt Trakya'ds Turk Basmna Yapilan Basic», Kalkan Dinya 1/0 (3866) 5. 8 vd, 32 [m, 26daki yamsimin tekear yayins). 1367 ‘31 — wBirincl artetleraras: Balkan Tetkikleri ve GUney Dou Avrupa etkike Jeri Kongresl. Sofya 26 Byldl-1 Agustos 19862, T.1, V/51 (Ocak 1967) s. 1908-201 [ransuzoaya gevirist igin ble. 18) 82 — Tan < ALE, Vacalopouios, A History of Thesselonikt, Translated by T.P. Garney, Thessaloniki 1968, VIIT + 155 + 21 resim > T.-K. W/S1 (Ocal 1967) s. 218-220 [ingilze icin kr, 19). 93 — eTarthin Alan fginde Balkanlars, T.K, V/52 (Subst 1967) s. 278-282 84 — ekaggoylara, TL. V/54 (Nisan 1967), 421-498 [m. 28%dekL makalenin ‘Turkge ash]. 95 — fren Siyosl Heyotmds Kasgaylar ve Oynadiklan Rol, IC. V/S0 (Ha ziran 1967) s. 615-621. 86 — eTayzm Sane Vorlyorums, T.K. V/59 (Eylil 1967), 5 888-968 fn. 29'da. ‘ei makalenin Three ast. 31 em << R. Motel, Atstirke ve Donanma, istanbul 1066, VK 4 $18 Sh, > THK oyni soy 6, 872 va. 988 — cAtatini ve Tacth Goraptls, TAK. VI/EL (Kasim 1987) 5, 26-80, [nga est. 701, 39 — eTan < ALF, Gohesoy, Simf Arkadagim Atatiink, Ocal ve Geng Subayhic Hatiralan, Ystanbut 1807, 174 > TK aynt gayi s, 77 ve.xv 40 — eOsmankiann Hebesiston Siyaseti (1540-1500), VI. ‘Nirk Tarih Kong. esi, Ankara 20-26 Ekim 196]. Kongreye Sunulan Bildivier, Ankara 1967, 8, 413- fae $1 — Osment tmperetoriugunda Devbend Tepklith, istanbul 1967, XXII + 175 5. ek. 1 harits cizen K, Gogmen, Istenbul Universites! Edehiyat Pakiltes! You yiniart, No, 1200 < 1994 asm ayinda kesbul edilen dogentiik teal >. 42. — sk Dewim Tarihi Haxiondss, MII Ipk 1/8 (967) 5, & 10, 43 — «1950 Bshreyn Seferine Alt Bir Rapors .D. XV11/22 (1967). 1-18 ele 2, harita [Topkap: Ssray: Milzes! Arsivindeki 1.3. 200!de bulunan belgenin ta Us. 11.18 Rapor metntair}. 4 — cOsmanh Teskllitina Ait Kup Bir Risale eRisalod Terollmes, Belgeler. ‘Turk Tarih Betgeler} Dergist TV/7-8 (3967) [hast 1969] s. 29-17, 2 fotckopl. [Topkap: Sarajt Argivinde N.E, 12365de ‘ulunen belgenin metn!). 45 — aSeydl Ali Reis», Journal of Regional Cultural Institute ©, 1/2 (907) s 44-97 (Ingiizce olan bu makalenin tirkgest igin Dk, 58), 46 — sesrettin Hoce'um Soyu tle figit Bir Belges, Belgelerle Turk ‘Tarihi Dergisi 1/8 (Aral 1967) s, 78-20 folokopt ve resimll, 1968, 47 — oMiirige Yaymnianan Mk Gazeten < Takvimt Vekayl S, Belgelerle Tink ‘Tarihi Dergisi 1/6 (Mart 1968) s, 35-39 resiml, 48 — eTurgut Reis ve Korsita Baskin, Belgelerie (irk Tarihi Derglsi II1/15, (Aral 1068) 69-7 resim ve fotokei, 40 — cOsman-Ieh Mlinasebetlering Deir ‘Krment Kipgakgast tle Yanimis KaynsKiero, TK. VI/68 (Hasizan 1662) , 560-663. 50 — eKayiplar: Ond, Prot, A. Hamid Ongunst., 1685-27, VIEL, 19670 TK, ap sm sagt 5. 588, 51 — Murklye'de Kacin Hetdormm Kasanilmas: Meslseis LK. VI/T2. (Ekim 1968) 5, 996-942 [Aynen m. 57 de}, 52 — as, Turkiye Mecmuas: XV (1968) basims 1960) =, 157-169 (Rapskla gels! saglayanlar bk] 1969 53 — «Osmanl-Borma MUnisebetine Ait Belgoler» ‘T.D, 23 (1969) =. 111-190 ‘VIT s, belge fotokopisl, 1 herita Ts. 124-190 aran 10 bwlgenin geciel yeni} ‘54 — eBozeaadan "1S, VIE/83 (yl 1989) 8, 900-896. 55 — eBozesada’da Turk Hserleri ve Kitabeleriy, 4K. VIII/86 CAratix 1960) 5, 199-149 (bi. 67) 56 — The Institution of «Suyoleun tn the I6th Centurys, Astes,of I. Congres International a'Bkudes Balkan et Sud-Est Europ. Sofia, 26 nods september 1968, Sotio 1969, 8. 673-678 xv 57 — wTUrkiye'de Kadin Hoklannin Kavansimas: Mosolesin, Turk silahtt uv. vetlort Maller! Dergis! 1X/109 (1960 =. 10-16 [n, SI'dekt yazmnin tekrari}, 190 50 — «Ton < Horbort 1, Bodman, J, Political Factions in Aleppo, 1960-1826, ‘Tae University of North Carolina Press 1063, Tho Lames Sprunt’ Studies in History and Poltical Sclences, vol 45 XV + 160 >. TD. 24 (1970) s, 396-141. 59 — eSeyal All Reisu, TED T (1970) 5. 39-56 CIngilizcos! icin bk. 45), 60 — Osmanki aribine alt Belgeler, Tehisler (1597-1607), istanbul Univer. sites! BAebiyat Fakiltest Yayimlan. No. 181i lst, 1910 SUX XV 4 14 [Bolgeler Iitin harfler! sie yayinlantmss, ayrica fotokopt konmustur], 1 — aint Kaptanbgi ve Pitt Reis, Bolloten XXXIV/194 (1970) 6, 295-254 5. levha. wn 62 — cLipkslars, Turkiye Meomuas, XVI (971) 5, 81-87 VII tk, [Polon yoda Seamet eden ‘bir losin Tirklere, Litvanya Tatarlan da diye adlandintan ‘mre hi]. 68 — eMoslokt Bir Toyokkt Olaruk Kaldmmeiik vo Osman Sohir Yollan Haklonda Beat Digtincelers, Gliney-Dofu Avrupa Arastirmalan Dergest T (1971) 8. 96-138, Of — eBirinel Mijetlerarasi Kibnis Tetkiklert Kongresi, 14 Wisan+19 Nisan 1960 Lefkoge-Kionse, Giiney-Dofu Avrupa Araslirmalan Dergesl, sym soy. s. 204-267. 65 — sOsmanh ‘Tirklerinin Kibns Adasma Yorlesmesis, Miletlerarast Birincl Kabns ‘Tetkikleri Kongrest (14-39 Nisan 1990) Task Heyetl Tebligleri, Ankara 1014, 5. 91-87 (Bu tebligin Ingillzcest aynt_ciltle yaymlanmistr. The Settlement of Ottoman ‘Turks in Cyprus, 1570-1580] 1974 sonesi Temmur ayinda baganyla gergukleptzilen Tsk Bans Harelitindan sonra yeniden glincellik kazenan Kibrs sormunin Gneminden dotay. bu nomi, toblig tokrar yaymlenmaytr, ‘Turkoesi ‘EK, XI1/129-140-141 (fayin-Haziren-Ternmuz 1974) sayisinda, synioa bk. 70 ‘Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, (66 — xGoigeads Cimroz)a, T.-K. X/112 (Subst 1971) 9, 203-229, wn 61 — so057 Tarihi Borcasda Tubrirl ve Adadaki Turk Rserlerine Ait Bam Notlary, T.D, 26 (1972) 5, 67-14 [Borcaada hakiandski Once! arastumialan fein ‘Dk. 54, 58, sonrate icin derive bk. 20). 6 — The History of Athenés (Tani Medinet! Hukema), Written by ‘Turkish Kadi, Actos du Iie Congrés International des Etudes du SudEst Euro: éon Athonos, 7-19 mal 1970, t, TI, Histoire, Athenes 1972, s. 629-532 pl. XLVI XIX. [Topkapr Saray: Kiiphanes!, Revan 1411'deki nisha hk. Turlye iin bk 73).XVI 1973 69 —~ «Yunan tygstinin Moydana Getirdlgi Gop ve Yunaniilerm Yapuidan ug ‘ehoir > in Sonuglan Hklanda Ban Disincelery, Balloten XXVIII (ADT) 5, 485-405 ok $ tk, 70 ~ adtatiiri’s View of History, Journal of Reglona! Cultursi Institute, VI/2 asta) 49-80. ‘71 — «Bayram Pasa Kervansaraym, Valaflar Dergist X (1973) 5, 209-218 ek. 16 belgenin fk, [Adana clvarindald Caiod suyu kenarinda bulunan ‘han ie digit ‘lgeler]. ‘72 — «koprtciilk, VIL, Turk Tarth Kongresl, Ankara 25-29 Kyla 1970, ongreye Sunulan Bildisler 11. cilt, Ankura 1973, s, 101-708, 78 — «Bir Turk Kadisimm Yaudiga Atine Tarihi (Tarihi Medinet’ Hukama), Gineydogu Avrupa Aragturmalan Dergisl 2-3 (1972-1974) =. 119-136. 74 — Bata ile tigi Turkce Yaymlar ve Kapitlars, GUneydogu Avrupa Arag- furmatan Dergist 2-3 (1973-1974) s. 409-407 7 — Ton . T-D, 27 (973) s. 196 vd. ‘76 — wbdcbiyss Fakilitesinin Kurulugy vo Gelipmest (1901-1093) Hekiemds ‘Bast Digincelors, Curshuriyetin 60. Vilma Armafon, Iebiyat Falailtet, Istanbul 3073, 8, 87-70. ww 77 — Osmank Imparatoxingunun Giney Siyaseti Habes Fyaleti, istanbul 1974, XXVIE + SIT 5 [Z 185-261 arasnda 98 adot beige latin hasflest ie yayinlan ‘mis ve arada belgelerin fotokopller! dy konmustur, Sonde K. Gdmen'in olzdiGi 2 harita ve 3 lovha, Habesisian ie digit yayinlan iin bk. 20, 82, 40 vo 82]. 78 — cOsman: Trklerinia sbrs'a Yorlosmesi 1970-15800, Turkiye Turkig vo Otomobil Kuruma Belloteni 44/523 (Bkim-Arabk 1974) s, 19-26 [Ash m. 5. de yaymlenan yendir, Derginin Kibris'a aynlan Geet sayist Mirko aslinda ‘baska fogllzce, Fransizea ve Almenca olarak da yayinlanmigtr. Ingilizoe yayzn. a eThe Settlement of Ottoman Turks in Cyprus. 1670-1580» bash fle m. 65 dol makale tekrar gonlg bir kitloye tamtimstr. Fronsuss xishasm gOremedigim bu dorginin Aimanca niishasmda bu makale yoktur]. 79 = eren Belloten KXXVINI/I82 (Hkim 1974) s, 751-786. 8) — Bozcada'dakt Képrlit Mehmed Papa Camil ve Vakti Hakiandsn, 7.3, XOT/42- 148-144 CAfustos-Fylll-Ekim W914) 5, 385-388 [Bu eda akdcndake aragtumalar icin DE. 67) 81 — Observations on Reforms in Tukeys, Journal of Regional Culture Institute VIT/L (974) 5. 5.14, ‘@ — Turkish Archival on Ethfopiay, IV. Congresso Intemesionsle i Studi ‘tidplei (Roma, 10-15 aprile 1972), Tomo T (Sezione Stories), Roms 1904, 6. 455- $62. Accademia’ Nezionale det Linoes, XVI 1975 83 — cOsmanh Devletinde », Atatis® Konferansion V, 1971- 1972, Ankara 1995, s. 13-22 ‘84 — AV, Turk Sanat Tar Kongresl, Budspesie 21-27 Bylil 19760, Belleten XXXLX/156 Ekim 1975, s, 785 vd, [Town architests Gohir mimeria) ad bir Dildist sunduguns haber” veriyor} 85 — cOsmanh Bolu'sux, Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belletent 47- 326 (Mlayis Haziran 1975) 5. 14-20. 8G — xc Asilar Boyunca Sind > Millletlerarast Seminerl (2-8 Mart 1075 ‘Karsgl-Paldstan)» T.-K. XINI/184 (asim 1975) s. 49-81, 1978 97 — ete Geography of Welachia Written by a Turkish Politiolany Reval es Etudes Sud-Bst Buropéonnes, XIII/S (1975) s. 447-452 (Topkap: Saroy1 Ki fHiphanesi, Hasine 46eki Girld'N Ahmed Resml Bfendinin Blak Cofratyast fadls eseri Hie] Tiskce'ye govirist Gliney-Dofu Avrupa Arasturmalan Dergisine veriimistis, 82 — «Dervis abdullah’m Darilssode Agalon Hotkinda Bir seri, Rissled Te Derdaviye {1 Abvali Darlssaden, Iamoll Hela Uzungarsi'ya Armagan Ankara 1070s, 225-249 [Képrili Kitliphanes! 11/299 no'deki eserin s, 241-249 arm ‘anda basi pargolarn govir! yams yazims. Dipnotlarde da epey kasimlar akta- rimistir], 89 — TUrk Dlnyast El Kitabr'nda muhtolif Dohibler, (Hazsrlanmas ie basinp yayinlsnmas arasinda wun bir sre gegen bu eserin Yast Kurulunda oldugu On- s80'd0 haber verliyor. Yamlarm toplenmesmda ve dizinin hazinlanmasinda bi- ‘yk emek verdifi bu eserin bitisint géremed] MOY, Roim : Turk Tarihi ‘Turklye Cumhuriyet s, 1037-1038. IV. Bollim: Bugtinkit Turk Diinyast 1 Boh Turkle ‘Dirkiyo Tirklort s, 1039-1083. ‘Yunanistan TUrklert 9, 1989-1108. ‘Surlye TUskdert s. 1182-1189. 00 xOemantt imparatorluputnda Aplrotlerin. tekken ‘Tusk Kilbded Arastrmalan, XV/1-2 (1976) s. 209-28 81 — Tari Keyneklannda Hollenda’ya it bilglers £008F, Tasth Dergtsi, soyt 30, istanbul 1078, «9-22. 92 —Osmani imperatoriudunds Sohireliic ve Ulesim, Derleyen; Salih Oz. ‘baran, famir 1995xvn ' Th ppateped Maddetert 1 — yepAMt ANSIKLOPEDISE, sim Alomt Tarth, Cofratye, Emogratys ve Bivozray Sgt yay, Mehmed. Page, Bias (1002-1007) s, s8a-S25a, C. yng, Mesemorta ‘Htseyin Page, Mezomorto Musayn Pasa, alHace [?= 701), fsb -207, gure Papa, Kuyucu (7-161) 5, 66te-o540, yststt (1654-1708) 9, 6980-7008. ©. xy, stinnet Dagiint s. 245-207 ©. xqy/t Tells 8. 1490-1480, ‘genie! Yoya Tothisl, Talisol, , 10-1500, ‘foreman 175a-2081b. ‘pyablus ® 44Sa-452a [H, Rosstinin mekalesind til ve smal). ‘reatlts (Trablussam) s. 4522-4550, ©. aqg/3t Tulumbser s. 50-54, 2— 000K TORK - isLinr anststoPeDist Abggyysmd TE (1882-1018) 5, 210-24b, 2 _ gfe ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM, New Hdition,Lelden 1096-67, ©. yy, Hasan Pasha [Barbaros Heyreddin'n Ogiu} R. Lo Tournenu ile s. 21a 2590, , 4 ‘iassn Pasha. Cataleal 5, 2520, musest tend, Djindji Khodja s. e20~b. mussym Pasha, Mezomorto, #298 65%, ry, eeplidia 5. S00b. S70, ‘pea Odtman Offu 6. S025-5040. radia Hisar 5, 5960-5000, ears 5, 6760-610, acgsun Pasha, Dienst & 7280, ‘asim Pasha. Eliya s, 722a-b, essa 8, 7950-706, estodlt-O8iu Mehmed Pasha =, 705-7080, 4 — ySYDAN . LAROUSSE, Buyik tget ve AnstRlopedl ©. x, abdithami 15, s.$0-81, Shmed 1, 5. 168. ‘Ahmed Mubtar Page, s. 177. Ahmed Pasa (Hersokzade), s. 179. AML Pasa (Mehmed Fain), 8. 24 ‘AU Suavi [Html Ziya tiken ite], #28 Ankara Meydan Savag, 5. 541-542, ‘Atmeydant Vakasi, 6, 899-840. ©. 1, Bab, s, 30-51. Comaloddin Afgant, 5. 344, ©. 1 Caldaran Meydan Sevan, [¥. Oztuna e},.s. 125.ATA DrcrD Kenunlar KBAS KBES sEEE sf PP Rees KISALTMALAR Ahmet Refik, Anadoluda Turk agiretiori, Ist. 1980. Dil vo Tarih - Cogratya Faktiltesi Dengist. Omer Littfi Barkan, XV. ve XVI. asirlards Osmank tm. paratoriugunda zirai ekonominin hukult ve malt esasla- ny, ¢. I, Kanunlar, ist. 1943, Kuyuda berevat ve abkima sikayat defteri Kuyuda berevit ve evimiri serife dettert Kamil Kepoci. Matiye Detterleri Mithimme Defteri. Cagatay Ulucay, Sarubanda egkiyahk ve halk hareketleri, XVIL, asur, ist. 1944 Sikayet Detter Tapu Defterleri. ‘Tirkiyat Mecmuas:, Kis, Sahite, Soy ‘Tasnif. Yaprak. Giris XVII. asrin sonlannda Osmank Devieti bilyllk timitierle girdigi harp yilzlinden act kayiplara wgramus, basan kazanmak syle dursun, topraklanndan mithim lasmm: terketmek tehlikesiyle karglasmisd. Bilindigi gibi, Osmanh ordulan. Avusturya ile garpusurken Papa’nin gay- retiyle meydana gelen Mukaddes Ittifak, Tirkleri denizen ve karadan baka devletierle ve bir cok cephelerde déviismek zorunda biraktiigin- dan, vaziyot hakikaten gok guclesmis idl. Filvakl bu muharebelerde Bu: in basta olmak tere biitiin Macaristan, Srem (Sirem) topraklan, Subisian memleketinin kilidi derecesinde olan Belgrad’n elden ck: ‘mast birbirini takib etmig, hatta Subistan, Usitip civarma kadar Avus- ‘turya istilisina ugramisci, Bunlara Venediklilerin Dalmacya sahille- inde, Mora yarmadasinda ve Ege denizinde harekete gecerek kisa zamanda elde ettikler! bir cok yerleri de iléve etmeliyiz. Bu esnada IV. Mehmed tahttan indirilerek yerine IL. Sileyman gecirildi (1687), Wer balumdan fena bir durumda olan idareyi ve asker! isleri miiza- kere igin istisri mahiyette kurulmus olan meclis 25 ekim 1689 daki toplantisinda, Képriltizade Faml Mustafa Pase’nm sadaret_makami- na getirlimesini uygun girdti. Fai Mustafa Pasa sadarete gectigi za- man, durumun Osmanh Devleti fein nekadar Korkung oldugunu far- ketti, Imparatoriugun ana meseleleri : maag ve uldfelerin ddenebilmest ve bununla ilgili olarak yapiimas: Sizam gelen idari ve mall islahat; Or- Gunun tanzimi; sarsiimig bulunan ig nizimin tekrar tesis edilmesi ola- Tak dzetienebilir. 1683 yihndan beri devam eden muharebelerde masraflann gittile ge armas! —normal zamanlatda dahi zor yetlsen— devlet gelirini ve hazinesini eritmege baslamusdi*. Oyle bir zaman geldi ki, cephede ‘ulunan Kuvvetlerin ihtlyaglari icin para bulmak imkant kalmadh. [Baad darwin gok fel Id, Mulseststesia mits tenrmanna Sanne olan yorior Banat, Mora, Rye denicindeit ban adler, Boma, Sirblsten, Bulgaris. tenn lawey bolt taratlan- fena holde tahrip edikmigdl, Her teratte bos tarlelar ve tork edilmis mosiin yorler bulunuyordu. Devlotin gelir kaymaklart geldimis ve tikenmis bir halde ld, Zira ig g8ren ve Kaanan vergi mikelleflert erik kal: mug (Ord. Prof. tsmatl Hakda Uaungaryh, Osmanh Tari o, III, 1, Déim (anksara 1081) s, 498-96, 497-500).2 ciris Yeni gelir kaynaklari temin etmek icin thdas edilen vergilerin yam. sira baska yollar da erandh, Bu ellmleden olmak tizere 1098 (— 1686/ 1687) de biittin Imparatorluk reayasindan, cebri olarak Imdid. sefe- riyye adi ile istikraz suretiyle para toplanmasina kerar verildi*. Os- man maliyecileri tarafindan kullanila gelen, zenginlerin servetlerini miisidere yoliyle hazineye maletmex usulline de muhielif vesileler ile basvuruldu’, Fakat muharebenin devam etmesi ve masraflarm kez viyadelesmesi; bunlara ek olarak da etilts behsisleri, maliyeciler! fe- na halde silastirmakta idi‘, Altn ve glimilsden yapulmis olup hazine- ¢e, Kilara amirede ve zenginlerde bulunan esya, bir kag kerre yardum yoliyle toplanarak bunlardan sikke darbedild!*. Ayrica, esikiden yep:l- Gigi gibi, iki tanesi bir akgeye rayic olmak tizere mangir kesiimesine de tesebbiis edildi". Vergi bakimndan hayli miikellefiyetler! olan redya iizerine yenilerini tathetmek cihetine de gidildi. 1688 de Inristiyan reayadan alim ve satimr serbest olan sarap icin rlistma hamr diye * silandar Mehmed Ags, Tarih, 11, Gt. 1928) 6. 375.978; Kasia, Tarihy T, (lst, 1282), 6. 498; M. Belin, Tirkive Hstisad Tarihi haklanda tedkikler, gvr. Ziya Kara. rmiurset (Ast. 1981), 5, 168164, Bu usil He bildge api voya sofer masraflart karglansyordu; 16954607 yh Janinda bu bahane le bir Gok kimeelerin sorvet ve mallan ezine dela gasbedildi, Eski Vouirideam Ibrahim Page'nn Gmriik Emini Kér Saban Afe ile Tersine Emini Meimed Eiend!, Kaymakam Pasa, Kadiasker Himid Efendi, Darissadde gest Yusuf aga ve Defterdar sikicx evvsl HUseyin Hendin emval ve paralant bu sekilde zabtedidl (Ragid, aymeser, 1, s. 486, 610,827, §80; 1, s, 17, 29; ML Balin, ayml eser, », 164), Musidare iis igin’bk. M. Cavid Baysin, ehfiséderes, Islim Ansiklopedist. * Harbin olmadigy mamenlar dabi ollits babisleri mall skontiya sebep oht- yordu. II. Sileyman'n cillisa tzorine askerler, bislmls olen tig madslan ile bir. kde bakslp almadan itast etmiyecekterini Han edince, dovict ricinden, gehirit en, zenginlerden zorla diger fsianbul halkindan da ovveloo tabs edilon mda- dlgye akgest Uzerine Skinei defo para toplend:. Askoriort yatistrmaga galigan 2 bililerin ifsatierine kargolic olmak fizere istediier! mftad gOlamiyyelerden besa ‘iri mukataslann sipehi ve sllthder zimresine tahslst vo birgok mansblarin da Istedikeri kimselere verllinest hakiundak ciledorinin bir Kismi bu arada yerine getirildi (Rasid, aymm eser, 11, s. 17, 19; Defterdar Mehmed Pasa, Zubileti-vekayi, Nuruosmaniye KED, nu, $505, 120 b; SUBhdar Mehmed Age, aym eset, TI, =, 206, sursia). * Mustafa Nuri Pasa, Netayle-vubuat, 117 (fst, 1827), 5, 97 * Bir vukigye (okdea) belordan 600 mangir Kesill, fstanbul'da Tavsantasmn’dn bir mang darbanesi bina edd), Dabs sonra Saraj-Bosne'da da mangir kestime- sine emir verildi, Az zaman fginde mangar bale taraianéen gok tutelda. Herkes po- Fa Yo alige lle dedil mangsr fle ticaret yapar oldu, Hiicimet bu ragbetten hazine- ye farla menfaat ternin eimek isied! ve mangir Gzerinde bir ayaclama yapti, Bir ‘mangir bit alseye rOyic olacekts. Fokat bu syarlama mangurin balk needindekt ints 3 bir miktar para almmaya baslandi’, Bitiin bunlara ek olarak nefird am — toptan askere alma veyahut seferberliix diyebilecetimiz— aske- re alma usulil, zarurete dlismUs olan bir kisim halki hilkimetten bir kat daha sofutmus idi*, Bam idareciler, bu zamanlar icin Konan mi- kelleflyetleri cesitli yollar fle kUtiye Kullandilar ve dolayisiyle halk izerindeki basiay: tahammiil edilmer hale getirdiler’. Anadolu'’da ev- velce bastinims gibi giriinen ayaklanmalar baska bir sekilde. mey- dana gikt:, Rumeli'de dahi bir cok yerlerde ayailanmalar oluyordu. Rumeli‘dekt turistiyan halk, Osmanhilara ait topraklan ellerine gegir- mis olan Avusturyalilara dogru ytiz ceviriyorlardi, Yapilan bunca fe- dakarhga ramen ecphelerdeki basansizhk ve topraklarm diisman eli- ne gecmesi, iktisadi ve mali buhran, igtimat dilzensiziik islerin idare- sini ebliyetli bir ele verilmesine ihtiyag gUsteriyor idi, Taal Mustafa Pasa biyle bir ihtiyag sonucunda bu mevkiye getirilmisti. ‘Veviriazam halla iktisaden biraz Kendine getirmek igin vergiler tize- inde islahat yapilmak Iizimgeldigini idrak ederek tesebbiise gegti. Co- gu defi tekalife™ aid olan vergileri ahali tizerinden kaldirdi ki, bunlarn arasinda avin, siirsat, istira, nefirl am bedeli, rlisuma hamr ve arak fiber derhat diisird, tioart taymett kalmadi (Silahdar Mehmed Aga, aymt eser, 1, s, 406; Resid, aymi eser, 1, s, 52, 61, 80; Sem’adanteade Slleyman, MuPLlevE. ih, Beyant Umuml Keb, ms, $144, 281 a; Paul Rycaut, The History of Turks be- sinning with the year 1679, London 1700, s. 234) * TIL. Murad devrinde satist serbest baralotan moliskirat ig He moggul hamr emfneli vari, Hamr emfneti 1668 de lagvederek bu arada butin moyheneler yikhnimish, Bu deta, ovvolkingen ziyade kullanléif: milaheansile, tzerine Dir rlktar resm daha Save ediimek suretiyie‘yeniden tesis edildl (Rasid, ayn: eser, 1, 5, 250, I, §. 55; HL A. R, Gibb and Harold Bowen, Islame Soclety and the West, ks 4, (Léndon 1957) =, 27 * ‘Sechadierden dtm! olarak asker ve para istekier! geliyordu. Seyhilislam’ mm 3608tde vermis oldugu fetva Urerine, Ramell vo Anadolu eyaletlerindeld her ‘knee ve sancagin, kudrotine gre asker gindormest igin otrofa emirler yamldt (Silahdar Mehmed Aga, aym eser, TI, s. 960, 978). Bir milddet sonra, balkin taham- rmlline gre bedel almmas: yahut nefiri &m usuline gre asker Istenmes! uygun (port (Rasid, aym eser, 11, 5,68). Netird Am usull, 1608'e saruca ve sekben- lara karst da Kullaniés (Sithdar Mebmed Ata, avat eser. II, &, 287, a8: Rasid, ayn eser, TZ, 9.37, 28) * Burnda kasdedilen, iy ve Kasubslara gelen idere adamlarnin, belll oma. yon milder igin, Kalabalix malyetieriyle oralarda ikametlerdir (bk. not 82, 5, Dim, IX, 6 16), Bu ustle engel olmak icin hilktumet tarafindan konan yasak: Jara ‘Tagmen, helk zaman zaman bu soklide routazarre edilmigtir (QD. nu. 147, ‘163; hem tarth! 1358 (3740); SER, s, 116, 119. © TekAli-S Grfl hikimotin Olagan stl hellerde Mizum goedigt zaman, bit ‘imdann omri tle Konan bir vergi usuildir. Fag Mustafa Paga‘nn sedaretinden4 cinis gibi vergiler vardi, Buna karsilie tahammtilti olan beat vergileri, bu ara- a tiitiinden alinmakte olan resmin mikdarum arttirdi ®, Hiristiyan red- yadan alman ve biiyiii yolsuzluklara sebeb olarak onlari hilkimetten Gaima sogutan cizye vergisi tizerinde de hayli dedisikdikler yapt. Clzye vergisinin milkellefleri bunu, golirlerine gtize tic sumfa ayriip bu esasa gre vereceklerdi“, mparatoriuk reayasim hires olsun ferahlandiran bu sslahatdan sonra stra deviet dairelerindo tonsiket yapmaga geldi, Bilhassa orduda ulife alarak vazifede bulunmayanlar biiyiik bir yelkin tutuyordu, Yenigeri ocaginda, Matbeha mire, Mehterhdne ve Istabla amirede yaptlan yoklamalar ile meveutlar tesbit edildi. Buylece olduk- ‘ca bliylik bir tasarruf yapilmast sagianmis oldu”. IT. Ahmed’in clildsu giinlerinde (1692), parann kaymeti tigte bir nisbetinde arttzrilmak su reti fle deviet hazinesinin menfaati g6zetildi, Mali hususlan yoluna ‘koyduktan sonra serhadlerde milcadele eden askere de bir nizam veril- di, Asker toplamak icin yeni Kaynaklar bulundu, Simdlye kadar mu harebelerde kendilerinden pek istifade edilmesi diisiiniilmemig olan tiirkmen ve kllrd agiretlerinden de asker yamldi *, 1691 ymdan itibaren Rumeli‘deki yériiklere, eviids fatihan adiyle yen! bir nizam verilerek, cevvel, tekilitt Oritye alt baz vergilerin, dhtiyag sebsbiyle yeniden toplanmaga Deslendig: yukerda kaydedilmigsr. Olajan Util vak’alards muvakkat olarake ¢op- lemirken, dovaml muharebe ve ig gaileler ylsindan emen hemen dain! tokAlit haline gelmigiir (rfl tokllite alt vergilorin lstosi igin bi, abdurrehman Vell, ‘Teka KavAldi, Y CDerSaddet 1928), 6. 91 v4). Detierdar Mohmod Pasa, aymt eser, 167 a; Rasid, aym eset, 11, s. 90, 149; slidhder Mehmed Ags, aym eser, If, s. 438. * Yiksok sm igin yulda ddrt, orta sinsfdan Sil, agage simifden bir gertt flim voya Bahas: kadar hilio giimls ve fren alti: mniltarmnda idi (Detterdar Melimed Pasa, aym eset, 192 b; Rasid, aym eser, I, 6. 148; Silahdar Mehmed Ago, faymr eser, Ts. 558; Mi. Belin, aym eser, 169, 170), Fiza! Mustata Page'nin olzye Uerine yepmus cldugu bu dofisiite eyeletier igin gok yeni olduiu halde Iston- Dbutda eskiden beri tp simt tzerinden almyontu (Boris Christott Nedleotf, «O>- ‘mak fmparatoriugunds clayes, ovr. Sinasl Altundag, Belleten, VIII (Ankara 1944), s. 634, 635) 4% ilihdsr Mehmed Aga, aym eser, TI, 6 489, $89; Deftordar Mehmed Pasa, ym eser, 160 b; Hasid, ayn eser 11, 6.120; Fant Mustafa Pagan meydena ge. findigi diger Dir nizam da veairitsam, yenlges! agalan ve detterdariar eazatindan bbu zamana kadar padistha tekdim zorunda oldulkian beyram hediyeleri verilmest Adetinin kaldieiimamdsr (Ragid, aymt exer, 1, 8, 115). “ Himil Kopeoi ts, Varidat Rumamesi detteri, ma 2008, s, 1; Silthdar Me med Age, aymi eser, IJ, s, 576; Ragid, aym eser, Ti, 147 Silshdar Mehmed Ags, aym eset, I, 6. 601, 608; Defterdar Metmed Pasa, faym eser, 167 a; Rasié, aym eser, 1, #190; ATA, 3.70, 9. trig 5 silahh bir kuvvet halinde teskilatlandmidi”. Evvelee Nis ile Belgrad arasindakt arazide sélkin bulunan halkdan yerlerine dénmek isteyenle- re miilkleri geri verlldigi gibi zirant yapmawa mali kudreti olmayanla- ra deviet tarafmdan tohumluk bugday ve Okiiz verilmesi sailandi"*. Anadolu ve Suriye taraflarmda ise, tezimizin konusunu teskil eden ve Osmank imparatoriugw'nun iskin siyaseti balammdan biiyiik bir de- Hisiklige igaret eden bir iskin faaliyetine gesildi, 1691 yuh baharmdan idibaren konar-giger oymaklar harab yerlere yerlestirTdiler. Biylece bos ve sahipsiz yerleri imar etmek ve yeniden ziraate agmak, dolayisiy- le konar-giger hayat tarzlarmdan étirit yerlesik halk tle oymaklar ara- sindaki anlasmazhklara son vermek ve —bunlarin bu sirada Anadolu yu keplams olan — saruca sekban eskiyslart aralarmna girmeleri de én Ienmek istendi. Fant] Mustafa Pasa lusa bir zamanda Uskiip civarma kadar ilerle- mig olan Avusturyalilan geri atarak Nig, Vidin ve Belgrad’t geri ald. Kim Hani Selim Giray Avusturyallarm yardimt ile Kratova, Egri Palanka ve Komanova taraflarinda Knez ilan edilmis olan eskiya reist Karpos'u maglup etti*. Faz Mustafa Pasa 1691 yazinda son seferine uct, Bu seferde vukubulan Slankamen meydan muharebesinde, sai kolda bulunan konar-giger oymaklara mensup stivariler dllsman ate- sinden Urkilp kaghlar; bu kanattaki sipahi kuvvetleri yardim edeme- yerek geri cekilince, dlismanm ordu icine girmesini Snlemek icin ileri aiulan Sadrazam umumi hilcum emri verdi, Disman kesin bir yenil give ugramak tizere idl, faket Kargidan atilan bir kursun Fazil Mus- tafe, Paga’y1 gehit etti. Bu haberin yayilmasi fle ordunun maneviyate bozulunea, rauharebe Osmanlilar aleyhine dindii, ordu Belgrad’a ce- S Selahattin Cotintirk, «Osmankt imparstortugunda Yor stnft ve uleukt stotiileré, DTGFD, o, 11 (Ankara 1948), 5. 115, 118; M, Tayi GOkbitein, Rumelide ‘Yorllker, Tatarlar ve Bviida Fitihin, fstanbul 1957, 8. 255, 256 © siighder Mahmed Ags, aymt eser, T, 5. 39. © Karpos bir hayduie (haydud) grubumun relst fai, Avusturyailarm bagast Isrindan cesaret alarale faaliyete gogti. Onunia birlikte bir cok sph Osmanblara kargt mileadele ediyordu, Az saman sonra gerek Osmanlilari Diiyiie bir hamle slo ‘knybettikleri yerler! tekrar ele geghrmelerinin dogurdugu korku, geretse Avustur valarm yt muamele etmemoler! yllainden surplar Avusturyelilardan yiiz gevir- ier, Karpos 1690 yilnda Kumanova'da ele gegtl, Avusturyablar siratle nove ‘eltliyoriards (Yugosloy Miletlert Tarihi, 11 (Belgrad 1960), 5. 768, 769; J. von. Hammer Histoire de VEmplre ottoman (J, J. Hillery, XIK (Paris, 1826), 6. 298, 204),6 Ginis Kildi. Avusturyaliiar fazia insan kaybettiklerinden, aym zamanda Tuna nebri tizerindekt nehir muharebesinde maglup olduklanndan takibe cesaret edemedilor. Fazil Mustafa Pasa'nin halefleri onun mall Politikasim terkettiler ve kaldirmis oldugu tekAlifler yeniden teessiis etti, Hatta kaldmims vergiler bekasyadir diyerek toplanmaya ba5- lands“, Sirsat bedeliyeniden tesis edild!. 1694"te Venedikiilerin Sa- Jaz adasim gaptedmeleri tizerine adays geri almaler: iein nefiri am Usultine basvuruldu. Daha mithim!, toprak idaresinde yapilan degi- sikliktir. Bu zamaniarda vitzerd ve iimera haslari yavas yavas ald larak padisah haslan arasma katihyordu. Keze timar ve zedmetten Gabi mtinhal olenlar —umumiyetle— bir baskasma teveih edilmeyip mirl arazi arasma konuluyordu”. Sam, Haleb, Diyarbekir, Mardin, Adana, Malatya, Aymtab ve Tokat cihetlerinde vali, muhassil ve voy. vodalann iltizamma dahil olan miri mulkataatin cof, kdylerinin her Sene baska birine verildiginden, ahalisi murabahacilarmmn elinde peri san oldugu gibi hazineye de ekseriya hig bir fayda hasil olmuyords onlan murabahecilarm elinden kurtarmak icin buralardaki toprakla. in kay hayat sartiyla arzu edenlere satalmast uygun girtildii ", 1696 da sarap ve tlittinden slman riisim, halkin refbeti gUedntinde tutula- rak arthnidi“, Keza ay yil para iizerinde bir ayarlama yapild. Aya- nm bozuk altm para yerine esidlerinin verin ve ayarinda, fakat tug: yaya humayunu hévi yeni bir altin para basildi, Hallan cok sarfet- ‘iGi, miiptelast olduzu maddelerden, bu arada kahveden alman giim. rile rlisumu biraz daha artturidh, Blttin bu siiontlar sebebi sefer masraflarm Karsilamak, aske- in ullfesini vermek, dért cephede tazo bir glig fle muharebe ederek ix Fist Muvnte Fowtun tayat iin bk; Tayyl> CBee, ete maddest, tslém Ansiklopedisi. ia aadee ven (Mosata PosaNelayicPouinia, 11, 5. 97; Bu da gaye tabi os dye tat olarak is det sonra haan ver ene tables ge inde Boman baste He ail ali, waray Domna gerygeaullrne gro Wyuna bouranstice see =p silane osm Het vesiala, 1 Csterbul WOIMO) S WESS Rag, ay esr, Ts 2, 278, °* dutta un ator ber, 1, «on Ace mutt bans ane taratndan meni, bans de al yo. misirlara tim chou ken bu sureties maline mua haste aga lento tsarruevorcs. Bi unl a samandn valle hiss vesean sym ese, 1 20926; Mubtate Sue Pay apmteeh It, 80, a, ay esr 1,87 Resid, aym eser, 11, s. 869384; Belin, ayn eser, 6. 2764177 ints 0 Gurumu eho cevirmek endisesi idi. Bazi ufak basanlar elde editmesi- ne ramen bunda tam muvaffak olunamadi, 1695 yxbndaki Rus mu hasarasina dayanan Aza kalesi, ertesi yl yapilan ilincl muhasaraya. mukavemet edemedi, Bu arada Kapudana dery& Mezomorta Hact Ht seyin Pasa denizde Venediklilere karst elde ettigi zaferler ile onlarm serbest hareketlerine engel oldu. II Mustafa derhal sulh yapilmasina taraftar olan deviet adamlarmin. sbzlerine bakmadan, iyi sonuglar el- de edilmemesinin sebebini, padisablarin sefere gitmemesinde buluyor ve kendisinin bizzat sefere cikarak durumu Iehe cevirece#ine inant yordu. Bu hiiktimdarin iyi niyetine ve ilk iki seferinde basam kezan- masma rajfmen, 1697 de vaki olan tigtincit seferinde mithim taltil« ha- talart yllzlinden bllyiik bir meydan muharebesi de yapimadigi haldo Zenta folaketi meydana gelince sonunda sulha temaylll etti. Sadn- azam Amoazide Hlseyin Pasa umn sliren milzakerelerden sonra, 26 Ocak 1699da her taraftan beklenen barigi tahakkuk ettirdi*. Ge- ek askeri, gerek dahili ve mali sahalarda bexlenen ferahhk ancak sim- i teesstis edebilirdi. Aym yil refyadan harb vergisi bekaayast ola- rak talep edilen miktar afvedildii gibi, bundan sonra idareciler ta- refmdan alman devr, hiat, zabfrebaha ve sair gibi tekalitd sakke vergilerinin istenmesi de men olundu. Belgrad fle Tamsvar arasin- dakj halion durumlermn periganhgindan dolay: 1699 yilt cizyelerin- den afvedilditer *. imparatorlugiin ig durumuna gelince: Kopriililer devrinde te. min edilen siikinun Viyana Seferi'ni takip eden yillar iginde bozul- Gugu gértiiiyor. Zayit bir iktisad! blinyeye sabib ciftcl ve ona tabi topluluklar harbin tesirini derhal hissediyorlard., Harb devrinin mey- dana gotirdigi dark buhranlarindan silanya diigerek ekseriya el- erindekl mal ve millklerini satmak zorunda kalyorlar; veya-cotu vaman eskiyalar yilzlinden yerlerini terk ediyorlard. Seferler dola- yisiyle Ansdolu'nun muhafazasi kalmast, meydam istedikleri gibi ha- reket etmek isteyen firsat dtisktintt insan topluluklanna birakayor- du, Bunlar yiiziinden cift ‘ve cubugunu brakan kiyliiler, dkiizleri ye- rine atz, span yerine de tiifek edinip, bir kismi ath, diger asm sek- ban olarak kule ve palankalar Inga ederek bu giirha kansiyorlar- ar, Saruca-sekban KilJelerinin bir kismum da hayvancililta gecinen Konar-géger gruplara mensup insanlar teskil ediyordu. Niifus arttik- Karlofea bari igin bie: Ismet Parmakswottiu, eKarlofean mushedest, ts Him Asikiopedisi, Raga, aym eser, Tf, s, 481; Dottordar Mehmed Pasa, aymt eser, 337 a, © hvala Celdliyan, Bvad Bfend: Ktb, nu, 2286, 5/>,8 cints ga Kalababkiagan allelere KAti gelmeyen topraklar sebebiyle aileden bir kism Daska yerlere, pasalarm yanma yahut sehirlere kaprlani- yorlardi™, iste bu devirde karsimiza sekban ve saruca adiyla cikan tesekkilleri yukanida kaydettigimiz smflara mensup insanlar mey- Gana getitlyordu, Sehirlerde saiin bir Josum halk dabi bu togkilata mensubiyet iddiasivle teklif ve raiyyet ristmlarm vermekten icti- hab ediyordu™. Bu teskilat ilk zamanlar imparatoriuk camiasi icin. de lzumlu birer unsur olarak muhafeza edildizi halde zamanla bo- wulup dzellikle XVIT. asda Celfli isyanlan sirasinda oynadilart fena rol fle dikketi gekmis; 164 den sonra ise biittin Anadolu'yu kap- lamis olarak meydana cilamistir". Anadolu ve Rumeli’deki ahaliyi sa. ‘avet kadar zarara ugratan bir hal daha vardi ki bu da, idare adamlarr nin geetikleri yerlerdeki ky veyabut kasabalara misafir olmalar1 key- fiyetidir. Anca: kendi ihtiyaglarim temin edebilen ky ve kasaba top- luluklarmm kalabalik kapu halia ile kendilerine misafir olan deviet memurlart tarafndan —bir giinden baslayarak bir aya kadar qikan— ikametleri esnasinda adeta sémilrilaugii gérilliyordu, Idarecilerin kapu hhallamr teskil eden sarueasekbanlar, ahaliden ayrica tllrld isimler ile para aliyorlardi, Bu sebepten, idarecilerin bir yere konmasi orasi icin adeta bir felaketti". Bir kepu halla bails bulundugu kimse vefat ederse, onlar yaninda dolastiracak kudreti olan bir bagkesmm yanin- Bu saranda halk ayakianmalan XVII. asir baglarinde vuicibuimes olan colt Ssyanian: ile bom bakumlarindan tipik biz banzerlik glstermeltedir, Bu mes'e- Je hakionds simallic bk. Mustafa Akdsg, «Turkiye’nin iktisadl vagiyetis, Belleten, XIV, (Ankara 1990), 5. 858 ¥. 4. % RBES nu, 6665, 5 138 hii mu. 2 * Saruca ve sekban teskilat, kovlerden gucan insanlardan tegekiet cemekle Deraber, Kareviler} timerlt sipahllor (gavus, xaim) fle allt boli halla (yenigert- Jer) St AMustae Akday, ayms eser, 5, $56). Ile eamanlar pele girilmeyen saruca ve sekbanlar, sefer esnastda, idarecilerin buluamadigi yerleri mubefaza Sein Ieapt ‘alan etzafinda, Diliser halinde toplondilar, Bolllklerin goguntugu, rengber, Ko- naragtger oymek mensubu, yehutta topratdarim torketmet zorunda kali ale nan insanlardan meydana’geimisti, Baglarnda bilildagt bulunap, en bipticlens Dag billikbugt trwanim: tasircs: bag-béllikbap'ys aym zamanda ser-geqme do deni (GD. X, s. 120). Sayilar haklanda kesin bilginis youtur, Pokat DOllkser 4080 isi den therett!. Bumlarm daimi olmaysp, susie zamaniarda aylika toplandigim! teic ar edelim. Saruealar suvari, sekbanlar ice pivade idler (SEH, 7-74: Prat RYCAUT, The Present State of the Ottoman Empire, London 100, p. 208; Marsigl, Osmank tmparatorlugumun muhur ve terakkisinden inhilate zamanina kadar aske- Hi variyei, terciime eden Nazi, Ankara 1095, «04; ME. Cajatay Ulugay, 18 ve 12. vityillards Saruhan’da eskiyalic ve halk hareketler, istanbul 095, 6. 71.73). Bunun Grint almak icin mtiveaddid dete emirntmoler yayiniand:; Bu emir. amslerde val, sancakbey! ve diger idazecller tarafindan elmmast icab emeyen ctets 9 da kapilaniyorlar, gogu zamanda basibos Kaliyorlar ve idarecilerin bu- lunmadifi zamanlan kollayarak resrai elbise ve hilviyetlerinin verdigi emmiyelien istifade ederek sukavelte bulunuyorlard:", Buttn bunlara ramen muhafaza edilmeleri kendilerine duyulan ihtiyag yliztindenal, Fakat bir mtiddet sonra, 1684 yim takiben, saruce-sekban eskiya gu ruplarmm etrafi kaplamast yliztinden bunlari ortadan kaldirmak Wat mu has] oldu, Kara Mahmud, Alkas, Vadigarogu, Yegen Osman (Pa- sa) béllikbasilar bunlann en moshurlarmndan idi, Bunlara sonradan Ye- gen Osman Pasa’nin yaninda yetismis olan Gedik Mehmed Pasa ile Cl. rid agiretine mensup Cirid-oiflu gibi isimler de katildilar“. YUz kisiden ‘baslayrp gittikce bilyliyen gruplar halinde dolasan saruca-sekbanlar Si- vas'tan Bolu'ya kadar olan bilgedeki kiy ve kasabalart yaiima ve hasa- ra ufratarak halkin gidis gelisini de dnlediler; tedibe gelenler bir sey yapmaya muvatfak olamadilar. tzerlerine gOnderilen Blytik Cafer Pa- sa onlari Anadolu'dan wzallastirmak {cin Rumeli'ye — sefere — siirmek emri ile geldi, Reisleri Yegen Osman (Pasa)’a Karahisar sancati ve Ser- gesme'lik tinvan: verilerek Rumeli’ye gocirildi". Bir milddet sonra Ye- gen Osman Pasa‘nin adamlarindan Sivas valisi Gedik Mehmed Pasa, lizerine nefird am tayin edildigini ileri siirereic ayaklandi, Fakat tizerl (Wirld istmler altinda para toplama usuld yasek edilmistir (M, Cagatay Uiugay, saym exer, 6. 51) tteselimiorin Kepulannda bulumanlar bir hiamet bahanesiyle beyrakee ve billicbaplan fle beruber inly Koy dolasarate parana olerale iio somekte ve koplilerin erzalaris vo parclarim ellerinden zor ile almaikta idler. Yol kelp adam soyduiclan olagan hadiselerdendi (SEEM, vesika 21, s. 425) Bunlann taerine tayin ediien Anadolu milfeltst Bayle Cafer Paga ve Bit lis Hana blip bir tesmim, 1656da ima etiler (Silshdar Mehmet, Aga, aym eser, 1, 6.49). " D, Cantemir, The History of the Othman Empire, London 1735, 1, s. 354; ‘ildhdar Mehmed Aga, ayo eser, IT, 6, 260272; Rasid. aym eser, TT, s. 606; Yeven Osman Pasa adamlanini vo alrabalarm firsation istfade aderek biser movide ta- yin oitrdt; dayim Rumeli Boylerberi, Gedike Metmed’e Sivas beylerbeylifi, Box ‘ofian ve digerierine de birer tugla tnvanms temin ett; diger yetiglirdigi adamians a etrata sald. Rumelitde olmesina regmen Anafolu'da bulunan akrahalarme ya make suretiie istediiderint yeptinyordu. Tenkile ilk nce akrabalarndaa bastante ric yettgtirmeterine, dana sonra 2 poWticeag. uo 117 tammmis ras vo ZUN'GER a yado saruca sekban — Ancdotu'da — temislendi, Nefiri am emicleriglo allen dex teBl de bu hususte temin edilmis Idi, 1869 Subatinda Yeyen Osman Page ve Kem sine bakit —asirete mensup— kimseler ile bersber Makedonys'nn Tye kaso. bast clvarnda yakalsmp boyunian vuruldu (Silshdar Mehmed Alfa, aymt eser IZ, 8. 854, 959, 968, $57, 258, 200, 39%, 965, 965, 400-438, 429-425; Ragld, aym eser, I 8. 8897, 40, 4848, 68, 1, 7278; P. Rycaut, The History of the Turks, ¢. 333320),19 tris nne gelen nefird am askeri kendisine katuldi ", Saruea-sokban eskiyalarm- Gan olup Yeyen Osman Pasa'ya mensup ve Cirid Turkmen asiretinden Cirid-ogiu’da bu sire Corum sancale bey! olarak bulunuyordu™. Anadolu halk: sekban ve saruea’lardan o derece huzursux olmug ve nefret etmisti Ii, onlara karst hitikiimet tarafmdan bir tedbir alnma- sim ve imha edilmelerini bekliyordu. Saruca-sekban, diger ismi ile tiiredi taifest halkan bu nefretinden cok cekiniyordu. Anali nitkimet- ten yardim geleceginden —bilhassa bu silisik zamanlarda— timfdini kkestigi igin gecmistekt uzun senelerin verdifi tecriibe ile kendi arala- minda saruca-sekban egllyasina karst bir miidafaa tertibath meydana getirmislerdi®, 1688 Kasim ay1 sonlarmda Anadolu'nun her tarafina nefird am emirleri yazldt. Eli silah tutan her satus, voyvodalar, sehir kethuddlan, ky zabitleri maiyetinde olarak asker taifesiyle beraber saruca-sekbanler bulduklan yerde imha etmek yetkisine sahip oldu- ‘Buylik gepta tahribat yapmaya baslayan Godik Mehmet Paga'y: tonkell ot mele icin Konor-gicor ‘Turkmen oymaklarmdan istitade edilmistic. Cina ve Beydili ‘Trkmoniort do Uzorlerine tayin edildlier. Bilhassa Boydii agiretinden aynian bir Ikuvvet sayesinde yenilerek imhe edildi, (Cowdst ts-Dahiliye ks. nu, 9097; Rsid, aynt eser, TZ, S776; D, Contemir, aym eser, Th, 8, 354360; P. Ryoaut, aym eset, 5, 994596; Sithdar Mehmed Aga, ayma eser, I, 8, 447-448, 450452), * Once Velen Osinan Papa'ye katiimis fakat onun letlinden sonra Gedile Miehined Pasa fle birlesmistir. Sofere gitmek behanesiyle Uskidar (kartal) clvae sng kadar gelmek cesaretini gislerdi, Fakat kersiya gegmesine izin verilmeyince ager! cekilerck tokrar Gadi Mehmet Paga ile bireg!l $000 kadar treci tafe ie trata Kori sald, Gedic Page'nm katlinden sonra oymem ieine Ragmistir (SHAR- dar Mehmed Aga, aym eser, Il, s. 447440; Basia, aym esor, I, 8, 37-38, Td; Def ferdar Mehmed Pasa, aym eser, 152 2). igor tier ay gelere tspansladh; ban KBy ve Kl oubedad hale so allelerinl ve mallarau blydie sshiclere nakledip etratiarina saranpolar (istih- kim) gekip hendekler kanp mazgaj delikied| Koyduktan sonra millnasip yerlerine de parmak kaplar yaparak, etkraflarmna Karakollar tayin ettller; bir yerde levend Deyragi gUrinco sllahla karsilayzp Korunurlard:, Tired! talfest de bop kilt yor Karak onlars mukabele ederierdl, HUkiimet, hunlar halkkenda mefind Am iin odén- ce bitin meveudipetlerivle bu tesebbilsi destekladiler, Bir gok yerlerde sefer fgin nefird dm emi olundugunds aholt «bu eskiya dururken sefere gitmeyin, Kar mann ve gocuisanmin fahige seldinde bayraklan altima gtieip, ‘malimin ghret ve hasarat etmelesi muhakkaktr, Bunlarm hesaplan géciliip weutlant o- fadan katkiktan sonra sefere gideriz deiler, Her vilayetten bu gekilde arz ve malt. zar gelince, vilaet tabrip etmekten bagka ellerinden bie sey gelmex, hig bir tarih- te levend (saruessekban) taifesivle memleket aqddxg: g6rillmlls defildir, hize kal Jazmdir dlyeretc hepsiain toptan imhasi ve sarucesekban namin efhandan Kalle ‘mast haklords itifaila karara vamldie (Silthder Mehmed Age, aym eser, TI, # 402403). tris un lar, Hatta bu hususta Seyhiilislamdan fetva dabi ald". Kendi mil- cadelesini yapan halkan yardum ile lisa zamanda imha edildiler. An. cak bunlar zaman zaman cenlandilar ve imbalar: icin. 1696 da yent biz ferman daha verildi " ‘Ragid, aym eser, IT, 5.70, 7476; Silahdar Mchmed Aga, aym eser, If, s. 5% 300, 402-404, 452; Detterdar Mehmed Pasa, aymi eser, 191 ab; Brafa yayslan emir pamaelerde su nususlar Gyellikte kayith 10! «Veslrd azam ve beylerbeyl ve teria ‘mohasslin emval miflfeselimlert kepuismnda bundan sonra saruet- sekban boyra- 1 esimayip, kapulannda divanegin ve gOniililyan, firisin, azabin bayraklant act hip iapularda bulunan aikr clan bayraldar alime fitiea edenler nefer yazshp Kendé hhallerinde olanlanin evvelki suplen affolunacaiti. Sarucasekbanlarm yerine Sllzh. far Mehmed Ags'ya gtire (aye exer, XE, ¢. 452) begll namalple suvari Iuovetl yal mas: emredal, Diger oz kaynatarda ise (Mustafa Nuri Pago, aym ees, TL, 8. 89), Gifengel ve deli taifelerinin yullemimas: enredidigi laysthdir. Bu tertbten sonra moydana golen —-Grelikle harp zemanian —~ eyeklan rmalarda sarucasekban'iari yerini alen levendler biylle rol oynayaceklandhr, XVII. asirdaki — Anadolu'da— holk harekotlerinde daima bu levend tiifelerine tesedit eaitecektir. Levender 1770da ortadan kaldinimslardh (Covet, Tooth, 1X (Lstanbul 1300) 8. 4043; ML CaBatay Uiucay, aym ese, s. 78-79) | | | | | | | \ | | j1. BOLUM KONAR-GOGER HALKIN iMPARATORLUK IDARESINDEKL DURUMLARI VE HUKUKI NIZAMLART ‘Osmank cemiiyetini teskil eden unsurlardan birisi de lie nazarda gbze carpmamalarina ragmen asiretler yahut Konar-goger halicdir. Ya- sachklan hayat tarzina gére mevsimden mevsime yaylak ve kislak ara- sinda daim! olarak hareket etmektedirler. Yaylak ve laslak bilgeleri ‘bazen birbirlerinden cok wakta bulunmaktad. Erzurum yeylalarna, Firat nehrinin qiktigi yerlere yaylamafa giden bir oymak, kuslak icin Suriye cbllerine kadar inmekte idl, tktisadi hiiviyetleri itibariy- Je hayvancibikla mesgul olan asiretler biraz da stirilerine otlak bulmak endigesiyle zamanlarin mtihim lasmam dofisik yetlerde gecirmek zo- runda kahyorlardi, Bunda sahib olduklan at, koyun, kee, kntar ve deve- don fharet silriilerine otlak ve su bulmak kadar, onlara baifi hayatlar- ni idamo ottirmok endigesi de muhakkak ki sakhdir *, Konar hale gece. cekleri zaman ¢acurlarmt yazin kbyler, harabeler veya eski iskan ma- halleri yakanina kurarlar, Jasin se kasabalarin civannda bulunurlardi*, Osmanh hiiktimeti gibl merkesiyetci idare tara giiden ve reayasim da- imi inzibat altinda bulundurmak amaemda bulunan bir hiiltimetin da- imi bir yaylake kuslak hareketine tabi toplulugun -yerleslie halla naza- ran- basi bos diyebilecegimiz bayat yasamalarina neden milsaade ett #4 sorusu hatira gelmektedir. Bilinditi gibi, Osmank tmparatoriugu icine aldxfr bitin yabanci nizamlari ve tesirlerin{ telif ve degistirereke lnyesine uydurmus ve biylece ortaya biittin genislifi fle bir Osmank nizami ve teskiliti meydana qilmstir, Osmanlilarin mengeinin Ofuz- + Bir Josum Konargger Allan er da yetlstirdiklert, mubtelit zamentiarda yep olan miigahedelerden anlagiiyor (Tavernier, A new Relation of the inner part of the Grand Seigneur’s Seraglio, London 1677, s. 88; B. Chishull, Travels in ‘Tuckey and back to Kngland, London 1147 20; R. Pocock, A new description of the east and Some other Countries, London 1743746, e. I, ks 1 & 207; Buekwngar, ‘Travels in Mesopotaunia Including a Journey from Aleppo to Bagdad, 1. (London 1627), s, £10, 95, 5, 292) * Buliya Celebi, Seyahatntme, TX (Istanibal 1086), 5, 44, 968; Alox Russell, "The Nalurat history of Aleppo, T. (London 1794), s, 868; Buckingharn, aymt eser, 1,5. 95. KONARGOCER HALKIN HUXUK! NIZAMLART 3 lam Kay: boyu oldugu da malimdur*, Bundan baska asiretlerin bir kismim topraklarina kattigi Anadolu beyliklerinden, bir Iosmmi da Aickoyunlu devietinden tevarlis eden Osinanblar, punlardan tirltt yol lardan istifade ediyorlard:, Ozellikle, bir bakuma yerlesik halk ile bun- larm iktisadi balamdan bir biitiin meydana getirdiklerini de siyleye. biliriz. Rumeliinin tiirklesmesi igin, htikimet tarafindan yapiims olan insan kiltlelerinin nakledilmeleri keytiyeti-cogu konar-gicer olmak tize- re. malimdur‘, Daimi bir yaylakinslak hareket! dolayisiyle bir yer tutmamalan ytiziinden, bunlarm gdgebe sayiip sayimyacagi meselest kargimuza qiamaktadir. Hayatlan incelemeye tabi tutuldugu zaman g- gebe sumfina dahil edilmiyecekeri giriilmektedir. Yaylakda hayvanla- nim otlatmakta, dolayisiyle. hayvanciikla ugrasmaktadwlar; laslak da ise Kondustan yerde ekinlile yani bir nevi basit ziraat yapmaktadirlar. GOrildit gibt gUgobe IAfanin verilmesi de isabetli degildir. Bunlarm hayat tarziarim yerlesik hayat ile gdgebelik arasinda bir ara.sekli di- ye tarif edebiliriz, Resmi kayitlarda ve kanunnémelerdeki konar-giiger tabiri bir terim olarak bunlann hayat tarzlarmi pek giizel ifado et- mektedir*, Bunlanm hayatlarim jyice tammak igin daima iginde yasamig ol: Guilam gadirlarim incelemek Miamdir. Yurd veyahut ev denilen ca- Girlan sidece, cabuk Kurulup cabuk Kaldinlacak cinstendir. Turk asiretlerinde umumiyetle te tiirlll cadir vardir: 1 - Kegi lolmdan mu- taf (el tezg&i) isi, dokunmus sonra birbirine dikilmis direkii kara cad, 2 - Pamukian dokunmus veyahut keceden yaprimis mildevver ¢2- durlar-derimevi cadirlar, 3. Koyun lalindan déverek yapilan kege ga- Girlar iki ismine alagik veya alaycak denir’. Kiirtlerde, kegeden yapil- makta olup muhitte bulunan kamislardan da istifede edilir; Kara cadir * Bu meselo baldanda uk: Fusd Koprili, eOsmanhlsrn otnik menget mese- loleriy, Belleten, VII (Ankara 1949), », 210500. + Selahadéin Cotintirk, «Osmanh imparstoriugunds yOrdk sinh ve hukcukl stalls, DECED, TI (Ankcéra 1948), 5. 10010; M. Tayyip Gukbiigin, aym eser, 5198, * Gpobelc meselest ve yaylakcaslake hareketlert ida Din da bk: F Broadcl, Le Méditerranée ct Io Mondo Méditerrancen & VSpoaue de Philippe 12, Paris 1949, 5. 4142, 4244; XVII. asi ortalainda yozalmss olan Yenisl deftert (MAD ‘ts, mu, 6189) dickatle incelendigi zaman bu husus daha agi bir seklide grime ‘dir © a4 Rua (Valgmn), Conupda Tixkmen oymaklan, Ankara 1988, 8. 11, 8, 57.58; Kara Kegll asireti, Tahir Bey Matboas (ist) 1921, 6. 6; Kemal Gungir, Cenubi ‘Anadolu yérilklerinin Etno-ntropolojik tetkiki, ankara 1041, s. 4049,“4 KONARGOGER HALKIN HUKUSt NIZAMLART tabir edilir, Arablarda ise deve tiiyiinden dokunmaktadir '. Gadrrlerin ireklerine ca, zabirelerin kondugu yere sitil denir*. Cadirm husust bir dabili taksimat vardir’, Cadirlar, sonradan yerlesik hayata geq- tiideri zaman bazilarman ins ettilsleri evler igin bir model olmustur. ‘Heyatlarmda mihima rol oymyan dier vasitelar at ve deve gibi binek vasitasi ve esyalarm nakletmekte kullandiklan hayvanlardir, ‘Oymak hala gémleginden guvalina kadar her seyini kendi dokur; umt- miyetle kendi Kendine yelen asiret icinde kapah bir iktisadi hayat sic rerlerdi, Sehid olduklan hayvanlardan oesitli gekillerde istifade ettik- leti gibl gobanhk ve muhtelif san'atlar ile de ugrasmakta idiler A — IGviMAL TESKILATLART ‘h yohut ulus ismi altinda gruplandinilan konargiger halk, strasiyle boy (asiret), oymak (cemaat), oba (mahalle) bélimlerine aymimuste. Boy ve oymaklarn basinda bir bey (Arablarda geyh) bulunuyordu™. Bir boya bey tdyiniars! olmiyan tesoltkililerde-, o boyu teskil eden grup- Jann basmda bulunan kethudA ve thtiyarlarin bir sahsi boy beyi ole rake kabul edecekleri hakkanda Kanaatian agiklandiktan sonra, hiikt- met tarafmdan onaylanmakta {di; bunun icin hiiktmet tarafmdan. o sahsin tayin edildigine dair beylik berat: verilirdi*. Fakat Risvan gibt ‘baz teseldkillerde boy beyligininin berat ile degil, ancak boy aristokra- sisini tesidl eden kimselerin -kethuda, ihtiyar ve sbz sihibleri eliyle se- cildigini ve- istedikleri sahst boy beyi yapabilecoklerint de ilave etme- > Alex Russel, aym eser, I, $ 38760; Araplarda, codir kesf Jalmdan dah do- mmur (Robert Mostaigne, GB Medeniyets, geviren Avni Yakahogiu, tstarin 1950, 5. 1880), Ate Roun (ation), aymt eser, 5. 60. + Gadsr Doli ve tepidets hakiondakl bilgi all Rusa Yelkan's borgli- yor, Bix. All Riza Yalkon, eEmirda ve Wcnr'da Karabeghlar oymag: arasindao, ‘irk Folidor srastumalan, istanbul 1965, sayi: 74, 6. L1761177; Cadwas Dulunan, pya Rekianda bk: al Riza (Yalgm), Cenubda Tirkmen oymaklam, ks. 1, 8. 61; Avnica bk. J. Buckingham aym eser,s. 1, 89, 27. “Yen miigehedaler icin b, AM! Raza (Zalgin), ayma eser, Xs. 1, s, 6 Kemal Giingbr, aym eser, 8. 4448 + rap asl eylerinin (Geyh) ast vo nasblan ile Hialep valller! mesial o- muslardir GMD ts. nu, 135, s, 21). Arap kabllelerinin bagmda ¢@1 hakiml denilen Dir gals vardh (MD ts, mu. 320, 5.74; MD, nu. 120, 8.74; MD, nu, 145, 8. 25) 1 Kendisine baglt olanlara zulmodip nlzama aykart hateket ederlerse_aale- Glilocekderdi (MAD 18, nu. 2001, 8. 394; MD mu, 120, =. 204; KK ts, na, 5061, s. 22). KONAR-GOGER HALKSIN HUKUK! NIZAMLART 18 Viyiz". Kethitdilar ise ictimat ve idari balamdan tAbi bulunduklant boy beyi tarafmdan tayin edilmekte idiler. Fakat kethilda’iar haklan- da oymak ahalisinin kefiletleri lam oldugu gibi kanunen, tayin edil- mig olan vergilerini has voyvoda‘larina vermegi taabhiit etmeleri de sartti, Bundan sonra daha ziyade bu hususun hilkimet tarafindan ka- bul edildigine dair bir berat gOnderiliyordu”*, Eger oymagi idarede aca gésterirler ve vorg! toplamada ihmalleri olurea oymak hallonin siks. yetleri ve has voyveda'larnm bu durumu onaylamalan fle azledilip yer- lerine daha miinasip birisi segiliyordu™ ‘Beyligin ust olarak intikal ettigi boylarda, bey ailesinin yent stra bir torun grubunun mevcudiyeti girllllyor. Bunlar konar-gicer tesok- killlerin idarecileri ile beraber bir aristokrasi teskil ediyorlara:", Konar-giger tesekkllller yap itibariyle dejisik topluluklar olarak gorlinmektedir. Bu balaméan onlarm kuruluslam hakkinda fikir vere- Dilmek amaci ile séyle bir sunuflandirmaga {@bi tutulabilir : 1 - Bir boy- Gan tbaret olan -tek basma ve- miistakil bir tesekkiil halinde bulunan- Jer, 2 - Bir boydan ayrimis ve zamanla tiireyerek sayilani drtten onal- ‘aya yahut daha fazia olan oymaklar grubu. Umumiyetle reisierinin MAD ts. mu, 9496, 5 882; Covdet ts, Dabllive kes, nt, 3650; * AKAD tna. 704,» 88 40 Comsat ree 08 tar Nts Kanan: tr, 128; Boraan Thine 4M! pe Seman ia oan aspen oe madi kthado ile Iona Heda athe grip tau onan ster mice bine sense 286 ka gurus takdvlaom beer sene aye intr ede tei speek ere contd mesure slat Lt heh ain aa, mayla miiceddeden berit verilmek bibmds.» 4 Cemaziyi’Lalur ‘MAD (EB) nu, 6565 5. 82, sid ad * ‘MAD, nu 7598, s, 1251; MAD ts, nu. 290, 8.26; MD nu. 129,'s, 10 Aatilo Mini Joap eltiren hallerde kadilarm arm ve halian arzuhalleriyle o tesekkiile dail iger-pltin kethuddlarm mahzarlert He azil ve nasb Isinin tahakicuk eimesine ikdat editmistir (Cevdet ts. -Dehiive ks, ou. 8206); Kethudabikiarin teveih edil- ‘mesinde sonradan bir bir devisiilie yapsidie Aydin ve Ankara’da gokkin Boosts ‘Trkmint maiduu cemasiterinin kethudBlskart, 1608 yuindan éfbaren matntahale lanlare yulbi verpilering vermek sarliyle, muacoele flo kendi aralarmda sofilma- ya Dasland:(Stretj tethisi mitealiied ‘Nirkanéana Borulus ‘an sikinina Aydin ve Ankara sene 1110, KK ts, ni, 2211, =. 49), Bu aristokrasinin, konargbger halk arasindalet milmtaz movi ve arzetti 1% Onemden dolay,, bir kasum oymiak mensuplen torunluk ve kethudahk idles 443 Dulummuslardir (MD mu. 117, 5 47)16 KONARGOGER HALKIN HUKUKt NIZAMLART imi Sle adlandintmaktadwr. 3. Federasyon sekli gisteren kuruluslar; ‘Ana tegekkillerinden ayrims olan mubtelif oymaklann birlesmesin den meydana geldigi gibi, bir tesekkillden aymims ktigil gruplann Dirlesmesinden de meydana gelebilir”, kine! tasma giren kurulusle- min daha ziyade yaygm oldugu gérillmektedir “. B — TATBIK EDILEN {DARE TARZI VE HUKUKI NiZAMLARI Konargbcer halk, tzerinde bulunduklan topraklann ayriléxgs sek- le gbreyint timar, zedmet ve has-reayasi olarak bulunuyordu, Yorik- ler, umumiyetle timar- ve has- retyasi, tlrkmenler ise, has redyast 1d ler, | Yeni Turkmenlest, Uskidar'dskt Valide Sultan evkafinm retya- idiler; bu sebepten kayitlarda bazen Uskiidar Tiirkmeni veya Uskit- dar evi soklinde gecmektedir. Sivas'n glineyinde bugtinki Kangal ka- zasmm bulundugu yerleri kaphyorlardi. Yelliice, Mancimik, Alacahan, ‘Yenlilin en meshur yerleri iat Hale ‘Turkmenter! de aym evkafn mukaiaasina dahil idiler. Sivas taraflarina yaylaga qukmakia ve orada Dulkadiell lesekkilleri ile bera- ber Yeniili meydana getirmektedirler”. Dulkadirli wlusu genis bir sahaya yoyimsti. Maras ve Elbistan bolgelerinden bosia Kars (Kadirll), Kozan bélgelerine ve kuzeyde Bo- ‘Yatan samanarda Barak aglreti dirt oymaktan amirekkep 4a (Cabit Ta yol Baraiviarda Grf ve adet aragtinnalarvy, Edeblyat Fakiltest Sosyologi Dergis, Istenbul 1952, sayr 7, 5. 89). Rigvanh kabilesl ise bu gokilde —1713 yullannda— 12 oymak 144 MD mu, 181 5. 1 ‘Mosola, dért ayn Kkethndihk halinde ve herbirinin ayn ayrt birer Metin dis: olan basls isimler He adlandinan drt cemaat Clhan-beylt apiretint meydar ‘na gelirmotie idi (MD ts. mu 534, s. 108) © W, Mhberbard, yllksnc bir zirsat soviyesine sahlp bir yert zxpletmeden Onr ‘coki zamanda hayvancibk ile mesgul tepekicillerin ig DOlimi yabut ip birligi esast ra gre, daba dogrucu HUltir esaslarina gore bir kurulus taksimat yapmushir. 1 — Defisik nisemian olanlar birlesiler, 2 — Bir federasyons bir kableye veya reisine ail dedisik tiptekd sumflann guiubu, 3 — Kabilenin menfaatl igo mae yelerindeld gigebeierin arezilorinds ervan tcareli idare eden tilocar ve eanat gre ‘bu gogebeler sahasmdaki dain! sakinlert meydana getirmeliodirter, Bu grap, um rmiyetlo gUgebe hakimleri, danigman: olarak fothodtimis arasi icine dogra hareket ‘denies «Nomads and Formers in the south eastern Turkey Orlens, ©. V5, ha. i. Gass). 5. 8485). ‘ Faruk Slmer, XVI, asinla Anadolu, Suriye ve Trak’ta yosayan ‘Tirk agl rellorine umumi bir batosy, Itisat Fakfiltes! mecmusst, XT, (Istanbul 1952), s, 12; Hislep trtamentert ve yen! fl hoslanna tab! bulunen oymaklar, yazin Arupgit, Cae ‘nik, Diveii, Bozok, Corum, Amasya vo Sivas sancaklannda jaylaysp, ingm Sam ‘teraflarinda konup gigerok Iaslok yapartardi (ATA, s. 9). KONAR-GOGER HALKIN HUKUKI NiZAMLART " zok ve Sivas bilgelerinde yurd tutmuslerdi ”, XVI. asir baslarmnda ban tesekklller Ankara iline sokulmuslardh”. Aym gruba ait bir insim teseketilerde Sam eivarina Kedar uzantyorlar- Gi. Bunlara ait biytiz oymaklara mensub bir lasum subeler, Bor-ulus'un Dulkadirli kolunu meydana getirmislerdir. Sivas'in bet, kuzey ve dogu taraflarmda yasayan Ulu yr adi bir tesekKtil vardir. Kuzeyde Samsun ve Ankara bilgesine kadar yar yilmigi:. Fokat Ankara yértiklerine katylmamusts, Bunlatda oymak tey- ‘iat bolUK esasina dayanmakta olup bunlara mensub baz bOlikler Dulkadirli iline baghdarlar “. Bozrulus, XVI. asirda Diyarbalar havalisinde yastyordu. Mardin'in siineyinden Deyr Zor’a kadar uzanan bl bilgesinde kislamakta, Di- yarbaiar ve Erzurum’a bogh muhtelif yerlerde de yaylamaktaditlar. Yoylaicinslak aresindaki mesafe uzak oldugu kadar arwaliydh, XVII. ar baslanndan itibaren Anadolu ve Karaman eyaletlerine-yaylak- iy Jak igingelme¥e basladilar. Karaman, Ankara, Aydin, Kiltahya bol gelerinde yasayenlar ve bulundullan yerlerin adiyle ayirt edilenlerden Ankara‘dakiler, Keskin kazasmda saltin idiler™, Mukataaya verllerek {dare ediliyoriardi, Karaman‘éa sain olanlar ise has reayast idiler ", ook’iu kolundan Ramazanh ulusu ise, iskenderun’dan Alsiye ka- zasi dahiline kadar yayimsslar ve toplu olaral yurd tutmuslardh, ‘TrablusSam™, Sam ve Trak’de sakin kiigik topluluklar da vardsr, ‘Trablus-Sam'da bulunan Salur (Selluriyye) grubu yazin o civardaki dogarda, lasin ise Tedmilr vatisihda bulunuyorlardi ", Gorum ve Tokat sancajh dahilinde Hoce haslari mukataasma tabl aru Siimer, aym ese, 6. 512; Zidkadriye'den sfraz edilen vo itraz: Zul. kadrive mokatass: olarak enilen grup 1696'de Ummi sultan'a hes teyin olumenustt AAD ¢s, mu, 0450, 5.44), * Faruk Siimer, ayn eser, 8, 515, “ Far Demirtas (Sumer), cBosulus hlendas, DICED, o. VII (Ankara 1049) 5, 99, 43, 2 MAD ts, nu. 9458, 5, 2, ™ Bunlara tsbl oymaiderm miktars on tg bulmakta id (MAD ts, mu $472, 5.16), Aydmidait grup, roukateaye badianmupir (CK ts, mu, 2811 —Bonulus Tike manlan defteri— s, 51). ‘Axieara 1959), s, 76; Ayn yazar, eDOGerler'e daira TM, X (ist. 1959), 5, 182. ® Yirmi bop cemation meydans gemmistir (Paruk Smer, eOsmank devrin- 4 Anadolr'ds yagayan bast Ucoklu Ofus bovlarina mensup toseldilers, Tktisad Falatiesi Meemuasi, XI, s. 457, 400491); Sam ve Hema Bayadi da zikredilmelidir (ym: yasor, wBayadiara, irk Dili ve Edebiyat; Dergisl, 1V (ist, 1962), . 399).18 KONARGOGHR HALKIN HUKUKI NIZAMEART ‘Gunkar ve Cepni, thbeyli oymaklan grubunu da kaydetmeliyiz". Konya ovasm yurd edinmis olan Atgoken ulusu, Afyon ve Kay- seri civarina kadar uzanp Turgud, Hskil, Bayburd diye tig idart bol- geye ayrimsur, Bir lasm: fgel yOritklerinden, diger kusm ise Rama- zanl iline mensuiy olup, bunlarm bir kisma: da Mogol menseli diy. Anadolu'nun gilney ve bati bUlgesinde bulunan yériiiler dle Ru meli'deki yOrlikler birbitlerinden -bezi bakumlardan- fark bir durum. géstermekte idiler. Rumelide bulunantar tstanbul’dan Bender’e kadar Dugiinkit Bulgaristan, Yugoslavya hududu ve Tuna simr olmak tizere genig bir alan iginde sekiz grup halinde bulunurlard1. Devlet tarafimdan asker! ve idari maksatlar igin kendilerine hususi bir nizam verilerek teskilatlandinimslar idi", Anadolu'éakl yOrllkler igin agiret tabiri kul- lanmaktadir. tktisadi fasliyetlerine gre, yllncii, darici, ellici gibi ad- lar verildigi gibi Ankara, Afyon, Kiitahya, Sbgit, Bolu gibi yasadiklan yerlerin adiariyle de birbirlerinden ayriirlardi“. Giineyde, Adana, Tar- sus, igel, Kars1 Maras, Sis sancaklarmda bulunurlerdi®, Yoriikler diger Turkmen tesekicillerine nezaran ziraate dahe cabuk uymak ka biliyetinde olup, Keza daha sii’atle yerlesil hayata gegebiliyoriardh. Diyarbekir voyvodaligina tabi Gnemli bir mukataa olan Gobaniy- yei Karaulus, kiirt oymaklarnn baglanmis olduklan bir vergi dai resi idi. Ergani kazasinda yurd tutmus olan Bad:llu (Batulu) diter asi retler ile beraber Diyarbexir eyaleti icinde Bitlis'de yaylaysp diger yer- © MEAD ts, nu. 2091, s. 100, © Faruk Simer, XVI. asda Anadola, Suriye ve Irak’ta yagayan ‘ink agixet- Jerine umumi bir batog,s. 535 * Burada yOrllk gruplan —hanJatt esas olarak seraskerlikiors ayrimig otup bunlar da yirmi bog Kise —sonredan otws— ocakara bolunmisttr. Rume- Weak yérikler hikiimet tarefindan: 1 — Sablle yerlestiriip geri yapum vo mal seme teraini, 2 — Yol gecit mithafesasy, derbendellik, KEprii tamirl ve insas, 3 — Madenterde, 4 — Waldiye iglerinde, § — Kale yapsion ve onanmonda kuldand. ‘muglards, Rumoll'dekd yoritkier hakonds dabe fezia maldmat icin bk: Selahattin Gotintri, «Osmanh Imparatorlugunda yordle emit: ve hukuld stattleri», DECED, BF, (Ankare 1049), 2, 10007, M. Toyylp Gkdeln, Mumelide Yoritder, Totarlar ‘ve Evlida Fitihin, Istenbt 1067 © Paruk Sumer, ay eser, 6 515 ™ 3720 wilde bu saneakiarda bulunen yOriklerin tabrtrindo on allt oymake ‘butuoup perakendeeriyle birtkte sayllen olue altya cikayorda, Vergi balcmin ‘den 2060 hene, 1031 miloerrod, a0g74 Koyun, 3.197 deve tesplt ediimistir MAD ts. eDefteri iomabi cemaithi yériin der viliyeti Anadolu der eiviyet meria ‘ino, nu 2565, ©. 40), KONARGOGER HALKIN HUKUKI NiZAMLARE 9 Jerde loslamekta idi, XVI. asir baslannds Kareulus, Bozulus muka- tnasina baglanmsts, tazeddin taifeleri grubu ise Kilis ve civarméa bulunan Valide Sul- tan'tm haslarna dahil edilmislerdi“. Keza Valide Sultan hasianna da- hil olan diger bir topluluk da Rigvan hess: oymaklandir. Bunlar Ma- iatya sancaii dahilinde yurd tutup Suriye cbllerine kislamaga gitmek- te idiler, Lekvanik cemaatieri Corum sancagmda bulummakia olup has refyas: idler". Bumlara tabi dagimik olarak buluman tle cemaat Rumelide bulunan Kavak ve Malkara kazalarmnda sakindiler ". Bu tesokktillor, gorek has seklinde gerekse bir sancagin vergi dai- resine dahil olarak mukataaya verilmek suretiyle idare edildigi 2a- mon baslarinda hiikimet tarafnden tayin edilmis bir veyvoda bulunu- yordu. Oymaklarn bagh oldukiari sancak beyinin dairesi gediklilerin- den yahut mahalli hanedanlardan ahalinin de mzalan almmak sureti fle bir kimse voyvoda tayin olurdu. Bu gibi konar-goger tesekkilllerin vergilorini toplamak inzibatlanm temin etmek igin baslarma mahalli hikiimet adamiarimn tayin ettigi ve merkezi hikiimet tarafmdan:da onaylanan voyvodalarn Gnemll fonksiyonlar: vardi™. Asizet, mukataa- lara voyvoda tayin edilen kimseye malikene suretiyle verilmistir. Bu voyvodalarin ismi umumiyetle tikmen voyvodast veyahut tiirkmen agasi seklinde gecmektedir. Bu sekilde Bozulus, Karaulus, At-eken, Uskiidar tlirkmen voyvedahk’lan vardi. Bu voyvodaliklardan bazist nm bir sahsin uhdesinde toplandiéi da gurillmiistiir. Bazi yerlerde senede bir defa olmak tore detistirilip bir baskasina verildigi kayst: “MAD ts, —KBE—, ou. 6965, 6, 108; Kanunlor, 6.148 © Kamunlar, 144; R. Pococke, aym: eser, I ks. 1,8. 207 © DMD mu, 184, 6 $27; MAD ts, mu. $472, =. 24; R. Pooocke ssmaninda Firat glia yerierde yaylarlard, s. 207 SOMAD ts, nu, 8472, 5. 17, ST MAD ts, mu, $499 —KBAS— 5.50; MD nu, 192s. 250. © ‘Buna bir Grok olmak Gzere ifraz: Zilkadriye voyvodss Yusuf Age’nn challerine nizam verimek Gere Kaaba emval olmak fueres voywods tayinini gbs- ftereblirlz (MAD ts, mu, 2853, 6 95). © SMamalu Tuskmeniert voyvodaligt aym gekilde Cabbaroglu Ahmed'e veri rig (MD nu. 150, 5, 52). ‘Ba kayttlarda gegmokto olan tlirkmen agas, voysbut voyvodast bu voy. vodatikiardan ayn, onlarin tstinde' bir voyvodabik gl gannodiimelte ise de, bu bir gohsin birkne ‘voyvodatif: birden notsinds toplarms olmaoindan ileri geliyor. ‘MesIuur colli Abasa Hasan bu geldide trkmen voyvodaliklanat derubte etmistir Gala Celebi, Seyahatnme, IT. Cstenbul 1814, s. 257; Naima, Tarth, V. Cstan- bul 1280), s. 21576; R, Pococke, aym eser, c. II, ks. 1, 8.208).20 KONARGOGER HALKIN HUKUKI NIZAMLART nidir, Vazifes! hayvan basma verilecek vergi miktarm: evvelden tesbit icin sayun yapmak ve vergilerini muntazaman toplamaletzr * ‘Toplu bir halde yasayan ve birbirlerinden -baza ahvalde-bulunduk- tam yerler He ayirt edilen gruplann kazal shtiyaclan igin bazen miis- takil Kadiler tayin edilmektedir. Yani muhtelif tesekklillere idari ve ‘kazai bir seksi] vermek yoluna gidilmistir. Kadilar, tayin edildikleri oy- tmaklar fle beraber sehirden sehire geamekto olup muayyen bir yerle- Hi yoktu, Buna bir misal olmak izere Yoriiktina Ankara kazas kadili. {om sikredebiliriz. XVI. asir ortalarmdan itibaren Yeniil ve Haleb ttirkmenleri bizer Kaza teskil ediyorlard: “, Karaman vilayetindek! At- goken bilgesi de Eskiil, Bayburd ve Turgud adlarinda tig kazaya ay. rilmigt:*, Bozulus tesekktillerinde de hukuki iglere bakmak igin bir talum kadilar vazife gérmiislerdir; fakat Bozulus’a idari bir sekil ve- riimesi sonradan olmustur'". Keza Danismendli tiirkmenleri de bunun igin hukuki bir oxgana sahib idiler“. Konargécer gruplardan teskil edilmis bir hayli -idart tesktlat balaminden. kaza ve nahiye bulunmak- ta idi*. XVIII. as baslaninda Bor-ok, Amasya ve Corum sancaldlarm- da sakin ve miistakil bir kaza olan Ekrada Lek kazasm ", Boz-ok san- © ‘Gagatoy Usacsy, «Kosi Beyin Sulton forahim’e taksim ettifiristle ve arse Jan, Zeki Velidi Togan Armagam, ist. 19501055, «105; Ayrica Bayilk tiekmen agahds, Ki tamen agahgt seklinde gecen tabirier, Duniarin sit oldu Haske: rin bityuikiiie we iictlldgiine gore kullanioms olsa gerdktir (Silantar Mehmet Aza, ‘ayn eser, IK, 5, 968, £4). “ Katip Celebi, CHhanniima, ist. auteforstka Matbaas. 1145, s. 644 “Keune, 8, 15; ATA, ©, 27, 92,41 © aruk Demirtag (Slmor), «Osmanl: devrinde Anadolw'da Rayitars, Belle- ten, Ankara XI, 8, 588, ATA, 5 99; Feruk Stmer, Boxulns hakanda, 6 17, © MAD ts, nu. 6418, 5. 86; Kiltabya eyuletinde ulunan yBrilklerden, Keasa OF ‘gonina olan shtiyoglarindan doley Bozkss ve Kilcan mista kedsiige teil eal ‘igtir (Ibrahim Gokpen, Saruhan’da Yr ve Tirkmenler, Istax’nt 1936, s, 72), 1149 (1790/91) Yuna aie sefer icin Anadol vilayetinden istenilen belade in ve Rumeli vilayeti stisSt bedelini tesple eden defterde (MAD ta. mi. 2491, 8 55, 61, 67-60, 70:7, 78, 81, 69), bu gekildo tosktl eaiims kazalara tesediif eillmekte- a, Rusatiya sancagina bagi voruxani Selendi, Bolu sancaginds Yorkin ‘Pe, aki Kastemonu sancegda Yorlina Arag, Boyabad ma’ Yerilkta, Séras sanca’ ‘nda tnallu, Sarkiyins pare, Tgel saneaiinda Bozdogen, Adana saneaginda Kara. sah, Trablus Sam vilayetindo bulunan ‘Tliskménan: Salturiyye Mazalarin kaydet melift, aD om. 132, 8, 208, : RONAR-GOGHR HALKIN EUKUSL NIZAMLARE a caiindakt Gepnii Cunkar kazasim bir mek olmak tzere kaydetmelt ya” C — teTisapi FAALivETLERt ‘Yaylaiclaslak hareketlerinde tabi konar-giger hayat tara onlarm sziraat ile mesgul olmalarma engel {se de tedrict dahi olsa laslak ve yay- laklanndaki otlaklannda ve bir kisim kbylerde iptidal eiftcilik yapr yorlardi. Yazin yaylakda hayvancilik fle mesgul idiler. Fakat esas ike tisadi hiiviyetleri cobanhk yant hayvancihk idi, Sahip olduklan genis slirliler -koyun, kegi, deve, at ve hatta katir ile Osman imparatorlu- unun baz DUlgeleri icin -bu hususta duyulan- ihtiyaclan gideriyorlar- i. istanbul, et ihtiyacmm bir lusmm bunlardan temin ediyordu”. ‘Tesekckillerin bazlari Uzellikle Keyunculuk ile sOhret bulmuslard: ki bunlar arasinda Yenil ve Haleb tiirkmenlerini kaydetmeliyia “. Osment: topraklan iginde yapilan kara naktiyatinin en milhim va sstasim af, deve ve katir teskil ediyordu ki, bunlar ticaret Kervanlanin da, daha ziyade harp zemanlarindamihimmat nakliyatmda kullany Jon en emin vasitalardan oldugu igin gok kaymetli idiler. Ordu, thtiya cm ekseriyetle konar-giger tesokkiillerden temin etmekte idi™. Bazi oymaklarda at yerine deve yetistirmenin daha revacta oldagu girlie yor. Akca-koyuniu gibi bir ism oymaklar dzelikle deveciik ile s0h- © MD no. 105, 8. 57 “ Buckinghem, ayms eser, I. «. 209; R, Pococke, aymt eser, e, I ks, 1, 8. 159: 10, © 1540 tariblorinde Bozslus ve ona bag Ziilkadriye, Karaulus oymaklart smubu dle Sam, Brida tmeddin ve diger daginik wluslarin sabip oldulklars koyun mikiars 1.986246 sai (Kanunlar, ©. 142144) © ATA, s. 8235,1; Ahmet Redik, Onaltmes asurda Istanbul haya (1553-1591), {stentbul 1995, s. 7880, 05; MD, mu, 146, 8, 106; fant bean oymaidan, koyunlarm Daska yerlerde sotms olmaldn ylstinden goldien stkmti Uzerine merkeat Bile. metten bu husus ile Sgilt yesok eminieri ginderilmistir. Keni dle koyun ticareti ve sliriculagil (celéblik) tirkmen ve yorkler arssinda Grellikle rovacta ii. Bir cok ldimseier bununla mesgul oluyorlerd: (MD nu. 115, 6. 42%; ATA, s 37, 44) “ATA, s, 58, 7677; Rak eyaletinds ve Hama ile Humus arasinda yerlesti- len oymakisrin 388777 adet koyan {le 1967 adet deveye sahip bulunduktan, 1652 Ae yapiimg olan bir sajam ile teopit odilmistie QMAD ts. mut 8258, ©. 56, 61, 6268). ‘Reza 1000 a yapilan bir sayima giro Dinigmondi tikmenlerin sahlp bununduk Jan koyun milan: 196311, dove mixzan ise 1252 édi (MAD ts, nu, 7574, 25). Boz ulus tegeldiitindn 1675 de vaki —insmt— sayimmda 204621 koym, 9198 deve ‘espit edilmiptir (KK ts. nu. 2688, s, 88). Abdullah bin Torahim ebtkiidar!, Valuat, Topkap: SarayxRevan Ki tb, ma, 1995, 11. 84/b; Adana goriye slofiler!, Adana milzesi, nu. 126, s, 22; Ep22 RONARGOGER HALKIN HUKUKI NIZAMLARE ret sahibi idler“, Hatta, deve yetistinmek ttirkmen oymaklart arasin- da o kadar yavilms idi ki deve cinslerinden birisine tiirkmen devest ismi verilmisti", 1 At yetistirmenin ve biniciliin konar-gicer kaviniler arasinda, 2el- likle Tiirklerde, yayem oldugu ve milli gelenekleri arasmda ne kadar buy bir yer tuttugu malumdur. Bn stiratlt binek vasitest oldugundan Gok buytlk Snemf vardi. At, ban konargéger oymaklardan Dinek hay- vant olarak satin alindid gibi, iger bir Jasmindan da damzhtk olarak mubayaa edilirdi. At yetistirmele en ziyade s0hret Kazanan uluslar arasmda olan Karamandifnin kuzeyinde Haymane, Turgud ve Kayse- riye uzanan genis yayla bolgesinde yan gigebe bir hayat yasayan At ‘geken tlusu idi™. Hayvan ticareti -Jzellikle koyun, keg tilrkmenler arasinda cok yay- gm bir halde idi. Bu ticareti bazen vasitah bazen de vasitasiz olarak Kendileri yaprvorlardr. Karl olan hayvan ticareti onlara bilytik bir go- ir temin etmokte i4i*. Konargécer shaliyl sahip olduklan madd! kiltir balummden da Dir simiflandsrmaya tabi tutabiir A— Ship oldulan hayvanlardan tirit yollardan istifade sekdll- Jeri vardir. Yogurt, yag, peynir, yapagi yapumt Ki ihtiyaclarnm fasiast ‘AIL BE, Seriye Slelllerine gre Afyonkorahisarda XVIT ve XVII aswlanda meg. hhut halk tarihinden, Afyor 1951, s, 67; XVII, asirda vulsubulan tran seferierl do- laysiyle cepheye mithimmat nakelmeter! icin, oymak bevlerine vo bulunduliart {dart bilge amirerine bu husustal — at, deve, katy — istekerin{ hem#l olan bit Kiimter} mithimme defterlerinde talip etmeie mimlctndlir (MD. nu. 128, s. 175; (MD, nu. 134 5, 88, 150, 190.159; MD, mu.388, 6, 44 59; MD, ma. 198, 6 95; MD, nu, 189, 6. 128, 158, 81, 40), MD, mu, 135, . 236, © Basbokanlic Arsivl Feketo to. mu, 191; Tlskmen devesinin dlfer cinstore nazaren dah fazia yk tasima kabliyets vareir, Her bir yaninda 190-200 Kilo ars. snd yik tasiyan bir hayvandir (Alex Raseel, ayml esr, 1, KS. 1,8. 20), ‘Avex roussen, aymt ese, 1, s, 200, I, s. 379} AMM Rai, aymt ever,» 08. © Hamld Hadabosic, Le traite aati Gavus de Sofia sur Vorganisation des ‘Timar au XVILéme sitele, Giasnik, §.1, IT. (Serajevo, 1948) 8, 158; Farule Stier, ‘Anadolu'da Upoklu Oguz boylarina mensup tesekkiller, 8. 442485; Ayox yarer, Osmaniilar devrinde Anndolw'da Kayvar, s, 595-597; Baymana ve Atecken taifest nin Kemunfar fgln bk, Kamunpame, M, Covdet Yazmsion, no. K/208, 24 b, © ATA, 10215 Be. not 63 KONAR-GOGER HALKIN HUKUX? NIZAMLART 23 mi konduklan yere yalan bir pazerda satarlar yabut baska birsey ile ebistirirlerdi B— Avealk. C — Dokumacikk: Bu hususiaki biltiin thtiyaglarm kendileri te- min ederlerdi. Bu sanat onlar arasinda cok canlicir, tmal ettikleri sey- ler, hah, cuval, heybe, cul ve kilimdir, Bunlar arasnda tirkmen ki- lim ve seccadelerinin sdhreti malumdur. D — Dericitit Muayyen yerlerde ve evvelden tesbit edilmis zamanlarda kurula gelen pazar yerleri, muhtelif oymaklarin yapmig olduklari gesitlt mad- deleri ve diger esyayn birbirlerine yahut civarmdaki kéy ve kasaba hhalkona satageldikleri en uygun ticaret mahaller! idi". Bir fasim oymaklar da zamanin harp levazimatim imalde maharet sahibi idiler. Bunun icin vergi ve riisum yerine, bu imal ettikler! ok ve yay gibi silahlan cephaneye teslim etmekten ibaret bir mUlkellefiyetle. ri vardi“. D — TABI OLDUKLART VERG! NIZAMI Osman cemiyeti verg! bakimundan ikiye ayrilmakta idi. Birincisi vergiden muaf olup askeriye-iimiye simi, digeri ise vergi mitkellefi olan ralyyet idi, Konargtgerler raiyyet lasmina tabi bulunuyorlards. Vergi Amen ban soncak beyler!, bolgslertne dahil olan her obadan birer oka yepag,, birer tulum peynir ablardl. Maliye memurlan oymak halla yaylelcta ken hher obadan bizer kege ve birer tulum peynir alirlardt; konargéoor halk bevler- Dey! bald Scinds her yil alt yilz batman (= 4400 kg) ya salmak zorunda idiler (Kanunlar, 6, 141142; Paruk Stimer, Boralus haldanda, s, £1), © R, Pocock, aynt eser, TT Ks. 1, 5. 2075 (ALL Riza) Yalgn, Cenupta tiirkmen foymaklan, ks. TV, (dans 1994), 5. 4749 Kemal Gungbr, aym eser, 6. 44 ¥.d. Gukurova’da Coyhan nehrinin sol taraflarméa wilman Tsneyn pazart bu selilde bir ticaret yeri fi. Fukot zamanla eskiya mahalll oldufu icln muhafsza fitzna aliomast uygun gGrllal, Bir zaman sonra da bu pasar yerinin Kurtkalagt cn yere nakiediimesinge bu bakumden falda mUlanaza eal (MAD ts, mu. 2208, 8. 6788), York tatfesinden Yaye; Bodir oymagi cobahsneye aviriian Karpin 80 Yeabea o& vo yey veroceklerdl (KK ts, nu, 5061, 8.20; Kamil Su, bu oymathn ismdnt Yatot Bedir geklinde o&urustur: Balkesir civarmda yOrilk ve Tarkmenter, tst. 1938, s. 72, 85, $2.04, 141). Bozck sancalimn Ozer isimli Kiylinde bulunan’AveL ‘irkmenleri Bteden berl Maras kalest dlzdarina 960 adet mzrak vermey! teahbilt etmislerdi CMD. mu, 140, 8. 304),a KONARGOGHR HALKIN HUKUKT NIZAMLART miikellefler!, bennik", miicerred ne yeten hane'den ibarettir topragi ve davani olan kendi kendi- Kanunnamelerde kecllerden de ahndséi kaydedilen @det-i agnam, (soyun resmi) m hesaplanmasinda kuzulu Koyun keuzusu ile beraber bir ‘kabul edilir. Koyunlarm sayis: 300 oldugu zaman sii tabir edilir ve ‘bes akoe ail resmi alinir, Bazen bunun yerine bir Koyun veyahut bir kumi verildigi de olur”, Siri sahiblerinin timar yahut mist yaylaklar- da yaylayan stiriler icin yilda bir defa olmak tizero, bam yerlerde stiri basina, diger yerlerde ise koyun basina bir resm almmaktadir. Dou ilerinde ise siirli basma 33 akge alunir. Bazi yorlerde bir stiri Ala, evsdt, edna olarals simflandirihr ve vergisi de buna gre verilir. Kaslak resmi de ayn: seklldedir™. Adeti Coban-beyi ve Adel resm Inslaka berriyye % Bennak’in ummum{ bir tari: tam yehut yanm gift aragist olmayan fokat Kir u kisbe Keadir, ev, bir yerde yelut babasran yaninds ofuran kimeedin. Bu jekilde olenindan 22'ser skye, esol! Bennakdon ie’ aikeo alinir. enna hasten. a dah facia tafsiitt ipin bic: Negot Cagatay, wOsmankt Impara‘orlufunda reve, an alimen vergi ve nisumisr», DTEFD, V. (Ankara 1947), s 491-496; Hllt inalue sOsmenklarda ralyyet rismus, Belleten, XXTIT, say: 62 (Anicare 1050), 8 500 va Yanmania — geile XVII. asirda— pare kaymetinin diiginesinden desays Ix rnlle term karus olarak tespit eiildigt girlliyor; Dénismendi tirkmeninden her Bem. ‘UK basina dirder kuruy olarak tehsil edlimekteydt (MAD ts. mu. 7574, 8. 100), © Milcerred, bekir oiup kazane: yerinde olen kimsedir. Kanunnfime'ye gbte (Belediye Ktb, M. Covdet yazmalari, nu K, 687, , 120) her mlleerred'den 6 alzce atin. Bu mikéor, para feymetinin'dedigmesine vo mubhtelif yerlere gbre dey. ‘mektedir. Dinigmendit oymatlanindan lp ksiden bir Muurug olarak kabul ediimiy: lr (Aym detier, s. 100; Hell inalesk, aym ese, s. 5878) Xorliden, yOritten, eskincliden vo ytizdecilerden alman miktar olmak ‘isore ir fag olnstir. Yerld ve Yoritkton Ski koyunu bir 1 akge olmnet tere allman, Koyun ve kesiien konlip 24 veya daha se kalirsa verg\ alusmay:p bu halo kara de sir. Yalnis vida on ik ale kara resmi Sstenir (Neset Gagatey, aymi ests, s. 48507; Kanunlar, 144; MM. Tayytp Gokctlgin, aym eser, s. 4748). Padigah vo vier’ baste. ‘indan Koyun bapina 1 ake, timar ve zeamet képlorinden iki Koyuns 1 ehce olarak ‘teoplt edilmistir aAbdurratman Pasa Kanunnémesis, Mill’ Tetebbular Mecmussy, Say! 8, fst. 1891 ©. 542). Diger bir Kanunnime'de yalmuz padisah haslerma znabeas ‘uur, Shir timar, boylorberi ve sancak haslarndan we valstten iki koyunden 1 ai ge alzur dive keydodiimektedir (Belodiye Kt, M. Covdet ya, nu. K-55, . 120) Fatt samanla réyioin yikseltitaigt giritimektedir. 100 koyindan beser ‘alice ve fayrica her deveden 90 Koyun olarale hesap edimislir ki bir bugule uraga este (MAD ls, nu. 3459, 8, 113, nt 7574, 8, 100) | M. Cevdet ya, mu. K. 857, 120; Noset Cagatey, aym ser, 6.488; Kanunlar, 8.45, 77 Ald ststden bir koyun, evsitton 1 plgek, ednfdan 1 tuylu oflak hak defn slunmale kenundur (Kanumlar, 5. 67, 82, 1M, 142, 175, 100; Neset Cafatay, sym ser, s, 509550), KONARGOCER HALKIN HUSUKE NIZAMLART 28 icin her yliz koyundan yirmiser akce almmaktadir", Bunlardan basia, otlak resmi (sanit‘.mer’a)™, resmi cift™, resmi déniim (ze- min)", arus (gerdek) resmi™, yave akgesl, bada heva” gibi ver- si vo riisumlar vardh, ‘Vergi ve riisumlam vermek hususunda zaman gaman anlesmaziile lar oluyordu. Baz tesekkiiller kislak ve yaylalslarimn, niifus arts. ile Kanunlar, , 14 1541 terihit Cemisezec sancagi Kenunname'sinds og vile koyuna ‘ir ‘koyun yahut otuz ago almmest teepit olummusta (Aym eser, 5 190) 5 : © Heyvany hang timar siniri Iginde otlares, timar sabfbine 17 ger algo otlak reomi vermek Kanuna kadim‘dir, Biz yerierde dier sancetrian golen vasat Ko: yundan 15 akge ednidan 10 ake, Alisindan 20 slige alm, Sancak igindekt stint en otini ream almman (Kanunlas, 12, 25) Bir gffik yetut bunun yanst kadar araal tasarruf eden raiyyet ‘aydolun ‘mug ikéy ve sehirde oturen slim rotyinm zirest ettigi arazlden gilda bir defa aly nan geri rsumdur, Resmi gift bir cok yerlerde defisikle gésterie, Konar-gtcer shall dabian veya bos araziden bir gititk yer Saya eder zirsata agarea daha az, ayn yerde kyl thy ederse daha fazla resm slim, Konangugerler retyaya eid. bir yerde ziraat ederlerse o yerin deftere, yualt miltanm verisler (Neget Cala ‘tay, ayn eses, s, 496-501; Hall Inaledk, aym eser, s, 881592; Kanunnime, Belediye tb, BE. Gevdet yx, nu, KC 857, s. 141), Borok keoumnimesinde, memalilel Osma- aiyede yérik tifesinden resmi gitt alimmayacags Haysthder (Kamunlar, 5, 128). % Benndke Kaydolunan halk ‘br mikar srari siraat ederse unum igin zemin resmilveris. Fjer zemia resmi, hennak resminden fezia ise yalniz zemin rest al tr. Bir mildar ara raat eden micerredlerden aym gokilde alimr, Timar eat Df, redyisinm tam veya yam efit arszisini dlger, fozlasndan déniim resmi alir, Gift veya dintim resmi baplanmamns meariada siraat edenlerden de diniim resin alimmaz, felst mahsultintin onda bin alimr, Bir Konargoger baska eax csktan gelip Dir timara yerlesip airast_ cise semia resimd verir (Negot Cada ‘aymt eser, 5. 504505; Kantnlar, s. 6; Halt inalei, aym eser, , 682), © Gelin resmi de denir, Bir te veys dul evlenicken kadiya verllen niksh resminden bayka timar sahibt yehut sencak heyino verilen resimdir. Kiadan 60 ‘akge, Dani yerée 100 aro, kdindon 30 yahut 40 akce elmmalite fai. sum, lox voya kadinm babasmin keytl oldu yerin sthibi als, Kix haska bir boy hall don birisine verlliyorse 0 zaman nikhta sinahiye 200 akge verlir, Kadin ise bu resmin yarns verllir (eset Caifstay, aym eser, 5. 508507; Kanunlar, 8. 68, 129; AM. Tayyip Giikbiigin, aym eser, s. 4-46), ‘Menasi, schipsia tutslan hayvan demektir, YAve (kaghun) sonradan bx Junmus olan Eayvan ve kblenin sabibinden slinen vergidir (Faruk Simer, XVI anda Anadote, Surlye vo Teairta yagayan "Mink agirolorine umumi bie belag, 88; M. Tayyip Goxbilgn, aymt eser, & 4847). Vive viikl olunea buny, bulundu Jam yerin fimar sahibi, bulunduidart yer timer degilse boy byt abr (Kanuniar, 8.13, 128). Bir klmsenio mol, mike vo devarma zarar veren kimseden alman versi- @ir Para Simer, aym eser, s.'518), Bum bulunduklen yer timar iso eipabillers, efi ise boy heyler! we has voyvodalan tehsil ederler GCanunlar, s, 52, 86, 136).26 OWARGOGER MALKIN HUKUK! NIZAMLARI kendt kendilerine yetmemesi ve iktisadi durumlarni bomulup ellerin- deki siirilerin salgin hastabiar yiiztinden kxrvmnast, sebebiyle kanunt Nergl mtkellctiyetlerini yerine getirememek durumuna diigiiyorlard, Bu durumun devamy, bir lasmanm etrafa dagimasina sebep olayor ve Saha iyi gartlar altinda yasayanlarle aralarinda bir esitsiziik yarat. yordu. Vergilerin! veremiyecok durumda olanlarin sikayetlerine -itiraz- larina- son vermek icin konar-gigerierin de istedilleri gibi o bélgede derhal saya yapihyordu". Zire, evvelce yapiimss olan bazi tahrizler- de, aiken Sdeyemiyecekleri miktarda vergi istendigi girlilmlistir. ‘Hiiktimetin yaptureigi bu kismt sayimlann sebepleri, hem vergi ada. lotsizligini Gniemek hem de vergiden kacan milkellefler! tesbit etmek Gtslincesinden teri geliyordu. Baz oymaklar vergi vermemek i¢in as- er smfma mensuip oldulklarm: iddia ediyorlardi ”. Konar-gécerlerden, tekGlifé Sefiye’den agka -has reayasinden milteaddit emirlere ragmen alinmamast cap edentekalif' galske (zahire baha, kaftan baha, devrly- Ye, selimisye, toprakbasts, elimi diyyet, imdada hazeriyye, derbend ¥o geelt akgesi) taleb ediimest ancak tekAlitt Grflye’yi vermok iktida: nada olen bu insanlarm, bunlan tediye etmemek igin tirlit bahaneler gOstermelerine sebep olacagi tabiidir. Osmank cemiyetinde vergiden ‘muaf olarak istisnaf muamele géren 1-askeri, 2-flmiye diye iki simt meveuttu. Bazi oymaklar skin edilmelerine calsildyfmda yahut artti- nilan rilsumlar ytiziinden zor duruma dtistince vergi ve iskin memur- Jorina ya seyyidliic yahut askerilik iddiasmds. bulunuyorlards * E — GOREVIERL ‘Bu gdrevlor bir kag grupta miltalaa edilebilir : 1 — Madenlert figiiendiren muhtelif islerde gdreviendiriimislerai, ®) Madenierin eskiyalardan muhafaza edilmesi, b) Elde edilmls ma. yukteneat®t yuma Adin Hinde fuslayan tstimen oymakian, 1659 tzerlerine lenmig olan 060 riyal kuruga ftiraz ederek €00 Iurusunin afta. Istediler QUAD ts, nu, 7874, 5, 8,78), 2 Borulus's bah bent oymalar 1652 de yapiimis olon sayima asker ‘ess Me titras ecmisierd! (MAD fs, nu. 2005 —-KBAS— =. 88). MAD fs it 9468, 5. 11; KE, ts, mu 5061; MD, ma 111, 6. 396; zaman za foam bir Josum sehic, Kasaba halls hatta koyidler vergl mllkelltiyetierindon kur. tulmak iels, seyvid ve asker oldukdarsm iddfe etmislend (Naima, ‘Tarih, Vi Cs tanbul 1200), s, $02, ¢04; 2D, nu. 184, 5. 148; MOD ni, 198, 5, 402408: MD, nu 139, M1, $48; Cevdet ts. “Debiive ks. mu 7732; J, Sauvaget, Alep, Ps = aa Alep, Paris 1943, KONARGOGER HALKIN HUKUKE NtZAMLARI Ea denlerin nakledilmesi keyfiyeti", yahut madenlerin ihtiyac: olan odun ve kémtir gibi maddeleri madenlere nakletmek ", c) Madenierde-bizzat meden elde edilmesindecaligmalan ki bunun mukabilinde avanza di- vaniye’den muaf tutulmuslardi. Gogunlukla sap (tuz), gtihercile ma- Genlerinde galismuslardir“. 2— Ordunun nakliyat islerinde kullanimislardir”. 3 — te ayaklanmalarn bastwnimasinda yahut emniyet sailayan in- aibat kuvveti olarak: kullanildilar*. Bu grey bir idare adamimin mat- yetinde olabildigi gibi miistakil olarak da kendilerine verilebilirdi". 4 — thinct Viyana seferinin senelerce devam etmesi bir cok cephe- lerde muharebelerin daima yeni kuvvetlere ihtiyag géstermesi yliziin- den, hliktimet tarafndan, evvelcede zaman zaman istifade edilen ko- nar gtiger halkin yeni bir Kuvvet olarak muharebelore istirak ettirilme- si diistintldil. 1686'da vals olan sefer icin Anadolu’daki muhtelif tesek- killerehiikiimetin tayin ettigi miktar kadarasker gindermeleri usu: sunda emisler génderilmisti”. 1690'da Rumeli ve Anadolu'daki konar- = ar Ha Sine see ht t,t sod SS Se ans mera a SEARS 8 SSE ee iin cafe men” as pore rs Ce em es ean seth ST a he SunStar ee yee cea Shas Saath acy oman arse ioe, ten meets area ba cm BE mS sh en Se ies cement occ SaLota nes a Ss lh pn, mn, vn on oo nt SB Sct ee me Sees arate fone tae Sa SRatgean cement iat cats Sac ace ne om Co Ss Ce tN sai aes Si Eee Sec te cto ‘sae etsmist (aml Su ayn eves, 13). Dengmenct eee: Laut ciet Shoes era a SB Se See eis i es eee SR Re Serer Lire Zio ee ee ee atlanta i28 KONAR-GOCER HALKIN EUXUK! NIZAMLARI gocerlere o yil yaptlacak sefer icin davetnémeler ginderildi“. Faml ‘Mustafa Pasa'nn sehit oldugu Slankamen (20 agustos 1691) meydan muharebesinde Anadolu Beylerbeyi Kemankes Ahmed Pasa'nin emrin- de seg kolda bulundular. Muberetelerde muharib olarak bulunmalan: daimi bir sekilde olmamistir, 5 — Derbend ve gecitleri muatwza etmek", © Solahattin Cotintink, aym eser, ¢, 11616; sefere istiak edeesklerine dair 0a verdiler. Haiia bu hususte bir hilecet dai tanzim edd, Sefere ketulacake 200 nefer Anadclu'dan vo 2299 tifenkeendiz Rumalldekt evilds fitihan'dan olmak tize- re tespit edildl (MD na. 99, 5. 8149; nu. 100, s. 89.90; ATA mu, 7990). Bundan tp fay sonra verlien bir eairde sefere igtirake sb verilgi halde hAla gelmeyen oy. ‘maklandan baheditignrsht Ju emia bis ay soma da tered eats gfrtimekted (MID mu. 100. s. 8; ATA s. 9091), % Selahattin Getintirk, aym eser, 6, 112; XVII, asin baglenndan stbaren, onartperlerin derbondlore iskin, ve dechendellie yapmalar: hususunda yent bir hizam verildi (MAD, mi, 9458, 5. 2, 70; KK, m. 2811, s. 24 MD, mi. 180; 8. 5% (MD, nu. 190, 6. 87). Derbendier igin bk. s. 17, not 81, 8.45, not, 78, 8. i. BOLUM OSMANLI IMPARATORLUGU'NDA ISKAN SIYASETI Osmanh imparatoriugunun tesekkUll tarthi, gigebe Tlrk oymak lanmin bos toprak bularak yayilma ihtiyacmm da dogurdugu bir asker! {stild olup, bu Kalabalkx niifusun yer ve yurt degistirmesi ve yeni il kelerde vatan kurma faaliyetinin tarihi olarak kabul edilmektedir', Ba grils son zamaniarda genislemenin muhtelif devirlerinde, niifus hare- ketlerinin fark tesirler altinda cereyan ettigi seldinde, tenkide maruz kalmigtir, Bu tenkide gére, Subistan, Amavutluk ve diger yerlerin fet- hinde toprak arayan biiyiik kiitleler gértilmedigi gibi, Yukan Makedon- ya ve Teselya'da yerlesenler de kiigitk gruplar teskil etmekte idiler, An- ‘ak Pasa livasinda ve Meri¢ nehri havzasindali yerlesmelér, fethedilen yerlerin tiirklestirilmesi seklinde’jevvelee iddia edilen Osmank iskin siyaseti igin birer delil olabilir*, Teskilath bir deviet idarésinde yap lan gig ve yerlesme hareketleri, hilkiimetin tatbi etmekte oldu is kan metodlarmm icap ettirdigi nizam ve kaidelere gore yepilmakta id ‘Bu metodlardan bir kasmu, Prof. Omer Liltfi Barkan tarafindan ince- lenmistir. ‘Osmanh devietinin ilk devirlerinde, batya do#ru olan yerlesmede, bir cok kbylere isimlerini veren, bos ve asst yerlerde yerlesip oralart imar ve iskin eden dervisler ve onlarin faaliyet merkezi olan zaviyeler Kcendiliginden bir kolonizasyon ve iskin hareketin! temsil ediyordu ' Askeri istilélarla beraber oymak ve topraksw Kéyliller veya singin. Jerle gelen dervisler, az cok mensubu olduklari tarikata bagh teskilath * Omer Littl Barkan, «Osment tmparatoriugunda bir isin ye Kolonizasyon ‘metodu olarak stngtiniers, Hetisat Faldiltest Meomuast, XI. (st, 194950), 5. 644. * Hall tnalexk, Barkan’m byte icitlelerin rmuhaoereti, Anadotw'da. biriken Orla Asya stomenterinin garba sim geklindo formille ettigi imrulus devirierinin fatein elyacati, masariyesine yultersda Gectiedizimin gelde ists wlutehlelis, Ort gre Rumelfnin fothinde muhscoretlerin bilyik keemam kendiiginden ekan sifus defi, devist tarafindan zorla sUrllen ve coduniufu konargécor olan unsurisr tog: Ii ediyordu «TUrkiye’nin tetisadt vaciyetis, Belleten, XV. (Anleara 1951), 6, 41-642), * Omer Litfi Beskan, xOsmanh imperatorluunda bir iskin ve Kolonizasyon ‘metodu olarak valatiar ve temlitier: 11, Koloniaat6r Turk dorvisioris, Vakaflar Der- sisi, 1, (Aikara 1982), 5, 286.30 OSMANLI IsKAN stvasert bir hareket olarak bos yerlere yerleslyorlard. Orada bir zaviye kur- Guktan sonra, yavas yavas onun etrafmda yepilan insaat ve yerlesme- lerle bir kéylin meydana gelmesine amil cluyorlardh. O kéyde, bu zavi yenin bir kiltir ve tarlkat merkezi oldugu asikérct, Halen, Tirkiyede bir cok kéyin tagidigi isimler, onlann kuruculan olan kolonizatdr dervisleri bize Ofrotmekiodir. Bu zaviyelerin geyhligi ve miimessiligi gOrevi, zamania devlet tesektil edip golistikee bir memuriyet sekline girmls ve sonunda soysuslagmshir * Fethedilen fikeleri iskin ve imar igin, idati ve mall birer milstakcl rilessese mablyeiinde olan arazi vakifan fesisi, devietin eskiden beri tatbik ettigi ve gelistirdigi bir usuldll, Bu usul, uzun zaman muvaiter kkigetle tatbik olunarak igtimat ve iktisadi hayatin canlanmasma sebeb olmustu*. Valaf yolu ile batakhk ve 1ssiz yerlerde mamureler meydana gotirllerek o yerler genlendirilmisti. Bu mamurelere yerlestirilmek tizo- re getirilen halk, «resmei bemnak ve eaba ve avaruzct divanige ve tekalif rfiyeden» muaf tutulmnstu. Bursiara getirilen hatin, isgl, tocar, es nat ve sanatkAr gibi cositii zimrelerden clmas dikicate alinmast. Va- Jaf yolu ile bir cok biyili arazide sulama tesisleri vo airal islahat ya pilmisis*, Sistomli bir sokilde yapilan teheir ve yerlestirme usullerinin digr! de sfirgtin ismin} tasir", Bu usul kurulus devrindo bilyilk Bigde Kulla- milmistir. Deviet lizum g6rdiigii zaman mbkellefiyetter! olmayan halk Uzorine milkelietiyetler Koydugu gibi, onlan icap eden yerlero yerles- mek ilzere génderebilirdi. Her kéy ve kasaba biiyiikitigiine gBre on hane- Gen bir veya iki hane olmak tizere siirgiin cikarmate mecburiyetinde alin, Rodos adast feth edildlgi zaman, adamn genlendiriimesi icin, memleketin muhtelif yerlerinden bez kimselor, bir nevi insan vergisi seklinde adaya stirgtin edilmislordi*, Aym sekilde Kibris'm fethinden sonra bu usule milracaat edilerek: adaya stirgiin yapilmist, Reaya'nn gelmesini tesvik icin, adam miimbit topraklara sahip olduiu, geleoek- Jerin her mesiekten ayn aymi segilmesi lam geldigi, ig yapacale salam insanlardan olmast, Szcliikle toprek sikuntis gekenlerin gitmesl tavsiye edilmekte idi, Zomania siirgiin gitmek pek afir geldiginden géntila © Omor Lai Barkan, aym eser, 261.202, + Omer Littl Barkan, aym eser, 5. 354 * Omer Litfi Batam, aym ese, s. 958. * Omer Wifi Barkan, «Osman tmpnratorujunda bir iskin ve kolonizas yon metodu olaraieslrgtilers, Hctisat Fakiltest Mecmuasi, XT. (istanbul 194950) 8. oa, © ayn eser, 5. 546587. OSMANLE ISKAN stvasErt an olarak gok az kimse istenilen yore gitmisti, Bam Kyler slirgiin emrine jeabetten kagindiklan igin etrafa dagimuslarch, Bir kag kisi ginder- mek mecburiyetinde Kalan yerler igsiz ve zararl: kimseleri segmekto, Dbéyloco slirgiin omri suclularm stiriimesi mahiyetino girmisti’, Bu go idlde 1712'de feel, Alaiye ve Teke dolaylarmda sakavette bulunan YO: rilkler, Kibns'a slirgtin edildiler Simdlye kadar ineclenmemis olan diger sistemil bir iskin metodu da, derbend vo gecitler vasttasi ilo tatbik edilmekto olamcir. Askert ve ticart yollsrin muhafazast ile beraber hallon emniyetini saigamale icin kGprict, su yolcu ve derbendet gibi geri hlzmet smiflanr mevcuttu. Derbendet vo Kipriied tayin ediimis bulmaniar, gOrdiikler! hizmetlor Karphganda avaruai divani ve rfi {ekAiif'den muaf tutulmuslardi. Bu gOrevleri ifa etmek igin Osmanit imparatorlugu dahilinde binlerce ky derbendeilik, suyolouluk ve Képriiciliik hizmeti ile milellet Iolmm: ‘1, Fost, XVI. ve XVIL. astrlarda cereyan eden igtimai buhraniar tm- paratoriugun ie bilnyesini alt tist ederek eifte! ballon gogunluguna teskil eden kby toplumumun etrafa dagaimalanna, bu arada derbendeli ve képriicilik hizmetieri ile milkellef kiylerin bosaimasina sebep ol- mustu, Derbend ve gecit teskilitlan canlandmaima istenildigi zaman, bagka bir yol takip edildi. Bu defe derbend ve gecit hizmetino tayin edilen kimscler, arazisi olmayan bagi bos resya arasindan segildi. Bu Kimseler Konar-giger oymak mensuplari oldugu kadar topraklannt kaybetmis kiylllerden de olabllirdl. Bu, derbond testis igin yen! bir hizam demek cluyordu, Bu nizam tabtinda, konar-gdger, bagi bos kim- selerin derbendei tayin edilerek, derbendlerde iskin ediimeleri, kendi- Jorine evler inga edebilmek, ziraat yapsbilmek gin toprak verilmes! key- fiyeti yeni bir iskan slyasetini orlaya koymakla fl, Basi bos kimseler! bir derbend basinda yerlestirerck onlara arazi veren, vergiden muaf tu- tan hiktimet, mukabilinde, onlardan derbendeflik’ hizmetinin ifasimt {stiyor, béylece bir ig isiin mesolesini hal ediyordu, Her derbend ma- hallinde az zaman sonra birer iskin yeri dogarak, ky haline inka ealyordu™. Osmanh imparatorlugunda deviet idaresi bir cok zilmreleri kendi mesiek ve vazifesino baglamisti, Bir cok megguliyetior ve meslekler ‘apm eser, 6, 5585557, 3 MD, mu, 145s. 263, 406; MD, mu. 147, 6.189; ATA, 5, 148-144, A Bunn igin bk, s, 29; Osman fmparatortujunda derbend testy onus lizerinde dbrt yildir galigimg bulunuyoruz, fskén vo Kolonizasyon metodi olarale derbendler, Dogentiix teat olaraic Haatrlanmiug oldugumuz Ba eserin mithim bir fas- dum topic etmektedir,32 OSMANLI ISKAN SIVASETt babadan ofula gegen bir milkelletiyet halinde devam ediyordu, Bu ba- Jamdan bir kimse igin mesiek veya yer degistirmek biiyiile kanunt zor- lular arzediyordu. Ciftel halk igin giftin’ gubugunu birakip baska ye. ve gitmek yasais. Buna cesaret edenier giddetlo takip edilirlerdi. On yil iginde yaklanirlarsa yerlerine ve iglerine iade edilirierdi. Ziraat yapma- Giklarindan dolayi dsiirden zarar eden hilktimet, topragim bos birakan- Jardan tazminat mahiyetinde ciftbozan resmi veya leventiti akgast ali. 1. Bir giftlik sabibi tarafindan setulamas veya pargalanamazdh, Mirase1 Dirakmadsn dlenlerin toprakiam tapuya verilirken akrabalan terein olunacazine gre, eiftel halkan iktisedi biinyes! her tisld\ tazyika karsi Korunmus oltyordu. XVI. asir sonralannda meydana gelen igtimal buh- renlar Anadolu, Rumeli ve Suriye'de bislerce kiytin bosaimasma ve harap olmasima yol agmisti, Osmanh tmparstorlugunun temelini teslil eden ciftci halk ve topraklannm bu sekilde harap olmast fktisadi Duhranler serisinin sonueu olarak kabul edilebilir. Bu sekilde bir cok siftci, kbylerini ve topraklarm burakarak ya gehir ve kasabalara gel. misler, yehut diger bir kiye gég etmek zorunda kalmslardi. Bir kt. sum da semcesekban gruplarina katilarak, kendilerinin ugradiklan mua. melelere baskalarim matuz buraktlar. XVI, asirda Osman devleti Doyle bir duruma son vermek mecburiyetinde idi. Zira devietin en bit yiik geliri ziral ekonomi tzerine bine edilmis bukinuyorda, Bu mesele- nin halii bir ig iskfin siyssetinin gergeklosmesi ile miimksin olabilirdi. Bu harabe yerleri senlendirmek icin bulunan yol, harap ve raiyetsia keylerin isteyen kimselerin uhdesine veriimesi idi, Béylece mubtelif koyler, herigten topraksiz insantar getirip o yerleri genlendirmek ve urate agmak sertiyle, defterde vermekle miikellet oldugu maktu malt da o yerin ait oldugu voyvodesina vermegi tekeffil eden kimselore ve- riliyordu, HUkilmet tarafmdan tegvik edilen bu usul ile bir lasum koyler yeniden iskin vo imar edilip, topraklar ziraata acids. Fakat bu usul az zaman sonra bazi kimseler tarafindan kotliye Irullanilds, Vilzera ve time- 78 hfslart yavas yavas kaldunlarak o yerler Padisah hislan arasna ka- falde". Gluney, ovta ve dogu Anadolu He kuzey Surlye'de fitizama dahil mirf mukatasnin gogu, her yi! kéylerinin bir bask sahsa veriimesinden olay murabehactlar elinde perisan oluyordu. Bunu Snlemek igin bu topraklann kaydi hayat sartiyla argu edenlere satilmasi uygun gbrtl au”. Harep kiyleria salyet yetirilerex sonlehdiriimesi ve topraldernn sirasta agimasmin daha genly bir sekilde yapilmasi elzemdi. Feci bir ‘Belin, Tlirkive itisad! tarihi hakkmda (etkikler, goviren M. Ziya, tsten- oul 1992, s, 172.178 © Bolin, ay eser, s. 178, OSMANLE ISKAN styasErt 33 ig milcadelenin hatira ve ilerini tagtyan bu yerleri tamir edip oralara, merkeziyetei bir deviet nizam fie bagdasamiyan konargiger hayat tarziart yiiziinden yerlesik halk da zarar vermelerint sona erdirmek, diger sakavet unsuriarina ve daha biiyiik 2ararlar meydana getiren go- be gruplarina Karst yerlesik hall ile ekill topraklan ve hayvanterm. mahafaza diisiineesi fledir ki -tezimizin konusunu teskil eden- konar- gicer hallan yerlestirilmesi cihetine gidildi. Babis konusu olan bu yer- lesme, bugtinkt Turkiye ile kuzey ve batt Suriye topraklannda vuku bulmustur. Balkan Yanmadasinda vuku bulan muharebeler bir coi yerlerin harap olmasina ve oralarda sakin Inristiyan ahelinin baska yerlere gig etmelerine sebep olmustu. Belgrad fle Nis arasimda oturan reaya bu sekilde baska yerlere gig etmislerdi. Deviet, Belgrad ile Nig arasin- da oturup bask yere bu sekilde ge etmis halktan yerlerine dénmek istiyenlere miliklerini iade ettigi gibi ziraat icin tohumluk buday ve Skliz de verdi™, Fakat buna ramen bir Jasim hiristiyan halk Srplar- Avusturyablara tabi olarek Macaristan topraklanina gig edip, orala- ra yerlestiler. Avusturyallar fethettikleri yerlerden gekiliren asker st-_ fatt ile yanlannda buluman Swplar da onlarla gitmek zorunda Kaldlar. Bu cokilme huristiyan reaya arasinda Gzellikle Sirplar arasinda bir pa nik yaratti. Zira Avusturya isgall altanda bulunan yerlerde bir kisim Suplare biiyitk yardimda bulunmuslardi. 1692'de Osmanblarn tekrar gelmelerinden evvel Pristine, Prizren, Usklip, Ipek, Vulgetrin, Trebeo, Szellikle Nig ve civarindaki yerler ahalisinin zengin, hall vakti yerinde olaniari Belgrad’a dogru gdge basladilar”. Belgrad’da 40.000 kadar gdcmen toplanmsi, Fakat Osmanlilann Fam Mustafa Pasa idaresi altinda silratle ilerlemeleri Belgrad’da bulunan gigmenterin glig duruma girmesine sebep oldu. Bunlar Belgrad’n Osmanhlar terafmdan geri alnmasindan iki Ug giin Gnce Avusturya ordusunun da yardimt ile ‘Tuna ile Sava nehirlerinin éte tarafina stiratle nakledildiler, Avusturya imparatorluk ordusunun siiratte cekilmesi Sirem’deki Suplan da pa % Silabdar, aymi eser, 1, ¢ 839. % Avuslurya imparatoru Leopold, nesrettigt beyannime Ho Patri Arseniye Gamoyevig idaresindest gégmenter, Sup ve Bulgar hallom silatlandirarale ord Suna dtihska davot otmigtt Bu boyannémolords kendilerine Tirk Warest allinda ‘tanmmig iiiked serbestisine ve imtiyazlera hirmet edecodinl bildirmekte id (Dat san ¥. Popovie, 1690 bilyik Sirp gigi, Belgradl 1954, s. 2720). ™ Patrikden meade tig de metropolit vard, Yaplan bir toplantda Viyane ‘ya gindertleoel bir temalleiye vekilst verorek, Imparatordan evvelee ifado edi ‘nig sartiarin istenmesi ve ona Macar ve Sirp krah diye hitap eailmest gibi mit- talealer varch (Dusen Y. Popovic, aym ser, 5. $032),4 OSMANET ISKAN Stvasert nie ugratt. Bunlann bir kismt da gig eitiler. Gécmenler 1683 yilma kadar Osmank-Avusturya hududunu tesiil eden hatta kadar geldiler, ‘Hatta bir kusmm da Ostrogon’a ilerlediler. Swplarm Tuna’dan gecmek igin 10.000 kayik kullandildan: mubalagal sekilde kayat edilmistir ". Bunlar Avusturya hiiktimeti tarafndan yerli halktan ayirt edilmek su: reti ile sehirlerde ikametlerine izin verilmiyerek varoslarda yerlestiril- i”, Mubtelif yazarlar tarafmdan, gégmenlerin miktar 40.000-70.000 arasinda olarak ifede edilmistir. Bu gi sonunda Pristine civannda 360 Ky bosalmistz. NisBelgrad arasmdali Sumadiya ve Morava eiva- mndaki Pomoraviye bilgeleri tamamen bosalmisti *, Osmanhilar Suriye'de ill hakimiyet devirlerinde memleket asayisini temin edebilmek igin kudretti arap asirotierini tutuyoriards. isimieri Fadl ve Mevalt olan bu asiretler hUkiimet ve yerlesik halk ile byt bir ahenk iginde yasiyoriardi. Fakat, XVIT. asrm ikinel yanisinda bu mt vazenenin gtineyden gelen basin sebebi ile milsteviler lehinde bozuldt- gu gérlllyor. Hsimieri Sammar ve Aneve olan bu asizetler, Fadl ve Me- vallerin kuvvetlerini zeafa ugratarak, hemen hemen Suriye'nin dou. sunu Kontrolleri altuna almislerdh, Fokat bu degisiklik oralarin sekene- sine pahaliya mal oldu, Bir cok mesitin yer sahipleri tarafindan terk edildi, ve o yerlerden bir kasm: bélgenin ziral durumu aleyhine olarak millstevii agitet ve onlanin siirileri tarafindan isgal edildi, Suralan ken- ilerine tis edinen asiretler, baskslarm ileri dogra devam ettiriyorlardi. Hikimet buna karsi bir sot. kurmak igin tafsilatim fleride gOrecott. riz bir nevi hudut yerlesmost toskil etmistir", Hsasen daha evvelce ba- ai yerlere Tlirk oymakiar: yeriestitiierek arap asiretlerinin basialarina Dugan ¥. Popovig, aym eser, 6. 249. % Dugan ¥. Popovig, aymt eser, 5, 99 % En biyk kasimlan Ostrogon, Budin ve Saint Andren'éa isin ettirldl, 32000 Seint Andrea, 6000 kisi Budin civarnda yerlescirici (Dusen ¥. Popovig, ayn eser, ¢, 1-4), “ Norman N, Lewis, bu meseleyi, 1000-1050 yillan srasinda olmak tizere ‘neslomistir eThe Frontier Settlement in Syris, 18001950, international Affairs, ‘XA, (1900) 5, 44, DU Ve), Yazar, XIX. asda vulua gelen hudut: yerlogmesint ekonomik sartlar fie beraber idarenin dllzelmes! ve niius artmasmn moydana ectirditii, yar. gbgebe agiretlerinde bu areda yerlogmeye bagladigmt apt ediyor. Genis bir’ devre iginde inceledigi bu mesolede, Osmani kaynaklerint bilmeme. sinden olse gerek tenciuslars distUgtl goriliyor. Osmanilarn Suriye’de tet etmig oldufu idare sistemint ve talip ofitkler iskan siyasetint bilmedigi icin ayy i meselenin, XVII, ada Osmanh devieti tarafindan sistemll blr gekilde ele slindifm: fork edemiyor. OSMANLE iSKAN SivASEt 35 ‘mani olmak cihetine gidilmistir, Simdi bu, sistomli bir sekilde yap. yordu. ‘Konsrgicer hallan kendiliklerinden yerlesmeleri : Osmant: imparatorlugunda, Konargdger halk yalniz hiikiimet bas: just ile yerlesmemislerdir. Zamanla kendileri do yerlesmet ihtiyacim hissederek Kendilerine uygun gelen yerlerde yerlesmislerdi. Yerlesile hayatin Kendilerine cazip gelmest ile birliste, devam edogelditleri ko- nargéger hayaitn iktisadi balaindan kasir olusu onlari buna zorlamistir. ‘Tirkiye'de halen meveut binlerce kéyiin tagidifa isimler bu kBylerin 0 {smi tasiyan boy ve oymaklar tarafindan kuruldugunu gésteren bir delil ddir®, Yasama gartian iyi olan topraklan. bulduklan zaman yerlesik ha- yatin da cazibesiyle yerlesmislerdi, Faket bunds ruhi amilin de roltt ‘uautulmamaliir. Yerlesme mahallerinden cogunun yaylal:iaslak yerle- Hi oldugu dikkati gekmektedir. Bu yerler umumiyetle harap ve terk edilmig yerlerin yaninda idi, Sehir iskamndan farkkh olaraie toprak ‘mahsullert yetistiren toprak parcast ile bir biriik teskil eden kar iskint Dirbirine zt iki tip halinde gorlintir : dagimk yerlesme, toplu yerlesme. Konargicerler, iskin cografyasmin lar iském béliimtine gizen kom, mera, ofil, mandira, yaylak ve divan gibi dagmk yerlosme sekilleri meydana getirmisierdir ki buntar, dagunik yerlesme ile toplu yerlesme arasindali gecly sekillerindendir ". iskin cografyasimn Uzerinde hala miinakasalar cereyan eden bu meselelerinden bahsedecek detiliz. Yay- Jakda hayvancihik, kislakda ise basit giftcik yapan ve arbk yan yor- Jesit bir hayat yagayan oymaklarin zaman ile pargalara ayrildigi g- rilmektedir. Ana grupdan 10-50 hanelik xsimlar halinde veya ayn ay- ni alloler balinde bulunduldan yaylak ve kuglakk mahallerinde evler insa ederei yerlesmisler, fakat bu yerlesmede dahi yaylale laslak hareketi- ne tabi olmuslardi. Once gaduvlan ile ikamet ederken zamanla mubit- te bulunan maddelerden (saz, aig, toprak, tag) istilade ederek ovlor (yurtlar) yapmislardir; ve cok deta yaptiklan evleri ve teskil ettikiert koytl yoylaga gittiier! zaman terketmektedirler “. Fakat baz yerler- do sebir ve Kasaba, hatta kalo harabesi bulduklan zaman bunlardan Bk abrir detteri, mu 417 (Kamint devr!). Bunn icin Dk, K, Nihel-Ahmed Naci, aAnadolu'da Tirklere dair yer ad Jars, TM, TL, st 1028), 6. 243250, "Bk, Au Tanogfi, eiskiin Cografyas: esas fikirler, Problemler ve metod, emt, 1. (ist 195, 5, 1114, 52. % Gliney élgesinde Kurulmug olan 40 henell Ziogia (2) K8yll yas gelince sokinlert taratindan yaylaya gidiimek tere terkedilmekte Idi, Antalya lle Manav- got arssindekl Gtvercinilk Keles| clvannda 40-50 adet saz tila ey topluluge yyasin sakinlert tarafindan bos turalaiyordu CBvliya Celebi, aym eser, IX, &, 201)4 36 OsMANLI iskAN stvasert a istifade yotunu bulmuslardir". Bu sekilde belirli bir milddet igin Yerlestikieri yerlerde eifteiik yapmakta, fakat kuslak-yaylake hareketle Tine bag olan hayatlan yliatinden alti ayda yaylakda kalmak tzere yerlerini terketmektedirler, su kadar ki gelecek mevsim tekrar gelmek {azere... Tam bir yerlesik haysta gectikler! zaman dahi bu yaylakias- lak hareketlerine biraz da iklim tesiri ile devam edegelmislerdir. Bir oyun hem yayiakc vo hem de kislak mahallerinde olmak tizere tit kis: ‘ma bollinip bu ikt ayri yerde -hatta tie, dirt yordo- yerlestikterl coke ‘gOrlilmlistiir, Anadolu’daki oymaklara ait isimleri tasiyan kéy ve mes- ‘kin yer isimleri bunun bir delilidir. Konar-gdger haikin, zellille tel, Culsirova, Halay ve dogu bélgelerinde bu gekilde teskil ettiklert riin- ferid- yexiosme mahalleri fazladir. Bu yerlerin bir cok boylar tarafin- dan luslakyaylak olarak kullanilésgi da bu arada gos Oniine getirilme- Hair", Bazen bir oymaktan aymilan Kiigtik bir kastm, baska bir yere Siderek begenditi toprak tlzerinde yurt tutup, ciftellik yapyyordu Hatta, arap memleketierinden birine giden Dulkadirh yOrliklerinden Dir kism: orada yerleserelx siraat yapmakta idiler, Y8rilk ismi altin a toplanan batt ve giney Anadolu'da bulunan oymaklanm biiyiie bir argesinin bu zamanda -XVI. asirda- yerlesmis olduklart anlastimals Tos ve Gukwova Dilgelerinde bulumsn aAiliye'ye bai Teiehlsan kale: sinde 7080 hanelik Trkanen kyl vardi, Fukat teramuz ayt gelincs yaylaya git ‘ident igin bop Hak, Kera, Ganakgi ve Alara iclelerindo ban wirkmen grup Jan sneak 6 apiik bir sire ign sekin olmaktadwier. Adana-Maras arasindalt Sar- ‘vail Hales do aymt goxiide Sarvank trkmenter! tarafindan nllemimalayds (B~ ‘ya Geleb, ayme eser, TX, s. 290, 294, 342, 964). 2% riya Qakett bu Dusustbize mln sayubecoiimis Kepiar vermeke teats: Mavala Ants altinda Bulunen ve Priya Gelebinin siyaret ttiét zamana fue bir tart inga eds olan Karaameloe kBy0 ght OX, s 000); Cukarova dan var we Harmeuonogia joyloannde buhinan rdemoflu, ec. Aliedain- Olle, Martel Meddanit kop! Ze 70 hanelie Kara fon Rot isialeriniy do Afede eg gl gr in tagyan boy ve oyimekiar taratindan moydane gotiims- tir, Bu akredenlor, Evia Gelebnin CX, «40450, 327925) aiyaetinden Daytt {ran Once yoo heyula gepniserd, Kez Zao aos bir sta XVI. str Sonlorea‘rpet string Yom yerde fsiferil agtyan 200 haneik bir esmil {okmot halinde are eden koyjorni tects edell mubakkle cok zaman gormigt (Bvlya Geb apay ese, TV, ©. 20). en, 8s, aym eace, 3193; 1089 yilaninda Bozulus's {Abt Siloyman cia cyan Hane tartgt ve one taht ladon 90 sneden bert Rare nen topreginda nat etmekta diler (MAD ts, ni. 0450, . 128), Kom 162 do med () opmabndm eynian iiiglk Bir grim Boxok sencadmdn SUeymaniis Str habiyeonde 2) banelit emisk selubt olmuslards (MAD ts, 1.7650, 5. 40. © Kanuninime, Volipddin Blend Kib, nu, 1970, 94/2, OSMANLL ISKAN SivasEri at tadir ®. Dogude Rigvan oymayinin bir kismi da XVIT. asirda yerlesmek itzere di”, Fakat bezen oymaklar yerlesme arzularm: kendi zihniyet- lerine gire anlamakta, tatbik etmekte ve halletmek istemektedirler. ‘Bu da yori! halk ile aralarmda anlasmazhik cikmasina ve gofu defa yer- lesiislerin zarara ugramasma sebep olmaktadir". Kilis kiirdleri diye jsimlendirilen Seyhll, Amikd, Okcu-tzzeddinii oymakdan babis konusu olan zamanda, hemen hemen yerlesmis bir durumda idiler; zira Kilis, Azaz vestir mahallerde evleri, bag, bahee ve ciftlikleri meveut olup aynt zamanda tarla ziraati de yapmakta idiler. Fakat, bunlarm rahat urmayarak sakavette bulunmalani ile mal ve millkieri ellerinden alt- mip 1705’de satilmisti ”. Yerlesenler 4-5 kisilik gruplar halinde de mtl- salt bulduklan bir yere temelli olarak yerlesiyorlar ve bunlar bazen bakir topraklan ziraate aqiyorlard:”, Tokat voyvodalxina tabi Zile % MAD ts, no. 6800 da Karaman, Mut, Bosior, Aladag, Manargat, Teke san- cagmda Kinhays, frady, Hamit sancag: dabilinde ishekh, Hoyran, Bolvadin; Mentose sancaginda Koycetiz, Kas, ima, SWacik, GlzelEisar, Kesto! nahiyo. Jorinde ve Manisa sanen, tesalarmda yorlopmis Olduklan Kyler slo beraber evil. Hoyren ve etrafmda tulunan 36 Béy, Katip Celebi zamanmda ybrlie Jer terafindan iskin edilmig olarak Dulunuyordu, Karaajag bUlgecindekt Yorbie Jer Katip Celeb tarafndan Sskina mensup goldinde Wade ediimektedir ki yer. sik hagata hone uymedderm gosteriyor (Cihanumd, s, 610641), © (AMesela Behisni kazasina begit Siren (?) kistine yerlestikierint Kaydle- datim, 1677 de Rigvanzide Tbrahim idaresinde 800 kisi Sle, Hism Mansur kass- bast ve Klylerinde cebren oturmustur. Adt gegen kam ahallsl, durumiarmm f6- eating merkeze yantlar; 1686 mayismnda bu ususon eski line trea edilmest, yoni Rigvanklarin yine Suraz évline naklediimelert loin maifettig Paga'ya ve Thom Mansur kadisina emir veslldé (SD, ni, X, 5. 4), * Glindeslil tirkmenterindon Dedesti oymal Demichisany kazasma tabt Kunlviran ve Bek! (2) Ktylerinde 1688deki fo zamant zorla gelerok alia ov Jecinden gikanp ve kendiler! oburmatta, symca shirlannds toplams olduklan se ‘man ve olan: da hayvaniarma yedirmekte idiler. Bu sebepten 20 kadar iby hal ko bennamapp kéylerin{ terketller; ieaza ahilinde encak 6 ky mémur kal, fonlar daht Dede oymagnéan mstasarnr olmskia idler, Bu fusus icin vert Jen hilicim 16 Mays 1692 tarikint tasmnaktadsr (MAD ts, nu. 8158, 6. $5). © Bir milddst sonra Kills vo Azan Kamalarmdan baz kmseler emink ve svecilerimial fumull aabl eylediler diye gerl alnmas: baidonda birer ferman te are ederete satslan yerlerin sahibi oldukanm iddla ebtler (MAD ts, mu 3472, 5.30). © ‘Manisa kazasira tabt Yund dai nahiyesinde Hgrt ky, Gabgr (P, Arp flac, Halep Ky ve diger koplerin ahalsi, citi ve afi sehiplerinden bam 5a- Iusiara aid olan mogelk ve kara galihle yeré kadar wana da bays ble kasme ‘na yerlosip ahalisin} yorlorinden Kovan yeriiller, oraye toproktan damiar (ov) i 48 ofp, terlalar meydana getirip 34 senoden beri —yukands ismi gavenlerin id- Glasma gére— gakevat helinde olmalar: ile aikrolan yerlerin halianm sikiyetlert38 osManzr {sin styasert hhisst oymakiant topraga baglanalt hayli zaman olmusiu™, Bu konuda climizde daha hayli kayitlar bulmmaktadir". Bunlara Mevéll arapla- nndan ve Beat Holid asiretinin Maaretin-Numan, Hama ve Humus ka- zalarinds zirest ile mesgul olarak konup gdemekten feragat ettilleri- ni, yani yerlestiklerin! lave etmeliviz . Sehir hayatinin canhhigr konar-gbger halla sehre de gekmistir. BU- vic Gigide olmamakia beraber sehitlere do yerlesmislerdir. Bunun da- {nik bir sekilde, ayri ayn kimselerin sahsi tesebblsleriyle yopilms olan yerlesmelerden tbaret oldugunu kaydetmeliyiz, Sehiriere yerles- ‘mek kaart kendilerine ait olmekla beraber idari makamlarin bu hu- susla gilt mtiseadeler! lazamdi™, Gesitli sebepler yilzinden bir cok se- hirlerde Kalabalik gruplar teskil etmislerdir. A. Russellin zamammda Hialep sehrinin dis taraflarnda yerlesmis, Gzellikle ziraat ve kervan- Jarda dove strotitii yapan kimselerden meydana gelmis bir tirk- men mahalles! oldugu gibi, bir kllrt sokai dabi varéi ". Sam gebrinin kenarinda vill tirkmen mahallesi sakinlerinin cogu arap, idirt ve is kanlan emr olunan tiirkmenlerden miltesekkildl. 1690'ée. Sam kaza- ssnin sayiminda tilrkonen oymaklenndan Zenfer terinde 9, Kank tize inde 16 ve Karaca-koyunl fizerinde ise 5 avin, hine kaydi oldugu tesbit ediimisti". Sipahilerin bir kismmi mengeinin oymaklar oldu Gaerine, yapbikiar: evier yiktinlyp fooVe yeclestirimelerl balkkanda 1708 Mart eyinda Aydin, Saruban sancation, mubassilx emit Nasuh Poge'ya him gon. erilmisir CD, na. 115, s, 838). ™ Messia Theyit've bak Kethaasl Kivi (MAD ts, mu, 649, 8. 99) ve 1697 villannda Kinkla, Akcekorunls, KaraMuelu, Ergiti, Imedin oymatdar da. but bekiide ban kbylero verlegmis yalut dajamk isicin tiplert meydana getirmiglerd GMD, nu 110, 5.6; ATA, 5 118), 3709 tarihit vasikslarda ister! itfbariyle baska tlskmen oymakdanny hae forlatan Dénismendli, Haydarlu, Hebvaglt (2) Kole arazisin! Bopulus arszisil Bovalus’s basi Armutla oma abuils siraat etmelste vo osir reemin! dali ver: ike idler (MD, nu, 116 s. 299). Gerger kavesina bag: Husogr (?) kéylinds Mi ‘Ves (7) asirtinin bir Kas sakin i! (MD, na. 190, 5. 35). “Siz reays oldunuz dey remiyyeleri ahére teveth olmmayrp..» MID, mu. 130, 5 £2, © Hect Babsedtini've agli Sovhitl oymatindan Abdiithaim b, Esservid Ha a Huseyin, Doton-hisan: halla le beraber tekAliet Grfivevt vererele cemaatl gine den dhreg we Bu Kasaboda oluniiesy ken Dufserieart lena 9 Temmnur 171 de ‘kim gOnderiimistir (MAD ts, mu, 9439, —KBAS— s. 326), ym eser, T, 5. 164-165. © Fokst ban eskiyslar fle Dictesmls olmalon Uzerine, tirkemen, Kt ve arsp toplufukdarinin trkmen mahallesindeki henolert tabrip edilerek yeniden tabrir yapiimes,, reayasimm ayirt ediimest, haricten gelen ovmekarin iskin maballele ine nakledimeteri icin Sam beylerbeyt ve Emird hae Nasuh Pasa'ya 1700 Haziran apinda Bir hilkim ginderiimig:! (MD, no. 116, 8. 129) OSMANEE ISKAN SIYASETL 39 iddia edilirdi ki bunlann ekserisi Kasaba, sebir ve kOylerde yerlesik olarak yasarlarés; bunlar vergiden muaf olduklan hlde, bazen men- subu oldugu iddia edilen oymak tarafindan, tzerlerine konmug olan vergiyi milstereken vermek talebi ile karsilastyorlard: ®. Adana seh- sinde eesitli scbepler ile yerlosmis hayli konargiger mense'li insan vardi", Hrdza Zilkadriye'ye mensup olup istanbul’da sakin olan in- sania mevoudiyetine de igaret edelim, Bunlardan baska Hisn Mansur (Adiyaman), Malatya, Maras, Payas ve sir sehirlerde daht XVIL. asir sonlarmda- cogunlukla yerlesmis bulunduklarina igaret ile ‘tifa etmeliyiz, ‘A — 1691-1699 YILLART ARASINDA KONAR-GOCER HALKIN HOSUMET TARAFINDAN iSKAN EDILMES! VE BUNUN SEBEBLERI 1 — Konar-giger ahalinin merkeziyetei bir devlet nizamn ile bag dagamayan hayat tarzlan yiiziinden yerli hatka biiyiilc zararlar verme- Ierint sons erdirmek endisesi ‘Hiiklimet tarafmdan kendilerine aynilan yaylak ve kislak mahalle- rine gidip gelirken, evvelce vermis olduklan taahhilt senetlerine rai- men daima yerli halt mutazarir etmislerdir, Bu, ekili topraklan ¢li- nemekten baslar, mahsulleri ve hayvanlan gasbetmege, hatta evleri tahribe kedar vanrdi. Insan kagifdiklan, yaraladiklan, bldtirdukleri, olagan islerdendi. Seferler dolayisiyle Anadolu, muhafazasiz veya inzi- batt icin az kuvvet kalirsa, meydant bos bulup kaydettigimlz zararlart yaparlardi; biyiik itleler halinde harekete gectilsleri zaman bir cok © Mesela Histo Zilkadriye abnlisl, akseray kazasinda yllz yildan faela ike- ‘met eden sekiz hano haidanda bu gokilde iddiada bulunarak Osl bedeling bislikto ‘vormoy! toklif ctmislordir (MAD ts, nu, 8458, s. 44). Fokat sonradan yapslan arag- ‘urmads bunlarin Konargégerlc le ‘lgter! olmachigt anlegid, “\ “Hacilar Wirtlerinden Miiderris Kid theys, Rekka'ya, asiretinin bulundu. gu mahallo nate memur eimuy {1. Adana vailsinin arm ile 1700da Adana'éa Nea ‘matine milssade edildi (MD, m 116, 5, 63). Kora imiyoye mensup oldugu anla- flan —Dinigmendli'ye tabi— Kare All Blend! balla ifsid etmest sebebinden, of- ‘maginm bulundugu maballe nakil ve iskiin icin emir veridiihelde, sonradan rat ‘Guriyetine dayanarak kendi halinde olmak: tere Adana'da oturmaeina 1709 Sub finda isin verlimigti GMD, ma. 116, 5. 63), + ils aiddimindan 126 nofér traci Zilleadtiye'nin perskende haliondan.. (MAD ts, nu, 8155, 5. 94).40 OSMANEE I8KAN SIVASETI oy ve Kasthoy tabrip ederlerai, Adsta goban ile saban arasmda bir miicadele diyebilecepimiz bu hareket, gUrlinige gore, gigerevli sey- yar kiitleterin tahribkér zaferieriyle sona eriyordu, Itisadi fonksiyon- Jari hayvancthik olan bu halk ile giftcilik yapan yerlesik halk arasinda- Hi milondelenin Tirkiye'nin biinyesinde yapmis oldugu tahrip edict te- sirin ne kadar Diyik oldugu tahmin edilebilir. iste bundan doley1 bilkimet sefer zamaniarnda dabi ig emmiyeti Korumak hususunda bi- vilk bir hassasiyet ésteriyordu, Bunlar erasimdakd milendelenin esas Itibarigle yaylak ve kaslak davasindan meydana geldigini five edelim. Her oymaga yaylak-laslak yerlerinin hiikiimet tarafmdan gésterildigi ‘malumdur. Bu mesele oymskar arasinda dabi bir anlasmazhle konusa idi*, Bu, niifuslarmmn artmast ytiztinden yaylak ve kislaklarm kendile- tine yetmemesinden oldugu kadar, tayin edilmis yerlerin otlak ve su Gurumunun klfayetsiz olmasindan ‘da meydana gikmakta ii“, XVII. asir baslarinda ve sonlarina dogru bazt uluslarm dou Anadolu’dan ba- hhya gég argusunda bulunmatan, bu thtiyaen zoru fle olmusta. Bu ar- A MAD fs, mi. T08, 8. 909; $D, mu. XI. 8 110, 286, 862; §D, XT, s. 49, 65; SHEE, s, 0061, 6596, 201.209; ATA. 61 0, 72 09. “SEE, © 201200, 24; Cetatay Uiucay, Saruhan ofullart ve eserlerine datt vesitalar, fscbul 1940, 5. 63.70, 73.74; ATA, & 56, 72-74 Debits civarmda olan Akeapinar ile Beflosk Oink yaylaan icin Avedae 2 Xeploplar isimit oymekier miinareé alinds ieler (K&m Su, ayn ese, 9 104), Borulusum Breurum ve Diyerbekirde bulinan Grisan, Kayelegsl, Se Vel), Karapinar, Mescidlsurd, Cuiurguna, Dor yard, Bappinar, Sulacminaresl (>), Raxipmar vestir yaytek yerierine hoot, tapulu wlayet defterine ragmen, Rigmntt emablanndan bax emer midahiaie eimisleds (MAD ¢8, pu. 7534, “ Tokat voyvodalitima tat olan tLheyl oymatt, yaplaya olan Shtyaclarmtan, olay, Reouna yin: olarak, Krairim sencagmndakd Kurugay nahivesinde Buli- ‘an cif Miplerinin bac, meviilerinl zal yidon ber! kendllerine yay etn. Iiserdl (MAD ts, pi. 2429 BAS s, 16). Booulus'a tabi ban ormeklar Di- Yarbekir slfmnda olan tnglekvayiak yerierine gkmeyip Anadolu eyaletinds yer lerde lla ve yayiok yapmakia idly (ATA, s, 6168). Haleb tirkmeriert ve Yen 4 basiarna fabt opmatderden bir tammy binkag yldan beri debi Kadime mutt era Anadola, Kareman vo Rum eyaltirinde yaylay Kislamalkta idler. Ba Garama son vermek (toro ght wiley Kadina, belerbeylerine ve voyvedsla- on 28 Arai S619 vo 25 Ocoh. roe torn RURUMIGY HORderimaya CATA, SOT; Bune ragmen Gnlenemerislir; i, SEHH «222373, 204305). Yeni.) toprepinds ‘total voli varken Rm aleti dablinde Kerayel maballine egziitian die gotip lil topreiion Iuyvaniena yedismle, eres yikmakta olan Barat, Bo puskr, Doresill (%), Rigvan oymaklarms, bundan sonra miltskil yepiaklardan asia, yore glinerelos in, 169g Hanan eymnda Hiern. kat eecimitir OSMANLE iSKAN SIVASETL a muda Suriye'nin kuzeyine dogru basianlarm: ertturan Aneze ve Sammar yayilsi da Snemli bir rol oynamst. Ttisadl buhranlardan meydana gelen igtimat dlzensizik, gayet tabil bunlar tzerinde de tesir yapryordu, Bkseriya harp zamant mey- dana gelen buhranlann sebeplerinin bilyiik bir kism1 vergi meselest tizerine toplanmaktadir. Harp zamanian tlzerlerine konan olagan sti zamanlara ait vergilere ve idare adamlarmm tirlit bahaneler fle aldik- Jan para ve esyalan vermege dayanamiyacak kadar sayit gelitier! olan oymaklann, bunlan Gdeme hususunda mukavemet edecekleri, hig ol- mazsa bagka yerlere gidocekleri tabii idi, Bu ahvalde, vergilerini ver memekte inat etmeleri, onlann devlet tarafindan eskiya ilin edilmele- rine sebep oluyordu". Biz buna vergt toplamaga gelen momurlarn ver- gilore ok olarak halitan cebren sizdirdiklart mikiarlan da llave etme- iyla. Bu gibi cesitli elemanlarm tahriki, yerlesmek tizere olan, yahut intibek etmeltte olan baat oymaklarm konar-giger hayata olan zlem- Jerinj tazeliyordu, Tayin edilmis yaylalckaslaklarm: terkederek, diger boylar icine Saklanmak veya yerll halka ayrims olan yerlere gitmek- ten baslayarek, vergi vermemege Kadar giden nizoma aylun hareket- Jori, zamanla ark tam bir gakavet hareketine biivlinlyordu. Oymak- Jar, mnlinferiden eslayalik ve hasarat yeptiklan gibi, baska gruplara da Kalihyoriardi, bu gruplardan kastettigimiz sekban ve saruealardir , Bir kag kisiden baslayarak 4500 hatta bir kag binden ibaret grup- lay halinde etrafa salgin salarak ky ve kasabalar arasinda gidip gel- melere méni olup, yol ve seyahat emniyetini ortadan kaldirdilar “, Bu- nun ticaret emniyetini kaldirip, onu bilylk Ulgilde sekteye ufrattigim sdylemege liizum yoktur. Basit is ziyaretlerinden bllyUk tlearet kervan- SSiklyet ve ahisim defteriorindo ba hususte birgok kay bulummalkadsr: SEHE, 5, 110111, 295996, 985, 408; SD, XI, s. 452; MAD ts, mu. 2988 — KAS. ‘5 104; ayrica bh. Gris, , 24, Kamil Su, aym esex, 6. $253; fbrahim Gokgen, aymt eser, 2, 6262; §D, XL '. 217, 410, 522. Hatta bazen osmak kethiidelans de idarectler (eh Ort) He bere Der Kendilerine tabi olan reayanm risumiann alworlardi (SD, XT, 8. 212; Kiril ‘Su, sym eser, 6. 41). Hssnt Mansur Kasseindaki Rigven taifesinden 1686 yuimden bert Ug yikdir mutad olan vergilerden maida vo deftorde sylan olarsk yalda Skt Din yediser Iurus ayhk, zamime namiylo yllzell bin koyun alts, ayrica her bir yiiz Koyundan alims buguk Jaustan haresrah, bundah bagka her yz deverdan alya (7) namigle bir veya Ski koyunlan hike voyvodast tarafindan almmsts (SD, 2X, 6, 302) © §D, X1, s, 804; bunun halkdonda balan: Girls, s, 7.10, © §D, X, s. 110, 603; $D, XI, s, 46, 51, SEHR, «, 0264, 496-496, 4422 osuawir isKAN sivasert Janma ‘adar, bitin tieari faaliyeti sekteye ugrathlar™. Bu eskayala- rm sald Korku yizinden giiney-dogu Anadolw'daki baz sebirlerde hhanlarin cok metin yapildifin Evliya Celebi" kaydetmektedir ki ne Kadar milbalagsh olsa, duyulan ticarl endiseyi hissettirmes! bakummn- dan diickate sayandu, Cebel Sincar'da bulunan Yezidiler, Mardin ké Jerini daima basip tearet erbabinin yollarim Kkeserlerdi. Ozellikle caret Kervanianimn vurulmasi, tieeariarin bu isle igi olanlarumin halls cendigelerint leap ettiriyordu “Bu hususta yapilan seyahatler biiytik bir korku iginde gesiyordu, ‘Yaylakckiglak mahalleri arasindaki gidis gelis esnasinda ekili top- alan hayvanlarina cignetip mahsiillerini yedirmelerl, daima tekerrtir eden hadisolerdendi, Buniarm, bazen biittin bir bUlgenin ekili yerlerint tahrip ettigt daht oturcu, Fakat sekban ve saruca eskayaleni ile beraber koyleri, Kasabalan batta gehirleri dahi bastyorlar; ekili yerlert bag, bahce ve tarlalan korkung bir sekilde harap ediyorlard: ". Bunun ora- larda yasayan halk icin ne kedar ldiiricti bit darbe oldugu tahmin edi- lebilir, 1697-1688 yullannda bu hareketler gittikge cofalmaga basladt, Tavernier, sym eser, 1, 5. 70; Cornelius Le Bruyn,Travels to the Levant, London 1702, s. 268; Kervanlann yerlerine sslimen varmae: igin tehiike bélgesine yeklonldih waman, kervanan bir Keg parpaya aynlarake mubtelit yollardan ilerio- ‘est prensfbl tekp eaiiyordu (Tournefort, A voyage in to the Levant, London 1738, 1, 5. 1481, 25), yon ese, IX, 9 342 Melek Ahmed Fags, 40000 askerle bunlan tedibe calirmist: CEviiya Celebi, aym str, 1,5. 65). % 2678s Sivas ctrarmnds, Bagdat Kervant hasilarak 36.000 kuruslut es¥a, 30 yitk bugday vesair esya gasbedildi ($D, XI, s, 334). Bu vurgunun Alace-han kar ‘burda olaugu ager bir vestkadan antagilyor (MAD ts, nu. 2005 —KBAS—. s. 442), Blird eskivan gece uyumaete, trkmen eskiyast geoe dahl faclyet linds 2ntupduarnan trata byt debyet sigma fler (Tourefor, apm ese, TE © SD, X1, 5, 68, 920; SEINE, s. 95-490 Goyterdett evier, tu arada 18 cami plop, YSy Key dolagarak hayven ve rmahsulleri gacbotiler, Bonok seneaginda bulinan iasabslarm shalisi tren e> ‘yas istlsemndan ok zarer x6rdiitlent fn, onlan muhafszays Marnalu oy ‘mag memur edit; yang saneak dahlline girmeyip yaylok vo kagklarma gidtp elecelderds (1086: ‘SD, XII, s. 96, Timil Einin teDahiliye ks, mu. 726). Padigab hslanna mensup hlktan, NEMt oymaklan yol kesen eskiyadan olup, 1619 ylmda bi asm lftitere alt topradiars zap, evil ve erzakian gasbetiler; i raulketaa. ya dahil ahalinin gogu etrats dafhlarak civerlarinda bulunan Hale, Ante ve An takya Iaualarinds oturmaye basleyinca mokeiaanm geliri noksan gelft gibt Hae Jeb, Sem vo Maras feraflanina gidip gelme imo da ortadan kalks (1698 Kasim sn tavthinttepgan Yeetla: $0,207, 8 89). 9 OSMANLE ISKAN StYASETt 43 hher taraftan merkezé siktyetnameler geldi“, Mahsuldar bir vildyetin bu sebepten dolay: lathk cektigi dahi gbrillmlisti”. Biyle bir ahval- de, shalinin bir ok defalar yasama sartlarmna tahammiil edemeyip yer- Ierini terkederek sagda ve solda dolastiklar, hatta bagka yerlere gig ettikleri gértiimiistiir, Bunlara mukavemet edebilmek igin baz. sehir- Jerin etrafi surlar ile covrilmisti ". Yerlesmis durumda bulunan oymak- jann bir ism: dahi konargiger eslayalann tecaviizlerinden dolay1 yerlorini terkedip etrafa dagilmak zorunda kalmislardir". Turkmen ve kiirt gruplarmn Rakke, HelepMaras taraflarmda daha aiyade do- Jasiiklari ve hasaret yaphklar icin bdlgenin ve civar yerlerin idare- cileri, Rakka valisinin emrinde olarak bu meselenin halledilmesine me- mur editmislerdi“. Fakat alnan biltiin sila tedbirlere ve hatta eleba- silarndan bir kasminin tedip edilmelerine ragmen, lasa bir zaman son- re tekrar ayaklandiklar: vo bu arada bir cok zararlara sebebiyet ver- * Sikdvet defterinde, bu sittyetier hollanda mahal dare agsmlarna, mes'- lenin tosfiye ve tanzimi Uzerine milteaddit hikmler yarimishr. Rakka eyler ‘ovisine vo Antob Ladusina hill: evisu: Cemasivilevvel 1009 (SD. XI, 5. 60) Kochisar ve .. kadlanna evihura Cemaztylevvet 1099 Caym defter, s. 110): Rete lin hevierbevine ve Sclendi sancelh bey! ve Sivas ft ve Tozankt ve Yildiee ve Ps ‘uz Kadilarma ve Ante mitesellmine ve Yeubil voyvodasina hilkiim evtsats si {or 1000 (aymt Getter, s. 262): Karaman bevlerbeyine ve Konva mollasina ve Koo biser ve Ksraman Kadilarina kim, eviihl Ramazan 1089 (aymt defier, s. 508; 8D, XI, 5. 85); Maras boylerbovine heim, evista 1100 Safer (SD, XIE, 6, 98; Tork Emin tsDabllie ks. mx, 726) Maras sancatinn mitnbit topraldarma sabip olan Pazarak ve Koferdis nahlyeler!, Ceon! oymags'om istilasm takip eden olaylar somucunda Satie felake. fing trad: (font Emin te-Dahilive ks. mu 836). 16880 yillarinda tiskmen oy- maklanindan Boskoyuntu, Boakoyunkt Murtaza, Herikli, Pir Budatogia, Dimleki, Hardally, Bebmisid, Karageyhit, Arapiu Muse, Kua! ahmed ve diferlert Beydill se Deraber ‘Hin: Mansur Ynsabasinda, kaa Bozkoyunlu, KareTismelii ve difer oy- malar da EXbiston Kazasindakt ekilt yorlert, kOylert tehrip etitkleri gibi yitaleres nsan da katletiler (SD, X1, s. 208; MD, mu. 98, 5. 214; ATA, s. 79). © Giineyde Kits gehcinde oldug eibL Qovliye Celebi, aym eser, s. 990), “Sivas sanoatinda Sarkpére Kazasina dahil Olkaman (2) ve AkIRUZI oy maklan tirkmen ve levend iifelerinin tegaliblerinden etrafa dsiaip perisan ol- ular, Ktylert harap ve yerlerl do bos talmistr (fhnttl Hmin tsDabiliye Xs, nu. 850. Arab ve triomen agiret ve eskiyalant Suriye'nin kuzey taraflarnda dae ‘evel heyli biyllk tehsibat yapmslard:, Bab kessbas: Eliya Celeb zameninds CIT. s: 148, tirkmen ve arap esltyalsrinin mekdin: hatine gelmigHi CAynce bunun Jin Bic: 6 4445; MD, nu. 100, s. 325 ATA, 8.82)4 swat iskAN SI¥ASETL dikleri de Kaydediimeliair ". Boylarm ayaklanmalan bazen birden, ba- a atvalde de birbirini taktben yahut araliit: oluyordu, Yerlesikx halk le olan mitcadelsler bir tarafa, bu ayaklanmalar mahallln idari oto- Nielert oldugu kadar merkezt hiiktimeti de hayl! mesgul etonistir. Sim- diye kadar yaptikian, idareciler tarafndan sakavet olarak vasiflan- Guilan hareketlerin hukimet tarafmdan bashmimalarma ye bunun bazen fecl bir sektide olmasina ramen, bu girev ile sorumht kimse- ‘erin yerlerine avdet ettikten sonra, bunlarin tekrar harekata basla- cuklar goriittyordu, Tedip ve silrgtin gibi cezalarin bir hal garesi ol- mayacaii da meydanda Idi, Hikilmet bunlan Anadolu’da, evveloe ma- mur iken igtimal Dubranlar scnunda harap olmus ve ahalisi tarafm- Gan terkedilmls topraklara yerlestirmekte karar kaldh, 2 — Harab ve bos yerleri imar etmek ve yeniden ziraate agmak XVI. asi sonlernndan itibaren meydana gelen igtimal bubrantar, ‘Tirkiye'nin bir cok yerlerini harap bir hale getirmisli. CelAll isyanlant ve onlanin bir devam mahiyetinde olan levend, saruca, sekban olarak ‘simlendirilen hareket, fesialara ragmen devambihic gbsteriyordu ki {suribatin genislifi de buradan ileri getmistir. Kanun, bir raiyetin gulm ile dabt yerint terkedip beska bir yore gitmosini menctmekte idl. Bunda 62 Ontinds tutulan mesele, bu hususun gerek vergi bakumundan gerek- Se memleketin airai durumu bekimumdan vahim sonuclar dogurmast intimalinden doiayy fa, Gde edeli 10 yal geememis derbond ve evkat seiyasimdan herie olan retyanm eski yerlerine devhal {ade edilip tear {skdn edilmicleri gerekiyordu; aksi hususa milssade edilirse memleke- tin harap olacagt durumu gizintinde tutuluyordt“. Kanunsname'lerdo- i bu sekilde kaynts olan tnususlarin hitktime: taratmdan muhafaza ve takip ediimesinée bliyiik bir dikkat glsterimesine ragmen, halk bu- Junduklan toprallan terkederek daha iyi yasama sartlan olen yerloro firar etmeleri, daha dogru bir deyim ile gig etmeleri, ne gibi sartiarm MAD, mi. 6458, 6. 127; Tirkmen topluluklarmndan Befmisit, Araplu, Kere. Seyhlt, Dogers, Kadir, shore, Roskoyinlu, Cepni, Mamalu oymbaklanna mex Sup olanlar yollart ve gecit yerlrint kestikler! gibt hir gok insane da katie togsb- Ds ettiler. Bu arada tessdif elteler| Dazende kasabeainda ofuran hatian malian: {Ye sablrelerini dah! gasbesses; bunlar 8 yi evvel de Tavdad kerennins vnrmmsar. i GMD, nu, 100, 5 104; ATA, 5 9800). * Kanunniime, M, Covdet ys. nu. K. $87, 5. 15%; Deflerdar Mehmed Pasa, Nesiyihiviviizera veiimers, Ottoman steteeratt, yaymnlayan ve terolime eden Wal- 2 Engindon Wein de, Penton Univer, Oxford 136, s, 74) sta w , sOsmankt imparatoriugunda eiftet smiflarm hu Yea statist, Ulsit Meemuasy, 1X. (Ankare 1997), 5, 100410, OsMANLt ISKAN StvaSETt 45 onlan buna mecbur ettigini ortaya koymaktadir, Harap ve bos bir halde bulunan koylerin hemen hemen cogumun zeamet vo timar kbytl oldugu da hatrdan gikanimamahdi. Hatta, haslara tabi kéyler ara- sinda dahi, bu akibete ugrayanlar coktu, 1607 yillarmda Kilis’den Ha- lep'e kadar olan yerlerde bulunan Kyler hemen hemen tamamen vira- ne idi", Bu mesele, devieti ve devrin bam yazarlanm da mesgul et- mis, onlart bumm sebeplerini arastirmaga ve dtistinmege zorlamist”. Katib Geiebi“, 1635 tarihine kadar gezdigi Osmanh ilKelerinde elsseri Kéyleri harap gOrmilstt, 1658 yillarnda vukubulan Celdlt harexetinde Bursa’dan sabile kadar olan yerlerin ahalisi Uskildar civarna iltica et- miglerdi, Bunun gibi diger yerlerde de sahip olduklant para ve esyayt eslayaya teslim edip topraklarm terkedenler hayli yektn tutuyorlardi Evliya GelebY'nin™ geadigi swralarda, cox hareketil ticaret ve ziraat yer- Jerinden olan Harren kesabast ve Kalesi, Ane sehri, Firat kenarmndaki ‘BAlis kasabas ve bunlara agit olan koyler, Hale oydletine bagh Bab ‘kasabast harap bir halde bulunuyordu, 1691 yilnda, Tirkiye'de ve Suriye'de, harap ve abalisi tarafndan terkedilmis bulunan yerler hakianda resmi kayitlara sahip bulunmak- tay. Suriye'de bu tahribatin genis olmasi yeni asiret kuvvetleri etra- fmda grupianan ve yenfden tesekicil eden bedevi baskist sebebi ileydi. Osmanh hakimiyetinin ilk devislerinden hilkimet ite bir ahenk halinde yagayan Fadl ve Mevaillerin kudretleri nuifus kesafetinden dolay: Ara- bistan’dan cigar yay:lan Sammar_ye Aneze asiretleri tarafmdan tahrip edilmisii”. XVII. asrin hemen yarisinda Sammar asiretinin Necid’den gelip Suriye gbltine hakim olmelarmdan 20 sene sonra Anezeler de ha- rekete gegtiler. Anezeler, Sammarlan diger bez: bedevilerin yarcimt “Bu husus icin glmds Dk, Mustafa Akdag, «Celilt Fetretin, DECHD, XVI 1958), 8. 6274. * Abdutkodis, Vekayindme, Wien BIbl. Nat, mu, 1058, 240 b. © Kogt Boy zamanmda, Cela isyanlammn birlne! devresinds, Anadolu, Sivas, aleb, Sam, Uria, Diyarbekir, Eraurum, Van ve Musil eyaletleri tahrib edit (Kooi Bey risalesl, nesr. li Kemati Absit, Istanbul 1999, 6. 49), TV, Murat Revan Seferine giderken Kayseri ve sair Anadolu: memlcketlerini hit ve harsh bir hal de gird Gaima, aymt eser, I, 8,236). “\“Katip Celebi, DiistArt'Lamel Ht aslahitibalel, fst, 1200, 5, 127.129. “ Waima, ‘Tarlhy VE, s. 228529, 338, © Seyahataame, 11, 5,166, 161, 164368, 167. % A. Hourani, The Changing Fece of the Fertile Crescent in the XVIIT th century, Studia Tslamica, VIE. (1957), 5. 946 OsMantr ISwAN SIvAsErt ile Firatin dte tarafina athlar”. Harap ve teri edilmis kéyler, onlann arelarindaki miicadelenin izleridir, Rakke eyéletinin Urfa sancagimda ‘Suruc nahiyesi ile Harran nahiyesi, Furat’a akan Belih nehrinin ve ona tabi Kigik nehirierin ihtiva ettigi yerler, Rakka eyaletinin gliney ki- sunlan, Balis nahiyesi, Haleb eyaletinde bulunan Mlinblg nabiyesi, Ur- fa kazasida bulunan Bor-Abad nahiyesi, Adana eyaletinde bulunan ‘Ayas, Borendl ve Kimk, Payas, Misis nahiyelerinde bultnan Demir-ka- prdan Misis'e kadar olan arazi; Hama ile Humus sancaklan arasinda. ‘bulunan yerler ve Barin nahiyesi ve civari, Bozok sancagindaki Akdag, ‘Emildk, Budak2i, Sileymanh kebir kezalan dahilinde bulunan yer. ler, Tokat saneagi dahilinde bulunan bir kusim topraklar; Kutahya eyaletine” dahil Hamid sancajanda Kee-borlu, Uria nahiyeleri, Geyik Jer Kazasina bagh Pmnar-basi nahiyesi, Karshisar1 sahip sancagmda Sandikly, Honas, Dazkin, Seyhler, Gélabad nahiyelerinde bulunan kéy- ler ile bunlara Tokat sancagi dahilinde ve Diyarbekir eyaletinde bu iunan bir cok harap ve terkedilmls topraklan da ilave etmeliyiz. [bk. Anahtar harita). ‘Hiiktimet bune bir gare bulmak, yani buralan imar etmek, Kanuni tabiriyle genlendirmek, ahal{ getirip yerlestirmek icin bam tedbirler istindti, Buralarnn raiyetsia ahalistz- olmast, harap ve ziraat yapilma- Gigi foln gelir elde edilememest viléyet idarelerine ve dolayssiyle hitkti- mete zarar ve zlyan vermekte idi. Bu sebepten dolay: bu gibi Kéyler, is- teyen Kimselere verilmeye haslandi. Bu yerlere harigten halle getirip sen ve abédan etmek, ziraate acmelc sartiyle, defterde vermege mil ‘kelief oldugu maktu’ mal ne ise, orem voyvodasna vermek tizere at zu edenlere veriliyordu, Fakat bu foaliyetin daha genis bir sekilde yapilmas elzem idi, Tirkiye'nin btinyesinde derin agiimis birer yara hhalinde duran ve feoi bir ig mleadelesinin hatirasim ve izlerini tasiyan ‘bu yerleri tamir edip, yeniden ahall getirip, yerlestirmek icin Faml Mus- tata Pasanm dlislncesi muhakkak ki cok alulane idl. Buralara yerles- trllecek insanlar da konargicer halktan, yan\ titkmen ve Kirt oymal Jan ile Arap gécebelerinden secildi, % Reckendorf, «Anezes maddes), tsldm Ansiklepedisi, itahya eysletinde bulunan vo dsmi gogen yerlore dahil ktgler, saruea soidan, esiyalarmn talrébats sonueuda harap olarak vosalmist: (MAD ts, nu. 2458, 5. ST82) “1606, 1607 ve 1088 yallarina alt buliman ekuyudits berevit ve abkima gi Mayet» defterlerinde bir gol borat kayds bulummalktedir (EAD ts, ni, 2909, 2985, 6374). OSMANEL 2SKAN SixasEri aT 3 — Diger sakavet unsuxiarma ve daha biiyiik zararias meydana getiren gigebe gruplara kersi yerit shaliy, ekili oprakianm ve hayvan- Tarim mubataza endigesi Muharebe zamenian sefere giden idarecilerin yerine burakalan iim selerin ve kuvvetlerin kifayetsiz olusu, bu durumu firsat bilen ziimre- Jer icin en uygun zamanin meydana gelmesine sebep oluyordu. Hii Kiimet tarafndan asayisi muhafoza, ahalinin ve yollarm emniyetini muhafazada muhakkak ki bilylk bir yer isgal etmistir™. Bu bakimdan. muharebe zamaniari daimi olarak bu isle memur kimselerin bulundu- rulmast cok Gnemli bir konu idi, Bu mesele biiyllk tlearet ve kervan yoliarmin gectigi yerlerde dzelikle giineyDSat: 2VT-1105) olan ba vest tolls frsatin,ankade sam Nalt Ina’ oreluyum "MAD ts, mu, 634, 8468, 0484; TD, mu, 095 gil. BK. Bibyogratya il. BOLUM ‘TOPRAKLARIN DAGITIMINDA TAKIP EDILEN USUL ‘Yerlestirme isinde iklim meselesinin, iskin komisyonu tarafindan dikket nazarma elmmadi: enlasinyor. Kendilerinin ve sah{p olduklart stiritlerin suya olan ihtiyagian, sicak bir iklim icinde daha ziyade art- mig olacalti, Yazin serin, sulak ve ollak yerlere gitmek itiyad ve za- ruretinde olan bu insanlarm iskfnlar! babis konusu oldugu baz yer- lerde Rakka eyaletinde Harran, Belih nehri bélges!, Haleb eyaletinde Menbig nahiyesi, Hama ve Humus sancaklan bolgesinde, daim! sicak bir iklimin hiiklim sirdigi hava sartlan gz Ontine getirilirse su me- solesinin boyle bir ortamda oynayacagh rol muhaiskak ki diger yerler- dekinden daha farkh ve milhim olacaktur. Eskiden beri, cifteilik ya- pulmasm: miimktin lalmak icin buralarda, nehir, cay sulari kanal ve bendler vasitasiyle alatlarak argu edilen topraklara sevk edilegelmisti * Bu sirada cou harap olmus olan bendlerin yeniden tamiri veya yeni lerinin ihdis olunarak, sulanacak’ toprak miktarm artturmak ve dola- yisiyle daha cok insan yerlestirmek, fazla mahsul elde edebilmegi milmkiin bir hale getirilmek istenecekti. Bunlarm yam sia kuyu- larin oynadii rol cok Snemlidir. Nehir civarmda bulunen topraklar- dan baska, su ciimast imként olan yerlere kuyu acmak suretiyle, hat- ta eskiden agilmis fakat torkedilmis, veya yilalms olan kuyu ve hark- lardan, susuz yerlerde faydalanmak yoluyle, buralart da yerlestirme Délgesi igine almyordu; bunun icin mimarlara bu topraklar tizerinde est ve tahkikat yapniyor, su meselesi hakianda verecekleri repor bekleniyordu*. Kendilerine ayrilms yerlere yerlestirilditsten sonra eke- cekleri topraklan sulama isi, evvelden tesbit edilmis bir nlzama bagla- narak, gikmast ihtimali olan hethangi bir anlasmazhk Unceden Snlen- mig oluyordu. Boy ve oymaklar, Ralcka eyaletinde sahip olduklan top- Orteqatda Herren ve elvan mikemmet bir sulama gebekesine eabib idt (Boon igin DR. D. S. Rice, eMedieval Hurrans, Anatolian Studies, TE, London 1082, s. 37, 40); Kent Belin nohri, Frat ilo birlesinceye kadar bir sutama sebeke ‘nin merieai tesiil etmiste (G. Le Strange, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambringe 1930, 6. 103). MEAD ta, 594, 5 54 * MAD tna, 884, 6. 69. hui 256 TOPRAKLARIN DAGITRENDA TAKIB EDILEN USUL taklan sira ile yani iki, tig hatta daha fagla boy arasinda, bir ay iginde . her birine onar, iki oymak veya boy beraber ise bilyiikiiklerine gre Disine on, digerine yimmisor giin sulama miiddeti olarak ayrilmisti, Hama, Humus sancaklan: ile Raltka eyaletindo, Harran nahiyesinde Belih nehri boylarmda, Haleb eyaletinde Menbic nahiyesinde waka bu- Jan yerlestirme hareketinde o taraflann arzottigt ézellikten doley1 oy- mak, oymak ve her oymagin insan sayisina gre yotoook bir veya da- he fezla sayida kéylere yerlestiildigi gibi, sahip olduklan hayvania- 71 Join de mezraalar gtsterilmisti, Bu kGylerin eski hudutlan, yeni sar Kinleri igin de hudut ve smr olarak kabul edilmisti*, Belih ‘nehri ve fona tabi nehir ve bendlerde yapilan toprak daiitim: ve yerlestirme finde Bolth nehrinin alas yn esas almarak, dofusunda bulunan 9, Datismda bulunan 12 hehirden genis dletide, istifade edilmisti’, Fakat Giger yerlerde, dzellikle Kittahya eyaletinde ve Bozok sancati dahilin- de yapiisn yerlestirmelerde; oymak oymak degil, bir kéye iki hatta 34 oymak beraber yerlestiriimisti. Bir boy veya oymagin bu sekilde 34 bye dajatslmast onlan bulunduklan yerlere daha cabule intibak ettir ‘most bakumindan uygun girllimistiir. Boylece boy ve oymak gayreti gitimelerinin énlenmesi bir dereceye Kadar diighmlldlgt gibi, bu gelal- de pargalara ayriimalert ile de, bir behane bulup yerlerinden kolayea aymimalar: ve derhal toplanmelarina enge) olunmiast imkan dahiline girmls oluyordu, Gayet tabit olarak yerlestirme bUlgelerinde bulunan vakit Kyler dou iston harig tutulmustu; bir zarara ugramamalan igin de flgiilere bu ‘hususta kesin emirler verilmig, ayrica iskin defterlerine de agikea kay- ediimisti * Tabii bunda her oymak yahut boyun salp oldugu insan seyismin da, rot vardi, Bolih nehrl elvanndald Sanbendin suyu, hor ay sira ile ve her eymaga fonar gtin olmak Uzere, Kogekii, Cerid, Hecoslt) oymaklanna ait topraxlann su Janmasina ayrimst (apm defter, s. 97, 65). “Bu Dolgclerde, sonra getiiip yerlesirilen Cihanbeylt ve Rigrankt oymak- lant arasinda Douinmily bulunan §lrve ve Delikitag ktplerinin hududa igin, do- ‘Fadan batiya wanan Ktime taslar sunir tayin edilmist! (aym defer, s. 119). * Topraklarm genisligine ve yerlestnieceke oymayin nitfus ve bityitklagtine sore, thi nehir arasi bir oymaga veriip, nohrin batt veya doa ynindekt eraai sekinde Kesin olarak tarif edilmistt (aym dette, s, 10, 16, 22, 57), * Marran nshiyesine bagi: TelNasir teytindo dulunan Soyh Tahir adit bir satin bir oiftifi te keza aym nahiyeds, Horran‘burow kéyindeld gift, Imam Mehmed Nasi tarafindan mezarma trbedar olanlara Ramet ve feragina sez! eb- ‘meleri gartiyie vakediimisti Harran gehl civarndakt Degirmen ve Seyyid ost de Seyh Conds Harrant evicefna alt idl (aymt defter, ¢. 43, 48) ‘TOPRAKLARIN DAGITIMINDA TAKIB EDILEN USUL 87 Davet edildikleri, daha dogrusu ginderildikleri yerlere ilk olarak gelenlere ve cofunluisla boy ve oymak beylerine, bunun mukabilinde en verimll toprakiar verilmisti. Bunda diger boy ve oymak reislerine karst bir tesvilc gayesinin bulundugu da meydandadir *. Boy ve oymak bbeylerine diger kimselerden daha fazia yer ayrimasi ve en verimli topraklarin verilmesi, konar-gdger hallun idare ve yerlestiriimest hu- suslarinda hiikiimete yardime: olan reisler! hosnut etmek ve kazan- mak niyetiyledir', Dagitilan topraklarda isleyecekleri topraklar ve el- de edecekleri mahsuller icin Itizumlu bir unsur olan dexirmenterin 6ne- mine de isaret etmeliyiz. Bu dejirmenler -ser'l tekeliften olan- resme-i asiyab'larm: vermek sartiyle bey ve kethiidalarma verilmisti*. Her oy- mak icin ayrilan topraklar ayrica onlar arasinda da bir béltinmege tabi tutuluyordu. Bu iste topraklarm en verimli lasunlan, boy ve oy- mak aristokrasisine ayrihyordu. Arazi tig kisme aymimak suretiyle, hor kisim, boy veya oymak icindeki gruplar arasinda boltinmllstitr. Bu da konar-gtiger halkin igtimat smflarma gre topraklar: 1) Boy veya oymak heylerine, 2) torunlarna, 3) reaya'ya ait olmak tizere da- ‘rtalmista A — RAKKA VE HALEB EYALETLERS DAHILINDE BULUNAN YERLERE ISKAN ‘Verilen Karar sonunda merkezden ginderilen hiiktimde, her bir boy tizerinde sayim yaptlarak meventlan tesbit edildikten sonra, keza 1D ts, nu. 835, 6 18. * ftbeylt asireti Devi Hali'e Moniblg nahiyesindeki Mero ‘Amis, Sungur, Dt re mearaasi ve Gibpmar: Kyler! ciftlke olmak feere verilip hs defterine kayde. dilmisti CMD ts, nu. 894. 5. 72) * Yilda bes keurugtu (aym detter, 6 19, 2, 2798, 91, 2697, 77. Asiyab (De¥in. ‘men) resmi hakonda bi. Nepet Cagatay, aym eser, $. 508-4. 4 «.. BozKoyunlu, Kike-begit torunlars ile relyast beyninde olan taksimdli: Cemaati merhire Rockoyunlu Kiie-begli 399 nefer olup 106 neferi torun ve 192 neferi reiya olmafia cemf'ati'merkime nehed Belih (iEsyabend zerinde) iskin olusup likin zirs'at ve hurdset eylediikleri zeminleri ve sulan muayyen olmamag. 1a ff miba‘d alke olunan headin arazisinden yirmi kile zia’at olunur emin Miri asirelleri Sahin beg. ve Ken'an beg ve Kurd beg igiin ve sekiz kilelik yer dabi. bege intediert (yeilery Wwytn eyledtikledinden sonra Dead merkumda VaKY eget su basar ve efer su basmaz climle arazi fig kisim olup slilisina reayaya ve sill: sina Shan forunlarma sid olmak ‘izere climle rizasiyle herlesin maline. ve eiftine bir (gba) ve su alup zira'at edenler vechi mesriha muhalefet ve miavili mubar. veri fendlkusu her ne mahalden rici? sidir olur ise matbaha “Smire'ye 500 guras nese virmek flere karar ve hileceti seriyye olunmagln igbu mahalle kaydu tahrie lund: CEAD ts, mu 534, 8. 6465)8 TOPRAKLARIN DAGITDEINDA TARIB EDILEN USUL evvelden tesbit editmis olan yerlere yorlestiriimeleri hakkanda 21 Ooak 1601 tarhinde Raltka beylerbeyi Kadizide Hitseyin Pasa tle birlikte Rakka eyaletindeld Kadilara hitaben ferman génderilmisti”. Aynt fer- ‘manin diger bir sureti de meseleniri son gekli ve tatbik edilecek tali- ‘mati da iginde olmak tizere, iskina memur olan Uskiidarevi tirkmen- lerine bag boy beyleri ve oymak kethildilarina gonderildi™. Firat Hehrine kangen Belih nehr! Kenarmnda bulunan Akga-kale, Ayn Riz’den Rakka'ya kadar olan yerlere, Biyik ttirkmen oymaklarindan Usktid: Gast Valide Sultan evkatt hassina tabi olen Beifdill ve dier oymaklar tle beraber Boz-ulus mandesi tirkmenleri, evvelce acikladigimuz nizamm gerektirdigi sartlar cergevesi dahilinde yerlestirileceklerdi “. Onceleri yan Befdili oymaklari isk4n ettiriimis iken, giineyden bastiran Arab Asiretlerinin istialarma karst emin obmayrp ve karsi gelmeye kuvvet- leri Kati gelmediginden bunlara yardim edebilmeleri icin, yanlarma daska boylar da getirilerek yerlestirildi “, Bunlar Usklidar-evi tiirkmen- Jerine bagh olan Baymndir, Musacalt, Lekvanik oymaklan idiler “, 28 Mart 1691 tavihint tagiyan bir hukim ilo de Rakka bélgesinde ve Cols neh 11 gevresine skin edilmek tizere Tatelu, Acura, Gtince, Cepni, Kueh, Covel, Kazh, Tel, Seyhli, Elei, Kubag_oymaklan memur edildiler. Itaat etmiyerek iskén edildikleri yerlerden firarlart halinde iskan bbl selerinden Anadolw'ya gecis noktalan olan Behisni, Hhisni Mansur, Giy- niik kazalari ve diger yerler ahalisine, onlari, Elbistan ve Malatya sab- ralarina burakmamalan haktkindat tenbihi de bavi olmak dere hit Kiimler gnderfidi *. skina memur olan olymaklar sumlardt : 1) Hisleb tirkmenteri grubundan'* : Kare-Seyhlt Gene, Kara-Seyh- Mi Hamdanlu (2), Kara-Seyhitt Yadigr, Kara Seyhiti Yadighr, Kare Seybltiye bagh Ack , KaraSeyhlti Durabeyli, Dimlekltt (Dimelekitt), Karkn (Kargin), Hacilar, Dimlckiti'ye tab! Pir Budak-oglu, Begdilli’'ye bagh Soyhlti, Beimisiti, Bokmisii'ye bagl Arabi: Musa ve Arablt to rahim, Boz-koyunlu ve ona bagh Balabanh, Boz-koyunlu Tas, Boz-ko- % 20 Rebiilahir 1102de Istonbuldan gindertimisti aymt defter, s, 10; TD ts, a, 696, 5.6). * MAD to, mu, $04, 9, 11/4; 1D tay aym detter,€. & MAD ts, mu. 584, 5 10; TD ts, aym defter, 6. 6 “Adana ve Raltka boylerbey| vo hereeh arpabk Anas saneagena mutasar. nif olen Pulad; Sis sancaih bey! Receb-oflu Halll Pey’e ve Yeni ve Tisleb Tsk: ‘menleri kadlarina hitaben 29 Mart 1691 (= 20 Comaziyiitur 1102) de tstanbut” an gdnderfimis olan fermén: MAD ts, nu, 6888, s. 45; TD mit, $95, 8. 7 “MD, mu. 101, 5.11; ATA, s. 9097, MAD ts,, nu. 8450, s, 69:64, 140140; DEAD, nu, 524, s. 80; TD, mu, 096, 5. 4 TOPRAKLARIN DAGITMENDA TAKIB EDILEN, USUL 59 yunluya tabi Firuz kethuda, Bayindir Ristem kethuda, Bayindir Hact ‘Ahmed kethudd, Bayméir Ramazan, Kadislt, Sencen tabi’ Pir Ahmed, Mir Hac’a (?) tabi Sencen, Kubag, Adilld, Doger, Dier Seyf] Togalu, Seyhltt isimlerin} havi olan ve topiams otuzu bulan oymaklar gFUbU Ki 2400 neferden tbarettir. 2) Yentll haslarina bait olan oymaklardan iskéns memur ‘olan- lan": Musacelu tabii fsa Kethuda, Elvend Sultan kethudé'ya tabi Musacalu, Omer kethudé’ya tabi Musacalu, Tayfur kethudays tabi Mu sacalu, Ali Kethudd’ya tabi Musacalu, Beyaztd kethiidaya tabl Musacalu, Avgar, Avgar torunlan, Kabamilu Tokuzu, Gegell, Kara Cecelt, Barak, Giines, Gitakiu, Cumatu, Sencen (7), Veli Ali, Kara-kocalu, Manilt (?) adit sayilart 18% bulan oymaklar. 3) Lekvanik mukataasina agli: Lekvvanii“* ve tevibi, Hacilar, Akbas, Kini-koyunlu, Cirintilt isimli § oymak. 4) Boznulus bakiyesi tiirkmentere bali: tazeddin, KogekIt, Avgar, fnaltu, Anterii, Omerid, Gopi, Karaca Arabls, Gagirgantu Sereflist, ‘merit isimll 9 oymak ii 800 neferden tbarettir. 5) Keskin ilinde sakin Bozulus'a bagl: Cerid, Kégekli, Yabattun, Tacirli, Harbendelt, Cepni, Acurlu, Kara-Araplu isimli 8 oymak da 18 Mart 1692 tarihli bir ferman ile iskéina memur edildiler ", 6) Ewvelee Ergani nahiyesinde oturan Badilh (Badili) asiretinin Ganlan ve Ankara sancailarinda Jaslayan oymaklanndan toplams 10't bulan cymaklar Harran nahiyesine yerlestiriimislerdi™, Bu oymaklar sunlardir Arsuvanty_tsttinginiu, Cimkanlu, Ammanlu, Hact Kirk, Kurdikénly, Mamavi, Mudaniu, Osmanh (Otmank geklinde de oluna: bilir) ™ oymaklandir. 7) “Eskiden Rakka'nin sakinlerinden olup glineyden gelen Arab ast- retlerinin baskist ve aralannda yaptiklan mileadele sonunda Kudretle- ini kaybederek etrafa dagilan $8vj, Simek ve Beni Kays kabilcler! 16 Ocak 1691 de isk: kabul etmeleriylé” bunlara bagi cemaatlerden AVI ve Simek taifelerine tabi 24 cemsat 3310 nefer Rakka civarmm MAD ts, nu. 8868, s. 02, 16; MAD, nu. $34, s. 9; TD, nu, 896, 8.5. Tae grihe foin ble V. Mlnorskey, eTake madast, Inlimm Ansilopodtia, tet 1957, TD, mu. 885, 5 36; MAD, mu $94, 5,424; MAD, ts, nu. 458, 5.127 ‘Bu mesele foin bi. H. Adnan rai, «Osmantt devletinin Iurucusunun ism ‘moselesiy, TM, VILVIIE (Ist. 1982), s. 325.26, MAD ts, nu, 8459, 5. 126, 194197; MAD, nu. 594, 5, £9, 92; TD, mu, 695 , 98. MAD ts, mu 584, 5. 12, 58,0 ‘TOPRAKLARIN DAGITAINDA TAKIB EDILEN USUL a buluman Belih'n Datisndaki lg bend fle onuneu bendin sulad menraa ve bikler™ tizerine yerlestirildiler", Burada eskiden veregel Gikderi Ucte bir Ueerinden arazi vergisi vereceklerdi. Esasen Rakka civarmda Firat ve bu nehre ddktilen Belih nehrinin bulundugu yerlerde Gaha siyade glineyde, ipek bécezi elde edilen biik tabir olunan agac- Jk bélgelerin bazisi eskiden beri Sfvi ve Simei tAifelerinin tasarruf. Jannnda idi. Fakat arab gégebelerinin istila ve sekavetinden dolayt, Duralardan gée etmislerdi. 16 Ocak 1692 de buralara iskin omayi ka- bul etmeloriyle eskt topraklarina, bill ve bendler havalisine yerlestiril- iter. Keza bu isaretiere tabi olan bir grup da Haleb ile Rakka arasin- da ve Firat nehri dirseginde bulunan Balis nabiyesinde oturuyordu * Bunlarm bir Jasm da defter harici olarak mubtelif yerlerde bulunu- yorlard: ki, basi biikler bu asiretlere tabi olan Beni Useyd cemaati ta- serrufunda di" 2 — Belih nehri bilgesine yapilan iskén [Harita ¥]

You might also like

• Osmanli Salnamelerinde Harput 1869 1908

  

  Document13 pages

  Osmanli Salnamelerinde Harput 1869 1908

  Murat

  No ratings yet
• 3069 1 Cenubda - Turkmen - Oymaqlari 1 Ali - Riza - Yalman Yalqin Sabahat - Emir 1977 317s PDF

  

  Document317 pages

  3069 1 Cenubda - Turkmen - Oymaqlari 1 Ali - Riza - Yalman Yalqin Sabahat - Emir 1977 317s PDF

  Murat

  100% (1)
• YDS-YOKDIL 1000 Kelime Listesi

  

  Document13 pages

  YDS-YOKDIL 1000 Kelime Listesi

  Murat

  67% (3)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Atatürk İle İlgi̇li̇ Arşi̇v Belgeleri̇ PDF

  

  Document218 pages

  Atatürk İle İlgi̇li̇ Arşi̇v Belgeleri̇ PDF

  Murat

  No ratings yet
• 25 Aralıkm Sempozyum Kitapçık

  

  Document9 pages

  25 Aralıkm Sempozyum Kitapçık

  Murat

  No ratings yet
• Atıf Mehmet Nuri Şanda

  

  Document12 pages

  Atıf Mehmet Nuri Şanda

  Murat

  No ratings yet
• Fransizca

  

  Document26 pages

  Fransizca

  Murat

  No ratings yet