KÖŞE KAYNAKLARINDAKİ İSTİSNAİ DURUMLAR

Bindirme kaynaklarında, eğer kaynak dikişleri Şekil 3 ve Şekil 4 deki gibi etkili derecede
normal gerilmeye zorlanıyorsa, o zaman hesaplarımızı normal gerilmeye göre yaparız. Ancak,
kayma ve normal gerilmenin etkileri aynı mertebede ise Şekil 17, Şekil 18. O zaman hesabı,
genel kural olan 45o’ lik kesitteki kayma gerilmesine göre yaparız.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Problem 3.

Şekil 3 de iki görünüşü verilen kaynak konstrüksiyonunda

dış çapı 60 mm, iç çapı 50 mm olan bir boru U 20 profiline
kaynak edilmiştir.

Kaynak dikişinin boğaz kalınlığı a = 4 mm olduğuna göre

sistemin emniyetle taşıyabileceği yük ne kadardır?

Boru ve U20 prof ili için em = 120 N/mm2 alınacak,

Kaynak dikişi 2. kalite kabul edilecektir.

Şekil 3. Hesapları normal gerilmeye göre yapılan

köşe kaynak konstrüksiyonu
Çözüm 3:

Statik yük halinde k1 = 1 ve 2. kalite kaynak için kk = 0,8 olduğuna göre:

 kem  k1 k k  em  1.0,8.120  96 0 N/mm2 olur.

M e F .L
Kaynak dikişindeki eğilme zorlanması  ke     kem ile hesaplanır. Buradan
We We

 kem .We
Fmax  olarak çekilir. Bilinmeyen sadece We dir.
L

Oluşan kaynak halka şeklinde olacağından, içi boş dairenin yüzey atalet momenti olan

Me Me
k     kem
Wekaynak
 D d
4 4
formülü kullanılacaktır. Burada D=d+2a şeklindedir.
32 D

I  D4  d 4  D4  d 4
We   
y max 64 D 32 D
2
 [(60  2.4) 4  60 4 ]
We   2158 mm3 değeri ile
32 60  2.4
  kem .We 960.2158
Fmax    2918 N olur.
L 400

Yalnız eğilme momentinin etkisi göz önüne alınırsa taşınabilecek maksimum kuvvet 2918 N
dur. Kesme zorlanmaları, etkisi az olduğundan ihmal edilmiştir. Bunu göstermek istersek:

F F 2918 2918
     3,63
A  (D  d )
2 2
(68  60 )
2 2
 .1024 N/mm2 kadar olduğu görülür.

4 4 4

 kaynak  0,5(   2  4 2 )   kaynak

Her iki birlikte oldu zaman b k k k em
ile hesaplanacağı
unutulmamalıdır.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Problem 4.

Şekil 4 de, 16 lık normal bir I profil çeliğinin düşey bir kolona kaynakla bağlantısı
gösterilmiştir. Kaynak dikiş kalınlığı a = 6 mm dir. F = 20000 N’ luk bir kuvvetin emniyetle
taşınabileceği L uzunluğu en fazla ne kadardır?

Şekil 4a. I 16 Profilinin kaynak edilme şekli. Şekil 4a. I 16 Profilinin kaynak dikişinin şekli.

Çözüm
M e F .L
Kaynak dikişindeki maksimum eğilme gerilmesi  ke     kem bağıntısından
We We
 kem .Wk e
Lmax 
F

I 16 - Profilinin malzemesi St 37 den ve  kem  84 N/mm2 olarak verilmektedir. Şekil 4b’de

şematik olarak gösterilen kaynak dikişine ait değerler yerine konur ve hesap yapılırsa

Wke = 173250 mm3 bulunur.

 kem .Wk e
Buna göre Lmax   728 mm olmalıdır.
F

Kesme gerilmeleri, eğilme zorlanması yanında ihmal edilmiştir.

ÖRNEK PROBLEM 1.

Çözüm:
Şekildeki 3 deki kaynakta, l kaynak dikişinin
boyunu hesaplayınız. Kaynakta emniyet
gerilmesi  kem  90 N/mm2 dir.
F 250000
Kesilen alan 2al olduğundan   2al  2.0,7.l   kem  90

F 250000
l   198,4 mm. elde edilir.
2a kem 2.0,7.10.90

Kaynak dikişinin gerçek boyu şartnameye göre

l k  l  2a  198,4  2.0,7.10  212,4 mm olur.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PROFİL DEMİRİ BAĞLANTISI

Profil demir bağlantıları çelik konstrüksiyonlarda karşımıza çok çıkar Şekil 8.

Profillerde kuvvet doğrultusu ağırlık merkezinden

geçtiği için yan kaynaklar eşit olarak yüklenmezler.

e1
Dikiş uzunlukları l k 1  l k ve
e1  e2
e2
lk 2  lk bağıntılarından elde edilir.
e1  e2
Şekil 8. Profil demir kaynağı

F F
Burada lk  lk 1  lk 2 ve  k     kem ifadelerinden hesaplanır.
al k 0,7 sl k

Bu ifadeler elde edilirken yapılan işlemler şunlardır:

F =F1 + F2 olacak ve bir de moment gelecek.

Moment ifadesini yazarsak F2 e1  F1e2 bulunur.

Bu ifadedeki kuvvetler yerine eşitliklerini yazarsak:

e
al k 2e1  al k 1e2 ifadesinden lk 2  2 lk 1 elde edilir.
e1
Burada her iki kaynakta oluşan  gerilmelerinin eşit alındığına dikkat edelim. Dikişlerin aynı
anda kopmaları için bu şart gereklidir.
Bu kaynak tek bir dikiş ile yapılsaydı. Ya da F kuvvetini karşılayacak kaynak uzunluğu

eşitliğini yazalım. Bu F =F1 + F2 ‘ yi yazmak demektir.

lk a  alk 1  alk 2 den de lk  lk 1  lk 2 ifadesi bulunur. Bu denklemde lk2 yerine

e1 e2
yukarıda bulunan değeri koyulursa lk 1  lk ve lk 2  lk elde edilir.
e2  e1 e2  e1

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Şekil değiştirmeye direnci, yüzey atalet momentleri;
harekete direnci ise kütle atalet momentleri gösterir.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

YÜZEY ATALET MOMENTLERİ

Eğilme konusunu incelerken kesit alanı üzerinde tanımlanan şu entegrallere ihtiyacımız

olacaktır Şekil 1.

Ix  y
2
dF
(F )

Iy  x
2
dF
(F )

Şekil 1. Yüzey atalet momenti

Bunlardan Ix‘e, x eksenine göre atalet momenti, Iy ‘ye y eksenine göre atalet momenti adı
verilir. Atalet momenti adı dinamikte cisimlerin dönmesini incelerken kullanılan benzer
entegrallerden gelmektedir. Ancak oradaki kütleler yerine burada alanlar söz konusudur. Bu
bakımdan onlara ikinci mertebe alan momenti adı verilmesi daha uygun olur.

0 ‘dan uzaklığı gösteren r ‘ye göre tanımlanan I 0  ( F )r dF entegraline de 0 ‘ya göre

2

kutupsal atalet momenti denir.

x2+y2 = r2 olduğundan I0  I x  I y olduğu kolayca görülebilir.

Atalet momentlerinin tanımında uzaklıkların karesi geçtiği için, bunlar ister pozitif, ister
negatif olsun, pozitif olarak hesaba girerler ve sonuç da daima pozitif olur. Atalet momentleri
alan ile uzaklığın karesinin çarpımı olduğundan l4 boyutundadır.
ÖRNEK PROBLEM 1.
Bir dikdörtgenin ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre Ix, Iy ve Iz atalet momentlerini
hesaplayınız Şekil 2.

Çözüm 1.

Ix’i hesaplamak için, aynı y uzaklığında olan alan elemanlarından oluşan yatay bir şerit
seçelim. dF= b.dy olduğundan
h
2
Ix  y 1 3
2
dF Ix  y bdy 
2
bh
(F ) h 12

2
b
2
Iy  x 1 3
2
dF Iy  x hdx 
2
hb
(F )
b 12

2

bh 3 hb 3 F 2
I0  I x  I y    (b  h 2 )
12 12 12
Şekil 2. Dikdörtgen yüzeyin atalet momentleri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEK PROBLEM 2.

Bir üçgenin tabanından geçen eksene göre atalet momentini hesaplayınız.

Çözüm:

Tabana paralel bir şerit alırsak dF = x dy olur.

Öte yandan

x h y h y
 ve x b olduğundan
b h h
Şekil 2. Dikdörtgen yüzeyin atalet momentleri
h
h y bh 3
Ix  y dF  y bdy 
2 2
elde edilir.
(F ) 0
h 12
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEK PROBLEM 3.
Bir dairenin çapına göre atalet momentini ve merkezine
göre kutupsal atalet momentini bulunuz.

Çözüm:

Önce kutupsal atalet momentini hesaplayalım. Bunun için

0 ‘dan aynı t uzaklığında bulunan elemanların meydana
getirdiği halka elemanı alalım.
Şekil 3. Dairenin atalet momenti
dF
R
R 4
I 0 = 2rdr
2 olduğundan
 r dF   r 2rdr 
2
elde edilir.
(F ) 0
2
Ix ‘i bulmak için simetri nedeniyle Ix =Iy olduğundan I 0  I x  I y  2I x

1 R 4
Ix  I0 
2 4
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
D4

Ix’in değerini çaplar cinsinden yazarsak: R 4 4 D 4 elde ederiz.
Ix   2 
4 4 64
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PARALEL EKSEN TEOREMİ

Bileşik alanların atalet momentlerinin hesabında bir alanın ağırlık merkezinden geçen
eksenlere göre atalet momenti bilinirken, bu eksenlere paralel olan diğer eksenlere göre atalet
momentine ihtiyaç olacaktır. Ağırlık merkezinden geçen x0, y0 eksenlerine göre atalet
momentleri Ix, Iy olsun Şekil 3.

Şekil 3. Paralel Eksen Teoremi

Bunlara paralel x, y eksenlerine göre atalet momentlerini bulmak istiyoruz. Önce x eksenine

göre atalet momenti tanımı gereğince I x  ( F )y dF

2

oysa y=y0+dx olduğundan

2
Ix  (y  d x ) dF  y dF  2d x  y 0 dF  d x2  dF yazılabilir.
2
0 0

Sağ yandaki ilk entegral, x0 eksenine göre atalet momentidir, yani I x ’tir. İkinci entegral x0
eksenine göre statik momenttir; x0 ekseni ağırlık merkezinden geçtiği için sıfırdır. Üçüncü
entegral ise F kesit alanından ibarettir.
0 halde I x  I x  Fdx 2 elde edilir.

Benzer şekilde I y  I y  Fd y2
Ix ve Iy denklemlerine paralel eksen teoremi adı verilir. Bir alanın ağırlık merkezine göre atalet
momenti bilinirken paralel başka bir eksene geçmekte veya aksine kullanılabilir.

Ağırlık merkezinden geçmeyen iki eksen için kullanılırken önce ağırlık merkezine göre
bulunup ikinci bir taşıma daha yapılmalıdır.

Paralel eksen teoremleri şunu da göstermektedir: Bir alanın ağırlık merkezinden geçen bir ek-
sene göre atalet momenti, o eksene paralel olan bütün eksenlerinkine göre en küçüğüdür.
Çünkü başka eksenler için daima bir sayı eklemek gerekli olmaktadır.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

BİLEŞİK ALANLARIN ATALET MOMENTİ

Bir alan, kendi ağırlık merkezlerinden geçen eksenlere göre atalet momentleri bilinen
parçalara ayrılabiliyorsa buna bileşik alan diyeceğiz. Böyle bir alanın tüm alanın ağırlık
merkezinden gecen eksenlere göre atalet momentini bulmak problemine çok sık rastlanır.
Şekil 4 ’te bir bileşik alan gösterilmiştir.

Şekil 4. Bileşik alan atalet momenti

Bu alan bir üçgen ile iki dikdörtgenden yapılmış gibi düşünülebilir. İçteki dikdörtgen boşluk
olarak dıştakinden çıkarılmış kabul edilecektir.

Bileşik alanların önce ağırlık merkezleri bulunur. Bunun için statikten bilinen şu formüller
kullanılır:

x1 F1  x 2 F2  ... y1 F1  y 2 F2  ...
x ve y
F1  F2  ... F1  F2  ...

Bu formüllerde

x, y : ağırlık merkezinin seçilen bir takımdaki koordinatları;

xi, yi, bütün alanı meydana getiren alanların ağırlık merkezlerinin koordinatları;

Fi’ ler ise alanlardır.

--------------------------------------------------------------------
Boşluk olması halinde alanlar negatif olarak hesaba girer.
--------------------------------------------------------------------
Ağırlık merkezi bulunduktan sonra her alanın merkezsel koordinatlara göre atalet momenti
bulunup toplanır (boşluklar çıkartılır).

Merkezsel koordinatlar, parça alanın ağırlık merkezinden geçmezse,

I x  I x  Fdx 2 ve I y  I y  Fd y2 ile hesap yapılır.

I x   ( I x i  Fd x i )
2
Yani genel olarak

I y   ( I y i  Fd y i )
2
olur.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ÖRNEK PROBLEM:

Şekil 5’te verilen üçgenin ağırlık merkezine göre atalet momentini bulunuz.

Şekil 5. Üçgenin ağırlık merkezine göre atalet momenti

1
Çözüm: Üçgenin tabanına göre atalet momenti Ix  bh 3 olarak bilinmektedir.
12

Paralel eksen teoremini kullanacağız. Başka bir eksenden ağırlık merkezine doğru

geldiğimizden I x  I x  Fdx yazılacaktır.

2

dx=h/3 olduğundan

bh 3 bh h 2 bh 3 bh 3 bh 3
Ix   ( )    elde edilir.
12 2 3 12 18 36
ÖRNEK PROBLEM

Şekil 6’daki T kesitinin, ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentlerini
hesaplayınız.
 Şekil 6. T kesitinin atalet momenti

Çözüm:

Alanı iki dikdörtgene ayıralım. Ağırlık merkezinin tabandan uzaklığı

y1 F1  y 2 F2  ...
y denklemi kullanılarak
F1  F2  ...

20.120.60  90.20.130 1440  2340

y   90 mm olarak bulunur.
20.120  90.20 240  180

Atalet momentleri, paralel eksen teoreminden yararlanarak şöyle hesaplanır:

20.120 3 90.20 3
Ix   20.120.30 2   90.20.40 2  2880000  2160000  60000  2880000
12 12

I x  7980000 mm4

120.20 3 20.90 3
Iy    80000  1215000  1295000 mm4
12 12
ÖRNEK PROBLEM

Şekil 7’deki kesitin ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentini hesaplayınız.
 Şekil 7. İçi boş kesitin atalet momentinin hesabı.

Çözüm:

Kesitin ağırlık merkezinin tabandan uzaklığı

160.240.120  80.120.90
y  130 mm olarak bulunur.
160.240  80.120

x  0 olduğuna dikkat edilmelidir.

Atalet momentleri:

160.240 3 80.120 3
Ix   160.240.10 2  (  80.120.40 2 )  18816000  2688000
12 12

I x  16128000 mm4

240.160 3 120.80 3
Iy    8192000  512000  7680000 mm4
12 12
I profiller
----------------
 U profiller
----------------
L profiller
Cetvel 1. A, I, Ip, W ve Wp bağıntıları
 Not: 1 ve  2 değerleri aşağıdaki cetvel ile verilmiştir.

Cetvel 2. Çeşitli kaynak dikişlerinin kutupsal eylemsizlik momentleri

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
I *p : Yaklaşık kutupsal eylemsizlik momentleri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------