Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ

Ευδόκιος Δημητρίου
Ο Δίολκος Μάθημα: Πλοία και Λιμάνια
των αρχαίων χρόνων

της Κορίνθου Πανεπιστήμιο Κύπρου

Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας
Δομή παρουσίασης:

Ιστορικό έρευνας
Ο Δίολκος και η χρησιμότητά του
μέσα από τις γραπτές πηγές
Η Κόρινθος
Το λιμάνι του Λεχαίου
Το λιμάνι των Κεχρεών
Ο Δίολκος ως κατασκευή
Η λειτουργία – εφαρμογή του
Διόλκου
Σημερινή κατάσταση
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΕΥΝΑΣ 1946 Ανακάλυψη τμήματος
του Διόλκου κατά τη διάνοιξη
δρόμου.
1956 Εκσκαφικές εργασίες στη
Στρατιωτική Σχολή Μηχανικού
αποκάλυψαν τμήμα του
λιθόστρωτου δρόμου.
1956-1962 Ανασκαφές από
την Εφορεία Αρχαιοτήτων
Αργολιδοκορινθίας, υπό τη
διεύθυνση του Νικολάου
Βερδελή.
1980 Ο G.Raepset και ο
W.Werner Δύο επιτόπιες
μελέτες απέδωσαν τις πρώτες
αναλυτικές αποτυπώσεις.
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ (Α)

Ψευδοσκύλαξ
Παυσανίας
Θουκυδίδης
Στράβων
Αριστοφάνης
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ (Β)
Ο τύραννος Περίανδρος (625-585 π.Χ.)
συνέλαβε την ιδέα της κατασκευής «The Diolkos,
ενός λιθόστρωτου δρόμου, από όπου probably first
θα ήταν δυνατόν να περάσουν πλοία built by Periander
(625-585BC), is
διά της ξηράς, διασχίζοντας τον Ισθμό an extraordinary
από τη μια πλευρά της θάλασσας στην paved path that
άλλη. enable ships to be
moved overland
across the
Ο Δίολκος έφερε έσοδα στην πόλη
Isthmus of
(υπηρεσίες και δασμοί μεταφοράς) Corinth from sea
και έκανε τον Ισθμό αγορά για τους to sea».
Heritage at risk, ICOMOS
εμπόρους της Ανατολής και της Δύσης. World Report 2006/2007
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ (Γ)
Οι έμποροι είχαν τη δυνατότητα να διασταυρώνουν
τον Ισθμό με τα πλοία και το φορτίο τους και να
συνεχίζουν την πλεύση μέσα στο διάστημα λίγων
μόνο ωρών

Ο Burton McDonald συσχέτισε το

λιθόστρωτο πέρασμα με τη
μεταφορά των μαρμάρων που
λατομούνταν στις Κυκλάδες και
την Αττική για τη δημιουργία των
αρχαϊκών αναθημάτων στα ιερά
των Δελφών ή της Ολυμπίας.
«merchants could
cross the Isthmus
with ships or cargo
and continue on
their way within the
span of only a few
hours».
David K. Pettegrew
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ (Δ)
Ιστορικά Παραδείγματα Στρατιωτικής Χρήσης Διόλκου: Warships
428 π.Χ. και 411 π.Χ. οι Σπαρτιάτες στον through Diolkos:
Πελοποννησιακό Πόλεμο 428-411BC
Peloponnesian war
220 π.Χ. με τον Ιλλύριο Δημήτριο Φάριο 220BC
στον Συμμαχικό Πόλεμο Second Illyrian War
217 π.Χ. οι Μακεδόνες εναντίον των 217BC
Aetolian War
Ιλλυριών
102BC
102 π.Χ. ο Μάρκος Αντώνιος στη Battle of Aquae
ναυμαχία του Ακτίου Sextiae
879 μ.Χ. ο βυζαντινός Νικήτας Ωορύφας 879AD
Byzantines Vs Arab
για αιφνιδιασμό των Σαρακηνών raids
ΚΟΡΙΝΘΟΣ (Α)
Πόλη-κράτος στην Πελοπόννησο.
Συνορεύει με τη Σικυώνα, τα
Μέγαρα, το Άργος και την
Επίδαυρο.
Βρέχεται από τον Κορινθιακό Κόλπο
και από τον Σαρωνικό Κόλπο. Corinth at Peloponnese
Near Sicyon, Megara,
Ελέγχει τον Ισθμό. Argos and Epidaurus.

Η Κόρινθος, εξ αιτίας της Corinth was made

γεωγραφικής θέσης της, κατέστη
κυρίαρχη στο εμπόριο και ισχυρή
ναυτική δύναμη· με το εμπόριο
απέκτησε πλούτο και ευρωστία.
wealthy by the traders
that passed through
the harbors and the
employment of traders
and service warkers.
ΚΟΡΙΝΘΟΣ (Β)

Λέχαιον και Κεχρεές: οι

δύο λιμένες της Κορίνθου.
Ο Θουκυδίδης μας
πληροφορεί ότι η Κόρινθος
δημιούργησε ένα Εμπόριο για
θαλάσσιο εμπόριο στον
Ισθμό, το οποίο συνδυάζει
την κίνηση σε γη και
θάλασσα.
Αργότερα ο Στράβων στη Lechaion hinc, Cenchreae illinc.
Γεωγραφία του ονομάζει 48 Πλίνιος ο Πρεσβύτερος/ Pliny the elder
Εμπόρια, εκ των οποίων τα
Lechaion and Kenchreai:
δύο παραπάνω της Κορίνθου. Harbors - Emporium of Corinth
ΛΕΧΑΙΟΝ (Α)
3χλμ από την Κόρινθο
Στον Κορινθιακό κόλπο
Τεχνητός λιμένας
Επίνειον για τον Παυσανία και
Εμπόριον για τον Στράβωνα.
Δύο λεκάνες: περίκλειστη εσωτερική
και εξωτερική, καλύπτουν 150.000μ2
προστατευμένης περιοχής.
Εσωτερικός λιμένας, 100.000 μ2
Κανάλι προς θάλασσα: μήκος 150μ
και πλάτος μέχρι 12μ.
Σώζονται ερείπια και οι δύο
αποβάθρες - κυμματοθραύστες
(1ος αι. π.Χ.).
ΛΕΧΑΙΟΝ (Β)
ΚΕΧΡΑΙΕΣ (Α)
10χλμ ανατολικά της Κορίνθου.
Τεχνητός λιμένας σε φυσικό
όρμο στον Σαρωνικό Κόλπο.
Προστέθηκαν κυμματοθραύστες
και μώλοι.
Έκταση 30000μ2, βάθος ως 25μ.
Επίνειον για τον Παυσανία,
Εμπόριον για Λύβιο - Στράβωνα.
Ερείπια:
Σχέδιο λιμανιού, αποθήκες,
εμπορικά καταστήματα,
ταβερνεία, μώλος, αποθήκες κ.ά.
ΚΕΧΡΑΙΕΣ (Β)
 “There is a road of
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΩΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ (Α) 40 stades that runs
1. Ο λιθόστρωτος δρόμος over the Isthmus
Κατασκευασμένος με πωρόλιθο. from one sea to the
Μήκος 40 στάδια, κατά τον Ψευδο- other”.
Pseudo-Scylax, Periplus
σκύλακα και το πλάτος κυμαίνεται από
3,5μ έως 6μ. This road, which
was partially
Σιγμοειδής πορεία σύμφωνα με τη excavated by
μορφολογία του εδάφους. Κλίση 1,5% Nikolaos Verdelis in
Παράλληλες αυλακώσεις - αρματροχιές the late 1950s, was
made of poros slabs
σε απόσταση 1,5μ. αναμεταξύ τους 3.5-6m wide and
Εγχάρακτα σύμβολα σε λίθους, ίσως had deep parallel
εμπορικά σήματα λατομείων. grooves spaced 1.5m
Βοηθητικά στη χρονολόγηση. apart suggesting
rails for moving
Υπολογιζόμενο μήκος 2χλμ, όπου heavy loads.
χρειαζόταν λόγω σαθρότητας εδάφους. David K. Pettegrew
 Εγχάρακτα
σύμβολα

Ο λιθόστρωτος δρόμος
με τις αρματροχιές
The paved path with the rails
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΩΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ (Γ)
2. Κτίσμα σε σχήμα «Π»
Τρεις τοίχοι με ορθογώνιους πωρόλιθους, Ακτή Ποσειδωνίας.
Δυτικό όριο Διόλκου. Σύνδεση λίθων με οδόντωση
Βόρειος τοίχος: Μήκος 24,30μ. Ύψος κορυφής 1,25μ.
Νότιος τοίχος: Μήκος 24,40μ. Σωζόμενο ύψος μέχρι 0,97μ.
Δυτικός τοίχος: Ύψος δεν θα ξεπερνούσε τα 52εκ., Μήκος: ;

Ισοδομική δόμηση δυτικού τοίχου.

Ακανόνιστου μεγέθους λίθοι ο βόρειος και ο νότιος τοίχος.
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΩΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ (Δ)
Οι τοίχοι περικλείουν πώρινο πλακόστρωτο:
Μήκος 18.70μ., Πλάτος 6.10μ.
Επίστρωση με σκληρή άμμο πάχους 37εκ.
Βόρειος τοίχος: δύο κοιλότητες στην κορυφή και ορθογώνια
εγκοπή διαστάσεων 17εκ. Χ 10εκ. Χ 6εκ. χαμηλότερα σε
ύψος 0,64μ.
Εγκοπές και στις κορυφές νότιου και δυτικού τοίχου.
Ευρήματα ανασκαφής: ίχνη στερεώσεως σιδερένιου
πασσάλου, μελανίζουσα επίστρωση από τη σήψη
οργανικής ύλης, καρφιά από χαλκό και σίδηρο και άμορφη
μάζα σκουριάς σιδήρου.
Ισχυρή υπόθεση εγκατάστασης μηχανικών εξαρτημάτων
ανύλκυσης-καθέλκυσης πλοίων στις εγκοπές και κοιλότητες
των τοίχων.
Ευρήματα στο κτίσμα
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΩΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ (Ζ)
3. Εξέδρα
Πλακόστρωτη επιφάνεια στην ακτή της Ποσειδωνίας
Πιθανά αρχικά Μήκος άνω των 40μ. και Πλάτος π. 10μ.
Κατασκευή με πώρινους λιθόπλινθους διάφορων μεγεθών.
Επίστρωμα αμμόλιθου: δυσκολία υπολογισμού
διαστάσεων εξέδρας
Δεν εξακριβώθηκε η σχέση με την πιόσχημη κατασκευή ή
τον λιθόστρωτο δρόμο.
Δεν διακρίνονται ίχνη συνδέσμων πάνω στους λίθους,
παρά μόνο κάποιες τετράγωνες και κυκλικές εγκοπές
Ισχυρή υπόθεση: Εξέδρα εργοταξίου. Μαζί με το
ανάγλυφο του Νέρωνα στη διώρυγα, είναι τα μοναδικά
στοιχεία πρώτης απόπειρας διάνοιξης Ισθμού (1ο αι. μ.Χ.).
Ships were carried
over the Isthmus;
when ships were
transferred, they were
dragged via wooden
rollers or sleighs, not
to the Diolkos.
Ships arriving in the harbor were set on carts and ferried over the
bridge where they continued their journeys to destinations further
afield (…). merchants could cross the Isthmus with ships or cargo and
continue on their way within the span of only a few hours.
David K. Pettegrew
Ο Δίολκος χθες...
Diolkos yesterday…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βερδελής Νικόλαος, Ἀνασκαφή τοῦ Διόλκου, Ἀρχαιολογικὴ Ἑταιρεία
Ἀθηνῶν, τ.115, 1966
Κουτσουμπά Δέσποινα – Νάκας Γιάννης, Δίολκος: Ένα σημαντικό
τεχνικό έργο της αρχαιότητας
Heritage at risk, ICOMOS World Report 2006/2007on monuments and
sites in danger
Pettegrew K.David, «The Diolkos and the Emporion: how a land bridge
framed the commercial economy of Roman Corinth» στον συλλογικό τόμο:
Corinth in Contrast, S.J.Friesen, S.A.James, D.N.Schowalter, Leiden, Boston,
2014
Αριστοφάνης, Θεσμοφοριάζουσες
Θουκυδίδης
Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Κορινθιακά
Στράβων, Γεωγραφία
Ψευδοσκύλαξ, Περίπλους
Ευχαριστώ …και Καλήν Ανάσταση!
Thank you and Happy Easter!
για την προσοχή σας!
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
Ψευδοσκύλαξ, Περίπλους 40-41

«ΚΟΡΙΝΘΟΣ. Μετὰ δὲ Μεγαρεῖς ἡ Κόρινθος πόλις

ἐστὶν, ἱερὸν Αἰγαῖον, ἰσθμός.
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ. Ἐντεύθεν ἤδη ἄρχεται ἡ
Πελοπόννησος. Ἔστι δ’ ἀπὸ θαλάσσης ἡ ὁδὸς
πρὸς τὴν ἐπὶ ἡμῶν θάλασσαν διὰ τοῦ ἰσθμοῦ
στάδια τετταράκοντα· ταῦτα κολπώδη πάντα.
παράπλους δὲ τῆς Κορινθίων χώρας ἥμισυ ἡμέρας».
Επιστροφή
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
Παυσανίας, Κορινθιακά 2,5-6
«Ο ισθμός της Κορίνθου βρίσκεται ανάμεσα στις
θάλασσες των Κεγχρεών από τη μία και του Λεχαίου
από την άλλη· αυτός κάνει ηπειρωτικό μέρος τη χώρα
που βρίσκεται μέσα απ’αυτόν. Όποιος προσπάθησε να κάνει
την Πελοπόννησο νησί, εγκατέλειψε το σκάψιμο του ισθμού,
πριν το ολοκληρώσει· και το σημείο όπου άρχισαν να σκάβουν
φαίνεται καθαρά, αλλά δεν προχώρησαν στο πετρώδες μέρος.
Εξακολουθεί, λοιπόν, και τώρα να είναι ήπειρος, όπως είναι
στη φυσική της κατάσταση. (...) Είναι δύσκολο λοιπόν να
αντιταχθεί ο άνθρωπος στους θεούς. (...) Λένε ότι από τότε
ανήκει ο ισθμός στον Ποσειδώνα». Επιστροφή
 Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
Θουκυδίδης 3.15,1-2
Η συμμαχία Λακεδαιμονίων – Μυτιληναίων ενάντια στους Αθηναίους:
«Δόθηκαν διαταγές (...) να συγκεντρωθούν γρήγορα
στον Ισθμό με τα δύο τρίτα ο καθένας του στρατού του
για εισβολή στην Αττική. Πρώτοι έφτασαν στον Ισθμό
οι Λακεδαιμόνιοι και άρχισαν να κατασκευάζουν
μηχανές για να σύρουν τα καράβια επάνω από τον Ισθμό απ᾽ τον
Κορινθιακό στον Σαρωνικό κόλπο, για να επιτεθούν εναντίον της
Αθήνας με στρατό και στόλο. Οι Λακεδαιμόνιοι έδειχναν μεγάλη
δραστηριότητα, αλλ᾽ οι άλλοι σύμμαχοι αργούσαν να
συγκεντρωθούν, γιατί ήταν η εποχή της συγκομιδής και είχαν
πολύ λίγη διάθεση για εκστρατεία». Επιστροφή
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
Στράβων, Γεωγραφικά, 8.2,1
«ὁ δ᾽ Ἰσθμὸς κατὰ τὸν διολκόν, δι᾽ οὗ τὰ πορθμεῖα
ὑπερνεωλκοῦσιν ἀπὸ τῆς ἑτέρας εἰς τὴν ἑτέραν
θάλατταν, εἴρηται ὅτι τετταράκοντα σταδίων ἐστίν».
Στράβων, Γεωγραφικά, 8.6,20
«Ἀρχὴ δὲ τῆς παραλίας ἑκατέρας τῆς μὲν τὸ Λέχαιον τῆς δὲ
Κεγχρεαὶ κώμη καὶ λιμὴν ἀπέχων τῆς πόλεως ὅσον ἑβδομήκοντα
σταδίους· (...) ὑπὸ τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου, κοίλη δ᾽ ἐστὶ καὶ
ποιεῖ τὸν δίολκον πρὸς τὴν ἑτέραν ἠιόνα τὴν κατὰ Σχοινοῦντα
πλησίον ὄντα τῶν Κεγχρεῶν. (...) ἀπὸ τῶν Κεγχρεῶν ὁ
Σχοινοῦς, καθ᾽ ὃν τὸ στενὸν τοῦ διόλκου· ἔπειθ᾽ ἡ Κρομμυωνία»
Επιστροφή
Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
Αριστοφάνης, Θεσμοφοριάζουσες, στ.649-650
Υπαινίσσεται τη λειτουργία του Διόλκου, αφήνοντας άλλα υπονοούμενα

«Κλεισθένης: ἰσθμόν τιν᾽ ἔχεις ὦνθρωπ᾽: ἄνω τε καὶ

κάτω τὸ πέος διέλκεις πυκνότερον Κορινθίων. (...)

Μνησίλοχος: κακοδαίμων ἐγώ, εἰς οἷ᾽ ἐμαυτὸν

εἰσεκύλισα πράγματα»

Επιστροφή