1

‫ﻓﺼﻞ اول‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي راه‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ‬

‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي راهﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت ﻋﻤﻠﮑﺮدي و ﯾﺎ ﻧﻮع ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺑﺮﻗـﺮاري‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮان و ﺗﻮدة ﻣﺮدم‪ ،‬اﻣﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺎ اﻫـﺪاف ﻣﺨﺘﻠـﻒ در‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻬﺮي و ﺑﺮونﺷﻬﺮي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي راهﻫﺎ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ ﻧـﻮع ﻃﺮاﺣـﯽ ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻬﻢ )ﻣﺜﻞ آزادراهﻫﺎ‪ ،‬راهﻫﺎ و ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ( ﻣﻔﯿﺪﺗﺮﯾﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺴﯿﺮ و ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫ﻃﺮاﺣﯽ راه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻤﺎرهﮔﺬاري ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑـﺮد ﺗﺮاﻓﯿﮑـﯽ ﺑﯿﺸـﺘﺮﯾﻦ ﮐﻤـﮏ را ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﺸﻮري )ﻣﻠﯽ و اﺳﺘﺎﻧﯽ( ﺟﻬـﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﮐـﺮدن ﺳـﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﺴـﺌﻮﻟﯿﺖﻫـﺎي دوﻟـﺖ و روش‬
‫ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻮدﺟﮥ راه‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺪﻣﺖرﺳـﺎﻧﯽ راه‪،‬‬
‫ﺑﻤﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺟﺎﻣﻊ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﻮﺳﻌﮥ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﻌﻨﻮان اﺑﺰار ﻣﻬﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﻌﻨﻮان روش اﺻﻠﯽ ﮔﺮوهﺑﻨﺪي راهﻫﺎ ﺑﺎ روشﻫﺎ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻣﻨـﺪرج در اﯾـﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺨـﻮاﻧﯽ‬
‫دارد‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺟﻬﺖ درك ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ و ﺗﺴﻬﯿﻼت راه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺖ و اﺟﺰاء اﺻﻠﯽ‬

‫ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻃﺮاﺣﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﯽ ﻣﺠـﺰا را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﺶ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ اﺻـﻠﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل‪ ،‬ﺗﻮزﯾـﻊ‪ ،‬ﺟﻤـﻊآوري‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳـﯽ و‬
‫ﭘﺎﯾﺎن )دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﻪ(‪ .‬ﺷﮑﻞ‪ 1-1‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻓﺮﺿﯽ از ﯾﮏ ﺳﻔﺮ آزادراﻫﯽ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ اﺻﻠﯽ ﺑﺪون وﻗﻔﻪ و ﺳـﺮﯾﻊ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﺧﻮدروﻫﺎ ﺳﺮﻋﺘﺸﺎن را در راﺑﻂﻫـﺎ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان راهﻫـﺎي اﻧﺘﻘـﺎﻟﯽ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ وارد ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳـﻂ )راهﻫـﺎي ﺗﻮزﯾـﻊ( ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ را دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن وارد ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ و ﺳﭙﺲ داﺧﻞ ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ وارد دﺳﺘﺮﺳﯽﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﯾﺎ دﯾﮕـﺮ ﻣﻘﺎﺻـﺪ ﭘﺎﯾـﺎﻧﯽ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ در ﻣﺤﻞﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از ﺷﺶ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﯾﮏ ﺳﻔﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮاي آن ﻋﻤﻠﮑـﺮد ﻃـﺮح ﺷـﺪه‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺣﺠـﻢ ﮐـﻞ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳـﻔﺮ‬
‫آزادراﻫﯽ داراي ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺣﺮﮐﺘـﯽ ﺑـﻮده و ﺑﻌـﺪ از آزادراه ﺑﺘﺮﺗﯿـﺐ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎي ﺗﻮزﯾـﻊﮐﻨﻨـﺪه‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ و راهﻫﺎي دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﻔﺮﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺶ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮد وﻟﯽ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺴـﻬﯿﻼت‬
‫ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﮥ ﮐﺎﻣﻞ )ﺷﺶ ﻣﺮﺣﻠﻪاي( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﺿـﻌﯿﺖ ﮐـﻢ ﺗـﺮاﮐﻢ ﺣﻮﻣـﻪ‬

‫‪2‬‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺠﻤﻌﯽ ﺗﺮاﻓﯿﮏ در اﺟﺰاي ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ ..‬ﺑﺎ اﯾـﻦ وﺟـﻮد‪ ،‬ﮔـﺎﻫﯽ اوﻗـﺎت‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد اﺟﺰاي زﻧﺠﯿﺮه‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮﻟﺪ‪ ‬ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺑﺰرگ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺧـﻂ از‬
‫آزادراه را در ﻃﯽ دورهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺼﯽ ﭘﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﯿﻦ ﺣـﺎﻟﺘﯽ ﻣﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ ﺑـﺪون اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮﻻزم ﻣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﯾﮏ راﺑﻂ ﻫﺪاﯾﺖ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣـﺬف ﺗﺴـﻬﯿﻼت‪ ،‬ﻟﻄﻤـﻪاي ﺑـﻪ ﺳﻠﺴـﻠﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﯾﺎ اﺟﺰاي ﻃﺮاﺣﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدي وارد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ آﻧﻬـﺎ را ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﻨﻮز ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :1-1‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻔﺮ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐـﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻬـﻢ ﻧﺎﺑﺴـﺎﻣﺎﻧﯽ راه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل راهﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻮﻟّﺪ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد و ﺗﺮاﮐﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ارﺗﺒـﺎط ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﺳـﺮﯾﻊاﻟﺴـﯿﺮ ﺑـﺎ ﭘﺎرﮐﯿﻨـﮓ‬
‫ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ واﺳﻄﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل و ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ و ﯾﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑـﯿﻦ آزادراه و ﻣﻮﻟّـﺪ‬
‫ﺗﺮاﻓﯿﮑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﺮﯾﺪ از اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﺗﻮزﯾﻊﮐﻨﻨﺪه و ﯾﺎ ﮐﻤﺒﻮد ﮔﺮدشﻫﺎي داﺧﻠﯽ در ﺟﺬبﮐﻨﻨـﺪهﻫـﺎي ﺗﺮاﻓﯿـﮏ‪،‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﺲزدن ﺗﺮاﻓﯿﮏ در آزادراه ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ داﺧﻠﯽ ﮐﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨﺪة ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﺮدن ﮐﻠﯿﮥ ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ آزادراهﻫﺎي ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑـﺎﻻ و ﺗﺴـﻬﯿﻼت ﺗﻮﻗﻔﮕـﺎﻫﯽ اﺳـﺖ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ آزادراه ﺑﻪ ﻣﻮﻟّﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯽرﺳﺪ ﺳﺮﻋﺖ در راﺑﻂ ﺧﺮوﺟﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻮزﯾﻊ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ‬
‫در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ )ﺗﻮﻗﻔﮕﺎه( ﺗﻮﺳﻂ راهﻫﺎي ﺗﻮزﯾﻊﮐﻨﻨﺪه ﻓﺮﻋﯽ ﯾﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي داﺧﻞ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻄﻮط ﯾﺎ راهﻫﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﺗﻮزﯾﻊﮐﻨﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬راهﻫﺎي ﺟﻤﻊﮐﻨﻨـﺪه ﯾـﺎ ﺧﻄـﻮط‬
‫داﺧﻞ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺮوﺟﯽ را ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎﺑﺮ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓ در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬

‫‪3‬‬
‫در ﻫﺪاﯾﺖ وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﭘﺎرﮐﯿﻨﮓﻫﺎي ﻣﺠﺰا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﯿﺎﺑـﺎنﻫـﺎي دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﻋﻤـﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي اﺻﻠﯽ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐـﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌـﻼوه ﻫـﺮ ﻃﺒﻘـﻪ ﻋﻤﻠﮑـﺮدي واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺪودهاي از ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﻃﺮاﺣﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻃﺮح ﺗﺴﻬﯿﻼت ﭘﺎﯾﺎﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎ ﭘﺨﺶﮐﻨﻨﺪه ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺮاﺣﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدي اﯾﻦ ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺷﺎﻣﻞ ﻃﺮح ﻫﺮ ﯾـﮏ از ﻣﺮاﺣـﻞ ﺣﺮﮐﺘـﯽ و ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫داﺧﻠﯽ آن در ﭘﺎﯾﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻣﺮاﺣـﻞ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺣﺮﮐﺘـﯽ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻮﻟّﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏﻫـﺎي ﮐﻮﭼـﮏ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ دو ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ از‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻼت داﺧﻠﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻮﻟّﺪﻫﺎي ﺗﺮاﻓﯿـﮏ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‪ ،‬ﻫـﺮ ﯾـﮏ از ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻌﺪاد اﺟﺰاء ﻃﺮح ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻋﺎدي ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﻫـﺎي‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺘﻘﺎل داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻼك ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺤﺪوده ﺣﺠـﻢ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ در ﻣﻌـﺎﺑﺮ ﺧﺼﻮﺻـﯽ‬
‫داﺧﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﺷﻮد‪ .‬اﯾـﻦ اﺣﺠـﺎم ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻤﺎً ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا ﻓﻀﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﻮده و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري آﻧﻬـﺎ ﺑﮑﻠـﯽ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎن اﺻﻮل ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺟﺮﯾﺎن و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺻﻮل ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺣﺮﮐﺘـﯽ ﺑـﻪ ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ آزادراه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه واﺣﺪ ﭘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺮاي اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﯿﻦ ﻣﺮاﮐـﺰ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ و آزادراه ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ و ﻟﺬا ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﻄـﻮر داﺧﻠـﯽ ﺑـﺎ ﻣﺸﺨﺼـﺎت ﻃﺮاﺣـﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ وﻓﻖ داده ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﺑﻌﺪي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه واﺣﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﯾـﮏ ﺧـﻂ از آزادراه را ﭘـﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ راﺑﻂ در آزادراه‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺤﺼـﺎري ﻣﻨﺒـﻊ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ ﺑـﺪون ﺗـﺪاﺧﻞ ﺑـﺎ‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺠﻢﻫﺎي ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب آن اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻗﺒـﻞ از اﯾﻨﮑـﻪ ﺟﺮﯾـﺎن ﺑـﻪ‬
‫راﺑﻂ ورودي ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺗﺮاﻓﯿﮏ اﺿﺎﻓﯽ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺷـﻮد‪ .‬راه‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از اﯾـﻦ ﻋﻤﻠﮑـﺮد‪،‬‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﻤﻊﮐﺮدن ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ را ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺠﻤﯽ ﮐﻪ راﺑﻂ آزادراه را ﭘـﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖدﻫﯽ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﭘﺨﺶﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺑﮑـﺎر ﺑـﺮده ﺷـﻮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨـﺪة‬
‫ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﮏ اﺗﺼﺎل ﻣﺠﺰا ﺑﺮاي آن ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟﯿـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟـﺖﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ ﯾـﮏ‬
‫ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ را ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ ﺣﺠﻤـﯽ ﮐـﻪ وﺟـﻮد ﯾـﮏ ﺗﻘـﺎﻃﻊ در ﻃـﻮل‬
‫ﭘﺨﺶﮐﻨﻨﺪه را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﻨﺪ اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺌﻮري ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎ ﺑـﺮاي دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﺑﮑﺎر رود‪ .‬ﯾﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪة ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ارﺗﺒﺎط ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﺎ ﺟﻤـﻊﮐﻨﻨـﺪه را‬
‫ﺑﺪون ﺧﯿﺎﺑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل در ﯾﮏ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺧﯿﺎﺑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺤﻠـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺗﺮاﻓﯿﮏ را از ﮔﺮوه واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺟﻤﻊ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه در ﻧﻘﻄﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ و ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺠﺎري و ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺑﻮﯾﮋه در ﻧﻘـﺎط ﻫﻤﺠـﻮار‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻤﻠﮑﺮدي را ﻣﯽﺗﻮان واﺣﺪ ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهاي ﺑﺮاي ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب آورد‪ ،‬اﻣﺎ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮ واﺳﻂ ﺑﺮاي ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﺗﻘﺎﺿـﺎي ﺗﺮاﻓﯿـﮏ‬

‫‪4‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺒﺮي از ﻣﺮﺗﺒﮥ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز و ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﯾـﮏ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﭼﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎﻣﻞ وﺟـﻮد دارد و در ﭼـﻪ ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫رواﺑﻂ ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪي ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ و راهﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺸﺨﺼﮥ ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ راهﻫﺎ و ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﺧـﺪﻣﺖ ﻧﻤـﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫اﻏﻠﺐ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎﯾﯽ از داﺧﻞ ﺷﺒﮑﻪ راهﻫﺎ و ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻮده و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺒﮑﻪﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﺎ‬
‫روﺷﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ و راهﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨـﺪي ﺳـﻔﺮ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 2-1‬ﺑﻄﻮر ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ )ﻧﻤﻮداري( اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺷﮑﻞ ‪-2-1‬اﻟﻒ ﺧﻄﻮط ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﺳـﻔﺮ‪،‬‬
‫ﺧﻄﻮط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺼﺪ ﺳﻔﺮ )داﯾﺮهﻫﺎ( را ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﻣﺘﺼـﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻋـﺮض ﻧﺴـﺒﯽ ﺧﻄـﻮط‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﯿﺰان ﻧﺴﺒﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ اﺳﺖ و اﻧﺪازه ﻧﺴﺒﯽ داﯾﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻧﺴﺒﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ و ﺟـﺬب ﺳـﻔﺮ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﯿﻦ ﻫﺮ ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺼﺪ ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﻔﺮﻫﺎ ﺑﺎﯾـﺪ در‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺤﺪودي از ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺑﻪ روﺷﯽ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ‪-2-1‬ب ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎنﺑﻨﺪي ﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﻔﺮﻫﺎي ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺠﻢ زﯾﺎد در ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺳﻔﺮﻫﺎي ﮐﻢﺣﺠﻢ در ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﯾـﺎ‬
‫اﻧﺸﻌﺎﺑﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ ‪ 2-1‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬راهﻫﺎي ﺟﻤـﻊﮐﻨﻨـﺪه و‬
‫ﺑﺰرﮔﺮاه ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻧﺎمﮔﺬاري ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻠﮑﺮدي آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺎن ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﺷـﮑﻞ دﯾـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺳﻔﺮ در ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :2-1‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻨﺪي ﺳﻔﺮﻫﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮي از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮون ﺷـﻬﺮي در ﺷـﮑﻞ ‪ 3-1‬ﻧﺸـﺎن داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫راهﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﯾﮑﺴﺮه ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﻪ ﻣﻮﻟّﺪ ﯾﺎ ﺟﺬبﮐﻨﻨﺪه ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤـﯽ از‬
‫ﺳﻔﺮﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ )راهﻫـﺎي ﺑـﺎ ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي ﻣﺘﻮﺳـﻂ( ﺷـﻬﺮﻫﺎي‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ را ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ ﻣﺘﺼـﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﮔـﺮوه‪ ،‬ﺗﺮاﻓﯿـﮏ ﻧﺎﺷـﯽ از‬

‫‪5‬‬
‫راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺰارع ﺷﺨﺼﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎرﺑﺮيﻫﺎي اراﺿﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ را ﺟﻤـﻊ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﯾـﺎ‬
‫ﺗﺮاﻓﯿﮏ را از ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ در راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :3-1‬ﻃﺮح ﻧﻤﻮداري )ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ( ﺷﺒﮑﮥ راهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي اﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي و ﺣﻮﻣﻪ ﺷـﻬﺮي‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﮐـﺮد‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﺑـﺪﻟﯿﻞ ﻓﺮاواﻧـﯽ ﺳـﻔﺮ و‬
‫ﮐﺎرﺑﺮيﻫﺎي اراﺿﯽ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺮاﮐﺰ ﺧﺎص ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻔﺮ ﻣﺸﮑﻞﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي و ﺣﻮﻣﻪ ﻧﮑﺎت دﯾﮕـﺮي‬
‫ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺎﻧﻤﺎﯾﯽ ﺗﻘﺎﻃﻊﻫﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﮏ ﺷﺒﮑﮥ ﺗﺮاﻓﯿﮑﯽ ﮐﺎرا و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﮑﻞ‪ 4-1‬ﺷـﺒﮑﻪ ﺧﯿﺎﺑـﺎﻧﯽ‬
‫ﺣﻮﻣﮥ ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي را ﺑﻄﻮر ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ‪ :4-1‬ﻃﺮح ﻧﻤﻮداري )ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ( ﺑﺨﺸﯽ از ﺷﺒﮑﻪ ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺣﻮﻣﻪ ﺷﻬﺮ‬

‫ﮐﻨﺘﺮل و ﻧﯿﺎزﻫﺎي دﺳﺘﺮﺳﯽ‬

‫دو ﻧﮑﺘﮥ ﻋﻤﺪه در ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺷﺒﮑﮥ راه و ﺧﯿﺎﺑﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ و دﺳﺘﺮﺳﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻀـﺎد‬
‫ﺑﯿﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ روان و ﺳﺮﯾﻊ از ﯾﮑﺴﻮ و ﺗﺄﻣﯿﻦ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺎط ﭘﺮاﮐﻨـﺪة ﻣﺒـﺪأ و ﻣﻘﺼـﺪ از ﺳـﻮي دﯾﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻧﻘﺶ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻪ وﻇﯿﻔﻪ اﺻﻠﯽ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪي در اﯾﺠﺎد دﺳﺘﺮﺳﯽ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‪ ،‬وﻇﯿﻔﮥ اﺻﻠﯽ راهﻫﺎي ﻣﺤﻠـﯽ و ﺧﯿﺎﺑـﺎنﻫـﺎ‪ ،‬ﺗـﺄﻣﯿﻦ دﺳﺘﺮﺳـﯽ اﺳـﺖ )اﻓـﺰاﯾﺶ دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺗﻮان ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﺮدد( ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯿـﺰان ﮐﻨﺘـﺮل دﺳﺘﺮﺳـﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻬﻤـﯽ در ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻃﺒﻘـﻪﺑﻨـﺪي‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدي راه و ﺧﯿﺎﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﺷﺒﮑﻪ راه و ﺧﯿﺎﺑﺎن داراي ﻧﻘﺶ دوﮔﺎﻧﻪاي اﺳـﺖ‪ ،‬ﯾﮑـﯽ ﺗـﺄﻣﯿﻦ دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﻼك و دﯾﮕﺮي رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﺳﺘﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺣﺘﻤﯽ ﻫﺮ ﻣﺤﺪودهاي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻌﺎﺑﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺟﺰاء ﮐﯿﻔﯽ ﻣﺘﻌـﺪدي ﻫﻤﭽـﻮن راﺣﺘـﯽ‬
‫ﺳﻔﺮ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ ﺳﺮﻋﺖ را ﺑﺎ ﻫﻢ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣـﻞ‪ ،‬ﺳـﺮﻋﺖ ﭘﯿﻤـﺎﯾﺶ ﯾـﺎ زﻣـﺎن ﺳـﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ ‪ :5-1‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ رواﻧﯽ ﺗﺮاﻓﯿﮏ و دﺳﺘﺮﺳﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي داراي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ 2-1‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ردهﺑﻨﺪي ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﻨﻄﻘـﯽ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ راه اﺷﺎره دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﺳـﻔﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ از راهﻫﺎ ﺳﺮوﯾﺲ داده ﻣﯽﺷﻮد ﻧﯿﺰ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﮔـﺮدد‪ .‬ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﻣﺴـﺎﻓﺖﻫـﺎي ﺳـﻔﺮ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدي در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺮﺳﯽ اﻣﻼك و ﻧﯿﺎزﻫﺎي رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﺮونﺷﻬﺮي ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺎﺣﯿﻪاي اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺻـﻠﯽ‬
‫ﯾﺎ ﺗﻮزﯾﻊ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ از رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻌﺎدل‪ ،‬ﻫﻢ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫و ﻫﻢ دﺳﺘﺮﺳﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺷﮑﻞ ‪ ،5-1‬ﺑﻄﻮر ﻧﻤﻮداري )ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ( ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﯿﺰان ﮐﻨﺘﺮل دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺧﯿﺎﺑﺎن و راه در ﻓﺼﻞ ‪ ،2‬ﺑﺨﺶ "ﮐﻨﺘـﺮل دﺳﺘﺮﺳـﯽ و‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ" اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺣﺎوي ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺴﻬﯿﻼت راه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي و ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﺑﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪﯾﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﻧﺸﺮﯾﮥ ادارة راهﻫﺎي ﻓﺪرال ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪي‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدي راه ﻫﺎ‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎ«]‪ [1‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي و ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬

‫‪8‬‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي و ﺑﺮون ﺷﻬﺮي از ﻧﻈﺮ ﺗﺮاﮐﻢ و ﻧﻮع ﮐﺎرﺑﺮي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺮاﮐﻢ ﺷـﺒﮑﻪﻫـﺎي ﺧﯿﺎﺑـﺎن و راه‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬
‫ﺳﻔﺮ و ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ داراي ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﺻﻮﻟﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑـﺮدي ﺷـﻬﺮي و ﺑـﺮون‬
‫ﺷﻬﺮي ﺑﻄﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ داراي ﻣﺤـﺪودة ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫ﺷﻬﺮي ﺑﻮده و ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 5000‬ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺑـﺰرگ‬
‫)ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯿﺖ ‪ 50000‬ﻧﻔﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ( و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷـﻬﺮي ﮐﻮﭼـﮏ )ﺑـﺎ ﺟﻤﻌﯿـﺖ ﺑـﯿﻦ ‪ 5000‬ﺗـﺎ ‪ 50000‬ﻧﻔـﺮ( ﺗﻘﺴـﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺎل ﻃﺮح را ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑـﺮونﺷـﻬﺮي‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪودهﻫﺎي ﺷﻬﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي‬

‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷـﻬﺮي و ﺑـﺮون ﺷـﻬﺮي ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ .‬ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ )ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ اﺻﻠﯽ(‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎي ﻓﺮﻋـﯽ )ﺗﻮزﯾـﻊﮐﻨﻨـﺪهﻫـﺎ(‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ‪ ،‬راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ و ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨـﺪي‬
‫ﻣﻔّﺼﻞﺗﺮ و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﻔّﺼﻞﺗﺮ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬

‫راهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺧﺎرج از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ و ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎي )راهﻫـﺎي(‬
‫اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ و راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي اﺻﻠﯽ از ﺷﺒﮑﻪ راهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ زﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺣﺮﮐﺖ دﻫﻠﯿﺰي ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﺖ و ﺗﺮاﮐﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ درون اﺳﺘﺎﻧﯽ و ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 50000‬ﻧﻔـﺮ ﺟﻤﻌﯿـﺖ دارد و اﮐﺜـﺮ آنﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﯿﺶ از‬
‫‪ 25000‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺮﮐﺖ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮥ ﺑﺪون وﺟﻮد اﻧﺸﻌﺎب ﺑﺠﺰ در ﻣـﻮاردي ﮐـﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ و ﺗﺮاﻓﯿﮑـﯽ ﻏﯿﺮﻋـﺎدي‬
‫اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ )ﻣﺜﻼً اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺳﺎﺣﻠﯽ(‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ داراي ﺟﻤﻌﯿﺖ زﯾﺎد‪ ،‬اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ از راهﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻠﻮغﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﺳـﻔﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻤﮑـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﺾ ﭼﻨﺪ ﺧﻂ در راهﻫﺎي اﺻـﻠﯽ اﺳـﺘﺎﻧﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺴـﺘﻢ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻـﻠﯽ ﺷـﺎﻣﻞ اﻏﻠـﺐ‬
‫آزادراهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎي اﺻـﻠﯽ در ﻗﺎﻟـﺐ دو ﮔـﺮوه ﻃﺮاﺣـﯽ ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪي ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪-1 :‬آزادراهﻫـﺎ ‪ -2‬ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻓﺮﻋﯽ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺒﮑﻪاي ﺑـﺎ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت ﺧـﺪﻣﺖرﺳـﺎﻧﯽ‬
‫زﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ و دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺎط ﻣﻮﻟّﺪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪ( ﮐﻪ ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ ﺟﺬب ﺗﺮاﻓﯿﮏ از ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي دور ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﺮوﯾﺲ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮥ ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺎﻧﯽ و ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮي‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪ -3‬ﻓﺎﺻﻠﮥ داﺧﻠﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﮐﻠﯿﮥ ﻣﻨﺎﻃﻖ آﺑﺎد در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﻨﻄﻘـﯽ از ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي دﻫﻠﯿﺰي ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ردﯾﻒﻫﺎي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﺳﻔﺮ و ﺗﺮاﮐﻢﻫﺎي ﺳﻔﺮ ﺑـﯿﺶ از‬
‫ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﯾﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻ و ﺣﺪاﻗﻞ ﺗـﺪاﺧﻞ ﺑـﺎ ﺣﺮﮐـﺖ ﻋﺒـﻮري را ﻓـﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬

‫ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي اﺻﻮﻻً و ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي ﺧـﺪﻣﺖ ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﻔﺮﻫﺎي داﺧـﻞ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﯽ را ﺟﻤﻊآوري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ راهﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ ﺳﻔﺮ آﻧﻬﺎ ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮ‬
‫از راهﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻓﺮﻋﯽ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي اﺻﻠﯽ‪:‬‬
‫اﯾﻦ راهﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻃﯽ از اﺳﺘﺎن ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر راهﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻗـﺮار ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘـﺮي ﮐـﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﻮﺳـﯿﻠﮥ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮﻟّﺪﻫﺎي ﺗﺮاﻓﯿﮑﯽ داراي اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻌﺎدل داﺧﻞ اﺳـﺘﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺘﻤﻊﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎﻧﻪﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘـﻞ آﺑـﯽ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﻌـﺪﻧﯽ و ﮐﺸـﺎورزي ﻣﻬـﻢ‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺖ رﺳـﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ارﺗﺒﺎط اﯾـﻦ ﻧﻘـﺎط را ﺑـﺎ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺑـﺰرگ و ﮐﻮﭼـﮏ ﻧﺰدﯾـﮏ و ﯾـﺎ ﺑـﺎ راهﻫـﺎي ﻣﺮﺗﺒـﮥ ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻪ دﻫﻠﯿﺰﻫﺎي ﺳﻔﺮ داﺧﻞ اﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ب( ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ‪:‬‬

‫اﯾﻦ راهﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ در ﻓﻮاﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ را از راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﻠﯿﮥ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫آﺑﺎد را در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻨﻄﻘﯽ از راهﻫﺎي ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﺑﻘﯿﮥ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﻮﻟّﺪﻫﺎي ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻣﻬﻢ ﻣﺤﻠﯽ را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﭘﯿﻮﻧﺪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ راه ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ راه ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫـﺎ و ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎي ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺻـﻮﻻً دﺳﺘﺮﺳـﯽ ﺑـﻪ‬
‫زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺷﺒﮑﮥ راهﻫﺎي ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﻔﺮﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه را ﺳﺎﻣﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳﯿﺴـﺘﻢ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠﯿﮥ راهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﺒﻘﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي درﺟﻪ ‪ 1‬و ‪ 2‬و ﻧﯿـﺰ راهﻫـﺎي ﺟﻤـﻊﮐﻨﻨـﺪه ﻗـﺮار‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮة ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‬

‫‪10‬‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻌﯿﺎر ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪ راهﻫﺎ اﺻﻮﻻً ﺑﺼﻮرت ﮐﯿﻔـﯽ ﺑﯿـﺎن ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ..‬ﺑـﺪﻟﯿﻞ ﺗﻔـﺎوت ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑـﯿﻦ ﺷـﻬﺮﻫﺎ و وﺳـﻌﺖ آنﻫـﺎ‪ ،‬ﺗـﺮاﮐﻢ ﺷـﺒﮑﻪ راهﻫـﺎ و اﻟﮕـﻮﻫـﺎي آن(‪،‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي وﺳﻌﺖ ﻣﺮاﮐﺰ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻃﻮل ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ و ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎ در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ و در ﻫﻤـﮥ ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎ‬
‫ﺑﮑﺎر ﻧﻤﯽ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه در ﺑﺴـﯿﺎري از اﺳـﺘﺎنﻫـﺎ )در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻃﻮل ﮐﻞ راهﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﺑﯿﺎن ﺷﻮد( ﺳـﺎزﮔﺎري ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪاي در ﺣـﺪود ﻧﺴـﺒﯽ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 6-1‬ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ درﺻﺪﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده از اﺟﺰاي ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮي اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻘـﺎدﯾﺮ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ در اﯾﻦ ﺟﺪول ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺷﺒﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧـﻮاﺣﯽاي ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺷﺒﮑﻪ راهﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺪود درﺻـﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻃﻮل ﻫﺮ دو ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه ﻓﺮﻋـﯽ و اﺻـﻠﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬درﺻـﺪ ﺟﻤـﻊﮐﻨﻨـﺪهﻫـﺎ در‬
‫ﻧﻮاﺣﯽاي ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﺷﺒﮑﻪاي ﻣـﻨﻈﻢﺗـﺮي دارﻧـﺪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﻧـﻮاﺣﯽاي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﻈـﻢ ﺷـﺒﮑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮐﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺻﺪ ﻣﺠﻤﻮع ﻃﻮل راه ﺑﺮونﺷﻬﺮي‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ‬

‫‪2-%4‬‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ‬
‫‪ 6-%12‬و اﻏﻠﺐ اﯾﺎﻟﺖﻫﺎ ‪%10-7‬‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﺑﻌﻼوة ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻓﺮﻋﯽ‬
‫‪20-%25‬‬ ‫راه ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه‬
‫‪65-%75‬‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ راه ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﺟﺪول ‪ :6-1‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮد راه ﺑﺮونﺷﻬﺮي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي راه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي‬

‫ﭼﻬﺎر ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮاي راهﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺷﻬﺮي )ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ(‪،‬‬
‫‪ -2‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ )ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ(‪،‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ )ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ(‪،‬‬
‫‪ -4‬ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت در ﺣﺎﻟﺖ و ﻣﯿﺰان ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي و ﺑﺮونﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺗﻔﺎوت در ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺷـﻬﺮي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﺷﻬﺮي‬

‫در ﻫﺮ ﻧﺎﺣﯿﮥ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ و راهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع و ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺳـﻔﺮي ﮐـﻪ از ﻃﺮﯾـﻖ آﻧﻬـﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ﮐﻮﭼﮏ )ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﻢﺗﺮ از ‪ 50000‬ﻧﻔـﺮ(‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد و ﻃـﻮل اﯾـﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و اﻫﻤﯿﺖ آن‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در درﺟﮥ اول از ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳـﻔﺮﻫﺎي ﻋﺒـﻮري‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺑﺰرگ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻌﺎﺑﺮ‪ ،‬از ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي ﻫـﻢ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﯾﺎ ﺑﯿﺶ از آن‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫ﻫﺎي ﻋﺒﻮر و ﻣﺮور داﺧﻞ ﺷﻬﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ اﺻﻠﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﺑﺎ ﺑـﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺣﺠـﻢ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ و ﻃـﻮﻻﻧﯽﺗـﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ رﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﮐﻞ ﺳﻔﺮﻫﺎي درون ﺷﻬﺮي را ﺳﺎﻣﺎن ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ ﻫـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﮐﻪ درﺻﺪ ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﮐﻞ ﺷﺒﮑﻪ راهﻫﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ داﺧﻠﯽ و ﻫـﻢ از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺸﻌﺎبﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺮون ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﺗﺮاﻓﯿﮏ ورودي و ﺧﺮوﺟﯽ ﺷﻬﺮ و ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻋﺒﻮري را اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻌﻼوه‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻬﻢ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ و ﺗﺠﺎري و ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﺮاﮐﺰ ﺣﻮﻣﻪ ﺷﻬﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪،‬‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي ﺑﺮون ﺷﻬﺮي را ﮐﻪ از ﻣﺤﺪوده ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﻣـﯽﮔـﺬرد‪،‬‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺧﺪﻣﺖ داده ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤـﺎم ﻣﻌـﺎﺑﺮ داراي ﮐﻨﺘـﺮل‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﮐﻠﯽ و ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ وﺟـﻮد اﯾـﻦ ﺳﯿﺴـﺘﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي داراي ﮐﻨﺘﺮل دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻣﺸﺨﺼـﺎت ﻣﻌـﺎﺑﺮ داراي ﮐﻨﺘـﺮل دﺳﺘﺮﺳـﯽ‪،‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ردهﺑﻨﺪي ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ (1‬آزادراهﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﯾﺎﻟﺘﯽ‬
‫‪ (2‬دﯾﮕﺮ آزادراهﻫﺎ‬
‫‪ (3‬دﯾﮕﺮ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ )ﺑﺎ ﮐﻨﺘﺮل دﺳﺘﺮﺳﯽ ﮐﻠﯽ و ﻣﺤﺪود(‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪﺑﻨﺪي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺷﻬﺮي ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗـﺮاﮐﻢ ﻣﻘﺼـﺪ در ﻗﺴـﻤﺖﻫـﺎي ﺧـﺎص ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﺷﻬﺮي ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻏﻠﺐ ﻗﺎﻋﺪه ﺛﺎﺑﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ )در ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮي( ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﻦ ‪ 1/6‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺠـﺎري ﻣﺮﮐـﺰي ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ‪ 8‬ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ ﯾـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺣﻮﻣﻪاي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ اراﺿﯽ ﻣﺠﺎور ﺗﺎﺑﻊ ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺴﻬﯿﻼت واﻗﻊ در زﯾﺮﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ورود ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺧﺪﻣﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮدي اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻌﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﮥ ﮐﺎﻣﻼً ﻓﺮﻋﯽ دارد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻓﺮﻋﯽ ﺷﻬﺮي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻓﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﮑﻤﻞ آن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎي اﺻﻠﯽ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑـﺮ اﯾﺠـﺎد دﺳﺘﺮﺳـﯽ اراﺿـﯽ دارد و ﺳـﻄﺢ ﭘـﺎﯾﯿﻨﯽ از‬
‫رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺎﻣﻞ راهﻫﺎي ﻣﻮاﺻﻼﺗﯽ ﺷﻬﺮي و ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫـﺎي ﺑـﺮون ﺷـﻬﺮي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺑﯿﻦ ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﻓﺮﻋﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑـﯿﻦ ‪ 0/2‬ﺗـﺎ ‪ 1‬ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ در ﻣﺮاﮐـﺰ ﺗﺠـﺎري و ‪ 3‬ﺗـﺎ ‪5‬‬
‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﻮﻣﻪ ﺷﻬﺮي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 2‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪة ﺷﻬﺮي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬دو وﻇﯿﻔﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻣـﻼك و ﮔـﺮدش ﺗﺮاﻓﯿـﮏ در داﺧـﻞ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺴـﮑﻮﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺎري و ﺻﻨﻌﺘﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﺪ و ﺗﻮزﯾﻊ ﺳﻔﺮﻫﺎ از ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ ﺗﺎ ﻣﻘﺼﺪ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﺗﺮاﻓﯿـﮏ‬

‫‪12‬‬
‫را از ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺟﻤﻊ ﮐـﺮده و آﻧﻬـﺎ را وارد ﺳﯿﺴـﺘﻢ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ‪ .‬در ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﺗﺠﺎري ﻣﺮﮐﺰي و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ داراي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺮاﮐﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺎﻣﻞ ﺷـﺒﮑﮥ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي اﺗﻮﺑﻮﺳﺮاﻧﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻣﺤﻠﯽ ﺷﻬﺮي‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻣﺤﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻠﯿﮥ ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ردة ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻗـﺮار ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳﯿﺴـﺘﻢ‪،‬‬
‫اﺻﻮﻻً دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ اﻣﻼك ﻣﺠﺎور و ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ردة ﺑﺎﻻﺗﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳﯿﺴـﺘﻢ‪،‬‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ را اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي اﺗﻮﺑﻮس ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻮﻋﺎً در ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻋﺒﻮري ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﻮل ﻣﻌﺒﺮ و ﻣﺴﯿﺮ ﺳﻔﺮ در ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬

‫ﺟﺪول‪ 7-1‬ﺑﺼﻮرت ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ و درﺻﺪ ﻃـﻮل راه ﻫـﺮ ﯾـﮏ از ﺳﯿﺴـﺘﻢﻫـﺎي ﻋﻤﻠﮑـﺮدي در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺑﻮﺟـﻮد‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺤﺪودة درﺻﺪﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر در ﺟﺪول ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺪوده‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ‬
‫)‪ (%‬ﺣﺠﻢ ﺳﻔﺮ‬ ‫)‪ (%‬ﻃﻮل‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ‬ ‫‪40-65‬‬ ‫‪5-10‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﺑﻌﻼوه ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ‬ ‫‪65-80‬‬ ‫‪15-25‬‬
‫ﻓﺮﻋﯽ‬
‫راه ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه‬ ‫‪5-10‬‬ ‫‪5-10‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ راه ﻣﺤﻠّﯽ‬ ‫‪10-30‬‬ ‫‪65-80‬‬
‫ﺟﺪول ‪ :7-1‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺷﻬﺮي‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﯽ از ﻃﺮاﺣﯽ‬

‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي را ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻮﻋﯽ از ﻃﺮاﺣـﯽ راه ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ‪ .‬دو‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪه در اﺛﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آزادراهﻫﺎ ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬آزادراه ﺑـﻪ ﺧـﻮدي ﺧـﻮد‬
‫ﯾﮏ رده ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷـﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ ﻃـﺮح ﻫﻨﺪﺳـﯽ‬
‫ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﻃﺮح ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﻓﺼـﻮل ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺷـﺮﯾﺎﻧﯽﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ‪ ،‬راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ و ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ ﯾﮏ ﻓﺼﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ آزادراه اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻓـﺰودن‬
‫اﺻﻄﻼح ﻣﺘﻌﺎرف ﺟﻬﺎﻧﯽ "آزادراه" ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎﻣﻼً ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي از‬
‫اﻧﻮاع ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺮاي آن ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻋﻤﺪة دوم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻃﺮح ﻫﻨﺪﺳﯽ و ﺳﻄﻮح ﻇﺮﻓﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻄـﻮر ﺳـﻨﺘﯽ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺤﺪودهﻫﺎي ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ راهﻫﺎي ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‪،‬‬

‫‪13‬‬
‫ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﯿﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖدﻫﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽداد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑـﻮد ﺗﻔـﺎوت ﻋﻤـﺪهاي در‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻣﻌﯿﺎر ﻃﺮاﺣﯽ و ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖدﻫﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮑﺮد راه ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬اﺣﺠﺎم ﺑﺮاي ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻃﺮح ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ درﺟﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ از رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ را ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮدي و ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻣﻼك ﻣﺠـﺎور‪ ،‬وﻇﯿﻔـﮥ اﺻـﻠﯽ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن ﻣﺤﺪود ﮔﺮدد ﺗﺎ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺟﻤـﻊﮐﻨﻨـﺪهﻫـﺎ دو وﻇﯿﻔـﮥ ﺗـﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﻔﺮ ﮐﻮﺗﺎه و ﺗﻐﺬﯾﮥ ﺷﺮﯾﺎﻧﯽﻫﺎ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‪ ،‬ﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﻫﻢ ﺧﺪﻣﺖرﺳـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ اﻣـﻼك‬
‫ﻣﺠﺎور را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻃـﺮح و ﺳـﻄﺢ ﺧـﺪﻣﺖدﻫـﯽ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ ﻣﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ و راهﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﻃﻮل ﺳﻔﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼـﻮن دﺳﺘﺮﺳـﯽ اﻣـﻼك‪ ،‬اﺻـﻠﯽﺗـﺮﯾﻦ‬
‫وﻇﯿﻔﮥ آنﻫﺎ اﺳﺖ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ رواﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎﻻ و ﺳﺮﻋﺖ ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ زﯾﺎد ﻧﺪارد‪ .‬اﯾـﻦ ﻋﻤﻠﮑـﺮد‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻃﺮح و ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖدﻫﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮاي ﻃﺮاح ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدﯾﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻃﺮح ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺑﺪون ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻃﺮاح ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺪف ﮐﻠﯽ از ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖ را ﮐﻪ راه و ﺧﯿﺎﺑـﺎن‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫آن ﻃﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ )ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ( ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻃﺮاﺣـﯽ‬
‫ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺳﺎزﮔﺎري دارد‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻤﻠﮑﺮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ راه اراﺋﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺧﺪﻣﺖدﻫـﯽ ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد‪ ،‬ﺣﺠﻢ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه‪ ،‬اﺳﺎس ﻣﻨﻄﻘـﯽ و ﺑـﺎ ﺻـﺮﻓﻪاي در دﺳـﺖ‬
‫ﻃﺮاح‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺳﺮﻋﺖ ﻃﺮح و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻫﻨﺪﺳﯽ در ﻣﺤﺪودة ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روش ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻃﺮاﺣﯽ راه را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠـﻮﺑﯽ ﺗﮑﺎﻣـﻞ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬

‫‪14‬‬
15