ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ

ΣΤΟ ΝΑ ΑΙΓΑΙΟ
Κονμοντσάκον 0. και Αναοτασάκης Γ.
Τομ. Ιστορ. Γεωλογίας & Παλαιοντολογίας, Τμ. Γεωλογίας, Π.Α. Πανεπιστημιούπολη, Αθήνα

ABSTRACT
Koumoutsakos O. and Anastasakis G., 1997. Lithostratigraphic framework of dynamic sedimentation in the SE Aegean Sea.

The lithostratigraphic framework of three long cores recovered in the SE Aegean Sea has revealed high sedimentation rates. More
specifically, sediment accumulation rates in the basins of Kamilonisi and Karpathos display discrete differentiation within a short
stratigraphic interval. The sedimentation rates above the sapropel S1 display close similarities. This trend soon ceases and sedimen-
tation rates in the Karpathos basin display a two fold and three fold increase between the sapropel sequences S3-S4 and S4-S5
respectively. This is attributed to an intensive Upper Quaternary tectonic phase of the Karpathos basin.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο κύριος σκοπός της εργασίας αυτής είναι η περιγραφή του λιθοστρωματογραφικού πλαισίου των σημαντικών
διαφοροποιήσεων της ιζηματογένεσης λόγω τεκτονικής δραστηριότητας στις δύο βαθύτερες λεκάνες του ΝΑ Αιγαίου,
τη λεκάνη του Καμηλονησίου και τη λεκάνη της Καρπάθου.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ

Οι πυρήνες που εξετάζονται προέρχονται από τη λεκάνη του Καμηλονησίου (LC19) και τη λεκάνη της Καρπάθου
(LC20). Οι πυρήνες αυτοί ελήφθησαν κατά τον πλου "Marion Dufresne Cruise 81" στα πλαίσια του προγράμματος
MASTII PALAEOFLUX. Ο πυρήνας LC21 ελήφθει από το ύβωμα που χωρίζει τις δύο λεκάνες (χάρτης. 1).
Τα πλανγκτονικά τρηματοφόρα ταξινομήθηκαν με βάση την κλείδα (dycothomic key) για τα γένη του Τριτογενούς
και του Τεταρτογενούς. Τα ιζήματα και οι σαπροπηλοί χρονολογήθηκαν με βάση τα πλανγκτονικά τρηματοφόρα (Cita
et al., 1975 & 1982) ενώ τα ναννοαπολιθώματα κατετάγησαν στη σχηματική παράσταση ζωνών του Martini (1971). Τα
πέντε είδη του Α. Πλειστοκαίνου E. huxleyi, G. muellerae, G. aperta, G. caribbeanica και P. lacunosa διακρίθηκαν
σύμφωνα με τις μεθόδους των Weaver (1983) και Kidd et al. (1983). Οι κοκκομετρικές αναλύσεις έγιναν με το σύστημα
Sedigraph 5100v.3.0. Τα ανθρακικά π ροσδιορίστηκαν με τη μέθοδο της "Βόμβας του Άνθρακα" (Muller & Gastner,
1971) και ανόργανος και οργανικός άνθρακας μετρήθηκαν επίσης σε στοιχειακό αναλυτή EA1108 CHNS-O της Fissons.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Στον πυρήνα LC19, το σαπροπηλό S1 συναντάμε στα 6 περίπου μέτρα βάθος. Πάνω από τον S1 μετρήθηκαν έξι
ορίζοντες ιζημάτων βαρυτικής μεταφοράς πάχους 30-60cm και ένα πάχους περίπου 90cm. Δύο τουρβιδιτικά επεισόδια
προηγήθηκαν του σαπροπηλού S1. Στα 9,5μ. παρατηρούνται λεπτά στρώματα τέφρας. Μέχρι το σαπροπηλό S3, ο πηλός
διακόπτεται από πολλά λεπτά στρώματα λεπτής άμμου και από ένα τουρβιδιτικό στρώμα στα 11μ. Ομοίως, μεταξύ των
S4 και S5 υπάρχουν εναλλαγές από λεπτά στρώματα λεπτόκοκκων άμμων - ιλύος. Σε βάθος 20-21μ. παρατηρήθηκε
τουρβιδίτης και ένα στρώμα τέφρας. Οι σαπροπηλοί και οι τέφρες του πυρήνα LC19 παρουσιάζουν ιζηματοδομές και
χαρακτηριστικά επαναϊζηματογένεσης.
Ο πυρήνας LC21 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γενικά σαν ένας αδιατάρακτος πελαγικός πυρήνας. Στα 1,4-1,8μ
βάθος η πανίδα των θερμών νερών και τα πολλά θραύσματα των πτεροπόδων χαρακτηρίζουν το σαπροπηλό S1. Τα
ναννοαπολιθώματα ανήκουν αποκλειστικά στη ζώνη της E. huxleyi. Ο σαπροπηλός στα 6,8-7μ. βάθος είναι ο S3 (G.
ruber, G. siphonifera, N. acostaensis, G. praecalida, G. elongatus και O. universa, G. inflata, G. pyramidalis, G. scitula
και G. bulloides). Στα 8μ. βάθος, η πανίδα (G. ruber, G. siphonifera, N. acostaensis, G. praecalida, G. elongatus και O.
universa), ενδεικτική των θερμών νερών, είναι η τυπική του σαπροπηλού S4. Στα 9,4-10,9μ. του πυρήνα περιέχονται
δύο στρώματα τέφρας με κόκκους κίσσηρης, μικρές βελόνες σπόγγων και πλανγκτονικά τρηματοφόρα θερμών νερών
(G. tenellus, G. ruber, G. rubescens, G. obliquus obliquus, G. praecalida). Στον ίδιο σαπροπηλό, τον S5, παρατηρήθη-
καν άλλα δύο στρώματα τέφρας.
Στον πυρήνα LC20 πάνω από το σαπροπηλό S1, έχουν εναποτεθεί έξι ορίζοντες αμμωδών ιλύων με πάχος από 4
έως 120cm και με μέσες διαμέτρους 5,2-29μπι. Ο σαπροπηλός S1 περιέχει θραύσματα πτεροπόδων και τρηματοφόρα
τα οποία καταγράφονται oto ενδιάμεσο στρώμα (πάχους 20cm) με υψηλό ποσοστό (40-63%) σε ανθρακικά (σχ. 2).
Του σαπροπηλού S1 προηγή θηκε μία εναλλαγή στρωμάτων ιλύων (μέσης διαμέτρου 1,3 έως 2,2μπι) και στρωμάτων
(πάχους λίγων εκατοστών) αμμωδών ιλύων (διαμέτρου κόκκων 3,51-63μπι). Στα 8,8μ. του πυρήνα, ένα επανεπεξερ-
γασμένο στρώμα από πολύ χονδρόκοκκη ιλύ (31μπι) έως λεπτή άμμο (98,2μπι) και υψηλό περιεχόμενο σε ανθρακικά
ακολουθείται από ιλυώδη πηλό με πολύ λεπτά στρώματα άμμων (πάχους χιλιοστών). Ο γκρίζος πηλός που ακολουθεί,
μέχρι το σαπροπηλό S3, διακόπτεται συχνά από λεπτά στρώματα χονδρόκοκκης ιλύος έ ως λεπτόκοκκης άμμου (15-
84,1μπι) με μικρές δομές βιοαναμόχλευσης ενώ ένα μικρό στρώμα στα 12,2-12,6μ. του πυρή να π αρουσιάζει υψηλή
μαγνητική επιδεκτικότητα και χαμηλό % περιεχόμενο σε ανθρακικά. Ο σαπροπηλός S3 ακολουθείται από γκρίζο πηλό
με ενστρώσεις λεπτόκοκκων-μεσόκοκκων άμμων και δύο τουρβιδιτικά επεισόδια πάχους 17 και 47cm. Τα δείγματα
στα 15μ βάθος του πυρήνα περιέχουν πανίδα ενδεικτική ψυχρών υδάτων.

Χάρτης 1. Γενικός χάρτης της βνθομετρίας και των θέσεων πνρηνοληψίας στο ΝΑ Αιγαίο. Τα όρια των λεκανών τον
Καμηλονησίον και της Καρπάθον καθορίζονται από την ισοβαθη των 2000μ.

Η απόθεση του σαπροπηλού S4 διεκόπηκε από μικρά τουρβιδιτικά επεισόδια και ακολούθησε απόθεση μικρού
στρώματος τέφρας (2cm). Πολλά στρώματα τέφρας παρατηρούνται στα 18-20,6μ βάθος του πυρήνα με εναλλαγές
στρωμάτων λεπτόκοκκης άμμου (62,3-92,6μπι) και μικρού πάχους τουρβιδιτικά στρώματα με μεταβατικές ή απότομες
επαφές και διαβαθμισμένες στρώσεις κανονικές ή ανάστροφες.
Ο S5, βρέθηκε σε βάθος 20,6μ., έχει πάχος 80cm περίπου και διακόπτεται από λεπτά (πάχους λίγων χιλιοστών)
στρώματα λεπτόκοκκων άμμων (87μπι) ή τρηματοφόρων. Κάτω από τον S5 ακολουθεί μία αλληλουχία γκρίζων πηλών
και διαβαθμισμένων στρωμάτων τέφρας.
Μέχρι τα 7μ. βάθος πυρήνα θεωρείται το διάστημα 1 των κοκκολίθων, ενώ τα δύο τελευταία δείγματα από τα 21μ.
βάθος του πυρήνα και κάτω δείχνουν το νεότερο τμήμα του σταδίου 3 των κοκκολίθων.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Η λιθοστρωματογραφία του Τεταρτογενούς της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί παγκόσμιο πρότυπο ακρίβειας
και συσχέτισης. Πρόσφατες ανακαλύψεις (π.χ. Thomson et al, 1995) εναποθέτουν το στρωματογραφικό πέρας ακόμα
και του περισσότερο γνωστού σαπροπηλού, του S1 (Anastasakis & Stanley, 1986), στα 5,2-5,414Cky. Για το λόγο αυτό οι
ρυθμοί ιζηματογένεσης στην εργασία αυτή αναφέρονται σε στρωματογραφικό επίπεδο σαπροπηλών και όχι σε απόλυτα
χρονοστρωματογραφικά όρια καθώς αυτά συνεχώς μεταβάλλονται.
Πάνω από το σαπροπηλό S1 στους πυρήνες LC21, LC19 και LC20 έχουν εναποτεθεί 140, 570 και 260cm ιζήματος
αντίστοιχα. Η υψηλότερη ιζηματογένεση στον πυρήνα LC19 οφείλεται κύρια σε δύο, μεγάλου πάχους, στρώματα βαρύτητας
(Ta-Te της σειράς Bouma-Piper). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι και οι δύο πυρήνες LC21 και LC20 που προέρχονται
από τις λεκάνες Καμηλονησίου και Καρπάθου αντίστοιχα εμφανίζουν πάνω από το σαπροπηλό S1 έξι τουρβιδιτικά
στρώματα. Μεταξύ των σαπροπηλών S1 και S3 έχουν εναποτεθεί 48, 94 και 101cm ιζήματος στους πυρήνες LC21, LC19
και LC20 αντίστοιχα. Παρά το ότι οι πυρήνες LC19 και LC20 δίνουν παρόμοιους ρυθμούς ιζηματογένεσης στο διάστημα
αυτό, οι πυρήνες αυτοί διαφοροποιούνται σημαντικά στον αριθμό των τουρβιδιτικών στρωμάτων που περιέχουν. Ο πυρήνας
LC19 περιέχει 16 στρώματα, ενώ ο πυρήνας LC20 περιλαμβάνει 75 μικροστρώματα βαρύτητας. Μεταξύ των σαπροπηλών
S3 και S4 έχουν εναποτεθεί 62, 111 και 224cm στους πυρήνες LC21, LC19 και LC20 αντίστοιχα.
Οι πυρήνες LC19 και LC20 παρουσιάζουν μεγάλη διαφοροποίηση στο ρυθμό και στους μηχανισμούς ιζηματογένεσης.
Μόνο στον πυρήνα LC20 αναγνωρίστηκαν 17 τουρβιδικά στρώματα. Μεταξύ των σαπροπηλών S4 και S5 έχουν
εναποθετεί 60, 85 και 249cm στους πυρήνες LC21, LC19 και LC20 αντίστοιχα. Στο χρονοστρωματογραφικό αυτό διά-
στημα αναγνωρίστηκαν 5 και 10 τουρβιδιτικά στρώματα στους πυρήνες LC19 και LC20 αντίστοιχα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι ρυθμοί ιζηματογένεσης στις λεκάνες του Καμηλονησίου και Καρπάθου παρουσιάζουν σημαντική διαφοροποίηση
κατά τη διάρκεια του Άνω Τεταρτογενούς. Οι λεκάνες αυτές έχουν διαφορετικές περιοχές τροφοδοσίας ιζήματος που
διαφοροποιήθηκαν σημαντικά κατά το διάστημα του Άνω Τεταρτογενούς που καλύπτουν οι πυρήνες.
1) Παρά τη σημαντική διαφοροποίηση των ρυθμών ιζηματογένεσης πάνω από το σαπροπηλό S1, η
λιθοστρωματογραφική κολώνα στις λεκάνες Καμηλονησίου και Καρπάθου περιέχει τον ίδιο αριθμό στρωμάτων
βαρύτητας. Αυτό αποτελεί σημαντική ένδειξη ότι το γεωτεκτονικό καθεστώς της ευρύτερης περιβάλλουσας
περιοχής των δύο λεκανών ήταν παρόμοιο.
2) Κατά το διάστημα μεταξύ των σαπροπηλών S1 και S3 παρά το ότι στις λεκάνες του Καμηλονησίου και της
Καρπάθου παρατηρούνται παρόμοιοι ρυθμοί ιζηματογένεσης, ο αριθμός των στρωμάτων βαρύτητας στη λεκάνη
της Καρπάθου είναι περίπου πενταπλάσιος. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι η γύρω περιοχή της λεκάνης της
Καρπάθου εισήλθε σε μία φάση έντονου τεκτονισμού.

Σχ. 1. Λιθοστρωματογραφικός συσχετισμός των τριών πυρήνων του ΝΑ Αιγαίου. 1. Πελαγικός πηλός, 2. Πηλός, 3.
Αμμος, 4. όαπροπηλός, 5. Τέφρα, 6. Κενό, 7. Λεπτό στρώμα άμμου.

3) Κατά το διάστημα μεταξύ των σαπροπηλών S3 και S4 η προηγού μενη τεκτονική φάση γίνεται π ιό έντονη στη
λεκάνη της Καρπάθου. Σαν αποτέλεσμα ήταν, οι ρυθμοί ιζηματογένεσης να διπλασιαστούν συγκριτικά με τους
ρυθμούς ιζηματογένεσης της λεκάνης του Καμηλονησίου.
4) Το γεωτεκτονικό καθεστώς αυτό συνεχίστηκε και έγινε εντονότερο μεταξύ των σαπροπηλών S4 και S5.
 Σχημα 2. Μεταβολές της μέσης διαμέτρου, του % ποσοστού των ανθρακικών και της μαγνητικής
επιδεκτικότητας κατά μήκος του πυρήνα LC20.
Αποτέλεσμαήταν οι ρυθμοί ιζηματογένεσης στη λεκάνη της Καρπάθου να είναι τριπλάσιοι από ό,τι στη λεκάνη
του Καμηλονησίου.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Το πρόγραμμα αυτό έγινε στα πλαίσια τον προγράμματος MAST2-CT-005/12 και χρηματοδοτήθηκε από την Ε.Ε.
την οποία ευχαριστούμε θερμά. Επίσης, θερμά ευχαριστούμε τις G. Kahler και M. Dossi από το Inst. of Oceanogr. Sciences
της Μ. Βρετανίας και το Πανεπιστήμιο τον Μιλάνου αντίστοιχα για τις μικροπαλαιοντολογικές αναλύσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Anastasakis G.C. and Stanley DJ., 1986. Sapropels and organic-rich variants in the Mediterranean: sequence development and classification. In:
Fine-grained Sediments: Deep-water Processes and Facies (Ed. By DA.V. Stow & D. J. Piper), Spec. Pap. Geol. Soc. London, 15, 497-510.
Cita M.B., et al., 1975. Biostratigraphy of Miocene deep-sea sediments (Sites 372 and 375) with special reference to the Messinian/pre-
Messinian
interval. Initial Reports of the Deep Sea Drilling Program, 42A, pp. 671-686.
Cita M.B., Broglia C., Malinverno A., Spezzibottiani G., Tomadin L. and Violanti D., 1982. Quaternary Pelagic sedimentation on the southern
Calabrian and West. Mediterranean Ridge (East. Mediterranean). Mar. Miccropaleont., 7, 135-162.
Kidd RB., et al., 1983. King's Trough Flank, geological and geophysical investigations of its suitability for high-level radioactive waste disposal,
Institute of Oceanographic Sciences Report No. 166. (Institute of Oceanographic Sciences, United Kingdom), 93 pp.
Martini E., 1971. Standard Tertiary and Quaternary calcareous nannoplancton zonation. In Farinacci, A. (ed.) Proceedings of the 2nd Planktonic
Conference, Rome 1970, pp. 739-777.
Muller G. & Gastner M., 1971. The 'Karbonate Bombe;' A simple device for the determination of the carbonate content in sediments, soils, and
other
materials. N. Jb. Miner. Mh., 10: pp. 466-469.
Rio D., Raffi I. and Villa G., 1990. Pliocene-lower Pleistocene chrono-stratigraphy: A re- evaluation of Mediterranean type sections. Geol. Soc.
Am.
Bull, 103, 1049-1058.
Thomson J., Higgs N.C., Wilson T.R.S., Croudace LW, DeLange GJ. and PJ.M. Van Santvoort., 1995. Redistribution and geochemical behaviour of
redox-sensitive elements around S1, the most recent eastern Mediterranean Sapropel. Geochimica et Cosmochimica Acta, vol. 59, No 17, pp. 3487-