Lession 2 : Semiconductor

Vật liệu bán dẫn

http://hqhuy.wordpress.com 1/38
1.1 Những tính chất cơ bản
1.2 Nồng ñộ hạt dẫn

http://hqhuy.wordpress.com 2/38
1.1 Những tính chất cơ bản

Si - Silic (Silicon), Ge - Gcmani (Germanium) : bán dẫn ñơn chất

GaAs - Gali Asenic (Gallium Arsenide) : bán dẫn hợp chất
http://hqhuy.wordpress.com 3/38
http://hqhuy.wordpress.com 4/38
Cấu trúc vùng năng lượng của vật
rắn

.
Hình 1: Cấu tạo của nguyên tử

http://hqhuy.wordpress.com 5/38
• ðiện tử ở những quỹ ñạo lượng tử xác
ñịnh, nó quay quanh hạt nhân nhờ sự cân
bằng giữa 2 lực:
- Lực ñiện giữa ñiện tích (-) của ñiện tử và
ñiện tích (+) của hạt nhân .
- Lực hấp dẫn (lực hướng tâm) giữa 2 thực
thể có khối lượng là ñiện tử và hạt nhân.

http://hqhuy.wordpress.com 6/38
http://hqhuy.wordpress.com 7/38
• Ký hiÖu:
Wc lµ møc n¨ng l−îng ®¸y vïng dÉn
Wv lµ møc n¨ng l−îng ®Ønh vïng hãa trÞ
∆Wg lµ ®é lín cña vïng cÊm
• CÊu tróc n¨ng l−îng cña vËt r¾n gåm ba vïng:
+ Vïng hãa trÞ víi 0< W < Wv ®−îc cÊu t¹o bëi nh÷ng
møc n¨ng l−îng s¸t ngoµi cïng, ®ã lµ nh÷ng møc ®5 bÞ
chiÕm ®Çy t−îng tr−ng cho c¸c ®iÖn tö n»m trong liªn kÕt
®ång ho¸ trÞ bÒn v÷ng, kh«ng cã kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn.
+ Vïng dÉn víi W > Wc gåm nh÷ng møc n¨ng l−îng cña
líp ngoµi cïng trong ®ã cßn nhiÒu møc trèng, t¹i ®©y ®iÖn
tö cã thÓ tù do dÞch chuyÓn trong toµn bé m¹ng tinh thÓ vµ
s½n sµng tham gia dÉn ®iÖn khi cã ®iÖn tr−êng.
+ Vïng cÊm víi Wv < ∆Wg < Ec kh«ng cã møc n¨ng
l−îng nµo ®Ó ®iÖn tö cã thÓ tån t¹i ®−îc.
http://hqhuy.wordpress.com 8/38
http://hqhuy.wordpress.com 9/38
 C¸c lo¹i chÊt b¸n dÉn
• B¸n dÉn ®¬n chÊt vµ b¸n dÉn hîp chÊt
• VÝ dô c¸c nhãm d¹ng AIVBIV nh− c¸cbit silic SiCX víi tØ lÖ lµ
70,045%Si + 29,955%C, ®−îc dïng ®Ó chÕ t¹o c¸c ®iÖn trë cã
trÞ sè biÕn ®æi theo ®iÖn ¸p (Varistor-VDR).
• HoÆc nhãm hîp chÊt AIIIBV sù kÕt hîp mét nguyªn tö nhãm III
víi mét nguyªn tö nhãm V nh− AlP, GaP; GaAs; InAs; GaSb;
InSb, nh÷ng b¸n dÉn nµy ®−îc dïng ®Ó chÕ tao ra c¸c linh kiÖn
®Æc biÖt nh− LED, LASER, Photodiot, phototransistor v.v...
• Nhãm hîp chÊt AIIBV kÕt hîp nhãm II víi nhãm V nh− Sulfua
ch× PbS; Sulfua Bismit Bi2S3; Sulfua Cadmi CdS cã thÓ ®−îc
dïng s¶n xuÊt c¸c dông cô c¶m biÕn quang ®iÖn, vÝ dô quang
trë Rφ

http://hqhuy.wordpress.com 10/38
 C¸c d¹ng dÉn cña b¸n dÉn
• Dùa vµo b¶n chÊt cña c¸c h¹t t¶i ®iÖn (hay cßn gäi lµ
h¹t dÉn) mµ ng−êi ta cã thÓ chia ra thµnh 3 d¹ng dÉn
cña b¸n dÉn:
- NÕu h¹t t¶i ®iÖn gåm 2 lo¹i h¹t víi sè l−îng b»ng
nhau lµ ®iÖn tö vµ lç trèng, ®ång thêi ®é dÉn phô
thuéc m¹nh vµo nhiÖt ®é th× ®ã lµ b¸n dÉn thuÇn (B¸n
dÉn lo¹i I – viÕt t¾t cña tõ Intrinsic).
- NÕu h¹t t¶i ®iÖn chñ yÕu lµ ®iÖn tö th× lµ b¸n dÉn d¹ng
N.
- NÕu h¹t t¶i ®iÖn chñ yÕu lµ lç trèng th× lµ b¸n dÉn
d¹ng P.

http://hqhuy.wordpress.com 11/38
ChÊt b¸n dÉn thuÇn (b¸n dÉn lo¹i
I)
• §é s¹ch cã thÓ ®¹t tíi 1 phÇn 10 tû trong 1cm3 b¸n dÉn
(1/10.000.000.000)
• Si: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
• Ge: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p2

http://hqhuy.wordpress.com 12/38
M¹ng tinh thÓ

http://hqhuy.wordpress.com 13/38
Vïng n¨ng l−îng cña b¸n dÉn thuÇn

http://hqhuy.wordpress.com 14/38
• Víi vËt liÖu b¸n dÉn lo¹i Si, GaAs vµ Ge, ®é lín vïng
cÊm nh− sau:
∆Wg = 1,1eV (Si) ; ∆Wg = 1,41eV (GaAs);
∆Wg = 0,67eV (Ge)
• §¬n vÞ n¨ng l−îng tÝnh b»ng eV (electron Volt)
W = e x U (eV) ( 2-1)
• V× ®iÖn tÝch cña ®iÖn tö e = 1,6 x 10-19 C
nªn 1eV = 1,6 x 10-19J ( 2-2)
• Víi nhiÖt ®é 250C, trong 1cm3 cña Si thuÇn cã kho¶ng
1,5 x 1010 ®iÖn tö tù do, cßn cña Ge t−¬ng øng lµ 2,3
x 1013
http://hqhuy.wordpress.com 15/38
§iÖn tö vµ lç trèng trong b¸n dÉn
thuÇn

http://hqhuy.wordpress.com 16/38
 Nång ®é
• Dùa vµo hµm thèng kª Fermi - Dirac ng−êi ta ®5 tÝnh ®−îc
nång ®é ®iÖn tö trong vïng dÉn vµ lç trèng trong vïng ho¸ trÞ:

Trong ®ã:
- NC, NV lµ mËt ®é tr¹ng th¸i hiÖu dông trong vïng dÉn vµ vïng
ho¸ trÞ.
- Wf lµ møc Fermi
- K lµ h»ng sè Boltzman
=1.3806504(24) × 10−23J/oK=18.617 343(15) ×10−5eV /oK
- T lµ nhiÖt ®é tÝnh b»ng 0K.

http://hqhuy.wordpress.com 17/38
 B¸n dÉn lo¹i N
• §−a mét l−îng rÊt nhá mét chÊt kh¸c cã ho¸ trÞ 5 (tøc
lµ cã 5 ®iÖn tö ë líp ngoµi cïng) vµo m¹ng tinh thÓ
cña chÊt b¸n dÉn thuÇn nh− chÊt Sb-(Antimoan), hoÆc
As-(Asen), hoÆc Ph-(Photpho)
• ®iÖn tö tù do
• T¹p chÊt lo¹i nµy ®−îc gäi lµ t¹p chÊt cho (Donor)
• ë nhiÖt ®é trong phßng (250C), sè l−îng ®iÖn tö tù do
cña lo¹i b¸n dÉn cã t¹p chÊt Donor lín h¬n 105 lÇn
b¸n dÉn thuÇn.
• Lo¹i b¸n dÉn cã pha t¹p chÊt Donor gäi lµ b¸n dÉn
lo¹i N

http://hqhuy.wordpress.com 18/38
B¸n dÉn lo¹i N

http://hqhuy.wordpress.com 19/38
 B¸n dÉn lo¹i P
• §−a t¹p chÊt cã ho¸ trÞ 3 (tøc lµ cã 3 ®iÖn tö ë líp
ngoµi cïng) vµo m¹ng tinh thÓ cña b¸n dÉn, vÝ dô chÊt
B-Bo (Boron), hoÆc In-Indi (Indium), hoÆc Al-Nh«m
(Aluminium), hoÆc Ga- Gali (Gallium)
• Mèi liªn kÕt c¹nh mÊt mét ®iÖn tö vµ mang ®iÖn tÝch
d−¬ng, tøc lµ h×nh thµnh mét lç trèng
• T¹p chÊt ®Ó t¹o nªn hiÖu øng nµy cã tªn lµ t¹p chÊt
nhËn (Acceptor).
• Lo¹i b¸n dÉn cã pha t¹p chÊt Acceptor gäi lµ b¸n dÉn
lo¹i P

http://hqhuy.wordpress.com 20/38
B¸n dÉn lo¹i P

http://hqhuy.wordpress.com 21/38
C¬ chÕ dÉn ®iÖn b»ng lç trèng

http://hqhuy.wordpress.com 22/38
H¹t dÉn ®a sè vµ h¹t dÉn thiÓu sè
• NÕu ký hiÖu ni vµ pi lµ nång ®é ®iÖn tö vµ lç
trèng t−¬ng øng trong chÊt b¸n dÉn s¹ch th×
lu«n lu«n tån t¹i sù c©n b»ng sau:
ni = pi
• §èi víi hai lo¹i b¸n dÉn N vµ P lu«n tho¶ m5n
bÊt ®¼ng thøc: nn >> pn vµ pp >> np.
∆Wg
−
nn pn = n p p p = ni = pi = N c N v e = const
2 2 KT

http://hqhuy.wordpress.com 23/38
http://hqhuy.wordpress.com 24/38
1.1 Những tính chất cơ bản
1.2 Nồng ñộ hạt dẫn

http://hqhuy.wordpress.com 25/38
 Nång ®é h¹t dÉn trong chÊt b¸n
dÉn
• ®iÖn tö chØ chiÕm nh÷ng møc n¨ng l−îng nhÊt ®Þnh
• ë tr¹ng th¸i c©n b»ng nhiÖt ®éng, tøc nhiÖt ®é kh«ng ®æi th×
x¸c suÊt ph©n bè theo n¨ng l−îng cña ®iÖn tö cã thÓ ®−îc xÐt
b»ng biÓu thøc thèng kª Fecmi-Dirac
dN 1
F (W ) = =  W −Wf 
dZ  
1+ e  KT 

• Trong ®ã: F(W) lµ hµm phô thuéc n¨ng l−îng, nã biÓu diÔn
kh¶ n¨ng chiÕm gi÷ c¸c møc n¨ng l−îng cña ®iÖn tö ë mét
nhiÖt ®é T nµo ®ã.
- W lµ møc n¨ng l−îng bÊt kú mµ ng−êi ta cÇn xÐt.
- Wf lµ møc n¨ng l−îng Fecmi (cßn gäi lµ thÕ ho¸).
- K : lµ h»ng sè khÝ lý t−ëng - h»ng sè Boisman
http://hqhuy.wordpress.com 26/38
Møc n¨ng l−îng Fecmi

http://hqhuy.wordpress.com 27/38
 Møc n¨ng l−îng Fecmi
• Møc Fecmi lµ møc n¨ng l−îng lín nhÊt mµ
®iÖn tö cã thÓ tån t¹i ë To = 0oK
• Møc n¨ng l−îng fecmi lµ møc cã x¸c suÊt ®iÖn
tö chiÕm gi÷ lu«n b»ng 1/2 ë tÊt c¶ nhiÖt ®é
nµo lín h¬n kh«ng

http://hqhuy.wordpress.com 28/38
 Nång ®é h¹t dÉn trong b¸n dÉn

• Nc(W), Nv(W) lµ c¸c hµm ph©n bè tr¹ng th¸i

• h lµ h»ng sè plank, mn* , mp* lµ khèi l−îng hiÖu dông
cña ®iÖn tö vµ lç trèng
http://hqhuy.wordpress.com 29/38
TÝch sè nång ®é h¹t dÉn trong b¸n
dÉn
 ∆W g   ∆W g 
n0 p 0 = N c N v exp −  = ni = ΑΤ exp −
2 3

 kT   kT 
32π 3 k 3 * *
A= 6
mn m p ( )
3
2
h

n0 p 0 = n = const 2
i

http://hqhuy.wordpress.com 30/38
 Sù ph¸t x¹ vµ t¸i hîp h¹t dÉn
• Sù ph¸t x¹
- Sù ph¸t x¹ ®ã lµ qu¸ tr×nh lµm xuÊt hiÖn c¸c h¹t dÉn trong chÊt
b¸n dÉn, nÕu qu¸ tr×nh nµy t¹o ra sè ®iÖn tö vµ sè lç trèng b»ng
nhau th× ®−îc gäi lµ ph¸t x¹ cÆp ®iÖn tö lç trèng.

http://hqhuy.wordpress.com 31/38
 Sù ph¸t x¹ (tt)

• Sù ph¸t x¹ chØ t¹o ra mét lo¹i h¹t dÉn hoÆc ®iÖn

tö, hoÆc lç trèng th× ®ã lµ qu¸ tr×nh ion ho¸ t¹p
chÊt
• T¹p chÊt cho (donor) t¹o ra ®iÖn tö trªn vïng
dÉn cßn t¹p chÊt nhËn (acceptor) t¹o ra lç trèng
trong vïng ho¸ trÞ.

http://hqhuy.wordpress.com 32/38
http://hqhuy.wordpress.com 33/38
 Sù t¸i hîp
- T¸i hîp trùc tiÕp: ®iÖn tö chuyÓn trùc tiÕp tõ vïng
dÉn xuèng vïng ho¸ trÞ ®Ó trung hoµ víi lç trèng
Qu¸ tr×nh nµy th−êng gi¶i phãng ra n¨ng l−îng d−íi
d¹ng ¸nh s¸ng, tÇn sè ¸nh s¸ng phô thuéc vµo kho¶ng
c¸ch gi÷a hai møc n¨ng l−îng mµ nã chuyÓn dêi.
HiÖn t−îng nµy ®−îc øng dông ®Ó chÕ t¹o ra c¸c dông
cô ph¸t s¸ng.
- T¸i hîp gi¸n tiÕp: Khi trong tinh thÓ cã nh÷ng khuyÕt
tËt vÒ cÊu tróc m¹ng, chóng sÏ t¹o ra nh÷ng møc n¨ng
l−îng n»m trong vïng cÊm cã kh¶ n¨ng b¾t gi÷ c¸c
®iÖn tö ®−îc gäi lµ t©m t¸i hîp.

http://hqhuy.wordpress.com 34/38
• §é lín cña n¨ng l−îng vïng cÊm lµ: ∆Wg =
|WC – WV|
• ChÊt c¸ch ®iÖn: ∆Wg > 5eV
• ChÊt dÉn ®iÖn : ∆Wg = 0eV, hai vïng dÉn
vµ vïng hãa trÞ trïng mét phÇn lªn nhau
• ChÊt b¸n dÉn 0eV < ∆Wg < 5eV
• ∆Wg (Si) = 1,1eV ; ∆Wg (Ge) = 0,67eV

http://hqhuy.wordpress.com 35/38
• ChÊt b¸n dÉn thuÇn (b¸n dÉn I) lµ b¸n dÉn cã ®é
s¹ch rÊt cao (tû lÖ t¹p chÊt kho¶ng 1/10 tû trªn thÓ
tÝch 1cm3)
• Nång ®é h¹t dÉn trong chÊt b¸n dÉn thuÇn ni = pi
• ChÊt b¸n dÉn N lµ b¸n dÉn cã t¹p chÊt cho
(Donor). H¹t dÉn ®a sè lµ ®iÖn tö nn, h¹t dÉn thiÓu
sè lµ lç trèng pn víi nn >> pn
• ChÊt b¸n dÉn lo¹i P lµ b¸n dÉn cã t¹p chÊt nhËn
(Acceptor). H¹t dÉn ®a sè lµ lç trèng pp, h¹t dÉn
thiÓu sè lµ ®iÖn tö np víi pP >> nP
• nnpn = ppnp = ni2 = pi2 =const

http://hqhuy.wordpress.com 36/38
http://hqhuy.wordpress.com 37/38
Next lession : Diode

http://hqhuy.wordpress.com 38/38