ISSN 1512–8180

2015

GODINA XV
Sarajevo 2015.
 UDK 341.485 (497.6=163.43*)
341.645 (430)

Genocid nad Bošnjacima i njemačko

pravosuđe: univerzalna jurisdikcija za genocid
__________________________________
Hikmet Karčić
Institut za islamsku
tradiciju Bošnjaka
Sarajevo

Njemačko pravosuđe donijelo je četiri važne presude u vezi s počinjenim ratnim

zločinima u Bosni i Hercegovini. Važnost ovih presuda je utvrđivanje izvršenja genocida na
teritoriji opština Foča, Kalesija, Doboj i Kotor Varoš 1992. godine. U ovom radu dajemo
kratak pregled i analizu navedenih presuda i činjenica koje su utvrđene u sudskom
procesu. Navedene presude potvrđene su od viših sudskih instanci u Njemačkoj, a u
jednom predmetu i pred Evropskim sudom za ljudska prava.
Ključne riječi: genocid, univerzalna jurisdikcija, njemačko pravosuđe

Uvod

I
ako je za procesuiranje ratnih zločina počinjenih na teritoriji Republike Bosne
i Hercegovine prvenstveno bio nadležan Međunarodni krivični sud za bivšu
Jugoslaviju (ICTY), postoje slučajevi gdje su strane države procesuirale ratne
zločine počinjene na teritoriji R BiH. U posljednih nekoliko godina, svjedoci smo
nekoliko takvih slučajeva. Jedno od prvih suđenja za ratne zločine van granica BiH
bilo je suđenje Fikretu Abdiću u Hrvatskoj1. Nadležni organi Republike Srbije su u
posljednih nekoliko godina pokrenuli nekoliko predmeta za procesuiranje navodnih
ratnih zločina počinjenih na teritoriji R BiH – predmeti Ilija Jurišić, Ejub Ganić,
Naser Orić itd. Međutim, postoji nekoliko važnih predmeta u Njemačkoj koji, naža-

1
Osuđen prvostepeno na 20 godina za ratne zločine počinjenje u tzv. AK Zapadna Bosna tokom
agresije na R BiH.

Godišnjak 2015/59
 KARČIĆ

lost, nisu dobili odgovarajuću pažnju u BiH.2 U ovom radu analizirat ćemo presude
Novislavu Đajiću, Maksimu Sokoloviću, Nikoli Jorgiću te Đurađu Kušljiću.

Univerzalna jurisdikcija

Univerzalna jurisdikcija označava proširenje primjene vlastitog krivičnog pra-

va na temelju principa univerzalnosti. Ovo znači da jedna država može primijeniti
vlastito nacionalno zakonodavstvo za procesuiranje određenog krivičnog djela koje
je počinjeno na teritoriji druge države. Pitanje univerzalne jurisdikcije prvi put je
postavljeno 1927. godine u slučaju Lotus u smislu odgovornosti francuskih ofici-
ra za smrt turskih mornara na Sredozemnom moru.3 Drugi poznati slučajevi jesu
nirnberška suđenja, gdje se nacistima većinom sudilo za zločine počinjene na teri-
torijama van Njemačke. Slučaj koji je izazvao najveću svjetsku pažnju jeste slučaj
Adolf Eichmanna 1961. godine, kada je izrealski sud pokrenuo postupak za zločine
počinjene u drugoj državi.4 U posljednje vrijeme pojavilo se nekoliko slučajeva gdje
jedna država pokreće postupak protiv pojedinca za zločine počinjene na teritoriji
druge države. Sud u Švicarskoj 1997. godine pokrenuo je postupak protiv Fulgence
Niyonteze za genocid u Ruandi. Nekoliko godina poslije, 2001. godine sud u Belgiji
je pokrenuo postupak protiv četiri lica za učešće u počinjenom genocidu u Ruandi. U
ovom radu ću predstaviti četiri presude izrečene u Saveznoj Republici Njemačkoj za
zločine počinjene u Bosni i Hercegovini: Novislavu Đajiću, Maksimu Sokoloviću,
Nikoli Jorgiću i Đurađu Kušljiću. Svi slučajevi su procesuirani neposredno poslije
rata. Treba napomenuti da je ovdje najznačajnija presuda Nikoli Jorgiću, jer je on
osuđen zbog počinjenog zločina genocida.5

Novislav Đajić

Predmet ovog suđenja je strijeljanje 15 Bošnjaka na mostu u Trnovači kod Foče

22. juna 1992. godine od grupe lokalne srpskih vojne formacije, među kojima je bio
i Novislav Đajić.6 Đajić je došao u Njemačku 1993. godine i živio je u Münchenu

2
Ovdje se prvenstveno misli na akademske krugove i na pasivni odnos prema utvrđenim čin-
jenicama u suđenjima.
3
The Lotus Case, 1927., Encyclopedia of Genocide and Crimes against Humanity, 2005., str. 1117.
4
Što je posebno interesantno je to da se Eichmann teretio za zločine počinjene prije nastanka
države Izreala.
5
Ova presuda je, inače, dobila i najviše publiciteta u domaćim medijima.
6
U presudi se navodi veoma nejasna formulacija ‘ortlische militarische fuhrung’, odnosno
‘lokalno vojno rukovodstvo’.

Godišnjak 2015/60
 Genocid nad Bošnjacima i njemačko pravosuđe: univerzalna jurisdikcija za genocid

sve do svog hapšenja. Kako se navodi u optužnici, Bošnjaci su prvo bili zarobljeni,
dovedeni na most i strijeljani. Samo jedan od njih, Esad Mujanović, uspio je da preživi
i on se pojavio kao ključni svjedok tokom sudskog procesa. Đajić je priznao da je
prisustvovao strijeljanju, ali je negirao da je učestvovao u tome.7 Optuženi se teretio
za zločin genocida.
Ovo je bio prvi put u historiji njemačkog pravosuđa da se optuženi za genocid
dovede pred sud i prvo suđenje za ratne zločine od nirnbeškog suđenja. Bavarski viši
pokrajinski sud presudom iz 1997. godine za ubistvo 14 Bošnjaka i za jedan pokušaj
ubistva. Sudsko vijeće je također ustanovilo da se genocid dogodio u junu 1992. go-
dine unutar administrativnog područja Foče, ali da nema dovoljno dokaza da se
utvrdi subjektivni element genocida kod Novislava Đajića.8 Sudsko vijeće Haškog
tribunala pozvalo se na ovu činjenicu u slučaju Krstić.9
Sud je zasnovao svoju nadležnost da sudi stranom državljaninu za djela počinje-
nja u drugoj državi na osnovu Njemačkog krivičnog zakona.10 Sud se pozvao na Če-
tvrtu ženevsku konvenciju (zaštita civila) i ustanovio da je sukob bio međunarodnog
karaktera11 u junu 1992. i kvalificirao je žrtve kao ‘’zaštićena lica’’.12 Ovaj slučaj je
važan iz nekoliko razloga; prvo, ovo je prvi slučaj da je neko optužen za genocid u
njemačkom pravosuđu. Drugo, sud se pokazao nadležnim za djela počinjena u dru-
goj državi i treće, sud je ustanovio da je genocid počinjen na području Foče.

Maksim Sokolović

Dvadeset devetog novembra 1999. godine, Viši pokrajinski sud (Oberlandesge-

richt) u Dusseldorfu osudio je Maksima Sokolovića na devet godina zatvora za pod-
sticanje i pomaganje u izvršavanju zločina genocida i za teške povrede ženevskih
konvencija.13 Sokolović je živio u Njemačkoj više od dvadeset godina, da bi se,
početkom 1992. godine, vratio u BiH kako bi učestvovao u ratu. Sud je ustanovio da je

7
German Court Sentences Bosnian Serb for War Crimes, Associtaed Press, May 24, 1997.
8
Ibid. Presuda donešena 23.05.1997. godine. Vidjeti: Prosecutor v. Radislav Krstić-Trial
Chamber-Judgement-IT-98-33, 2001,ICTY 8 (8 Avgust 2001): ‘’found that acts of genocide
were commited in June 1992 within the administrative district of Foća’’.
9
Ibid. Prosecutor v. Radislav Krstić
10
Članovi 6 i 7. Član 6. proširuje jurisdikcija njemačkih sudova za djela počinjena u drugoj
državi ukoliko međunarodni ugovor obavezuje Njemačku na to.
11
Ženevska konvencija, IV, čl. 2.
12
Ženevska konvencija , IV, čl. 4.
13
TRIAL profil za Maksim Sokolovića, http://www.trial-ch.org/en/trial-watch/profile/db/facts/
maksim_sokolovic_139.html, pristupljeno 20.07.2015.

Godišnjak 2015/61
 KARČIĆ

u maju 1992. godine optuženi Sokolović učestvovao u zločinima protiv muslimanskog

stanovništva u mjestu Osmaci kod Kalesije. Presudom se utvrdilo da je: ovaj zločin bio
dio sistematskog plana da se izmjesti ili uništi ovo stanovništvo. Sokolović je znao i
odobrio izmještanje muslimanskog stanovništva Osmaka te je lično progonio musli-
mane i fizički maltretirao pet zatvorenika. Konačno, utvrđeno je da je nadgledao
objekte gdje su zatvorenici bili smješteni i gdje su se događala najgora maltretiranja.
Nakon izrečene presude, Sokolović je podnio žalbu, tvrdeći da sud u Düsseldorfu
nema nadležnost za procesuiranje njegovog slučaja. Savezni vrhovni sud (Bundes-
gerichtshof) odbacio je argumente optuženog i odlučilo da njemački sud ima nad-
ležnost pošto ovi zločini padaju pod univerzalnu jurisdikciju i time, stranac može
biti suđen pred njemačkim sudom za zločine počinjenje na teritoriji druge države.14
Značaj ovog slučaja jeste da je, prvi put, Savezni vrhovni sud odlučio da prin-
cip univerzalne jurisdikcije nije samo primjenljiv za genocid već i za individualno
zlostavljanje i lišavanje slobode. I pored toga, sud je ustanovio da nema potrebe za
specijalnom vezom između optuženog i Njemačke, kako bi mu se sudilo za genocid
na bazi univerzalne jurisdikcije.15

Nikola Jorgić

Dvadeset sedmog septembra 1997. godine Viši pokrajinski sud (Oberlandesgeri-

cht) u Düsseldorfu osudio je Jorgića na doživotnu kaznu zatvora za 11 tački genoci-
da za zločine počinjene kod Doboja.16 Nikola Jorgić živio je u Njemačkoj od 1969.
do 1992. godine, nakon čega je otišao u Bosnu i Hercegovinu i priključio se jednoj
paravojnoj grupi.17 Prema tvrdnjama njemačkih pravosudnih organa, oni su odlučili
da procesuiraju Jorgića, jer je on uhvaćen na teritoriji Njemačke i zato što je Haški
tribunal bio prenatrpan predmetima.18 Sud je utvrdio da je Jorgić učestvovao u ubija-
njima, uključujući masakar 22 Bošnjaka u Grapskoj u junu 1992. godine.19 Također,
utvrđeno je da je optuženi naredio egzekuciju sedam Bošnjaka u Ševarlijama te da
je u septembru 1992. godine lično ubio jednog logoraša. Jorgićeva žalba na presudu
bila je odbijena od Saveznog vrhovnog suda (Bundesgerichtshof) 30. aprila 1999.

14
Ibid.
15
Universal Jurisdiction, Encyclopedia of Genocide and Crimes against Humanity, 2005, str. 1120
16
TRIAL profil za Nikolu Jorgića, http://www.trial-ch.org/en/trial-watch/profile/db/facts/niko-
la_jorgic_283.html, pristupljeno 20.07.2015.
17
Ibid. Jorgićevo stalno mjesto prebivališta bilo je u Bochumu u Njemačkoj.
18
German Court Sentences Serb To Life for Genocide in Bosnia, Alan Cowell, New York
Times, September 27, 1997. http://www.nytimes.com/1997/09/27/world/german-court-sen-
tences-serb-to-life-for-genocide-in-bosnia.html, pristupljeno 20.07.2015.
19
Ibid.

Godišnjak 2015/62
 Genocid nad Bošnjacima i njemačko pravosuđe: univerzalna jurisdikcija za genocid

godine i potvrđena je doživotna kazna zatvora za genocid. Savezni vrhovni sud je,
također, utvrdio da je sud imao nadležnosti suditi za genocid, jer je Njemačka država
koja je ratifikovala Konvenciju o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida.20 Jorgić
na ovu odluku podnosi žalbu njemačkom ustavnom sudu koji je odbio da razmatra taj
slučaj.21 Dvadeset trećeg maja 2001. godine Jorgić je podnio žalbu Evropskom sudu
za ljudska prava u Strasbourgu (ESLJP), tvrdeći da su mu kršena prava po članovima
5., 6. i 7. Evropske konvencije o ljudskim pravima. Jorgić je tvrdio da njemački sudovi
nemaju nadležnost za suđenje u njegovom predmetu. Jorgić je očigledno bio pogreš-
no savjetovan, jer je odluka ESLJP bila neočekivana; tom presudom utvrđeno je: 1)
nema povrede člana 6§1 Konvencije22; 2) nema povrede člana 7 Konvencije; i 3) nema
povrede člana 5§1 Konvencije u smislu Jorgićeve žalbe da njemački sudovi nemaju
nadležnost da mu sude za genocid.23 Najinteresantniji dio presude ESLJP jeste u smi-
slu nadležnosti njemačkih sudova. Naime, postavilo se pitanje: da li njemački sud ima
nadležnost da sudi stranom državljaninu za zločine počinjenje protiv stranih državljana
u drugoj državi? Odgovor je bio: da.24 Države potpisnice Konvencije o genocidu imaju
erga omnes obavezu da spriječe i kazne zločin genocida, tako da nacionalni sudovi
Njemačke imaju pravo da sude osumnjičenim za ovaj zločin.25 Slučaj Nikole Jorgića
bio je prvi slučaj u kojem su njemački sudovi nekome sudili za zločin genocida.

Đurađ Kušljić

U junu 1992. godine u selu Vrbanjci26, Đurađ Kušljić postavljen je za šefa poli-
cije, a ujedno je imao i vodeću ulogu u lokalnoj jedinici Vojske Republike Srpske.27

20
TRIAL
21
Ibid. Predmet br. 2BvR 1290/99 od 12.12.2000. godine.
22
‘’Holds that there has been no violation of Article 6 § 1 or Article 5 § 1 of the Convention in
so far as the applicant complained about the German courts’ lack of jurisdiction to try him
on charges of genocide’’ Vidjeti: Jorgić vs. Germany Judgement (Application no.74613/01)
12.July 2007, European Court of Human Rights.
23
Ibid.
24
Za analizu presude ESLJP vidjeti: http://invisiblecollege.weblog.leidenuniv.nl/2007/07/18/
universal-jurisdiction-in-the-case-of-jo#more2506, pristupljeno 20.07.2015.
25
‘’the national courts’ reasoning that the purpose of the Genocide Convention, as expressed
notably in that Article, did not exclude jurisdiction for the punishment of genocide by States
whose laws establish extraterritoriality in this respect must be considered as reasonable (and
indeed convincing).’’ Vidjeti tačku 68. Jorgic vs Germany Judgement, 12.juli 2007.
26
Rodno selo Kušljića kod Kotor Varoša.
27
TRIAL profil za Đurađa Kušljića, http://www.trial-ch.org/en/trial-watch/profile/db/facts/dju-
radj_kusljic_140.html, pristupljeno 20.07.2015.

Godišnjak 2015/63
 KARČIĆ

U tom mjesecu lokalno bošnjačko stanovništvo bilo je terorizirano od srpskih snaga

čiji je cilj bio da se bošnjačka djeca i žene protjeraju, a da se muškarci ubiju ili zarobe.
Kušljić je kao šef policije znao za ovu kampanju te je naredio strijeljanje šest Boš-
njaka u krugu jedne pilane i lično učestvovao u istom.28 Također, Đurađ je u augustu
1992. godine nadgledao protjerivanje bošnjačkog stanovništva iz Dabovca.29 Njego-
vo direktno učešće u ubistvu osamnaest Bošnjaka u ovom kontekstu nije moglo biti
dokazano. Dvije sedmice nakon presude Maksimu Sokoloviću, 15.12.1999. godine,
Vrhovni zemaljski sud Bavarske, osudio je Kušljića na doživotnu kaznu za genocid.30
Pošto se ovdje radilo o zločinu počinjenom u stranoj zemlji, sud je kao pravni osnov
za procesuiranje ovog slučaja našao u članu 6. Njemačkog krivičnog zakonika. Ta-
kođer, sud je ustanovio da je Kušljić dobrovoljno došao u Njemačku 1993. godine,
nastanio se stalno i oženio Njemicu.31 Sud je utvrdio da je Kušljić, putem ubijanja
Bošnjaka, učestvovanja u deportacijama i naređivanja deportacija pripadnika religij-
ske ili etničke grupe, stavio tu grupu u položaj djelimičnog ili potpunog nestanka,
počinio zločin genocida prema članu 220a Njemačkog krivičnog zakona.32 Kušljić je
podnio žalbu Saveznom vrhovnom sudu (Bundesgerichtshof), koji je odbio njegovu
žalbu i potvrdio ranije izrečenu doživotnu kaznu 21. februara 2001. godine.33 Kušljić
je prema nerazjašnjenim okolnostima pušten iz zatvora 2006. godine, deportovan u
Bosnu i Hercegovinu i zabranjen mu je svaki daljnji ulazak u Njemačku.34 Poznato
je da je Kušljić podnio apelaciju pred Ustavnim sudom Bosne i Hercegovine koja je
odbijena.35 Naime, Kušljić se žalio da mu je povrijeđeno njegovo pravo na pravično
suđenje, jer “Bosna i Hercegovina nije tražila ekstradiciju za apelanta koji je uhapšen,
procesuiran i nalazi se na izdržavanju kazne u SR Njemačkoj“.36 Prema medijima iz
Republike Srpske, Kušljić je pušten nakon što je Haški tribunal Radoslavu Brđaninu,
predsjedniku Kriznog štaba Autonomne regije Krajina, odbacio optužbu za genocid,
28
Ibid.
29
Ibid.
30
Kušljić je uhapšen 1998. godine u Münchenu.
31
Prema pisanju srbijanskih medija, Kušljića je policiji prijavila Šefija Lihović koja ga je srela
na ulici u Münchenu.
32
TRAIL
33
Ibid.
34
Navodno je njemački savezni tužilac donio odluku da bude pušten iz zatvora. Vidjeti Đurađ
Kušljić ne posustaje u borbi za pravdu, Goran Đurić, Blic, 06.09.2008. http://www.blic.rs/
repsrpska.php?id=55793, pristupljeno 20.07.2015.
35
Ustavni Sud je odbio apelaciju, jer je “apelacija je ratione materiae inkompatibilna sa Ustavom’“
36
Vidjeti Ustavni Sud Bosne i Hercegovine, predmet broj AP-63/06, http://www.ccbh.ba/bos/
odluke/povuci_html.php?pid=68855, pristupljeno 20.07.2015.

Godišnjak 2015/64
 Genocid nad Bošnjacima i njemačko pravosuđe: univerzalna jurisdikcija za genocid

ali je, kako se navodi, presuda ostala na snazi.37 Kušljić najavljuje da će nastaviti
borbu s njemačkim pravosuđem, jer je presuda “kamen oko vrata našoj deci” te da
se nekoliko puta obraćao vlastima RS-a, koji mu nisu odgovarali na pisma.38

Zaključak

Njemačka je prihvatila ideju univerzalne nadležnosti i tako dopustila svojim su-

dovima da sude u slučajevima kršenja međunarodnih prava. Osim navedenih pred-
meta, njemačko tužilaštvo je bilo otvorilo predmet protiv Dušana Tadića za zloči-
ne počinjene u Prijedoru. Ubrzo nakon prikupljenih dokaza, predmet je na zahtjev
Haškog tribunala prebačen u Den Haag. U međuvremenu, Njemačka je usvojila
amandman na krivični postupak, gdje se ne podržava pokretanje slučajeva za koje
postoji velika vjerovatnoća da će biti procesuirani na međunarodnom sudu ili na
sudu države na čijoj teritoriji se zločin počinio.39 Osim izmjene u Krivičnom zako-
nu, uspostavljanje Haškog tribunala, kao i Suda BiH, prekinulo je praksu suđenja
za ratne zločine u Njemačkoj. Predmeti Đajić, Sokolović, Kušljić, a naročito Jorgić,
predstavljaju presedan u međunarodnom krivičnom pravu. Poslije postupaka u Nje-
mačkoj pokreću se postupci u drugim evropskim državama: Refik Sarić u Danskoj40,
Duško Cvjetković u Austriji41, a nedavno je Norveška pokrenula postupak za poči-
njene ratne zločine u Bosni i Hercegovini. Nekoliko najvažnijih zaključaka koji se iz
ovih presuda mogu izvesti su: da se genocid može izvršiti na malom teritorijalnom
prostoru; da je genocid počinjen na području Kalesije, Foče, Doboja i Kotor Varoši,
te da je utvrđena univerzalna jurisdikcija za počinjene zločine. Od posebne važnosti
je presuda Jorgiću, jer je ona potvrđena od Evropskog suda za ljudska prava.

37
Ibid.
38
Jer prema Kušljiću: ‘’Postoji mogućnost da institucije BiH pokrenu inicijativu da se ta prav-
na kvalifikacija preispita, a ukoliko niko ne bude reagovao onda će se stvoriti utisak da se drža-
va slaže sa tvrdnjom da je ovde počinjen genocid.’’ Koliko mu je stalo da dokaže da genocid
nije počinjen u njegovom rodnom selu, pokazuje i činjenica da je upisao Pravni fakultet, “a
doktorska disertacija će biti vezana za genocid’” .
39
Izgubljeni ratni zločinci, Centar za istrživačko novinarstvo, 20.juli 2006., http://www.cin.
ba/Print /?cid=470,2,1, pristupljeno 20.07.2015. U obrazloženju stoji da nadležnost trećih
država treba biti shvaćeno kao dopunska nadležnost čija je svrha sprječavanje izbjegavanja
kazne od optuženog.
40
Osuđen na 8 godina zatvora.
41
Oslobođen od porote.

Godišnjak 2015/65