dŸ+|ŸÚ{ì : 45 dŸ+º¿£ : 3 n_óe~Æ eÖdŸ|ŸçÜ¿£ Èqe] 2017 22

$|ŸÔáTï “sÁÇVŸ²D
™d+&†jYT ÿ|ŸÎ+<Š+ ÔásÇÔá uó²sÁÔY... uó„$wŸ«<ŠÝsÁôq+
¿ìsÁDY ]›E
$|ŸÔáTï\ “sÁÇVŸ²DÔÃHû dŸTd¾œs_óe~Æ kÍ<óŠ«+!
&†öö |¾.›.<óŠsY #áç¿£‹]ï
$|ŸÔáTï “sÁÇVŸ²D : ¥¿£ŒD, kÍeTsÁÆ« “sˆD+
€sY.¿. CÉÕHŽ, $. ÜsÁT|Ÿð>±ÞÙ,
sÁkÍjáTq |Ÿ]çXøeTýË¢ ç|ŸeÖ<‘\T ` uó„ç<ŠÔ ç|ŸeÖD²\T
m+. dŸÖsÁ«HsjáTDHŽ

ç|ŸÔû«¿£ y«dŸ+
$|ŸÔáTï “sÁÇVŸ²D : Ôá¿£ŒD dŸÎ+<Šq çbÍeTTK«Ôá
n$TÔY >·TbÍï, eTV²wt d¾. $TçXæ
$¥wŸ¼ y«dŸ+
$|ŸÔáTï eTT|ŸÚÎ “ysÁD, n_óe~Ý ` ™d+&†jYT ÿ|ŸÎ+<Š+
dŸ+ÔÃwt Å£”eÖsY
2 jîÖÈq 2017 Èqe]
»qe] 2017 dü+|ü⁄{Ï : 45 dü+∫ø£ : 3

eTTK´ dü + bÕ<ä ≈ £ î \T : B|æø± ø£#·Ã˝Ÿ

e]wü˜ dü+bÕ<ä≈£î&ÉT : $»j·T≈£îe÷sY y˚<ä–]
dü+bÕ<ä≈£î&ÉT : eTVü≤eTà<é dæsêEB›Hé
ISSN : 0971-8729

jÓ÷»q
C≤sTT+{Ÿ &Ó’¬sø£ºsY (Áb˛&Éø£åHé) : $.¬ø. MTHê
e-mail : yojana_telugu@yahoo.co.in
e-mail : yojana.telugu@nic.in

ÄH√uÛÑÁ<ë Áø£‘·y√j·TqTÔ $X¯«‘·' (ñ‘·ÔeT uÛ≤yê\T nìïyÓ’|ü⁄\ qT+&ç sêyê*)

á dü+∫ø£˝À...
1. ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ ‘·sê«‘· uÛ≤s¡‘.Y .. uÛ$Ñ wü´<äs› Ù¡ q+ 5 8. $|ü‘T· Ô eTT|ü⁄Œ ìyês¡D, n_Ûeè~› 29
` øÏsD¡ Y ]õE ` ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ ` Ábı dü+‘√wt ≈£îe÷sY
2. $|ü‘T· \Ô ìs¡«Vü≤D‘√H˚ düTdæsú ê_Ûeè~∆ kÕ<Û´ä +! 8 9. Je $|ü‘T· \Ô ø±s¡D≤\T ` uÛ$Ñ wü´‘·TÔ 33
` &܈ˆ |æ.õ.<Ûsä Y #·Áø£ã]Ô ` ns¡ÃHê dü÷<é
3. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D : •ø£Då , kÕeTs¡´∆ ìsêàD+ 11 10. Ä|ü<ä düeTj·T+˝À yÓqï+{Ï ì*#˚ H˚d+Ôü Äø±X¯yêDÏ 39
` m+. dü÷s¡´Hêsêj·TDHé ` j·T+.mdt. \øÏàå
4. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D : •ø£Då , kÕeTs¡´∆ ìsêàD+ 15 11. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D ` n+‘·sê®rj·T <äèwæº ø√D+ 42
- ÄsY.ø¬ . C…H’ ,é $. ‹s¡T|ü>±fiŸ ` ø£eT˝Ÿ øÏc˛sY
5. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D : ‘·øDå£ düŒ+<äq ÁbÕeTTK´‘· 19 12. u≤~Û‘T· \ eTH√<Ûs’Ó ´¡ + ô|+#˚˝≤ $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D 45
` &Üø£sº Y n$T‘Y >∑TbÕÔ, eTùV≤wt dæ. $TÁXÊ ` &܈ˆ Vü≤]Vü≤s¡H,é nsÁ;Hé U≤Hé
6. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D˝À düeTs¡eú +‘·yTÓ qÆ 23 13. eTT+<ädTü Ô yê‘êes¡D ôV≤#·Ã]ø£\T ` düŒ+<äq\T 47
düe÷#ês¡ e´edüú ` dæ.ø¬ .Hêj·Tø˘ ` ø¬ . sêeT#·+Á<äsêe⁄
7. $C≤„q $|ü+∫ ` ÁbÕ‘·÷] b˛‘·jT· ´ X¯sà¡ 26 14. n_Ûeè~∆ e÷s¡dZ ÷ü ∫ 50

Á|üD≤[ø£\T, n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫q düe÷#êsêìï n+<äCÒùd+<äT≈£î, ‘Ó\T>∑T, Væ≤sB, Ç+^¢wüß, nkÕ‡$T, u…+>±*, ‘·$Tfi¯+, ñs¡÷›,
eTsê؃, >∑T»sêr, eTfi¯j·÷fi¯+, |ü+C≤;, ø£qï&É, ˇ&çj·÷ uÛ≤wü\˝À yÓ\Te&ÉT‘·Tqï e÷dü|üÁ‹ø£.
jÓ÷»q (‘Ó\T>∑T) #·+<ë $esê\T
1 dü+e‘·‡sêìøÏ ` s¡÷. 230/` 2 dü+e‘·‡sê\≈£î ` s¡÷. 430/` 3 dü+e‘·‡sê\≈£î ` s¡÷. 610/`
eT]ìï $esê\ ø√dü+ : 040`27546312 /13 / 14 á bò˛Hé q+ãs¡¢≈£î düsÁ|ü~+#·+&ç.
#·+<ëqT Bharatkosh.gov.in ôd’{Ÿ˝À Publications Division *+≈£îqT øÏ¢ø˘ #˚dæ ÄHé˝…’Hé <ë«sê #Ó*¢+#·e#·Tà :
m&ç≥sY, jÓ÷»q (‘Ó\T>∑T), 205, 2e n+‘·düTÔ, dæ.õ.z. ≥esY‡, ø£yê&ç>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 080.
jÓ÷»q Á|ü#T· ]s∫q yê´kÕ\˝À e´ø£|Ô ]ü ∫q uÛ≤yê\T Äj·÷ s¡#s· TT‘·\y˚, yês¡T |üì#˚dTü qÔ ï dü+dü\ú T, Á|üuTÑÛ ‘·« n_ÛÁbÕj·÷\qT
n$ Á|ü‹_+_s#·e⁄.
jÓ÷»q˝À Á|ü#·T]+#˚ Á|üø£≥q\˝Àì nsXÊ\T Äj·÷ dü+düú\T, yê] Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î #Ó+~q$. Á|üø£≥q bÕsƒ¡+ / kÕsê+X¯+
eT÷\+>± m<äTs¡j˚T´ m≥Te+{Ï |üs¡´ekÕHê\≈£î jÓ÷»q u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#·<äT.
jÓ÷»q 2017 »qe] 3
 jÓ÷»q
ISSN : 0971-8729

N|òt m&ç≥sY‡ &Ódtÿ

dü+bÕ<äø°j·T+
Á|üø£‹ yÓ’|üØ‘·´+
e÷qe ø±s¡D+>± >±˙, Á|üø£‹Ø‘ê´>±˙ nH˚ø£ yÓ’|üØ‘ê´\≈£î eTìwæ nHê~qT+&û >∑Ts¡e⁄‘·÷H˚
ñHêï&ÉT. e÷qeC≤‹ ø£Hêï eTT+<äT uÛÑ÷$Tô|’ dü+#·]+∫q &Ó’H√kÕs¡T¢ e+{Ï uÛ≤Ø Je⁄\T ≈£L&É Ç˝≤+{Ï
yÓ’|üØ‘ê´\e\¢H˚, ‘·T&ç∫ ô|≥Tº≈£îb˛j·÷j·Tì eTq+ $+≥THêï+. n+‘˚ø±<äT, n‘·´+‘· |òüTqyÓTÆq JeHêìï
>∑&|ç qæ Ç+&Édt yê´© Hê>∑]ø£‘· ≈£L&É Ç˝≤+{Ï Á|üø£ ‹ yÓ|’ Øü ‘·´+ e\¢H˚ HêeTs¡÷bÕ\T ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+<äH~˚
ˇø£ $es¡D. u…’_˝Ÿ˝À H√yêdt ÄsYÿ˝À Ç˝≤+{Ï ˇø£ rÁeyÓTÆq Á|üø£‹ yÓ’|üØ‘·´+ qT+&ç Je⁄\qT s¡øÏå+∫q≥T¢
ñqï~. eTq uÛ≤s¡‘· ñ|üK+&É+ Á|ü|ü+#·+˝Àì Ç˝≤+{Ï rÁe yÓ’|üØ‘ê´\T dü+uÛÑ$+#˚ ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚
ñqï~. ˇø£ n+#·Hê Á|üø±s¡+, eTq <˚X¯+ 59XÊ‘êìøÏ ô|’>± rÁe uÛÑ÷ø£+bÕ\T dü+uÛÑ$+#˚ CÀHé˝À
ñqï~. yÓTT‘·Ô+, 329 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢ <˚X¯$d”Ôs¡í+˝À, 40 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡T¢ rÁe es¡<ä\≈£î >∑Ts¡j˚T´
Á|üe÷<ä+ ñqï~. dü>∑≥Tq Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+, 75 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T es¡<ä\≈£î >∑Ts¡e⁄‘·Tqï~. 1600 eT+~ Á|ü»\T ÁbÕD≤\T
ø√˝ÀŒ‘·THêïs¡T. |ü+≥, Çfi¯ófl, Á|üC≤kÂø£sê´\ qwüº+ nsTT‘˚, s¡e÷s¡$T s¡÷. 1805 ø√≥¢y˚Ts¡ ñ+≥Tqï<äì n+#·Hê!
ø£s¡Te⁄\T, es¡<ä\T, n+≥Ts√>±\T, uÛÑ÷ø£+bÕ\T, düTHêMT\T, Ç˝≤+{Ï eTVü≤e÷às¡T˝ÒM eTq≈£î ø=‘·Ô ø±<äT. n˙ï eTq+
nqTuÛÑ$+∫qy˚, nìï{ÏqT+&û ãj·T≥|ü&ç ã≥ºø£{Ϻqy˚! m+‘· øÏ¢wüº |ü]dæú‘·T\˝ÀHÓ’Hê >∑&É∫ ãj·T≥≈£îsêe&É+ e÷qeC≤‹ Á|ü‘˚´ø£‘·.
ìqïyÓTTqï{Ï #ÓHÓ’ï es¡› ‘·TbòÕqT˝À≈£L&Ü Ç~ ìs¡÷|æ‘·yÓTÆ+~. eTTK´+>± Ç˝≤+{Ï $|ü‘·ÿs¡ |ü]dæú‘·T\˝À Á|ü»\T ≈£î\, eT‘·, es¡Z
$uÒ<Ûë\T eTs¡∫, ˇø£]ø=ø£s¡T Ädüsê>± ì\e&É+ mqï<ä–q n+X¯+. nsTTq|üŒ{Ïø°, $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D nH˚<ëìì πøe\+ Á|ü»\πø
e<ä\≥+ ñ∫‘·+ ø±<äT. Á|üuÛÑT‘·«+, Á|ü»\T Çs¡TesêZ\÷, ø=+‘· dü+dæ<ä∆‘·qT, ø=+‘· Á|üD≤[ø±ã<ä∆yÓTÆq ø±sê´#·s¡DqT #˚|ü{≤º*‡
e⁄+≥T+~. á eTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô m+<äTø£+fÒ, ndü˝…’q yÓ’|üØ‘·´+ dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT düŒ+~+#·&ÜìøÏ eTq≈£î ndü\T düeTj·T+
e⁄+&Éøb£ ˛e#·TÃ. uÛÁÑ <ä‘· ˝Òø£ s¡øDå£ nH˚~ #˚‘T· \Tø±*q ‘·sT¡ yê‘· ø±<äT yÓTT<ä\yê«*‡+~. C≤rj·T $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D dü+dü,ú (mHé.&ç.m+.@.)
e+{Ï dü+düú\≈£î á $wüj·T+˝À ‘·–q ø±sê´#·s¡D≈£î ìπs›XÊ*e«&É+ »]–+~. dü+e‘·‡sê\T >∑&É∫q ø=B›, »HêuÛ≤ ô|s¡>∑≥+e\¢q÷,
|ü≥ºD°ø£s¡D e\¢q÷ Ç˝≤+{Ï $|ü‘·TÔ\ e\¢ dü+uÛÑ$+#˚ qcÕº\T n~Ûø£+ ø±kÕ>±sTT. uÛÀbÕ˝Ÿ >±´dt $cÕ<ä+, 1984, 2013˝À e∫Ãq
ñ‘·ÔsêK+&é es¡<ä\T, 2011˝À »bÕHé˝À e∫Ãq |òü⁄≈£îwæe÷ <Ó’∫ nDT Á|üe÷<äs, m+‘·{Ï e÷s¡Dø±+&ÉqT düwæº+#êjÓ÷ eTq+<äs¡≈£L
‘Ó*dæ+<˚!
kÕ<Ûës¡D+>± Á|üø£ ‹ yÓ|’ Øü ‘ê´\T m≥Te+{Ï eTT+<äTdüTÔ ôV≤#·Ã]ø£\T ˝Ò≈î£ +&Ü dü+uÛ$Ñ kÕÔsTT. 2003˝À Væ≤+<ä÷eTVü‰düeTTÁ<ä+˝À
e∫Ãq düTHêMT BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D. Ç˝≤+{Ï dü+<äsꓤ\˝À »s¡T>∑T‘·Tqï qcÕºìï eTq+ ø£˙dü kÕúsTTøÏ ìj·T+Á‹+#· >∑*–‘˚ #ê\T.
ø£qTø£H˚, á Á|üj·T‘êï\T. dü¬s’q düeTj·T+˝À á ã+<ë\T yÓ’|üØ‘ê´\T »]–q ÁbÕ+‘ê\≈£î #˚s¡&É+ n‘·´+‘· Á|ü<Ûëq+. ø=qÁbÕD≤\‘√
e⁄qïyê]HÓ’Hê eTq+ s¡øÏå+#·Tø√>∑\T>∑T‘ês! n+‘˚ø±<äT, Ç˝≤+{Ï $|ü‘·ÿs¡ |ü]dæú‘·T\˝À m˝≤ düŒ+~+#ê˝À Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#·&É+ ≈£L&Ü n‘·´+‘· Á|ü<Ûëq+. ˇø=ÿø£ÿkÕ] n‹ ∫qï Ä˝À#·q≈£L&É <Ûäq, ÁbÕD≤\qT ø±bÕ&Ée#·TÃ. eTTK´+>± Ç˝≤+{Ï
yÓ’|üØ‘ê´\T n~Ûø£+>± dü+uÛÑ$+#˚ neø±X¯+ ñqï ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î Ç˝≤+{Ï •ø£åD m+‘√ nedüs¡+. dü¬s’q düe÷#ês¡+ ‘·–q
düeTj·T+˝À yê]øÏ #˚s¡&É+ Á|ü<Ûëq+. @~ @yÓTÆq|üŒ{Ïø°, Á|üø£‹ yÓ’|üØ‘ê´\T dü+uÛÑ$dü÷ÔH˚ e⁄+{≤sTT, yê{Ïì eTq+ ìj·T+Á‹+#·˝ÒeTT
ø±˙ yê{Ï qcÕºìï ø£˙dü kÕúsTTøÏ ìj·T+Á‹+#·>∑\s.

4 jÓ÷»q 2017 »qe]

 $|ü‘·TÔ qwüº ìyês¡D
ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ ‘·sê«‘· uÛ≤s¡‘.Y .. uÛ$
ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ ìπs•› +∫q
\øå±´\˝ÀÒ... $|ü‘T· \Ô e\¢ yê{Ï˝¢Ò
ÁbÕDqwü+º ‘·–+Z |ü⁄, Á|üu≤Û yêìï
ø£˙dü kÕúsTTøÏ ‘·–+Z |ü⁄, Ä]úø`£ ÄdæÔ
qcÕº\ ‘·–+Z |ü⁄ eTTK´yÓTqÆ $. n<˚
düeTj·T+˝À C≤rj·T, kÕúìø£
eP´Vü‰\T, n+‘·sê®rj·T
düV≤ü ø±s¡+, eTT+<ädTü Ô ôV≤#·Ã]ø£\
kÕeTsê∆´ìï n+<äTu≤≥T˝Àì
dü<Tä bÕj·÷\ <ë«sê yÓTs¡T>∑T
|üs#¡ T· ø√yê\˙ |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~.
$|ü‘T· Ô qcÕº\ ‘·–+Z |ü⁄˝À Á|üuTÑÛ ‘ê«\
bÕÁ‘·qT |ü⁄qs¡T<ëÈ{+Ï ∫q ôd+&ÜjYT
ˇ|üŒ+<ä+, n<˚ düeTj·T+˝À
Áô|y’ ≥˚ T s¡+>∑+düV‰ü Ç‘·sÁ¡ ‘ê
uÛ≤>∑kÕ«eTT\ bÕÁ‘·qT ≈£L&Ü
>∑Ts¡T#Ô d˚ +æ ~.
øÏs¡DY ]õE, πø+Á<ä Vü≤À+XÊK düVü‰j·TeT+Á‹, q÷´ &Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 »qe]
Ñ wü´<äs› Ù¡ q+
e÷]Ã 18, 2015... #·]Á‘ê‘·àø£yÓTÆq
s√E! uÛ ≤ s¡ ‘ Y d ü V ü ‰ ◊ø£ ´ sê»´dü $ T‹
(◊sêdü)˝Àì 188 düuÛÑ´<˚XÊ\T z 15 @fi¯¢
$X‚wü Á|üD≤[ø£qT ÄyÓ÷~+∫q s√E.
»bÕHé˝Àì ôd+&ÜsTT q>∑s¡+˝À ª$|ü‘·TÔ
qcÕº\ ‘·–Z+|ü⁄ô|’ 2015˝À ìs¡«Væ≤+∫q
◊ø£´sê»´ dü$T‹ 3e Á|ü|ü+#· eTVü‰düuÛÑμ
ÄyÓ÷~+∫q á Á|üD≤[ø£H˚ ªôd+&ÜjYT
ˇ|üŒ+<ä+μ>± e´eVü≤]düTÔHêï+. Ç~ 2015
nq+‘·s¡ Á|ü>∑‹ ø±sê´qTÁø£eTDÏø£ô|’ ◊sêdü
‘=* Á|ü<Ûëq ˇ|üŒ+<ä+. Hê\T>∑T ÁbÕ<Ûëq´
n+XÊ\˝À 2030 Hê{ÏøÏ 7 \øå±´\qT
kÕ~Û + #ê\ì Ç+<ä T ˝À ìπ s › • +#· & É +
ÄdüøÏÔø£s¡+. á eTTkÕsTT<ë Ä•+∫q
eTTK´yÓTÆq |òü*‘ê˝Ò$T≥+fÒ... $|ü‘·TÔ\˝À
ø=‘·Ô qcÕº\ ìyês¡D, $|ü‘·TÔ qcÕº\qT
>∑D˙j·T+>± ‘·–Z+#·&É+. Çø£ ôd+&ÜjYT
ˇ|üŒ+<ä+˝Àì Hê\T>∑T ÁbÕ<ÛëHê´+XÊ\T:
1) $|ü‘·TÔ\ô|’ ne>±Vü≤q— 2) $|ü‘·TÔ
ìs¡ « Vü ≤ D j· T +Á‘ê+>±ìï ã˝Àù|‘· +
#˚j·T&É+— 3) $|ü‘·TÔ qT+∫ ø√\Tø√e&ÜìøÏ
ô|≥Tº ã &É T \T— 4) $|ü ‘ · T Ô m<ä T s=ÿH˚
kÕeTs¡ú´+ ô|+|ü⁄‘√bÕ≥T $|ü‘·TÔ\ ‘·sê«‘·
yÓTs¡T¬>’q |ü⁄q]ïsêàD+.
qcÕº\qT >∑D˙j·T+>± ‘·–+Z #˚+<äT≈£î
Á|ü‹düŒs<äq kÕeTs¡∆´+ ô|+|ü⁄
>±qT ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ ìπs›•+∫q
\øå±´\˝ÀÒ... $|ü‘·TÔ\e\¢ yê{Ï˝Ò¢ ÁbÕDqwüº+
‘·–Z+|ü⁄, Á|üuÛ≤yêìï ø£˙dü kÕúsTTøÏ ‘·–Z+|ü⁄,
Ä]úø£`ÄdæÔ qcÕº\ ‘·–Z+|ü⁄ eTTK´yÓTÆq$.
n<˚ dü e Tj· T +˝À C≤rj· T , kÕú ì ø£
eP´Vü ‰ \T, n+‘· s ê® r j· T dü V ü ≤ ø±s¡ + ,
eTT+<ä d ü T Ô ôV≤#· Ã ]ø£ \ kÕeTsê∆ ´ ìï
n+<ä T u≤≥T˝Àì dü < ä T bÕj· ÷ \ <ë«sê
yÓTs¡T>∑T |üs¡#·Tø√yê\˙ |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~. á
\øå±´\ ~X¯>± |ü⁄s√>∑‹ì ‘Ó*ù| ì]›wüº
dü÷N\qT s¡÷bı+~+#ê\ì dü÷∫+∫+~.
n˝≤π > 2005˝À ªôVA´>√ ˇ|ü Œ +<ä +
ø±sê´#· s ¡ D μ ( HFA )qT ÄyÓ ÷ ~+∫q
‘·sê«‘· >∑&É∫q <äXÊã› ø±\+˝À yê{Ï*¢q
$|ü‘·TÔ qcÕº\‘√ b˛*Ã#·÷ùd+<äT≈£î Ç$
nqTe⁄>± ñ+&Ü\ì ø√]+~. |ü<˚fi¯¢ øÏ+<ä{Ï
HFA øÏ + <ä Äj· ÷ <˚ X Ê\T, Ç‘· s ¡
uÛ≤>∑kÕ«eTT\T #˚dæq ø£èwæøÏ ø=qkÕ–+|ü⁄>±,
Ä ø±sê´#·s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\
Ä<Û ë s¡ + >± nH˚ ø £ q÷‘· q e÷s¡ T Œ\T
#˚ s ¡ T Œ\‘√ ôd+&ÜjY T ˇ|ü Œ +<ä +
s¡÷bı+~+~. uÛ≤s¡‘Y $wüj·÷ìø=ùdÔ `
$|ü ‘ · T Ô qcÕº \ ‘· – Z + |ü ⁄ , n‘· ´ edü s ¡
dü e Tj· ÷ ˝À¢ dü ‘ · « s¡ dü Œ +<ä q <ë«sê
$|ü‘·TÔ\qT m<äTs√ÿe&É+ô|’ yÓTTø£ÿy√ì
5
Á|ü u Û Ñ T ‘· « dü + ø£ ˝ ≤Œìï á ˇ|ü Œ +<ä +
|ü⁄qs¡T<ëÈ{Ï+∫+~. ôd+&ÜjYT ÁbÕ<∏äe÷´\T
es¡Tdü>±:
yÓTT<ä{Ï~... ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ô|’
ø£≥Tºu≤≥TqT ø=qkÕ–dü÷Ô Ä rsêàHêìøÏ
ÄyÓ÷<ä+ ‘·sê«‘· πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ nH˚ø£
eTTK´yÓTÆq #·s¡´\T #˚|ü{Ϻ+~. ôd+&ÜjYT
eTVü‰düuÛÑ˝À Vü‰MT Ç∫Ãq y˚Ts¡≈£î 2016
qe+ãs¡T˝À ª$|ü‘·TÔ qcÕº\ ‘·–Z+|ü⁄ô|’
Ädæ j · ÷ eT+Á‘· T \ kÕú s TT dü < ä d ü T ‡μ
( AMCDRR )qT ìs¡ « Væ ≤ +#· & É + . á
dü+<äs¡“¤+>± ªq÷´&Ûç©¢ rsêàq+μ‘√bÕ≥T
ôd+&ÜjY T ˇ|ü Œ +<ä + neT\T ø√dü +
ªÁbÕ+rj·T ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£μqT dü<ädüT‡
ÄyÓ÷~+∫+~. $|ü‘·TÔ qcÕº\ ‘·–Z+|ü⁄˝À
düe÷»+ yÓTT‘êÔ˙ï uÛ≤>∑kÕ«$Tì #˚j·÷\ì
ôd+&Ó ’ eTTkÕsTT<ë ìπ s › • +∫+~. Ä
dü ÷ Œ¤ ] Ô ø Ï nqT>∑ T D+>± dü + ã+~Û ‘ ·
uÛ≤>∑kÕ«eTT\+<äØï Ädæj·÷ eT+Á‘·T\
kÕúsTT dü<ädüT‡ @ø£+ #˚dæ+~. ‘·<ë«sê
Ädæj·÷, |üdæ|òæø˘ <˚XÊ˝À¢ ôd+&Ó’ Á|üD≤[ø£
neT\T ø√dü+ ì]›wüº Vü‰MT*#˚Ã+<äT≈£î
y˚~¬ø’+~. Ädæj·÷, |üdæ|òæø˘\˝À ôd+&ÜjYT
ˇ|ü Œ +<ä + neT\T≈£ î á dü < ä d ü T ‡˝À
rdüT≈£îqï ìs¡íj·÷\T e÷s¡Zìπs›X¯+ #˚kÕÔsTT.
ˇø£yÓ’|ü⁄ Ädæj·÷`|üdæ|òæø˘≈£î dü+ã+~Û+∫
ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ uÛ≤eqqT ne>±Vü≤q
#˚ d ü T ø√e&É + ˝À ‘√&É Œ &É ≥ +‘√ bÕ≥T
eTs√yÓ’|ü⁄ á ÁbÕ+‘·+˝À Ä ˇ|üŒ+<ä+
dü ‘ · « s¡ neT\T ÄeX¯ ´ ø£ ‘ · q T ≈£ L &Ü
ne>∑‘·+ #˚kÕÔsTT. á ÁbÕ+‘·+˝À $|ü‘·TÔ
qcÕº \ ‘· – Z + |ü ⁄ #· s ¡ ´ \ neT\TqT
qy√´‘ê‡Vü≤+‘√ |üs¡´y˚øÏå+#˚+<äT≈£î á
dü<ädüT‡ (AMCDRR) dü+<äs¡“¤+>± |ü~
n+XÊ\‘√ ≈£ L &ç q ø±sê´#· s ¡ D qT
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ dü÷∫+#ês¡T.
¬ s +&√~... ôd+&Ó ’ rsêàq+
2015`2030 <Û ˚ ´ j· ÷ \T, \øå ± ´\T,
ÁbÕ<∏äe÷´\ Ä<Ûës¡+>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
6 jÓ÷»q 2017 »qe]
ø=ìï ÁbÕ<Û ë q´ #· s ¡ ´ \‘√ ≈£ L &ç q
ø±s¡ ´ Áø£ e ÷ìï nìï sêÁcÕº \ ≈£ L
ìπs›•+∫+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü $|ü‘·TÔ qcÕº\
‘·–Z+|ü⁄ô|’ ôd+&ÜjYT rsêàHêìï Ädæj·÷
ÁbÕ+‘·+˝À düeTs¡ú+>± neT\T #˚ùd+<äT≈£î
M\T>± ª$|ü ‘ · T Ô qcÕº \ ‘· – Z + |ü ⁄ ô|’
◊ø£´sê»´dü$T‹ n+‘·sê®rj·T eP´Vü≤+μ
( UNISDR) ø√dü + 10 \ø£ å \ &Ü\s¡ ¢
dü V ü ‰ j· ÷ ìï Ädæ j · ÷ eT+Á‘· T \ kÕú s TT
dü<ädüT‡ dü+<äs¡“¤+>± uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+
Á|üø£{Ï+∫+~.
eT÷&√~... ôd+&ÜjYT ìπs›•+∫q
Hê\T>√ ÁbÕ<∏äeT´+ Á|üø±s¡+ C≤rj·T $|ü‘·TÔ
Á|ü ‹ dü Œ +<ä q ã\>±\ ( NDRF )qT
ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+. Ä y˚Ts¡≈£î dæã“+~øÏ
n‘ê´<Û ä T ìø£ •ø£ å D ‘√bÕ≥T n‘· ´ +‘·
n<Û ä T Hê‘· q |ü ] ø£ s ê\qT dü e T≈£ L ]Ã
kÕ~Ûø±s¡ eè‹Ô>∑‘· $|ü‘·TÔ Á|ü‹düŒ+<äq
ã\>∑+>± |ü{Ïwü˜+ #˚dæ+~. B+‘√bÕ≥T
m˙¶ÄsYm|òt ìs¡«Vü≤D øÏ+<ä 250 ø√≥¢
s¡÷bÕj·T\ ì~Û‘√ (]yê*«s>¥ |òü+&é)
C≤rj· T $|ü ‘ · T Ô Á|ü ‹ dü Œ +<ä q ì~Û
(NDRR) @sêŒ≥T≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+
ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*|æ+~. $|ü‘·TÔ\ düeTj·T+˝À
‘· ø £ å D + s¡ + >∑ + ˝ÀøÏ ~>∑ & É + ø√dü +
m˙¶ÄsYm|òt≈£î nedüs¡yÓTÆq >∑T&Üsê\T,
eT+<ä T \T, ÄVü ‰ s¡ |ü < ësêú \ T e+{Ï
n‘·´edüs¡ edüTÔùde\T bı+<ä&ÜìøÏ á
Á|ü‘˚´ø£ ì~Û n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥T+~.
Hê\T>√~... $|ü‘·TÔ\ Á|ü‹düŒ+<äq˝À
uÛ≤s¡‘Y≈£î>∑\ ÁbÕMD´ nqTuÛÑyêìï Ç‘·s¡
<˚XÊ\‘√ |ü+#·T≈£îH˚ dü+dæ<ä∆‘·. »bÕHé˝À
2011Hê{Ï uÛÑ÷ø£+|ü+‘√bÕ≥T 2015˝À
H˚ b Õ˝Ÿ q T ≈£ î ~ù|dæ q ô|qT uÛ Ñ ÷ ø£ + |ü +
dü e Tj· T +˝Àq÷ s¡ ø £ å D , dü V ü ‰ j· T
ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\˝À uÛ ≤ s¡ ‘ · Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
ìs¡T|üe÷q ùde\qT n+~+∫q dü+>∑‹
‘Ó*dæ+<˚. n˝≤π> kÕsYÿ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D
π ø +Á<ëìøÏ Ä‹<∏ ä ´ + Çe«&É + <ë«sê á
ÁbÕ+‘· + ˝À $|ü ‘ · T Ô qcÕº \ qT ‘· – Z + #˚
ìs¡+‘·s¡ ø£èwæì Á|üuÛÑT‘·«+ ø=qkÕ–k˛Ô+~.
á ~X¯>± $|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D |ü]C≤„Hêìï
kÕsY ÿ dü u Û Ñ ´ <˚ X Ê\‘√ |ü + #· T ≈£ î +≥÷
Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~. Ä y˚Ts¡≈£î uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«
Ä˝À#· q \T, nqTuÛ Ñ y ê\qT |ü + #· T ≈£ î
H˚+<äT≈£î q÷´&Ûç©¢˝À ìs¡«Væ≤+∫q kÕsYÿ
$|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D ø£ d ü s ¡ ‘ · T Ô ` 2015
(SAADMEX) Ä<äs¡Ù y˚~ø£>± ì*∫+~.
n+‘˚ > ±ø£ dü u Û Ñ ´ <˚ X Ê\˝À $|ü ‘ · T Ô
ìs¡ « Vü ≤ Dô|’ ÁbÕ+rj· T dü V ü ≤ ø±s¡
j·T+Á‘ê+>±ìï ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+˝À
uÛ ≤ s¡ ‘ · Á|ü u Û Ñ T ‘· « ∫‘· Ô X ¯ ó ~∆ ì
|ü ⁄ qs¡ T <ëÈ { Ï + ∫+~. n<˚ $ <Û ä + >±
dü«<˚X¯+‘√bÕ≥T Væ≤+<ä÷ eTVü‰düeTTÁ<ä+
n+#· T q ( IOR )>∑ \ 28 <˚ X Ê\≈£ î
ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì uÛ≤s¡‘· C≤rj·T eTVü‰
dü e TTÁ<ä dü e ÷#ês¡ ùde\ π ø +Á<ä +
( INCOIS ) eTT+<ä d ü T Ô ôV≤#· Ã ]ø£ \
dü<äTbÕj·÷ìï ø£*Œk˛Ô+~.
◊<äe~... $|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D˝À
kÕeTs¡ú´+ dü‘·«s¡ ô|+|ü⁄ ~X¯>± ø£èwæ.
Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± C≤rj·T $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D
dü + dü ú ( NIDM ) 2015 Ä>∑ d ü T º ˝ À
»eVü ≤ sY ˝ ≤˝Ÿ HÓ Á Vü Q $X¯ « $<ë´\j· T +
( JNU)‘√ ˇø£ ne>±Vü ≤ q ˇ|ü Œ +<ä +
(MoU)ô|’ dü+‘·ø±\T #˚dæ+~. á y˚Ts¡≈£î
CÒ m Hé j · T ÷˝À $|ü ‘ · T Ô \ |ü ] XÀ<Û ä q ,
|ü⁄q]ïsêàD kÕeTs¡ú´+ ô|+|ü⁄ \ø£å´+>± z
πø+Á<ëìï @sêŒ≥T #˚ùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+
Ä]ú ø £ , $<ë´|ü s ¡ y Ó T Æ q dü V ü ≤ ø±s¡ +
n+~düTÔ+~. á πø+Á<ä+˝À $|ü‘·TÔ\≈£î
dü+ã+~Û+∫ ãVüQfi¯ $uÛ≤>∑ #·Á≥+ øÏ+<ä
|ü]XÀ<Ûäq\qT, ñqï‘· $<ë´ ø√s¡T‡\qT
Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. B+‘√bÕ≥T e´ekÕú>∑‘·
|ü⁄wæº ~X¯>± Hê>¥|üPsY˝Àì C≤rj·T bÂs¡
s¡ø£åD ø£fi≤XÊ\ (NCDC) ÁbÕ+>∑D+˝À
C≤rj· T $|ü ‘ · T Ô Á|ü ‹ dü Œ +<ä q ã\>±\
nø±&ÉMT (NDRFA)ì Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T
#˚dæ+~. $|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D $<ÛäT˝À¢ bÕ˝§ZH˚
dæ ã “+~øÏ Ç+<ä T ˝À •ø£ å D ÇkÕÔ s ¡ T .
n+‘˚ø±≈£î+&Ü C≤rj·T n–ï Á|üe÷<ë\
ø£ fi ≤XÊ\ ( NFSC )qT n<Û ä T Hê‘· q +>±
r]Ã~<˚ › + <ä T ≈£ î , kÕú s TTô|+|ü ⁄ ‘√ bÕ≥T
ã˝Àù|‘êìøÏ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + 205 ø√≥¢
s¡÷bÕj·T\T πø{≤sTT+∫+~. $|ü‘·TÔ qcÕº\
‘·–Z+|ü⁄ (DRR)qT eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T
n_Ûeè~∆ #˚j·T>∑\ Á|ü<Ûëq Ádüe+‹˝ÀøÏ
‘Ó#˚à ~X¯>± #·s¡Ã\T #˚|ü{Ϻ+~. Ä y˚Ts¡≈£î
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ n_Ûeè~∆ dü+düú\≈£î
Á|ü‘˚´øÏ+∫ |üs¡«‘· ÁbÕ+‘· sêÁcÕº\˝À>∑\
yê{ÏøÏ $|ü‘·TÔ\qT ‘·|æŒ+#·&É+˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£
Ä#·s¡D≤‘·àø£ n+XÊ\ô|’ •ø£åD Ç|æŒ+#ê\ì
ìs¡ í s TT+∫+~. Ç+<ä T ø√dü + nqTdü ] +
#ê*‡q $~Û$<ÛëHê\ô|’ dü+Á|ü~+|ü⁄\T
kÕ–k˛Ô+~.
Ç+‘˚ ø ±≈£ î +&Ü... 14e Ä]ú ø £
dü+|òüT+ dæbòÕs¡düT\ y˚Ts¡≈£î 2015`16
qT+∫ 2019`20 es¡≈£î sêÁcÕº\ $|ü‘·TÔ
düVü‰j·T ì~Û (SDRF) øÏ+<ä 61,220
ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T (Ç+<äT˝À πø+Á<ä+ yê{≤
s¡÷.47,029.5 ø√≥T¢ ø±>±, sêÁcÕº\ yê{≤
1490.5ø√≥T¢ ) π ø {≤sTTdü ÷ Ô ÄyÓ ÷ <ä +
‘Ó * |æ + ~. BìøÏ e TT+<ä T 13e Ä]ú ø £
dü+|òüT+ dæbòÕs¡düT y˚Ts¡≈£î 2010`11
qT+∫ 2014`15 es¡≈£î πø{≤sTT+∫q
s¡÷.33,580.93 ø√≥¢ø£Hêï Ç~ eT]+‘·
m≈£ î ÿe ø±e&É + >∑ e THês¡ Ω + . á
πø{≤sTT+|ü⁄‘√bÕ≥T $|ü‘·TÔ\T dü+uÛÑ$+∫q
dü + <ä s ꓤ ˝ À¢ nedü s êìøÏ nqT>∑ T D+>±
C≤rj·T $|ü‘·TÔ düVü‰j·T ì~Û (NDRF)
qT+∫ nqTã+<Ûä πø{≤sTT+|ü⁄\T ≈£L&Ü
#˚k˛Ô+~. ‘·<äqT>∑TD+>± 2015`16˝À
$$<Ûä sêÁcÕº˝À¢ dü+uÛÑ$+∫q |ü\Ts¡ø±\
Á|ü ø £ è ‹ yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\ ìs¡ « Vü ≤ D ø√dü +
sêÁcÕº\≈£î yÓTT‘·Ô+ s¡÷.17,749.18 ø√≥T¢
(Ç+<ä T ˝À m˙¶ Ä sY m |ò t qT+∫ Ç∫Ã+~
s¡÷.5,297.22 ø√≥T¢ ) $&ÉT<ä\ #˚dæ+~.
jÓ÷»q 2017 »qe]
∫es¡>±... $|ü‘·TÔ qcÕº\ ‘·–Z+|ü⁄˝À düŒwüº+ #˚dæ+~. düTdæús¡ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\
Á|üuÛÑT‘ê«\ bÕÁ‘·qT |ü⁄qs¡T<ëÈ{Ï+∫q ôd+&Ó’ $wüj·T+˝À y˚>∑+>± kÕ>∑T‘·Tqï |ü≥ºD°ø£s¡D
eTTkÕsTT<ë, n<˚ düeTj·T+˝À Áô|’y˚≥T e+{Ï ~«rj·TÁX‚DÏ eTT|ü⁄ŒqT+∫ ‘·˝…‘˚Ô
s¡+>∑+düVü‰ Ç‘·s¡Á‘ê uÛ≤>∑kÕ«eTT\ bÕÁ‘·qT dü e Tdü ´ \Tdü V ü ‰ nìï n+XÊ\q÷
≈£L&Ü >∑Ts¡TÔ#˚dæ+~. Ä y˚Ts¡≈£î düVü‰j·T, |ü ] >∑ D q˝ÀøÏ rdü T ø√yê\ì uÛ ≤ s¡ ‘ ·
|ü⁄q]ïsêàD ø±s¡´ø£˝≤bÕ\‘√bÕ≥T $|ü‘·TÔ Á|üuÛÑT‘·«+ $X¯«dæk˛Ô+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À
ìs¡«Vü≤D dü+dæ<ä∆‘·, ñ|üX¯eTq Á|üD≤[ø£ 2016 qe+ãs¡ T ˝À q÷´&Û ç © ¢ ˝ À
s¡ ÷ |ü ø £ \ Œq <ä X ¯ ˝ Àq÷ u≤<Û ä ´ ‘· \ T ìs¡«Væ≤+∫q Ädæj·÷ eT+Á‘·T\ kÕúsTT
|ü+#·Tø√yê\ì dü÷∫+∫+~. $|ü‘·TÔ qcÕº\ dü < ä d ü T ‡ rsêàq|ü Á ‘· + á ÁbÕ+‘· + ˝À
‘·–Z+|ü⁄ ø£èwæ˝À nìï Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T sê»ø° j · T ø£ ≥ Tº u ≤≥T nedü s êìï
dü + dü ú \ T kÕeT÷Væ ≤ ø£ + >± bÕ\T|ü + #· T |ü⁄qs¡T<ëÈ{Ï+∫+~. sêuÀj˚T Á|üe÷<ë\T,
ø√yê*‡q nedü s êìï H=øÏ ÿ #Ó | æ Œ +~. düyêfi¯¢ >∑T]Ô+|ü⁄‘√bÕ≥T |ü]$T‘· eqs¡T\
‘· < ë«sê $X¯« dü˙j·T, n+<äTu≤≥T˝Àì düe÷q |ü+|æD°... n+‹eT+>± düTdæús¡
Ä<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï ã˝Àù|‘·+ n_Ûeè~∆ \øå±´\ kÕ<Ûäq≈£î ‘·–q uÛÑ$wü´‘Y
#˚düTø√e&Éy˚T>±ø£ kÕeTs¡ú´+ ô|+|ü⁄, $|ü‘·TÔ eP´Vü ‰ \ s¡ ÷ |ü ø £ \ Œq≈£ î á |ü Á ‘· +
qcÕº\ ‘·–Z+|ü⁄˝À $ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\eTì m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
Ädæj÷· eT+Á‘·T\ kÕúsTT dü<dä Tü ‡˝À Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ dü÷∫+∫q 10 n+XÊ\
ø±s¡´Áø£eT+
1. $e÷HêÁX¯j·÷\T, s√&ÉT¢, ø±\Te\T, ÄdüŒÁ‘·T\T, bÕsƒ¡XÊ\\T, e+‘Óq\T e+{Ï
n_Ûeè~∆ |üqT\˙ï $|ü‘·TÔ\qT ‘·≥Tºø√>∑\ Á|üe÷D≤\≈£î nqT>∑TD+>± ì]à+#ê*.
n˝≤π> yê{Ïì $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚ yês¡+<ä] ñ|üX¯eTHêìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. $|ü‘·TÔ\T
‘·≥Tºø√>∑\ dü<äTbÕj·÷\ n_Ûeè~∆øÏ eT<䛑·T>± @ø°uÛ≤yêìï Áb˛~#˚j·÷*.
2. ù|<ä ≈£ î ≥T+u≤\ qT+∫ ∫qï`eT<Û ä ´ ‘· s ¡ V ü ‰ , ãVü Q fi¯ C ≤‹ dü + dü ú \ Tdü V ü ‰
C≤rj·TkÕúsTT<ëø± qcÕº\ uÛÑØÔ dü<äTbÕj·÷ìøÏ Vü‰MT Ç#˚Ã+<äT≈£î ø£èwæ#˚j·÷*.
3. $|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D˝À eTVæ≤fi¯\≈£î eT]+‘· uÛ≤>∑kÕ«eT´+, Hêj·T≈£‘·« bÕÁ‘· ø£*Œ+∫
Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.
4. nìï s¡ø±\ eTT|ü⁄Œ\ >∑T]Ô+|ü⁄q≈£î dü+ã+~Û+∫q $esê\ s¡÷|üø£\Œq ø√dü+ ì<ÛäT\T
øπ {≤sTT+#ê*.
5. $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D ø£èwæ˝À eTq düeTs¡ú‘·qT ô|+#˚ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï »‘·#˚j·÷*.
6. $|ü‘·TÔ\ dü+ã+~Û‘· n+XÊ\ô|’ ø£èwæ #˚ùd+<äT≈£î $X¯«$<ë´\j·÷\ HÓ{ŸesYÿqT
n_Ûeè~∆ #˚j·÷*.
7. kÕe÷õø£ e÷<Û ä ´ e÷\T, yÓ T Tu… ’ ˝ Ÿ kÕ+π ø ‹ø£ ‘ · n+~dü T Ô q ï neø±XÊ\qT
$ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
8. kÕúìø£+>± kÕeTs¡ú´+ ô|+|ü⁄, #=s¡eô|’ <äèwæº kÕ]+#ê*.
9. $|ü‘·TÔ\ qT+∫ H˚s¡TÃ≈£îH˚ neø±XÊìï $&ÉTesê<äT. $|ü‘·TÔ nq+‘·s¡ >∑èVü≤ìsêàD≤ìøÏ
kÕ+πø‹ø£ düVü‰j·T dü<äTbÕj·÷\qT ø£*Œ+#ê*.
10. $|ü‘·TÔ\ô|’ n+‘·sê®rj·T düŒ+<äq˝À eT]+‘· düeTq«j·T+ ‘˚yê*.
7
 qwüº ìyês¡D
$|ü‘T· \
Ô ìs¡«Vü≤D‘√H˚ düTdæsú ê_Ûeè~∆ kÕ<Û´ä +!
n_Ûe~∆øÏ dü+ã+~Û+∫q Á|ü‹
n+X¯+˝Àq÷ $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤DqT
Á|ü<ëÛ q Ádüe+‹˝À uÛ≤>∑+>±
#˚j÷· \qï~ eTTK´ nC…+&Ü>±
ø=+‘· düeTj·T+>± ñ+≥÷
e∫Ã+~. ø±˙ á ~X¯>± ô|<ä>› ±
Á|üjT· ‘êï˝ÒM »s¡>˝∑ <Ò Hä ˚
#Ó|Œü e#·TÃ. düTdæsú ¡ n_Ûe~∆ \øå±´˝À¢
uÛ≤>∑+>± ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+,
bÕ]dt yê‘êes¡D ˇ|üŒ+<ä+
neT\T |ò*ü ‘·+>± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À
Ç|üŒ{Ïes¡≈L£ ìs¡ø¢ ´å£ + #˚jT· ã&ɶ
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤DqT n<Û´ä j·Tq+
#˚jT· &ÜìøÏ, düyê\T>± ì*∫q á
n+XÊìï Á|üD≤[ø±ã<ä+∆
#˚jT· &ÜìøÏ ‘·–q neø±X¯+
@s¡Œ&ç+<äì #Ó|Œü e#·TÃ.
&܈ˆ |æ.õ.<ÛäsY #·Áø£ã]Ô, e÷J ø±s¡´<ä]Ù, C≤rj·T $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú, q÷´ &Ûç©¢.
8 jÓ÷»q 2017 »qe]
dü+dæ<ä∆‘·
$|ü‘T· \Ô ìs¡«Vü≤D yê{Ï e\q ø£*>π qcÕº\qT $<ÛëHê\T eT]j·TT eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\qT
n~Û>$∑ T+#˚ kÕúsTTøÏ m~–+<äì #Ó|Œü e#·TÃ. ‹]– ì]à+#·&+É ˝À düV‰ü j·T|ü&˚ $<ÛëHê\T,
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D n+fÒ Á|üø£ ‹ düV≤ü »+>± >±˙, eP´Vü ‰ \T eT]j· T T eqs¡ T \T ø£ * –
e÷qe #·s´¡ \ ø±s¡D+>± >±˙ dü+uÛ$Ñ +∫q ñ+&É&+É nì #Ó|Œü e#·TÃ. dæsú y¡ TÓ qÆ n_Ûe~∆ì
$|ü‘T· \Ô qT, yê{Ï e\¢ ø£*>π qcÕº\T eT]j·TT kÕ~Û+#˚ Áø£eT+˝À $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D≈£î #ê˝≤
Á|üe÷<ë\qT XÊÁd”Ôj·T+>± n+#·Hê y˚dæ, ÁbÕeTTK´+ ñqï~. m+<äTø£+fÒ $|ü‘·TÔ
uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À »]π> qcÕº\qT ìyê]+#·&ÜìøÏ ìs¡«Vü≤D˝À ‘·–q #·s´¡ \T rdüTø√e&É+˝À m+‘·
nedüs¡yÓTÆq #·s¡´\qT rdüTø√e&É+ nì n_Ûe~∆ kÕ~Û+∫q|üŒ{Ïø,° Ç+ø± qcÕº\qT
#Ó|Œü e#·TÃ. $q÷‘·ïyÓTqÆ qwüº ìyês¡D $<ÛëHê\T |üP&ÉÃ&É+˝À mH√ï Çã“+<äT\T m<äTs¡e⁄‘T· H˚
eT]j· T T $|ü ‘ · T Ô ;e÷ $<Û ë Hê\qT ñHêïsTT. ◊ø£´sê»´dü$T‹ yê] $|ü‘T· Ô qwüº
ne\+_Û+#·&É+ ìsêàD≤ ‘·àø£yÓTÆq #·s¡´\ ìyês¡D ø±sê´\j·T+ (UNISDR) yê]
y˚Tfi¯$+|ü⁄ <ë«sê Á|üdTü ‘Ô +· ñqï qcÕº\qT n+#·Hê Á|üø±s¡+ >∑&∫ç q s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\˝À
‘·–+Z #˚ Á|üÁøÏjT· nì ns¡+ú . n]ø£≥˝º ìÒ ˝Ò<ë $|ü‘T· \Ô ø±s¡D+>± 1.3 $T*j·Tq¢ eT+~
qcÕºìï ‘·–+Z #·˝ìÒ ˝Ò<ë ;e÷ #ÓjT· ´˝Òì qcÕº\ eTs¡D+Ï #ês¡T, 4.4 _*j·Tq¢ eT+~ Á|üu≤Û $‘·+
$wüj·T+˝À $|ü‘·TÔ\qT m<äTs=ÿH˚+<äT≈£î nj·÷´s¡T eT]j·TT s¬ +&ÉT Á{Ï*j·THé &Ü\s¡¢ ÄdæÔ
qwü+º ø£*–+~. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ≈£L&Ü á s¡øy£ TÓ qÆ
dæ<|∆ä &ü &É yÉ T˚ eTq+ #˚jT· <ä>|Z∑ ìü . $|ü‘T· Ô dæ<‘∆ä ·
n+fÒ nø£kÕà‘·TÔ>± dü+uÛÑ$+#˚ $|ü‘·TÔ\ $HêX¯Hêìï eT]j·TT qcÕº\qT #·$#·÷dæ+~.
düeTj·T+˝À rdüTø√yê*‡q #·s´¡ \≈£î dæ<|∆ä &ü ç Á|ü|+ü #· u≤´+≈£î n+#·Hê Á|üø±s¡+ ‘=+uÛj Ñ T· ´e
ñ+&ç, M˝…q’ +‘· es¡≈î£ Á|ü»\ ÁbÕD≤\qT <äXø¯ +£ ∫es√¢qT, eT]j·TT á X¯‘êã›|⁄ü yÓTT<ä{Ï
ø±bÕ&É≥+, $|ü‘T· Ô ÁbÕ+‘·+ qT+&ç ‘·s*¡ +|ü⁄, dü+e‘·‡sê\˝ÀqT dü+uÛ$Ñ +∫q $|ü‘T· \Ô e\q
>±*+|ü⁄ #·s´¡ \≈£î eT]j·TT s¡øDå£ eT]j·TT »]–q Ä]∆ø£ qwü+º eTq GDP˝À s¬ +&ÉT
düVü‰j·Tø£ #·s¡´\ <ë«sê Á|ü»\ u≤<Ûä\qT XÊ‘·+ e÷Á‘·yT˚ , n+fÒ eTq yÓTT‘·+Ô Á|üC≤s√>∑´
‘·–+Z #·≥+˝À düV‰ü j·T|ü&≥É +. øπ {≤sTT+|ü⁄ ø£Hêï ‘·≈î£ ÿe.
dü+dæ<‘∆ä · n+fÒ $|ü‘T· \Ô düeTj·T+˝À $|ü‘T· Ô eT]j·TT n_Ûeè~∆:
<Û«ä +dü+ nsTTq Çfi¯ófl, »q Jeq+, Jeq $|ü‘T· \Ô H˚$ n_Ûe~∆ô|’ eT÷&É+#Ó\
E-mail: dharc@nic.in
 Á|üu≤Û yêìï ø£*–kÕÔsTT. yÓTT<ä{~Ï , <äXÊu≤›\T>±
ø£w|ºü &ü ç kÕ~Û+∫q n_Ûe~∆ì HêX¯q+ #˚kÕÔsTT.
s¬ +&Ée~, n_Ûe~∆ ≈£î+≥T|ü&&É +É ‘√ Á|ü»\T
eT]ìï qcÕº\qT #·$#·÷&Ü*‡ edüT+Ô ~. Çø£
eT÷&Ée~ $|ü‘T· Ô Á|üu≤Û yêìï |ü]Vü≤]+#˚~
n_Ûe~∆ nì #Ó|Œü e#·TÃ. CÀì+>¥ eT]j·TT
uÛÑeq ìsêàD ìã+<Ûäq\≈£î nqT>∑TD+>±
nqTeT‹ ˝Ò≈î£ +&Ü Çfi¯ófl eT]j·TT eTÚ*ø£
dü<äTbÕj·÷\ ìsêàD+ e\q $|ü‘·TÔ\T
dü+uÛ$Ñ kÕÔsTT. |üsê´es¡D|üs+¡ >± düTìï‘·yTÓ qÆ
CÀHé\˝À yÓTìÆ +>¥ eT]j·TT |ü]ÁX¯eT\ kÕú|qü
e\q ≈£L&Ü $|ü‘T· \Ô T dü+uÛ$Ñ kÕÔsTT. n˝≤π>
•˝≤» Ç+<ÛHä ê\ ñ‘·Œ‹Ô eT]j·TT
yê&Éø£+ yê‘ês¡D|üs¡yÓTÆq $<Ûä«+kÕ\qT
düwæ+º #·e#·TÃ.
2015˝À q÷‘·q ~X¯>±:
$|ü‘T· \Ô ≈£î #·*+#·ì düTdæsú ¡ n_Ûe~∆
yÓ’|ü⁄ <äwæº kÕ]+#·&ÜìøÏ 2015˝À ˇø£
~XÊìπsX› +¯ »]–+~. sêuÀj˚T <äXÊã›+ ˝Ò<ë
ˇø£{qÏ ïs¡ <äXÊu≤›ìøÏ n_Ûe~∆ nC…+&ÜqT
ìs¡«∫+#·&ÜìøÏ ˇø£<ëìô|’ ˇø£{Ï Ä<Ûës¡|&ü ˚
eT]j·TT düe÷+‘·sy¡ TÓ qÆ eT÷&ÉT Á|üÁøÏjT· \T
$|ü‘T· Ô qcÕºìï
‘·–+Z #·&ÜìøÏ
ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+
e÷]Ã`2015
yê‘êes¡D 2030
e÷s¡TŒô|’ bÕ´]dt düTdæsú ê_Ûeè~∆
ˇ|üŒ+<ä+ \øå±´\ nC…+&Ü
&çôd+ãsY ` 2015 ôdô|º+ãsY
` 2015
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT. yÓTT<ä{~Ï 2015,
e÷sYÃ˝À ôd+&ÜjYT, »bÕHé˝À ÄyÓ÷~+∫q
2015-2030 ø±˝≤ìøÏ $|ü‘·TÔ qcÕº\qT
‘·–+Z #·&ÜìøÏ ñ<˚´› •+∫q ne>±Vü≤q. $|ü‘T· Ô
qwü+º ˝Ò<ë Á|üe÷<ë\ ‘·–+Z |ü⁄˝Àì @&ÉT
\øå±´\qT yÓTT<ä{kÏ Õ]>± ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+
ìs¡sí TT+∫+~. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>±, $|ü‘T· \Ô
jÓ÷»q 2017 »qe]
düeTj·T+˝À eTs¡D≤\ dü+K´ ‘·–Z+#·&É+. dü+ã+~Û+∫ kÕúìø£, C≤rj·T, ÁbÕ+rj·T
eT]j·TT Á|üuÛ≤$‘·eTj˚T´ Á|ü»\ dü+K´qT eT]j·TT n+‘·sê®rj·T kÕúsTT\˝À Hê\T>∑T
‘·–+Z #·&+É , Á|ü‘´· ø£å Ä]∆ø£ qcÕºìï ‘·–+Z #·&+É ÁbÕ<ÛëHê´\qT >∑T]Ô+∫+~.
eT]j·TT eTTK´yÓTqÆ eTÚ*ø£ dü<Tä bÕj·÷\≈£î n$: (i) $|ü‘T· Ô qcÕº\qT ne>±Vü≤q
»]π> qcÕºìï ìyê]+#·&É+. n+‘˚ ø±ø£, #˚dTü ø√e&É+ (ii) $|ü‘T· Ô qcÕº\ ‘·–+Z |ü⁄ ô|’
»s¡>∑uÀj˚T qcÕºìï eTT+<äT>±H˚ |üdæ>∑{Ϻ, ô|≥Tºã&ÉT\≈£î kÕqT≈£L\‘·. (iii) qwüº
Á|üe÷<ë\qT dü÷∫+#˚ e´edü\ú qT eT]+‘· ìyês¡D≈£î bÕ\Hê e´edüúqT ã˝Àù|‘·+
ô|+#· & É + »]–+~. $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D #˚j·T≥+ eT]j·TT (iv) düeTs¡úe+‘·yÓTÆq
$wüj·T+˝À n+‘·sê®rj·T düVü≤ø±sêìï düŒ+<äq, ]ø£eØ, |ü⁄qsêyêdü+ eT]j·TT
ô|+bı+~+ #·&+É ≈£L&É »]–+~.Ç~ $|ü‘T· Ô |ü ⁄ q]ïsêàD+ ø=s¡ ≈ £ î dü + dæ < ä ∆ ‘ · q T
Á|üe÷<ë\ ‘·–+Z |ü⁄ ø=s¡≈î£ rdüTø=H˚ #·s´¡ \≈£î
düTdæsú ¡ n_Ûe~∆ \øå±´\T $|ü‘T· Ô qcÕº\qT b<äTs√ÿe&ÜìøÏ \øå±´\T
\ø£å´+ 1: ù|<ä]ø±ìï nìï $<Ûë\T>± \ø£å´+ 1.5 : rÁeyÓTÆq yê‘êes¡D dü+ã+<ÛäyÓTÆq
s¡÷|ü⁄e÷|ü≥+. dü+|òüT≥q\T, $|ü‘·TÔ\≈£î
ù|<äyês¡T ã* ø±≈£î+&Ü #·÷&É&É+.
\ø£å´+ 2: Äø£*ì n+‘·yÓTT+~+#·&É+, \ø£å´+ 2.4: yê‘êes¡D e÷s¡TŒ\T, rÁeyÓTÆq
ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· kÕ~Û+#·≥+ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T, ø£s¡Te⁄,
eT]j·TT düTdæús¡ e´ekÕj·T es¡<ä\T eT]j·TT Ç‘·s¡ $|ü‘·TÔ\
$<ÛëHê\qT qT+&ç |ü⁄qs¡«´ed”úø£s¡D ø=s¡≈£î
ne\+_+#·≥+. kÕeTsêú´\qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+.
\ø£å´+ 3: Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq J$‘ê\≈£î \ø£å´+ 3.6: eTT+<ädüTÔ ôV≤#·Ã]ø£ Ç#˚Ã
uÛÑs√kÕ Çe«&É+. kÕ+πø‹ø£‘·qT n_Ûe~∆ #˚j·T&É+,
Äs√>∑´|üs¡yÓTÆq $|ü‘·TÔ\qT
‘·–Z+#·&É+.
\ø£å´+ 4: dü$Tà[‘· eT]j·TT düe÷q \ø£å´+ 4: $|ü‘·TÔ\qT+&ç s¡ø£åD ø£*Œ+#˚
HêD´yÓTÆq $<ä´≈£î uÛÑs√kÕ $<Ûä+>± $<ë´ kÂø£sê´\qT
Çe«≥+. |ü⁄qs¡T<ä›]+#·&É+.
\ø£å´+ 9: |ü⁄qs¡«´ed”úø£s¡D #˚j·T<ä>∑T \ø£å´+ 9.1: $|ü‘·TÔ\qT ‘·≥Tºø√>∑\
eTÚ*ø£ edü‘·T\qT HêD´yÓTÆq eT]j·TT qeTà<ä–q
ì]às#·≥+. eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT
e~∆|üs¡#·&É+.
\ø£å´+11: q>∑sê\qT, e÷qe \ø£å´+11.5: $|ü‘·TÔ\ e\q dü+uÛÑ$s#˚
ìyêkÕ\qT düTs¡øÏå‘·+>±, eTs¡D≤\ dü+K´qT,
s¡÷bı+~s#·≥+. Ä]∆ø£ qcÕº\qT ‘·–Z+#·&É+.
\ø£å´+13: yê‘êes¡D e÷s¡TŒ, \ø£å´+13.1: yê‘êes¡D dü+ã+<ÛäyÓTÆq
<ëì Á|üuÛ≤yê\qT $|ü‘·TÔ\T, Á|üø£‹ yÓ’|üØ‘ê´\≈£î
ìyê]+#·&ÜìøÏ ø£èwæ ‘·≥Tº≈£îH˚ kÕeTsêú´\qT,
#·s¡´\qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+.
\ø£å´+15: uÛÑ÷$T ø√‘·qT ìyê]+#·&É+. \ø£å´+15.3: ø£s¡Te⁄ eT]j·TT es¡<ä\
Á|üuÛ≤e+‘√ <Óã“ ‹qï H˚\qT
|ü⁄qs¡T<ä∆]+#·&É+.
9
ô|+bı+~+#·≥+. ◊ø£´sê»´ dü$T‹ »qs¡˝Ÿ
nôd+;¢, ôdô|+º ãsY 2015 ˝À ÄyÓ÷~+∫q,
2030 es¡≈î£ neT\j˚T´ 17 düTdæsú ¡ n_Ûe~∆
\øå±´\˝À (SDG) 8 \øå±´\qT á $|ü‘T· Ô
qcÕº\ ìs¡«Vü≤D≈£î kÕúq+ ø£*Œ+#ês¡T.
n$: (a) eTT+<ädTü Ô ôV≤#·Ã]ø£ e´edü\ú T
(b) Ä|ü‘êÿ\ düeTj·÷˝À¢ dü+dæ<ä∆‘· (c)
Áø£eT+>± »]π> |òüT≥q\T (d) |üP&ÉÃ˝Òì
$<Û+ä >± XÊX¯«‘· qwü+º ø£*–+#˚ dü+|òTü ≥q\T
(e) düeTÁ>∑ Á|üe÷<ä n+#·Hê eT]j·TT ìs¡«Vü≤D
(f) Á|üe÷<ä ;e÷ kÂø£sê´\T, Ç‘·s¡ ;e÷
|ü]cÕÿsê\T (g) Ä]∆ø£ |üsy¡ TÓ qÆ $ ø±ì qcÕº\T,
(h) düeT÷Vü‰\T, JeH√bÕ<ÛäT\T eT]j·TT
|üsê´es¡D e´edü\ú |ü⁄qs¡«´ed”øú s£ D¡ .
uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ düyêfi¯ó¢ eT]j·TT
neø±XÊ\T:
2015˝À eT÷&ÉT ˇ|üŒ+<ë\qT Ksês¡T
#˚jT· &É+˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ Á|üeTTKyÓTqÆ bÕÁ‘·
b˛wæs∫+~. Á|ü|+ü #·+˝À n‘·´~Ûø£ »HêuÛ≤
ø£*–q <˚XÊ˝À¢ s¬ +&√ <˚X+¯ >±, Äs¡e n‹ô|<ä›
Ä]∆ø£ e´edü>ú ± eT]j·TT y˚>+∑ >± n_Ûe~∆
#Ó+<äT‘·Tqï Ä]∆ø£ e´edü>ú ± ñqï uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ,
ù|<ä]ø£+, b˛wüø±Vü‰s¡˝À|ü+ ñqï |æ\¢\T,
ìs¡øså£ êdü´‘· ø£*–q <˚X+¯ ≈£L&Ü. n+<äTøπ ,
uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ düTdæsú ¡ n_Ûe~∆ eT]j·TT $|ü‘T· Ô
ìs¡ « Vü ≤ D˝À n+‘· s ê® r j· T \øå ± ´\qT
#˚sT¡ ø√yê*‡q nedüs+¡ eT]+‘· m≈£îÿe>± ñ
+~. <˚X¯+ $$<Ûä kÕúsTT\˝À dü+kÕú>∑‘·
j·T+Á‘ê+>±\qT ˇø£ kÕúq+˝À ñ+#ê*‡q
nedüss¡ +¡ ñ+~. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D ø√dü+
XÊg-kÕ+πø‹ø£ kÕeTsêú´\qT n_Ûe~∆
|üs¡#·Tø√yê*‡q nedüs¡eTT+~. Ç{°e\
dü+uÛÑ$+∫q (yê‘êes¡D dü+ã+<ÛäyÓTÆq
yÓ|’ Øü ‘ê´\T) ‘·TbòÕqT\ (ô|*’ò Hé, VüQ<é VüQ<é,
esê›) düeTj·T+˝À »]–q ÁbÕD eT]j·TT
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\ qcÕº\qT >∑T]Ô+∫
n≥Te+{Ï $|ü‘·TÔ\qT n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ
ø±yê*‡q C≤Á>∑‘\Ô· T rdüTø√yê*. nsTT‘˚,
Ç≥Te+{Ï |ò*ü ‘ê\T »\dü+ã+<Ûä yÓ|’ Øü ‘ê´˝…q’
10
es¡<\ä T, ‘·TbòÕqT\T ˝Ò<ë øö¢&é ãs¡dºt (Væ≤e÷#·˝Ÿ
Á|ü<˚XŸ, ñ‘·ÔsêK+&é)\T, ˝Ò<ë uÛÑ÷>∑s¡“¤
yÓ|’ Øü ‘ê´\T, ø=+&É #·]j·T\T $]–|ü&&É +É
(e÷*Hé eT]j·TT ñ‘·sÔ ¡ dæøÿÏ +) yÓTT<ä˝q’…
yê{Ï˝À ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. kÕ+πø‹ø£|üs¡yÓTÆq
$|ü‘·TÔ˝…’q bÕ]ÁXÊ$Tø£ ˝Ò<ë s¡Vü≤<ë]
Á|ü e ÷<ë\T ø=qkÕ>∑ T ‘· ÷ H˚ ñHêïsTT.
Jedü+ã+<Ûyä TÓ qÆ $|ü‘T· ˝Ô q’… n+≥Tyê´<ÛTä \
yê´|æÔ e+{Ï$ m≈£îÿe>± dü+uÛ$Ñ dü÷Ô ñHêïsTT.
|üsê´es¡D $|ü‘T· ˝Ô q’… ˙{Ï eqs¡T\ ‘·sT¡ >∑T<ä\,
yêj·TT ø±\Twü´+ e+{Ï$ y˚>+∑ >± n_Ûe~∆
#Ó+<äT‘·Tqï q>∑s¡ ÄyêkÕ\qT n‘·˝≤ ≈£î‘·\+
#˚dTü HÔ êïsTT. 2001˝À e∫Ãq ø£#Y uÛ÷Ñ ø£+|ü+
‘·sê«‘· ≈£L&É <˚X¯+˝À $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D
j·T+Á‘ê+>±ìï dü]>± |üØøÏ+å #·&+É »s¡>˝∑ <Ò Tä .
n+<äTøπ , n~Ûø£ »HêuÛ≤ ø£*–q ÁbÕ+‘ê˝À¢
$<Û«ä +düøs£ ¡ $|ü‘T· \Ô T dü+uÛ$Ñ ùdÔ »]π> qcÕº\
>∑T]+∫ ì|ü⁄DT\T ôV≤#·Ã]dü÷Ô e#êÃs¡T.
uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ eT+∫ dü+Á|ü<ëj·T |ü]C≤„qy˚T
ø±≈£î+&Ü XÊÅdj Ô” T· $C≤„q+ ≈£L&Ü ñ+~. n+‘˚
ø±≈£î+&Ü düV≤ü » eT]j·TT e÷qMj·T $|ü‘T· Ô
Á|üÁøÏjT· \ jÓTTø£ÿ ne>±Vü≤q ≈£L&Ü ñ+~. ø±˙
á ne>±Vü≤q kÕe÷õø£ eT]j·TT Ä]∆ø£
n_Ûe~∆ ø±s¡´Áø£e÷\T, ÁbÕC…≈î£ \º $wüjT· +˝À
neT\T≈£î H√#·Tø√e&É+ ˝Ò<Tä . n˝≤π> á
ÁbÕC…≈î£ \º Á|üj÷Ó »Hê\T $|ü‘T· Ô Á|üe÷<ë\
‘·–+Z |ü⁄ ø√dü+ ñ|üj÷Ó >∑|&ü &É +É ˝Ò<Tä . n+‘˚
ø±ø£, ˇø√ÿkÕ] á |üqT\ e\¢ ø=‘·Ô $|ü‘T· \Ô T
dü+uÛ$Ñ +#˚ neø±XÊ\T ≈£L&É @s¡Œ&ÉT‘·THêïsTT.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ y˚>e∑ +‘·yTÓ qÆ Ä]úø£ e~∆ e÷s¡+Z ˝À
Á|üj·÷DÏdü÷Ô, y˚Tø˘ ÇHé Ç+&çj·÷, dæÿ˝Ÿ
jÓ÷»q
düú˝≤uÛ≤e+ e\¢ á HÓ\ <äs¡ŒD+ Á|ü#·T]+#·˝Òø£ b˛‘·THêï+. jÓ÷»q (‘Ó\T>∑T)
e÷dü|Áü ‹ø£ #·+<ë $esê\≈£î, www.Bharatkosh.gov.in #·÷&Ée#·TÃ.
∫s¡THêe÷ e÷s¡TŒ, ‘·~‘·s¡ n+XÊ\≈£î 040`27546312 / 13 / 14 HÓsãs¡¢qT
dü+Á|ü~+#·e#·TÃ.
Ç+&çj÷· , &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj÷· , dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y
n_Ûj·÷Hé, kÕàsYº dæ{°dt $TwüHé yÓTT<ä˝…’q
$q÷‘·ï ø±s¡´Áø£e÷\ e\¢ Ç+ø± eTT+<äT≈£î
kÕ>∑T‘·Tqï~. ãVüQXÊ e#˚Ã ˇø£{Ïqïs¡
<äXÊã›+˝À Á|üuTÑÛ ‘·« eT]j·TT Áô|y’ {˚ Ÿ s¡+>±˝À¢
kÕe÷õø£ eT]j·TT Ä]∆ø£ n_Ûe~∆ ø=s¡≈î£ ô|fÒº
ô|≥Tºã&ÉT\T >∑‘· Hê\T>∑T ˝Ò<ë ◊<äT <äXÊu≤›\˝À
ô|{Ïqº ô|≥Tºã&ÉT\qT $T+∫ b˛‘êsTT nì
#Ó|Œü &É+ n‹X¯j÷Ó øÏÔ ø±<äT. Ç~ Á|üD≤[ø£,
s¡÷|üø\£ Œq eT]j·TT n_Ûe~∆ ÁbÕC…≈î£ \º qT
eT]+‘·>± $$<Ûä s¡+>±˝À¢ neT\T #˚ùd
neø±XÊ\qT ø£*ŒdüT+Ô ~. yÓ|’ Øü ‘ê´\ qcÕº\qT
‘·–+Z #˚ Á|üÁøÏjT· ≈£î <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~. n_Ûe~∆øÏ
dü+ã+~Û+∫q Á|ü‹ n+X¯+˝Àq÷ $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤DqT Á|ü<Ûëq Ádüe+‹˝À uÛ≤>∑+>±
#˚j·÷\qï~ eTTK´ nC…+&Ü>± ø=+‘·
düeTj·T+>± ñ+≥÷ e∫Ã+~. ø±˙ á ~X¯>±
ô|<ä>› ± Á|üjT· ‘êï˝ÒM »s¡>˝∑ <Ò Hä ˚ #Ó|Œü e#·TÃ.
C≤rj·T $|ü‘·TÔ ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú ùdø√ºs¡˝Ÿ
eT+Á‹‘·« XÊK\T >±˙, øπ +Á<ä/ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«\
XÊK\T>±˙ $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D $wüjT· +˝À
rdüTø√yê*‡q #·s´¡ \ Á|üD≤[ø£\qT |üø&£ “É +B>±
s¡÷bı+~+#·&+É ˝Ò<Tä . düTdæsú ¡ n_Ûe~∆ \øå±´˝À¢
uÛ≤>∑+>± ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ neT\T eT]j·TT
bÕ]dt yê‘êes¡D ˇ|üŒ+<ä+ neT\T |ò*ü ‘·+>±
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À Ç|üŒ{Ïes¡≈L£ ìs¡ø¢ ´å£ + #˚jT· ã&ɶ
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤DqT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &ÜìøÏ,
düyê\T>± ì*∫q á n+XÊìï Á|üD≤[ø±ã<ä+∆
#˚j·T&ÜìøÏ ‘·–q neø±X¯+ @s¡Œ&ç+<äì
#Ó|Œü e#·TÃ.
` d”ìj·TsY m&ç≥sY
jÓ÷»q 2017 »qe]
 e÷s¡Z ìπs›X¯ø±\T
s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT˝À¢ Á|üe÷<ë\T ` uÛÁÑ <ä‘ê Á|üe÷D≤\T
s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT\T Bs¡øÈ ±\+>±
|üì#˚jT· &É+ <ë«sê n+<äT˝À
#˚|{ü ≤º*‡q #·s´¡ \T
rdüTø√ø£b˛e&É+ e\¢ Á|üe÷<ë\T
dü+uÛ$Ñ +#˚ neø±X¯+ m≈£îÿe>±
ñ+~. s¡kÕj·THê\ ñ‘·Œ‹Ô,
ì\«, ìs¡«Vü≤D, s¡yêD≤ á
Á|üÁøÏjT· \ìï+{Ï˝Àq÷ n–ï, ˝Òø£
ù|\T&ÉT, $wüø±\Twü´+ yÓ\Te&˚
neø±XÊ\T ñHêïsTT. düs¬ q’
s¡øDå£ ≤‘·àø£ #·s´¡ \T
#˚|≥ü øº b£ ˛e&É+, ì\« $wüjT· +˝À
|ü]e÷D+ m≈£îÿe>± ñ+&É≥+
e\¢ ˇ‹Ô&,ç |”&HÉ êìøÏ >∑Ts¬ ’
s¡kÕj·Tìø£ Á|üe÷<ë\T »]–q≥T¢
|ü\T dü+<äsꓤ˝À¢ #·÷XÊs.
m+. dü÷s¡´Hêsêj·TDHé, eTTK´ XÊgy˚‘·Ô, dæ.j·Tdt.◊.ÄsY ` ôd+Á≥˝Ÿ ˝…<äsY ]ôd]à ÇHé‡{Ï≥÷´{Ÿ.
jÓ÷»q 2017 »qe]
uÛ≤s¡rj·T s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT <˚X¯ J&û|˝” À
Á|ü‘´· ø£+å >±q÷ n˝≤π> |üs√ø£+å >±q÷ düTe÷s¡T
2.11 XÊ‘· + uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´+>± ñ+~.
n+‘˚ø±<äT >∑‘· ◊<˚fi¯ó¢>± $<˚o Á|ü‘·´ø£å
ô|≥Tºã&ÉT\ <ë«sê düTe÷s¡T 10.49 _*j·THé
&Ü\s¡¢ dü+|ü<äqT n]®k˛Ô+~. n˝≤π> 2020
Hê{ÏøÏ á |ü]ÁX¯eT eT]+‘· ô|]– kÕ©Hê
11 XÊ‘·+ e~∆‘√ düTe÷s¡T 154 _*j·THé
&Ü\s¡¢ kÕúsTTøÏ #˚s¡T‘·T+<äì uÛ≤s¡‘· |ü]ÁX¯eT
esêZ \ T n+#· H ê y˚ d ü T Ô H êïsTT. nsTT‘˚
s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT˝À¢ ‘·˝‘… Ô˚ Á|üe÷<ë\T <ëì
n_Ûe~∆øÏ ìs√<Ûäø±\T>± ñqï|üŒ{Ïø° <ëìï
ìs√~Û+#·e#·TÃ. s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT˝À¢
Á|üe÷<ë\T ‘·˝…‘·Ô&É+ nH˚~ düVü≤»+.
eTTK´+>± ìs¡«Vü≤D <äX¯˝Àq÷, ñ‘·Œ‹Ô,
düs¡|òüsê, s¡yêD≤, ÁbÕjÓ÷–ø£ Ç˝≤ $$<Ûä
<äX¯˝À¢ Á|üe÷<ë\T dü+uÛÑ$+#˚ neø±XÊ\T
ñHêïsTT. Á|üe÷<ä+ @ s¡÷|ü+˝ÀHÓ’Hê
dü+uÛÑ$+#·e#·TÃ. eTTK´+>± á Á|üeT<ë\T
n–ï, ù|\T&ÉT, ˝Ò<ë ø±\Twü´+ s¡÷|ü+˝À
dü+uÛ$Ñ +#·e#·TÃ. ˝Ò<ë Á|üe÷<ä+ »]–q|ü⁄Œ&ÉT
ô|’ eT÷&ÉT ˇπø kÕ] dü+uÛÑ$+#˚ neø±X¯+
ñ+~. eTTK´+>± »HêyêkÕ\T $düÔ]düTÔ
qï|ü⁄Œ&ÉT á Á|üe÷<ä kÕúsTT ô|]π> neø±X¯+
ñ+~. s¡ k Õj· T q e´sêú \ T n≥T
E-mail: msuri1@vsnl.com
uÛÑÁ<ä‘ê Á|üe÷D≤\T
yê‘êes¡D+˝À ø±\Twü´ ø±s¡ø±\T>± ôd’‘·+
e÷π s Á|ü e ÷<ä + ñ+~. Á|ü e ÷<ë\T
»]–q|üŒ&ÉT |ü]ÁX¯eT\ qT+∫ yÓ\Te&çq
$wü|üP]‘· {≤øχq¢ e\¢ |üP&ÉÃ˝Òì qwüº+
dü + uÛ Ñ $ dü T Ô + ~. <ëì Á|ü u Û ≤ e+ n≥T
»qJ$‘·+ MT<ä, n˝≤π> |üsê´es¡D+ MT<ä
|ü&˚ Á|üe÷<ä+ #ê˝≤ ñ+~. eTTK´+>± eTq
<˚X+¯ ˝À @<Óq’ Á|üe÷<ä+ dü+uÛ$Ñ ùdÔ n+<äT≈£î
ø±s¡D≤˝Ò+{À yÓ*øÏrùd ì»ìsê∆s¡D @C…˙‡
n+<äTu≤≥T˝À ˝Òø£b˛e&É+ ˇø£ ˝À|ü+>±
#Ó|üŒe#·TÃ. n˝≤+{Ï @C…˙‡ ñ+fÒ Á|üe÷<ä
n+#· H ê, <ëì |ü P sê«|ü s ê\T yÓ T T‘· Ô +
n<Û ä ´ j· T q+ #˚ d æ n˝≤+{Ï |ü ] dæ ú ‘ · T \T
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ø£\>∑≈£î+&Ü ìs¡«Vü≤D #˚|üfÒº
neø±XÊ\T ñHêïsTT. |ü•ÃeT <˚XÊ˝À¢
Á|ü e ÷<ä ìyês¡ D ãès<ë\T, dü + dü ú \ T
n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. ø±˙ eTq <˚X+¯ ˝À
n˝≤+{Ï dü<äTbÕj·÷\T ˝Òe⁄. Á|üe÷<ë\T
dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT ø£*–q qcÕº\T, n˝≤π>
uÛ Ñ $ wü ´ ‘· T Ô ˝ À rdü T ø√yê*‡q #· s ¡ ´ \≈£ î
dü+ã+~Û+∫q ˇø£ &˚{≤ uÒdt ø£*– ñ+fÒ
Á|üe÷<ë\ dü+uÛ≤e´‘·qT ‘·–Z+#·e#·TÃ.
á ‘·s¡Vü‰ ˝ÀbÕ\‘√ s¡kÕj·Tq
|ü ] ÁX¯ e T e~∆ ø Ï Ä≥+ø±\T @s¡ Œ &˚
neø±XÊ\T ñHêïsTT. M≥ìï+{Ï ˙
11
n~Û>∑$T+#˚+<äT≈£î Á|üe÷<ë\ kÕúsTTì
n+#·Hê y˚dæ n+<äT≈£î >∑\ ø±s¡D≤\T
yÓ * øÏ r ùd ˇø£ |ü P ]Ô k Õú s TT ìs¡ « Vü ≤ D≤
dü÷#·q\T nedüs¡+. eTTK´+>± uÛ≤s¡‘·
Á|üuTÑÛ ‘·«+ <ë«sê |üsê´es¡D, n≥M eT+Á‹‘·«
XÊK Ä<Û«ä s¡´+˝À |üì#˚ùd s¡kÕj·Tìø£ Á|üe÷<ä
ìs¡«Vü≤D dü+düú, n˝≤π> C≤rj·T $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D dü+düú (mHém+&ûm) dü+j·TTø£Ô+>±
|ü\T e÷s¡Zìπs›X¯ø£ dü÷Á‘ê\qT ‘·j·÷s¡T
#˚XÊsTT. M{Ï <ë«sê |ü\T eT+Á‹‘·« XÊK\≈£î,
ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú\≈£î, sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î,
dü + ã+~Û ‘ · j· ÷ »e÷Hê´\≈£ î $|ü ‘ · T Ô
ìyês¡ D ˝À uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´+ nj˚ T ´˝≤
e÷s¡Zìπs›X¯ø£ dü÷Á‘ê\T yÓ\Te]+#ês¡T.
1984˝À »]–q uÛÀbÕ˝Ÿ <äTs¡≥È q nq+‘·s+¡
Á|üuÛÑT‘·«+ eTT+<ädüTÔ Á|üe÷<ä ìyês¡Dô|’H˚
m≈£îÿe>± <äwæº kÕ]+∫+~. á yê´dü+˝À
Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯´+ s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\≈£î
ø±s¡D+, yê{Ï ìyês¡D, ìs¡«Vü≤D, Á|üe÷<ä+
dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT #˚|ü{≤º*‡q #·s¡´\ô|’H˚
<äwæº kÕ]+#ê*‡q neX¯´ø£‘ô· |’ #·]Ã+#·&+É
»]–+~.
Á|üe÷<ä ø±s¡ø±\T..
eTTK´+>± Á|üe÷<ä ø±s¡D≤\T $X‚w¢ ùæ dÔ
|ü\T ÄdüøÏÔ<ëj·Tø£ $wüj·÷\T yÓ\T>∑T
#· ÷ dü T Ô + {≤sTT. eTTK´+>± s¡ k Õj· T q
|ü]ÁX¯eT\T Bs¡Èø±\+>± |üì#˚j·T&É+ <ë«sê
n+<äT˝À #˚|{ü ≤º*‡q #·s´¡ \T rdüTø√ø£b˛e&É+
e\¢ Ç˝≤+{Ï s¡ k Õj· T q Á|ü e ÷<ë\T
dü+uÛÑ$+#˚ neø±X¯+ m≈£îÿe>± ñ+~.
uÛ≤s¡rj·T s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT m<äTs=ÿ+≥Tqï
eTTK´yÓ T Æ q dü e Tdü ´ ˝À¢ Ç<=ø£ { Ï . Çø£
s¡kÕj·THê\ ñ‘·Œ‹Ô, ì\«, ìs¡«Vü≤D, s¡yêD≤
á Á|üÁøÏjT· \ìï+{Ï˝Àq÷ n–ï, ˝Òø£ ù|\T&ÉT,
$wü ø ±\Twü ´ + yÓ \ Te&˚ neø±XÊ\T
ñHêïsTT. eTTK´+>± dü¬s’q s¡ø£åD≤‘·àø£
#· s ¡ ´ \T #˚ | ü ≥ º ø £ b ˛e&É + n˝≤π > ì\«
$wüj·T+˝À |ü]e÷D+ m≈£îÿe>± ñ+&É≥+
e\¢ ˇ‹Ô&ç, |”&ÉHêìøÏ >∑T¬s’ s¡kÕj·Tìø£
12
Á|üe÷<ë\T »]–q≥T¢ |ü\T dü+<äsꓤ˝À¢
#·÷XÊs. ñc˛íÁ>∑‘·˝À¢ ‘˚&Ü\ e\¢ ≈£L&Ü
Á|üe÷<ä dü+uÛ≤e´‘· ô|]π> neø±XÊ\T
m≈£ î ÿe>± ñHêïsTT. Çø£ s¡ k Õj· T q
Á|üe÷<ë\≈£î eT]ìï ø±s¡D≤\T $X‚w¢ ùæ dÔ |ü\T
$wüj·÷\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ekÕÔsTT. s¡kÕj·Tq
ñ‘·Œ‹Ô <äX¯˝À s¡kÕj·Tìø£ $TÁX¯e÷˝À¢ e#˚Ã
‘˚&Ü\T, n˝≤π> s¡kÕj·Tq+ $TÁX¯eT+ ‘·j÷· Ø
<äX¯˝À yÓ\Te&˚ |”&Éq+, ]j·÷ø£ºs¡¢ kÕeTs¡ú´
˝Ò$T, ô|’|t ˝…’q¢˝À ©πøJ\T, Vü‰sY¶y˚sY˝À
˝ÀbÕ\T, &çCì’… +>¥ <äX˝¯ À ˝ÀbÕ\T, s¡kÕj·Tq
ìs¡«Vü≤D˝À ˝ÀbÕ\T Ç˝≤ |ü\T dü+<äsꓤ˝À¢
Á|üe÷<ë\T m≈£îÿe>± »]π> neø±X¯+
ñ+~.
ÄeT¢ s¡kÕj·THê\T m≈£îÿe>± n–ï
Á|ü e ÷<ë\≈£ î ø±s¡ ø ±\T>± ì*#˚
neø±XÊ\THêïsTT. eTTK´+>± yê{Ï qT+∫
yÓ\e&˚ ñ<ëZsê\ e\¢ ñc˛íÁ>∑‘· m≈£îÿe>±
ñ+&˚ Á|üe÷<ä+ ñ+~. ‘·<ë«sê n–ï
Á|üe÷<ë\T @sêŒ&˚ dü+uÛ≤e´‘· m≈£îÿe>±
ñ+≥T+~. á ‘·sV¡ ‰ü Á|üe÷<ë˝À¢ ˇø£{Ï n–ï
Á|üe÷<ä+, ¬s+&√~ ù|\T&ÉT dü+uÛÑ$+#˚
neø±XÊ\T ñHêïsTT. n–ï Á|üe÷<ä+ nH˚~
HÓeTà~>±q÷ X¯øÏÔ ≈£L&Ü n+#Ó\ yêØ>±
yÓ\Te&ÉT‘·÷ qwü|º sü T¡ düT+Ô ~. nsTT‘˚ ù|\T&ÉT
n˝≤ø±<äT. ˇπø kÕ] $k˛Œ¤≥q+ »s¡>&∑ +É ‘√
ô|<ä› m‘·TÔq X¯øÏÔ $&ÉT<ä\ nsTT´ Á|üe÷<ä
kÕúsTT ô|]π> neø±X¯+ ñ+~. ù|\T&ÉT nH˚~
yÓ T Æ Á ø√ ôdø£ q ¢ e´e~Û ˝ À @s¡ Œ &˚ ˇø£
$k˛Œ¤ ≥ q+. Bì |ü s ¡ ´ edü H ê\T #ê˝≤
Á|üe÷<ä+ ø£s¡+>± ñ+{≤sTT. ù|\T&ÉT
nq+‘·s¡+ n≥T n–ï Á|üe÷<ä+ ôd’‘·+
ø=qkÕ>∑T‘·T+~. ù|\T&ÉT <ë«sê ô|<ä› m‘·TÔq
|”&Éq+ yÓ\Te&ç $<Ûä«+dü+ düwæºdüTÔ+~.
eTTK´+>± @yÓ’Hê ìsêàD≤\T e+{Ï$ á
|”&Éq+‘√ <Ûä«+dü+ »]–‘˚ n|ü⁄Œ&ÉT eT]+‘·
Á|üe÷<ä+, n˝≤π> qwüº+ »]π> neø±XÊ\T
ñHêïsTT. n˝≤π> @<Óq’ s¡kÕj·Tìø£ yêj·TTe⁄
<ë«sê ø±˙ Á<ëeD+ <ë«sê ø±˙ Á|üe÷<ä+
dü+uÛÑ$ùdÔ n|ü⁄Œ&ÉT |ü]dæú‘·T\T y˚s¡T>±
ñ+{≤sTT. eTTK´+>± Äj·÷ ø±s¡ø±\ yê´|æÔ
m+‘· es¡ ≈ £ î ø=qkÕ–‘˚ n+‘· qwü º +
dü+uÛÑ$düTÔ+~. eTTK´+>± >±*˝À yÓ\Te&˚
s¡kÕj·Tq yêj·TTe⁄\ <ë«sê ÄeT¢ Ä$]
y˚T|òü÷\T yê´|æÔ #Ó+~, Á|üe÷<ä+ dü+uÛÑ$+#˚
neø±X¯+ ñ+~. s¡kÕj·Tq <äTeTTà kÕ<Ûës¡D
<Û ä ÷ [‘√ ø£ * dæ yê‘êes¡ D + eT]+‘·
ø±\TcÕ´ìøÏ >∑Ts¡j˚T´ neø±XÊ\T ñHêïsTT.
‘· < ë«sê $wü y êj· T Te⁄\‘√ XÊ«dü ø √X¯
dü+ã+~Û‘· yê´<ÛäT\T ø£*π> neø±XÊ\T
ñHêïsTT. |üsê´es¡D+˝À ôd’‘·+ s¡kÕj·Tq
neX‚ c Õ\T ø±\TcÕ´ìï ø£ \ T>∑ # ˚ d æ
Jyêes¡D≤ìï <Ûä«+dü+ #˚düTÔ+~.
#ê˝≤ es¡≈£L s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\T
nH˚$.. e÷qe ‘·|æŒ<ë\ ø±s¡D+>±H˚
»s¡ T >∑ T ‘êj· T ì n<Û ä ´ j· T Hê˝À¢ ‘˚ * +~.
eTTK´+>± uÛ Ñ Á <ä ‘ ê Á|ü e ÷D≤\T
bÕ{Ï+#·ø£b˛e&É+ e˝Ò¢ á Á|üe÷<ë\T
»s¡T>∑T‘·THêïsTT. Äj·÷ ø£+ô|˙\T uÛÑÁ<ä‘·
$wüjT· +˝À n\dü‘«· + Á|ü<]ä Ù+#·&+É , n˝≤π>
ì]›wºü uÛÁÑ <ä‘ê Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#·øb£ ˛e&É+
ˇø£ ø±s¡D+>± ì|ü⁄DT\T ù|s=ÿ+≥THêïs¡T.
ªô||’ sü Y Ä˝≤Œ¤μ Á|üe÷<ä+ Ç˝≤+{Ï ñ‘ꌑê\≈£î
ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. HÓ’|ü⁄D´‘·˝Òì
ø±]à≈£î\ e\¢ @<Ó’Hê ˇø£ ô|’|ü⁄ yê˝Ÿ«ì
ìã+<Ûäq\≈£î $s¡T<ä∆+>± Ä|üπs{Ÿ #˚ùdÔ
Á|üe÷<ä+ dü+uÛÑ$+#˚ neø±XÊ\T m≈£îÿe>±
ñHêïsTT. ùd|òº” yê˝Ÿ« \ yê&Éø+£ ˝Òøb£ ˛e&É+
e\¢ ≈£L&Ü ÄeT¢ yêj·TTe⁄\T yê‘êes¡D+
˝ÀøÏ Á|üy˚•+#˚ neø±X¯+ ñ+~.
eTs√yÓ’|ü⁄ s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\≈£î
eTs√ø±s¡D+ &çC…’ì+>¥ ˝À|ü+ nì ≈£L&Ü
#Ó|üŒe#·TÃ. ì]›wüº uÛÑÁ<ä‘ê Á|üe÷D≤\T
bÕ{Ï+#·ì bÕ]ÁXÊ$Tø£ j·÷»e÷Hê´\T
Ç+<äT≈£î ø±s¡D+. eTTK´+>± s¡kÕj·THê\
ìs¡«Vü≤D $wüj·T+˝À dü<äs¡T ø£+ô|˙ n˝≤π>
n+<ä T ˝Àì n+‘· s ¡ Z ‘ · $uÛ ≤ >±\ eT<Û ä ´
düeTq«j·T ˝À|ü+ ø±s¡D+>± Á|üe÷<ë\
jÓ÷»q 2017 »qe]
dü+uÛ≤e´‘· m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. n˝≤π> ìyê]+#·e#·TÃ. eTT+<äT>±H˚ s¡ø£åD≤‘·àø£>∑T]Ô+|ü⁄˝Àq÷ Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#ê*‡
ñÁ>∑yê<ä #·s´¡ \T, ˝Ò<ë ñ<˚X› ´¯ |üPs¡«ø£+>± ñ+≥T+~. Áø£eT+ ‘·|Œü ≈£î+&Ü kÕeTs¡´ú +
#·s´¡ \T rdüTø√e&É+ <ë«sê Ç˝≤+{Ï #·s´¡ \T
qwü+º ø£*–+#˚ #·s´¡ \ <ë«sê Á|üe÷<ë\T rdüT≈£îH˚ M\T+~. |ü Ø ø£ å \ <ë«sê Á|ü e ÷<ë\T
dü+uÛ$Ñ +#·e#·TÃ. n˝≤π> Á|üø£ ‹ $|ü‘T· \Ô T
m. Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ |ü]dæ‘ú T· \qT ìyê]+#·e#·TÃ.
n+fÒ uÛ÷Ñ ø£+|ü+, düTHêMT, ‘·TbòÕqT ˝≤+{Ï$
eTT+<äT>± >∑T]Ô+#·&+É .
dü+uÛ$Ñ +∫q|üŒ&ÉT s¡kÕj·Tìø£ |ü]ÁX¯eT\≈£î * düú\ |ü]o\q, n˝≤π> bÕ¢+{Ÿ uÛÑÁ<ä‘·qT
<ä  wæ º ˝ À ñ+#· T ø=ì Á|ü e ÷D≤\T
uÛ≤Ø qwü+º »s¡T>∑T‘·T+~. * |ü ] ÁX¯ e T˝À nìï s¡ ø ±\ uÛ Ñ Á <ä ‘ ê ìπs›•+#·Tø√yê*. eTTK´+>± s¡kÕj·Tq
Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#·&É+, s¡ø£åD≤‘·ø£à
Á|üe÷<ë\T dü+uÛ$Ñ +#˚+<äT≈£î eTs√
#·s´¡ \ô|’ |üP]Ô ne>±Vü≤q ñqï≥¢sTT‘˚ |ü ] ÁX¯ e T˝À¢ uÛ Ñ Á <ä ‘ · $wü j · T +˝À
ø±s¡D+ ìs¡«Vü≤D≤ ˝ÀbÕ\T nì ≈£L&Ü Á|üe÷<ë\T ‘·˝‘… ≈Ô· î£ +&Ü ìyê]+#· e#·TÃ. düeTÁ>∑yÓTÆq n<Ûä´j·Tq+ »s¡>±*.
#Ó|Œü e#·TÃ. |ü]ÁX¯eT˝À uÛÁÑ <ä‘ê Á|üe÷D≤\ dæ. ©πøJ ìyês¡D Ä˝≤s¡+\ @sêŒ≥T
* ˇø£ ñqï‘· Á|üe÷D≤\T ø£*–q n˝≤π>
$wüjT· +˝À n\dü‘«· + |ü]ø£sê\ $wüjT· +˝À
|üP]Ô kÕúsTT˝À nqTuÛeÑ + ñqï ì|ü⁄DT\ * |ü]ÁX¯eT˝À Á|üe÷<ë\≈£î eTs√ ø±s¡D+
≈£ L &Ü ˝À|ü u Û Ñ ÷ sTTwü º y Ó T Æ q $<Û ë Hê\T
|üs¡´y˚ø£åD˝À Á|üe÷<ë\ dü+uÛ≤e´‘· ©πøJ\T, ‘·≈î£ ÿe |ü]e÷D+˝À nsTTHê
bÕ{Ï + #· & É + , |ü ] ø£ s ê\ m+|æ ø £ ˝ À
‘· ≈ £ î ÿe>± ñ+≥T+~. s√E yêØ düπs düø±\+˝À ©πøJ\qT >∑T]Ô+#˚
$X¯«dü˙j·T‘· ˝Òì ø£+ô|˙\qT ÄÁX¯sTT+#·&+É
ìs¡«Vü≤D, |üs´¡ y˚øDå£ <ë«sê Á|üe÷<ë\T e´edü ú q T @sêŒ≥T #˚ d ü T ø√yê*.
<ë«sê Á|üe÷<ë\T dü+uÛ$Ñ düT+Ô {≤sTT. ˇø£
»s¡>∑≈£î+&Ü ìyê]+#·e#·TÃ. Á|üe÷<ä eTTK´+>± ©πøJ\qT >∑T]Ô+#˚ n˝≤s¡+\
|ü]ø£s+¡ ìs¡«Vü≤D˝Àø±˙, ìsêàD+˝À ø±˙
ìyês¡D ø√dü+ Áø£eTã<ä+∆ >± ôd|òº” Ä&ç{Ÿ @sêŒ≥T n‘·´+‘· ÄeX¯´ø£+. ‘·<ë«sê
˝ÀbÕ\T ‘·˝‹… ‘Ô ˚ <ëì |ü]D≤e÷\T #ê˝≤
ìs¡ « Væ ≤ +#ê*‡ ñ+≥T+~. uÛ Ñ Á <ä ‘ ê ÁbÕ<∏ ä $ Tø£ kÕú s TT˝ÀH˚ Á|ü e ÷<ëìï
rÁe+>± ñ+{≤sTT. ù|\T&É T ôd’ ‘ · +
Á|üe÷D≤\T ìπs•› +#˚ @C…˙‡\ <ë«sê >∑T]Ô+#·e#·TÃ.
dü+uÛ$Ñ +#·e#·TÃ. |òø¢æ ‡˘ ãs√ Á|üe÷<ä+ Ç+<äT≈£î
‘·ìF\T, HêD´‘ê |üØø£å\T Áø£eT+ &ç. ì]›wºü e÷s¡ìZ sπ X› ø¯ ±\T, uÛÁÑ <ä‘ê
dü+ã+~Û+∫q ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|eü #·TÃ.
‘·|üŒ≈£î+&Ü ìs¡«Væ≤düTÔ+fÒ Á|üe÷<ë\T Á|üe÷D≤\T
uÛÁÑ <ä‘ê Á|üe÷D≤\T dü]>±Z bÕ{Ï+#·ø£ b˛e&É+
ìyê]+#·e#·TÃ. ôV≤#Y@C…&zé |”, m|ò{t m° ,
e\¢ Á|üe÷<ä+ dü+uÛ$Ñ +∫ düTe÷s¡T 28 eT+~ |ü\T @C…˙‡\T, sêÁwüº, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«
á{°m, m|òmt +á@, m˝Ÿz|”m ˝≤+{Ï *
eT‹ #Ó+<ës¡T. n˝≤π> |ü\Te⁄s¡T rÁe+>± eT+Á‹‘·« XÊK\T, n+‘·sê®rj·T dü+dü\ú T
dü+dü\ú T ìπs•› +∫q uÛÁÑ <ä‘ê Á|üe÷D≤\T
>±j·T|ü&ܶsT¡ . ÄyÓ ÷ ~+∫q e÷s¡ Z ì π s › X ¯ ø ±\qT
bÕ{Ï+#ê*.
n‘·´edüs¡ düeTj·÷˝À¢ düŒ+~+#˚ |ü]ÁX¯eT\T bÕ{Ï+#ê*.
* ô|’ k ÕúsTT qT+∫ øÏ+~ kÕúsTT es¡≈ £L
$uÛ≤>±\T ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ ≈£L&Ü Á|üe÷<ë\ Ç. e÷qe eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D
uÛÁÑ <ä‘ê Á|üe÷D≤\T bÕ{Ï+#·&+É <ë«sê
e\¢ qwü+º eT]+‘· ô|s¡>e∑ #·TÃ. s¡kÕj·THê\
Á|üe÷<ë\qT eTT+<˚ |üdæ>∑fÒº e´edüú * s¡ k Õj· T q ø£ s êà>±s¡ e TT˝À Áø£ e T+
s¡yêD≤ $wüj·T+˝Àq÷ Ç˝≤+{Ï düeTdü´ ‘·|üŒ≈£î+&Ü y˚TsTT+f…HÓHé‡ #˚|ü{≤º*‡ ñ
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. s¡kÕj·THê\ HêD´‘·
‘·˝…‘·TÔ‘·T+~. eTTK´+>± <˚X¯+˝Àì |ü\T +≥T+~. ‘· < ë«sê Á|ü e ÷<ë\qT
$wüj·T+˝Àq÷, uÛÑÁ<ä‘ê Á|üe÷D≤\
ÁbÕ+‘ê˝À¢ á ‘·s¡Vü‰ |òüT≥q\T ‘·˝…‘·TÔ eTT+<äT>±H˚ |üdæ>∑≥ºe#·TÃ.
$wü j · T +˝Àq÷ sêJ ˝Ò ì <Û √ s¡ D Ï
‘·THêïsTT. s¡kÕj·Tq e´sêú\ ìs¡«Vü≤D˝À
ne\+_Û+#ê*‡ñ+≥T+~. Ç+»˙]+>¥ * ø£+ô|˙˝Àì e÷qe eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D
˝ÀbÕ\ dü+<äs“¡ +¤ ˝Àq÷ n–ï Á|üe÷<ë\T,
kÕúsTT qT+#˚ Á|üe÷<ë\ ìyês¡D ≈£ L &Ü Á|ü e ÷D≤\ ô|+|ü ⁄ <ä \ ≈£ î
ù|\T&ÉT, $wü|Pü ]‘· s¡kÕj·THê\T yÓ\Te&˚
$uÛ ≤ >±\qT |ü ] ÁX¯ e T˝À¢ @sêŒ≥T ø±s¡DeTe⁄‘·T+~.
Á|üe÷<ä+ ñ+~.
#˚dTü ø√yê*.
ìyês¡D, u≤<Û´ä ‘·\ ìs¡«Vü≤D : * ô|’ qT+∫ øÏ + ~ kÕú s TT es¡ ≈ £ L
_. s¡kÕj·Tìø£ ø£sêà>±s¡+ ìs¡«Vü≤D, ñ<√´>∑T\+‘ê ø£*øÏ yÓT\dæ ñ+&É≥+,
1.|ü]ÁX¯eT\ bÕÁ‘· : |ü]ø£sê\ kÕeTs¡´ú + u≤<Ûä´‘·\qT düÁø£eT+>± ìs¡«Væ≤+#·&É+
eTTK´+>± s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT˝À¢ |ü ] ÁX¯ e T˝Àì |ü ] ø£ s ê\ ìs¡ « Vü ≤ D <ë«sê |ü ] ÁX¯ e T\ Á|ü e ÷D≤\T
Á|üe÷<ë\qT eTT+<äT>±H˚ >∑T]Ô+#·&+É e\¢ * ô|s¡T>∑T‘êsTT.
$wü j · T +˝Àq÷ yê{Ï kÕeTs¡ ú ´ ‘·

jÓ÷»q 2017 »qe] 13

m|ò.t n‘·´edüs¡ |ü]dæ‹ú ìs¡«Vü≤D qwü º ìyês¡ D #Ó | ü ≥ º e #· T Ã. Á|ü e ÷<ë\ qwü º + nH˚ ~ #ê˝≤ u≤<Û ë ø£ s ¡ y Ó T Æ q ~.
ìyês¡DÒ \ø£´å +>± |ü]XÀ<Ûqä \T #˚|{ü ºÏ yê{Ïì |üsê´es¡D+, Jyêes¡D≤ìøÏ ≈£L&Ü e÷qe
* Á|ü‹ s¡kÕj·Tìø£ |ü]ÁX¯eT˝À n‘·´edüs¡ |ü]ÁX¯e÷˝À¢ Á|üyX˚ ¯ ô|≥º&+É <ë«sê qcÕº\qT ‘·|Œæ <ë\‘√ »]π> Á|üe÷<ë\‘√ eTT|ü⁄Œ yê{Ï˝¢Ò
|ü]dæú‘·T\T ‘·˝…‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT #˚|ü{≤º*‡q
#·s¡´\qT eTT+<äT>±H˚ >∑T]Ô+∫ ‘·«s¡>± ìyê]+#·e#·TÃ. Á|üe÷<ä+ ñ+~. s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\
ìs¡«Vü≤D≈£î ñ|üÁø£$T+#˚ e´edüúqT &ç. $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D u≤~Û‘·T\T ø=ìï ‘·sê\ es¡≈£L u≤<Ûä\T |ü&˚
@sêŒ≥T #˚j÷· *. neø±X¯+ ñ+~. ø£qTø£, $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D,
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D e´edüú\ <ë«sê
Á|üe÷<ä ìyês¡D ~X¯>± n&ÉT>∑T\T y˚ùdÔH˚
* n‘·´edüs¡ |ü]dæú‘·T\T ‘·˝…‹Ôq|ü⁄Œ&ÉT ≈£ L &Ü Á|ü e ÷<ë\qT ìyê]+#· e #· T Ã. uÛ≤s¡rj·T s¡kÕj·Tq |ü]ÁX¯eT ˝≤uÛ≤\‘√
#˚|{ü ≤º*‡q #·s´¡ \ô|’ ‘·s#¡ ÷· e÷ø˘Á&ç˝Ÿ‡ eTTK´+>± Á|üe÷<ë\qT ìyê]+#˚+<äT≈£î
bÕ≥T düTs¡øÏå‘·+>±q÷ ø=qkÕ>∑T‘·T+~.
˝≤+{Ï$ #˚|ü&ÉT‘·÷ ñ+&Ü*. eTT+<äT>±H˚ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D e´edüúqT
2. Á|üuTÑÛ ‘·« u≤<Û´ä ‘· düqï<ä∆+ #˚j·÷*. $|ü‘·TÔ dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT
#˚|{ü ≤º*‡q #·s´¡ \qT eTT+<äT>±H˚ rdüT≈£î+fÒ
m. Á|üe÷<ä ì»ìsê∆sD¡ uÀs¡T,¶ n˝≤π>
Á|üe÷<ë\qT ìyê]+#·e#·TÃ. Á|ü»˝À¢ ôd‘’ +·
s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ä &˚{≤uÒdt @sêŒ≥T ne>±Vü≤q ô|+#·&É+ <ë«sê uÛÑjÓ÷‘ꌑêìï jÓ÷»q #·+<ë
bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\T ‘·–+Z #·e#·TÃ. ÄHé-˝…’Hé˝À
»]–q|ü⁄Œ&ÉT nyÓT]ø± ‘·s¡Vü‰˝À |ü\T
Ç. Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ s¡kÕj·THê\ s¡yêD≤ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D\
s¡ø£åD≤‘·àø£ #·s¡´\T #˚|ü{≤º*‡q nedüs¡+
ñ+~. Á|üe÷<ä+ nq+‘·s¡+ <ëìøÏ >∑\ Á|ü e ÷<ä ø £ s ¡ y Ó T Æ q s¡ k Õj· T Hê\qT $uÛ≤>∑+ yê] jÓ÷»q,
ø±s¡D≤\qT |üPs¡«|üsê\qT >∑T]Ô+#˚ e´edüqú T s¡yêD≤ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT |ü\T uÛÑÁ<ä‘ê #·s¡´\T Ç‘·s¡ |üÁ‹ø£\≈£î #·+<ëqT
@sêŒ≥T #˚j·÷*. ‘·<ë«sê uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À #˚|{ü ≤º*. Ç{°e\ Ç+&çjT· Hé ø¬ $Tø£˝Ÿ øöì‡˝Ÿ ÄHé-˝…H’ ˝é À #Ó*+¢ #·e#·TÃ.
#˚|ü{≤º*‡q qwüºìyês¡D #·s¡´\qT n+#·Hê dü+düú "HÓ’düsY >√¢uŸ" nH˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï www.Bharatkosh.gov.in
y˚jT· e#·TÃ. Á|üe÷<ä+ nq+‘·s+¡ m+‘· qwü+º ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Bì Á|üø±s¡+ s¡kÕj·THê\T
»]–+<√, @$<Û+ä >± »]–+<√ >∑T]Ôd÷ü Ô ˇø£ ‘·s¡*+#˚ yêVü≤Hê\≈£î J|”ÄsYmdt Á{≤øÏ+>¥
yÓuŸ ôd’{Ÿ˝À
|ü P ]Ô kÕú s TT &˚ { ≤uÒ d t qT @sêŒ≥T e´edüúqT @sêŒ≥T #˚j·÷\ì dü÷∫+∫+~. Publications'
#˚düTø√j·÷*. ˇø£ ÄHé ˝…’Hé b˛s¡º˝Ÿ @sêŒ≥T ‘·<ë«sê s¡yêDô|’ |üs¡´y˚ø£åD #˚|ü≥ºe#·TÃ. Divistion yê] linkqT
#˚dæ ì|ü⁄DT\T, XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ n_ÛÁbÕj·÷\qT 3. Á|ü»\ u≤<Û´ä ‘· øÏ¢ø˘ #˚dæ dü÷#·q\qT
ôd’‘·+ ùdø£]+#ê*. <ëì <ë«sê ø£sêà>±s¡
* Á|ü»\T ôd‘’ +· s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\ |ü≥¢
nqTdü]+#·s&ç. #Ó*s¢ |ü⁄\T
ìs¡«Vü≤D˝À ˝ÀbÕ\qT n]ø£≥ºe#·TÃ. C≤>∑ T s¡ T ø£ ‘ · eVæ ≤ +#ê*. M{Ï ô |’ HÓ{Ÿ u≤´+øÏ+>¥, Á¬ø&ç{Ÿ ø±sY¶,
_. ne>±Vü≤q dü<dä Tü ‡\T ne>±Vü≤q ô|+#·Tø√yê*. &Ó_{Ÿ ø±sY¶ <ë«sê
Á|üuÛÑT‘·«+ s¡kÕj·Tq Á|üe÷<ë\ô|’ * @<Ó’Hê Á|üe÷<ä+ dü+uÛÑ$ùdÔ <ëìì #Ój·Te#·TÃ. #·+<ë
ne>±Vü ≤ q dü < ä d ü T ‡\T ìs¡ « Væ ≤ +#ê*. m<ä T s=ÿH˚ + <ä T ≈£ î m˝≤+{Ï #· s ¡ ´ \T $esê\T dü+e‘·‡sêìøÏ
eTTK´+>± |ü]ÁX¯eT˝À¢ |üì#˚ùd ø±]à≈£î\≈£î #˚|ü{≤º* nH˚ $wüj·÷\ô|’ Á|ü»\T s¡÷. 230/-,
|ü]ÁX¯eT\ #·T≥Tº|üø£ÿ\ ìedæ+#˚ Á|ü»˝À¢ #·]Ã+#ê*. ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\≈£î
s¡ k Õj· T q Á|ü e ÷<ë\ |ü ≥ ¢ ne>±Vü ≤ q eTT–+|ü⁄ s¡÷. 430/-,
dü < ä d ü T ‡\T ìs¡ « Væ ≤ +#ê*. ø±]à≈£ î ˝À¢
ne>±Vü≤q <ë«sê Á|üe÷<ë\qT eTT+<äT>±H˚
Á|üe÷<ä+ nH˚~ @s¡÷|ü+˝À nsTTHê eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\≈£î
dü + uÛ Ñ $ +#· e #· T Ã. nsTT‘˚ <ëìï s¡÷. 610/-\T.
>∑T]Ô+#˚ neø±X¯+ ñ+~.
ìyê]+#˚+<äT≈£î nìï ‘·s¡Vü‰˝À¢ #·s¡´\T
dæ. n<Û´ä j·Tq+, n_Ûe~∆.. #˚|{ü ≤º*. @<ÓH’ ê nqTø√ì Á|üe÷<ä+ »]–‘˚ d”ìj·TsY m&ç≥sY
dü]ø=‘·Ô n<Ûä´j·THê\ <ë«sê ≈£L&Ü <ëì qwüº+ |üP&ÉÃ˝Òì~. nìï+{Ïø£Hêï ÁbÕD

14 jÓ÷»q 2017 »qe]

 düVü‰j·T, s¡ø£åD #·s¡´\T
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D : •ø£D
kÕeTs¡´∆ ìsêàD+ nH˚~ øπ e\+
ˇø£kÕ] »]π> #·s´¡ ø±<äT. Ç~
ˇø£ ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏjT· . $|ü‘T· \Ô T
m≈£îÿe>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT kÕeTs¡´∆
ìsêàD ø±s¡´Áø£e÷\T ≈£L&Ü
|ü]dæ‘ú T· \≈£î ‘·–q≥T¢ e÷s¡T‘·÷
ñ+&Ü*. n+<äs÷¡ ø£*dæ bÕ˝§Zì,
kÕ~Ûø±s¡‘‘· √, qcÕº\qT dæsú +¡ >±
‘·–+Z #˚ $<Û+ä >± #·s´¡ \T ñ+&Ü*.
ªªôds&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+μμ düŒwü+º
#˚dqæ $<Û+ä >± eTVæ≤fi¯\
kÕeTs¡´∆ + ô|+bı+~+#·&+É ô|’
<äwæº ô|{Ï,º Á|ü»\ kÕeTs¡´∆ +
n_Ûe~∆ #Ó+<˚ $<Û+ä >± düe÷»
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ \ø£´å +>± #·s´¡ \‘√
eTT+<äT≈£î kÕ>±*.
ÄsY.¬ø. C…’Hé, C≤rj·T $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú düuÛÑT´\T, q÷´ &Ûç©¢. E-mail: secretary@ndma.gov.in
$. ‹s¡T|ü>±fiŸ, d”ìj·TsY dü\Vü‰<ës¡T, UNDP - H˚bÕ˝Ÿ C≤rj·T |ü⁄q]ïsêàD ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú.
jÓ÷»q 2017 »qe]
dü+kÕú>∑‘· ìsêàD+
å , kÕeTs¡´∆ ìsêàD+
e´≈£îÔ\T, dü+düú\T, dü+|òü÷\T ‘·eT dü«+‘· $|ü‘·TÔ Á|üe÷<ä j·÷»e÷q´+ |ü]~Û˝À
n_Ûe~∆ \øå±´\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ M\T>± $$<Ûä kÕúsTT˝¢À >∑T]Ô+∫q Á|üe÷<ë\qT
ø±˝≤qT >∑ T D+>± ‘· e T kÕeTsê∆ ´ \qT m<äTs=ÿH˚+<äT≈£î dü+düú\T, Á|üuÛÑT‘ê«\T,
>∑T]Ô+∫, |ü{Ïwüº |üs¡#·Tø√e&ÜìøÏ #˚ùd dü e ÷C≤\ jÓ T Tø£ ÿ kÕ+π ø ‹ø£ , Ä]∆ ø £ ,
ø£wæì kÕeTs¡∆´+ nì ìs¡«∫+#· e#·TÃ. |ü ] bÕ\Hê|ü s ¡ y Ó T Æ q kÕeTsê∆ ´ \qT
Á|üD≤[ø£ Ä#·s¡D≈£î kÕeTs¡∆´y˚T eTTK´yÓTÆq ô|+bı+~+#· e\dæ q nedü s êìï
e÷s¡Z+. kÕeTsê∆´_Ûe~∆ e\¢ dü+düú\T, ªªôds&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+μμ (Sendai Frame
e´edüú\T, nìï kÕúsTT˝À¢ uÛ≤>∑kÕ«eTT\T Work) ù|s=ÿ+~. kÕeTsê∆´ìï |ü{Ïwüº
n+<ä ] kÕeTsê∆ ´ \T |ü { Ï w ü º e TÚ‘êsTT. |üs¡#·&ÜìøÏ $|ü‘·TÔqT ‘·–Z+#˚ #·s¡´\T
$|ü‘·TÔqT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ ◊ø£´sê»´ dü$T‹ neT\T #˚j·÷\ì ªªôds&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+μμ
n+‘·sê®rj·T eP´Vü≤+ (UNISDR) - |æ\T|ü⁄ ì∫Ã+~. n+‘·s¡+>∑+ qT+&ç
DRR ø√dü+ kÕeTsê∆´_Ûe~∆ì á $<Ûä+>± Á|üj·÷DÏ+∫ Á|üdüTÔ‘·+ ñqï kÕeTs¡∆´+
ìs¡«∫+∫+~: kÕúsTT qT+&ç ÁbÕs¡+uÛÑeTj˚T´ Á|üÁøÏj·TqT
ˇø£ $dü Ô  ‘· y Ó T Æ q kÕe÷õø£ , kÕ<Ûës¡D+>± kÕeTs¡∆´ n_Ûe~∆ n+{≤s¡T.
kÕ+dü ÿ ‹ø£ yê‘êes¡ D +˝À Á|ü » \T, $|ü‘·TÔ j·÷»e÷q´+˝Àq÷, $|ü‘·TÔ Á|üe÷<ä
dü+düú\T, düe÷»+ @ Á|üÁøÏj·T <ë«sê ˇø£ ìs¡«Vü≤D˝À düeTs¡ú+>± bÕ\T |ü+#·T≈£îH˚
|ü<ä∆‹ Á|üø±s¡+ $C≤„q+, HÓ’|ü⁄D´+, dü+düú\ neø±XÊìï eT]+‘· ô|+#· T ≈£ î H˚
$wüj·T+˝À eTVæ≤fi¯\ kÕeTs¡∆´+ n_Ûe~∆
n_Û e ~∆ ‘ √ dü V ü ‰ ø±˝≤qT>∑ T D+>±
kÕe÷õø£, Ä]∆ø£\øå±´\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ #Ó + <ä e \dæ q nedü s êìï ªªôds&ÜjY T
ˇ|üŒ+<ä+μμ Á|üeTTK+>± #Ó|æŒ+~. ìs¡+‘·s¡
@ $<Ûä+>± ‘·eT kÕeTsê∆´ìï Áù|πs|æ+∫
n_Û e ~∆ \øå ± ´\qT ( S.G.Ds )
n_Û e ~∆ #Ó + <ä T ‘êjÓ ÷ Ä Á|ü Á øÏ j · T qT
kÕeTs¡ ∆ ´ + n+{≤s¡ T (◊ø£ ´ sê»´dü $ T‹, kÕ~Û + #· & ÜìøÏ Á|ü e ÷<ë\qT ‘· – Z + #˚
2009). kÕeTs¡∆´ ìsêàD+ ≈£L&Ü #ê˝≤ nedüs¡+.
$|ü‘·TÔ Á|üe÷<ëìï ‘·–Z+#·&É+˝À kÕeTs¡´∆ ìsêàD+˝À $$<Ûä s¡ø±\T :
kÕeTs¡∆´ ìsêàD+ ˇø£ eTTK´yÓTÆq n+X¯+. kÕeTs¡ ∆ ´ n_Û e ~∆ ˝ À eT÷&É T
15
kÕúsTT\T ñHêïsTT: e´øÏÔ>∑‘·+, dü+kÕú>∑‘·+,
|ü s ê´es¡ D |ü s ¡ + . $<Û ë Hê\T, #· ≥ º + ,
dü + kÕ∆ > ∑ ‘ · y Ó T Æ q @sêŒ≥T¢ , Hêj· T ø£ ‘ · « +,
sê»ø°jT· Á|üÁøÏjT· \T, n~Ûø±s¡ dü+ã+<Ûë\T,
kÕe÷õø£ ø£ ≥ Tº u ≤≥T¢ e+{Ï yê{Ï ‘ √
|üsê´es¡D |üs¡yÓTÆq kÕeTs¡∆´+ eTT&ç|ü&ç
ñ+≥T+~. Çø£ dü+kÕú>∑‘·yÓTÆq kÕeTs¡∆´
kÕúsTTì >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚ ø£*dæ |üì#˚d,æ
\øå±´\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ e´øÏ>Ô ‘∑ · kÕeTsê∆´\
‘√&ÜŒ≥T‘√ Ä<˚ X Ê\≈£ î nqT>∑ T D+>±
n+‘·s‘Z¡ · $<ÛëHê\T, |ü<‘∆ä T· \T, eP´Vü‰\T,
@sêŒ≥T¢, $<ÛëHê\T, |ü]<ÛäT\T ˇø£ dü+düú
|üì#˚j·T&ÜìøÏ düVü≤ø£]kÕÔsTT. e´øÏÔ>∑‘·
kÕúsTT n+fÒ HÓ’|ü⁄D≤´\T, C≤„q+ nH˚$
Á|ü»\ MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT. Á|ü»\T
n+fÒ e´≈£îÔ\T, dü+|òü÷\T, düeT÷Vü‰\T,
ã+<ë\T. Çø£ kÕeTsê∆´ìï yÓTs¡T>∑T |ü]#˚
¬ s +&É T Ø‘· T \T ìs¡ « Vü ≤ D |ü s ¡ y Ó T Æ q $,
kÕ+πø‹ø£ |üs¡yÓTÆq$. s¡÷|üø£\Œq, neT\T,
eP´Vü ‰ \T, ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\T, ÁbÕC… ≈ £ î º \ T
yÓ T T<ä ˝ … ’ q yê{Ï ø Ï ìs¡ « Vü ≤ D |ü s ¡ y Ó T Æ q
kÕeTsê∆´\T nedüs¡+ ø±>± Çø£ kÕ+πø‹ø£
|üs¡yÓTÆq kÕeTsê∆´\T Á|ü‘˚´ø£ ÁbÕ+‘ê\‘√
Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ s¡ + >±\ nedü s ê\T ˝Ò < ë
Ç‹e‘êÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
e÷qe eqs¡ T \qT n_Û e ~∆
#˚j·T&É+ ô|’q e÷Á‘·y˚T H=øÏÿ #Ó|üŒ≥+
ø±<ä T . Á|ü e ÷<ë\qT ‘· – Z + #· & ÜìøÏ
nedü s ¡ y Ó T Æ q eTÚ*ø£ d ü < ä T bÕj· ÷ \÷,
dü + kÕú | ü s ¡ y Ó T Æ q kÕeTsê∆ ´ ìï n_Û e ~∆
#˚ j · T ≥+ ≈£ L &Ü. n+<ä T e\¢ kÕeTs¡ ∆ ´
ìsêàD+ nH˚~ πøe\+ sêÁcÕº\ u≤<Ûä´‘·
e÷Á‘·y˚T ø±<äT. ªªôds&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+μμ á
$wü j · ÷ ìï #ê˝≤ #· ø £ ÿ >± #Ó | æ Œ +~.
ªªdüe÷»+˝À n+<äs¡+ ø£*dæ eTT+<äT≈£î
b˛<ë+μμ nH˚ uÛ ≤ eq ø£ * – ñ+&Ü*.
≈£î¢|üÔ+>± #ÓbÕŒ\+fÒ sêÁwüºkÕúsTT dü+düú\T,
dü e ÷C≤\T, e‹Ô ì|ü ⁄ DT\T, Ç‘· s ¡
ì|ü⁄DT\T, Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+, Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡
16
dü+düú\T (NGOs), Ç‘·s¡ sêÁùwº‘·s¡ dü+düú\
kÕeTs¡∆´+ ô|+bı+~+#·e\dæq nedüs¡+
ñ+~.
$|ü‘·TÔ Á|üe÷<ë\qT ‘·–Z+#·&Üìø°,
kÕeTs¡∆´ n_Ûe~∆ø° - uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT
eTTK´+>± dü e ÷C≤\qT ìeT>∑ ï +
#˚ j · T e\dæ ñ+~. ñqï kÕeTsê∆ ´ ˙ï
nedü s ê\q÷, n+‘· s ê\q÷ ns¡ ∆ +
#˚ d ü T ø√&ÜìøÏ yê]ì ø£ \ T|ü ⁄ ≈£ î b˛e&É +
nedüs¡+. ≈£î¢|üÔ+>± #ÓbÕŒ\+fÒ Ç+‘·es¡≈£î
#Ó | ü ⁄ Œ≈£ î qï $<Û ä + >± $$<Û ä kÕú s TT˝À¢
n~Ûø±]ø£, nq~Ûø±]ø£ ˇ|üŒ+<ä+ <ë«sê
n+#·Hê y˚j·T&É+ kÕeTsê∆´ìøÏ m+‘Ó’Hê
nedü s ¡ + . n+<ä T e\¢ kÕeTs¡ ∆ ´ ìsêàD
ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\qT nedü s ê\ n+#· H ê
Ä<Û ë s¡ + >± s¡ ÷ bı+~+#ê*. $|ü ‘ · T Ô
j·÷»e÷q´+˝À $$<Ûä uÛ≤>∑kÕ«eTT\ bÕÁ‘·
Ä<Û ë s¡ + >± yê] kÕeTs¡ ú ´ +˝À ñqï
n+‘·sê\qT >∑T]Ô+∫q nq+‘·s¡+ •ø£åD≤
ø±s¡´Áø£e÷\qT ‘·–q≥T¢ n_Ûe~∆ #˚j÷· *.
‘·s>¡ ‹∑ >∑<Tä \˝À •ø£Då ‘√ bÕ≥T nedüsêìøÏ
‘·–q≥Tº>± ñ<√´>∑+˝À •ø£Då , |üP]Ô •ø£Då ,
HÓ{Ÿe]ÿ+>¥, |üs¡düŒs¡+ Ç∫Ã|ü⁄#·TÃ≈£îH˚
ø±s¡´Áø£e÷\T, Áø£eTã<äy∆ TÓ qÆ $<ë´ dü+ã+<Ûä
bÕsƒê´+XÊ\T, Ç‘·s¡ dü+dü\ú ‘√ ˇ|üŒ+<ë\T,
qeT÷Hê nuÛ≤´kÕ\T, dü+j·TTø£Ô nuÛ≤´kÕ\T
e+{Ï$ H˚s¡TÃø√&ÜìøÏ $düÔ‘·+>± ñqï
neø±XÊ\qT ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e#·TÃ.
kÕeTs¡´∆ ìsêàD≤ìøÏ C≤rj·T $<Ûëq+
eT]j·TT Á|üD≤[ø£
$|ü‘·TÔ Á|üuÛ≤yêìï ‘·–Z+#·&ÜìøÏ
( DPR ) uÛ ≤ >∑ k Õ«eTT\+<ä ] kÕeTs¡ ∆ ´
n_Û e ~∆ nedü s êìï uÛ ≤ s¡ ‘ · $|ü ‘ · T Ô
j·÷»e÷q´ C≤rj·T $<Ûëq+˝À ù|s=ÿqï~.
dü + kÕ∆ > ∑ ‘ · y Ó T Æ q ˇ|ü Œ +<ä + , ìs¡ « Vü ≤ D
$<ÛëHê\T, düeTs¡∆e+‘·+>± ìyê]+#·&ÜìøÏ
$|ü ‘ · T Ô \ ìs¡ « Vü ≤ D≈£ î eqs¡ T \
øπ {≤sTT+|ü⁄\qT ‘·–q kÕúq+˝À
+#·&+É e+{Ï düyêfi¯flqT kÕeTs¡´∆ n_Ûe~∆
‘·|üŒ≈£î+&Ü |ü]wüÿ]+#·>∑\<äì C≤rj·T
$<Ûëq+ ù|s=ÿ+~. ô|q’ ù|s=ÿqï dæ<ë∆+‘·+
Á|üø±s¡+ C≤rj·T $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D Á|üD≤[ø£
(NDMP) kÕeTs¡´∆ ìsêàD+ Ç‹e‘êÔ\qT
eT÷&É T ø£ + fÒ ‘· ≈ £ î ÿe>± $dü Ô  ‘· y Ó T Æ q
πø≥–Ø\T>± >∑T]Ô+∫+~. n$ ìyês¡D,
Á|ü e ÷<ë\ ‘· – Z + |ü ⁄ ≈£ î ñ|ü X ¯ e Tq+,
düeTs¡e∆ +‘·+>± dæ<e∆ä Te&É+, düŒ+<äq, ‹]–
bı+<ä&+É , eT+∫>± ‹]– ì]à+#·Tø√e&É+.
kÕeTs¡´∆ ìsêàD≤ìøÏ Á|üe÷<ë\T ˝Òì Á|ü‘´˚ ø£
nedüsê\qT ≈£L&Ü Á|üD≤[ø£ >∑T]ÔdTü +Ô ~.
uÛ≤s¡‘˝Y À kÕeTs¡´∆ ìsêàD≤ìøÏ
dü+kÕ∆>‘∑ y· TÓ qÆ @sêŒ≥T¢ :
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D ÁbÕ<Û$ä Tø£ u≤<Û´ä ‘·
sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«\ ô|H’ ˚ ñ+~. Bì˝À kÕúìø£
dü « |ü ] bÕ\q ≈£ L &Ü Á|ü < Û ë q bÕÁ‘·
b˛wædüTÔ+~. ø±>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« bÕÁ‘·
eT<ä‘› T· >±, nqTã+<Û+ä >± ñ+≥T+~. <˚X¯
yê´|üÔ+>± sêÁcÕº\˝À $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D
$<Ûëq+ ˇπø s¡ø+£ >± ˝Ò<Tä . düTe÷s¡T>± nìï
sêÁcÕº \ T $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D ÁbÕ~Û ø ±s¡
dü+düú\qT @sêŒ≥T #˚düT≈£îHêïsTT. n˝≤π>
$|ü‘T· Ô nq+‘·s¡ düŒ+<äq, düV‰ü j·T+ e+{Ï$
Á|ü<Ûëq+>± düVü‰j·T ø£MTwüqsY |ü]~Û˝À
ñ+{≤sTT. #ê˝≤ sêÁcÕº\T sêÅwüº kÕúsTT
$|ü‘T· Ô düŒ+<äq <äfi≤\qT @sêŒ≥T #˚dTü ø√>±
ø=ìï sêÁcÕº \ T Ç+ø± n–ïe÷|ü ø £ ,
n‘· ´ edü s ¡ dü Œ +<ä q <ä fi ≤\ ùde\ô|’ H ˚
Ä<Ûës¡|ü&ç ñHêïsTT. BìøÏ‘√&ÉT $$<Ûä
sêÁcÕº\˝À n–ïe÷|üø,£ n‘·´edüs¡ düŒ+<äq
<ä fi ≤\ ùde\ $<Û ë q+˝À yÓ ’ $ <Û ë ´\T
ñHêïsTT. #ê˝≤ sêÁcÕº˝À¢ n–ïe÷|üø£
ùde\T sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·« |ü]~Û˝À øπ +ÁBø£‘·yTÓ Æ
ñ+&É > ± ø=ìï sêÁcÕº ˝ À¢ á ùde\T
eTTì‡|ü˝Ÿ |ü]bÕ\q |ü]~Û˝À ñHêïsTT.
ìsêàD≤‘·àø£, dü+kÕú>∑‘·yÓTÆq @sêŒ≥¢≈£î
nqT>∑TD+>± $$<Ûä sêÁcÕº\ eT<Û´ä kÕeTs¡´∆
ìsêàD+ @sêŒ≥T¢ _Û q ï+>± ñHêïsTT.
ñ
>∑T»sê‘Y, ˇ&çXÊ e+{Ï sêÁcÕº\˝À |üP]Ô
jÓ÷»q 2017 »qe]
kÕú s TT •ø£ å D ≤ dü + dü ú \ T @sêŒ≥T
#˚düTø√e&ÉyÓ÷ ˝Ò<ë @sêŒ≥T Á|üÁøÏj·T
ø=qkÕ>∑T‘·÷H√ ñHêïsTT. ø±>± $T–*q
sêÁcÕº\T yê{Ï |ü]bÕ\Hê •ø£åD≤ dü+düú\ô|’
ÁbÕ<Ûä$Tø£+>± Ä<Ûës¡|ü&ç ñHêïsTT. sêÁwüº
Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î düVü‰j·T |ü&Ü\H˚ ñ<˚›X¯´+‘√
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ kÕeTs¡∆´ ìsêàD+ ø√dü+
$düÔ‘·yÓTÆq ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT #˚|üfÒº |ü\T
dü+düú\qT HÓ\ø=*Œ+~. $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D≈£î
dü+ã+~Û+∫q |üP]Ô düeTq«j·T u≤<Ûä´‘·
<˚ o j· T e´eVü ‰ sê\ eT+Á‹‘· « XÊK
( MHA ) ô|’ H ˚ ñ+≥T+~. $|ü ‘ · T Ô
ìs¡«Vü≤D≈£î dü+ã+~Û+∫ ñqï‘· kÕúsTT
ìs¡ í j · ÷ \T rdü T ø√e&É + ˝À uÛ Ñ Á <ä ‘ ê
e´eVü‰sê\ eT+Á‹ es¡Z ø£$T{° (CCS),
C≤rj· T dü + øå √ uÛ Ñ ìs¡ « Vü ≤ D ø£ $ T{°
(NCMC) nH˚ ¬s+&ÉT ø°\ø£yÓTÆq ø£$T{°\T
ìeT>∑ïyÓTÆ ñHêïsTT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D≈£î H√&É˝Ÿ @»˙‡>± Á|ü<ÛëqeT+Á‹
n<Û ä ´ ø£ å ‘ · q C≤rj· T $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D
ÁbÕ~Û ø ±s¡ dü + dü ú (NDMA) 2005˝À
@sêŒf…Æ+~. Ç~ $|ü‘·TÔ≈£î düø±\+˝À
düeTs¡∆e+‘·yÓTÆq düŒ+<äq ø√dü+ n˝≤π>
Bs¡ È ø ±\+ bÕ≥T $|ü ‘ · T Ô Á|ü e ÷<ë\qT
‘· – Z + #· & Üìø° $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D≈£ î
nedü s ¡ y Ó T Æ q $<Û ë Hê\T, Á|ü D ≤[ø£ \ T,
e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\qT s¡÷bı+~düTÔ+~.
nqTyÓ’q |üsê´es¡D≤ìï s¡÷bı+~+#·&É+,
dü+kÕú>∑‘·+>± kÕeTsê∆´ìï ô|+bı+~+#·&É+
e+{Ï kÕeTs¡∆´ ìsêàD≤ìøÏ ÁbÕ<Ûä$Tø£+>±
nedü s ¡ y Ó T Æ q ¬ s +&É T $wü j · ÷ \ô|’ á
kÕ~Ûø±s¡ dü+düú |üì#˚k˛Ô+~. |üsê´es¡D+
eT]+‘·>± ‘√&ÉŒ&˚ $<Ûä+>± C≤rj·T $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú $$<Ûä Á|üe÷<ä
ì]› w ü º e÷s¡ Z < ä s ¡ Ù ø±\qT, ìy˚ ~ ø£ \ qT
s¡÷bı+~+∫+~. NDMP nH˚ø£ Á|üe÷<ä,
ì]›wüº kÕeTs¡∆´ ìsêàD #·s¡´\qT >∑T]Ô+∫,
dü÷∫+∫+~.
Ç+‘·es¡≈£î #Ó|æŒqyê{ÏøÏ n<äq+>±
jÓ÷»q 2017 »qe]
dü+düú\≈£î, düe÷C≤\≈£î nedüs¡yÓTÆq $$<Ûä
kÕeTs¡∆´ ìsêàD #·s¡´\qT C≤rj·T $|ü‘·TÔ
ìs¡ « Vü ≤ D ÁbÕ~Û ø ±s¡ dü + dü ú (NDMA )
H˚s¡T>± #˚|ü&ÉT‘√+~. sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\
düŒ+<äq kÕeTs¡∆´+ yÓTs¡T>∑T|ü]#˚+<äT≈£î
NDMA õ˝≤¢, sêÁwüº, ÁbÕ+rj·T kÕúsTT˝À¢
e÷ø˘ Á&ç ˝ Ÿ ‡ , nqTø£ s ¡ D nuÛ ≤ ´kÕ\T
ìs¡«Væ≤düTÔ+~. n‹ ô|<ä› ‘·TbòÕqT Á|üe÷<ä
ñ|üX¯eTq ÁbÕC…≈£îº ªª C≤rj·T ‘·TbòÕqT
Á|üe÷<ä ñ|üX¯eTq ÁbÕC…≈£îºμμ neT\T˝À
ñ+~. Ç~ πøe\+ Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î kÕ~Ûø±s¡‘·
ø£ * Œ+#· & É + ø√dü y ˚ T ø±<ä T . yÓ T T‘· Ô +
düe÷C≤\≈£î eTTK´+>± eTVæ≤fi¯\≈£î ≈£L&Ü
kÕ~Û ø ±s¡ ‘ · ø£ * Œ+#· & É + ø√dü + .
ìdü‡+<˚Vü≤+>± Ç~ <˚X¯+˝À #˚|ü{Ϻq n‹
ô|<ä› kÕe÷õø£ kÕeTs¡∆´ ìsêàD Á|üÁøÏj·T.
eT]+‘· dü q ï<ä ∆ ‘ · ø√dü + , $<ë´s¡ T ú \ T,
ñbÕ<Û ë ´j· T T\ kÕeTsê∆ ´ ìï ô|+bı+
~+#·&É+ ø√dü+ #˚|ü{Ϻq eTs=ø£ eTTK´yÓTÆq
ø±s¡´Áø£eT+ ªªC≤rj·T bÕsƒ¡XÊ\ uÛÑÁ<ä‘ê
ø±s¡´Áø£eT+μμ. ‘·eT ‘·eT $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D
Á|üD≤[ø£\T ‘·j·÷s¡T#˚düTø√e&É+ ø√dü+
NDMA Ç‘·s¡ eT+Á‹‘·« XÊK\≈£î ≈£L&Ü
e÷s¡Z<äs¡Ùq+ #˚düTÔ+~.
dü+düú\ kÕeTs¡∆´+ ô|+bı+~+#·&É+
ø√dü y ˚ T NDMA Á|ü < Û ë q+>± <ä  wæ º
ô|&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø° C≤rj·T $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D
dü+düú (NIDM) ≈£L&Ü |ü]XÀ<Ûäq, |üÁ‘ê\
Áø√&û ø £ s ¡ D , C≤rj· T kÕú s TT dü e ÷#ês¡
π ø +Á<ä + n_Û e ~∆ ‘ √ bÕ≥T •ø£ å D ≤
ø±s¡´Áø£e÷\qT ≈£L&Ü #˚|ü&ÉT‘·Tqï~. Ç~
Ç‘· s ¡ dü + dü ú \ ‘√ nqTdü + <Û ë qyÓ T Æ
•ø£ å D ≤s¡ T ú \ ≈£ î , $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D
n~Û ø ±s¡ T \≈£ î , Ç‘· s ¡ uÛ ≤ >∑ k Õ«eTT\≈£ L
•ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤düTÔ+~. $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D s¡+>∑+˝À ˇø£ düeTs¡∆e+‘·yÓTÆq
π ø +Á<ä + >± e÷s¡ & ÜìøÏ NIDM
Á|üj·T‹ïk˛Ô+~. $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D ø√dü+
C≤rj· T •ø£ å D ≤ ôw&É ÷ ´\T neT\T
#˚j·T&É+˝Àq÷, n_Ûe~∆ #˚j·T&É+˝Àq÷
Ç~ ˇø£ eTTK´yÓTÆq bÕÁ‘·qT b˛wædüTÔ+~.
ˇø£ C≤rj·T kÕúsTT e‹Ô|üs¡yÓTÆq XÀ<Ûäq,
s¡ ø £ å D ã\+>± ñqï C≤rj· T $|ü ‘ · T Ô
düŒ+<äq <äfi¯+ ≈£L&Ü •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢
ìeT>∑ïyÓTÆ ñ+~. NDRF πøe\+ sêÁwüº
$|ü‘·TÔ düŒ+<äq <äfi≤ìπø ø±≈£î+&Ü ˇø£
ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj·T>± •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\qT
ø=qkÕ–dü ÷ Ô ñ+≥T+~. Ç+‘· e s¡ ≈ £ î
Á|ü k ÕÔ $ +∫q dü + dü ú \ ‘√ bÕ≥T ˝≤˝Ÿ
ãVü ≤ <ä ÷ sY XÊÁdæ Ô C≤rj· T |ü ] bÕ\Hê
nø±&É M T, C≤rj· T b˛©dü T nø±&É M T
‘·~‘·s¡ ñqï‘· C≤rj·T kÕúsTT dü+düú\T
≈£ L &Ü $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D e+{Ï $$<Û ä
n+XÊ\ô|’ •ø£åD ÇdüTÔHêïsTT. Ç+‘·≈£î
eTT+<ä T ‘Ó * j· T CÒ d æ q $<Û ä + >± sêÁwü º
kÕú s TT˝À nH˚ ø £ dü + dü ú \ T kÕeTs¡ ∆ ´
ìsêàD+ô|’ •ø£åD ÇdüTÔHêïsTT. sêÁwüº $|ü‘·TÔ
ìs¡ « Vü ≤ D ÁbÕ~Û ø ±s¡ dü + dü ú \ T, nìï
|ü]bÕ\Hê •ø£åD≤ dü+düú˝À¢ ñqï $|ü‘·TÔ
j· ÷ »e÷q´ π ø +Á<ë\T, b˛©dü T
nø±&ÉMT\T, sêÁwüº kÕúsTT Á>±MTD≤_Ûe~∆
dü+düú\T, kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\q dü+düú\T
≈£L&Ü $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D≈£î dü+ã+~Û+∫q
$wüj·÷\ô|’ •ø£åD ÇdüTÔHêïsTT. á •ø£åD≤
ø±s¡´Áø£e÷\T Á|ü<Ûëq+>± Á|üuÛÑT‘·«+˝À
~>∑Te kÕúsTT˝À ñ+&˚ õ˝≤¢\T, |ü⁄s¡bÕ\ø£
dü+|òü÷\T, |ü+#êsTTr\‘√ bÕ≥T $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D eTTK´+>± n‘·´edüs¡ düŒ+<äq
<ä fi ¯ + ˝À |ü ì #˚ d ü T Ô q ï n~Û ø ±s¡ T \≈£ î ,
ñ<√´>∑T\≈£î ñ<˚›•+∫q$.
uÛ$Ñ wü´‘Y e÷s¡sZ :
e÷qeC≤‹ m+‘· |ü⁄sê‘·qyÓTÆq<√
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D ≈£L&Ü n+‘· |ü⁄sê‘·q
yÓ T Æ + ~. e÷qe‘· « + #· ] Á‘· n+fÒ
$|ü ‘ · T Ô \ qT »sTT+∫q, $|ü ‘ · T Ô \ ‘√
$|òü\yÓTÆq eTqTwüß´\ #·]Á‘·>± #Ó|üŒe#·TÃ.
2015e dü+e‘·‡s¡+˝ÀH˚ 346 $|ü‘·TÔ\T
dü+uÛÑ$+∫q≥T¢ qyÓ÷<äsTT´+~. 22,773
17
eT+~ Á|ü»\T eT‹ #Ó+<ës¡T. 98.6
$T*j·Tq¢ eT+~ Á|ü»\T <Óã“‹Hêïs¡T.
yÓTT‘·Ô+ 66.5 _*j·THé nyÓT]ø± &Ü\s¡¢
y˚Ts¡ Ä]∆ø£ qwüº+ yê{Ï*¢+~. $|ü‘·TÔ˝À¢
eTs¡ D Ï + ∫q yê] dü + K´ Áø£ e T+>±
‘· > ∑ T Z ‘ · T qï|ü Œ {Ï ø ° Ä]∆ ø £ qcÕº \ T
ô|s¡ T >∑ T ‘· T HêïsTT. BìøÏ |ü ≥ º D ° ø £ s ¡ D ,
Á|ü e ÷<ë\≈£ î m≈£ î ÿe>± neø±XÊ\Tqï
ÁbÕ+‘ê˝À¢ dæ ú s ¡ | ü & É ≥ +, kÕ+π ø ‹ø£ ‘ · ô |’
Ä<Ûës¡|ü&çq Jeq+, $|ü‘·TÔ Á|üuÛ≤e+
Á|ü ‘ · ´ ø£ å + >± ˝Ò ì ÁbÕ+‘ê˝À¢ HÓ \ ø=qï
e÷<Ûä´$Tø£ Ä]∆ø£ |ü]D≤e÷\T, yê‘êes¡D
e÷s¡TŒ Á|üuÛ≤yê\T, »HêuÛ≤ ô|s¡T>∑T<ä\
e+{Ï nH˚ø£ ø±s¡D≤\T ñHêïsTT. n+<äTe\¢
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D˝Àì nìï n+XÊ\˝À
eTTK´+>± Bs¡Èø±*ø£ Á|üe÷<ë\ ‘·–Z+|ü⁄
$wü j · T +˝À uÛ ≤ >∑ k Õ«eTT \+<ä ] ˝À
kÕeTsê∆´ìï ô|+bı+~+#·e\dæq nedüs¡+
m+‘Ó’Hê ñ+~.
ñ|ü X ¯ e Tq+ nH˚ ~ m|ü ⁄ Œ&É ÷
kÕúìø£+>±H˚ ñ+≥T+~. uÛÑ÷$ìjÓ÷>∑+
Á|ü D ≤[ø£ , |ü ≥ º D ≤_Û e ~∆ , ìsêàD
yê‘êes¡ D +˝À s¡ ø £ å D , uÛ Ñ e Hê\
ìu+<Ûqä \qT neT\T #˚jT· &É+ e+{Ï nìï
Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ n+XÊ\÷ kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\q
|ü]~Û˝ÀH˚ ñHêïsTT. eTT+<äT>± düŒ+~+#˚
Á|üuÛÑT‘·« dü+düú˝À¢ Mπs ñ+{≤s¡T. e÷qe
eqs¡T\T, |ü]ø£sê\T, •ø£Då s¡÷|ü+˝À M]
kÕeTs¡∆´+ ‘·|üŒìdü]>± ì*∫ ñ+≥T+~.
kÕúìø£ dü«|ü]bÕ\Hê dü+dü\ú kÕ~Ûø±s¡‘≈· î£
kÕeTsê∆ ´ _Û e ~∆ ≈£ L &Ü nedü s ¡ + .
|ü + #êsTTr\T, |ü ≥ º D kÕú ì ø£ dü + dü ú \
( ULBs )≈£ î mìï¬ ø ’ q Hêj· T ≈£ î \≈£ î ,
n~Ûø±s¡T\≈£î $|ü‘T· Ô dü+dæ<‘∆ä ≈· î£ nqTe⁄>±,
n+<äTu≤≥T˝À ñqï ôV≤#·Ã]ø£\qT dü¬s’q
$<Ûä+>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&É+, yÓ‘·ø£&É+,
s¡øÏå+#·&É+, düVü‰j·T+, yÓ’<ä´ düVü‰j·T+,
qcÕº\qT n+#·Hê y˚j·T&É+ e+{Ï $$<Ûä
s¡ ø ±\ dü + øå √ uÛ ≤ \qT dü e Ts¡ ∆ + >±
18
m<äTs=ÿH˚+<äT≈£î M\T>± •ø£åD Çyê«*.
yês¡ T $|ü ‘ · T Ô nq+‘· s ¡ |ü ⁄ qsêyêdü
ø±s¡´Áø£e÷\ |ü≥¢ dü¬s’q, |üP]Ô ne>±Vü≤q
≈£L&Ü ø£*– ñ+&Ü*. $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D˝Àì
nìï kÕúsTT˝À¢q÷ kÕúìø£ Hêj·Tø£‘·«+
eTTK´ uÛÑ÷$Tø£ b˛wæ+#·e#·TÃ. $|ü‘·TÔ
ìs¡ « Vü ≤ D, $|ü ‘ · T Ô qcÕº \ ‘· – Z + |ü ⁄
( DRR )qT Á|ü < Û ë q Ádü e +‹ ˝ÀøÏ
rdüT≈£îsêe&É+, $|ü‘·TÔ ìyês¡DqT ˇø£
dü+düÿr, dü+Á|ü<ëj·T+>± Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+
e+{Ï n+XÊ\˝À kÕúìø£ dü+düú\ b˛{°ì
ô|+bı+~+#·&Éy˚T kÕeTs¡∆´ n_Ûe~∆ eTTK´
<Û˚´j·T+>± ñ+&Ü*.
dü e ÷C≤\≈£ î •ø£ å D Çe«e\dæ q
nedüsêìï C≤rj·T Á|üD≤[ø£ ≈£L&Ü H=øÏÿ
#Ó ã T‘√+~. $|ü ‘ · T Ô \ ≈£ î eTT+<ä T >±
düŒ+~+#˚ düe÷C≤\ kÕeTsê∆´ìï ô|+bı+
~+#ê*. Ç<˚ kÕeTs¡∆´ n_Ûe~∆ Á|üÁøÏj·T˝À
eTTK´yÓTÆq uÛ≤>∑+ . $|ü‘·TÔ Á|üe÷<ë\
‘·–Z+|ü⁄ô|’ bÂs¡ düe÷»+, ø£eT÷´ì{°\T,
dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´ø£s¡Ô\ $C≤„Hêìï ô|+bı+~+
#·e\dæq nedüs¡+ ñ+<äì ªªôds&ÜjYT
ˇ|üŒ+<ä+μμ ù|s=ÿ+~. kÕeTs¡∆´ ìsêàD+˝À
düe÷C≤\T, kÕúìø£ Hêj·T≈£î\ ne>±Vü≤q,
#Ó’‘·q´+, HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ e+{Ï$ ≈£L&Ü
ø£*– ñ+&Ü*. C≤rj·T Á|üD≤[ø£ ≈£L&Ü
eTT+<ädüTÔ ôV≤#·Ã]ø£\T, ø£eT÷´ìπøwüHé,
n‘· ´ edü s ¡ #· s ¡ ´ \ π ø +Á<ä + , $|ü ‘ · T Ô
|ü]bÕ\qqT |ü{Ïwüº+ #˚j·T&É+‘√ düVü‰
nH˚ø£ #·s¡´\T #˚|ü≥º&ÜìøÏ $|ü‘·TÔ qcÕº\T
‘· – Z + #· & Üìø° , kÕeTs¡ ∆ ´ ìsêàD≤ìø°
nedü s ¡ y Ó T Æ q ÁbÕ+‘ê\q÷, dü + dü ú \ q÷
>∑T]ÔdTü +Ô ~. $|ü‘T· Ô @ s¡ø+£ >±, @ kÕúsTT˝À
ñHêï >∑ T ]Ô + ∫, s¡ ø Ï å + #˚ kÕeTsê∆ ´ \qT
ô|+bı+~+#· & É + ø√dü + dü « #· Ã ¤ + <ä
n–ïe÷|üø,£ s¡øDå£ ùde\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&+É
ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´ø£s¡Ô\q÷,
bÂs¡ düe÷C≤ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·e#·TÃ. |ü•ÃeT
uÛ ≤ s¡ ‘ · <˚ X ¯ + ˝À Ç≥Te+{Ï dü « #· à +<ä
n–ïe÷|üø£ ùde\T n+<äTu≤≥T˝À #ê˝≤
ñHêïsTT. #ê˝≤ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«\T Ç|üŒ{Ïøπ
es¡ < ä dü V ü ‰ j· T s¡ ø £ å D #· s ¡ ´ \ ø√dü +
dü«#·Ã+<ä ø±s¡´ø£s¡Ô\≈£î •ø£åD Çe«&É+
ÁbÕs¡ + _Û + #êsTT. C≤rj· T $|ü ‘ · T Ô
j·÷»e÷q´ dü+düú (NIDM) ≈£L&Ü es¡<ä
düVü‰j·T s¡ø£åD #·s¡´\ ø√dü+ dü«#·Ã+<ä
ø±s¡´ø£s¡Ô\≈£î •ø£åD Ç#˚à ø=‘·Ô |ü<Ûäø±ìï
ÁbÕs¡+_Û+∫+~. BìøÏ n<äq+>± ‘·–q
yÓ<’ ´ä düV‰ü j·T+ n+~+#·&ÜìøÏ Á|üsTTy˚≥T
yÓ’<ä´ e‹Ô #˚|ü{Ϻq yÓ’<äT´\≈£L, $|ü‘·TÔqT
‘·≥Tº≈î£ H˚ $<Û+ä >± ìsêàD≤\T #˚|≥ ü &º ÜìøÏ
Ç+»˙s¡¢≈£L Á|üsTTy˚≥T s¡+>∑+˝À •ø£åD
Çe«e\dæq nedüs¡+ ñ+~. Á|üsTTy˚≥T
dü+dü\ú kÕeTs¡´∆ + ≈£L&Ü ô|+bı+~+#ê*.
n~ yê] nedü s ê\≈£ î ‘· – q≥T¢ > ±
düŒ+~+#·&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T ø±<äT Çs¡T>∑T
bıs¡T>∑T düe÷C≤\ nedüsê\T rs¡Ã&ÜìøÏ
≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. n‘·´edüs¡
düŒ+<äq, düVü‰j·T+‘√ bÕ≥T n_Ûe~∆
ÁbÕC… ≈ £ î º ˝ À¢ $|ü ‘ · T Ô j· ÷ »e÷Hê´ìï
#˚s¡Ã&ÜìøÏ M\T>± Á|üuÛÑT‘˚«‘·s¡ dü+düú\T
(NGOs), bÂs¡ düe÷C≤\ kÕeTs¡´∆ + ≈£L&Ü
ô|+bı+<ë*. ‘·–q+‘·>± kÕeTs¡´∆ ìsêàD+
ø√dü + kÕú ì ø£ dü « |ü ] bÕ\q dü + dü ú \ T,
n–ïe÷|üø £, düVü‰j·T ùdyê dü + dü ú \ ≈£ î
e÷qe eqs¡ T \T, |ü ] ø£ s ê\qT ≈£ L &Ü
düeT≈£LsêÃ*.
eTT–+|ü⁄ :
kÕeTs¡∆´ ìsêàD+ nH˚~ πøe\+
ˇø£kÕ] »]π> #·s¡´ ø±<äT. Ç~ ˇø£
ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj·T. Á|üe÷<ë\T m≈£îÿe>±
ñqï|ü⁄Œ&ÉT kÕeTs¡∆´ ìsêàD ø±s¡´Áø£e÷\T
≈£L&Ü |ü]dæú‘·T\≈£î ‘·–q≥T¢ e÷s¡T‘·÷
ñ+&Ü*. Ç+‘·≈£î eTT+<äT Á|ükÕÔ$+∫q≥T¢
Ç~ nìï uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´ |ü ø å ± \ dü $ Twæ º
u≤<Û ä ´ ‘· . nìï uÛ ≤ >∑ k Õ«eT´ |ü ø å ± \
kÕeTsê∆´\ dæús¡yÓTÆq ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ˇø£
‘·s¡TyêsTT 25e ù|J˝À...
jÓ÷»q 2017 »qe]
 $|ü‘·TÔ\T
Á|ü‘˚´ø£ yê´dü+
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D : ‘·øD
å£ düŒ+<äq ÁbÕeTTK´‘·
»bÕHé e+{Ï $|ü‘T· \Ô T n~Ûø+£ >±
dü+uÛ$Ñ +#˚ <˚XÊ\ nqTuÛyÑ ê\
qT+∫ eTq+ H˚sT¡ Ãø√yê*‡+~
m+‘√ ñ+~. Äj·÷ <˚XÊ˝À¢
Vü‰dæŒ≥˝Ÿ≈î£ s√–ì rdüTø=ì
sêe&ÜìøÏ eTT+<˚ Á{≤e÷ øπ sY
rdüTø=H˚ e´edü‘ú √ bÕ≥T $|ü‘T· Ô
ìs¡«Vü≤D e´edü\ú qT ≈£L&Ü
@sêŒ≥T #˚dTü ≈£îHêïs¡T. <˚X+¯ ˝Àì
nìï Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡ ‘·eT e<ä≈› î£ e#˚Ã
s√>∑T\ düe÷#ês¡+ >∑T]+∫,
nedüsy¡ TÓ qÆ düV‰ü j·T+ ø√dü+
ìy˚~+#·&ÜìøÏ ˇø£ ø£e÷+&é
ôd+≥sY, n‘ê´eX¯´ø£ düe÷#ês¡
e´edüú @sêŒ≥T #˚j÷· *‡q
nedüs+¡ m+‘ÓH’ ê ñ+~.
&Üø£ºsY n$T‘Y >∑TbÕÔ, düs¡®Ø Ábıô|òdüsY, Á{≤e÷ düs¡®Ø   ÁøÏ{Ïø£˝Ÿ πøsY, msTTyéT‡, q÷´ &Ûç©¢. E-mail: amitguptaaims@gmail.com
Ábıô|òdüsY eTùV≤wt dæ. $TÁXÊ, &Ó¬sø£ºsY   düs¡®Ø Ábıô|òdüsY, msTTyéT‡, q÷´ &Ûç©¢. E-mail: mcmisra@gmail.com
jÓ÷»q 2017 »qe]
ªª>±j·T|ü&ɶ s√–ì Vü‰dæŒ≥˝ŸøÏ rdüTø=ì
sêe&ÜìøÏ eTT+<ä T me¬ s ’ ‘ ˚ ‘=\T‘·
C≤Á>∑‘·Ô\T rdüT≈£î+{≤s√, nø£ÿ&˚ |òü*‘·+
≈£L&Ü ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~.μμ. Bqs¡ú+
@+≥+fÒ, >±j·T|ü&ɶ s√–ì Vü‰dæŒ≥˝ŸøÏ
rdüTø=ì sêe&ÜìøÏ eTT+<äT, rdüTø=#˚Ã
<ë]˝À rdüTø=H˚ C≤Á>∑‘·Ô\‘√ bÕ≥T ª>√˝…¶Hé
nesY μ >± uÛ ≤ $+#˚ dü e Tj· T +˝À dü ¬ s ’ q
Á{≤e÷ πøsY ôd+≥sYøÏ rdüTø=ì sêe&É+
n‘·´+‘· eTTK´yÓTÆ+~. >±j·T|ü&ɶ ‘·s¡Tyê‹
‘=* >∑+≥H˚ ª>√˝…¶Hé nesYμ nì n+{≤s¡T.
uÛ≤s¡‘Y˝À nH˚kÕs¡T¢ >±j·T|ü&ɶ e´≈£îÔ\qT
Hê\T>∑ T qT+∫ Äs¡ T >∑ + ≥\T Äô|’ H ˚
n‘·´edüs¡ $uÛ≤>±ìøÏ rdüTø=düTÔ+{≤s¡T.
yê{Ïì ªdæ\«sY nesY‡ ˝Ò<ë Áu≤+CŸ nesY‡μ
nì nHê*‡ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ Ç˝≤
>±j·T|ü&ɶ e´≈£îÔ\qT ‹]– ns√>∑´e+‘·T*ï
#˚j·T&É+ <ë«sê <˚XÊìøÏ, düe÷C≤ìøÏ
m+‘√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘ês¡T ø±ã{Ϻ yê]ì
ªdæ \ «sY , Áu≤+CŸ nesY ‡ μ˝À n‘· ´ edü s ¡
$uÛ≤>±\øÏ rdüTø=∫ÃHê <ëìï ª>√˝…¶Hé
nesYμ>±H˚ uÛ≤$+∫ ∫øÏ‘·‡ n+~+#ê*.
$|ü‘·TÔ n+fÒ kÕ<Ûës¡D kÕe÷õø£
Á|üÁøÏj·T˝À @s¡Œ&˚ rÁeyÓTÆq n+‘·sêj·T+>±
uÛ≤$+#ê*. ‘·<ë«sê $kÕÔs¡+>± <Ûäq, ÁbÕD,
n‘·´edüs¡ yÓ’<ä´+
|üsê´es¡D Vü‰ì dü+uÛÑ$+∫ <ëìï ‹]–
|üP&ÉTÃø√e&ÜìøÏ Ä düe÷C≤ìøÏ ñqï nìï
eqs¡ T \qT ñ|ü j Ó ÷ –+∫Hê ˝≤uÛ Ñ +
˝Ò≈£î+&Ü b˛‘·T+~. Á|üø£è‹ ˝Ò<ë e÷qMj·T
ø±s¡ D +>± ˇø£ dü e ÷C≤ìøÏ $|ü ‘ · T Ô
dü+uÛÑ$düTÔ+~. ˇø£ düeT÷Vü≤+, ìsêàD+,
ùde ˝Ò<ë uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘·+ <Óã“‹q&ÉyÓ÷,
n+‘·sêj·T+ @s¡Œ&É&ÉyÓ÷ »]–‘˚ <ëì
dü « uÛ ≤ e+, |ü ] e÷D+, $dü Ô è ‹ì ã{Ï º
ìs¡«∫+#ê*.
uÛ≤s¡‘Y˝À kÕúsTT\qT ã{Ϻ uÛ≤Ø
|ü]e÷D+˝À $|ü‘·TÔ\T ‘·s¡#·÷ »]π>
neø±X¯eTT+~. <˚X¯+˝Àì 58.6 XÊ‘·+
uÛÑ÷ uÛ≤>±ìøÏ dü«\Œ kÕúsTT qT+∫ uÛ≤Ø
uÛÑ÷ø£+|ü Á|üe÷<äeTT+~. 40 $T*j·THé
ôV≤ø±ºs¡T¢ n+fÒ 12 XÊ‘·+ uÛÑ÷uÛ≤>±ìøÏ
es¡<ä eTT|ü, qB ø√‘·≈£î >∑Ts¡e⁄‘·T+~.
Çø£ <˚XÊìøÏ ñqï 7,516 øÏ.MT bı&ÉyÓ’q
ø√kÕÔ rs¡+˝À 5,700 øÏ.MT. ÁbÕ+‘·+
‘·TbÕqT\T, düTHêMT\≈£î >∑Ts¡e⁄‘·T+~.
<˚ X ¯ + ˝Àì e´ekÕj· T jÓ ÷ >∑ ´ yÓ T Æ q
uÛÑ÷$T˝Àì 68 XÊ‘·+ ø£s¡Te⁄ u≤]q |ü&˚
Á|ü e ÷<ä e TT+~. |ü s ¡ « ‘· ÁbÕ+‘ê˝À¢
ø=+&É # · ] j· T \T $]–|ü & É & É + ‘· s ¡ # · ÷
»s¡ T >∑ T ‘· T +~. ô|’ > ±, eTq <˚ X ÊìøÏ
19
s¡kÕj·÷ìø£, Jedü+ã+<ÛäyÓTÆq, πs&çjÓ÷
<Ûë]àø£‘· eT]j·TT nDT eTT|ü e+{Ï
e÷qe ø±s¡DyÓTÆq $|ü‘·TÔ\T m|ü&É÷
bı+#˚ ñ+{≤sTT.
ˇø£ dü+øÏ¢wüºyÓTÆq $|ü‘·TÔ ìyês¡D
ø±s¡ ´ Áø£ e T+˝À ns¡ T Á|ü < Û ë q n+XÊ
\T+{≤sTT. ìyês¡D, dü+dæ<ä∆‘·‘√ ≈£L&çq
$|ü‘·TÔøÏ eTT+<äT <äX¯, $|ü‘·TÔ ‘·s¡Tyê‹
<äX¯˝À düŒ+~+#˚ rs¡T, |ü⁄qsêyêdü+,
|ü⁄q]ïsêàD+, ø√\Tø√e&É+ eTTK´yÓTÆq$.
|ü{øºÏ £ 1: $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D≤ #·Áø£+.
(n‹ ô|<ä› Vü≤wæHényêõ uÛÑ÷ø£+|ü $|ü‘·TÔ
H˚]Œq bÕsƒê\T` $|ü‘·TÔ ñ|üX¯eTq+
eT]j·TT dü«#·Ã¤+<ä ø±s¡´Áø£e÷\T)
πø+Á<ä Vü≤À+ eT+Á‹‘·«XÊK, C≤rj·T
$|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D dü + dü ú dü + j· T Tø£ Ô + >±
$T–*q eT+Á‹‘·«XÊK˝…’q s¡ø£åD XÊK,
πø+Á<ä Äs√>∑´, ≈£î≥T+ã dü+πøåeT eT+Á‹‘·«
XÊK, ¬s’˝Ò«, n{≤$Tø˘ mqØ®, Ä]úø£ XÊK,
e´ekÕj·T XÊK, |üsê´es¡D+ eT]j·TT
n≥M eT+Á‹‘·«XÊK Á>±MTD≤_Ûeè~∆ XÊK,
XÊg, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q eT+Á‹‘·«XÊK,
ùdŒdt n+&é f… © ø£ e TT´ìπ ø wü H é ‡ , »\
eqs¡T\T eT]j·TT πø+Á<ä ñ|ü]‘·\ s¡yêD,
C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\ eT+Á‹‘·«XÊK\‘√
ø£ * dæ uÛ ≤ Ø jÓ T ‘· T Ô q $|ü ‘ · T Ô ìyês¡ D ≤
#·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·THêïsTT.
20
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D #·≥º+, 2005
neT˝À¢øÏ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘˚ C≤rj·T $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D dü+düú (mHé&ûmyéT@) ñìøÏ˝ÀøÏ
e∫Ã+~. mHé&ûmyéT@˝À Á|ü<ÛëqeT+Á‹
#Ó’s¡àHé>± ˇø£ ñbÕ<Ûä´≈£åî&ÉT ˝Ò<ë ø±s¡´<ä]Ù,
‘=$Tà~ eT+~ dü u Û Ñ T ´\T+{≤s¡ T .
mHé&ûmyéT@ u≤<Ûä´‘·˝À¢ $<Ûëq s¡÷|üø£\Œq,
e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+, $$<Ûä
eT+Á‹‘· « XÊK\T, sêh Á|ü u Û Ñ T ‘ê«\
Á|üD≤[ø£\qT nyÓ÷~+#·&É+, $<ÛëHê\qT
neT\T #˚j·T&É+, s¡ø£åD≤‘·àø£ #·s¡´\qT
düeTq«j·T|üs¡#·&É+, $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D≈£î
nedü s ¡ y Ó T Æ q ì<Û ä T \ dü M Tø£ s ¡ D
eTTK´yÓTÆq$. M{Ï‘√ bÕ≥T ìyês¡D≈£î,
dü q ï<ä ∆ ‘ · ø Ï , kÕeTs¡ ú ´ ìsêàD≤ìøÏ ,
Á|üuÛ≤ee+‘·+>± Ä<˚•+#·&ÜìøÏ, <˚X¯+˝À
$|ü ‘ · T Ô dü Œ +<ä q qT ìj· T +Á‹+#· & É + ‘√
bÕ≥T nedüs¡yÓTÆq|ü&ÉT Ç‘·s¡ <˚XÊ˝≈£î
≈£ L &Ü Ä|ü q ï Vü ≤ dü Ô + n+~+#· & É +
mHé&ûmyéT@ u≤<Ûä´‘·˝À¢ ø°\ø£yÓTÆq$. $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D #·≥º+ 2005 Á|üø±s¡+ sêh, õ˝≤¢
kÕúsTT˝À¢ ≈£L&Ü $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D dü+düú\qT
πøåÁ‘·kÕúsTT˝À õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY ˝Ò<ë y˚TõÁùdº{Ÿ
H√&É˝Ÿ n~Ûø±]>± ìj·T$T+#ê*.
$|ü‘T· Ô düeTj·T+˝À yÓ<’ ´ä düV‰ü j·T+
uÛ≤s¡‘Y˝À mHé&ûmyéT@ Á|üø±s¡+,
uÛ≤Ø kÕúsTT˝À ÁbÕD qwüº ìyês¡D ø√dü+
yÓ’<ä´ düqï<ä∆‘·øÏ C≤rj·T e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT
s¡÷bı+~+#ês¡T. á $|ü‘·TÔ ìyês¡D˝À
&ûJôV≤#YmdtøÏ dü+ã+~Û+∫q n‘·´edüs¡
yÓ’<ä´ düVü‰j·T ãè+<ä+ n‘ê´eX¯´ø£ eT<䛑·T
|üìrs¡T (ámdtm|òt) Á|üD≤[ø£qT neT\T
#˚ j · T &É + ˝À ø° \ ø£ bÕÁ‘· b˛wæ + #· & É y ˚ T
ø±≈£ î +&Ü n+<ä T ˝À dü e Tq«j· T +
#˚ j · T &ÜìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q H√&É ˝ Ÿ
n~Û ø ±s¡ T \qT >∑ T ]Ô + #· & É + , dü + øå √ uÛ Ñ
ìs¡«Vü≤D ø£$T{°\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+,
‘·«]‘·>∑‹q düŒ+~+#˚ ãè+<ë\qT πø+Á<ä,
πøåÁ‘·kÕúsTT˝À ìj·T$T+#·&É+, nedüs¡yÓTÆq
eqs¡T\qT Áb˛~ #˚j·T&É+ e+{Ï ø°\ø£
u≤<Ûä´‘·\qT ìs¡«Væ≤düTÔ+~. &ûJôV≤#Ymdt
Ä<Ûä«s¡´+˝À |üì#˚ùd kÕ+πø‹ø£ dü\Vü‰
ø£$T{° dü\Vü‰\‘√ πø+Á<ä Äs√>∑´, ≈£î≥T+ã
dü + π ø å e T eT+Á‹‘· « XÊK ø±s¡ ´ <ä ] Ù
H˚‘·è‘·«+˝À dü+øå√uÛÑ ìyês¡D ãè+<ä+
ìs¡íj·÷‘·àø£ X¯øÏÔ>± e´eVü≤]düTÔ+~.
\ø£å´ kÕ<Ûäq ø√dü+ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D≤
ø±s¡´Áø£e÷ìï õ˝≤¢, sêh, C≤rj·TkÕúsTT˝À¢
@sêŒ≥T #˚j·÷*‡ ñ+≥T+~. á Áø£eT+˝À
π ø +Á<ä Äs√>∑ ´ , ≈£ î ≥T+ã dü + π ø å e T
eT+Á‹‘·«XÊK <˚X¯+˝À uÛ≤Ø ÁbÕD qwüº
ìyês¡D ø√dü+ #˚|üfÒº #·s¡´\qT dü+kÕú>∑‘·+
#˚ j · ÷ *. n‘ê´eX¯ ´ ø£ |ü ] dæ ú ‘ · T ˝À¢
Ädü T |ü Á ‘· T \T dü q ï<ä ∆ + >± ñ+&É & ÜìøÏ
ìsê«Vü ≤ ≈£ î \≈£ î •ø£ å D Çe«&É +
»s¡T>∑T‘√+~. Ç|üŒ{Ï es¡≈£î e+<ä eT+~øÏ
•ø£ å D Çe«&É + #˚ j · T &É + »]–+~.
Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡ ìs¡«Vü≤D Á|üD≤[ø£≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£
#√<äø£ dü+düú>± C≤rj·T Äs√>∑´ eT]j·TT
≈£î≥T+ã dü+πøåeT dü+düú |üì#˚düTÔ+~. •ø£åD
bı+~q ìsê«Vü≤≈£î\qT sêh Á|üuÛÑT‘ê«\
Ä<Ûä«s¡´+˝À |üì#˚ùd Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡, yÓ’<ä´
ø£ fi ≤XÊ\\ qT+∫ rdü T ø√e&É +
»s¡T>∑T‘√+~. ‘·s¡Tyê‹ <äX¯˝À, $|ü‘·TÔ
dü+uÛÑ$+∫q|ü&ÉT, Je dü+ã+<ÛäyÓTÆq
n‘ê´eX¯ ´ ø£ |ü ] dæ ú ‘ · T \T ‘· ˝ … ‹ Ô q |ü  &É T
õ˝≤¢ \ kÕú s TT es¡ ≈ £ î á Vü ‰ dæ Œ ≥˝Ÿ
ìsê«Vü ≤ ≈£ î \≈£ î •ø£ å D Çe«&É +
»s¡ T >∑ T ‘· T +~. |ü ] XÀ<Û ä q , $|ü ‘ · T Ô
ìs¡«Vü≤D˝À •ø£åD Çe«&ÜìøÏ mHé◊dæ&û
H√&É˝Ÿ dü+düú>± |üì#˚düTÔ+~. mHé◊d”&û ˝Ò<ë
◊d” m yé T ÄsY dü + dü ú \ T uÀ<Û ä q , •ø£ å D ,
|ü]XÀ<Ûäq, Á|üjÓ÷>∑XÊ\\ düVü≤ø±sêìï
n+~kÕÔ s TT. #ê˝≤ sêÁcÕº ˝ À¢ Äs√>∑ ´ ,
≈£î≥T+ã dü+πøåeT XÊK\≈£î ÁbÕ+rj·T
ø±sê´\j·÷\THêïsTT. M{ÏøÏ ÁbÕ+rj·T
&Ó’¬sø£ºs¡T¢>± ñqï n~Ûø±s¡T\T Äj·÷ sêh
Á|üuÛÑT‘ê«\‘√ düeTq«j·T+ #˚düT≈£î+≥÷
jÓ÷»q 2017 »qe]
$|ü‘·TÔ\ e\¢ @s¡Œ&˚ Äs√>∑´ dü+ã+<ÛäyÓTÆq
düeTdü´\qT |ü]wüÿ]kÕÔs¡T.
πø+Á<ä Äs√>∑´, ≈£î≥T+ã dü+πøåeT
eT+Á‹‘· « XÊK $|ü ‘ · T Ô \ T, dü T s¡ ø Ï å ‘ ·
s¡Vü≤<ës¡T\ ø√dü+ n‘ê´eX¯´ø£ kÂø£sê´\qT
ã˝Àù|‘· + #˚ j · T &ÜìøÏ m+|æ ø £ #˚ d æ q
Á|üuÛÑT‘·« ÄdüT|üÁ‘·T\qT yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&ÜìøÏ
#·s¡´\T rdüT≈£î+~. BìøÏ ‘√&ÉT, dü«s¡í
#·‘·Ts¡T“¤õ yÓ+ã&ç Á|ü‹ e+<ä øÏ˝ÀMT≥s¡¢≈£î
Á{≤e÷ ôd+≥s¡¢ @sêŒ≥T, Á|ü‹ j·÷uÛ…’
øÏ ˝ ÀMT≥s¡ ¢ ≈ £ î Ä+ãT˝… H é ‡ \ @sêŒ≥T≈£ î
πø+Á<ä ñ|ü]‘·\ s¡yêD≤ eT+Á‹‘·«XÊK‘√
dü e Tq«j· T + #˚ d ü T ≈£ î +≥÷ #· s ¡ ´ \T
rdü T ≈£ î +~. π ø +Á<ä Äs√>∑ ´ , ≈£ î ≥T+ã
dü+πøåeTXÊK düVü≤ø±s¡+‘√ 26 yÓTT<ä{Ï
kÕú s TT, 250 ¬ s +&É e kÕú s TT Á{≤e÷
πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–+~.
2006`07˝À nœ\ uÛ≤s¡‘· yÓ’<ä´
$C≤„q dü+düú (@◊◊myéTmdt)˝À CÒ|”mHé
nô|ø˘‡ Á{≤e÷ πø+Á<ëìï @sêŒ≥T #˚j·T&É+
<ë«sê n‘· ´ edü s ¡ dæ ú ‹ ˝À ñqï s√–øÏ
yÓTs¡T¬>’q yÓ’<ä´ ùde\+~+#˚ nqTã+<Ûä
dü + dü ú ‘ √ <˚ X ¯ + ˝Àì $T–*q Á{≤e÷
πø+Á<ë\≈£î n~ Ä<äs¡Ù #·s¡´>± ì*∫+~.
á nqTã+<Û ä Á{≤e÷ π ø +Á<ä + s√–øÏ
yÓTs¡T¬>’q yÓ’<ä´ ùde\T n+~+#·&É+‘√
bÕ≥T |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\qT
≈£ L &Ü ìs¡ « Væ ≤ dü ÷ Ô <˚ X ¯ y ê´|ü Ô + >± Ç<˚
‘· s ¡ V ü ‰ ˝À Á{≤e÷ kÂø£ s ê´\ ø£ \ Œq˝À
$<Û ë Hê\ s¡ ÷ |ü ø £ \ Œq˝À bÕ\≈£ î \≈£ î
e÷s¡Z<ä]Ù>± ì*∫+~.
á nô|ø˘ ‡ Á{≤e÷ π ø +Á<ä + ˝À
Á{≤e÷ πøsYøÏ nedüs¡yÓTÆq nìï Á|ü‘˚´ø£
yÓ’<ä´ $uÛ≤>±\T n+øÏ‘·uÛ≤e+‘√ s√E˝À
24 >∑+≥\ bÕ≥÷ ùde\+~düTÔHêïsTT.
Á|üdüTÔ‘·+ @{≤ 60,000 eT+~ s√>∑T\≈£î
ùd\+~dü ÷ Ô 6000 Á|ü < Û ë qyÓ T Æ q
X¯ g ∫øÏ ‘ · ‡ \qT á Á{≤e÷ π ø +Á<ä + ˝À
ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ á πø+Á<ä+˝À
jÓ÷»q 2017 »qe]
190 |ü&Éø£\T, n‘·´edüs¡ $uÛ≤>∑+˝À 37
|ü&Éø£\T, á&ç, Áf…ÆCŸ |ü&Éø£\T 35
n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. 16 ◊d”j·T÷
|ü&Éø£\≈£î n<äq+>± 260 |ü&Éø£\T, 3 z{°,
30 á&û, Áf…ÆCŸ |ü&Éø£\≈£î $düÔ]+#·&Éy˚T
ø±≈£î+&Ü, n<äq+>± Áô|’y˚≥T yês¡T¶\T,
ù|ôw+{Ÿ nf…+&Ó+{Ÿ Vü‰düº˝Ÿ, ôV≤©bÕ&é
e+{Ï dü<äTbÕj·÷\‘√ y˚>∑+>± $düÔ]k˛Ô+~.
á nô|ø˘ ‡ Á{≤e÷ π ø +Á<ëìï sêqTqï
nsTT<ëπsfi¯¢˝À 750 |ü&Éø£\≈£î n_Ûeè~∆
#˚j·T&ÜìøÏ |üqT\T »s¡T>∑T‘·THêïsTT.
$|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D˝À yÓ ’ < ä ´
dü V ü ‰ j· ÷ ìï yÓ T s¡ T >∑ T |ü s ¡ Ã &ÜìøÏ π ø +Á<ä
Äs√>∑´, ≈£î≥T+ã dü+πøåeT eT+Á‹‘·«XÊK
eTT+<äT>± s¡÷bı+~+∫q, d”«j·T Á|ü‹|ü‹Ô
ñqï ø£ + f… Æ q sY Ä<Û ë ]‘· yÓ T Tu… ’ ˝ Ÿ
Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡ì s¡÷bı+~+#·&É+˝À |ü⁄s√>∑‹
kÕ~Ûk˛Ô+~. á e+<ä |ü&Éø£\ ø£+f…ÆqsY
Ä<Ûë]‘· Vü‰dæŒ≥˝Ÿì ¬s’\T, s√&ÉT¶, yêj·TT
e÷sêZ˝À¢ $|ü‘·TÔ dü+uÛÑ$+∫q ÁbÕ+‘ê\≈£î
‘·s¡*+#·&É+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. Ç+<äT˝À
Ä|üπswüHé~∏j˚T≥sY, ◊d”j·T÷ kÂø£s¡´+, ˙{Ï
X¯óB›ø£s¡D kÂø£s¡´+, e+≥>∑~, XÊì≥Ø
j·T÷ì{Ÿ‘√ bÕ≥T |üesY u≤´ø£|t kÂø£s¡´+
≈£L&Ü ñ+≥T+~.
Çø£ Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\T dü+uÛÑ$+∫
q|ü&ÉT s¡ø£åD, düVü≤j·Tø£ #·s¡´\≈£î ôd’ìø£
ã\>±\T m|ü  &É ÷ eTT+<ä T es¡ d ü ˝ À
ñ+{≤sTT. ôd’ìø£ ã\>±\ yÓ’<ä´ ùde˝À¢
dü T •øÏ å ‘ · T ˝… ’ q yÓ ’ < ä ´ dæ ã “+~ m˝≤+{Ï
n‘ê´eX¯´ø£ |ü]dæú‹HÓ’Hê dü«\Œø±\+˝ÀH˚
dü Œ +~+#· & ÜìøÏ dæ < ä ∆ + >± ñ+{≤s¡ T .
<˚X¯yê´|üÔ+>± ñqï nìï ôd’ìø£ yÓ’<ä´ ùdyê
πø+Á<ë\T m˝≤+{Ï $|ü‘·TÔ\˝ÀHÓ’Hê yÓ’<ä´
ùde\+~+#·&ÜìøÏ düqï<ä∆+>± ñ+{≤sTT.
$|ü‘·TÔ ø±˝≤˝À¢ düŒ+~+#·&ÜìøÏ M\T>± á
ôd’ìø£ ã\>±\ yÓ’<ä´ πø+Á<ë˝À¢ 3000
|ü&Éø£\T n+<äTu≤≥T˝À ñ+{≤sTT. uÛ≤Ø>±
ÁbÕD qwüº+ dü+uÛÑ$+#˚ $|ü‘·TÔ düeTj·÷˝À¢
ôd’ìø£ ã\>±\ πø+Á<ë\T yê{ÏøÏ ñqï
kÂø£ s ê´\‘√ yÓ ’ < ä ´ ùde\+~+#·
>∑ \ T>∑ T ‘êsTT. á |ü & É ø £ \ qT m|ü  &É T
n‘·T´qï‘· yÓ’<ä´ |ü]ø£sê\‘√ düsê«ø±˝≤˝À¢
dü<ë düqï<ä›+>± ñ+#·&É+ <ë«sê m|ü&ÉT
m˝≤+{Ï $|ü ‘ · T Ô mø£ ÿ &É dü + uÛ Ñ $ +∫Hê
dü«\Œe´e~Û˝À Äj·÷ ÁbÕ+‘ê˝À¢ì yÓ’<ä´
πø+Á<ë\≈£î, Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡øÏ ‘·s¡*+#·>∑\T>∑T
‘ês¡T. n‘·´edüs¡ yÓ’<ä´ ∫øÏ‘·‡\qT |òüT≥Hê
ÁbÕ+‘ê\≈£ î ‘· s ¡ * +#· & ÜìøÏ dü ] |ü & Ü
kÂø£sê´\T ñ+&É&É+ ≈£L&Ü eTTK´yÓTÆ+~.
u≤~Û‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î yêVü≤Hê˝À¢ yÓ’<ä´ùde\T,
X¯ g ∫øÏ ‘ · ‡ ãè+<ë\qT dü « \Œe´e~Û ˝ À
‘·s¡*+#·&É+ <ë«sê ‘·ø£åD ñ|üX¯eTq+
\_Û d ü T Ô + ~. á yÓ T Tu… ’ ˝ Ÿ Vü ‰ dæ Œ ≥˝Ÿ ‡ ˝À
kı+‘·+>± yÓT&çø£˝Ÿ k˛ºsY, Á&É>¥‡, yÓ’<ä´
|ü]ø£sê\T, |ü&Éø£\T, f…+≥T¢ ñ+{≤sTT.
Á|üe÷<ë\T, $|ü‘·TÔ\T dü+uÛÑ$+∫q|ü&ÉT
Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\≈£î y˚>∑+>± yÓfi¯¢&ÜìøÏ
dæ<ä∆+>± ñ+&˚ yÓ’<ä´ dæã“+~ì ≈£L&Ü
Á|ü‘˚´ø£+>± @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. nedüs¡yÓTÆ‘˚
Ç‘· s ¡ ÄØà j· T ÷ì≥¢ qT+∫ ≈£ L &Ü
n+ãT˝… H é ‡ \T, yÓ ’ < ä ´ ùde\qT
rdü T ≈£ î ø√e&ÜìøÏ M˝… ’ q n‘ê´eX¯ ´ ø£
s¡yêD≤ dü<äTbÕj·T+ ≈£L&Ü dü<ë dæ<ä∆+>±
ñ+≥T+~.
$|ü‘T· Ô eT]j·TT Á{≤e÷ øπ sY˝À ø=ìï
rÁeyÓTqÆ ˝ÀbÕ\T:
Äs√>∑ ´ + nqï~ Á|ü < Û ë q+>±
sêÁcÕº\ |ü]~Û˝ÀøÏ e#˚à n+X¯+. $|ü‘·TÔ\T
dü + uÛ Ñ $ +∫q|ü  &É T yÓ ’ < ä ´ dü q ï<ä ∆ ‘ · ,
ìs¡«Vü≤D Á|ü<Ûëq+>± sêÁcÕº\ Äs√´>∑
XÊK\ |ü]~Û˝ÀøÏ edüTÔ+~. sêÁcÕº˝À¢ì
Äs√>∑´ $uÛ≤>±\T eT÷&ÉT n+‘·düTÔ\T>±
ì]à‘·yÓTÆ ñ+{≤sTT. yê{Ï˝À.. eT+&É\
kÕúsTT˝À |”ôV≤#Yd”\T, d”ôV≤#Yd”\T, õ˝≤¢
kÕú s TT˝À õ˝≤¢ Ädü T |ü Á ‘· T \T, Á|ü < Û ë q
q>∑sê˝À˝À¢ sêh kÕúsTT ÁbÕ+rj·T yÓ’<ä´
dü+düú\T+{≤sTT.
21
 nsTT‘˚, kÕúìø£ dü+düú\ Ä<Ûä«s¡´+˝À
uÛÖ>√[ø£ |ü]~Û˝À Ä+ãT˝…Hé‡\T #ê˝≤ ùde\qT ø=qkÕ–+#· & É + ˝À
q&ç#˚ yÓ’<ä´ùdyê πø+Á<ë\T, yÓ’<ä´ $<ë´ sêÁcÕº˝À¢ ˝Òe⁄, ñqï#√≥ ≈£L&Ü n$ #ê˝≤ nes√<Ûë\T m<äTs¡e⁄‘·THêïsTT.
π ø +Á<ë\ e+{Ï dü + dü ú \ qT ìs¡ « Væ ≤ +#˚
ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À ñHêïj·Tì #ÓbÕŒ*. 1. n‘ê´eX¯´ø£ $uÛ≤>±˝À¢ (d”myéTz\T,
XÊK\T, dü + dü ú \ rs¡ T ‘Ó q Tï\T $$<Û ä
ø=ìï sêÁcÕº˝À¢ kÕs¡«»ì‘· n‘ê´eX¯´ø£ J&ûmyéTz\T) düT•øÏå‘·T˝…’q yÓ’<äT´\T,
sêÁcÕº˝À¢ ˇπø $<Ûä+>± ñ+&É&É+ ˝Ò<äT. HÓ+ãsY 108‘√ Ä+ãT˝…Hé‡\T, b˛©düT, qs¡T‡\ ø=s¡‘· m≈£îÿe>± ñ+~.
eT+&É\kÕúsTT˝À yÓ’<ä´ kÂø£sê´\T $|ü‘·TÔn–ï ìs√<Ûäø£ $uÛ≤>±\qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT.
2. Á{≤e÷ π ø +Á<ë˝À¢ Á{≤e÷ dü s ¡ ® H é ‡ ,
ø±\+˝À dü]|ü&Ü ñ+&Ée⁄. õ˝≤¢ kÕúsTT á e´edüú\T J|”mdt ˝Ò<ë J|”ÄsYmdt\‘√
dü T •øÏ å ‘ · T ˝… ’ q X¯ g ∫øÏ ‘ · ‡ ì|ü ⁄ DT\
ÄdüT|üÁ‘·T˝À¢ e+<ä qT+∫ ¬s+&ÉT e+<ä˝ q&ÉTdüTÔHêï M{ÏøÏ #·≥ºã<ä›yÓTÆq, ìj·T+Á‘·D
ø=s¡‘· m≈£îÿe>± ñ+~.
j·÷uÛ…’ |ü&Éø£\T ñ+&É&É+‘√ Á{≤e÷ πøsY‘√|üs¡+>± dæã“+~ •ø£åD ˝Ò<ë dü+kÕú>∑‘·
ø£*|æ ~«rj·T kÕúsTTøÏ rdüT¬øfi¯¢&ÜìøÏ n+XÊ˝À¢ ˝ÀbÕ\T ø={§º∫Ãq≥T¢ ø£q|ü&ÉT 3. <Óã“ ‹qï s√–øÏ (q÷´s√ düs¡®Hé‡,
Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. ‘·THêïsTT. Á{≤e÷ πøsY yÓTT<ä˝…’q$) $$<Ûä yÓ’<ä´
õ˝≤¢ kÕúsTT Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡ n+~+#˚ yÓ’<ä´ $uÛ ≤ >±˝À¢ ùde\+~+#˚ dü ÷ |ü s Y
_) Vü‰dæŒ≥˝Ÿ˝À Á{≤e÷ øπ sY: ôdŒcÕ*{° ì|ü⁄DT\ ø=s¡‘·.
ùde\T, Á{≤e÷ πøsY˝À HêD´‘·, kÕúsTT
1. eTÚ*ø£ kÂø£sê´\T: ¬s+&Ée kÕúsTT
|üs¡+>± $$<Ûä sêÁcÕº˝À¢ ‘˚&Ü düŒwüº+>± 4. Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡˝À |ü⁄qsêyêdü ì|ü⁄DT\
(d” ô V≤#Y d ” ˝Ò < ë õ˝≤¢ Vü ‰ dæ Œ ≥˝Ÿ ‡ )
ø£ì|æk˛Ô+~. sêÁcÕº\ sê»<ÛëqT˝À¢, Ç‘·s¡ dü+K´ ‘·–q kÕúsTT˝À ˝Ò<äT.
eT]j·TT ÁbÕ+rj·T (j·T÷ìe]Ù{°
Á|ü < Û ë q q>∑ s ê˝À¢ yÓ ’ < ä ´ ø£ fi ≤XÊ\\≈£ î yÓTs¡T¬>’q ìs¡«Vü≤D ñqï õ˝≤¢ yÓ’<ä´
˝Ò < ë uÀ<Û ä H ê Vü ‰ dæ Œ ≥˝Ÿ ‡ ) yÓ ’ < ä ´
nqTã+<Ûä+>± ñqï Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡, Ç‘·s¡
πø+Á<ë˝À¢ì eTÚ*ø£ kÂø£sê´\T $$<Ûä π ø +Á<ä e´edü ú @sêŒ≥TøÏ nìï $<Û ë \
ÁbÕ+rj·T yÓ’<ä´ πø+Á<ë\qT sêÁwüº yÓ’<ä´
>±j· ÷ \≈£ î >∑ T ¬ s ’ q s√>∑ T \≈£ î eTÚ*ø£ edü ‘ · T \T, e÷qe eqs¡ T \
Äs√>∑ ´ XÊK ˝Ò < ë eTTì‡bÕ*{° \ T
ùde\+~+#˚ kÕú s TT˝À ˝Ò e ⁄. <˚ X ¯ n_Ûeè~∆øÏ kÕeTs¡ú´ ìsêàD+ nedüs¡eTe⁄
ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT. á dü+düú˝À¢ s√>∑T\
yê´|ü Ô + >± dü ø £ \ kÂø±sê´\Tqï ‘·T+~. myéTz&û, myéTzÄsY, myéTzôV≤#Y
‘êøÏ&ç m≈£îÿe>± ñ+≥÷ X¯g∫øÏ‘·‡\T
n‘ê´eX¯ ´ ø£ yÓ ’ < ä ´ $uÛ ≤ >±\ n+&é m|òt&Éã÷¢´, myéTzm˝Ÿ n+&é á,
ìs¡«Væ≤+#˚ kÕeTs¡ú´+ e÷Á‘·+ |ü]$T‘·+>±
˝À≥T düŒwüº+>± ø£ì|æk˛Ô+~. nsTT‘˚ eT]j· T T m˙® y √\ e<ä › ñqï e÷qe
ñ+{À+~.
|ü \ T >±j· ÷ \≈£ î ˝ÀHÓ ’ q s√>∑ T \ eqs¡T\qT ùdø£]+#·&É+ <ë«sê kÕeTs¡ú´
$|ü ‘ · T Ô \ T m≈£ î ÿe dü + uÛ Ñ $ +#˚
Ä]ú ø £ |ü ] $T‘· T \ ø±s¡ D +>± ìsêàD+ kÕ<Û ä ´ |ü & É T ‘· T +~. Ç+<ä T ˝À
ÁbÕ+‘ê˝À¢ Á{≤e÷ πø+Á<ë\T n+<äTu≤≥T˝À nìï dü < ä T bÕj· ÷ \Tqï Áô|’ y ˚ ≥ T uÛ ≤ >∑ k Õ«eTT´˝… ’ q yÓ ’ < ä T ´\T, qs¡ T ‡\T,
˝Òì uÛ≤s¡‘Y e+{Ï n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·Tqï Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡˝Àì n‘ê´eX¯´ø£ $uÛ≤>±\T bÕsêyÓ T &ç ø £ ˝ Ÿ dæ ã “+~, Ç‘· s ¡ yÓ ’ < ä ´
<˚ X Ê˝À¢ eTs¡ D ≤\ XÊ‘· + m≈£ î ÿe>± ≈£L&Ü ùde\+~+#·&É+ ø£wüº‘·s¡+>± düVü‰j·T≈£î\≈£î ‘·–q •ø£åD Çe«&É+‘√
ñ+{À+~. Ç+<ä T ˝À yÓ ’ < ä ´ ∫øÏ ‘ · ‡ e÷s¡T‘√+~. bÕ≥T õ˝≤¢ Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡˝Àì eqs¡T\qT
n+~+#·&É+ <ä>∑Zs¡ qT+∫ |ü⁄qsêyêdü+ >∑T]Ô+∫ Áb˛B #˚j·÷*‡ ñ+≥T+~.
2. düT•øÏå‘·T˝…’q yÓ’<ä´ dæã“+~: ÁbÕ<∏ä$Tø£,
ø£ * Œ+#· & É + es¡ ≈ £ î yÓ ’ | ò ü ˝ ≤´\T ≈£ L &Ü
~«rj· T , ÁbÕ+rj· T Vü ‰ dæ Œ ≥˝Ÿ ‡ ˝À CÒ|m” Hé nô|ø˘‡ Á{≤e÷ øπ +Á<ä+,
eTs¡D≤\ eè~∆øÏ ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT.
nìï kÕú s TT\˝À ns√>∑ ´ |ü s ¡ + >± C≤rj·T kÕeTs¡´ú ìsêàD Á|üjT· ‘êï\T:
Çø£b˛‘˚ Á{≤e÷ πøsY e´edüú˝À ªªdü¬s’q
rÁe+>± >±j· T |ü & É ¶ s√–øÏ #ê˝≤ ø±\+>± bÂs¡ ùde˝À¢, ôd’ìø£
s√–ì düø±\+˝À dü¬s’q yÓ’<ä´ kÂø£s¡´+ ñqï
Á|ü u Û ≤ ee+‘· + >± yÓ ’ < ä ´ ùde\T ùde˝À¢ $<ÛäT\T ìs¡«]Ô+#˚ yÓ’<ä´ dæã“+~øÏ
π ø +Á<ëìøÏ dü ¬ s ’ q ∫øÏ ‘ · ‡ ø√dü +
n+~+#· & ÜìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q @{°m˝Ÿmdt, @j·T÷{°m˝Ÿmdt, @d”d”d”,
‘·s¡*+#·&É+μμ ø°\ø£yÓTÆ+~>± uÛ≤$+#ê*.
düT•øÏå‘·T˝…’q dæã“+~ ø=s¡‘· rÁe+>± @{°d”mHé, |”ôV≤#Y{°m˝Ÿmdt e+{Ï dü«\Œ
m) Vü‰dæŒ≥˝ŸøÏ rdüTø=ì sêe&ÜìøÏ ñ+~. n‘ê´eX¯´ø£ dæú‹ì m<äTs=ÿH˚ ø±*ø£ ø√s¡ T ‡\qT ìs¡ « Væ ≤ +#· & É +
eTT+<äT rdüTø√yê*‡q C≤Á>∑‘\Ô· T: yÓ’<ä´ dæã“+~ ãè+<ä+ @sêŒ≥T nqï~ »s¡T>∑T‘√+~. Ç{°e˝Ò, Á{≤e÷ düs¡®Ø,
1. nìï kÂø£ s ê´\Tqï, ˝Òø£b˛e&É+‘√ ÁbÕD≤\T s¡øÏå+#˚ yÓ’<ä´
düT•øÏå‘·T˝…’q yÓ’<ä´ dæã“+~‘√ ìπs›•‘· ‘·s¡TyêsTT 25e ù|J˝À...
22 jÓ÷»q 2017 »qe]
 düe÷#ês¡ yê´|æÔ
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D˝À düeTs¡e
ú +‘·yTÓ q
yÓ|’ Øü ‘ê´\ ìs¡«Vü≤D˝À `
ñ|üXe¯ Tq+, düqï<ä‘∆ ,· düŒ+<äq,
düV‰ü j·T+` ø£eT÷´ìπøwüHé
f…ø±ï\J $ìjÓ÷>∑+ ø°\ø£+.
>∑‘· s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\T>± n_Ûeè~∆
#Ó+~q Ä<ÛTä ìø£ kÕ+πø‹ø£
|ü]C≤„Hê\T _Ûqï ø£eT÷´ìπøwüHé
e´edü\ú eT<Û´ä düeTq«j·T+,
düeTÁ>∑‘· kÕ<Ûqä ≈£î >∑\
neø±XÊ\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ
rdüT≈£îHêïsTT. Ç+≥¬sï{Ÿ, yÓTTu…˝’ Ÿ
bò˛qT¢, bòÕ´ø˘‡, Ç`yÓTsTT˝Ÿ,
sπ &çj÷Ó , {°MÏ f…ø±ï\J\T
ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï nqTdü+<ÛëqyÓTÆ
|üì #˚jT· >∑\ $<Û+ä >±
Ä#·sD¡ ˝ÀøÏ ‘˚e&ÜìøÏ
Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïsTT.
dæ.¬ø.Hêj·Tø˘, d”ìj·TsY »s¡ï*düTº, q÷´ &Ûç©¢
jÓ÷»q 2017 »qe]
Æ düe÷#ês¡ e´edüú
Á|ü |ü+#·+˝À yê‘êes¡D e÷s¡TŒ\T
‘· « ]‘· > ∑ ‹ q #√≥T #˚ d ü T ≈£ î +≥THêïsTT.
Ç{°e\ ø±\+˝À Á|üø£è‹ düèwæº+∫q ˝Ò<ë
e÷qe⁄˝Ò dü«j·T+>± ø±s¡D+ ne⁄‘·Tqï
yÓ’|üØ‘ê´\ dü+K´ ≈£L&Ü >∑D˙j·T+>±
ô|]–+~. yê{Ï‘√ bÕ≥T>± yÓ’|üØ‘ê´\
ìs¡«Vü≤D #·s¡´\ nedüs¡+ ≈£L&Ü n+‘·>±H˚
ô|]–+~. yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\ ìs¡ « Vü ≤ D˝À
dü e Ts¡ ú e +‘· y Ó T Æ q dü e ÷#êsêìøÏ m+‘√
ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+~. Á|ü|ü+#·+˝À yê‘êes¡D
e÷s¡TŒ\|üs¡yÓTÆq $yê<ë\T $|üØ‘·+>±
#Ó \ π s >∑ T ‘· T qï á ‘· s ¡ T D+˝À Ç˝≤+{Ï
dü e ÷#ês¡ + nedü s ¡ + ≈£ L &Ü m+‘√
ô|]–+~.
ÁuÒ ø Ï + >¥ yês¡ Ô \ T, yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\
>∑ T ]+∫q yês¡ Ô \ qT |ü ‘ êø£ o]¸ø£ ˝ À¢
Á|ü # · T ]+#˚ bÕÁ‹π ø j· T T\T/»s¡ ï *dü T º \ T
Ç˝≤+{Ï n‘·´edüs¡ düeTj·T+˝À düe÷#ês¡
yê´|æÔ˝À ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wækÕÔs¡T. u≤~Û‘·T\≈£î
dü ‘ · « s¡ dü V ü ‰ j· T + n+<˚ ˝ ≤ #· ÷ &É & É y ˚ T
Ç˝≤+{Ï yês¡ Ô \ Á|ü < Û ë q \ø£ å ´ +
nsTTq|üŒ{Ïø° yês¡Ô\ Á|ükÕs¡+˝À e´øÏÔ>∑‘·
uÛ≤yê\ e\¢ ‘·s¡#·T $yê<ë\≈£î ˝Àqe⁄‘·÷
ñ+{≤s¡T. dü¬s’q düeTq«j·T+ ø=s¡e&ç‘˚
Ç˝≤+{Ï yÓ ’ | ü Ø ‘ê´˝À¢ Á|ü < Û ë q
E-mail: cknayak@gmail.com
Á|ükÕs¡ e÷<Ûä´e÷\T
uÛ ≤ >∑ k Õ«eTT\T>± ñ+&˚ yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\
ìs¡«Vü≤D dæã“+~, u≤~Û‘·T\T, »s¡ï*düTº\T
≈£L&Ü Ä Á|üuÛ≤yêìøÏ ˝Àqe⁄‘·÷ ñ+{≤s¡T.
yÓ’|üØ‘ê´\ >∑T]+∫ eTT+<ädüTÔ>±
dü e ÷#ês¡ + n+~+∫ Á|ü » \qT
nÁ|ü e T‘· T Ô \ T>± #˚ j · T &É + $TqVü ‰
u≤~Û‘·T\≈£î n+‘·≈£î $T+∫q •ø£åD @B
ñ+&É<äT. Çø£ yÓ’|üØ‘ê´\ dæã“+~ n|üŒ{Ïπø
düT•øÏå‘·T˝…’ ñ+{≤s¡T >∑qTø£ yê]ì ≈£L&Ü
eTT+<ädüTÔ>± düVü‰j·T ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î
dæ < ä ∆ + #˚ j · T &É + $TqVü ‰ eTs√
Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ˝Ò<äT. nsTT‘˚ Ç˝≤+{Ï
dü+<äsꓤ˝À¢ u≤~Û‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î dü‘·«s¡+
m˝≤ #˚sê*, m˝≤+{Ï eTT+<ädüTÔ C≤Á>∑‘·Ô\T
rdüTø√yê* e+{Ï n+XÊ˝À¢ yêsêÔùdø£s¡D˝À
ñ+&˚ »s¡ ï *dü T º \ ≈£ î e÷Á‘· + •ø£ å D
Çyê«*‡q nedüs¡+ ñ+~. u≤~Û‘·T\T,
dü V ü ‰ j· T ø£ #· s ¡ ´ \ dæ ã “+~øÏ m˝≤+{Ï
n+‘· s êj· T + ø£ \ T>∑ ì Ø‹˝À yê]øÏ
eT]+‘· Ädü s ê>± ñ+&˚ ˝ ≤ Á|ü e ]Ô d ü ÷ Ô
yês¡ Ô \ T ùdø£ ] +#· & ÜìøÏ M\T>±
»s¡ï*düTº\qT dæ<ä∆+ #˚j·T&É+ ˇø£ ô|<ä›
Á|üj·T‘·ïy˚T nqø£ ‘·|üŒ<äT.
yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\T #√≥T≈£ î qï
düeTj·T+˝ÀqT, Ä yÓqTyÓ+≥H˚ yê{ÏøÏ
23
dü Œ +~+∫ u≤~Û ‘ · T \≈£ î dü V ü ‰ j· T +
n+~+#˚+<äT≈£î dü‘·«s¡+ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~–
düVü‰j·T#·s¡´\T #˚|ü≥º&É+˝ÀqT düe÷#ês¡+
ø° \ ø£ bÕÁ‘· b˛wæ d ü T Ô + ~. u≤~Û ‘ · T \≈£ î
dü V ü ‰ j· T + n+~+#˚ + <ä T ≈£ î eTT+<ä T >±
s¡+>∑+˝ÀøÏ ~π> yê]ì, u≤~Û‘·T\qT, yê]
≈£ î ≥T+u≤\qT, eT<ä › ‘ · T e´edü ú \ qT,
düe÷C≤ìï ≈£L&Ü nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T>∑\
$<Ûä+>± á düe÷#ês¡+ ñ+&Ü*. Ç˝≤+{Ï
dü + <ä s ê“˝À¢ dü e ÷»+ dü + j· T eTq+‘√
e´eVü≤]+#ê\+fÒ nìï s¡ø±\ düe÷#ês¡+
yê]øÏ dü‘·«s¡+ #˚s¡&É+ m+‘· nedüs¡yÓ÷
$X¯«dü˙j·T‘· ≈£L&Ü n+‘˚ nedüs¡+.
e÷qe J$‘· + ˝Àì nìï
$uÛ ≤ >±˝À¢ q ÷ ªdü e ÷#ês¡ + μ dü e TT∫‘·
ÁbÕ<Û ë q´+ ø£ * – ñ+≥T+~. @ e´øÏ Ô
nsTTHê düe÷»+, C≤‹, Á|ü|ü+#·+˝À
n+‘·sꓤ>∑y˚T ‘·|挑˚ @ø±øÏ>± eTqT>∑&É
kÕ–+#· & É + kÕ<Û ä ´ + ø±<ä T . kÕ<Û ë s¡ D
düeTj·÷˝À¢qT, yÓ’|üØ‘ê´\ düeTj·T+˝À
eT]+‘· n~Ûø£+>±qT ‘√{Ï e÷qyê[‘√
yês¡T nqTdü+<Ûëq+ ø±yê*.
düe÷#ês¡ yê´|æÔ˝À ¬s+&ÉT Á|ü<Ûëq
$uÛ≤>±\THêïsTT. ˇø£{Ï uÛÖ‹ø£+. Ä<ÛäTìø£
kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ s√Es√Eø° ø=‘·Ô
|ü⁄+‘·\T ‘=≈£îÿ‘·Tqï á ø±\+˝À düe÷#ês¡
yê´|æÔøÏ _Ûqï e÷<Ûä´e÷\T $ìjÓ÷>∑+˝À
ñ+{≤sTT. Çø£ n‘ê´<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£
|ü ] C≤„ q +, ñ|ü Á >∑ V ü ‰ \ $ìjÓ ÷ >∑ +
>∑D˙j·T+>± ô|]–q á s√E˝À¢ f…*$»Hé
ø±s¡´Áø£e÷\T Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Á|ükÕs¡+
ne⁄‘· T HêïsTT. dü e ÷#êsêìï ø£ å D ≤\
e´e~Û˝ÀH˚ yê´|æ+|ü#˚j·T&É+˝À XÊ{Ï˝…’{Ÿ
bò ˛ qT¢ , Ç+≥¬ s ï{Ÿ ø=‘· Ô ø√D≤ìï
Ä$wüÿ]+#êsTT. n+fÒ, düe÷#ês¡ yê´|æÔøÏ
n‘ê´<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ø=s¡‘·
˝Ò H ˚ ˝ Ò < ä T . Ç+<ä T ˝À MT&ç j · ÷ (Á|æ + {Ÿ ,
m\Áø±ºìø˘) ø°\ø£ bÕÁ‘·<Ûë]>± ñ+≥T+~.
Çø£ düe÷#ês¡ yê´|æÔ˝À n‘·´+‘·
24
ø° \ ø£ y Ó T Æ q n+X¯ + uÛ ≤ yê‘· à ø£ y Ó T Æ q ~.
düe÷#ês¡+ n+<äT≈£îH˚ e´øÏÔ <ëì˝Àì
n+XÊ\qT, dü+<˚XÊìï ‘˚*>±Z ne>±Vü≤q
#˚düT≈£îH˚, dü¬s’q Ø‹˝À düŒ+~+#˚+<äT≈£î
Ç~ düVü‰j·Tø±]>± ñ+&Ü*. düe÷#ês¡+
n+~+#·&É+˝À #·ø£ÿì |ü]C≤„q+, düŒwüº‘·,
dü e ÷»+ |ü ≥ ¢ #Ó ’ ‘ · q ´+ Ç+<ä T ≈£ î
<√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT. düe÷#ês¡+ n+<äT≈£îH˚
e´øÏÔ kÕeTs¡ú´+, düŒ+~+#˚ rs¡T Ç˝≤+{Ï
yês¡Ô\T ‘·j·÷s¡T#˚ùd e´øÏÔøÏ ‘Ó*dæ ñ+&Ü*.
n+fÒ Á|ü < Û ë Hê+X¯ + , dü Œ wü º ‘ · yêsêÔ
Á|ükÕsêìøÏ ñ+&ç rsê*‡q \ø£åD≤\T.
yês¡ Ô ˝ Àì n+X¯ + dü ÷ {Ï > ±, @<Ó ’ ‘ ˚
#Ó b ÕŒ\qT≈£ î +≥THêïyÓ ÷ n~ ‘Ó * j· T
#˚ùd~>±, m˝≤+{Ï dü+~>∑∆‘·\≈£î ‘êe⁄
˝Ò ì ~>± ñ+&Ü*. Ä<Û ä T ìø£ dü e ÷#ês¡
dü ÷ Á‘ê\ Á|ü ø ±s¡ + dü e ÷#êsêìøÏ
kÕ+Á|ü < ësTTø£ y Ó T Æ q dü e ÷#ês¡ yê´|æ Ô
ø√D+‘√ bÕ≥T>± HêD´‘· nH˚ ø√D+
≈£L&Ü CÀ&ÉsTT+~.
yÓ’|üØ‘ê´\ ìs¡«Vü≤D˝Àì Hê\T>∑T
Á|ü<Ûëq <äX¯˝À¢q÷ `ñ|üX¯eTq+, düqï<ä∆‘·,
dü Œ +<ä q , dü V ü ‰ j· T + ` ø£ e T÷´ìπ ø wü H é
f… ø ±ï\J $ìjÓ ÷ >∑ + ø° \ ø£ + . kÕ+Á|ü
<ëj· T ø£ ø£ e T÷´ìπ ø wü H é ñ|ü ø £ s ¡ D ≤\˙ï
düŒ+<äq, düVü‰j·T+ ô|’H˚ n~Ûø£+>± <äèwæº
ô|{≤ºsTT. nsTT‘˚, >∑‘· ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\T>±
n_Û e è~∆ #Ó + ~q Ä<Û ä T ìø£ kÕ+π ø ‹ø£
|ü]C≤„Hê\T _Ûqï ø£eT÷´ìπøwüHé e´edüú\
eT<Ûä´ düeTq«j·T+, düeTÁ>∑‘· kÕ<Ûäq≈£î >∑\
neø±XÊ\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïsTT.
Ç+≥¬ s ï{Ÿ , yÓ T Tu… ’ ˝ Ÿ bò ˛ qT¢ , bò Õ ´ø˘ ‡ ,
Ç`yÓTsTT˝Ÿ, πs&çjÓ÷, {°M f…ø±ï\J\T
ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï nqTdü+<ÛëqyÓTÆ |üì
#˚j·T>∑\ $<Ûä+>± Ä#·s¡D˝ÀøÏ ‘˚e&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ï+#êsTT. |òü*‘·+>± yÓ’|üØ‘ê´\
ñ|ü X ¯ e Tq+, ìyês¡ D ˝À¢ ≈£ L &Ü
ø£ e T÷´ìπ ø wü H é f… ø ±ï\J\ $ìjÓ ÷ >∑ +
≈£L&Ü ô|]–+~.
kÕ<Ûës¡D+>± yÓ’|üØ‘ê´\T #√≥T
#˚düT≈£îqï ˝Ò<ë n‘·´edüs¡ |ü]dæú‘·T\T
HÓ\ø=qï düeTj·T+ rÁe dü+≈£åî_Û‘·+>±
ñ+≥T+~. Ç˝≤+{Ï dü+øå√uÛÑ düeTj·÷˝À¢
yÓ’|üØ‘·´ ìs¡«Vü≤D˝À düe÷#ês¡ ÁbÕ<Ûëq´+
n~Û ø £ + >± ñ+≥T+~. yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\T
dü + uÛ Ñ $ +#· & ÜìøÏ eTT+<˚ yê{Ï ø Ï
dü + ã+~Û + ∫q eTT|ü  ô|’ dü e ÷#ês¡ +
yê´|æ+|ü#˚j·T&É+˝À f…©ø£eT÷´ìπøwüq¢qT
#·ø£ÿì kÕ<Ûäq+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. Bì
e\¢ Ä yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\ Á|ü u Û ≤ yêìï
‘·–Z+#·T≈£îH˚+<äT≈£î Á|ü»\T ‘·>∑T C≤Á>∑‘·Ô\T
rdüT≈£îH˚ neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~. sêqTqï
yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\qT >∑ T ]Ô + #· & É + , n~Û ø ±s¡
j· T +Á‘ê+>±ìï nÁ|ü e T‘· Ô + #˚ j · T &É + ,
ôV≤#· à ]+#· & É + e+{Ï _Û q ï $uÛ ≤ >±˝À¢
]yÓ ÷ {Ÿ ôdì‡+>¥ , õ|æ m dt e+{Ï
ø£ e T÷´ìπ ø wü H é kÕ<Û ä H ê\T ø° \ ø£ bÕÁ‘·
b˛wækÕÔsTT. yÓ’|üØ‘ê´\≈£î dü+ã+~Û+∫q
yêsêÔùdø£s¡D˝Àì »s¡ï*düTº\≈£î Ç˝≤+{Ï
kÕ<ÛäHê\ $ìjÓ÷>∑+˝À nedüs¡yÓTÆq •ø£åD
Çyê«*‡ ñ+≥T+~.
yÓ’|üØ‘ê´\ yêsêÔùdø£s¡D≈£î yÓ[¢
nø£ ÿ &É Á|ü r ˇø£ ÿ n+XÊìï ì•‘· + >±
|ü ] o*+#˚ »s¡ ï *dü T º ˝ Ò Á|ü < Û ë q yêsêÔ
Á|ükÕs¡≈£î\T>± ≈£L&Ü ñ+{≤s¡T >∑qTø£
Ç˝≤+{Ï dü+<äsꓤ˝À¢ düìïVæ≤‘· düeTq«j·T+
n‘· ´ +‘· Á|ü < Û ë q+. n˝≤π > eTT+<ä T qï
eTT|ü⁄Œ @$T{Ï, @ |ü]~Ûì <ë{Ï ‘êeTT
yÓfi¯¢≈£L&É<äT nH˚ n+XÊ\T ≈£L&Ü yê]øÏ
‘Ó * dæ ñ+&Ü*. yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\ ìs¡ « Vü ≤ D
dæ ã “+~ ˇø£ ≈£ L *b˛sTTq Ç+{Ï ˝ Àì
e´≈£ î Ô \ qT ø±bÕ&˚ dü e Tj· T +˝À eTs√
ñ|ü Á <ä e + m<ä T ¬ s ’ H ê <ëì qT+∫
‘·|æŒ+#·Tø√e&É+˝À düT•øÏå‘·T˝…’ ñ+{≤s¡T
>∑qTø£ yês¡T yÓ[¢Hê |üsê«˝Ò<äT. ø±ì Ä
dü+|òüT≥q >∑T]+∫q yêsêÔ ùdø£s¡D≈£î,
bòı{À\T rj·T&ÜìøÏ yÓ[¢q »s¡ï*düTº\≈£î
eTT+<äT sêuÀj˚T ñ|üÁ<äe+ qT+∫ ‘·eTqT
‘êeTT s¡øÏå+#·Tø√>∑\ H˚s¡TŒ ñ+&É<äT >∑qTø£
jÓ÷»q 2017 »qe]
yÓ’|üØ‘ê´\ dæã“+~ì yÓqï+{Ï yês¡T ˝À|ü*
es¡≈£î yÓfi¯¢≈£L&É<äT.
nø£ÿ&É Á|üe÷<äø£s¡ Á|ü<˚XÊ˝Ò$
nqï~ ≈£L&Ü Ç≥T yÓ’|üØ‘ê´\ düVü‰j·Tø£
dæã“+~, »s¡ï*düTº\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
»s¡ ï *dü T º \ T ‘· e TqT ‘êeTT s¡ ø Ï å + #· T
ø√e&É + ‘√ bÕ≥T yêsêÔ d ü e ÷#êsêìï
yÓ\T|ü*øÏ n+~+#·&É+ ø√dü+ ‘·eT yÓ+≥
‘Ó#·TÃ≈£îqï yÓTTu…’˝Ÿ bò˛qT¢, ø£+|üP´≥s¡T¢
e+{Ï |ü]ø£sê\qT ø±bÕ&ÉTø√e&É+ô|’ <äèwæº
kÕ]+#ê*. M{Ï˝À ìøÏå|üÔyÓTÆq &˚{≤ >∑qTø£
qwüºb˛sTTHê, #Ísê´ìøÏ >∑T¬s’Hê yês¡T
ùdø£]+∫q düe÷#ês¡+ n+‘ê ø√˝ÀŒj˚T
Á|üe÷<ä+ ñ+≥T+~. |òü*‘·+>± ‘êeTT
nqT≈£ î qï ø£ < ∏ ä q + Çe«&É + ˝À
$|ò\ü eTe⁄‘ês¡T.
@ dü e ÷#ês¡ + Á|ü < Û ë qyÓ T Æ q <√,
#Ísê´ìøÏ >∑Ts¡j˚T´<√ |ü]o*+∫ <ëìï
s¡øÏå+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+‘√ bÕ≥T
ø±sê´\j·T+ ˝Ò<ë Vü≤À≥˝Ÿ >∑~ qT+∫
yÓ\T|ü*øÏ yÓfi‚¢ düeTj·T+˝À yÓTTu…’˝Ÿ bò˛q¢≈£î
≈£ L &Ü bÕdt e sY ¶ s¡ ø £ å D ô|≥Tº ø √yê*.
Ä{À˝≤ø˘ j·÷øϺy˚{Ÿ #˚j·÷*.
ˇ&çXÊ˝À dü÷|üsY ôd’ø√¢Hé, es¡<ä\T
dü+uÛÑ$+∫q düeTj·÷˝À¢ ø£eT÷´ìπøwüq¢
bÕÁ‘· m+‘· ñ+≥T+<ä q ï~ dü Œ wü º + >±
nqTuÛÑe+˝ÀøÏ e∫Ã+~. nìï f…*bò˛Hé
˝…’qT¢ H˚\eT≥º+ nsTTb˛sTT yÓTTu…’˝Ÿ ≥es¡T¢
≈£ L &Ü ≈£ î |ü Œ ≈£ L *b˛sTTq dü e Tj· T +˝À
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<ÛäTìø£ f…ø±ï\J
bò˛q¢qT s¡+>∑+˝ÀøÏ ~+|æ+~. Ä bò˛qT¢ Ä
düeTj·T+˝À düe÷#ês¡ Á|ükÕsêìøÏ m+‘√
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ܶsTT. bòÕ*Hé ‘·TbÕqT ˇ&çXÊ
rsêìï ‘êøÏq düeTj·T+˝À eTT+<ädüTÔ
ôV≤#·Ã]ø£ e´edúä\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ e\¢
y˚ ˝ ≤~ eT+~ì dü T s¡ ø Ï å ‘ · Á|ü < ˚ X Ê\≈£ î
‘·s¡*+#·&É+˝À Ä<ÛäTìø£ ø£eT÷´ìπøwüHé
|ü]ø£sê\T m+‘√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ܶsTT.
jÓ÷»q 2017 »qe]
18e ù|J ‘·s¡TyêsTT...
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D : •ø£åD,
kÕeTs¡∆´ ìsêàD+
Bs¡Èø±*ø£ Á|üD≤[ø£ nedüs¡+. kÕeTs¡∆´
ìsêàD+‘√ dü + ã+<Û ä e TTqï <˚ X ¯
$<˚ X Ê\˝Àì $$<Û ä dü + dü ú \ eT<Û ä ´
dü+ã+<Ûë\T ø£*– ñ+&É&É+ nedüs¡+.
kÕeTs¡ ∆ ´ ìsêàD≤ìøÏ nedü s ¡ y Ó T Æ q
ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\T, ÁbÕC… ≈ £ î º \ T, •ø£ å D \qT
|ü]dæú‘·T\≈£î ‘·–q≥T¢ ìs¡+‘·sêj·T+>±
$X‚¢wædü÷Ô ñ+&Ü*. á ø±s¡´Áø£e÷\
|òü*‘ê\qT, Á|üuÛ≤yê˙ï ˝…ø£ÿø£{Ϻ, |üÁ‘ê\˝À
uÛÑÁ<ä|üs¡#ê*. \ø£å´düe÷#ês¡+‘√ bÕ≥T
yÓTT‘·Ô+ ùdø£]+∫q düe÷#êsêìï ìy˚~ø£
s¡ ÷ |ü + ˝À dü e T]Œ+#· & Üìø° n˝≤π >
HêD´‘ê|üs¡yÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq≈£L M\T>±
$X‚¢wæ+#ê*. \_∆<ës¡T\ eT<Ûä´ |ü]C≤„q+,
yÓ ’ K ], Ä#· s ¡ D ˝À e÷s¡ T Œ\qT
≈£ L &Ü dü e ÷#ês¡ + ˝À bı+<ä T |ü s ¡ # ê*.
kÕeTs¡∆´ ìsêàD|ü⁄ $<ÛëHê\˝À ø=ìï ôV≤#·TÃ
‘· > ∑ T Z \ T |ü \ T |ü ] XÀ<Û ä H ê |ò ü * ‘ê\˝À
yÓ\¢&Éj·÷´sTT. n+<äTe\¢ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À
kÕeTs¡ ∆ ´ ìsêàD #· s ¡ ´ \T eT]+‘· > ±
düe÷»+, dü+<äsꓤìøÏ nedüs¡yÓTÆq≥T¢>±
ne>±Vü ≤ q≈£ î ‘· – q≥T¢ > ± &ç e ÷+&É T
\ø£å´+>± ñ+&Ü*. n+<äs¡÷ ø£*dæ bÕ˝§Zì,
kÕ~Ûø±s¡‘·‘√, qcÕº\qT dæús¡+>± ‘·–Z+#˚
$<Ûä+>± #·s¡´\T ñ+&Ü*. ªªôds&ÜjYT
ˇ|üŒ+<ä+μμ düŒwüº+ #˚dæq $<Ûä+>± eTVæ≤fi¯\
kÕeTs¡∆´+ ô|+bı+~+#·&É+ô|’ <äwæº ô|{Ϻ,
Á|ü»\ kÕeTs¡∆´+ n_Ûe~∆ #Ó+<˚ $<Ûä+>±
düe÷» uÛ≤>∑kÕ«eT´+ \ø£å´+>± eTT+<äT≈£î
kÕ>±*. Ä s¡ ø £ + >± ‘· – q $<Û ä + >±,
düø±\+˝À #˚|ü{Ϻq kÕeTs¡∆´ ìsêàD+ ˇø£
dü T dæ ú s ¡ y Ó T Æ q uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ ìsêàD≤ìøÏ
<√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~.
22e ù|J ‘·s¡TyêsTT...
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D : ‘·ø£åD
düŒ+<äq ÁbÕeTTK´‘·
ÁøÏ{Ïø£˝Ÿ πøsY $uÛ≤>∑+˝À dü÷|üsY ôdŒcÕ*{°
ø√s¡ T ‡qT ≈£ L &Ü @◊◊myé T mdt ˝ À
n+<ä T u≤≥T˝ÀøÏ rdü T ø=ì sêe&É + ‘√
<˚X¯+˝Àì ‘=* yÓ’<ä´ dü+düú>± ì*∫+~.
Á{≤e÷ düs¡®Ø˝À •ø£åD Çe«&ÜìøÏ á yÓ’<ä´
|ü { ≤º X¯ g ∫øÏ ‘ · ‡ ì|ü ⁄ DT\≈£ î e÷Á‘· y ˚ T
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆ+~.
@◊◊myéTmdt˝Àì nô|ø˘‡ Á{≤e÷
πø+Á<ä+ mHé&ûmyéT@ eT<䛋∫Ãq ô|’˝…{Ÿ
ÁbÕC…≈£îºì |üP]Ô #˚dæ+~. Ç+<äT˝À Ç|üŒ{Ïπø
eT÷&ÉT sêÁcÕº˝À¢ yÓ’<äT´\T, qs¡T‡\T Ç‘·s¡
bÕsêyÓT&çø£˝Ÿ dæã“+~øÏ Á{≤e÷ πøsY˝À
ÁbÕ<∏ ä $ Tø£ , n‘ê´<Û ä T ìø£ Á{≤e÷ •ø£ å D
Çe«&É+˝À kÕeTs¡ú´ ìsêàD+ |üP]Ô #˚dæ+~.
Çø£ sêqTqï Hê\Tπ>fi¯¢ ø±\+˝À n&Ü«Hé‡&é
Á{≤e÷ πøsY $uÛ≤>∑+˝À 1800 eT+~
yÓ’<äT´\T, qs¡T‡\≈£î •ø£åD Ç#˚à ª¬øbÕdæ{°
_*¶+>¥ |òüsY n&Ü«Hé‡&é Á{≤e÷ ˝…’|òt düb˛sYºμ
ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü≥ºuÀ‘·THêïs¡T.
»bÕHé e+{Ï $|ü‘·TÔ\T n~Ûø£+>±
dü+uÛÑ$+#˚ <˚XÊ\ nqTuÛÑyê\ qT+∫ eTq+
H˚ s ¡ T Ãø√yê*‡+~ m+‘√ ñ+~. Äj· ÷
<˚ X Ê˝À¢ Vü ‰ dæ Œ ≥˝Ÿ ≈ £ î s√–ì rdü T ø=ì
sêe&ÜìøÏ eTT+<˚ Á{≤e÷ πøsY rdüTø=H˚
e´edü ú ‘ √ bÕ≥T $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D
e´edüú\qT ≈£L&Ü @sêŒ≥T #˚düT≈£îHêïs¡T.
<˚X¯+˝Àì nìï Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡ ‘·eT e<ä›≈£î e#˚Ã
s√>∑T\ düe÷#ês¡+ >∑T]+∫, nedüs¡yÓTÆq
dü V ü ‰ j· T + ø√dü + ìy˚ ~ +#· & ÜìøÏ ˇø£
ø£e÷+&é ôd+≥sY, n‘ê´eX¯´ø£ düe÷#ês¡
e´edü ú @sêŒ≥T #˚ j · ÷ *‡q nedü s ¡ +
m+‘Ó’Hê ñ+~.
25
 _) nkÕ‡+ dæ) »eT÷à & ø±oàsY
&ç) dæøÿÏ +
13) FASTags @$T{Ï?
m) m\Áø±ºìø˘ {À˝Ÿ ø£˝…ø£åHé |ü<ä∆‘·T\T
_) kÕ<Ûës¡D+>± ø±s¡¢ $+&√ Ád”ÿHé MT<ä
n+{ÏkÕÔsT¡
dæ) {À˝Ÿ bÕ¢C≤\˝À, Bì <ë«sê ù|yÓT+≥T¢
#˚ùd neø±X¯+ ñ+~
&ç) ô|e’ ˙ï
14) bÕ\d”ÔHê n<Ûë]{Ï q÷‘·q n<Ûä´≈£åî&ÉT mes¡T?
ÁbÕ‘·÷] b˛‘·j·T´ X¯s¡à m) yÓTTVü≤eTà<é nu≤“dt (|òü‘êVt≤ bÕغ)
_) K˝Ò<é y˚TcÕ˝Ÿ
1) Ç{°e\ uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À s¡÷.500, s¡÷.1000 kÕj·T|ü&TÉ ‘·Tqï≥T¢ ‘Ó*Œ+~.
dæ) j·÷düsY nsê|ò‘ü Y
ôV’≤ &çHê$TH˚wüHé ø£¬s˙‡ H√≥¢ &ûe÷ìf…ÆCÒwüHé &ç) ô|e’ ˙ï
&ç) @]j·T˝Ÿ ôwsêHé
@ Á|ü<Ûëq ø±s¡D≤\ e\¢ #˚XÊs¡T? 6) 1075 #·<sä |¡ ⁄ü øÏ.MT. $d”sÔ +í¡ ˝À ñqï sêC≤J
15) ÁøöHé Á|æHé‡ eTVü‰ eJsê ˝≤+>¥ ø±sYï @ <˚X¯
m) &ûe÷ìf…ÆCÒwüHé #˚j·T<ä\∫q s¡÷. 14 f…Æ>∑sY ]»s¡T« @ õ˝≤¢\ |ü]~Û˝À ñ+~?
q÷‘·q eTVü‰sêE?
\ø£å\ ø√≥¢ ø£¬s˙‡˝À düTe÷s¡T s¡÷. 400 m) H√sTT&Ü
m) uÛ÷Ñ {≤Hé _) <∏ësTT˝≤+&é
ø√≥¢ qøÏ© ø£s¬ ˙‡ ñ+&ç, ñÁ>∑yê<ä+ e+{Ï _) &ÓÁVü‰&ÉTHé, bÂ], Vü≤]<ë«sY õ˝≤¢\T
dæ) Áã÷˙ &ç) »bÕHé
H˚sê\≈£î düV‰ü j·T+ n+<äT‘√+~. (ñ‘·ÔsêK+&é sêh+)
16) <∏ësTT˝≤+&é q÷‘·q sêEì sêe÷ X nì
_) <˚X¯+˝À 26 XÊ‘·+ cÕ&√ mø±qMT ñ+~ dæ) >√s¡UŸ|üPsY &ç) bÕ{≤ï
|æ\TkÕÔs¡T. <∏ësTT˝≤+&é eTVü‰sêE\ e+X¯+
dæ) C≤rj·T uÛÑÁ<ä‘·≈£î Vü‰ì ø£\T>∑T‘√+~ 7) Áø°düTÔ X¯ø£+ ¬s+&Ée X¯‘êã›|ü⁄ dü+>∑eT ø±\
@~?
&ç) ô|’eìï kÕVæ≤‘·´yÓTÆq ª•\|üŒ~ø±s¡+μ (ø±* |ü{≤º ø£<Ûä)
m) s¡|Tüò T _) #·ÁøÏ
2) ø±wt |òüTsY qT+&ç bÕøÏkÕÔHé˝À ñqï >±«<ësY s¡#·sTT‘· Ä&ç>∑˝Ÿ ‘·q |ü⁄düÔø£+˝À @ z&É πse⁄
dæ) eTÚs¡´ &ç) ≈£îs¡T
es¡≈£î ñqïs¡Vü≤<ë] e÷sêZìï / ÁbÕ+‘êìï >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT?
17) 2016 FIDE #Û̊dt Á|ü|ü+#· $CÒ‘· mes¡T?
ø=‘·Ô>± @eT+≥THêïs¡T? m) eTTõ]d t(πøs¡fi¯) (eTT∫Û] )
m) ôdØZ ø±s¡® øÏHé(s¡cÕ´)
m) ASEAN _) >√yê dæ) ø±+&Ü¢ &ç) <Û√fi≤ Ms¡
_) e÷>∑ïdt ø±sY¢ düHé(Hêπs« <˚X¯+ )
_) #Ó’Hê bÕøÏkÕÔHé mø£Hê$Tø˘ ø±]&ÜsY 8) Áø°düTÔ X¯ø£+ ¬s+&Ée X¯‘êã› ø±\+˝À <äøÏåD
dæ) $X¯«Hê<∏Hä é Äq+<é
(CPEC) uÛ≤s¡‘· <˚X¯ z&É πse⁄˝Ò$ ?
&ç) ø√H˚s¡T Vü≤+|æ
dæ) Vü‰sYº n|òt @wæj·÷ &ç) NATO m) ‘√+&ç({ÏHé ~dt) ; ø√s¡jYT
18) dü+düÿ‘· uÛ≤wü˝À Á|æ+{Ÿ nj˚T´ ˇπøˇø£ yêsêÔ
3) ]k˛sY‡ XÊ{Ÿ - 2 A $esê˝ÒM? _) ø±y˚] |ü{Ϻq+, ô|]eT÷\ (sêy˚TX¯«s¡+
|üÁ‹ø£ @~?
m) ãs¡Te⁄: 1235øÏ˝À Á>±eTT\T <ä>∑Zs¡)
m) ~ Væ≤+<ä÷ _) düT<Ûäs¡à
_) e´ekÕj·T n|æøπ¢ wüH‡é ø√dü+ Bìï dæ) eTVü‰ã*|ü⁄s¡+ &ç) ô|’e˙ï
dæ) ùd{º Ÿ‡ e÷Hé &ç) f…*Á>±|òt
ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ 9) yÓ÷{≤¬s’CŸ¶ Á{≤Hé‡ b˛sYº ôV≤]fÒCŸ bÕsYÿ mø£ÿ&É
19) Ç{°e\ CBI Ç+≥]yéT NÛ|òt>± me]ï
dæ) 824 øÏ.$T. m‘·TÔ ˝À ñqï b˛˝≤sY düHé @sêŒ≥T #˚XÊs¡T?
ìj·T$T+#ês¡T?
dæ+Áø£qdt ø£ø´å£ ˝ÀøÏ #˚sêÃs¡T m) C…’|üPsY _) u…+>∑fi¯Ss¡T
m) R.K. <ä‘êÔ _) sêπøwt ÄkÕúq
&ç) ô|’e˙ï dæ) #·+&û|òüTsY &ç) ø√˝Ÿø‘£ ê
dæ) R.K. sê|òüTeHé &ç) A.K. dæHêΩ
4) &çõ≥˝Ÿ ù|yÓT+{Ÿ‡øÏ ñ<ëVü≤s¡D\T @$ ? 10) Ç≥©˝À ìs¡«Væ≤+∫q ¬s|òü¬s+&É+ <ë«sê
20) <ë<ë|ü⁄ 52 ôdø£+&É¢ bÕ≥T bÕ&˚ uÛ≤s¡‘·
m) s¡÷ù| ø±s¡T¶\T (á - ø±eTsY‡+ PoS ) Á|ü»\T @~ e<ä›Hêïs¡T?
C≤rj·T ^‘êìï nìï dæìe÷ Vü≤fi¯fl˝À dæìe÷
_) á - yê´˝…{Ÿ‡ m) n<Ûä´≈£åî&ÉT : ùd]ZjÓ÷ e÷≥ πs˝≤¢
Á|ü<sä Ù¡ qøÏ eTT+<äT #·÷|æ+#ê\ì Ç{°e\ mes¡T
dæ) UPI & USSD &ç) ô|e’ ˙ï _) 1948˝À s¡÷bı+~+∫q sêC≤´+>±ìøÏ
‘Ó*bÕs¡T?
5) ªÁô|ò+&é‡ n|òt |òæwtμ nH˚ yês¡T US dües¡D
m) düTÁ|”s ø√s¡Tº _) CAG
Hêj·Tø£‘·«+˝À Ç©¢>∑˝Ÿ, nHé ¬s>∑T´˝Òf…&é dæ) u…ù|Œ Á¬>˝À¢
dæ) m\ø£Hå é ø£$TwüHé &ç) NHRC
& nHé ]b˛¬s& º é (IUU) |òwæ +æ >¥ ø√dü+ Ç∫Ãq &ç) dæ*«jÓ÷ u…s¡T¢ k˛ÿì
21) q>∑<äT s¡Væ≤‘· mø±qMT / &çõ≥˝Ÿ ù|yÓT+{Ÿ‡
dü_‡&û\ >∑T]+∫ n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT, WTO 11) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬sø˘º?
mø±qMT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· {≤ìøÏ ìj·T$T+∫q
ø£$T{° ÄHé dü_‡&ûdt & øö+≥sY yÓ*’ +>¥ yÓT»sY m) ∫– bÕ\dt : s√yéT, Ç≥©
ø£$T{° øÏ n<Ûä´≈£åî&ÉT mes¡T?
(SCM) øÏ uÛ≤s¡‘Y ‘Ó*Œq $esê˝ÒM? _) yÓ’{Ÿ Vü≤Ödt : yêwæ+>∑ºHé &ç.dæ. USA
m) q+<äHé ˙˝Òøì£
m) HSD MT<ä ôd+Á≥˝Ÿ m¬ø’‡CŸ &É÷´{°, dæ) 10, &Íì+>¥ Ád”{º Ÿ : \+&ÉH,é UK
_) N. #·+Á<äu≤ãT Hêj·TT&ÉT
ùd˝Ÿ‡ {≤ø˘‡, VAT \ ØÇ+ãsY‡yÓT+{Ÿ. &ç) ô|e’ ˙ï
dæ) sêCÒwt C…’Hé
_) |òæwüØ dü_‡&û d”ÿ+\T 12) ªã&É>ª∑ C≤q|ü<ä q‘·´+ mø£ÿ&ç yêfi¯ófl #˚kÕÔsT¡ ?
&ç) ns¡$+<é |üq>∑&j ç ÷·
dæ) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+, ø£&ÉT ù|<ä eT‘·‡´ ø±s¡T\øÏ m) ˙\–s¡T\T, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT

26 jÓ÷»q 2017 »qe]

22) N. #·+Á<äu≤ãT Hêj·TT&ÉT n<Û´ä ø£‘å q· m) yÓTT‘·Ô+ »&é®\ dü+K´ : 21,320 #˚|ü{≤º&ÉT. &ç) ô|’e˙ï
ìj·T$T+∫q ø±´wt ˝…dt mø±qMT ø£$T{° y˚{ìÏ _) Hê´j·T eT÷]Ô |ü<ä$˝À ñqïyês¡T : 38) Ç+&çj·THé HêyÓ˝Ÿ nø±&ÉMT (INA)
|ü]o*düT+Ô ~? 16,383 mø£ÿ&ÉT+~?
m) Ç+<äTø√dü+ >√¢ã˝Ÿ ÁbÕø°dº Tü \T @$ dæ) Hê´j·T eT÷s¡TÔ\ |ü<ä$˝À ñqï U≤∞\T: m) ø£q÷ïsY, øπ s¡fi¯ _) yÓ÷≥÷s¡T
ñHêïsTT. _) &çõ≥˝Ÿ ù|yÓT+{Ÿ‡ 4,937 &ç) ô|’e˙ï dæ) ø±øÏHê&É &ç) ≥÷´{Ïø√]Hé
dæ) u≤´+øÏ+>¥ j·÷|t‡ &ç) ô|e’ ˙ï 31) ª{≤{≤-~ es¡˝‡¶Ÿ Áπ>f…dºt ø£+ô|˙ ª |ü⁄døÔü £ s¡#s· TT‘· 39) ˙˝Ÿ, Vü‰yé ˝≤ø˘ Be⁄\T mø£ÿ&É ñHêïsTT?
23) &√Hê˝Ÿ¶ Á≥+|t á øÏ+~ yê]˝À me]ï ‘·q mes¡T? m) n+&Ée÷Hé   ìø√u≤sY
{°+˝À ìj·T$T+#·T≈£îHêï&ÉT ? m) |”≥sY πødæ _) s¡‘·Hé {≤{≤ _) \ø£åB«|t dæ) &Éj·T÷´   &ÜeTHé
m) H˚wüq˝Ÿ ôd≈£L´]{° n&Ó’«»sY : dæ) C…+ôw&é õ {≤{≤ &ç)ô|y’ ê¬ses¡T ø±s¡T &ç) <ëÁ<ë   Hê>∑sY Vü≤y˚©
yÓTÆUÒ˝Ÿ {Ï. |òæ¢Hé 32) ª{≤{≤ düHé‡ ª >∑T]+∫ @~ ø£¬søº̆ ? 40) f…Æ+ e÷´>∑C…’Hé me]ì 2016 ª|üs¡‡Hé n|òt ~
_) ñbÕ<Ûä´≈£åî&ÉT : yÓTÆø˘ ô|Hé‡ m) Ç<=ø£ Vü≤À*¶+>¥ ø£+ô|˙ Çj·TsYμ >± Á|üø£{Ï+∫+~ ?
dæ) CIA &Ó’¬sø£ºsY : yÓTÆø˘ bÕs|æjÓ÷ _) {≤{≤≈£î #Ó+~q #ê˝≤ ø£+ô|˙\T, m) Hê˙‡ –uŸ“‡ _) &√Hê˝Ÿ¶ Á≥+|t
&ç) ô|’ n+<äs¡÷ Bì øÏ+<ä |üì#˚kÕÔsTT dæ) m&é sêsTTdt &ç) u≤sêø˘ ˇu≤e÷
24) e´ekÕj·T s¡+>∑+ |ü⁄+E ø√e≥+ #˚‘· uÛ≤s¡‘· dæ) á ø£+ô|˙\ e÷¬sÿ{Ÿ ø±´|æ≥˝…’CÒwüHé 41) RBI Á|üø≥£ q Á|üø±s¡+ uÛ≤s¡‘· <˚X¯ Á>±dt yê\÷´
<˚X¯ GDP e~› sπ ≥T 2016-17 dü+e‘·‡s¡ $\Te düTe÷s¡T US $ 110 _*j·TqT¢ j·÷&Ó&é (GVA) e~∆ πs≥T 2016-17˝À
¬s+&Ée ø±«s¡ºsY˝À m+‘·? &ç) ô|’e˙ï m+‘·?
m) 7.3% _) 7% dæ) 6% &ç) 5% 33) kÂs¡ X¯øÏÔ‘√ m–πs ªk˛˝≤sY Çs|ü˝Ÿ‡ ªnH˚ m) 7.1% _) 7.6% dæ) 8% &ç) 8.2%
25) UNESCO ªÇHêºsõãT˝Ÿ ôV≤]fÒCŸ ª *düT˝º À $e÷q+˝À 40,000 øÏ˝À MT≥s¡¢ Á|ü|ü+#· 42) dæ‘˚« z&É πse⁄ qT+&ç ø=\ø£‘êÔ z&É πse⁄
y˚{Ïì #˚sêÃs¡T? j·÷Á‘· #˚dqæ <Óes¡T? es¡≈£î düs¡≈£î\ s¡yêD≤ ø√dü+ Á|üj·T‘êï\T
m) ≈£L´u≤ <˚X¯ ªs¡Te÷“ª &ÜHé‡ m) u…sY Á{≤+&é |æø±ÿsY¶ (dæ«dt <˚X¯+ ) ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. dæ‘˚« z&É πse⁄ mø£ÿ&É
_) Áu…õ˝Ÿ <˚X¯ ;s¡¢ ‘·j·÷Ø _) n>∑d”º |æø±ÿsY¶ ñ+~?
dæ) ñ>±+&Ü <˚X¯ e÷&çuÖ˝Ÿ ˝…’sY dæ) ¬s’{Ÿ k˛<äs¡T\T &ç) M¬ses¡÷ ø±<äT m) eTj·THêàsY _) eT˝Òwæj·÷
eT÷´õø˘   &ÜHé‡ 34) #ÓH’ êqT u≤~ÛdTü qÔ ï mì$T~ Á&Ü>∑qT¢ (düeTdü´\T) dæ) dæ+>∑|Pü sY &ç) Ç+&√H˚wj æ ÷·
&ç) ô|e’ ˙ï @$? 43) ø±˝≤<ëHé q~, @ sêÁwüºeTT >∑T+&Ü
26) #êô|ø√ mHé‡ |òü⁄{Ÿ u≤˝Ÿ {°+ Á|üj·÷DÏdüTÔqï m) n‘·´~Ûø£ ô|≥Tºã&ÉT\T, GDP ˝À Á|üeVæ≤k˛Ô+~?
$e÷q+ ≈£L*q ªy˚T&˚*¢Héμ ÁbÕ+‘·+ @ m≈£îÿe>± ñqï n|ü⁄Œ\T. m) $TCÀs¡s _) nkÕ‡+
<˚X+¯ ˝À ñ+~? _) Á|üuTÑÛ ‘·« dü+dü\ú ÇHém|òwæ j æ T· ˙‡, u≤´+øÏ+>¥ dæ) dæøÏÿ+ &ç) ns¡TD≤#·˝Ÿ Á|ü<˚XŸ
m) Áu…õ˝Ÿ _) ø=\+_j·÷ ôdø±ºsY˝À ìs¡s¡∆ø£ ÄdüTÔ\T, cÕ&√ Á¬ø&ç{Ÿ 44) 100 øÏ.$T. Ç+bòÕ˝Ÿ-yÓ÷πs s√&é <˚ìøÏ
dæ) yÓHÓE˝≤ &ç) u§*$j·÷ ñ‘·Œ‘·T\Ô T nqTdü+<ÛëqyÓTÆ ñ+~? BìøÏ dü+ã+~Û+∫q
27) ª#ÛêsTTôddt: ÇHé ôd&’ é ~ y˚TøÏ+>¥ Ä|òt Ç+&çj÷· dt dæ) zesY y˚\÷´ #˚dæq ø£¬s˙‡   HÓ{Ÿ yês¡Ô ˝ÒM?
bòÕ¬sHé bÕ\d”μ |ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘· mes¡T? ø±´|æ≥˝Ÿ ne⁄{Ÿ bò˛¢ Øu≤´˝…ì‡+>¥, <˚X¯ m) Á{≤Hé‡ @wæj·THé ôV’≤ y˚ HÓ+ãsY: 1
m) yÓ÷Vü≤Hé ø£+<ë _) sêπøwt yÓ÷Vü≤Hé »HêuÛ≤˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï ejÓ÷e<äT∆\ _) BìøÏ nqTdü+<ÛëqyÓTÆq H˚wüq˝Ÿ ôV’≤ y˚dt
dæ) •eX¯+ø£sY MTqHé &ç) ìs¡T|üe÷ sêe⁄ dü+K´ &ç) ô|’e˙ï 2   37 MT<ä Á≥≈£îÿ\T ‹s¡>∑≥+ ˝Ò<äT,
28) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬søº̆? 35) düsT¡ ÿ´˝ÒwHü ˝é À ñqï yÓTT‘·+Ô ø£s¬ ˙‡˝À s¡<Tä › #˚dqæ qe+ãsY 1, 2016 qT+&ç
m) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ñqï yÓTT‘·Ô+ ATM\ bÕ‘· s¡÷.500 eT]j·TT s¡÷.1000 H√≥T¢, dæ) dü<ësY Væ≤˝Ÿ‡ ù|s¡Tì ø±+>¥ b˛ø˘ |”>±
dü+K´ (düTe÷s¡T): 2.2 \ø£å\T düTe÷s¡T m+‘· XÊ‘·+ ñHêïsTT ? e÷sêÃs¡T.
_) Á|ü‹ ATM˝À ñ+&˚ ø±ôd{Ÿ\T : 4 m) 10 _) 86 dæ) 50 &ç) 40 &ç) ô|’e˙ï
dæ) ATM˝À ô|fÒº ø£¬s˙‡ H√≥¢ dü+K´ : 36) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬sø˘º ? 45) eTDÏ|üPsY˝Àì ùdHê|ü‹ õ˝≤¢ qT+&ç
düTe÷s¡T 10,000 m) AUM : môd‡{Ÿ‡ n+&ÉsyY T˚ H˚CŸyTÓ +{Ÿ @ õ˝≤¢ì y˚s¡T>± @sêŒ≥T #˚XÊs¡T ?
&ç) ô|e’ ˙ï _) ELSS : áøÏ«{°*+ø˘¶ ùd$+>¥‡ d”ÿ+ m) dü<ësY Væ≤˝Ÿ _) &çÁã÷>∑sY
29) ªÁ|ü<Ûëq eT+Á‹ düTs¡øÏå‘Y e÷‘·‘·« n_Ûj·÷Héμ dæ) AMFI : nk˛dæjT˚ wüHé n|òt eT÷´#·T´e˝Ÿ dæ) ø±eTs¡÷|t &ç) >öVü≤‹
me] ø√dü+? |òü+&é‡ ÇHé Ç+&çj·÷ 46) UN Áù|òyéT esYÿ ø£HÓ«q¸Hé ÄHé ¬ø’¢y˚T{Ÿ #Û̊+CŸ
m) b˛*jÓ÷ #·Tø£ÿ\ ø√dü+ &ç) ô|e’ ˙ï (CoP22) düe÷y˚X¯+ Ç{Ïe\ mø£ÿ&É
_) >∑]“¤D°\ ñ∫‘· yÓ’<ä´+ / ∫øÏ‘·‡, 37) ô|ò&Ó˝Ÿ ø±Ák˛º >∑T]+∫ @~ ø£¬sø˘º? ìs¡«Væ≤+#ês¡T?
Á|üd÷ü ‹ ø√dü+ m) ádüºsYï ≈£L´u≤˝À ñqï _sêHé˝À m) ø√´{À _) e÷s¡πøwt(yÓTTsêø√)
dæ) ñ∫‘· ø£+{Ï |ü]ø£å\ ø√dü+ 13`08`1926 Hê&ÉT »ìà+#ê&ÉT. dæ) bÕ]dt &ç) C…˙yê
&ç) Çy˚$ ø±e⁄ _) ªÁ>±HêઠnH˚ z&É˝À yÓTøχø√ qT+&ç e∫Ã, 47) IFFI dü+<äs¡“¤+>±, 2016 dü+e‘·‡s¡|ü⁄
30) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£s¬ ø˘?º (uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À 25 HÓ\\ b˛sê≥+ #˚XÊ&ÉT. Ç+&çj·THé |òæ*+ |üs¡‡Hê*{°>± ªôd+{ÏqØ
pHé 30, 2016 Hê{ÏøÏ, õ˝≤¢ ø√s¡Tº\T   dæ) »qe], 1959˝À Vü≤yêHê #˚sê&ÉT. nyês¡T¶μ me]øÏ#êÃs¡T?
düu≤]›H{˚ Ÿ ø√sY\º >∑T]+∫) |òæÁãe],1959˝À Á|ü<Ûëq eT+Á‹ |ü<ä$ m) SP u≤\düTÁãeTD´+ _) s¡»˙ø±+‘Y

jÓ÷»q 2017 »qe] 27

 dæ) n$T‘êuŸ ã#·ÃHé &ç) sπ U≤ dæ) bòÕsê\T ø=q≥+ m) eTT‘·Ô+>∑ bòÕ¬sdtº ]»sY«
48) ªÁ|ü<Ûëq eT+Á‹ kÂsY düT»\ jÓ÷»qμ mø£ÿ&É &ç) ô|’e˙ï (<ë<ë|ü⁄ 237 πø≥–Ø\ HêHé - _) ã+&ç|üPsY   eT<ÛäTeT˝…’ yÓ’˝Ÿ¶ ˝…’|òt
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T ? (Bì <ë«sê s¬ ‘’ T· \≈£î k˛˝≤sY {≤´ø˘‡ ù|yÓT+{Ÿ‡) XÊs≈£îÃe]
|üesY¶ Ç]π>wüHé |ü+|ü⁄\T n+<ä#˚XÊs¡T) 57) ªeq JeHé ª $esê˝ÒM? dæ) ˙\–] ãjÓ÷dæŒj ¤ T· sY &ç) ô|’eìï
m) #Û·rÔdt >∑&Ûé _) ñ‘·Ôs¡ Á|ü<˚XŸ m) Ç~H˚wüq˝Ÿ ]k˛sY‡ ôd+≥sY |òüsY Áf…Æã˝Ÿ 67) uÛ≤s¡‘· <˚XÊìø° @ q<äT\ ô|’ |üP]Ô $ìjÓ÷>∑
dæ) ;Vü‰sY &ç) sê»kÕúHé ˝…’$¢ VüQ&é ÇwüO´dt Vü≤≈£îÿ\THêïsTT, Ç+&Édt yê≥sY Á{ÏjT· {Ï
49) øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ >√<ÛTä eT |ü+≥≈£î ø£˙dü eT<ä‘› T· _) Bìï uÛÑTãH˚X¯«sY, ˇ&çXÊ˝À @sêŒ≥T Á|üø±s¡+?
<Ûäs¡ m+‘·>± Á|üø£{Ï+∫+~ (ˇø£ øÏ«+{≤˝ŸøÏ)? #˚jT· qTHêïs¡T m) düfC¢Ò Ÿ _) sê$
m) s¡÷. 4000/- _) s¡÷. 1625/- dæ) ‘=\T‘· 6 sêÁcÕº\˝À >∑\ düeTdü´\qT dæ) _j·÷dt &ç) ô|’ eT÷&ÉT q<äT\T
dæ) s¡÷. 3500/- &ç) s¡÷. 3950/- n<Û´ä j·Tq+ #˚kÕÔsT¡ . 68) q>∑<äT s¡Væ≤‘· uÛ≤s¡‘Y mø£q$T>± e÷s¡Ã{≤ìøÏ
50) 10 s√E\ªkÕ+¬>’ ô|òdæºe˝Ÿ ªÇ{°e\ mø£ÿ&É &ç) ô|’e˙ï |ü<‘∆ä T· \T ø£qT>=H˚+<äT≈£î @sêŒ≥T #˚dqæ ø£$T{°øÏ
ìs¡«Væ≤+#ês¡T? 58) b˛*jÓ÷ @ <˚XÊ\˝À rÁe kÕúsTT˝À ñ+~? n$T‘êuŸ ø±+‘Y #Ós’ à¡ Hé. ø±eTHé düØ«dt ôd+≥sY
m) y˚T|òü÷\j·T _) eTDÏ|üPsY m) Ä|òìÈü kÕÔHé _) HÓ’J]j·÷ yêfi¯ófl m+‘· eT+~ eTs¡Ã+{Ÿ\≈£î Áf…Æì+>¥
dæ) ˇ&çcÕ &ç) |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ dæ) bÕøÏkÕÔHé &ç) ô|’ eT÷&ÉT <˚XÊ\˝À Çyê«* n+{À+~ á ø£$T{°?
51) ‘=*kÕ]>± ªÁ|ü|+ü #· dü+düÿ‘· nyês¡Tμ¶ me]øÏ 59) Á|ü‹bÕ~+∫q <∏ä\ ôdÁ]- yÓTÆdü÷s¡T ¬s’˝Ò« ˝…’Hé m) ø£˙dü+ 10 eT+~øÏ _) Ç<äs› T¡
Ç#êÃs¡T? bı&Ée⁄ (ej·÷ ej·THê&é) 247.5 øÏ.$T.Bì dæ) eTT>∑TsZ T¡ &ç) q\T>∑Ts¡T
m) eTVü‰ #·ÁøÏ dæ]Hé <Û√sYï ìsêàD e´j·T+ m+‘· (ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\˝À)? 69) #Ó’Hê˝À me]ï ôV’≤Á_&é ¬s’dt (˝Òø£) dü÷|üsY ¬s’dt
_) nì‘· Hêj·TsY dæ) ns¡TD≤ #·Áø£e]Ô m) 3,209.01 _) 3,778.71 |æ‘êeTVüQ&ÉT n+≥THêïs¡T?
&ç) q+~ì düT+<äsY dæ) 2,500/- &ç) 1,500/- m) MS kÕ«$THê<∏äHé
52) ATM\ ªØ ø±*ÁuÒwüHé {≤dtÿ bò˛sY‡μ #Ó’s¡àHé 60) #Ó’Hê˝À eTÚ+{Ÿ cÕ z ô|ò+>¥ <ä>∑Zs¡ ñqï _) j·TTyêHé ˝≤+>¥ |æHé
mes¡T? cÕy√ cÕHé Á>±eT+ me] »qà düú\+? dæ) Hês¡àHé uÀsê¢>¥ &ç) eØÈdt ≈£î]j·THé
m) SS eTT+Á<ä _) •esêCŸ dæ+>¥ #ÍVü‰Hé m) õHé |æ+>¥ _) e÷y√ C…&Ü+>¥ 70) 250 dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘· >∑\ y˚T&É+ ≥TkÕ‡&é
dæ) <˚y˚+Á<ä |òü&Éï$dt &ç) edüT+<Ûäs¡ sêCÒ dæ) #Í mHé ˝…’ &ç) ‘˚‡]+>√Ô uŸ π> eT÷´õj·T+ Áu≤+N, Ç+&çj·÷˝À 2017˝À
53) Á|ü|+ü #· Äs√>∑´ dü+dü,ú ªes¡˝Ÿ¶ eT˝Ò]j·÷ ]b˛sYμº 61) <˚˙ï kÕÿ+&ç H˚$j·THé <˚X¯+ n+{≤s¡T? mø£ÿ&É ÁbÕs¡+_Û+#·qTHêïs¡T ?
Á|üø±s¡+ 2015˝À 78 bÕ¢k˛à&çj·T+ yÓ’yêø˘‡ m) Á^dt _) d”«&ÉHé m) q÷´ &Û©ç ¢ _) bÕ{Ïj÷· ˝≤
eT˝Ò]j·÷ πødüT\T 4 <˚XÊ\˝ÀH˚ e#êÃsTT. dæ) s¡cÕ´ &ç) dæ«≥®sê¢+&é dæ) s¡a≤˙‡ &ç) Ç+&√sY
n$ @$? 62) SLC24 A5 JHé˝À ñ+&˚ rs1426654 nH˚ 71) u≤sêø˘ ˇu≤e÷ Ç{Ïe\ Áô|dæ&ìÓ ¸ j·T˝Ÿ yÓT&É˝Ÿ
m) Ç~∏j÷Ó |æj÷· _) Ç+&çj·÷ dæ+>∑˝Ÿ q÷´øÏ¢jÓ÷f…Æ&é bÕ*e÷]Œ¤»+ (SNP) n|òt Á|ò”&ÉyéT me]øÏ#êÃs¡T ?
dæ) Ç+&√H˚wæj·÷   bÕøÏkÕÔHé eT]j·TT rs 2470102 nH˚ SNP eTqTwüß˝À¢ m) {≤+ Vü‰ø˘‡ _) sêãsYº &û ˙s√
&ç) ô|’e˙ï (212 $T*j·THé ø=‘·Ô eT˝Ò]j·÷ <˚ìøÏ ø±s¡D+ ne⁄‘·THêïsTT? dæ) dæd©æ f…dÆ Hü é &ç) ô|’ n+<äs÷¡
øπ düT\T ñHêïsTT) m) #·s¡à+ s¡+>∑T _) m‘·TÔ ô|s¡>∑{≤ìøÏ
54) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬søº̆? dæ) Js¡í e´edüú &ç) Çy˚$ ø±e⁄ »yêãT\T (»qe] ` 2017)
m) IBSA : Ç+&çj·÷, Áu…õ˝Ÿ, k‘Y ÄÁ|òæø± 63) >±´dt ˝…≥ ’ sY qT+&ç e#˚à kÕŒsYÿ ˙\+ s¡+>∑T˝À 1`&ç 19`_ 37`&ç 55`&ç
_) MERCOSUR : ˝≤{ÏHé nyÓT]ø± <˚XÊ\ ñ+≥T+~, >±*˝À ñ+&˚ HÓÁ’ {À»Hé eT+&É≥+ 2`_ 20`m 38`m 56`&ç
ÁfÒ&ç+>¥ u≤¢ø˘ e\¢ . >±´dt ˝…≥’ sY @ |ü<‹∆ä MT<ä |üì#˚dTü +Ô ~? 3`&ç 21`_ 39`m 57`&ç
dæ) SACU : dü<äs¡Hé ÄÁ|òæø£Hé ø£düºyéT‡ m) kÂs¡ X¯øÏÔ _) |”CÀ - m\ÁøÏøº ˘ mô|øò º˘ 4`&ç 22`&ç 40`_ 58`&ç
j·T÷ìj·THé &ç) ô|’e˙ï dæ) |üeq $<äT´‘Y X¯øÏÔ &ç) j·÷+Á‹ø£ X¯øÏÔ 5`&ç 23`&ç 41`m 59`m
55) ª¬sø˘‡ {Ï\¢sY düHéμ m+<äTe\¢ yês¡Ô˝À¢ ñHêï&ÉT? 64) á øÏ+~ yê{Ï˝À¢ @~ ø£¬sø˘º? 6`_ 24`m 42`m 60`_
$T–*q $esê˝ÒM ? m) NDCs : H˚wqü *¢ &ç≥s¬ à’ Hé¶ ø±+Á{Ïã÷´wüH‡é 7`m 25`&ç 43`m 61`_
m) áj·Tìï ôdÁø£≥Ø n|òt ùdº{Ÿ>± USA˝À, _) GHG : Á^Hé Vü≤Ödt >±´ôddt 8`&ç 26`_ 44`&ç 62`m
&√Hê˝Ÿ¶ Á≥+|t ìj·T$T+#·qTHêïs¡T. dæ) CoP 22 : ø±qŒ¤¬sHé‡ n|òt bÕغdt 22 9`_ 27`dæ 45`m 63`_
_) m>±®Hé ø£+ô|˙øÏ CEO>± |üì#˚kÕ&ÉT. &ç) ô|e’ ˙ï 10`_ 28`&ç 46`_ 64`&ç
dæ) 2012˝À áj·TqøÏ yê¢~$TsY |ü⁄‹Hé, 65) eTs¡Ã+{Ÿ &çkÂÿ+{Ÿ πs{Ÿ‡ (MDR) @$T{Ï? 11`&ç 29`_ 47`m 65`m
Äs¡¶sY n|òt Áô|ò+&é wæ|t Ç#êÃ&ÉT. m) bÕsTT+{Ÿ n|òt ùd˝Ÿ‡ e<ä› &Ó_{Ÿ / Á¬ø&ç{Ÿ 12`m 30`&ç 48`m 66`&ç
&ç) ô|e’ ˙ï ø±s¡T¶ì ôd’«|t #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT, cÕ|ü⁄ 13`&ç 31`m 49`_ 67`&ç
j·T»e÷qT\T u≤´+≈£î\≈£î #Ó*+¢ #˚ #ÛêØ®\T 14`m 32`&ç 50`_ 68`m
56) ªwww.Bharatkosh.gov.inμ nH˚ HêHé - 15`_ 33`m 51`m 69`_
_) u≤s¡T e&û¶ πs≥T
{≤ø˘‡ ]d”{Ÿ b˛s¡˝º Ÿ <ë«sê y˚{ìÏ #˚jT· e#·TÃqT? dæ) #·Áø£ e&û¶ πs≥T &ç) mπø‡Ã+õ πs{Ÿ 16`_ 34`&ç 52`m 70`m
m) ôdŒÁø£ºyéT #ÛêsY®\ #Ó*¢+|ü⁄\T 66) øπ s¡fi,¯ ø£sêí≥ø£, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT dü]Vü≤<äT\› T ø£*ùd 17`_ 35`_ 53`&ç 71`&ç
_) RTI n|æ¢πøwüqT |ò”E\T Áf…Æ »+ø£åHé˝À >∑\ ÁbÕ+‘ê\T @$? 18`_ 36`&ç 54`&ç

28 jÓ÷»q 2017 »qe]

 qwüº ìyês¡D
$•wüº yê´dü+
$|ü‘T· Ô eTT|ü⁄Œ ìyês¡D, n_Ûeè~› ` ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+
$|ü‘T· \Ô e\¢ »]π> qcÕºìï
>∑D˙j·T+>± ‘·–+Z #ê\+fÒ
n_Ûeè~∆ Á|üD≤[ø£\˝ÀH˚
eTT+<ädTü >Ô ± $|ü‘T· Ô qwüº
ìyês¡D≈£î <√Vü≤<ä|&ü ˚ Ø‹˝À
ô|≥Tºã&çô|{≤º*. uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À
$|ü‘T· \Ô ≈£î >∑Ts¡jT˚ ´ neø±X¯+
ñqï ÁbÕ+‘ê\˝À @sêŒ≥T#˚ùd
ÁbÕC…≈î£ \º $wüjT· +˝À Äj·÷
ÁbÕC…≈î£ \º ≈£î $|ü‘T· Ô eTT|üqT
n+#·Hê y˚jT· &É+ ‘·|Œü ìdü]
#˚j÷· *. eTVæ≤fi¯\T Hêj·T≈£î\T>±,
$<ë´s¡T\ú T, y˚T<Ûëe⁄\T,
j·TTe≈£î\T, |æ\\¢ T, bÂs¡
düe÷»s, Ç˝≤ nìï esêZ\
yê]ì uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚j÷· *.
Ábıô|òdüsY dü+‘√wt ≈£îe÷sY, møÏ®≈£î´{Ïyé &Ó’¬sø£ºsY, C≤rj·T $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D dü+düú, q÷´ &Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 »qe]
e÷s¡TŒ ˇø£ÿfÒ XÊX¯«‘·+. eTq #·T≥÷º
ñqï Á|ü | ü + #· + e÷s¡ T ‘√+~. ø=‘· Ô
Äø±+ø£å\T, ø=‘·Ô düyêfi¯ófl ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT.
Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± |üsê´es¡D+, Ä]úø£,,
kÕe÷õø£, sê»ø°j·T |ü]dæú‘·T\T 1980,
1990 \˝À ñqï≥Tº>± Ç|ü⁄Œ&ÉT ˝Òe⁄.
kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, Á|üø£è‹dæú‹>∑‘·T\T
n_Û e è~∆ uÛ ≤ eq≈£ î e÷s¡ Z < ä s ¡ Ù ø£ + >±
ì*#êsTT. eT÷&ÉT eTTK´yÓTÆq n+‘·sê®rj·T
ˇ|ü Œ +<ë\T ≈£ î ~]q ÁbÕ<Û ë q´‘ê
dü+e‘·‡s¡+>± 2015 ì*∫b˛‘·T+~. n$`
dü T dæ ú s ê_Û e è~∆ \øå ± ´\T (mdt . &ç . õ),
yê‘êes¡ D e÷s¡ T Œ\ô|’ bÕ´]dt
ˇ|ü Œ +<ä + `ø±|t 21, $|ü ‘ · T Ô eTT|ü ⁄ Œ
‘· – Z + |ü ⁄ q≈£ î ñ<˚ › • +∫q ôd+&ÜjY T
ˇ|ü Œ +<ä + 2015`2030.á eT÷&É T
ˇ|üŒ+<ë\˝Àì ñ<˚›XÊ\T, dü+ø£*Œ+∫q
\øå±´\ kÕ<Ûäq≈£î n+‘·sê®rj·T düe÷C≤\T
‘·eT≈£î ‘êeTT ø£≥Tºã&ç ñHêïsTT. á
eT÷&É T ˇ|ü Œ +<ë\˝Àì n+XÊ\T
dü $ Tà[‘· e Tj˚ T ´˝≤ M{Ï ˝ Àì |ü \ T
n+XÊ\≈£ î ñeTà&ç ÁbÕ‹|ü ~ ø£ ñ+~.
$|ü‘·TÔqcÕº\ô|’ »]–q n<Ûä´j·THê\qT
>∑eTì+∫q|ü⁄&ÉT, eTq+ düTdæúsê_Ûeè~∆
\øå±´\qT kÕ~Û+#ê\+fÒ, $|ü‘·TÔ qcÕº\qT
E-mail: profsantosh@gmail.com
<ä÷s¡<äèwæº
ÁbÕ<Ûëq´‘ê ÁbÕ‹|ü~ø£q ‘·–Z+#ê*. $|ü‘·TÔ
eTT|ü⁄ŒqT ‘·–Z+#ê\+fÒ, rÁedü+|òüT≥q\≈£î
<ë]rùd |ü ] dæ ú ‘ · T \T @s¡ Œ &É ≈ £ î +&Ü,
yê‘êes¡ D e÷s¡ T Œ\≈£ î dü + ã+~Û + ∫q
dü e Tdü ´ \qT |ü ] wü ÿ ]+#ê*. n_Û e è~∆ ,
$|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ\T, yê‘êes¡D e÷s¡TŒ\T
Çe˙ï ˇø£<ëìø=ø£{Ï dü+ã+<Ûä+ ø£*–q$.
n+<ä T e\¢ á dü e Tdü ´ \≈£ î dü M Tø£ è ‘·
|ü]cÕÿs¡+ nedüs¡+.
$|ü‘T· ,Ô mdt&õç düyêfi¯ó.¢ ....
$|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄, n_Ûeè~›øÏ
#Ó+~q $$<Ûä ø√D≤\T, $$<Ûä s¡+>±\ô|’
Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·T+~. 17 düTdæúsê_Ûeè~∆
\øå±´\˝Àì |ü~+{Ï˝À $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ
‘·–Z+|ü⁄q≈£î dü+ã+~Û+∫q \øå±´\T 25
es¡ ≈ £ î ñHêïsTT. n+fÒ n_Û e è~∆
eP´Vü≤+˝À $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄ n‘·´+‘·
ø°\ø£yÓTÆq~>± Ç~ dü÷∫k˛Ô+~. n‘·´+‘·
rÁe ù|<ä ] ø±ìï ‘=\–+#˚ \ø£ å ´ +
HÓs¡y˚sê\+fÒ, $|ü‘·TÔ\ nq+‘·s¡+ ‹]–
e÷eT÷\T |ü ] dæ ú ‘ · T \T HÓ \ ø=H˚
düeTs¡ú‘·qT, uÛÑ$wü´‘Y˝À Ç˝≤+{Ï yê{Ïì
düeTs¡ú+>± m<äTs=ÿH˚ X¯øÏÔì ø£*Œ+#·&É+
m+‘√ ø°\ø£+. $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ|ü]dæú‘·T\˝À
n_Ûeè~›ô|’ ù|<ä]ø£+ rÁe Á|üuÛ≤yêìï
29
#· ÷ |ü ⁄ ‘· T +~. Ç~ Ä]ú ø £ , kÕe÷õø£
|ü]dæú‘·T\qT eT]+‘· rÁe+ #˚j·T&Éy˚T
ø±≈£î+&Ü düTdæúsê_Ûeè~∆ Á|ü>∑‹ì |ü]$T‘·+
#˚düTÔ+~. ø£wüº|ü&ç kÕ~Û+#·T≈£îqï n_Ûeè~∆
Á|ü j Ó ÷ »Hê\qT $|ü ‘ · T Ô \ Á|ü u Û ≤ e+
<Ó ã “rk˛Ô + <ä ì nqTuÛ Ñ y ê\T s¡ T Ee⁄
#˚düTÔHêïsTT. Ç~ n≥T n_Ûeè~∆ #Ó+~q
<˚ X Ê\T, Ç≥T n_Û e è~∆ #Ó + <ä T ‘· T qï
<˚XÊ\˝Àq÷ ø£ì|æk˛Ô+~. Bì‘√ ù|<ä\T
eT]+‘· ù|<ä \ T>± e÷π s |ü ] dæ ú ‹
@s¡Œ&ÉT‘√+~. 2030 dü+e‘·‡s¡+ Hê{ÏøÏ
Á|ü‘˚´øÏ+∫ <äøÏåD≤dæj·÷, düuŸ düVü‰sê
ÄÁ|òæø±\˝À 325 $T*j·Tq¢ eT+~ Á|ü»\T
ù|<ä]ø£+˝À eT–Zb˛e&É+‘√bÕ≥T, Á|üø£è‹
yÓ’|üØ‘ê´\≈£î, rÁe yê‘êes¡D e÷s¡TŒ\≈£î
>∑Ts¡j˚T´ neø±X¯+ ñ+~.
Bìì ã{Ϻ, uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À e∫Ã|ü&˚
$|ü‘·TÔ\qT ‘·≥Tº≈£îì ì\ã&˚ $<Ûä+>±
ù|<ä\qT X¯øÏÔeT+‘·T\qT #˚j·T&É+ ‘·ø£åD
nedüs¡eTì ‘Ó\Tk˛Ô+~. |òü*‘·+>± ù|<ä\T
eT]+‘· ù|<ä \ T>± e÷s¡ ≈ £ î +&Ü, yê]
JeH√bÕ<Û ä T \qT, Ädü T Ô \ qT yês¡ T
ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷ $|ü‘·TÔ\qT+∫ ø√\Tø√e
&ÜìøÏ düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~..
H˚bÕ˝Ÿ >∑÷sêâ uÛÑ÷ø£+|ü+ nq+‘·s¡+
qwü º + , $<Û ä « +kÕìøÏ dü + ã+~Û + ∫
ìs¡«Væ≤+∫q ˇø£ n<Ûä´j·Tq+ Á|üø±s¡+, á
$|ü ‘ · T Ô e \¢ 2015`16 dü + e‘· ‡ s¡ + ˝À
n<äq+>± 2.5 qT+∫ 3.5 XÊ‘·+ H˚bÕ©\T
ù|<ä ] ø£ + ˝ÀøÏ HÓ { Ï º y ˚ j · T ã&É T ‘· T Hêïs¡ T .
n+fÒ, H˚bÕ˝Ÿ˝Àì ù|<ä\≈£î n<äq+>± @&ÉT
\ø£å\ eT+~ á $|ü‘·TÔe\¢ ù|<ä]ø£+˝ÀøÏ
C≤]b˛qTHêïs¡T. n˝≤π>, $|ü‘·TÔe\¢ »]–q
qwüº+ $\Te düTe÷s¡T @&ÉT _*j·THé
&Ü\s¡T¢. H˚bÕ˝Ÿ˝À ‘·≈£îÿe e÷qyê_Ûeè~∆
dü÷Nì dü÷∫+#˚ Äs¡T õ˝≤¢\˝À <=˝≤U≤,
dæ+<ÛäTbÕ˝Ÿ #Íø˘, >∑÷sêâ, qTyê ø√{Ÿ,
s¡düTyê, <Ûä&ç+>¥ ñHêïsTT. á õ˝≤¢˝À¢
ìedædüTÔqï ù|<ä\T, ìs¡Tù|<ä\ô|’ $|ü‘·TÔ
30
Á|ü u Û ≤ e+ eT]+‘· rÁe+>± ñ+<ä ì
‘˚*+~. düe÷»+ô|’ $|ü‘·TÔ\T ø£*–düTÔqï
Á|üuÛ≤e+, düTdæús¡ kÕe÷õø£ Ä]úø£ n_Ûeè~∆
kÕ<Ûäq $wüj·T+˝À eTq <ës¡Ùìø£‘·≈£î
nes√<Û ä + >± e÷s¡ T ‘√+~.. $|ü ‘ · T Ô \
düeTj·T+˝À »]π> qwüº+ _*j·Tq¢ ø=B›
&Ü\s¡ ¢ yÓ T T‘· Ô + ñ+{À+~. Bì‘√ Ä
ÁbÕ+‘·+ düTdü+|üqï+ ø±e&ÜìøÏ eTq+
n+‘· ≈ £ î eTT+<ä T ìs¡ í s TT+#· T ≈£ î qï
\øå ± ´\qT |ü ⁄ qsY ìs¡ « ∫+#· T ø√e\dæ
edüTÔ+~. Á|ü‹ $|ü‘·TÔ‘√ e´ekÕj·T+,
>∑ è Vü ≤ ìsêàD+, Äs√>∑ ´ + eTÚ*ø£
dü < ä T bÕj· ÷ \ e+{Ï $$<Û ä s¡ + >±\ô|’
#Ó|ü⁄Œø√<ä–q Á|üuÛ≤e+ |ü&ÉT‘√+~.
$|ü‘·TÔ\ rÁe‘· n~Ûø£+>± ñ+&É&É+,
Á|ü»\ô|’ yê{Ï Á|üuÛ≤e+ ô|s¡T>∑T‘·T+&É&É+
e+{Ï$ düTdæúsê_Ûeè~›øÏ $|òü÷‘·+ ø£*–+#˚
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î <ë]rdüTÔHêïsTT. uÛÑ÷$Tì
dü]>± $ìjÓ÷–+#·ø£b˛e&É+,|üsê´es¡D
$<Ûä«+dü+ e+{Ï$ Ç+<äT˝À ø=ìï. eTq
ÁbÕ+‘·+˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï $|ü‘·TÔ\ dü+K´,
yê{Ï rÁe‘·\qT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT
Á|ü»\qT yê{Ï qT+∫ s¡øÏå+#·&ÜìøÏ, yê]
ÄdüTÔ\qT, ø°\ø£ eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT
ø±bÕ&É&ÜìøÏ, n_Ûeè~∆ì |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ
á ÁbÕ+‘· <˚ X Ê\T dü e Twæ º |ü ] cÕÿs¡
e÷sêZ\qT ø£*–ñ+&Ü*.
n_Ûeè~∆ Á|üD≤[ø£\ s¡÷|üø£\Œq
Á|üÁøÏj·T˝À $|ü‘·TÔ\ e\¢ Á|üdüTÔ‘·+, ˝Ò<ë
uÛ Ñ $ wü ´ ‘· T Ô ˝ À ‘· ˝ … ‘ ˚ Ô kÕe÷õø£ , Ä]ú ø £
<äTÁwüŒuÛ≤yê\qT >∑T]Ô+∫, $X‚¢wæ+#·&É+
nedü s ¡ + . n˝≤π > $|ü ‘ · T Ô \ eTT|ü ⁄ Œ
‘·–Z+#·&ÜìøÏ rdüTø√e\dæq #·s¡´\qT
#· ] Ã+#· e \dæ ñ+~. C≤rj· T Á|ü > ∑ ‹ ,
n_Ûeè~∆ øÏ dü+ã+~Û+∫q C≤rj·T \øå±´\T
#˚ s ¡ T ø√e&ÜìøÏ ]dt ÿ >∑ T ]+∫ ‘Ó * dæ q
ô|≥Tºã&ÉT\T,$<ÛëHê\≈£î M\T>± Á¬ø’dædt
y˚TH˚CŸ qT+∫, ]dtÿ y˚TH˚õ+>¥≈£î e÷s¡&É+
|ü_¢ø˘ bÕ\d” $~Û$<ÛëHê\˝À, Á|üD≤[ø±
ìs¡íj·T Á|üÁøÏj·T˝À ø£ì|æ+#ê*.
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D...
$|ü‘·TÔ >∑T]+∫ ◊ø£´sê»´ dü$T‹
ù|s=ÿqï ìs¡«#·Hêìï ≈£L&Ü 2005Hê{Ï
C≤rj· T $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D #· ≥ º + ˝À
d” « ø£ ] +#· & É + »]–+~. $|ü ‘ · T Ô n+fÒ
@<Ó ’ H ê dü e ÷»+ ˝Ò < ë ø£ e T÷´ì{°
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\≈£ î rÁe n+‘· s êj· T +
ø£*–,<ëì e\¢ u≤~Û‘· düe÷»+ ‹]– ‘·q
eqs¡ T \‘√ ‘êqT |ü ] dæ ú ‹ ì ‹]–
#·ø£ÿ~<äT›ø√˝Òq+‘·{Ï kÕúsTT˝À ô|<ä›m‘·TÔq
ÁbÕD qwüº+, ÄdæÔ qwüº+, Ä]úø£, |üsê´es¡D
qcÕº\Tø£\>∑&É+>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. dü¬s’q
Á|ü D ≤[ø£ ‘ √ eTT+<ä d ü T Ô dü q ï<ä ∆ ‘ · ,
qwüºìyês¡D #·s¡´\‘√ Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ\qT
m<äTs√ÿe#·TÃ.
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤DqT |ü\Te⁄s¡T |ü\T
s¡ø±\T>± ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T. $|ü‘·TÔ\≈£î
dü Œ +~+#˚ yê]øÏ n~ dü Œ +<ä q \
ìs¡ « Vü ≤ D≈£ î dü + ã+~Û + ∫q~. ‘· ø £ å D
düVü‰j·T ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝§ZH˚yê]øÏ Ç~
e÷qe dü + øå √ uÛ Ñ + , dü V ü ‰ j· T ìs¡ « Vü ≤ D
n+X¯ + . Çe˙ï $|ü ‘ · T Ô nq+‘· s ¡
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\T. ø±˙ Ç|ü ⁄ Œ&É T $|ü ‘ · T Ô
sêe&ÜìøÏ eTT+<˚ ‘· – q Á|ü D ≤[ø£ ‘ √
eTT|üqT ‘·–Z+#·&É+, ñ|üX¯eTq #·s¡´\T,
‘·–q düqï<ä∆‘· ø£*– ñ+&É&É+ e+{Ï$
eTTK´yÓTÆq n+XÊ\T>± e÷sêsTT. Bìì
$X¯«dæ+#˚ yê]øÏ Ç~ $|ü‘·TÔ≈£î eTT+<äT,
<ëì nq+‘· s ¡ ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\≈£ î
dü + ã+~Û s ∫q~. Á|ü | ü + #· + ˝Àì |ü \ T
<˚ X Ê\˝À Á|ü ‘ ˚ ´ øÏ + ∫ <ä ø Ï å D ≤dæ j · ÷ ,
uÛ ≤ s¡ ‘ Y \ ˝À ≈£ L &Ü $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ D
ø±s¡ ´ ø£ ˝ ≤bÕ\˝À n‘· ´ +‘· eTTK´yÓ T Æ q
n+X¯+>± $|ü‘·TÔ düŒ+<äqqT |ü]>∑DÏdü÷Ô
edü T Ô H êïs¡ T . n+<ä T e\¢ e´edü ú \ T,
e÷qT´e˝Ÿ‡, $<ÛëHê\T, ø±s¡´Áø£e÷\T á
dü e Tdü ´ \qT m<ä T s=ÿe&ÜìøÏ M\T>±H˚
s¡÷bı+<ësTT. yÓTT‘·Ô+ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D
jÓ÷»q 2017 »qe]
bÕ\q n+‘ê $|ü ‘ · T Ô nq+‘· s ¡ eTT+<ä d ü T Ô # · s ¡ ´ \T n˙ï eTq eTT+<ä T &ç.ÄsY.ÄsY) n+X¯+ n+‘·sê®rj·T+>±,
|ü]dæú‘·T\qT m<äTs=ÿH˚ ~X¯>± e÷Á‘·y˚T ø£ ì |æ + #· ø £ b˛e#· T à ø±˙ yê{Ï e\¢ ÁbÕ+rj· T +>±, kÕú ì ø£ + >± n‘· ´ +‘·
>∑ ‘ · + ˝À s¡ ÷ |ü ⁄ ~<ä › ã &ç + ~. nsTT‘˚ Á|ü j Ó ÷ »q+ n~Û ø £ y Ó T Æ H ê |ü { Ï º + #· T ≈£ î + ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ nC…+&Ü>± ñ+~. nsTT‘˚
n<äèwüºeXÊ‘·TÔ Ç|ü⁄Œ&ÉT n˝≤+{Ï |ü]dæú‹ ≥Tqï~ ‘·≈£îÿy˚. Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± mH√ï Ç~ m+‘√ dü + øÏ å w ü º y Ó T Æ q dü y êfi¯ ¢ ‘ √
˝Ò<äT. n<ä+‘ê >∑‘·+. >∑‘· ˇø£{Ïqïs¡ ˇ|ü Œ +<ë\T, rsêàHê\T ñHêï Ç+ø± ≈£L&ÉT≈£îqï~. eTq >∑‘· nqTuÛÑyê\qT+∫
<äXÊu≤›\T>± $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D $wüj·T+˝À #˚j·Te\dæq~ m+‘√ ñ+~. $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ bÕsƒê\T H˚s¡TÃø√e&É+ <ë«sê ñ»«\yÓTÆq
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À >∑D˙j·TyÓTÆq e÷s¡TŒ\T ‘·–Z+|ü⁄q≈£î eTT+<ädüTÔ #·s¡´\‘√ eT+∫ uÛ Ñ $ wü ´ ‘· T Ô q T ì]à+#· T ø√e&ÜìøÏ M\T
#√≥T#˚düT≈£îHêïsTT. ø=‘·Ô nqTuÛÑyê\‘√ |òü*‘ê\T ñ+{≤j·Tì mH√ï $»j·T>±<Ûä\ ø£\T>∑T‘·T+~. $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D $wüj·T+˝À
m|ü Œ {Ï ø £ | ü ⁄ Œ&É T $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ DqT
nq+‘· s ¡ + n+‘· s ê® r j· T dü e ÷»+ Äj·÷ <˚XÊ\T ô|<ä› m‘·TÔq düe÷#ês¡+
|ü⁄q]ïs¡«∫+#·T≈£î+≥÷ edüTÔHêï+. ‘Ó \ Tdü T ≈£ î qï~. eTq <˚ X ¯ + ˝À ≈£ L &Ü Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø√e\dæq nedüs¡+ m+‘√ñ+~.
2015˝À uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ ôd+&ÜjYT Ç˝≤+{Ï ñ<ëVü ≤ s¡ D \T ñHêïsTT. Á|üuÛÑT‘ê«\˝Àì $<Ûëq ìπsí‘·\T, nìï
ˇ|üŒ+<ëìï d”«ø£]+∫q ‘·sê«‘·, $|ü‘·TÔ ˇ]kÕ‡˝À 1999˝À dü ÷ |ü s Y ôd’ ø √¢ H é bÕ\Hê kÕúsTT\˝À $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤DqT
e∫Ãq|ü⁄&ÉT 13 y˚\ eT+~ ÁbÕD≤\qT
eTT|ü ⁄ Œ ‘· – Z + |ü ⁄ , eTTK´+>± $|ü ‘ · T Ô ≈ £ î |üs¡´y˚øÏå+#˚yês¡T |üs¡düŒs¡+ ás¡+>∑+˝À
eTT+<äT rdüTø√e\dæq #·s¡´\ $wüj·T+˝À ø√˝ÀŒe&Éy˚T ø±ø£ ô|<ä› m‘·TÔq ÄdæÔ qwüº+ e∫Ãq $C≤„Hêìï n+~|ü⁄#·TÃø√e&ÜìøÏ
Ädæj·÷ e÷s¡Zdü÷∫ s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î »]–+~. n<˚ 2013˝À ô|ò’˝≤Hé ‘·TbÕqT ˇø£ y˚~ø£ nedüs¡+.
2016 qe+ãsY˝À Ädæj·÷ eT+Á‘·T\ ‘=* 1999 Hê{Ï ‘·TbÕqT rÁe‘·‘√H˚ e∫Ã+~. Bìì ã{Ï º C≤rj· T , kÕú ì ø£
dü<ädüT‡≈£î eTq <˚X¯+ Ä‹<∏ä´+ Ç∫Ã+~. á nsTT‘˚ á ‘·TbÕqT ‘êøÏ&çøÏ ÄdæÔqwüº+ kÕ∆sTT\˝À $|ü‘·TÔ\qT ‘·≥Tº≈£îH˚ $<Ûä+>±
dü<ädüT‡qT ÁbÕs¡+_Û+∫q Á|ü<ÛëqeT+Á‹ m≈£îÿe>± ñHêï eTs¡D≤\ dü+K´qT e÷Á‘·+ s¡ ÷ bı+<˚ uÛ Ñ e q ìsêàD ìã+<Û ä q \T,
qπs+Á<ä yÓ÷B, $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄, πøe\+ 22≈£î |ü]$T‘·+ #˚düTø√>∑*>±+. á uÛÑ÷$ìjÓ÷>∑ CÀqT¢, eqs¡T\ dü~«ìjÓ÷
$|ü‘·TÔ nq+‘·s¡+ ‹]– n<äT“¤‘· Á|ü>∑‹ $|ü‘·TÔqT m<äTs=ÿì ô|<ä›m‘·TÔq eTs¡D≤\T >±ìøÏ s¡÷bı+~+#˚ Á|üD≤[ø£\T, eTT+<ädüTÔ
kÕ<Ûäq≈£î |ü~ dü÷Á‘ê\‘√ e÷s¡Zìπs›X¯+ dü+uÛÑ$+#·≈£î+&Ü #·÷&É&ÜìøÏ #˚|ü{Ϻq ôV≤#·Ã]ø£\ @sêŒ≥T¢,kÕ+πø‹ø£ düeTs¡∆‘·
#·s¡´\T n+‘·sê®rj·T ñqï‘· Á|üe÷D≤\T>±
#˚ X Ês¡ T . $|ü ‘ · T Ô eTT|ü ⁄ Œ‘· – Z + |ü ⁄ q≈£ î e+{Ï yê{Ï $wü j · T +˝À |ü s ¡ d ü Œ s¡ +
n+‘·sê®rj·T e÷s¡Zdü÷∫ s¡÷|üø£\Œq≈£î e÷sêsTT. Ç{° e \ ‘· $ Tfi¯ H ê&É T ˝À kÕqT≈£ L \yÓ T Æ q Á|ü D ≤[ø£ \ T ñ+&Ü*.
eTT+<ä T , »bÕHé ˝ Àì ∫qï |ü ≥ º D yÓ T Æ q dü+uÛÑ$+∫ esê› ‘·TbòÕqTH˚ rdüTø√+&ç. Ç+<ä T ≈£ î q÷‘· q kÕ+π ø ‹ø£ |ü ] C≤„ q
ôd+&ÜjY T ˝À 2015 e÷]Ã˝À ˇø£ Ç+<äT˝À ≈£L&Ü ÄdæÔ qwüº+ nbÕs¡+>± Ä$wüÿs¡D\qT n+~|ü⁄#·TÃ≈£îì yê{Ïì
n+‘· s ê® r j· T dü < ä d ü T ‡ »]–+~.á ñqï|üŒ{Ïø° eTs¡D≤\ dü+K´ 14 e÷Á‘·y˚T. C≤rj·T, ÁbÕ+rj·T, kÕúìø£ Á|üD≤[ø£\˝À
düe÷y˚X¯+˝À 185≈£î ô|’>± <˚XÊ\T bÕ˝§Zì, Vü Q <é V ü Q <é ‘· T bÕqT $wü j · T +˝Àq÷ #˚sêÃ*.
$|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄q≈£î dü+ã+~Û+∫q eTs¡ D ≤\ dü + K´ ‘· ≈ £ î ÿe. Bììã{Ï º ,
$|ü ‘ · T Ô \ qT m<ä T s√ÿe&ÜìøÏ
|ü Á ‘· + ô|’ dü + ‘· ø ±\T #˚ X ÊsTT. BìH˚ $|ü ‘ · T Ô q T m<ä T s√ÿe&ÜìøÏ eTT+<ä d ü T Ô
dü+ã+~Û+∫q |ü\T $»j·T>±<Ûä\˝À ø=ìï
ôd+&ÜjYT Áù|òyéT esYÿ Ä|òt j·÷ø£åHé` 2030 #·s¡´\≈£î nedüs¡yÓTÆq kÕeTsê∆´\ ø√dü+
kÕs¡«Á‹ø£ n+XÊ\qT >∑eTì+∫ yê{Ïì
n+{≤s¡T. á ˇ|üŒ+<ä+ô|’ dü+‘·ø£+ #˚dæq yÓ∫Ã+∫q ô|≥Tºã&ç eTs¡D≤\qT ‘·–Z+#·
uÛÑ$wü´‘Y bÕsƒê\T>± d”«ø£]+#ê*. Bìe\¢
<˚XÊ\˝À uÛ≤s¡‘Y ≈£L&Ü ñ+~. &ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. Çø£
yÓTT‘·Ô+ $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D Ä˝À#·q\˝ÀH˚
Ç|ü⁄Œ&ÉT $$<Ûä ÄdüTÔ\T, s√&ÉT¢, e+‘Óq\T,
nqTuÛyÑ ê\ qT+∫ bÕsƒê\T.... e÷s¡TŒ rdüT≈£îe#˚Ã+<äT≈£î ñ|üø£]düTÔ+~.
Çfi¯ófl, ÄdüŒÁ‘·T\T, $<äT´‘Y e+{Ï yê{ÏøÏ
$|ü ‘ · T Ô nq+‘· s ¡ dü Œ +<ä q »s¡T>∑T‘·Tqï nbÕs¡ qcÕºìï ‘·–Z+#·&É+ $|ü ‘ · T Ô nq+‘· s ¡ + dü V ü ‰ j· T , dü Œ +<ä q
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T ñqï‘· kÕúsTT »yêãT<ëØ m˝≤ nqï<˚ Á|üdüTÔ‘· düeTdü´. ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\ô|’ <ä è wæ º ô|≥º & É + ˇø£ ÿ fÒ
‘· q +‘√ eTq≈£ î <ä s ¡ Ù q$Tdü T Ô + {≤sTT. ø±≈£ î +&Ü $|ü ‘ · T Ô e∫Ã|ü & É ø £ e TT+<˚
n+<äTe\¢ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ $|ü‘·TÔ nq+‘·s¡
ÁbÕ<Ûëq´‘ê+X¯+>± &ç.ÄsY.ÄsY..... eTT+<äTdüTÔ #·s¡´\T rdüT≈£îH˚+<äT≈£î ô|fÒº
düŒ+<äqô|’ <äèwæºô|&É‘ês¡T. eTs√yÓ’|ü⁄, $|ü‘·TÔ n_Ûeè~∆ Á|üÁøÏj·T˝À $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ô|≥Tº ã &ç m+‘√ Á|ü j Ó ÷ »q+
eTT|ü ⁄ Œ ‘· – Z + |ü ⁄ q≈£ î dü + ã+~Û + ∫q ‘· – Z + |ü ⁄ (&ç C ≤dü º s Y ]dt ÿ ]&É ø £ å H é ` ø£ * –dü T Ô + <ä q ï~ ‘Ó * dæ + <˚ . Ç+<ä T ≈£ î

jÓ÷»q 2017 »qe] 31

dü+ã+~Û+∫q bÕsƒ¡+ uÛ≤s¡‘Y≈£î ø=‘·Ô ø±<äT.
á dü+<äs¡“¤+>± 1956 Hê{Ï >∑T»sê‘Y˝Àì
n+C≤sY uÛÑ÷ø£+|ü nqTuÛÑyê\T >∑Ts¡TÔ#˚düT
ø√e&É + nedü s ¡ + . Ä uÛ Ñ ÷ ø£ + |ü +
nq+‘· s ¡ + >∑ T »sê‘Y sêÁwü º Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
uÛÑ÷ø£+|ü u≤~Û‘·T\ø√dü+ uÛÑ÷ø£+bÕ\qT
‘·≥Tº≈£îH˚ Ø‹˝À ø=‘·Ô dæ{°ì ì]à+∫+~.
uÛ Ñ ÷ ø£ + bÕ\qT ‘· ≥ Tº ≈ £ î H˚ kÕ+π ø ‹ø£
|ü]C≤„Hêìï uÛÑeq ìsêàD≤\˝À yê&Üs¡T.
2001˝À >∑T»sê‘Y˝Àì uÛÑTCŸ˝À uÛÑ÷ø£+|ü+
e∫Ãq|ü ⁄ &É T n+C≤sY q ÷ á uÛ Ñ ÷ ø£ + |ü
Á|üuÛ≤e+ ≈£î~|æy˚dæ+~. nsTT‘˚, 1956˝À
uÛÑ÷ø£+bÕ\qT ‘·≥Tº≈£îH˚ BÛf…Æq |ü]C≤„q+‘√
ì]à+∫q uÛÑeHê\˝À m≈£îÿe XÊ‘·+ ns¡›
X¯ ‘ êã› + ‘· s ê«‘· ≈£ L &Ü uÛ Ñ ÷ ø£ + bÕìï
‘·≥Tº≈£îì ì\e>± $T–*q$ e÷Á‘·+ u≤>±
<Ó ã “‹HêïsTT. Bìì ã{Ï º n_Û e è~›
s¡+>∑+˝À Á|üD≤[ø£\ s¡÷|üø£\Œq˝À $|ü‘·TÔ
eTT|ü ⁄ Œ ‘· – Z + |ü ⁄ ÁbÕ<Û ë q´‘ê n+X¯ +
ø±yê\ì ‘Ó\Tk˛Ô+~. nsTT‘˚, <äTs¡<äèwüº`
eXÊ‘·TÔ Bìì $düà]düTÔHêï+. >∑‘· ø=ìï
<äXÊu≤›\˝À $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+#·&É+˝À
eTq nqTuÛÑyê\qT qyÓ÷<äT #˚dæ eTT+<äT
‘· s ê\ ø√dü + , uÛ Ñ $ wü ´ ‘Y eP´Vü ≤ +
s¡÷|üø£\Œq ø√dü+ uÛÑÁ<ä|üs¡#· e\dæñ+~.
á nqTuÛ Ñ y ê\qT $|ü ‘ · T Ô eTT|ü ⁄ Œ
‘· – Z + |ü ⁄ q≈£ î C≤rj· T , ÁbÕ+rj· T ,
kÕúìø£kÕ∆sTT\˝À ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ.
>∑T»sê‘Y˝À dü+uÛÑ$+∫q 2001 Hê{Ï ø£#Y
uÛ Ñ ÷ ø£ + |ü + nq+‘· s ¡ + Bs¡ È ø ±*ø£
|ü⁄q]ïsêàD ø±s¡´Áø£e÷\˝À &ç.ÄsY.ÄsY
ÁbÕ<Ûëq´‘ê n+X¯+>± #˚XÊs¡T. Bì‘√ n~
n<äT“¤‘·yÓTÆq Ø‹˝À, _˝Ÿ¶ u≤´ø˘ u…≥sY
ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ <ë]rdæ+~. BìøÏ j·TT.mHé.
düdüø£e nyês¡T¶ ≈£L&Ü \_Û+∫+~.
$|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄˝À mH√ï
Á|ü j Ó ÷ »Hê\THêïj· T ì |ü \ T Ä]ú ø £
ìy˚ ~ ø£ \ T yÓ \ ¢ & ç + #êsTT. j· T THÓ k ˛ÿ
n+#· H ê\ Á|ü ø ±s¡ + , $|ü ‘ · T Ô \ ≈£ î
32
dü+ã+~Û+∫ e÷qe‘ê kÕj·T+ øÏ+<ä Ks¡TÃ
#˚ d ü T Ô q ï Á|ü ‹ e+<ä &Ü\s¡ ¢ ˝ À π ø e\+
Hê\T>∑T &Ü\s¡T¢ e÷Á‘·y˚T $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ
ìyês¡ D eTT+<ä d ü T Ô #· s ¡ ´ \ô|’ Ks¡ T Ã
ne⁄‘√+~. $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄q≈£î
eTT+<ädüTÔ>± rdüT≈£îH˚ #·s¡´\e\¢ qwüº
ìyês¡D >∑D˙j·T+>± ñ+≥T+<äì |ü\T
ìy˚ ~ ø£ \ T ‘Ó * j· T CÒ d ü T Ô H êïsTT. ø£ q Tø£ ,
sê>∑\ dü+e‘·‡sê\˝À n+‘·sê®rj·T+>±
ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q #·s¡´\˝À $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ
‘·–Z+|ü⁄ eTT+<ädüTÔ #·s¡´\T ÁbÕ<Ûëq´‘·qT
dü+‘·]+#·Tø√e\dæ ñ+~. Ç~ Á|üø£è‹
yÓ’|üØ‘ê´\qT+∫ ù|<ä\T ‘·eTqT ‘êeTT
ø±bÕ&ÉT≈£îH˚ kÕeTsê∆´\qT bı+<˚+<äT≈£î
<√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~.
ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ 2015` 2030
ôd+&ÜjY T ˇ|ü Œ +<ä + $|ü ‘ · T Ô
ìs¡«Vü≤D˝À ø°\ø£yÓTÆq~>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
Ç~ ôVA´>√ Áù|òyéT esYÿ |òüsY j·÷ø£åHé
2005`2015≈£î ø=qkÕ–+|ü⁄. 1989
Hê{Ï Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\ <äXÊã›+ Ø‘ê´
ns‘·sê®rj·T ø±sê´#·s¡D, 1994 Hê{Ï
uÛÑÁ<äyÓTÆq Á|ü|ü+#·+ ø√dü+ jÓ÷ø±Vü≤Àe÷
Á|üD≤[ø£, 1999 Hê{Ï yÓ’|üØ‘ê´ qcÕº\qT
‘· – Z + #˚ ns‘· s ê® r j· T ˇ&É + u&ç ø £ \
neT\T˝À Á|ü|ü+#· <˚XÊ\ #·s¡´\≈£î eT]+‘·
}‘·+ Ç#˚Ã+<äT≈£î s¡÷bı+~∫q~.
ôd+&ÜjY T ˇ|ü Œ +<ä + $|ü ‘ · T Ô
ìs¡ « Vü ≤ D s¡ + >∑ + ˝À >∑ ‘ · rsêàHê\
ø±sê´#·s¡DqT ø=qkÕ–dü÷ÔH˚, mH√ï ø=‘·Ô
Ä˝À#·q\≈£î s¡÷|ü+ Ç∫Ã+~. Ç~ $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D qT+∫ $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄q≈£î
eTT+<ä d ü T Ô #· s ¡ Ã \ô|’ Á|ü < Û ë q+>± <ä è wæ º
πø+ÁBø£]k˛Ô+<äì |ü\Te⁄s¡T $X‚¢wü≈£î\T
n_Û Á bÕj· T |ü & ܶ s ¡ T . Ç~ kÕqT≈£ L \
e÷s¡TŒ>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. n˝≤π> $|ü‘·TÔ
eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄ |ü]~Ûì $düÔè‘·+ #˚dæ,
<ëìì Á|üø£è‹ yÓ’|üØ‘ê´\‘√bÕ≥T e÷qe
‘· | æ Œ <ë\ e\¢ »]π > $|ü ‘ · T Ô \ ≈£ î ,
|ü s ê´es¡ D , kÕ+π ø ‹ø£ , JeyÓ ’ $ <Û ä ´
$|ü‘·TÔ\≈£î |ü]~Ûì ô|+#ês¡T. Äs√>∑´+ô|’
≈£L&Ü Á|ü<Ûëq+>± <äèwæºô|{≤ºs¡T.
ôd+&ÜjY T ˇ|ü Œ +<ä + , $|ü ‘ · T Ô
eTT|ü⁄Œ≈£î dü+ã+~Û+∫ eT]+‘· ne>±Vü≤q
nìï kÕúsTT\˝À ô|s¡>±*‡q nedüsêìï
H=øÏÿ #ÓãT‘√+~. n˝≤π>, $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ
‘· – Z + |ü ⁄ eTT+<ä d ü T Ô #· s ¡ ´ \ bÕ\Hê
j·T+Á‘ê+>±ìï |ü{Ïwüº+ #˚j·T&É+, »yêãT
<ëØ‘·Hêìï ô|+bı+~+#·&É+, C≤rj·T
kÕú s TT˝À y˚ ~ ø£ \ @sêŒ≥T, ñ‘· Ô e T
|ü ⁄ q]ïsêàD+ (_˝Ÿ ¶ u≤´ø˘ u… ≥ sY )
ø±s¡´Áø£e÷\≈£î düqï<ä∆‘·, Äs√>∑´ s¡+>∑+˝À
eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\qT |ü{Ïwüº+ #˚j·T&É+,
kÕ+dü è ÿ‹ø£ yês¡ d ü ‘ · « + ø±bÕ&É & É + ,
n+‘·sê®rj·T düVü≤ø±s¡+, n+‘·sê®rj·T
uÛ ≤ >∑ k Õ«e÷´ìï ô|+bı+~+ #· & É + ,
n+‘·sê®rj·T Ä]úø£ dü+düú\ qT+∫ s¡TD
dü < ä T bÕj· T + e+{Ï n+XÊ\qT Ç~
Á|ükÕÔ$+∫+~.
Á|ü < Û ë qeT+Á‹ qπ s +Á<ä yÓ ÷ B
C≤rj·T $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D q÷‘·q Á|üD≤[ø£
2016qT <˚X¯ Á|ü»\ eTT+<äT+#ês¡T. á
q÷‘· q Á|ü D ≤[ø£ $|ü ‘ · T Ô \ qT
m<äTs√ÿe&É+˝À nìï kÕúsTT\˝À eTq
düeTs¡∆‘·qT >∑]wü˜kÕúsTTøÏ #˚s¡Tk˛Ô+~. nìï
s¡+>±\˝À #˚|üfÒº n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\˝À
$|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ìyês¡D eTT+<ädüTÔ #·s¡´\qT
n+‘·sꓤ>∑+ #˚XÊs¡T. n˝≤π> C≤rj·T $|ü‘·TÔ
ìs¡«Vü≤D Á|üD≤[ø£ (mHé.&ç.m+.|æ) $|ü‘·TÔ\
ìs¡ « Vü ≤ D˝À n+‘· s ê® r j· T +>±
nqTdü]düTÔqï <Û√s¡DT\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ
rdü T ≈£ î +≥T+~. n˝≤π > uÛ ≤ s¡ ‘ · <˚ X ¯ +
dü + ‘· ø £ + #˚ d æ q ôd+&ÜjY T ˇ|ü Œ +<ä +
e÷s¡Zdü÷∫ì nqTdü]düTÔ+~.
$|ü ‘ · T Ô \ e\¢ »]π > qcÕº ì ï
>∑ D ˙j· T +>± ‘· – Z + #ê\+fÒ n_Û e è~∆
‘·s¡TyêsTT 38e ù|J˝À...
jÓ÷»q 2017 »qe]
 JeÁ|üe÷<ë\T
Je $|ü‘T· \
Ô ø±s¡D≤\T ` uÛ$
JeÁ|üe÷<ë\T düV≤ü »dæ<y∆ä TÓ qÆ $
ø±e#·Tà ˝Ò<ë X¯Á‘·Te⁄\qT
‘·T~eTT{Ï+º #˚ Á|üÁøÏjT· ˝À
ø£Á‹eT+>± düwæ+º #˚
Jyêj·TT<Ûë\T ≈£L&Ü ø±e#·TÃ.
kÕ<Ûës¡DyÓTqÆ Je Á|üe÷<ë\T
$|ü‘T· \Ô T>± |ü]D‹ #Ó+~q|ü⁄Œ&ÉT
eTqTwüß\T ÁbÕD≤\T
ø√˝ÀŒe&ÉyT˚ >±ø£, yê]
JeHê<Ûësê\T ≈£L&Ü
HêX¯qeTe⁄‘êsTT. n+≥Ts√>±\T
m|ü&ÉT $»+_Û+∫ $|ü‘T· >Ô ±
|ü]D‹ #Ó+<äT‘êjÓ÷ ø£∫ä‘y· TÓ qÆ
n+#·Hêy˚jT· >∑\ n+XÊ\ô|’
Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ @ø±_ÛÁbÕj·T+
e÷Á‘·+ ≈£î<äs˝¡ <Ò Tä .
ns¡ÃHê dü÷<é, ESIC <ä+‘·yÓ’<ä´ ø£fi≤XÊ\˝À Jes¡kÕj·Tq XÊg $uÛ≤>∑+ n~Û|ü‹, q÷´&Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 »qe]
Ñ wü´‘·TÔ
ø=ìï Je⁄\ $düÔ‹ e\¢ n+≥T s√>±\T
yê´|æ+#·&É+, yÓ’s¡dt\T #Ó\πs–b˛e&É+,
yÓTTø£ÿ\T HêX¯qeTe&É+, ˝Ò<ë nbÕs¡yÓTÆq
$<Ûä«+düø£s¡ yê´<ÛäT\T $»+_Û+#·&Üìï
Je$|ü‘·TÔ>± ìs¡«∫+#·e#·TÃ. ø£\sê, ôd’«Hé
|òüP¢ (H1N1) e+{Ï n+≥Tyê´<ÛäT\ yê´|æÔì
Je $|ü ‘ · T Ô \ ≈£ î ñ<ëVü ≤ s¡ D \T>±
ù|s=ÿqe#·TÃ. ˇø√ÿkÕ] ˇø£ C≤‹˝À
˝Ò < ë ˇø£ ÁbÕ+‘· + ˝À ÁbÕs¡ + uÛ Ñ y Ó T Æ q
n+≥T yê´<ÛäT\T <˚X¯+ yÓTT‘·Ô+ MT<ä
K+&Ü+‘·s¡+>± ˝Ò<ë Á|ü|ü+#·+ yÓTT‘êÔìøÏ
yê´|æ+∫ eTVü≤e÷à]>± |ü]D$T+#·e#·TÃ.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø£\sêqT ˇø£ n+≥Tyê´~Û>±
|ü]>∑DÏùdÔ ôd’«Hé-|òüP¢ qT eTVü≤e÷à]>±
ù|s=ÿqe#·TÃ. muÀ˝≤, &Ó+>∑÷´, eT˝Ò]j·÷,
Ä≥\eTà (‘· ≥ Tº ) e+{Ï yê´<Û ä T \qT
n+≥Tyê´<ÛTä \T>± >∑T]Ô+#·e#·TÃ
ÄVü‰s¡+ $wüj·÷ìø=ùdÔ ùd+Á~j·T
e´ekÕj·T Áø£eT+˝À yÓTTø£ÿ\ô|’ ô|]π>
|üsêqïJe⁄\T, e÷+düø£‘·TÔ\T, •©+Á<Ûë\T,
u≤ø°º]j·÷, >±*˝À |üj·Tì+#˚ yÓ’s¡dt\T
e+{Ïyê{Ïì d”«ø£]+∫q ˝Ò<ë uÛÑTõ+∫q
Je⁄\ Äs√>±´ìï, eTTK´+>± eTqTwüß\
Äs√>±´ìï <Ó ã “rùd Á|ü e ÷<ä + ≈£ L &Ü
ñ+~. n˝≤π > eTqs yê&˚ ms¡ T e⁄\T
E-mail: archanasood65@yahoo.com
ìyês¡D≤ #·s¡´\T
s¡ k Õj· T Hê\ $wü j · ÷ ìø=ùdÔ yê{Ï e \¢
ñ‘·Œ‘·Ôj˚T´ dü÷ø£åà Je⁄\T, |òü÷f…Æq Ç‘·s¡
|ü<ësêú\T ≈£L&Ü Ä‘·sê«‘· eTìwæ Äs√>∑´+ô|’
$wüÁ|üuÛ≤yêìï #·÷|ü⁄‘êsTT. Ç~ Ç‘·s¡
»+‘· T e⁄\≈£ î ≈£ L &Ü Vü ‰ ìø£ s ¡ + >±
|ü]D$T+#·e#·TÃ. XÊ«dü Á|üÁøÏj·T<ë«sê,
s√>∑ Á >∑ d ü Ô y Ó T Æ q Je⁄\qT+∫ yÓ \ Te&˚
Á<ä e |ü < ësêú \ qT ‘êø£ & É + e\¢ ˝Ò < ë
ø£\Twæ‘·yÓTÆq edüTÔe⁄\qT ‘êøÏq|ü⁄Œ&ÉT düŒs¡Ù
<ë«sê ≈£L&Ü s√>∑ø±s¡ø£yÓTÆq Je⁄\T eTq˝À
Á|üy˚•+#˚ Á|üe÷<ä+ bı+∫ ñ+~. á Je
dü+Áø£eTD+e\¢ X¯Øs¡+ô|’ |ü⁄+&ÉT¢ |ü&É&É+,
<äTs¡<ä\T sêe&É+, X¯Øs¡+ $wü‘·T\´+
ø±e&É+ e+{Ï eT÷&ÉTs¡ø±\ Á|üe÷<ë\T
m<äTs¡Tø±e#·TÃ.
kÕ<Û ë s¡ D +>± JeÁ|ü e ÷<ë\T
m+<äTe\¢ @s¡Œ&É‘êjÓ÷ ‘Ó*j·TC…|üŒ&É+‘√
bÕ≥T yê{Ïì n]ø£fÒº+<äT≈£î rdüTø√e\dæq
eTT+<äTC≤Á>∑‘·Ô #·s¡´\qT ≈£L&Ü dü÷∫+#˚
$<Ûä+>± Á|ü‘˚´ø£ dü÷∫ø£\qT ìs¡ísTTkÕÔs¡T.
&Í ¬ø$Tø£˝Ÿ ø£+ô|˙˝À |üsê´es¡D Äs√>∑´
Ç+»˙s¡T>± |üì#˚dæq #ê¬s¢dt u≤*¶«Hé
1966˝À JeÁ|ü e ÷<ë\ ìyês¡ D ≈£ î
$ìjÓ÷–+#˚ edüTeÔ ⁄\≈£î Á|ü‘´˚ ø£ >∑Ts¡T\Ô qT,
kÕ+πø‹ø£ Hêe÷\T Ç#˚à |ü<ä∆‹ì n_Ûe~∆
33
#˚XÊs¡T. s¡øÔ£ qeT÷Hê\ ùdø£sD¡ ≈£î yê&ç|&ü ù˚ d
Ç+»ø£åHé dü÷<äT\T e+{Ï Ç‘·s¡ yÓ’<ä´
kÕe÷Á–˝À nHês√>∑´ø±s¡ø±˝…’q n+XÊ˝Ò$
ñHêïjÓ÷ ‘Ó*j·TC…ù|Œ dü+πø‘ê\T ≈£L&Ü
#˚s¡TkÕÔs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î U+2623 nH˚
dü+πø‘·+ Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± JeÁ|üe÷<ä
dü÷∫ø£>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~.
JeÁ|üe÷<ë\T düVü≤»dæ<ä∆yÓTÆq$
ø±e#·Tà ˝Ò<ë X¯Á‘·Te⁄\qT ‘·T~eTT{Ϻ+#˚
Á|ü Á øÏ j · T ˝À ø£  Á‹eT+>± dü  wæ º + #˚
Jyêj·TT<Ûë\T ≈£L&Ü ø±e#·TÃ. Á|üø£‹˝ÀqT
˝Ò<ë yê‘êes¡D+˝Àì n‘·´+‘· Á|ü‹≈£L\
|ü]dæú‘·T\T @s¡Œ&É&É+ e\¢ ≈£L&Ü Á|ü|ü+#·
yê´|ü Ô + >± nH˚ ø £ #√≥¢ rÁeyÓ T Æ q Je
Á|üe÷<ë\T @s¡Œ&Ée#·TÃ. kÕ<Ûës¡DyÓTÆq Je
Á|ü e ÷<ë\T $|ü ‘ · T Ô \ T>± |ü ] D‹
#Ó + ~q|ü ⁄ Œ&É T eTqTwü ß \T ÁbÕD≤\T
ø√˝ÀŒe&ÉyT˚ >±ø£, yê] JeHê<Ûësê\T ≈£L&Ü
HêX¯qeTe⁄‘êsTT. u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt e+{Ï
s√>∑ø±s¡ø±\T @<Ó’Hê J$˝À Á|üy˚•+∫q
‘·sê«‘· ‘·eT≈£î #·s¡´\≈£î Á|ü‹düŒ+~+#˚
nqT≈£L\yÓTÆq yê‘êes¡D+˝À Ä C≤‹
Je⁄\˝À n‘·´+‘· y˚>∑e+‘·+>± yê´|æÔ#Ó+<˚
n+≥Ts√>±\T Je$|ü‘·TÔ>± |ü]D‹#Ó+<˚
Á|üe÷<ä+ ñ+~. nsTT‘˚ m|ü⁄Œ&ÉT Ç˝≤+{Ï
n+≥Ts√>±\T $»+_Û+∫ $|ü‘T· >Ô ± |ü]D‹
#Ó+<äT‘êjÓ÷ ø£∫ä‘·yÓTÆq n+#·Hêy˚j·T>∑\
n+XÊ\ô|’ Ç|üŒ{Ïes¡≈£î @ø±_ÛÁbÕj·T+
e÷Á‘·+ ≈£î<äs¡˝Ò<äT.
n+≥Ts√>±\T yê´|æ + ∫q|ü ⁄ Œ&É T
yê{Ïì ìyê]+#˚+<äT≈£î ‘·–q ìs¡íj·÷\T
rdüT≈£îì, dü\Vü‰\T Ç∫à n‘·´edüs¡ yÓ’<ä´
ùde\T n+~+#˚ $wüj·T+˝À yÓ’<ä´-Äs√>∑´,
≈£î≥T+ã dü+øπ eå T eT+Á‹‘·« XÊK ø°\ø£ bÕÁ‘·
eVæ ≤ +#ê*‡ e⁄+≥T+~. nsTT‘˚ ,
sêC≤´+>∑Ø‘ê´ Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD u≤<Ûä´‘·
sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘ê«\<˚. n+<äTe\¢ Je $|ü‘·TÔ\
düeTj·T+˝À ≈£L&Ü sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘ê«˝Ò ÁbÕ<∏$ä Tø£
u≤<Û ä ´ ‘· eVæ ≤ +#ê*‡ e⁄+≥T+~.
34
n+≥Tyê´<ÛäT\T $»+_Û+∫q|ü⁄Œ&ÉT yê{Ïô|’
‘·–q #·s´¡ \T rdüTø√e&É+˝À n+≥Tyê´<ÛTä \
C≤rj· T dü + dü ú (mHé ◊ d” & û ) ø° \ ø£ y Ó T Æ q
düeTq«j·T bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~. mHé◊d”&û‘√
u≤≥T Ç+&çj·THé øöì‡˝Ÿ n|òt yÓT&çø£˝Ÿ
ØôdsY Ã (◊d” m +ÄsY ) uÀ<Û ä q , •ø£ å D ,
|ü]XÀ<Ûäq ø±s¡´Áø£e÷\≈£î nedüs¡yÓTÆq
Á|üjÓ÷>∑XÊ\\T, Ç‘·s¡ edü‹ kÂø£sê´\qT
ø£*Œ+#·&É+˝À düVü≤ø£]düTÔ+~.
JeÁ|üe÷<ä dü÷∫ø£
;»j·TT<ä∆ Á|üÁøÏj·T>± ù|s=+~q Je
j· T T<ä ∆ ‘· + Á‘· + ˝À X¯ Á ‘· T ôd’ ì ≈£ î \qT
#·+ù|+<äT≈£î ˝Ò<ë ìØ«s¡´+ #˚ùd+<äT≈£î
n+≥Ts√>±\T yê´|æ+|üCÒùd $wü|üP]‘·yÓTÆq
•©+Á<ë\T, u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt ø£*–q
yÓTTø£ÿ\T ˝Ò<ë »+‘·Te⁄\qT j·TT<ä∆uÛÑ÷$T
|ü]düsê˝À¢ e~˝ÒkÕÔs¡T. Jyêj·TT<Ûë\T>±
|æ*#˚ á Je⁄\T (nsTT‘˚ yÓ’s¡dtqT e÷Á‘·+
Á|ü | ü + #· + ˝À Je⁄\T>± >∑ T ]Ô + #· & É +
˝Ò<Tä ) ø£Då ≤˝À¢ ndü+U≤´ø£+>± e~∆#+Ó <ä&yÉ ÷Ó
˝Ò<ë |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô ø±e&ÉyÓ÷ »s¡>∑&É+e\¢
X¯Á‘·Te⁄\T s√>±\u≤]q|ü&ç düs¡«HêX¯q
eTe⁄‘ês¡ T . ÁøÏ $ T ø° ≥ ø±\qT ≈£ L &Ü
Jej· T T<ä ∆ ‘ · + Á‘· + ˝À Jyêj· T T<Û ë \T>±
yê&É T ‘· T +{≤s¡ T . ôd’ ì ø£ |ü ] uÛ ≤ wü ˝ À
$ìjÓ÷–+#˚ mHé ;d” dü+øÏå|üÔ Hêe÷ìøÏ
düeTÁ>∑ dü«s¡÷|üyT˚ nD≤«j·TT<Û,ä Jyêj·TT<Û,ä
s¡kÕj·Tìø£ Äj·TT<Ûë\T.
Jyêj·TT<Ûä j·TT<ä∆‘·+Á‘· $wüj·÷˝À¢
Ä+‘·s¡+–ø£ uÛÑÁ<ä‘· e´eVü‰sê\ eT+Á‹‘·«
XÊK~ ø°\ø£ bÕÁ‘· ø±>± ìs¡«Vü≤D≤uÛ≤sêìï
Äs√>∑´, ≈£î≥T+ãdü+πøåeT XÊK‘√ ø£*dæ
|ü + #· T ≈£ î +≥T+~. Jyêj· T T<Û ä j· T T<ä ∆
|ü]D≤e÷\ô|’ n+#·Hê\T y˚j·T&É+, <ëìï
m<äTs√ÿe&ÜìøÏ nedüs¡eTj˚T´ #·s¡´\T
#˚|≥ü &º +É , <ëìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ y˚T<Û√dü+|ü‹ìÔ
dü e T≈£ L s¡ Ã &É + e+{Ï ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\qT
Ä+‘· s ¡ + –ø£ uÛ Ñ Á <ä ‘ · e´eVü ‰ sê\ XÊK
#˚|&ü TÉ ‘·T+~.
mø£ ÿ &Ó ’ H ê n+≥Ts√>±\T Á|ü ã *
‘·«]‘·>∑‹q yê´|æÔ#Ó+<˚ Á|üe÷<ä+ ñ+fÒ
<ëìøÏ ‘·–q ôV≤#·Ã]ø£\T C≤Ø #˚dæ ‘·–q
ìyês¡D #·s¡´\qT Á|ü|ü+#· Äs√>∑´ dü+düú
á øÏ+~|ü<ä∆‘·T˝À¢ dü÷∫düTÔ+~.
(i) C≤rj·T kÕúsTT˝À ì|òü÷ |ü{Ïwüº+ #˚dæ,
Äs√>∑´ uÛÁÑ <ä‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q #·s´¡ \qT
rdüTø√e&É+˝À |ü]XÀ<ÛäHêXÊ\\≈£î
nedüs¡yÓTÆq kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï
düeT≈£Ls¡Ã&É+.
(ii) n|ü Œ {Ï π ø n+≥Tyê´<Û ä T \ô|’
‘· e T |ü ] o\q˝À ‘Ó \ Tdü T ≈£ î qï
düe÷#êsêìï, <ëìï m<äTs√ÿe&ÜìøÏ
‘· – q kÕ+π ø ‹ø£ dü V ü ≤ ø±sêìï
n+<äCj Ò T· &É+.
(iii) n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À yê´|æÔ#Ó+<ä>∑\
n+≥Ts√>±\ e\¢ »s¡ > ∑ u Àj˚ T
|ü]D≤e÷\ô|’ düe÷#êsêìï ùdø£]+∫,
$X‚¢wæ+∫ yê{Ïì m<äTs√ÿe&É+˝À ‘·–q
düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T n+<äCÒj·T&É+.
◊ø£´sê»´ dü$T‹øÏ #Ó+~q ôd+≥sY
|òüsY &çd”CŸ ø£+Á{À˝Ÿ (d”&ûd”) JeÁ|üe÷<ë\
kÕúsTTìã{Ϻ uÛÑÁ<Ûä‘·\ kÕúsTTì (_mdtm˝Ÿ-
1 qT+∫ 4) Hê\T>∑ T ÁX‚ D T\T>±
$uÛõÑ +∫+~.
_mdtm˝Ÿ- 1:
Je⁄\˝À düV≤ü »+>± ô|]π> u≤dæ\d¢ t
düuŸ f…Æ*dt, ¬øHÓ’Hé ôV≤|üf…Æ{Ïdt, môdÃ]wæj·÷
ø√*, yÓ ] ôd˝≤¢ (∫¬ ø Hé bÕø˘ ‡ ) e+{Ï
u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt\‘√u≤≥T eT]ø=ìï
ø£DC≤˝≤\ ô|+|ü⁄, Ç‘·sT¡ \≈£î k˛πø neø±X¯+
ô|<ä›>±˝Òì u≤ø°º]j·÷\ yê´|æÔ ‘=*ÁX‚DÏ>±
jÓ÷»q 2017 »qe]
>∑T]Ô+∫ M{Ï ìyês¡D≈£î #˚‘T· \≈£î, eTTU≤\≈£î $<ÛëHê\T, {°ø±\ e+{Ï eT+<äT\T eTq≈£î bÕπsj·T≈£î+&Ü ìj·T+Á‹+#˚+<äT≈£î
‘=&ÉT>∑T\T y˚dTü ø√e&É+ e+{Ï ø£˙dü uÛÁÑ <ä‘ê n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. 1998˝À Á|ü‘´˚ ø£ ìs¡«Vü≤D ìã+<Ûqä \T
#·s¡´\T rdüTø√yê*. ;mdtm˝Ÿ - 4 : s¡÷bı+~+#ês¡T.
_mdtm˝Ÿ- 2 : 4. $|ü‘·TÔ\T dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT rdüTø√
@ {°ø±≈£î (yê´øχHé) >±ì, ∫øÏ‘·‡≈£î
e\dæq qwüº ìyês¡D ø±s¡´Áø£e÷\qT
Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À¢ |üØøÏå+∫q|ü⁄&ÉT >±ì ˝§+>∑≈£î+&Ü e÷s¡“sYZ muÀ˝≤, ˝≤kÕ
|ü{Ïwüº+>± neT\T #˚ùd+<äT≈£î 2005
ÁbÕDVü‰ì ˝Òq|üŒ{Ïø° Ç‘·s¡ $<Ûë\T>± |òe” sY, ÁøÏ$Tj·THé ø±+>√ ôV≤yÓ÷s√ õø˘ |òe” sY
$|ü‘·TÔ\ ìs¡«Vü≤D #·{≤ºìï s¡÷bı+
Á|üe÷<äø£s¡ |ü]dæú‹ì ø£*–+#˚ ÄkÕÿs¡+ e+{Ï reyÓTqÆ eDT≈£î&ÉT »«sê\qT ø£*–+#˚
~+#ês¡T. $|ü‘·TÔ\T dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT
ñqï ôV≤|üf…Æ{Ïdt @, ;, d”; Çq÷¢Œ¤j·T+C≤- yÓ’s¡dt »ãT“\T á ÁX‚DÏ øÏ+<ä≈£î ekÕÔsTT.
düŒ+~+#˚+<äT≈£î $$<Ûä XÊK\T, dü+dü\ú T
@, ˝…’yéT &çd”CŸ, kÕ˝§àHÓ˝≤¢, eT+|t‡ (>∑e<ä eTVü≤e÷à] (∫¬øHé bÕø˘‡) »ãT“≈£î eT÷\yÓTqÆ
@ $<Û+ä >± dü+dæ<+∆ä >± ñ+&Ü*, qcÕº\
_fi¯fl\T), MTõ˝Ÿ‡ (Ä≥\eTà/ neTàyês¡T), yÓ]jÓ÷˝≤ yÓs’ d¡ t e+{Ïyê{Ïø° {°ø± eT+<äT\T
ìyês¡D‘√u≤≥T yÓ+≥H˚ |ü⁄qsêyêdü
ÁkÕÿ|” (>√≈£î&ÉT yê´~Û), &Ó+>∑÷´ »«s¡+, ø£qT>=Hêïs¡T ø±˙ Ä yÓs’ d¡ t e÷Á‘·+ e÷j·TyÓTÆ
#· s ¡ ´ \T rdü T ≈£ î H˚ + <ä T ≈£ î m˝≤+{Ï
ôV≤#Y◊M e+{Ï$ >±*<ë«sê yê´|æ+#˚ b˛sTT+~. Ç˝≤+{Ï »ãT“\T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT s√–
Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#ê* e+{Ï
neø±XÊ\T ‘·≈î£ ÿy˚ nsTTHê, yê{Ï Á|üu≤Û e+ |”*Ãe~˝Ò >±* Ç‘·s¡T\≈£î ‘·>∑\≈£î+&Ü
n+XÊ\‘√u≤≥T Je $|ü ‘ · T Ô \
rÁe+>± ñ+≥T+~. n+<äTe\¢ á ÁX‚DÏ˝À s√–ì Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ @sêŒ≥T¢ ø£ * –q nH˚ ø £
dü+<äs¡“+>± ≈£L&Ü s√>∑T\ Äs√>∑´
s√>∑ T \qT Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ >∑ < ä T ˝À¢ ñ+∫ ns¡\‘√ ì]à+∫q >∑<Tä \˝À ñ+#·&+É e+{Ï
|ü ] s¡ ø £ å D ø√dü + m˝≤+{Ï #· s ¡ ´ \T
|ü ] s¡ ø Ï å + #· & É + , yê]ø√dü + X¯ ó ÁuÛ Ñ | ü s ¡ ∫ #·s´¡ \T rdüTø√e\dæ ñ+≥T+~. á >∑<Tä ˝À¢øÏ
rdüTø√yê*, n+≥Ts√>±\T eT]+‘·
$ìjÓ÷–+∫q edüTÔ kÕe÷Á–ì Ç‘·s¡T\≈£î yÓ [ ¢ e#˚ à >±*, ˙s¡ T e+{Ï $ ≈£ L &Ü
Á|üã\≈£î+&Ü nH˚ø£ ~>∑“+<Ûë\‘√ düVü‰
$ìjÓ ÷ –+#· ≈ £ î +&Ü ñ+&É & É + e+{Ï Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î #˚]
m˝≤+{Ï ìyês¡D, ìs¡«Vü≤D #·s¡´\T
eTT+<äTC≤Á>∑‘·Ô #·s¡´\T rdüTø√yê*. eT]+‘· $|ü‘·TÔ eTT+#·T≈£îsê≈£î+&Ü nìï
rdüTø√yê\H˚ n+XÊ\ô|’ düeTÁ>∑yÓTÆq
_mdtm˝Ÿ -3 : C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√e\dæ ñ+≥T+~. nsTT‘˚,
ìã+<Ûäq\qT á #·≥º+˝À #˚sêÃs¡T.
Á|üdüTÔ‘êìøÏ @ u≤ø°º]j·÷ >±˙, yÓ’s¡dt >±˙
eTìwæ Äs√>∑´+ô|’ n‘·´+‘· rÁeyÓTqÆ |üì#˚ùd#√≥¢ ø±]à≈£î\T, ñ<√´>∑T\≈£î
Ç+‘·{Ï rÁeyÓTqÆ Á|üe÷<äøs£ ¡ ÁX‚D˝Ï À #˚s˝¡ <Ò Tä .
Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü>∑\ u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt\e\¢ e‹ÔØ‘ê´ m<äTs¡jT˚ ´ Je Á|üe÷<ë\T
yê´|æ+#˚ Ä+Á<∏ëø˘‡, yÓdtº HÓ’˝Ÿ yÓ’s¡dt, #·{≤º\ s¡÷|üø\£ Œq :
yÓHÓE˝≤Hé møÏ«HémHé kÕÿ|òü˝…’{Ïdt, kÕsY‡ Á|ü » \ Äs√>∑ ´ |ü ] s¡ ø £ å D ø√dü + * yÓ’<ä´ dæã“+~, Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À¢ |üì#˚ùd
kÕ+πø‹ø£ dæã“+~ bÕ]X¯ó<ä´∆ ø±]à≈£î\T.
yÓ’s¡dt, m+áÄsYmdt ø£s√Hê yÓ’s¡dt, Vü‰+≥ #˚|ü≥ºe\dæq #·s¡´\qT ìπs›•dü÷Ô Á|üuÛÑT‘·«+
yÓ’s¡dt\T, ø£åj·T (≥÷´ãsY ≈£î´˝Àdædt), f…Æ|òüdt, C≤rj· T kÕú s TT˝À nH˚ ø £ #· { ≤º \ qT * yê‘êes¡D |ü]s¡ø£åD ø±s¡´Áø£e÷˝À¢
bÕ\T|ü+#·T≈£îH˚ ø±s¡´ø£s¡Ô\T.
]|òtº yê´© |ò”esY, sêø° eTÚ+f…Hé kÕŒf…º&é s¡÷bı+~+∫+~. Ç+<äT˝À n+≥Ts√>±\T
|ò ” e sY , m˝À¢ |ò ” e sY , eT˝Ò ] j· ÷ e+{Ï yê´|æÔ #Ó+<ä≈£î+&Ü #˚|ü≥ºe\dæq yê´~Û * e´ekÕj·T, eT‘·‡´, »+‘·T dü+s¡ø£åD,
ñ‘·Œ‹Ô ø±s¡´Áø£e÷˝À¢qT, ‘√\T, e÷+dü
yê´<ÛäT\qT eT÷&√ ÁX‚DÏ>± >∑T]Ô+#ês¡T. ìs√<Û ä ø £ #· s ¡ ´ \qT,dü ÷ ∫+#˚ $ ≈£ L &Ü
|ü]ÁX¯eT\ ø±]à≈£î\T.
eT˝Ò]j·÷ yê´~ÛøÏ eT÷\yÓTÆq bÕ¢k˛à&çj·T+ ñHêïsTT.
bòÕ\d”ù|s¡+, Áf…Æ|üH√k˛$Tïj·÷dædt yê´~Ûì 1. »\ ø±\Twü´ ìj·T+Á‘·D #·≥+º , 1974. * eT÷dæq Çfi¯¢˝À, ôd+Á≥˝Ÿ msTTsY
ø£ + &ç w ü H é ø£ * – nìïyÓ ’ | ü ⁄ ˝≤
ø£ * –+#˚ Áf… Æ | ü H √k˛e÷ Á≈£ î õ e+{Ï 2. yêj·TT ø±\Twü´ ìj·T+Á‘·D #·≥º+
eT÷dæ e ⁄+∫q Çfi¯ ó ¢ , ¬ s kÕº ¬ s +≥T¢ ,
|üsêqïJe⁄\T á ÁX‚DÏ˝À ñ+{≤sTT. á 1981. ôVA≥fi¯¢˝ÀqT, ø±¬sŒ≥T¢, yê˝Ÿ ù||üs¡T¢
yê´~Û ìyês¡Dø√dü+ >±*˝À ñ+&˚ yÓ’s¡dt\T 3. |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD #·≥º+ 1986‘√
Ç‘·s¡ s¡+>∑Ts¡+>∑T\ eT<Ûä´, #·\¢{Ï ˙fi¯ó¢,
k˛ø£ ≈ £ î +&Ü ø£  Á‹eTXÊ«dü |ü ] ø£ s ê\T u≤≥T, n<˚ @&Ü~ bı+<äT|üs¡∫q ◊dt ñ‘·Œ‹Ô πø+Á<ë\˝À |üì#˚ùdyê]øÏ
ñ|üj÷Ó –+#· e\dæ sêe&É+ e+{Ï rÁeyÓTqÆ n<äq|ü⁄ ìã+<Ûäq\THêïsTT. ÄdüT|üÁ‘·T dü÷ø£àå Je⁄\ e\¢ Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ s√>±\T
#·s¡´\T nedüs¡eTe⁄‘êsTT. nsTT‘˚ á \˝À $ìjÓ÷–+#˚ yÓ<’ ´ä |ü]ø£sê\T, Ç‘·s¡ k˛πø neø±X¯+ ñ+~.
JeÁ|üe÷<ë\ ìyês¡D≈£î ‘·–q ∫øÏ‘ê‡ Je, yÓ’<ä´ e´sêú\qT $#·Ã\$&ç>±

jÓ÷»q 2017 »qe] 35

|üì#˚ùd#√≥¢ rdüTø√e\dæq ìyês¡D
#·s´¡ \T
1. s√>±\qT Ä~˝ÀH˚ n]ø£ & ç ‘ ˚ Je
Á|ü e ÷<ë\ ìyês¡ D ≈£ î e÷s¡ Z +
düT>∑eTeTe⁄‘·T+~ ñ<ëVü≤s¡D≈£î ‘·–q
>±*, yÓ\T‘·Ts¡T Á|üdsü D¡ ≈£î, ˙{Ïdsü |¡ süò ê,
eTTs¡ T >∑ T ˙{Ï b Õs¡ T <ä \ ≈£ î ‘· – q
neø±X¯ + ñ+&˚ ˝ ≤ uÛ Ñ e q ìsêàD
Á|üÁøÏj·T\qT #˚|ü≥º&É+ (Ç+»˙]+>¥)
e\¢ u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt\ ìj·T+Á‘·D
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~ yÓT&çø£˝Ÿ yês¡T¶\qT
msTTsY ø£+&çwüHé #˚j·T&É+, nÁ˝≤º yÓ’s¡dt
øÏs¡D≤\ e\¢ yÓ’s¡dt ãj·T{ÏøÏ yÓfi‚¢
neø±XÊ\T ‘·–Zb˛‘êsTT.
2. |üì ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àq÷, eTT–dæq ‘·sê«‘·
≈£L&Ü #˚‘·T\T düãT“‘√ X¯óÁuÛÑ+>±
ø£&TÉ ø√ÿe&É+, #˚‘T· \≈£î >√¢y‡é <Û]ä +#·&+É
e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ‘· bÕ{Ï+#·&É+ <ë«sê
yê´<ÛäT\ dü+Áø£eTD≤ìï n&ÉT¶ø√e#·Tà .
3. e´øÏÔ>∑‘· |ü]s¡ø£åD : ñ<√´>∑T\T ‘·eT
e´øÏÔ>∑‘·Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD ø√dü+ ‘·–q
|ü]X¯óÁuÛÑ‘·≈£î ‘·–q ÁbÕ<Ûëq´+ Çyê«*.
>√¢y‡é , eTTdüT>∑T\T, ø±+‹|ü]s¡øDå£ ø√dü+
‘·–q n<ë›\T, ø±fi¯¢≈£î ã÷≥T¢ e+{Ï$
‘·|üŒìdü]>± <Ûä]+#ê*. .
m ) s¡øD å£ <äTdüT\Ô T : ‘·\ô|’ ôV≤˝…à{Ÿ qT+∫
bÕ<äs¡ø£å\ es¡≈£î ÄbÕ<äeTdüÔø£+ ìØí‘·
<äTdüTÔ\T <Ûä]+#·&É+e\¢ Á|üe÷<ë\
ìyês¡ D , nHês√>∑ ´ |ü ] dæ ú ‘ · T \T
@s¡Œ&É≈î£ +&Ü C≤Á>∑‘Ô· eVæ≤+#ê*. M{Ïì
<Ûä]s#˚≥|ü⁄&ÉT ìπs›•+∫q Á<ëeø±\T,
#·Tø£ÿ\T e¬>’sê yê&É&É+ e\¢ |üì
dü + <ä s ꓤ + >±qT, Ä‘· s ê«‘· e#˚ Ã
s√>∑ø±s¡ø±\qT ìs√~Û+#·e#·TÃ. n˝≤π>
yê&Éø±ìøÏ eTT+<äT, Ä‘·sê«‘· ≈£L&Ü
<äTdüTÔ\T <Óã“‹q≈£î+&Ü ‘·–q #·s¡´\T
rdü T ≈£ î qï|ü ⁄ Œ&˚ n+≥Ts√>±\T
k˛ø£≈£î+&Ü ø±bÕ&ÉTø√e#·TÃ.
36
_) ø£ fi ¯ ¢ C Àfi¯ ó ¢ , eTTU≤ìøÏ n&É ¶ + >±
ñ|üjÓ÷–+#ê*‡q s¡ø£åD kÕe÷Á– :
M{Ï ì $ìjÓ ÷ –+#· & É + e\¢ ø£ fi ¯ ó fl
<Óã“‹q≈£î+&Ü, eTTU≤ìøÏ >±j·÷\T
ø±≈£î+&Ü, ˝Ò<ë >±j·÷˝…’q|ü⁄Œ&ÉT ñeTTà
e+{Ï yê{Ï<ë«sê Ç‘·s¡ Vü‰ìø±s¡ø£yÓTÆq
s√>±\T sê≈£î+&Ü #·÷düT≈£îH˚ neø±X¯+
ø£\T>∑T‘·T+~.
dæ). >√¢yé‡: #˚‘·T\≈£î >√¢yé‡ <Ûä]+#·&É+e\¢
|üì#˚ùd dü+<äs¡“+>± >±j·÷\ <ë«sê
s¡ ø £ Ô + , Ç‘· s ¡ X¯ Ø s¡ uÛ ≤ >±\˝ÀøÏ
nHês√>∑ ´ ø£ s ¡ y Ó T Æ q Jesêdü T \T
Á|üy˚•+#·≈£î+&Ü n]ø£≥ºe#·TÃ. á
‘=&ÉT>∑T\T #ê˝≤es¡≈£î ˇø£kÕ] yê&çq
yÓ+≥H˚ |ü&˚ùd+<äT≈£î M\T+&É&É+ e\¢
≈£L&Ü |ü<|˚ <ü ˚ s√>±\bÕ\j˚T´ Á|üe÷<ä+
‘·|⁄ü Œ‘·T+~
&ç) bÕ<äs¡ø£å\T : #Ó|ü⁄Œ\T, ã÷≥T¢, kÕø˘‡
e+{Ï$ $ìjÓ÷–+#·&É+ e\¢ ≈£L&Ü
#ê\ s√>±\qT n]ø£≥ºe#·TÃ. ø±*øÏ
dü]>±Z dü]b˛j˚T+‘· |ü]e÷D+ ø£*–,
ùd«#·Ã¤>± q&ç#˚+<äT≈£î M\T>±, |üì#˚ùd
#√≥ C≤]|ü&˚ neø±X¯+ ˝Ò≈£î+&Ü
ñ+&˚ ã÷≥T¢ <Ûä]ùdÔ H˚\MT<ä,˝Ò<ë
˙{Ï˝À ñ+&˚ u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt\T
X¯ØsêìøÏ n+≥≈£î+&Ü #˚düTø√e&É+
<ë«sê s√>±\qT n]ø£≥ºe#·Tà .
4. ôdº]˝…’C…wüHé : m≈£îÿe ñc˛íÁ>∑‘· e<ä› y˚&ç
#˚j·T&É+e\¢ yÓ\Te&˚ e‹Ô&ç |òü*‘·+>±
u≤ø°]º j·÷, Ç‘·s¡ dü÷ø£àå Je⁄\T #·ìb˛j˚T
neø±X¯+ ñ+&É&É+‘√ eTq≈£î s√>±\T
k˛π ø neø±XÊ\T ‘· – Z b ˛‘êsTT.
n+‘˚>±≈£î+&Ü $wü‘T· \´yÓTqÆ |ü<ësêú\T
≈£L&Ü Vü≤]+#·T≈£îb˛e&É+ e\¢ ≈£L&Ü
s√>±\bÕ\ã&˚ Á|üe÷<ä+ ‘·–bZ ˛‘·T+~.
* XÊ«X¯ |ü]s¡ø£åD : dü¬s’q XÊ«X¯≈£î
neø±X¯ + ñqï|ü ⁄ Œ&É T s√>±\T
kÕ<Û ë s¡ D +>± k˛π ø neø±XÊ\T
‘·–bZ ˛‘êsTT.
* dü]®ø£˝Ÿ e÷dtÿ - kÕ<Ûës¡D+>± Ç$
eT÷&ÉT bıs¡\T ø£*– ñ+&É&É+ e\¢
u≤ø° º ] j· ÷ e+{Ï dü ÷ ø£ å à Je⁄\qT
XÊ«dü ø √X¯ + ˝ÀøÏ yÓ fi ¯ ¢ ≈ £ î +&Ü n&É T ¶
ø=+{≤sTT.
N 95 ˝Ò<ë n+‘·ø£+fÒ ñqï‘· kÕúsTT
*
ø£*–q XÊ«dü|ü]ø£sê\T $ìjÓ÷–ùdÔ
>±*˝À |üj·Tì+∫ dü÷ø£åà Je⁄\ <ë«sê
eTqX¯Øs¡+˝ÀøÏ s√>±\T sê≈£î+&Ü
s¡øÏå+#·Tø√e#·TÃ.
|üesY¶ msTTsY |üP´]|òsü TT+>¥ s¬ dæŒsπ ≥sY
*
( PAPR).‘·s¡Vü‰ XÊ«dü|ü]ø£sê\e\¢
dü«#·ÛäyÓTÆq >±* ùd«#·Ã¤>± düs¡|òüsê »]π>
neø±X¯+ ñ+&É&É+ e\¢ s√>±\T k˛πø
Á|üe÷<ä+ ≈£L&Ü ˝ÒqfÒº.
* Á|ü‘˚´ø£ dæ*+&És¡¢ qT+∫ >={≤º\<ë«sê
dü«#·ÛäyÓTÆq >±*düs¡|òüsê ø√dü+ @sêŒ≥T¢
#˚düTø√e#·TÃ. eTq+ |üì#˚ùd #√≥
ñ+&˚ Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq JesêdüT\T
ø£*–+#˚ nHês√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ |ü]dæ‘ú T· \qT
ã{Ϻ eTq XÊ«dü |ü]ø£sê\qT yê&É&É+
e\¢ #ê˝≤s√>±\qT n]ø£{ºÏ Äs√>±´ìï
|ü]s¡ø+åÏ #·Tø√e#·TÃ.
5. JeÁ|üe÷<ä+ ø£*–+#˚ e´sêú\qT
bÕs¡y˚ùd+<äT≈£î $ìjÓ÷ –+#˚ #Ó ‘· Ô
|ü]ø£sê\ô|’ ªªãjÓ÷˝≤õø£˝Ÿ Vü‰»sYμ¶ μ nH˚
|ü{°º sêdæô|{≤º*. yê&˚dæq e÷dtÿ\T,
>√¢yé‡, Ç‘·s¡ Jee´sêú\T $T[‘·yÓTÆñqï
edü T Ô e ⁄\qT n+<ä T ˝À y˚ d æ , ìØí ‘ ·
Á|ü < ˚ X Ê˝À¢ Ä dü + #· T \qT ‘· – q
C≤Á>∑‘·Ô\‘√ $dü]®+#˚+<äT≈£î Á|ü‘˚´ø£
@sêŒ≥T¢ #˚j÷· *.
6. yÓ<’ ´ä ∫øÏ‘‡· : yê´<ÛTä \T yê´|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT
‘·ø£åDy˚T n‘·´edüs¡ yÓ’<ë´ìøÏ ‘·–q
∫øÏ‘·‡ dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#·>∑*–‘˚
n$ Ç‘· s ¡ T \≈£ î k˛ø£ ≈ £ î +&Ü
ìyê]+#·e#·TÃ.
jÓ÷»q 2017 »qe]
7. kÕ<Ûës¡D #·s¡´\T 1. Á|üe÷<ëìøÏ ˝Àqj˚T´ neø±XÊ\ô|’ 3. e÷qe ‘·|Œæ <äyTÓ qÆ ˝Ò<ë Á|üø£ ‹ dæ<y∆ä TÓ qÆ
m). düeT‘·T\ bÂwæºø±Vü‰s¡+ rdüTø√e&É+. $X‚w¢ D ü n+≥Tyê´<ÛäT\T Ä~˝ÀH˚ n]ø£≥º&É+
_). s√>∑ìs√<Ûäø£ {°ø±\T #˚sTT+#·Tø√yê*. 2. |üsê´es¡D |ü]s¡øD å£ : e\¢ Je $|ü ‘ · T Ô q T n]ø£ ≥ º e #· T Ã.
dæ). ˇπ ø #√≥ |ü ] $T‹øÏ $T+∫ »q+ i) düTs¡øÏå‘·yÓTÆq eT+∫˙{Ï düs¡|òüsê≈£î, Bìe\¢ #ê˝≤es¡ ≈ £ î ÁbÕDqcÕº ì ï
>∑T$T≈£L&˚ |ü]dæú‘·T\qT ìyê]+#·&É+ ìyê]+#·e#·TÃ.
eTTs¡ T >∑ T ˙{Ï b Õs¡ T <ä \ dü e ´+>±
&ç). dü¬s’q >±*, yÓ\T‘·Ts¡T Á|üdüs¡DqT kÕπ>+<äT≈£î ‘·–q >=≥º|ü⁄ e÷sêZ\ 4. n+≥Ts√>±\ô|’ ñeTà&ç ì|ò÷ü e´edüqú T
neø±X¯+ ø£*Œ+#·&É+ ìsêàD+ e\¢ ˙{Ï ø±\Twü´+e\¢ ø£\sê, @sêŒ≥T #˚ d ü T ø√e&É + e\¢ yê{Ï
Ç). düeTo‘√wüí |ü]dæú‹ HÓ\ø=ì ñ+&˚˝≤ ôV≤|üf{Æ… dÏ ,t &ÉjT˚ ]j·÷ e+{Ï s√>±\‘√ eT÷\\qT HêX¯q+ #˚jT· &ÉyT˚ >±ø£ yê{Ï
#·÷düTø√e&É+. e#˚à Je$|ü‘·TÔ\qT #ê˝≤es¡≈£î yê´|æÔì n]ø£≥º&É+‘√u≤≥T yê{Ïô|’
Je $|ü‘T· \Ô ìyês¡D : ìyê]+#·e#·TÃ $düÔ‘· |ü]XÀ<Ûäq\T ø=qkÕ–+#·e#·TÃ.
Je$|ü‘·TÔ\ ìyês¡D≈£î eTT+<äT 5. n+≥Tyê´<Û ä T \qT >∑ T ]Ô + ∫ yê{Ï
ii) e´øÏ Ô > ∑ ‘ · |ü ] X¯ ó ÁuÛ Ñ ‘ · ÄeX¯ ´ ø£ ‘ · ô |’
m˝≤+{Ï eTT|ü⁄Œ sêqTqï<√ Á>∑Væ≤+∫ <ëìï $düÔs¡DqT ìyê]+#·&ÜìøÏ Hê\T>∑T
Á|ü » \qT #Ó ’ ‘ · q ´e+‘· + #˚ j · T &É + ,
m<äTs√ÿe&ÜìøÏ ‘·–q $<Ûä+>± dü+dæ<ä∆+>± Á|ü<ÛëqyÓTÆq n+XÊ\T >∑Ts¡TÔ+#·Tø√yê*
e´øÏÔ>∑‘· eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, kÕïq|ü⁄ >∑<äT\T,
ñ+&É&É+ô|’ <äwæºkÕ]+#ê*‡ ñ+≥T+~. @). ÁbÕ<∏ ä $ Tø£ Äs√>∑ ´ ø±s¡ ´ ø£ s ¡ Ô \ T
y˚sπ «s¡T X¯jT· q eT+~sê\ ìsêàD+ e\¢
eTTK´+>± Á|üC≤s√>∑´ yÓ’<ä´ |ü]D≤e÷\qT n+≥Tyê´<ÛäT\qT >∑T]Ô+#˚ HÓ’|ü⁄D´+
#ê˝≤es¡≈î£ n+≥Tyê´<ÛTä \qT ìyê]+#·
n+#·Hêy˚dæ, $|ü‘·TÔqT n]ø£fÒº+<äT≈£î ˝Ò<ë ø£*–e⁄+&Ü*
e#·TÃ.
$|ü ‘ · T Ô kÕú s TTì ‘· – Z + #˚ + <ä T ≈£ î ,
qwü º ì yês¡ D ≈£ î , Ä‘· s ê«‘· kÕ<Û ë s¡ D iii) s√>±\qT yê´|æ + |ü C Ò ù d <√eT\T, _). Á|üC≤s√>∑´ $uÛ≤>±ìøÏ düe÷#êsêìï
|ü]dæú‘·T\T HÓ\ø=H˚+<äT≈£î rdüTø√e\dæq ‘·~‘·s¡ ø°≥ø±\qT ìs¡÷à*+#·&É+ n+<äCÒj·T>∑\ ì|òü÷ e´edüú ñ+&Ü*
#· s ¡ ´ \‘√ ≈£ L &ç q Á|ü D ≤[ø£ \ qT ø°\ø£yÓTÆq #·s¡´>± >∑T]Ô+#ê*. dæ) n+≥Tyê´<Û ä T \≈£ î dü s us~Û + ∫q
s¡÷bı+~+#·Tø√e&Éy˚T ‘·–q |ü]cÕÿs¡+. @) Ç+<äTø√dü+ >∑Vü≤ìsêàD+˝ÀH˚ >±ø£ düe÷#ês¡ $X‚¢wüD »s¡>±*
Je$|ü‘·TÔ\ ìyês¡D ø√dü+ eTT+<äT>±H˚ <√eT\ ìs¡÷à\q≈£î düeTwæº ø£wæ »s¡>±* &ç). ‘·ø£åD yÓ’<ä´ düVü‰j·T+ n+<äCÒj·T&É+‘√
‘·–q ìyês¡D eT+<äT\T ˝Ò<ë {°ø±\T bÕ≥T Á|üC≤s√>∑´ |ü]s¡ø£åD #·s¡´\T
_) s√>±\qT yê´|æ + |ü C Ò ù d <√eT\
y˚ j · T &É + , Äj· ÷ s√>±\e\¢ ø£ * π > #˚|≥ü >º \∑ >±*.
ìs¡ ÷ à\qø√dü + eTTs¡ T >∑ T >∑ T +≥
|ü ] D≤e÷\ô|’ C≤rj· T , n+‘· s ê® r j· T
@s¡Œ&É≈£î+&Ü#˚j·T&É+. 6. eT+<äT\ |ü+|æD° e´edüú : n+≥Ts√>±\
kÕú s TT˝À ì|ò ü ÷ y˚ j · T &É + , dü e TÁ>∑
dü e ÷#êsêìï Áø√&û ø £ ] +∫ Á|ü » \≈£ î dæ) yê{Ï˝À ˙s¡T ì\e≈£î+&Ü #˚j·T&É+. ìyês¡D≈£î ‘·–q eT+<äT\ |ü+|æD°,
‘Ó * j· T CÒ ù d j· T +Á‘ê+>±ìï @sêŒ≥T &ç). ìØí‘· e´e~Û˝À bòÕ–Z+>¥ #˚jT· &É+, Ç‘·s¡ {°ø±\T y˚j·T&É+, ‘·~‘·s¡ ìyês¡D
#˚düTø√e&É+, düø±\+˝À ‘·–q ôV≤#·Ã]ø£\T ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\qT $ìjÓ÷–+ #·s¡´\T y˚>∑e+‘·+ #˚j·T>∑\>±*
C≤Ø#˚ d æ Á|ü » \qT nÁ|ü e T‘· Ô + #·&É+ <ë«sê <√eT\ ìs¡÷à\q ø√dü+ 7. Je uÛÑÁ<ä‘·, Je s¡ø£åD #·s¡´\T :
#˚j·T&É+,ˇø£y˚fi¯ n˝≤+{Ï $|ü‘·TÔ C≤rj·T ø£wæ »s¡>±*‡ ñ+~. u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt\T, $wü|üP]‘ê\
˝Ò<ë n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À Á|üe÷<äøs£ +¡ >± e+{Ï yê{Ï C≤_‘ê\‘√ u≤≥T
Ç). n˝≤π> m\Tø£\T ‘·~‘·s¡ JeC≤‘·T\
|ü]D$T+#˚<Ó’‘˚ Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·–q yê{Ï ø ° eT÷˝≤\T, $s¡ T >∑ T &É T
dü+#ês¡+ ô|s¡>∑≈£î+&Ü ‘·–q #·s¡´\T
düe÷#êsêìï |ü+|ü&+É , Ä˝≤+{Ï Á|üe÷<ë\ ˝Ò<ë ìs¡÷à\ø±\≈£î dü+ã+~Û+∫q
rdüTø√yê*.
ìyês¡D ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ‘·–q $<Ûä+>± dü e ÷#ês¡ + Á|ü j Ó ÷ >∑ X Ê\˝À¢
düVü≤ø£]+#·&É+ nedüs¡+. iv) e÷qe X¯yê\qT, »+‘·T ø£fi‚ãsê\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+fÒ Je uÛÑÁ<ä‘·,
ìØí‘· |ü<䛋˝À Kqq+ #˚j·T&É+ ˝Ò<ë Jes¡ ø £ å D #· s ¡ ´ \T yÓ + ≥H˚ #˚ | ü f Ò º
Je $|ü‘T· \Ô ìyês¡D ø±s¡´Áø£eT+˝À
‘· > ∑ \ u… f Ò º + <ä T ≈£ î ‘· – q #· s ¡ ´ \T M\T+≥T+~.
#˚|≥ü eº \dæq eTTK´yÓTqÆ #·s´¡ \T :
rdüTø√yê*.

jÓ÷»q 2017 »qe] 37

8. ø±sê´\j· T uÛ Ñ e Hê\ |ü ] s¡ ø £ å D :
eTTK´yÓTÆq ø±sê´\j·÷\T, uÛÑeHê\T
s√>∑ø±s¡ø£ Jyê\u≤]q |ü&≈É î£ +&É øπ e\+
nqTeT‹ bı+~q yê]øÏ nìï s¡ø±\
|üØø£å\ ‘·sê«‘· e÷Á‘·y˚T Á|üy˚X¯+
ø£ * Œ+#˚ ˝ ≤ ‘· – q s¡ ø £ å D #· s ¡ ´ \T
rdü T ø√e\dæ q nedü s ¡ + ñ+~.
n+‘˚>±≈£î+&Ü Ç˝≤+{Ï uÛÑeHê˝À¢ ôV’≤
m|òæwæjÓT˙‡ |ü]º≈£L´˝Ò{Ÿ n¬sôdºqT‡
(HEPA) |ü]ø£sê\qT neT]à >±*˝À
‘˚*j·÷&˚ s√>∑ø±s¡ø£ u≤ø°º]j·÷, yÓ’s¡dt
‘·~‘·s¡ dü÷ø£åà Je⁄\T ˝ÀìøÏ sê≈£î+&Ü
ìyê]+#·e\dæ ñ+~. <ëìøÏ ‘√&ÉT
n˝≤+{Ï Je⁄\T ø£ì|æùdÔ yÓ+≥H˚ |üdøæ {£ ºÏ
‘·–q ìyês¡D #·s¡´\T rdüTø√yê*.
9. Á|üC≤s√>∑´+ô|’ dæã“+~øÏ •ø£åD Je 30e ôV’≤<äsêu≤<é C≤rj·T |ü⁄düÔø£ Á|ü<äs¡Ùq˝À πø+Á<ä Á|ü#·Ts¡D\ $uÛ≤>∑+ (&ç|æ&ç) kÕº˝ŸqT
Á|ü e ÷<ë\e\¢ eTqTwü ß \T eT‹ dü+<ä]Ùs∫q ‘Ó˝s>±D sêÅwüº Ä]∆ø£ XÊK eT+Á‹ áf…\ sêCÒ+<äsY≈£î |ü⁄düÔø±ìï
ãVüAø£]düTÔqï n<äq|ü⁄ &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ &܈ˆ kÕ<ÛäHê sö‘Y,
#Ó+<äe#·Tà ˝Ò<ë ø±]à≈£î\T rÁeyÓTÆq XÊdüq düuÛÑT´&ÉT, _.C….|æ. ‘Ó\+>±D sêÅwüº XÊK n<Ûä´≈£åî&ÉT, &܈ˆ ¬ø. \ø£åàDY ‘·~‘·s¡T\T.
nHês√>∑´ ø±s¡D≤\‘√ ø£•+∫b˛e&É+
e\¢ ø£˙dükÕeTs¡ú´+‘√ ≈£L&Ü |üì#˚j·T
˝Òøb£ ˛e#·TÃ. n+<äTe\¢, eTq C≤Á>∑‘˝Ô· À
32e ù|J ‘·s¡TyêsTT...
$|ü ‘ T
· Ô eTT|ü ⁄Œ ìyês¡ D , n_Û e è~› Á|ü»\T πø+Á<ä+>± eTT+<ädüTÔ qwüº ìyês¡D
eTq+ ñ+≥÷ eTq |ü ] dü s ê\qT $<Û ë Hê\T ñ+&Ü*. $|ü ‘ · T Ô eTT|ü ⁄ Œ
|ü ] X¯ ó ÁuÛ Ñ + >± ñ+#· T ≈£ î ì m˝≤+{Ï ` ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+ ‘· – Z + |ü ⁄ q≈£ î nqTdü ] +#˚ $<Û ë Hê\
»ãT“\T sê≈£î+&Ü ø±bÕ&ÉTø√e&É+<ë«sê Á|ü D ≤[ø£ \ ˝ÀH˚ eTT+<ä d ü T Ô > ± $|ü ‘ · T Ô qwü º neT\T˝À nìï esêZ\qT ø£\T|ü⁄≈£îb˛j˚T
JeÁ|üe÷<ë\qT, $|ü‘T· \Ô qT ìyê]+#·T ìyês¡ D ≈£ î <√Vü ≤ <ä | ü & ˚ Ø‹˝À $<Û ä + >±, dü e Ts¡ ú + >± ñ+&Ü*. $|ü ‘ · T Ô
ø√e#·TÃ. ô|≥Tº ã &ç ô |{≤º * . eTT|ü ⁄ Œ>∑ T ]+∫ ‘Ó * j· T ì eTT|ü ⁄ Œ ‘· – Z + |ü ⁄ $<Û ë Hê\ neT\T˝À
Ø‹˝À ø£ + fÒ , eTT|ü ⁄ Œ >∑ T ]+∫q ,Á|üe÷D≤\qT bÕ{Ï+#·&É+˝À, Áô|’y˚≥T
dü÷#·q dü e ÷#êsêìï n+<ä T u≤≥T˝À ñ+∫ s¡+>±ìøÏ ≈£L&Ü neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*.
jÓ÷»q #·+<ë<ës¡T\≈£î Á|ü‹ HÓ˝≤ ‘· < ä q T>∑ T D+>± ìs¡ í j · ÷ \T rdü T ≈£ î H˚ , eTVæ ≤ fi¯ \ T Hêj· T ≈£ î \T>±, $<ë´s¡ T ú \ T,
ˇø£{Ï, ¬s+&Ée ‘˚B˝À¢ sƒ¡+#·qT>± yê] ô|≥Tº ã &É T \T ô|fÒ º $<Û ë Hê\qT y˚T<Ûëe⁄\T, j·TTe≈£î\T, |æ\¢\T, bÂs¡
dü+∫ø£ b˛düTº˝À yÓ[¢b˛‘·T+~. Áb˛‘· ‡ Væ ≤ +#· & É + dü ¬ s ’ q ~. uÛ Ñ $ wü ´ ‘· T Ô ˝ À dü e ÷»s, Ç˝≤ nìï esêZ \ yê]ì
me]¬ø’Hê n+<äø£b˛‘˚ yê] $|ü ‘ · T Ô \ ≈£ î >∑ T s¡ j ˚ T ´ neø±X¯ + ñqï uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚j·÷*. XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£
b˛düTºe÷´HéqT düsÁ|ü~+∫ ÁbÕ+‘ê\˝À @sêŒ≥T#˚ ù d ÁbÕC… ≈ £ î º \ |ü]XÀ<Ûäq XÊ\\T ø£*–q sêÁcÕº\T |üs¡düŒs¡
∫s¡THêe÷qT dü]#·÷düTø√yê*.
dü+∫ø£ n+<äø£ b˛‘˚ jÓ÷»q u≤<Ûä´‘· $wüj·T+˝À Äj·÷ ÁbÕC…≈£îº\≈£î $|ü‘·TÔ düVü≤ø±s¡+‘√ |üì#˚j·÷*.$$<Ûä esêZ\T
eVæ≤+#·<äT. Çs<äT˝À ñ‘·Ôs¡ eTT|üqT n+#·Hê y˚j·T&É+ ‘·|üŒìdü] $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄Œ ‘·–Z+|ü⁄qT ‘·eT j·÷»e÷q´
Á|ü‘·T´‘·Ôsê\≈£î, f…*bò˛Hé #˚j·÷*. n~ Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕC…≈£îº ÄsTTHê, $<ÛëHê\˝À n+‘·sꓤ>∑+ #˚j·÷*. M{Ï‘√
dü+uÛ≤wüD\≈£î neø±X¯+˝Ò<äT. Áô|’y˚≥T ô|≥Tºã&ç ÁbÕC…≈£îº nsTTHê n_Ûeè~∆ dü T dæ ú s ¡ n_Û e è~∆ \øå ± ´\ kÕ<Û ä q
>∑eTì+#·>\∑ s¡T. Á|ü j Ó ÷ »Hê\qT ø±bÕ&˚ ~ >± ñ+&˚ ≥ Tº düTkÕ<Û´ä eTÚ‘·T+~.
` d”ìj·TsY m&ç≥sY #·÷&Ü*. $|ü‘·TÔ eTT|ü⁄ŒqT m<äTs√ÿe&ÜìøÏ

38 jÓ÷»q 2017 »qe]

 qeTà<ä–q H˚düÔ+
Ä|ü<ä düeTj·T+˝À yÓqï+{Ï ì*#˚ H˚d+Ôü Äø±X¯yêDÏ
Á|üu≤Û $‘· ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î H˚sT¡ >±
düe÷#ês¡+ n+~+#˚+<äT≈£î, ˝Ò<ë
nø£ÿ&ç düe÷#ês¡+ ãj·T≥
Á|ü»\≈£î #˚sy¡ ù˚ d+<äT≈£î
sπ &çj÷Ó ≈£îqï neø±X¯+ <ëì
$düÔ ‹ #ê˝≤ m≈£îÿe. n+<äTøπ
düeTTÁ<ä rs¡ÁbÕ+‘· Á|ü»\T,
eTTK´+>± eT‘·‡´ø±s¡T\T sπ &çj÷Ó
e÷<Û´ä eT+ô|’ m≈£îÿe>±
Ä<Ûës¡|&ü TÉ ‘·THêïs¡T. ‘·TbòÕqT\ rs¡T
‘ÓqTï\qT uÛ≤s¡‘· yê‘êes¡D
$uÛ≤>∑+ yês¡+ s√E\ eTT+<äT>±H˚
‘Ó*j·T#˚ùd |ü]C≤„q+ Á|üdTü ‘Ô +·
n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêe≥+‘√ á |üì
eT]+‘· düT\uÛkÑ Õ<Û´ä + ne⁄‘√+~.
|üs´¡ ekÕq+>± ‘·TbòÕqT\ e\¢
ÁbÕDqcÕºìï ‘·–+Z #·≥+ kÕ<Û´ä +
ne⁄‘√+~.
j·T+.mdt. \øÏåà, d”ìj·TsY ø£¬skÕŒ+&Ó+{Ÿ, Äø±X¯yêDÏ, ôV’≤<äsêu≤<é.
jÓ÷»q 2017 »qe]
Ç{°e* ø±\+˝À Á|üø£‹ yÓ’|üØ‘ê´\
$wüj·T+˝À eTq+ #·$#·÷dæq Á|ü‘˚´ø£
nqTuÛÑe+ ªVüQ<é VüQ<éμ n‘·´+‘· rÁe
‘·TbòÕqT düeTj·T+˝ÀH˚. ‘·TbòÕqT\T ‘Ó\T>∑T
H˚\≈£î ø=‘˚Ô+ ø±<äT. n+‘·≈£î eTT+<äT
≈£L&Ü ‘Ó\T>∑Tyês¡T mH√ï ‘·TbòÕqT\qT
m<äTs=ÿHêïs¡T. Ä<ÛäTìø£ #·]Á‘·øÏ møÏÿq
$esê\ Á|üø±s¡+, 1977˝À ~$d”eTqT
ñô|Œq eTT+#Ó‹Ôq|ü⁄&ÉT ‘Ó\T>∑Tyês¡T Á|üø£‹
$\j· T ‘ê+&É e + dü « s¡ ÷ |ü dü « uÛ ≤ yêìï
yÓTT<ä{kÏ Õ] #·$#·÷XÊs¡T. Ä ‘·sê«‘· 1999
ˇ&çXÊ˝À dü+uÛÑ$+∫q dü÷|üsY ôd’ø√¢Hé,
Ä‘·sê«‹ ø±\+˝À VüQ<é VüQ<é n‘·´+‘· rÁe
‘·TbòÕqT>± »q J$‘êìï n‘·˝≤≈£î‘·\+
#˚XÊsTT. á eT÷&ç+{Ïø° mH√ï b˛*ø£
\THêïsTT. n˝≤π> eT] ø=ìï yÓ’s¡T<Ûë´
\THêïsTT.
uÛ≤s¡‘· yê‘êes¡D $uÛ≤>∑+ ~$d”eT
ñô|Œq, VüQ<é VüQ<é ‘·TbòÕqT\qT n‘·´+‘·
rÁeyÓTqÆ ‘·TbòÕqT\T>±qT, z&çXÊ ‘·TbòÕqTqT
dü÷|üsY ôd’ø√¢qT>± eØZø£]+∫+~. ~$d”eT
ñô|Œq düeTj·T+˝À >±\T\ y˚>∑+ >∑]wüº+>±
>∑+≥≈£î 250 øÏ.MT.≈£î #˚]‘˚, VüQ<é VüQ<é
düeTj·T+˝À >∑+≥≈£î 215 øÏ.MT.≈£î #˚]+~.
z&ç X Ê dü ÷ |ü s Y ôd’ ø √¢ H é >∑ + ≥≈£ î 260
E-mail: lakshmiair@hotmail.com
πs&çjÓ÷
øÏ.MT.\T>± qyÓ÷<äT #˚dæ+~. Çø£ n‘·´\Œ
|”&Éq+ $wüj·T+˝À z&çXÊ ‘·TbòÕqT 912
ôV≤ø√º bÕdü ÿ ˝Ÿ ‡ (|” & É H êìï ø=*#˚
ø=\e÷q+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ), ~$d”eT
‘·TbòÕqT 919 ôV≤ø√º bÕdüÿ˝Ÿ‡ qyÓ÷<äT#˚ùdÔ,
VüQ<é VüQ<é 950 ôV≤ø√º bÕdüÿ˝Ÿ‡ qyÓ÷<äT
#˚d+æ ~. Çø£ ÁbÕD qwü+º $wüjT· +˝À ~$d”eT
‘· T bò Õ qT˝À n~Û ø ±]ø£ ˝… ø £ ÿ \ Á|ü ø ±s¡ +
14,200 eT+~ ô|’>± eTs¡DÏ+#ês¡T. z&çXÊ
‘·TbòÕqT˝À |ü~ y˚\eT+~ ô|>’ ± eTs¡D+Ï #·>±,
VüQ<é VüQ<é düeTj·T+˝À ÁbÕD qwü+º 124≈£î
|ü]$T‘·+ nsTT+~. yÓ’s¡T<Ûë´\ $wüj·T+˝À
~$d”eT ñô|Œq, ˇ&çXÊ ‘·TbòÕqT\T Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê\ô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ‘˚, eTVü‰q>∑s¡+
MT<ä H˚sT¡ >± $s¡T#·T≈£î |ü&qç ‘·TbòÕqT, VüQ<é
VüQ<é. nsTT‘˚, ne>±Vü≤q, eTT+<ädüTÔ
ôV≤#·Ã]ø£\T, eTT+<äT C≤Á>∑‘\Ô· T rdüTø√e≥+
e\¢ VüQ<é VüQ<é düeTj·T+˝À ÁbÕD qcÕºìï
>∑D˙j·T+>± ‘·–Z+#·>∑*>±s¡T.
‘·TbòÕqT ø£<ä*ø£qT, y˚>±ìï, rs¡+
<ëfÒ düeTj·T+˝À <ëì Á|ües¡Ôq, n~ #·÷ù|
Á|ü u Û ≤ yêìï #Ó | ü Œ ≥+‘√ bÕ≥÷, <ëì
Á|üuÛ≤yêqTï+∫ Á|ü»\T, ‘·eTì ‘êeTT m˝≤
s¡ø+åÏ #·Tø√yê˝À eTT+<ädTü Ô ôV≤#·Ã]ø£\T #˚d÷ü Ô
Á|ükÕs¡ e÷<Ûä´e÷\T, πs&çjÓ÷ {°M #Ûêqfi¯ófl
39
Á|ü»\≈£î ø£*Œ+∫q ne>±Vü≤q ndüe÷q+.
nsTT‘˚, n+<ä] }Vü≤\≈£L _Ûqï+>±,
n‘·´+‘· rÁe ‘·TbòÕqT- VüQ<é VüQ<é rs¡+
<ëfÒ düeTj·T+˝À düø\£ düe÷#ês¡ e´edü\ú ÷
≈£î|üŒ≈£L*b˛j·÷sTT. #Ó≥T¢ ≈£Lø£{Ïy˚fi¯fl‘√
ô|øÏ*+#·T≈£îb˛j·÷sTT. f…*bò˛qT düÔ+uÛ≤\T,
ôd˝Ÿ bò˛qT ≥es¡T¢ ≈£L*b˛j·÷sTT. $<äT´‘Y
düÔ+uÛ≤\T yÓT*‹]– H˚\ ≈£L˝≤sTT. $<äT´‘Y
dü s ¡ | ò ü s ê e´edü ú ≈£ î |ü Œ ≈£ L *b˛sTT+~.
düe÷#ês¡ e´edüú |üP]Ô>± ∫ÛHêï_Ûqï+
nsTT+~. Çø£ XÊ{Ï˝{’… Ÿ #Ûêqfi¯ófl, 24->∑+≥\
yêsêÔ #êqfi¯ófl, |üÁ‹ø£\÷ nìï e÷<Û´ä e÷\÷
$XÊK uÛÖ>√[ø£ |ü≥+ qT+∫ eTs¡T>∑Tq
|ü&bç ˛j·÷sTT. nsTTHê, VüQ<é VüQ<é rsêìï
‘êπø Hê\T>∑T s√E\ eTT+<ä÷, Ä‘·sê«‘·
15 s√E\bÕ≥T ì]«sêeT+>±,
ìs¡+‘·sêj·T+>±, |ü>\∑ ÷-sêÁ‹ ø£wøºü ±\+˝À
Á|ü»\ yÓqï+{Ï ì*∫+~ ªÄø±X¯yêDÏμ.
‘·TbòÕqT Á|üu≤Û yêìï kÕe÷qT´\≈£î ns¡e∆ Tj˚T´
uÛ ≤ wü ˝ À |ü < ˚ |ü < ˚ #Ó | æ Œ nÁ|ü e T‘· Ô +
#˚ j · T ≥+‘√bÕ≥÷, ‘· T bò Õ qT ‘êøÏ & ç ø Ï
∫>∑Ts¡T{≤≈£î˝≤ eDÏøÏq $XÊKqT yÓqï+{Ï
ì*∫+~ Äø±X¯ y êDÏ . nìï Ä<Û ä T ìø£
düe÷#ês¡ e´edüú\÷ $|òü\+ nsTTq y˚fi¯,
#Ó˝≤¢ #Ó<sä s¡ TTq Á|üC≤J$‘êìï ‹]– >±&ç˝À
ô|fÒº+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘ê«ìø°, Á|ü»\≈£L eT<Ûä´
yês¡~˝Û ≤ ì*∫ ùde\+~+∫+~. ªªãVüQ»q
Væ ≤ ‘êj· T , ãVü Q »q dü T U≤j· T μμ- á
dü+<˚XÊìï eTTK´+>± $|ü‘·TÔ y˚fi¯˝À¢ nø£ås¡
nø£så +¡ neT\T #˚dTü +Ô ~-Äø±X¯yêDÏ. Á|üø£ ‹
$|ü ‘ · T Ô \ T dü + uÛ Ñ $ +∫q|ü ⁄ &É T π s &ç j Ó ÷
n+<äT˝Àq÷ Á|üC≤ e÷<Ûä´eT+ nsTTq
Äø±X¯yêDÏ b˛wæ+#˚ bÕÁ‘· ndüe÷q+.
$|ü‘·TÔ\ düeTj·T+˝À, ñ|üÁ>∑Vü≤
#Ûêqfi¯ófl ˝Ò<ë {°M q÷´dt #Ûêqfi¯fl Á|ükÕsê\T
Á|ü<ëÛ q+>± Á|üu≤Û $‘· ÁbÕ+‘ê\˝À @+»s¡T>∑T
‘·TqïB ãj·T{Ï ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó|üŒ{≤ìøÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘·THêïsTT. $|ü‘·TÔ Á|üuÛ≤$‘·
ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î {°M #Ûêqfi¯ófl Á|ükÕsê\T
40
#˚sπ +<äT≈£î neø±X¯+ ‘·≈î£ ÿe. ø±˙, Á|üu≤Û $‘·
ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\≈£î H˚s¡T>± düe÷#ês¡+
n+~+#˚+<äT≈£î, ˝Ò<ë nø£ÿ&ç düe÷#ês¡+
ãj·T≥ Á|ü»\≈£î #˚sy¡ ù˚ d+<äT≈£î sπ &çj÷Ó ≈£îqï
neø±X¯+ <ëì $düÔ ‹ #ê˝≤ m≈£îÿe. n+<äTøπ
düeTTÁ<ä rs¡ÁbÕ+‘· Á|ü»\T, eTTK´+>±
eT‘·‡´ø±s¡T\T sπ &çj÷Ó e÷<Û´ä eT+ô|’ m≈£îÿe>±
Ä<Û ë s¡ | ü & É T ‘· T Hêïs¡ T . ‘· T bò Õ qT\ rs¡ T
‘ÓqTï\qT uÛ≤s¡‘· yê‘êes¡D $uÛ≤>∑+ yês¡+
s√E\ eTT+<äT>±H˚ ‘Ó*j·T#˚ùd |ü]C≤„q+
Á|ü d ü T Ô ‘ · + n+<ä T u≤≥T˝ÀøÏ sêe≥+‘√
á |üì eT]+‘· düT\uÛÑkÕ<Ûä´+ ne⁄‘√+~.
|ü s ¡ ´ ekÕq+>± ‘· T bò Õ qT\ e\¢ ÁbÕD
qcÕºìï ‘·–Z+#·≥+ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘√+~.
n+<äTu≤≥T˝À ñqï >∑D≤+ø±\ $X‚¢wüD
<ë«sê, ‘·TbòÕqT\T, es¡<ä\ Á|üuÛ≤yêìï
K∫Ñ·+>± ˝…øÏÿ+#·≥+ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘√+~.
Bì e\¢, Á>±eT kÕúsTT es¡≈£î $|ü‘·TÔ
Á|üu≤Û yêìï eTT+<äT>±H˚ #Ó|Œü >∑\T>∑T‘·THêïs¡T.
VüQ<é VüQ<é n‘·´+‘· rÁe ‘·TbòÕqT
dü e Tj· T +˝À ø±˙, n+‘· ≈ £ î eTT+<ä T
dü+uÛÑ$+∫q rÁe ‘·TbòÕqT\ düeTj·T+˝À
ø±˙ $|ü‘·TÔ rÁe‘·qT Á|üuÛ≤$‘· ÁbÕ+‘ê\
Á|ü » \≈£ î H˚ s ¡ T >± eTT+<ä T >±H˚
#˚ s ¡ y ˚ j · T >∑ * –+~. n˝≤π > Á|ü u Û ≤ yêìï
‘·–Z+#˚+<äT≈£î #˚|ü{≤º*‡q #·s¡´\qT >∑T]+∫
24 >∑+≥\÷ Äø±X¯yêDÏ Á|ü‘´˚ ø£ Á|ükÕsê\qT
ìs¡«Væ≤+∫q dü+<äsꓤ˝…H√ï! $XÊK|ü≥ï+ô|’
$s¡T#·T≈£î |ü&çq VüQ<é VüQ<é ‘·TbòÕqT
düeTj·T+˝À nqTø£Då + ôV≤#·Ã]ø£\T C≤Ø #˚d,æ
Á|ü » \qT nÁ|ü e T‘· Ô + #˚ j · T ≥+˝À,
n˝≤π > nq+‘· s ¡ + dü V ü ‰ j· T #· s ¡ ´ \T
#˚|≥ü &º +É ˝À Äø±X¯yêDÏ bÕÁ‘·qT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
eTTK´eT+Á‹ #·+Á<äu≤ãT Hêj·TT&ÉT TV
#Ûêqfi¯fl j·TT>∑+˝À ø=ìj·÷&Üs¡+fÒ, dü¬s’q
dü e ÷#ês¡ + dü ø ±\+˝À Á|ü » \≈£ î
#˚s¡y˚j·T≥+˝À Äø±X¯yêDÏ b˛wædüTÔqï $X‚wü
bÕÁ‘·qT ns¡∆+ #˚düTø√e#·TÃ. 23 uÛ≤wü\T,
146 j·÷dü\˝À Á|ükÕsê\qT n+~düTÔqï
Äø±X¯yêDÏ, Á|ü|+ü #·+˝Àì n‹ ô|<ä› sπ &çj÷Ó
HÓ≥«esYÿ\˝À mqï<ä–q~.
ˇø£|ü&ÉT, m\Áø±ºìø˘ MT&çj·÷≈£î
Äø±X¯yêDÏ @ø£#Á· ‘ê~Û|‘ü ´· + eVæ≤ùd,Ô Ç|ü⁄Œ&ÉT
Ç+≥¬sï{Ÿ, k˛wü˝Ÿ MT&çj·÷, ôd˝Ÿ bò˛Hé
j·÷|t‡ Ç˝≤ mH√ï s¡÷bÕ\˝À Äø±X¯yêDÏ
n+<äTu≤≥T˝À ñ+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT πs&çjÓ÷˝À
$ì|æ+#˚ düe÷#ês¡+, ø±s¡´Áø£e÷\T Ä
‘·sê«‘· mH√ï s¡÷bÕ\˝À n+<äTu≤≥T˝À
ñ+≥THêïsTT. e÷s¡T‘·Tqï kÕe÷õø£, Ä]∆ø,£
kÕ+πø‹ø£ |ü]dæú‘·T\ Á|üuÛ≤e+ Äø±X¯yêDÏ
ô|’Hê ñ+~. á e÷s¡TŒ πs&çjÓ÷ düe÷+‘·s¡
yê´|æÔøÏ u≤>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+~. düe÷#ês¡
kÕ+πø‹ø£ $|ü¢yê\ ø±s¡D+>± πs&çjÓ÷
yês¡\Ô qT, düe÷#êsêìï ø±s¡´Áø£e÷\q÷ 24
>∑+≥\÷ Á|ü»\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·≥+
M\e⁄‘√+~. Ç+≥sYHÓ{Ÿ, ù|òdtãTø˘ ˝≤+{Ï
kÕe÷õø£ e÷<Ûä´e÷\T, Ç+ø± f…*bò˛qT,
ôd˝Ÿ bò˛Hé j·÷|t \ <ë«sê mø£ÿ&É+fÒ nø£ÿ&É,
m|ü⁄Œ&É+fÒ n|ü⁄Œ&ÉT Äø±X¯yêDÏ düe÷#êsêìï
$qe#·TÃ. Äø±X¯ yêDÏ q÷´dt yÓ’uŸôd’{Ÿ
www.newsonair.com˝À eTs¡Tdü{Ï s√E
es¡≈£î q÷´dt ãT˝…{ÏHé n+<äTu≤≥T˝À
ñ+≥T+~. Á|ü|ü+#·+˝À @ eT÷\qT+&Ó’Hê
Äø±X¯ y êDÏ ø±s¡ ´ Áø£ e ÷\qT, yês¡ Ô \ qT
#·<äe⁄ø√e#·TÃ , $qe#·TÃ. ÄdüøÏÔ ñqï
yêfi¯ófl #·s¡yêDÏ˝ÀøÏ Äø±X¯yêDÏ j·÷|tqT
&ÍHé˝À&é #˚düT≈£îì $qe#·TÃ. düeTø±©q
e÷s¡TŒ\≈£î #√{Ïdü÷ÔH˚, n≥º&ÉT>∑Tq ñqï
Á|ü»\ düe÷#ês¡ nedüsê\qT rπsà >∑Ts¡T‘·s¡
u≤<Û´ä ‘·qT Á|üC≤Á|ükÕsê\ dü+dü>ú ± Äø±X¯yêDÏ
HÓs¡y˚s¡Tdü÷ÔH˚ ñ+~.
ô|’ q nqT≈£ î qï≥T¢ , $|ü ‘ · T Ô
düeTj·T+˝À $<äT´‘Y, düe÷#ês¡ e´edüú\
yÓ’|òü˝≤´\ ø±s¡D+>±, Ç‘·s¡ e÷<Ûä´e÷\T
$|òü\+ nsTTq|üŒ{Ïø° Á|üuÛ≤$‘· ÁbÕ+‘ê\
Á|ü»\≈£î y˚>∑+>± düe÷#ês¡+ n+~+#·≥+
¬πs&çjÓ÷πø düT\uÛÑ kÕ<Ûä´eTì #Ó|üŒ{≤ìøÏ
»bÕqT˝À 2011˝À dü+uÛÑ$+∫q ‘√Vü≤À≈£î
jÓ÷»q 2017 »qe]
uÛÑ÷ø£+|ü+ <ëì yÓ+≥H˚ e∫Ãq düTHêMT
düeTj·T+˝À »]–q dü+|òüT≥q\T eTs√
‘êsêÿD+. »bÕqT uÛ÷Ñ ø£+bÕ\T, düTHêMT\T,
]ø£sº Y ùdÿ\Tô|’ 7.4 bÕsTT+≥T¢>± dü+uÛ$Ñ +∫q
uÛ Ñ ÷ ø£ + |ü + ‘· s ê«‘· #ê˝≤ ‘· ≈ £ î ÿe
düeTj·T+˝ÀH˚ düTHêMT ôd+&ÜjYT rs¡+ô|’
$s¡ T #· T ≈£ î |ü & ç + ~. Ä<Û ä T ìø£ kÕ+π ø ‹ø£
|ü]C≤„q+˝À »bÕqT <˚XÊì~ nÁ>∑ kÕúq+
nì Á|ü‘˚´øÏ+∫ #ÓbÕŒ*‡q nedüs¡+˝Ò<äT.
ø±˙, rÁeyÓTqÆ uÛ÷Ñ ø£+|ü+ e\¢ Çfi¯ó,¢ uÛeÑ Hê˝Ò
ø±≈£ î +&Ü, nø£ ÿ &ç $<ä T ´‘Y , dü e ÷#ês¡
e´edü\ú ÷ <ës¡TD+>± <Óã“‹HêïsTT. n+<äTøπ
Ä~Ûø±s¡ e÷<Ûä´e÷\T ñqï|üŒ{Ïø°, düTHêMT
ôV≤#· Ã ]ø£ \ T ôds&ÜjY T rs¡ y êdü T \≈£ î
düø±\+˝À #˚s¡˝Ò<äT. <ë+‘√, |ü\Te⁄s¡T
düeTTÁ<ärs¡+˝À ñqï ‘·eT Çfi¯¢πø |ü]$T‘·+
nj·÷´s¡T. n˝≤π> düTHêMT rÁe‘·ô|’ ≈£L&Ü,
Á|ü u Û Ñ T ‘· « dü e ÷#ês¡ + yê]øÏ #˚ s ¡ ˝ Ò < ä T .
|òü*‘·+>±, ìyê]+#·>∑*–q, (düe÷#ês¡+
eTT+<äT>±H˚ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e∫ÃHê)
eTs¡D≤\qT ìyê]+#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. <ëì‘√,
n≥T {°M #Ûêqfi¯ófl düe÷#ês¡- $<äT´‘Y
kÂ\uÛÑ´+ ˝Òì düeTj·T+˝À düe÷#êsêìï
Á|ü»\≈£î m˝≤ #˚s¡y˚j·÷˝À Ç|üŒ{Ïø° HÓ\≈£î
ˇø£kÕ] e÷ø˘ Á&ç˝Ÿ #˚kÕÔs¡T. Bì e\¢,
yÓ’|òü\´+˝À |üì#˚j·T≥+ #Ûêqfi¯fl dæã“+~øÏ,
$˝Òø£s¡T\≈£î n\yê≥e⁄‘·T+~. eTs√ yÓ’|ü⁄,
»bÕqT˝À düTHêMT ‘·sê«‘· Áô|y’ ≥˚ T s¡+>∑+˝À
πs&çjÓ÷ πø+Á<ë\T m≈£îÿe>± Ä$s¡“¤$+#·≥+
>∑eTHês¡Ω+.
Á|ü ø £  ‹ yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\˝À ‘· ≈ £ î ÿe
eqs¡ T \T, ‘· ≈ £ î ÿe dæ ã “+~, ‘· ≈ £ î ÿe
düeTj·T+˝À dü¬s’q düe÷#êsêìï H˚s¡T>±
Á|ü » \≈£ î n+<ä C Ò ù d e÷<Û ä ´ eT+ dü ¬ s ’ q
e÷<Ûä´eT+ ne⁄‘·T+~. Ä \ø£åD≤\˙ï,
π s &ç j Ó ÷ ≈£ î , eTq <˚ X ¯ + $wü j · T +˝À
Äø±XÊyêDÏøÏ dü+|üPs¡í+>± ñHêïsTT. <˚X¯
yê´|üÔ+>±, Äø±X¯yêDÏ $düÔ‹ 92XÊ‘·+
uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+ nsTT‘˚ »HêuÛ≤ $wüjT· +˝À 99.19
XÊ‘·+ Á|ü»\qT #˚s¡T‘√+~. 23 uÛ≤wü\T,
146 j·÷dü\˝À Á|ükÕsê\qT n+~düTÔqï
Äø±X¯yêDÏ, Á|ü|+ü #·+˝Àì n‹ ô|<ä› sπ &çj÷Ó
HÓ≥«s¡Tÿ\˝À mqï<ä–q~. n+<äTπø m˝≤+{Ï
|ü]dæú‘·T\˝ÀHÓ’Hê düe÷#ês¡s n+<äCÒ‘·
$wüj·T+˝À Äø±X¯yêDÏ Ç|üŒ{Ïø° m|üŒ{Ïø°
Á|ü»\ yÓqï+{Ï ˙&É˝≤ ñ+≥T+~. Ä|ü<ä
düeTj·T+˝À yÓ+≥ ì*#˚ qeTà<ä–q H˚düÔ+.

<∏ë+≈£L´ sπ &çj÷Ó
Á|üø£ ‹ yÓ|’ Øü ‘ê´\ ìs¡«Vü≤D˝À sπ &çj÷Ó bÕÁ‘·ô|’ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ XÊdüq eT+&É* düuTÑÛ ´&ÉT u≤\düTÁãVü≤àD´+, ‘·q nqTuÛeÑ + Ç˝≤ #ÓbÕŒs¡T:
ªªÄ+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ˝À 1983˝À e∫Ãq <ä>∑Zs¡˝À ñqï Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓfi≤fl\ì $H˚yêfi¯fl+. n˝≤π>, ‘·TbòÕqT $esê\qT
‘· T bò Õ qT dü e TTÁ<ä r s¡ ÁbÕ+‘ê\qT ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï+. n+‘·ø£Hêï ~≈£îÿ ‘√#·ì ‘Ó\TdüT≈£îH˚ yêfi¯fl+. Ä dü÷ÿ\T uÛÑeq+˝À...
n‘· ˝ ≤≈£ î ‘· \ + #˚ d æ + ~. n|ü Œ {À¢ e÷ dæú‹ eT]. n|ü⁄Œ&ÉT e÷ Ç+{Ï qT+∫ y˚T+ n ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À y˚T+ n˝≤ 26-28 >∑+≥\
≈£î≥T+ã+ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ ø√≥ eT+&É\+˝À eT÷&ÉT edüTeÔ ⁄\T rdüT≈£î yÓfi≤¢+. {≤sYà ˝…{’ Ÿ, bÕ≥T ñHêï+. Äs√E y˚T+ ø£qTø£
e*¢ù|s¡T Á>±eT+˝À ìe•+#˚~. Hê |æ\¢\T øÏs√dæHé B|ü+, eT÷&Ée~ sπ &çj÷Ó . sπ &çj÷Ó ˝À πs&çjÓ÷ rdüT≈£îyÓfi¯flø£b˛sTT ñ+fÒ y˚T+
n|üŒ{ÏøÏ Ç+ø± #ê˝≤ ∫qïyêfi¯ófl . ‘·TbòÕqT≈£î Á|ükÕs¡+ ne⁄‘·Tqï düe÷#ês¡y˚T e÷≈£L- eT]+‘· ø£cÕº\T |ü&˚ yêfi¯fl+. e÷qdæø£øå√uÛÑ
≈£î+&Éb˛‘· yêq ≈£îs¡Tk˛Ô+~. ns¡∆sêÁ‹øÏ $T–*q Á|ü|ü+#êìø° $T–* ñqï ˇπø nqTuÛÑ$+#˚ yêfi¯fl+. ø£wüºø±\+˝À πs&çjÓ÷
‘·TbòÕqT Ç+ø± rÁe+ nsTT+~. Ç+{Ï #·T≥÷º Ä<Û ë s¡ + . $T–*q Á|ü | ü + #· + ˝À @$T e÷≈£î <ë]#·÷|æ+~. πs&çjÓ÷ n+~+∫q
˙fi¯ ó fl. e÷ Á>±eT+ ˙{Ï ˝ À eTTì– »s¡T>∑T‘√+B e÷≈£î Ä ø£wüº düeTj·T+˝À kÕj· ÷ ìï y˚ T + m|ü Œ {Ï ø ° eTs¡ ∫ b˛+.
b˛j˚T≥+‘·>± es¡¸+. $<äT´‘Y düs¡|òüsê ‘Ó*j·T#˚dæ+~ ˇø£ÿ πs&çjÓ÷H˚. πs&çjÓ÷˝À uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À ≈£L&Ü Á|ü»\ J$‘ê\≈£î sπ &çj÷Ó
Ä–b˛sTT+~. ø±s¡T Nø£{Ï. e÷ Ç+{À¢ Hê ‘· T bò Õ qT dü e Tj· T +˝À rdü T ø√yê*‡q yÓ \ T>∑ T \T |ü + #· T ‘· ÷ H˚ ñ+&Ü\ì
‘·*<ä+Á&ÉT˝ÒyÓ÷ ô|<ä› ej·TdüT‡ yêfi¯ófl, C≤Á>∑‘·Ô\T <ëì rÁe‘·, <ëì >∑eTHêìï ø√s¡T≈£î+≥THêïs.μμ ` u≤\düTÁãVü≤àD´+.
|æ\¢˝ÒyÓ÷ eTØ ∫qïyêfi¯ófl. @+#˚j·÷˝À >∑T]+∫q düe÷#êsêìï #ÓãT‘·÷H˚ ñHêïs¡T. MLC, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ.
~≈£îÿ‘√#·ì dæú‹. düπs, @<Ó’‘˚ n<äe⁄‘·T+<äì, πs&çjÓ÷˝À e#˚à Á|ü‹ e÷{≤ y˚T+ÁX¯<ä∆>±

eTq$
πø+Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·« |üìrs¡Tô|’ Á|ü»\T ‘·eT dü÷#·q\qT mygov.in yÓuŸôd{
’ Ÿ <ë«sê |ü+|üe#·TÃ ˝Ò<ë
1800 117 800 ({À˝Ÿ Á|ò)” HÓ+ãs¡T≈£î ‘Ó*j·T#˚jT· e#·TÃ.

jÓ÷»q 2017 »qe] 41

 $|ü‘·TÔ qcÕº\T
$|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D ` n+‘·sê®rj·T <äèwæº ø√D+
n+‘·sê®rj·T Á|üD≤[ø£\T,
$<ÛëHê\T, |ü<øä∏ ±\T m≈£îÿe>±
$|ü‘T· Ô qwüº ìyês¡D ~X¯>±
ñ+{≤sTT. qcÕºìï m˝≤¬>H’ ê
‘·–+Z ∫ n_Ûeè~∆øÏ ø=\e÷q+>±
ñ+&Ü\ì bÕ≥T|ü&TÉ ‘·THêïsTT.
n+<äT˝À ˇø£ n+X¯+
n&É+¶ ≈£î\qT m<äTs√ÿe&É+.
Ç|üŒ{Ïø° düŒwü+º >± ‘Ó\TdüTqÔ ï
n+X¯+ @+≥+fÒ eTq≈£î ñqï
nedüs+¡ $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D qT+&ç
$|ü‘T· Ô qwüº ìs¡«Vü≤D yÓ|’ ⁄ü ø£~*
M˝…q’ +‘· m≈£îÿe n_Ûeè~∆
|ü<øä∏ ±\T s¡÷bı+~+∫ $|ü‘T· Ô
qwüº ìs¡«Vü≤DqT düeTs¡e∆ +‘·+>±
neT\T #˚j÷· \ì!
ø£eT˝Ÿ øÏc˛sY, C≤rj·T $|ü‘·TÔ ÁbÕ~Ûø±s¡ dü+düú düuÛÑT´\T, q÷´ &Ûç©¢.
42
düTdæúsê_Ûeè~∆
>∑&ç∫q ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï nDTu≤+ãT\ <ë&ç, uÛÑ÷ø£+bÕ\T, düTHêMT
$|ü‘·TÔ\T dæús¡yÓTÆq n_Ûeè~∆¬ø’ eTq+ #˚düTÔqï ˝≤+{Ï $|ü‘·TÔ\ì ø£\T|ü⁄≈£îì »bÕHé <˚XÊìï
Á|üj·T‘êï\qT n&ÉT¶ø=&ÉT‘·THêïsTT. yê{Ï 2011 es¡≈î£ ≈£î~ù|XÊsTT. n˝≤π> 2005˝À
$esê\qT á >∑D≤+ø±\ <ë«sê ‘Ó\TdüT dü+uÛÑ$+∫q Vü≤]πøHé ø£Á‹Hê, 2003˝À
ø√e#·TÃ. e&É>±\TŒ\ Á|üu≤Û yêìøÏ j·T÷s¡|˝t À 70 y˚\
>∑&É∫q 20 @fi¯¢˝À¢ <ë<ë|ü⁄>± 1.35 eT+~ ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒe&É+ BìøÏ ì<äsÙ¡ q+.
$T*j·Tq¢ Á|ü»\T Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ\ e\q ø£ ˙ dü k˛Ô e T‘· ˝ Ò ì <˚ X Ê\ô|’
eTs¡ D Ï + ∫q≥T¢ >∑ D ≤+ø±\T dü Œ wü º + nbÕs¡yÓTÆq Ä]∆ø£ uÛ≤sêìøÏ ‘·s¡T#·T>± e#˚Ã
#˚düTÔHêïsTT. Ç+<äT˝À dü>±ìøÏ ô|’>± Á|ü»\T $|ü‘·TÔ\T ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT. ¬s+&ÉT
uÛÑ÷ø£+bÕ\ e\q eTs¡DÏ+∫q≥T¢ n+#·Hê. <äXÊu≤›\≈£î ô|’>± ‹]– ‹]– |ü⁄qsêeè‘·+
$T–*q eTs¡ D ≤\T Ç‘· s ¡ yê‘êes¡ D ne⁄‘·Tqï á $|ü‘·TÔ\T dæús¡yÓTÆq n_Ûeè~∆
|ü]dæú‘·T\T, $|ü‘·TÔ\ e\q dü+uÛÑ$+∫q$. πs≥T‘√qTqï <˚XÊ\ Á|üj·T‘êï\ìïs{Ï˙
Ç+<äT˝À n~Ûø£ dü+K´˝À eTs¡D≤\T dü«\Œ, ìØ«s¡´+ #˚düTÔHêïsTT.
eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰ Ä<ëj·T+ ñqï <˚XÊ\˝À e÷s¡T‘·Tqï $|ü‘T· \Ô qwüº dü«uÛ≤e+
dü+uÛ$Ñ +∫qy˚. n+<äTHê eTTK´+>± n‘·´+‘·
yê‘êes¡D e÷s¡TŒ\T nH˚ |ü<+ä H˚&TÉ
ù|<ä <˚XÊ\T #ê˝≤ ô|<ä›äyÓTT‘·Ô+˝À ÁbÕD
$|ü ‘ · T Ô \ T ô|s¡ T >∑ T ‘· ÷ ñ+&É ≥ + e\q
qcÕºìï #·$#·÷&Ü*‡ edüT+Ô ~. Á|ü‹ $|ü‘T· øÔ °
$|ü‘·TÔ\øÏ ø=\e÷q+>± e÷]+~. ˇø£ 50
á <˚XÊ\T <ë<ë|ü⁄>± \ø£å eT+~ »HêuÛ≤ì
dü+e‘·‡sê\ Ä<Ûësê\qT |ü]o*+∫ #·÷ùdÔ
ø√˝ÀŒ‘·THêïsTT.
á $wüj·T+ ne>±Vü≤q≈£î edüTÔ+~.
nsTT‘˚, u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q Á>±|òt 1 Á|üø±s¡+ á $|ü‘·TÔ\T
<˚XÊ\T ≈£L&Ü á $|ü‘·TÔ\ Á|üuÛ≤yêìï eTTK´+>± eT÷&ÉT s¡ø±\T>± ñ+≥THêïsTT.
ìs√~Û + #· ˝ Ò ø £ b ˛‘· T HêïsTT. eT÷&É T n$ uÛÑ÷ø£+bÕ\T, es¡<ä\T, ‘·TbòÕqT\T.
E-mail: kkishore@ndma.gov.in
jÓ÷»q 2017 »qe]
 eTj·THêàsY˝À ªªq]Zdtμμ ‘·TbÕqT, 2010˝À
ôV’≤‹˝À uÛÑ÷ø£+|ü+ #ê˝≤ ô|<ä› Á|üø£è‹
$|ü‘T· \Ô T. M{Ï˝À Á|ü‹ $|ü‘T· ˝Ô ÀqT <ë<ë|ü⁄>±
uÛÑ÷ø£+bÕ\T \ø£å eT+~øÏ ô|’>± Á|ü»\T eTs¡DÏ+#ês¡T.
es¡<\ä T
ñô|Œq\T
á dü+>∑‘·T\T n˙ï dü÷∫düTÔqï $<Ûä+>±
m≈£îÿe Á|üuÛ≤e+, ‘·≈£îÿe kÕs¡T¢ sêe&É+
ø£ì|ædTü qÔ ï~. 21e X¯‘êã›+˝À ≈£L&Ü m≈£îÿe
kÕú s TT˝À eTs¡ D ≤\T dü + uÛ Ñ $ +#êsTT.
Á|üuÛÑT‘ê«\T ô|<ä› $|ü‘·TÔ\qT ‘·–Z+#·&ÜqøÏ
(Á>±|òt 1 Ç.m+.&ç.m.{Ï 2016 qT+∫ ùdø£s¡D) nedüs¡yÓTÆq $wüj·÷\ô|’ dü+<äsꓤqTkÕs¡+
Á|ü|ü+#·yê´|üÔs>± 1966 ` 2015 eT<Ûä´ @s¡Œ&çq $|ü‘·TÔ\ dü+K´ |ü<øä∏ ±\T s¡÷bı+~+#ê*.
>∑&ç∫q 50 @fi¯¢ ø±\+˝À (1966`2015) düe÷+‘·s¡ $sêeT+˝À ˝Ò<ë e´e~Û˝À ˇπø $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D˝À uÛ$Ñ wü´‘Y Á|üD≤[ø£\T
ô|s¡ T >∑ T ‘· T qï uÛ Ñ ÷ ø£ + bÕ\T, es¡ < ä \ T, ø±s¡´Áø£eT+˝≤ ñqï~. @~ @yÓTÆHê ≈£L&Ü 2005 qT+&ç 2015 es¡≈£î Á|ü|ü+#·
‘·TbòÕqT˝Ò BìøÏ düŒwüyº TÓ qÆ Á|üe÷DÏø+£ . Çø£ÿ&É Ç$ >∑&É∫q 20 @fi¯¢˝À¢ (ñ<ëVü≤s¡D≈£î yê´|üÔ+>± $|ü‘·TÔ qwüº ìyês¡D≈£î @ $<Ûä+>±
#ê˝≤ s¡ø±˝…’q ø±s¡D≤\T ñHêï, ì]›wüºyÓTÆq 2004, 2008, 2010) •Ksêìï ‘êπø #·s´¡ \T rdüTø√yê˝À ôV≤’ >√ #·s´¡ ‘Ó*j·TCÒd,æ
ìy˚<ä≈£\ Á|üø±s¡+ yê‘êes¡D dü+ã+~Û‘· es¡≈£î yÓfi≤¢sTT. n+‘·ø£+fÒ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± neT\T #˚ k ˛Ô + ~. 2015 e÷]Ã˝À
rÁeyÓTqÆ |üsê´es¡D $HêX¯q+ »s¡T>∑T‘·T+~. 1970, 1980 dü+e‘·‡sê\˝À •Ksêìï n+‘·sê®rj·T düe÷»+ n+‘ê ø£\dæø£≥Tº>±
(ñ<ëVü≤s¡D≈£î e÷eT÷\T es¡¸bÕ‘·+ ≈£L&Ü ‘êø±sTT (ñ<ëVü≤s¡D≈£î 1970, 1976, »bÕHé˝Àì ôd+&ÜjYT y˚~ø£>± $|ü‘·TÔ qwüº
m≈£îÿe es¡<\ä ≈£î ø±s¡D+ ne⁄‘·T+~). #ê˝≤ 1981). nsTT‘˚ eTq kÕ<Ûës¡D >∑D≤+ø±\T ìyês¡D≈£î ø°\ø£yÓTÆq ìs¡íj·÷*ï rdüT≈£î+~.
eT+~ Á|ü»\T es¡<ä\T, ‘·TbòÕqT |”&ç‘· yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤ eTs¡D≤\ rs¡T ìC≤ìøÏ á düe÷y˚X¯+˝À <˚XÊ\˙ï 2015 qT+∫
ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìedædüTÔHêïs¡T. ‘·>T∑ ‘Z ÷· ñ+~. Ç~ BìøÏ ø±s¡D+ ôV≤#·Ã]ø£ 2030 es¡≈£î ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ëìï <ä‘·Ô‘·
rdüT≈£îHêïsTT. $|ü‘·TÔ eTT|ü ìyês¡D≈£î
ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+. (mdt.m|ò.t &ç.ÄsY.ÄsY.)
Á|üø±s¡+ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ñqï b˛ø£&É\T,
nìï K+&Ü˝À¢ Á|üdTü ‘Ô · $<ÛëHê\T ‘Ó*dæqy˚. eTTK´+>± qwüº
ìyês¡D≈£î ‘·–q #·s¡´\T rdüTø√e&ÜìøÏ
mHé . m|ò t . &ç . ÄsY . ÄsY . $dü Ô ] +#· ã &ç + ~.
Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± m+‘· eT+~ Á|ü»\T
$|ü‘·TÔ\ Á|üuÛ≤yêìøÏ >∑T] nj·÷´s¡T, m+‘·
Ä]∆ø£ qwü+º , eTÚ[ø£ qcÕº\T dü+uÛ$Ñ +#êjÓ÷
Á>±|ò`t 2: 1966`2015 eT<Û´ä Á|üøè£ ‹ yÓ|’ Øü ‘ê´\ e\¢ Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± eTs¡D+Ï ∫q yê] dü+K´. n+#·Hê y˚dæ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. n<˚ $<Û+ä >±
á mdt.m|òt.&ç. ÄsY.ÄsY. $|ü‘·TÔ ìyês¡D≤
Á>±|òt 2 #·÷|ædüTÔqï Á|üø±s¡+ Á|üø£è‹ |ü<䛑·T\T. eT+∫ dü+ã+<Ûë\T eT]j·TT kÕeTsê∆´ìï Á|üD≤[ø£\T, |ü<ä∆‘·T\ <ë«sê
yÓ’|üØ‘ê´\≈£î dü+ã+~Û+∫, >∑&É∫q 50 m≈£îÿe u≤<Ûä´‘· >∑\ Á|üuÛÑT‘ê«\T yÓTT<ä˝…’q$. ìπs›•düTÔ+~. n+‘·sê®rj·T düVü≤ø±sêìï,
dü+e‘·‡sê\˝À (1966 2015) yÓTT‘·Ô+ @~ @yÓTÆHê Ç~ ìs¡¢øå±´ìøÏ ø±s¡D+ ø±<äT. ÄyÓ ÷ <ëìï ‘Ó \ Tdü T ø=ì yê{Ï ø√dü +
$|ü‘·TÔ\ e\q m+‘· dü+K´˝À eTs¡D≤\T >∑&É∫q 20 dü+e‘·‡sê\˝À Ä eT÷&ÉT Ç‘·s¡ Á|üuÛ≤$‘· <˚XÊ\qT eTT+<äT>±H˚
dü+uÛ$Ñ +#êjÓ÷ $e]düTHÔ êïsTT. Ä qeT÷Hê •Ksê\ m≈£îÿe eTs¡D≤\ rs¡T Á>±|òt˝À ôV≤#·Ã]düTÔ+~. mdt.m|òt.&ç.ÄsY.ÄsY. Ç‘·s¡
#·÷|ædüTÔqï Á|üø±s¡+ ø£∫Ñ·yÓTÆq dü+K´˝À >∑ T ]Ô + #· ã &ç + ~. 2004˝À Væ ≤ +<ä ÷ n+‘·sê®rj·T $<ÛëHê\qT s¡÷bı+~+∫
eTs¡D≤\ rs¡T ø=ìï @fi¯¢≈£î ˇø£kÕ] #ê˝≤ eTVü ‰ dü e TTÁ<ä + ˝À dü T HêMT, 2008˝À yê{Ï ì 2015˝À neT\T #˚ d ü T ≈£ î +~.

jÓ÷»q 2017 »qe] 43

<ëì‘√bÕ≥T $|ü ‘ · T Ô qwü º ìyês¡ D \ø£´å + 4 \ø£´å + 14.2
ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ≈£L&Ü >∑T]Ô+∫+~. 17 düTdæús¡ dü$Tà[‘· eT]j·TT düe÷qyÓTÆq HêD´‘· $e]+#˚ n+X¯+ @$T≥+fÒ dæús¡yÓTÆq
n_Ûeè~∆ \øå±´\˝À 10 $|ü‘·TÔ Á|üe÷<ä >∑\ #·<äTe⁄\T n˝≤π> J$‘· ø±˝≤ìøÏ n_Ûeè~∆ ìs¡«Vü≤D s¡ø£åD n<˚ $<Ûä+>±
ìyês¡D≈£î, ìs¡«Vü≤D≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚ H˚s¡TÃ≈£îH˚ neø±XÊ\ô|’ Á|ü#ês¡+. yê{Ïì ã˝Àù|‘·+ #˚dæ düeTTÁ<ä »˝≤\T,
nsTT ñ+{≤sTT. $esê\T á ÁøÏ+~ $<Û+ä >± \ø£´å + 4.7 rs¡ ÁbÕ+‘ê\T, yê‘êes¡D e÷s¡TŒ\T.
ñHêïsTT. #·<äTe⁄ø√e&ÜìøÏ ‘·–q neø±XÊ\T, $|ü ‘ · T Ô qcÕº ì ï ‘· – Z + #˚ $<Û ä + >±
$|ü‘T· Ô qwüº ìyês¡D˝À düTdæsú ê_Ûeè~∆ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·&É+ <ë«sê dæús¡yÓTÆq Äs√>∑ ´ ø£ s ¡ y Ó T Æ q dü T s¡ ø Ï å ‘ · y Ó T Æ q rs¡
\øå±´\T n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·&É+ ÁbÕ+‘êìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+.
\ø£´å + 1 \ø£´å + 6 \ø£´å + 15
\uÛÑ´‘· eT]j·TT dæús¡yÓTÆq ˙{Ï ìs¡«Vü≤D s¡øÏå+#·&É+, |ü⁄qs¡T<ä›]+#·&É+ eT]j·TT
ù|<ä]ø±ìï eT÷˝≤\ qT+&ç ô|øÏ*s∫ n˝≤π> n+<ä]øÏ bÕ]X¯ó<ä∆´+.
y˚jT· &É+. uÛÑ÷>√fi¯ |üsê´es¡D e´edüú\ dæús¡yÓTÆq
\ø£´å + 6.6 yê&ÉTø£. n&Ée⁄\ dæús¡yÓTÆq ìs¡«Vü≤D,
1.5 eTTK´+>± >∑T]Ô+#ê*‡q $wüj·T+ Ç~ ˙{Ï ì\«\≈£î dü+ã+~Û+∫q~ m&ÜØø£s¡Dô|’ b˛sê≥s. uÛÑ÷$T ø√‘·qT
@$T{+fÒ Á|ü | ü + #· dü e ÷#ês¡ + eT+∫ ˙{Ïì uÛÑÁ<ä|üs¡#·&É+, ˙{ÏøÏ Ä|ü&É+ n˝≤π> Je yÓ’$<ä´ qcÕºìï
á.m+.&ç . m.{Ï . nqT≈£ L ˝+>± dü + ã+~Û + ∫q $|ü ‘ · T Ô \ qT m˝≤ Ä|ü&É+.
$|ü ‘ · T Ô \ ì |ü ] >∑ Dq˝ÀøÏ rdü T ≈£ î H˚ m<ä T s√ÿyê˝À ‘Ó * |æ kÕeTsê∆ ´ ìï
$|ü‘·TÔ\T, qcÕº\T, eTs¡D≤\ rs¡T \ø£å´+ #·s¡´ 15.1 qT+∫ 15.4
ô|+#·T‘·T+~. eT]j·TT 15.9 düŒwü+º >± ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï<˚eT+fÒ
eT]j·TT n+‘·{≤ m+‘· eT+~ Á|ü»\T \ø£´å + 9
Á|üuÛ≤$‘·+ nj·÷´s√ ‘Ó\TdüTø√e&É+. n&Ée⁄\ ìs¡«Vü≤D, |ü⁄qs¡T<äs∆ D¡ , uÛ÷Ñ kÕsêìï,
eTÚ[ø£, bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡D, Ä$wüÿs¡D ø±bÕ&É≥+ uÛÑ÷ø√‘·qT ‘·–Z+#·&É+, |üs¡«‘·
\ø£´å + 2 ô|+|ü⁄ì Áb˛‘·‡Væ≤s#·&É+. ÁX‚DT\qT ø±bÕ&ÉT‘·÷ Je yÓ’$<Ûë´ìøÏ qwüº+
Äø£*øÏ eTT–+|ü⁄. ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘·, \ø£´å + 9.1 yê{Ï\¢≈£î+&Ü #·÷dæ ôd+&ÜjYT ˇ|üŒ+<ä+˝À
b˛wüø±\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ eT]j·TT eTÚ*ø£ edü‘·T\T bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡D #Ó | æ Œ q≥T¢ > ± yê‘êes¡ D dü e T‘· T ˝≤´ìï
dæ ú s ¡ y Ó T Æ q e´ekÕj· ÷ ìï ô|+bı+ Ä$wü ÿ s¡ D \≈£ î dü + ã+~Û + ∫ s¡ ø £ å D |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åDì ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷
~+#·&+É . ø£ * Œ+#· & É + eT]j· T T eTÚ[ø£ $|ü‘·TÔ\ qwüº ìyês¡D #˚j·T&É+.
\ø£´å + 2.4 dü < ä T bÕj· ÷ \ ø√dü + ô|≥Tº ã &É T \T ô|’q $e]+∫q Ä<Ûësê\ e\q
ô|≥º&+É . düŒwüº+>± ‘Ó\TdüTÔqï<˚eT+fÒ n+‘·sê®rj·T
yÓ+≥H˚ nedüsy¡ TÓ qÆ Ä<ÛTä ìø£ |ü<‘›ä T· \˝À \ø£´å + 11
Á|üD≤[ø£\T, $<ÛëHê\T, |ü<∏äø±\T m≈£îÿe>±
$|ü ‘ · T Ô qwü º ìyês¡ D , yê‘êes¡ D
|ü≥Dº ≤_Ûeè~∆, ÄyêkÕ\T : á \ø£´å +˝À $|ü‘·TÔ qwüº ìyês¡D ~X¯>± ñ+{≤sTT.
nqTdü+<Ûëq+, e´ekÕj·÷ìøÏ dü¬s’q
|ü≥Dº eTT]øÏyê&É\qT n_Ûeè~∆ #˚dæ ô|ø’ Ï qcÕº ì ï m˝≤¬ > ’ H ê ‘· – Z + ∫ n_Û e è~∆ ø Ï
|ü<䛋˝À ô|≥Tºã&çì Áb˛‘·‡Væ≤+∫ #·T≥Tº
rdüT≈£îsêe&É+ n˝≤π> $|ü‘·TÔ\ e\q ø=\e÷q+>± ñ+&Ü\ì bÕ≥T|ü & É T
|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\˝À eT+∫ ÄVü‰s¡
e#˚à kÕ+|òæTø£, Ä]∆ø£ qcÕº\qT uÛÑØÔ ‘·THêïsTT. n+<äT˝À ˇø£ n+X¯+ n&É+¶ ≈£î\qT
ñ‘êŒ<äq yÓTT<ä˝…’q$.
#˚ d ü T ≈£ î H˚ ˝ ≤ #˚ j · T &É + eTÚ[ø£ m<äTs√ÿe&É+. Ç|üŒ{Ïø° düŒwüº+>± ‘Ó\TdüTÔqï
\ø£´å + 3 dü<äTbÕj·÷\qT yÓTs¡T>∑T|ü]∫ |ü≥ºD n+X¯+ @+≥+fÒ eTq≈£î ñqï nedüs¡+
Äs√>∑´yÓTÆq J$‘ê\qT ìsê∆]+#·&É+ Á|ü»\ ù|<ä]ø±ìï ìs¡÷à*+∫ ôd+&ÜjYT $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D qT+&ç $|ü‘T· Ô qwüº ìs¡«Vü≤D
eT]j· T T nìï ej· T dü T ‡\ yê] ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡+ Á|ü|ü+#·+ n+‘·{≤ yÓ’|ü⁄ ø£~* M˝…’q+‘· m≈£îÿe n_Ûeè~∆
$ø±dü e +‘· y Ó T Æ q Jeq $<Û ë Hêìï ñqï q>∑sê\qT düTs¡ø‘åÏ +· >± #˚dæ uÛÁÑ <ä‘· |ü < ∏ ä ø ±\T s¡ ÷ bı+~+∫ $|ü ‘ · T Ô qwü º
s¡÷bı+~+#·&É+ <ë«sê yÓTs¡T¬>’q Jeq >∑\ q>∑sê\T>± s¡÷|ü⁄~~›, nø£ÿ&É ìs¡ « Vü ≤ DqT dü e Ts¡ ∆ e +‘· + >± neT\T
Á|üe÷D≤\T ìsê∆]+#·&É+. ìedæ+#˚ Á|ü»\≈£î uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&É+. #˚j÷· \ì!

44 jÓ÷»q 2017 »qe]

 Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ\T
u≤~Û‘T· \ eTH√<Ûs’Ó ´¡ + ô|+#˚˝≤ $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D
$|ü‘T· Ô m<äTs¬ q’ ‘·sê«‘· Á|ü»\T
‘·sT¡ #·T>± ‘·eT s¡øDå£ ø√dü+ ñqï
e´edü\ú ô|H’ ê ∫e]øÏ düe÷»+ô|H’ ê
qeTàø£+ ø√˝ÀŒe&É+ düV≤ü »+.
n+<äT#˚‘· $|ü‘T· Ô
dü+uÛ+Ñ $+∫q|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ
‘ê‘êÿ*ø£ edü‹ ø£*Œ+#·&+É ‘√
bÕ≥T C≤&É ‘Ó*j·Tì yê] ≈£î≥T+ã
düuTÑÛ ´\qT, Ä‘·à ã+<ÛTä e⁄\qT
ø£qT>=q&É+˝À düV‰ü j·T |ü&+˚ <äT≈£î
düe÷#ês¡ øπ +Á<ë\T @sêŒ≥T
#˚jT· &É+ <ë«sê yê]˝À e´øÏ>Ô ‘∑ ·
uÛÁÑ <ä‘· uÛ≤e+ ø£*Œ+#ê*. uÛ≤<Û|ä &ü ~˚
yês¡T ˇø£ÿsπ ø±<äì, yê]˝≤+{Ï
yês¡T Ç+ø± ñHêïs¡ì uÛ≤eq
ø£*>π +<äT≈£î ‘√&ÉŒ&Ü*.
&܈ˆ Vü≤]Vü≤s¡Hé, yÓ’<ä´ ì|ü⁄DT\T, q÷´ &Ûç©¢. E-mail: hariharandr56@gmail.com
nsÁ;Hé U≤Hé, Áb˛Á>±s ø√`Ä]¶H˚≥sY, SPYM dü«#·Ã¤+<ä dü+düú, q÷´ &Ûç©¢.
jÓ÷»q 2017 »qe]
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ‘·s¡#·T es¡<ä\T, <äT]“¤ø£å+,
‘·TbòÕqT\T, uÛ÷Ñ ø£+bÕ\T, dü÷HêMT\T, e+{Ï
Á|üø£‹ $|ü‘·TÔ\≈£î >∑Ts¡j˚T´ neø±XÊ\T
ñqï <˚X+¯ . <˚X+¯ ˝À mø£ÿ&√ nø£ÿ&É dü+uÛ$Ñ +#˚
á $|ü‘·TÔ\T m≥Te+{Ï ‘ês¡‘·e÷´\T
˝Ò≈î£ +&Ü e´≈£î\Ô +<ä]ô|H’ ê Á|üu≤Û e+ #·÷|ü⁄‘·÷
ñ+{≤sTT. Á|üø£ ‹ $|ü‘T· \Ô T ˇø£ m‘·sÔ TT‘˚..
eTs√yÓ’|ü⁄, ñÁ>∑yê<ä Á>∑÷|ü⁄\T bÕ\Œ&˚
Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\T ≈£L&Ü ÁbÕDqcÕºìøÏ,
Á|ü C ≤ dü e T÷Vü ‰ \qT n#˚ ‘ · H êedü ú ˝ À
|ü&˚j·T&ÜìøÏ Á|üC≤ÁX‚j·TdüT‡qT, e÷qdæø£
Äs√>±´ìï <Ó ã “rj· T &ÜìøÏ , kÕe÷õø£
Á|ü‹wüº+uÛÑq≈£î <ë]rdüTÔHêïsTT. eTTK´+>±
Á|üø£ ‹ $|ü‘T· \Ô T, nkÕ+|òTæ ø£ X¯≈î£ \Ô <äTX¯Ãs¡´\
e\¢ n‹>± Vü‰ì bı+<˚ esêZ\≈£î s¡ø£åD
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ á kÕeTs¡∆´+, düqï<ä∆‘·
nedüs+¡ . $|ü‘T· Ô ìs¡«Vü≤D˝À uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«
$<Ûëq+ e÷]q|üŒ{Ïø,° u≤~Û‘· esêZ\, e´≈£î\Ô
<Óã“‹qï e÷qdæø£ ôdúÌsê´ìï, e÷qdæø£
Äs√>±´ì ≈£î<äT≥|üs¡Ã&É+ô|’Hê yê]˝À
ìã“s¡+ ì+|ü&É+ ô|’Hê á $<Ûëq+ <äwæº
ô|{Ϻq≥T¢>± ˝Ò<äT. n+<äT#˚‘· düeTj·÷ìøÏ
düø±\+˝À ‘·–q CÀø±´\ <ë«sê Á|ü»\T
$|ü‘·TÔ\ e\¢ ø£*π> cÕø˘\ qT+∫ ‘·«s¡>±
ø√\T≈£îH˚˝≤ ÁX¯<ä∆ rdüTø√yê*‡q nedüs¡+
m+‘Ó’Hê ñ+~.
düVü‰j·T, s¡ø£åD #·s¡´\T
ÁbÕD≤\≈£î, ÄdüT\Ô ≈£î, JeH√bÕ<ÛTä \≈£î
qwüº+ ø£*–+#˚ $|ü‘·TÔ\T, $<Ûä«+düø£s¡
dü+|òTü ≥q\ e\¢ Á|ü»\≈£î ø£*>π ø£cÕº\T, yê]
Jeq+ô|’ |ü&˚ Á|üuÛ≤yê\T, yê] Á|ües¡Ôq˝À
#√≥T #˚düT≈£îH˚ e÷s¡TŒ\T $$<Ûä kÕúsTT˝À
ñ+{≤sTT. düeTj·÷ìøÏ ‘·–q C≤Á>∑‘·Ô\T,
düVü≤ø±s¡+ ˝Òø£b˛e&É+ e\¢ ø£*π> nqsê∆˝Ò
m≈£îÿe. e´≈£îÔ\ $wüj·T+˝À Ç~ ‘·eT≈£î
Á|æ j · T yÓ T Æ q yê]ì ø√˝ÀŒe&É + . ˝Ò < ë
≈£î≥T+u≤H˚ï qwüºb˛e&É+ ø±e#·TÃ. ˝Ò<ë
ÄÁX¯jT· + ø√˝ÀŒe#·TÃ. J$‘·+ ô|H’ ê, uÛ$Ñ wü´‘Y
ô|’Hê ÄX¯ e<äT\T≈£îH˚ HÓ’sêX¯´+ ≈£î&Ü
n\TeTTø√e#·TÃ. JeH√bÕ~Û ø√˝ÀŒe#·TÃ.
M≥ìï+{ÏøÏ $T+∫ Ä‘·à$XÊ«kÕìï, ‘·eT X¯øÔÏ
kÕeTsê∆´\ô|’ qeTàø±ìï ≈£L&Ü ø√˝ÀŒe#·TÃ.
ø£qTø£ n˝≤+{Ï yÓ’|üØ‘ê´\ düeTj·T+˝À
eTìwæøÏ e÷qdæø£ ã\+ #˚≈£Lπsà ‘·ø£åD
CÀø£´+ nedüs¡+, nìyês¡´+.
$|ü‘T· Ô dü+uÛ+Ñ $+∫ q|ü⁄Œ&ÉT u≤~Û‘T· \
‘·øDå£ Ä#·sD¡ ≤‘·àø£ nedüsê\ô|’ <äwæº ô|{≤º*.
yê] ‘ê‘êÿ*ø£ edü‹ ø£*Œ+#·&É+‘√ bÕ≥T
C≤&É ‘Ó*j·Tì yê] ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\qT, Ä‘·à
ã+<Û ä T e⁄\qT ø£ q T>=q&É + ˝À dü V ü ‰ j· T
|ü&˚+<äT≈£î düe÷#ês¡ πø+Á<ë\T @sêŒ≥T
#˚jT· &É+ <ë«sê yê]˝À e´øÏ>Ô ‘∑ · uÛÁÑ <ä‘· uÛ≤e+
45
ø£ * Œ+#ê*. yê]øÏ Ç‘· s ¡ uÛ ≤ ~Û ‘ · T \‘√
dü+ã+<Ûë\T @s¡Œ]à uÛ≤<Ûä|ü&˚~ yês¡T ˇø£ÿπs
ø±<äì, yê]˝≤+{Ï yês¡T Ç+ø± ñHêïs¡ì
uÛ≤eq ø£*π>+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&Ü*. n|ü⁄Œ&ÉT
ˇø£]ø=ø£s¡T <ÛÓ’s¡´+ #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚ |ü]dæú‹
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. ˇø£]ø=ø£s¡T kÕj·T+ ≈£L&Ü
#˚dTü ø√>∑\T>∑T‘ês¡T.
eTqdüTqT ø£+>∑Bùd |òüT≥q, ˝Ò<ë
$|ü‘·TÔ dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·÷ e´≈£îÔ\≈£î
ÁbÕ<Ûä$Tø£ yÓ’<ä´ ∫øÏ‘·‡ n+~+#·&É+, Ç‘·s¡
nedüsê\qT rs¡Ã&É+‘√ bÕ≥T yês¡T s√p
yê] kÕ<Ûës¡D Jeq+ kÕ–+#·>\∑ s√.. ˝Òs√..
n+#·Hê y˚j·÷*. yês¡T |üP]Ô>± e÷eTT\T
kÕúsTTøÏ ø√\T≈£îH˚ es¡≈£î nedüs¡yÓTÆq
#˚j·T÷‘· n+~+#ê*. ≈£î≥T+ã+ qT+∫
düe÷»+ qT+∫, yê] C≤Á>∑‘\Ô· T #·÷ùd yê]
qT+∫ ôd’‘·+ yê]øÏ nbÕ´j·T‘·, nqTsê>∑+,
n+&É<+ä &É\T nedüs+¡ . ny˚ Ä e´øÏÔ ‘·«s¡>±
kÕ<Ûës¡D dæ‹ú øÏ sêe&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|&ü ‘É êsTT.
n#·s¡D≤‘·àø£+>± $|ü‘·TÔ düeTj·÷˝À¢
nedüs¡eTj˚T´ CÀø±´\T u≤~Û‘·T\ Ä˝À#·Hê
|üs¡yÓTÆq nedüsê\qT ã{Ϻ ñ+{≤sTT. yês¡T
dü«j·T+>± #Ó|⁄ü Œ≈£îH˚ ø£cÕº\qT, u≤<Û\ä qT ã{Ϻ
yê] uÛÖ‹ø£, e÷qdæø£ dæú‹>∑‘·T\qT n+#·Hê
y˚dæ ‘·>∑T $<Ûä+>± CÀø£´+ #˚düTø√yê*‡
e⁄+≥T+~. á $wüjT· +˝À u≤~Û‘· e´≈£î\Ô qT
eT÷&ÉT Á>∑÷|ü⁄\T>± >∑T]Ô+#·e#·TÃ. ìsêX¯,
ìùdÔ»+, n#˚‘·q Á>∑÷|ü⁄\T>± >∑T]ÔùdÔ me]
$wüj·T+˝À m+‘· C≤Á>∑‘·Ô\T nedüs¡yÓ÷....
ìsê∆]+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. ‘·<qä T>∑TD+>±
ÁbÕ<Ûëq´‘· Áø£eT+˝À CÀø£´+ #˚düTø√e#·TÃ.
yÓTT<ä{Ï Á>∑÷|ü⁄ e´≈£îÔ\T- »]–q
|òüT≥q|ü≥¢ $#ês¡+‘√ ñqï≥T¢ ø£qã&É‘ês¡T.
nsTT‘˚ yês¡ T s√E yê] |ü q T\T
e÷eTT\T>±H˚ j·÷+Á‹ø£+>±H˚ #˚düT≈£î
b˛‘ês¡T. áÁ>∑÷|ü⁄ $wüj·T+˝À m≥Te+{Ï
CÀø£´+ nedüse¡ TT+&É<Tä . nsTT‘˚... ìs¡+‘·s¡
|üs¡´y˚ø£åD e÷Á‘·+ ‘·|üŒìdü].
46
s¬ +&√ Á>∑÷|ü⁄˝À - n~Ûø£ XÊ‘·+ eT+~
Á|ü‘´· ø£+å >± @ ñ|üøs£ D¡ + kÕj·T+ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚
ø£<ä\>∑\T>∑T‘ês¡T. M]øÏ yÓ’<ä´+, ÄVü‰s¡+,
ÄÁX¯ j · T + e÷Á‘· y ˚ T nedü s ¡ + . Ms¡ T
Äs√>∑´+>± ñqï≥T¢ ø£ì|æ+#·øb£ ˛sTTq|üŒ{ÏøÏ
u≤<Ûqä T ‘·–+Z #·T≈£îH˚ Á|üjT· ‘·ï+>± nedüsy¡ TÓ qÆ
ø=ìï |üqT\T #˚dTü ø√>∑\T>∑T‘ês¡T. M] dæ‹ú ì,
|ü ⁄ s√>∑ ‹ ì m|ü Œ {Ï ø £ | ü ⁄ Œ&É T |ü s ¡ ´ y˚ ø Ï å d ü ÷ Ô
ñ+&Ü*. á Á>∑÷|ü⁄˝À eT]ø=+<äsT¡ e´≈£î\Ô T
ìùd»Ô +‘√ @ |ü˙ #˚jT· ≈£î+&Ü ñ+&çb˛‘ês¡T.
|òü*‘·+>± Ms¡T Áø£eT+>± eT÷&Ée Á>∑÷|ü⁄-
n#˚‘·Hêedüú ˝ÀøÏ yÓ[¢b˛‘ês¡T. á ¬s+&√
Á>∑÷|ü⁄ e´≈£îÔ\T ‘·s¡T#·T njÓ÷eTj·T+‘√
düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡ kÕeTsê∆´ìï ≈£L&Ü
ø√˝ÀŒ‘·T+{≤s¡T. <˚ìô|H’ ê <äwæº øπ +ÁBø£]+#·
˝Òø£b˛‘ês¡T. N{Ïø° e÷{Ïø° ∫ø±≈£î |ü&ÉT‘·÷
ñ+{≤s¡T. |”&Éø£\\T edüTÔ e⁄+{≤sTT.
»]–b˛sTTq<ëìH˚ ‘· \ T#· T ≈£ î +≥÷..
$#ê]dü ÷ Ô ñ+{≤s¡ T . Ä‘·  ‘· | ü & É T ‘· ÷
ñ+{≤s¡T. ÄÁ>∑Væ≤dü÷Ô ñ+{≤s¡T. ìsêX¯
ìdü‡Vü≤\≈£î >∑Ts¡e⁄‘ês¡T. ø£\‘· ìÁ<ä, dü]>±Z
‹q˝Ò ø £ b ˛e&É + , ˇ+≥]>± ñ+&Ü\qT
ø√e&É + . me]‘√q÷ e÷{≤¢ & ÜìøÏ
Çwü º | ü & É ø £ b ˛e&É + , ñÁ<Û ˚ ø £ + , uÛ Ñ j · T +
yÓTT<ä˝…’q$ M]øÏ Ç‘·s¡ \ø£åD≤\T.
eT÷&Ée Á>∑÷|ü⁄- n#˚‘·q -e´≈£îÔ\
$wüj·T+˝À yê] J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q
nìï |üqT˝À¢ CÀø£´+ nedüs+¡ . yês¡T ‘·sT¡ #·T
ndüeTs¡‘ú q· T |üP]Ô ìdü‡Vü‰j·T‘·qT Á|ü<]ä Ùdü÷Ô
ñ+{≤s¡T. #·ìb˛yê\H˚ n˝À#·q\T edü÷Ô..
ñ+{≤sTT. ÁuÛeÑ T, eT‹ÁuÛ+Ñ XÊìøÏ >∑Ts¡e⁄‘·÷..
ñ+{≤s¡T. uÛj Ñ T· Áu≤+‘·T\T ne⁄‘·÷ ñ+{≤s¡T.
ø£+– ø£•+∫b˛‘·T+{≤s¡T. Væ≤+kÕ‘·àø£+>±
Á|ü e ]Ô + #· & É + , kı+‘· + >± eT+<ä T \T
rdü T ø√e&É + , n˝≤ÿVü ‰ ˝Ÿ ≈£ î n\yê≥T
|ü&É≥+ e+{Ï e÷s¡TŒ\≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡T.
yÓTT‘·+Ô >± nbÕj·÷\T ø=ì ‘Ó#T· Ã≈£îH˚ $<Û+ä >±
Á|üe]Ôdü÷Ô e⁄+{≤s¡T. Ç≥Te+{Ï yê]ì
>∑T]Ô+∫ yê]øÏ nedüsy¡ TÓ qÆ ÁbÕ<Û$ä Tø£ eT<ä‘› T·
n+~+#ê*. á Á>∑÷|ü⁄ e´≈£îÔ\≈£î <Ó’q+~q
nedüsê˝À¢ dü+|üPs¡í eT<䛑·T, düVü‰j·T+
nedüs¡+ M] $wüj·T+˝À |üP]Ô C≤Á>∑‘·Ô
‘·|Œü ìdü] M]˝À ø=~› eT+~ ø√\T≈£î+≥Tqï
dü ÷ #· q \T ø£ q ã&ç H ê me] dü V ü ‰ j· T +
nedüs¡+ ˝Òì |ü]dæú‹ e#˚à es¡≈£î yê]
$wüj·T+˝À ìs¡+‘·s¡ |ü]o\q, |üs¡´y˚ø£åD,
düVü‰j·T+ ø=qkÕ–+#·ø£ ‘·|üŒ<äT.
e÷qdæø£ Á|ü<ÛäeT ∫øÏ‘·‡ ñ<˚›X¯+-
$|ü‘·TÔ\T, $<Ûë«+kÕ\ e\¢ qwüºb˛sTTq
yê]øÏ, ø£cÕº\T m<äTs¬ H’ ê yê]øÏ ‘·øDå£ + uÛTÑ »+
‘· { Ï º eT<ä › ‘ · T n+~+#· & É + . nsTT‘˚ . .
<äTs¡È≥q\T, $|ü‘·TÔ\ e\¢ e÷qdæø£+>± |ü&˚
Á|üuÛ≤e+ ÁbÕs¡+uÛÑ <äX¯\πø |ü]$T‘·+ ø±<äT.
n≥Te+{Ï nqTuÛÑyê\T Bs¡Èø±\+˝À ≈£L&Ü
e÷qdæø£ Äs√>∑´+ô|’Hê, eTH√uÛ≤yê\ô|’Hê
Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘êsTT. n+<äTπø M{Ï qT+&ç
s¡ ø £ å D ≈£ î eT<ä › ‘ · T nedü s ¡ + . e÷qdæ ø £
ÁbÕ<∏ä$Tø£ ∫øÏ‘·‡ n+~+#·&ÜìøÏ Á|ü|ü+#·
Äs√>∑´ dü+düú eT÷&ÉT ø±sê´#·sD¡ dü÷Á‘ê\‘√
≈£L&çq Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+∫+~. #·÷&ÉT
(\Tø˘), $qT (*»Hé), nqTdüs<Ûëq+ (*+ø˘),
dü÷Á‘ê\‘√ ≈£L&çq á Á|üD≤[ø£ $|ü‘·TÔ\T
@s¡Œ&çq n‘·´edüs¡ düeTj·÷˝À¢ u≤~Û‘·T\
nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± düVü‰j·T s¡ø£åD
#· s ¡ ´ \T #˚ | ü f Ò º + <ä T ≈£ î e÷s¡ Z < ä s ¡ Ù ø£ + >±
ñ+≥T+~.
eTT+<ä T >± dü Œ +~+∫q yês¡ T ,
ÁbÕ<∏ä$Tø£ ùde\+~+#˚ yês¡T, düVü‰j·T
dæã“+~ - $|ü‘·TÔ\≈£î >∑T¬s’q e<äT∆\T,
ejÓ÷»qT\T, |æ\¢\T düVü‰ u≤~Û‘·T\+<ä]øÏ
‘·øDå£ düV‰ü j·T+ n+~+#˚+<äT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ
ø£˙dü eTÚ*ø£ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ø£*–e⁄+&Ü*.
u≤~Û‘· e´≈£îÔ\T ‘·«s¡>± ø√\Tø=ì düVü≤
u≤~Û‘·T\≈£î ≈£L&Ü #˚j·T÷‘· n+~+#·>∑*π>
X¯øÏÔ j·TT≈£îÔ\qT ≈£L&ÉBdüT≈£îH˚ $<Ûä+>± Ms¡T
$|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D˝À ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæ+#ê*.
jÓ÷»q 2017 »qe]
 Á|ü‹≈£L\ yê‘êes¡Ds
eTT+<ädTü Ô yê‘êes¡D ôV≤#·Ã]ø£\T ` düŒ+<äq\T
‘·TbòÕqT rsêìøÏ #˚sT¡ e>±
edüTqÔ ï|ü⁄&ÉT >±* rÁe‘·
ô|s¡T>∑T‘·T+~. dü÷|üsY ôdø’ √¢Hé
rs¡+ <ëfÒ düeTj·T+˝À >±*
y˚>+∑ >∑+≥≈£î 220 øÏ.MT. ø£+fÒ
m≈£îÿe ≈£L&Ü #˚se¡ #·TÃ. Bì
Á|üu≤Û e+‘√ #Ó≥¢ ø=eTà\T
$]–|ü&≥É +, #Ó≥T¢
ô|ø£*+|üã&É≥+, $<äT´‘Y,
düe÷#ês¡ e´edü\ú T <Óã“‹q&É+,
Vü≤À]¶+>∑T\T yÓTT<ä\>∑Tq$ $dæ]
y˚jT· ã&É≥+ »s¡T>∑T‘êsTT.
VüQ<é VüQ<é ‘·TbòÕqT düeTj·T+˝À
$XÊK|ü≥ï+˝À Ç≥Te+{Ï
;Ûu‘ÑÛ ‡· + »]–+~.
¬ø. sêeT#·+Á<äsêe⁄, dü+#ê\≈£î\T, ‘·TbòÕqT ôV≤#·Ã]ø£\ πø+Á<äs, $XÊK|ü≥ï+ (uÛ≤s¡‘·yê‘êes¡D$uÛ≤>∑+)
jÓ÷»q 2017 »qe]
|ü]o\q
$|ü‘·TÔ n+fÒ Á|üuÛ≤$‘· düe÷»+ ‘·q ôV≤#·Ã]ø£ πø+Á<ë\qT ø£*–e⁄+~. q÷´&Ûç©¢
dü«+‘· eqs¡T\qT ñ|üjÓ÷–+∫ uÛÑ]+#· eT]j·TT |üPDÒ\˝À ñqï yê‘êes¡D XÊK
>∑*π> kÕeTsêú´ìï $T+∫q ÁbÕDqwüº+, &ç | ü P ´{° &Ó ’ ¬ s ø£ º s Y »qs¡ ˝ Ÿ Á|ü ‘ ˚ ´ ø£
ÄdæÔqwüº+ eT]j·TT |üsê´es¡D qcÕº\qT |üs¡´y˚ø£åD˝À á $uÛ≤>±\T |üì#˚düTÔHêïsTT.
ø£ * –+#˚ ˇø£ rÁeyÓ T Æ q n+‘· s êj· T +.
uÛ≤s¡‘· rs¡ ÁbÕ+‘ê\qT kÕ<Ûës¡D+>±
Á|ü u Û ≤ $‘· + #˚ ù d Á|ü ø £  ‹ yÓ ’ | ü Ø ‘ê´\T
ñwüíeT+&É\ ‘·TbòÕqT\T, uÛÑ÷ø£+bÕ\T,
dü T HêMT\T, es¡ < ä \ T, ø£ s ¡ T e⁄\÷qT.
$XÊK|ü ≥ ï+˝Àì ‘· T bò Õ qT ôV≤#· à ]ø£ \
π ø +Á<ä e TT Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X Ÿ rs¡ + yÓ + ã&ç
‘·TbòÕqT\≈£î dü+ã+~Û+∫q ôV≤#·Ã]ø£\T
C≤Ø#˚ d ü T Ô + ~. $|ü ‘ · T Ô ìs¡ « Vü ≤ ≈£ î \≈£ î
Á|ü‹≈£L\ yê‘êes¡D+ >∑T]+∫ eTT+<ädüTÔ
ôV≤#· à ]ø£ \ T, Á|ü ‹ ≈£ L \ yê‘êes¡ D ∫Á‘·+`1
|ü]D≤e÷\ >∑T]+∫q $esê\T n+<ä#˚j·T ‘·TbòÕqT\T yê{Ï rÁe‘· Ä<Ûës¡+>±
ã&É‘êsTT, rdüTø√e\dæq #·s¡´\T dü÷∫+#· ÁøÏ+~ $<Û+ä >± eØZø]£ +#·ã&çHêsTT
ã&É‘êsTT. ‘·TbòÕqT\T uÛ≤s¡‘· rsêìï @{≤ >±*y˚>∑+ øÏ MT/>∑+
¬s+&ÉTkÕs¡T¢ nq>± @Á|æ˝Ÿ-y˚T e÷kÕ\T yêj·TT>∑T+&É+ < 31 - 50
eT]j· T T nø√º ã sY qT+&ç &ç ô d+ãsY rÁe yêj·TT>∑T+&É+ 51 - 62
e÷kÕ\˝À ‘êπø neø±X¯+e⁄+~. uÛ≤s¡‘· ‘·TbòÕqT 63 - 88
yê‘êes¡D $uÛ≤>∑+ eTT+usTT, ø√˝Ÿø£‘ê, rÁe ‘·TbòÕqT 89 - 117
#ÓHÓ’ï\˝À ÁbÕ+rj·T ‘·÷bòÕqT ôV≤#·Ã]ø£ n‹rÁe ‘·TbòÕqT 118 - 166
π ø +Á<ë\T eT]j· T T nVü ≤ à<ëu≤<é , ô|qT ‘·TbòÕqT 167-221
uÛ Ñ T eH˚ X ¯ « sY , $XÊK|ü { ≤ï\˝À ‘· T bò Õ qT Á|ü#·+&É ‘·TbòÕqT > = 222
E-mail: cwcvsk@gmail.com
47
 ÁbÕ<˚•ø£ ‘·TbòÕqT ôV≤#·Ã]ø£\ øπ +Á<ë\T (ACWC) dü÷|üsY ôd’ø√¢Hé rs¡+ <ëfÒ düeTj·T+˝À
>±* y˚>∑+ >∑+≥≈£î 220 øÏ.MT. ø£+fÒ
ôV≤#·Ã]ø£\ øπ +Á<äs düeTTÁ<ä ÁbÕ+‘·+ rs¡ sêheTT ≈£L&Ü m≈£îÿe ø±e#·TÃ. Bì Á|üuÛ≤e+‘√
ACWC ø√˝Ÿø£‘ê |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ, #Ó ≥ ¢ ø=eTà\T $]–|ü & É ≥ +, #Ó ≥ T¢
n+&Ée÷Hé ìø√u≤sY Be⁄\T
ô|ø£ * +|ü ã &É ≥ +, $<ä T ´‘Y , dü e ÷#ês¡
ACWC #ÓHÓ’ï ã+>±fi≤U≤‘·+ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT, bÕ+&ç#˚Ã] e´edü ú \ T <Ó ã “‹q&É + , Vü ≤ À]¶ + >∑ T \T
(πøs¡fi¯, ø£sêí≥ø£-nπs_j·÷düeTTÁ<ä+)
yÓ T T<ä ˝ … ’ q $ $dæ ] y˚ j · T ã&É ≥ +
CWC uÛÑTãH˚X¯«sY ˇ&çXÊ
»s¡T>∑T‘êsTT. VüQ<é VüQ<é ‘·TbòÕqT
CWC $XÊK|ü≥ï+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
düeTj·T+˝À $XÊK|ü≥ï+˝À Ç≥Te+{Ï
ACWC eTT+ãsTT nπs_j·÷ düeTTÁ<ä+ eTVü‰sêÁwüº, >√yê
;ÛuÛÑ‘·‡+ »]–+~.
CWC nVü≤à<ëu≤<é >∑T»sê‘Y, &çj·T÷, &ÜeTHé,
<ëÁ<ë, Hê>∑sY Vü≤y˚© uÛ≤Øesê¸\ e\¢ ˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê\T
eTT+|ü⁄≈£î >∑T]ne⁄‘êsTT. es¡<ä\ e\¢
ÁbÕs¡+uÛÑ |ü]dæ‘ú T· \qT ÁøÏ+~ |ü]o\q\ yê‘êes¡D XÊK Hê\T>∑T <äX¯\˝À e´ekÕj·÷ìøÏ uÛ≤Øqwüº+ ø£\T>∑T‘·T+~.
<ë«sê >∑eTìkÕÔsT¡ ôV≤#·Ã]ø£\T C≤Ø#˚dTü +Ô ~. H˚ \ ø√‘· ≈ £ î >∑ T ]ø±e≥+ e\¢ ø=+&É
1. ñ|ü]‘·\ yê‘êes¡D |ü]$T‘·T˝…’q 1) eTT+<ädüTÔ ‘·TbòÕqT |ü]o\q (Pre- #·]j·T\T $]–|ü&É‘êsTT.
yê‘êes¡ D |” & É q +, ñc˛í Á >∑ ‘ · , Cyclone Watch) Á|ü ‹ ≈£ L \ ñô|Œq:
>±*y˚ > ∑ e TT, >±*~X¯ , es¡ ¸ bÕ‘· + yê‘êes¡D ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ 72 >∑+≥\T kÕ<Ûës¡D n\\ ø£+fÒ 2 qT+&ç 3
yÓ T T<ä ˝ … ’ q $ yê‘êes¡ D |ü ] o\q eTT+<äT>± ÁbÕs¡+_Û+#·ã&ÉT‘·T+~. MT≥s¡ T ¢ m‘· T Ô dü e TTÁ<ä | ü ⁄ n\\T
πø+Á<ë\T, dü«j·T+#ê*‘· yê‘êes¡D 2) ‘· T bò Õ qT dü ÷ #· q : ñ‘· Ô s ¡ Væ ≤ +<ä ÷ rs¡ÁbÕ+‘ê\qT eTT+|ü⁄≈£î >∑T]#˚kÕÔsTT.
|ü]o\Hê πø+Á<ë\T, dü«j·T+#ê*‘·£ eTVü ‰ dü e TTÁ<ä + ˝À ‘· T bò Õ qT @s¡ Œ &ç ‘·TbòÕqT ôV≤#·Ã]ø£\T ÁøÏ+~ düe÷#êsêìï
es¡¸bÕ‘· e÷|æD°\T, HÍø£\ <ë«sê q|ü⁄Œ&ÉT ‘·TbòÕqT dü÷#·q C≤Ø#˚j·T n+~kÕÔsTT.
>∑eTì+#·ã&É‘êsTT. ã&ÉT‘·T+~.
2. ô|’\{Ÿ u…\÷Hé, πs&çjÓ÷ <Ûä«ì, &Ü|ü¢sY 3) ‘· T bò Õ qT ôV≤#· à ]ø£ : Á|ü ‹ ≈£ L \ 1. ‘·TbòÕqT |ü]dæú‹ - yêj·TT >∑T+&É+ /
sê&ÜsY, Ábıô|ò’\sY‡, $e÷Hê\ <ë«sê rÁe yêj·TT>∑T+&É+ / ‘·TbòÕqT / rÁe
yê‘êes¡D ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ 24 >∑+≥\T ‘·TbòÕqT / n‹rÁe ‘·TbòÕqT
}s¡∆«‘·\ |ü]o\q\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T. eTT+<ä T >± ‘· T bò Õ qT ôV≤#· à ]ø£ \ T
3. ñ|ü Á >∑ V ü ‰ \ <ë«sê yê‘êes¡ D C≤Ø#˚jT· ã&É‘êsTT. 2. ‘·TbòÕqT rÁe‘·, rs¡+ qT+∫ <ä÷s¡+,
|ü]o\q\T á |ü]o\q\T nìï >∑eTq ~X¯, rsêìï<ë≥>∑\ Á|ü<˚X¯+,
4) rs¡+ <ë{Ïq ‘·s¡yê‹ Á|üuÛ≤e+ (Post
$X‚ ¢ w æ + ∫q |æ e Tà≥ ø£ + |ü P ´≥sY >±\T\ rÁe‘· , es¡ ¸ bÕ‘· + , n\\
Landfall Outlook) ‘· T bò Õ qT
yÓ÷&É˝Ÿ‡≈£î n+<ä#˚j·Tã&É‘êsTT. $$<Ûä rÁe‘· , z&É π s e⁄\˝À m>∑ T s¡ y ˚ d æ q
rsêìï‘êø£ { ≤ìøÏ 12 >∑ + ≥\T
s¡ø±\ yÓ÷&Éfi¯fl |òü*‘ê\T eT]j·TT Á|üe÷<ä ôV≤#·Ã]ø£\T.
$X‚ ¢ w ü D \ |ò ü * ‘ê\T Ä<Û ë s¡ + >± eTT+<ä T >±, uÛ Ñ ÷ uÛ ≤ >∑ + ô|’ ‘· ÷ bò Õ qT
yê‘êes¡ D dü ÷ #· q \T $&É T <ä \ ø£<ä*ø£ eT]j·TT <ëì Á|üuÛ≤e+ jÓTTø£ÿ 3. #Ó≥T¢ $]–|ü&É≥+, ô|ø£*+#·ã&É≥+,
$esê\qT C≤Ø#˚kÕÔsT¡ . Çfi¯fl≈£î, s√&É¢≈£î »]π>qcÕº\T, $<äT´‘Y
#˚jT· ã&É‘êsTT. düe÷#ês¡ e´edüú\≈£î »]π> qcÕº\T,
yê‘êes¡D ôV≤#·Ã]ø£\T dü+ã+~Û‘· ‘· T bò Õ qT dü e Tj· T +˝À ã\yÓ T Æ q
es¡<ä\T ˝À‘·≥Tº ÁbÕ+‘ê\ eTT+|ü⁄
sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\≈£î, $|ü‘·TÔ ìsê«Vü≤≈£î\≈£î, >±\T\T, uÛ≤Øesê¸\T eT]j·TT ñô|Œq\e\¢ >∑T]+∫ $esê\T.
Á|ü u Û ≤ $‘· Á|ü < ˚ X Ê\˝À nedü s ¡ y Ó T Æ q qcÕº\T ø£\T>∑T‘êsTT.
eTT+<ä d ü T Ô #· s ¡ ´ \T, ìyês¡ D eT]j· T T ã\yÓTqÆ >±\T\T: 4. eTT+<ä d ü T Ô #· s ¡ ´ \ dü ÷ #· q :
|ü⁄qsêyêdü#·s¡´\T #˚|ü≥Tº≥≈£î M\T>± eT‘· ‡ ´ø±s¡ T \T dü e TTÁ<ä + ˝ÀøÏ
‘· T bò Õ qT rsêìøÏ #˚ s ¡ T e>± yÓ fi ¯ fl sê<ä T , ˝À‘· ≥ Tº ÁbÕ+‘ê\˝Àì
‘·–q eTT+<ädüTÔ düeTj·T+˝À n+<äCÒkÕÔs¡T. edüTÔqï|ü⁄&ÉT >±* rÁe‘· ô|s¡T>∑T‘·T+~.
Á|ü»\T düTs¡øÏå ‘·ÁbÕ+‘ê\≈£î ˝Ò<ë

48 jÓ÷»q 2017 »qe]

 ‘·TbòÕqT düVü‰j·T / s¡ø£åD / |ü⁄qsêyêdü ôV≤#· à ]ø£ ∫Vü ≤ ï+ HÍø±j· ÷ Hê\≈£ î ,
πø+Á<ë\≈£î ‘·s¡*yÓfi≤fl*.
∫Á‘·+` 2 $XÊK|ü≥ï+ rsêìï
‘ê≈£î‘·Tqï VüQ<é VüQ<é ‘·TbòÕqT (sê&ÜsY
∫Á‘·+)
HÍø±ÁX¯ j · ÷ \≈£ î , z&É π s e⁄\≈£ î
‘·TbòÕqT >∑T]+∫ düe÷#ês¡+ eT]j·TT
yês¡T m>∑Ts¡y˚j·Te\dæq Á|üe÷<ä dü÷∫ø£
‘Ó \ |ü ã &É T ‘êsTT. yês¡ T á Á|ü e ÷<ä
ôV≤#·Ã]ø£ ∫Vü≤ï+ (sêÁ‹y˚fi¯\˝À BbÕ\
∫Vü ‰ ï\T) HÍø±ÁX¯ j · ÷ \˝À eT]j· T T
z&Éπse⁄\˝À m>∑Ts¡y˚kÕÔs¡T. á Á|üe÷<ä
eT‘·‡´ø±s¡T\≈£î ‘·÷bòÕqT Á|üuÛ≤e+e\¢
z&É π s e⁄ e<ä › ñ+&É u Àj˚ T Á|ü ‹ ≈£ L \
yê‘êes¡ D + >∑ T ]+∫ ‘Ó \ T|ü ⁄ ‘· T +~
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 4 kÕ<Ûës¡D z&Éπse⁄\T 2
$dü Ô ] +#·ã &çq z&Éπs e⁄\T eT]j·TT 3
dü+øÏå|üÔ z&Éπse⁄\T e⁄HêïsTT.
∫Á‘+· ` 3 VüQ<é VüQ<é ‘·TbòÕqT (ñ|ü Á>V∑ ≤ü ∫Á‘+· ) ÁbÕDqwüº+ »s¡T>∑≈£î+&Ü n]ø£≥ºø£\T>∑T
ôV≤#· Ã ]ø£ dü + <˚ X Ê\T Á|ü u Û Ñ T ‘· « ‘·THêïs¡T.
n~Û ø ±s¡ T \T, $|ü ‘ · T Ô ìyês¡ D
ìsê«Vü≤≈£î\‘√ bÕ≥T ¬s’˝Ò«, düe÷#ês¡,
$<äT´‘Y, e´ekÕj·Ts e+{Ï |ü\T dü+düú\≈£î
≈£ L &Ü á-yÓ T sTT˝Ÿ , bò Õ ´ø˘ ‡ , dü + øÏ å | ü Ô
dü+<˚X¯+(SMS) e+{Ï Á|ükÕs¡ e÷<Ûä´e÷\
<ë«sê |ü+|üã&É‘êsTT. kÕ<Ûës¡D Á|ü»\T
á düe÷#êsêìï yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, f…*$wüHé,
Äø±X¯ y êDÏ e+{Ï e÷<Û ä ´ e÷\ <ë«sê
‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. yê‘êes¡D XÊK yÓuŸôd≥ ’ T¢ :
www.imd.gov.in, www.cwcvsk.
gov.in, www.rsmcnewdelhi.imd.
gov.in <ë«sê ≈£L&Ü nqTì‘·´+ ‘·TbòÕqT\
>∑T]+∫ ‘êC≤ düe÷#êsêìï bı+<äe#·TÃ.
$|ü ‘ · T Ô ìyês¡ D ìsê«Vü ≤ ≈£ î \T
eT]j· T T Á|ü u Û Ñ T ‘· « n~Û ø ±s¡ T \T á
ôV≤#· à ]ø£ \ dü V ü ‰ j· T +‘√ ‘· > ∑ T Ø‹˝À
eTT+<ädüTÔ $|ü‘·TÔ ìyês¡D #·s¡´\T eT]j·TT
düVü‰j·Tø£ #·s¡´\T #˚|ü≥º&É+‘√ >∑D˙j·T+>±

MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
◊ø£´sê»´dü$T‹ yÓ’|üØ‘ê´\ n+#·Hê - ÄqTdü+<Ûëqy˚~ø£.
nø£kÕà‘·T>Ô ± @yÓH’ ê yÓ|’ Øü ‘ê´\T dü+uÛ$Ñ ùd,Ô ‘·–q düV‰ü j·Tø£ #·s´¡ \ø√dü+ @sêŒf…qÆ <˚ ◊ø£´sê»´ dü$T‹ yê] yÓ|’ Øü ‘ê´\
n+#·Hê-nqTdü+<Ûëqy˚~ø£. e÷qe‘ê #·s´¡ \ nqTdü+<Ûëq y˚~ø£ ø±sê´\j·T+ (OFFICE FOR THE CO-ORDINATION
OF HUMANITARIAN AFFAIRS-OCHA) <˚XÊ\ Á|üuÛÑT‘ê«\ $»„|æÔô|’ ‘·eT <äfi≤\qT Á|ü|ü+#·+˝Àì @eT÷\¬ø’Hê,
12-48 >∑+≥\˝À|ü⁄ |ü+|ü⁄‘·T+~. á ã+<ë\T eTT+<äT>± Äj·÷ yÓ’|üØ‘ê´\ rÁe‘· ‘·–Z+#·&É+ô|’ <äwæºì πø+ÁBø£]kÕÔsTT.
1993˝À ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq á OCHA <˚XÊ\ eT<Ûä´ ÄqTdü+<ÛëHêìï Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. 70øÏ ô|’>± <˚XÊ\T, 16 n+‘·sê®rj·T
dü+dü∆\T Bì˝À düuÛÑT´\T>± ñHêïsTT. nedüs¡yÓTÆ‘˚ dü«#·Ûä+<ä dü+düú\ düVü‰j·÷ìï ≈£L&É rdüT≈£î+{≤s¡T. Ç+<äT˝À yÓTT‘·Ô+ 11
eT+~ ÁbÕ+rj·T dü+<Ûëqø£s¡Ô\T+{≤s¡T.

jÓ÷»q
|òæÁãe], 2017 dü+∫ø£
‘·≈£îÿe q>∑<äT
Ä]∆ø£ e´edüú

jÓ÷»q 2017 »qe] 49

 n_Ûeè~∆ e÷s¡Zdü÷∫
yÓTTu…’˝Ÿ   &çõ≥˝Ÿ u≤´+øÏ+>¥ ne>±Vü≤q
ÄHé ˝…’Hé u≤´+øÏ+>¥ Á|üjÓ÷»Hê\qT j·TTe‘· <ë«sê Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·T#˚ùd+<äT≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ HÓÁVüA j·TTe πø+Á<ä
dü+|òüT≥Hé <ë«sê ˇø£ ø±s¡´Áø£e÷ìï yÓTT<ä\T ô|{Ϻ+~. q>∑<äT s¡V≤æ ‘· ˝≤yê<˚M\ >∑T]+∫ Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤qø£*Œ+#˚
ì$T‘·Ô+, Ç{°e\ q÷´&Ûç©¢˝À j·T÷‘Y 4 &çõ≥˝Ÿ ô|’kÕ nH˚ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ Áoø±s¡+ #·T{Ϻ+~. &Ûç©¢ q>∑s¡+ qT+&˚ ø±ø£,
#·T≥Tº|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç ≈£L&É <ë<ë|ü⁄ 600 eT+~ j·TTe‘· á ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ Vü‰»s¡j·÷´s¡T. M]qT+&ç yÓT]ø£˝≤¢+{Ï
e+<ä eT+~ì m+|æø£#˚dæ, ˇø=ÿø£ÿs¡÷, ø£˙dü+ e+<äÇfi¯fl˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ‘·–q •ø£åD ÇdüTÔHêïs¡T. á |üìøÏ
ˇø=ÿø£ÿ]ø°, HÓ\≈£î s¡÷. 10,000/-\ >ös¡e uÛÑ‹ì #Ó*¢kÕÔs¡T.
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À n+<ä]ø° Çfi¯ófl
Á>±MTDÁbÕ+‘ê\˝À n+<ä]ø° |üsê´es¡DVæ≤‘· |üø±ÿ Çfi¯flø√dü+ Á|ü<Ûëì ˇø£ ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±MTD Äyêdt jÓ÷»q (PMAY(G))>± |æ*#˚ á ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä 2022 Hê{ÏøÏ ù|<ä\+<ä]ø° Ç˝≤+{Ï
Çfi¯flqT @sêŒ≥T #˚j·÷\H˚~ \ø£å´+. |ü<∏äø£+ yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À ø£˙dü+ ˇø£ ø√{ÏeT+~øÏ >∑Vü≤edü‹ì e÷]Ã, 2019 Hê{ÏøÏ
ø£*ŒkÕÔsT¡ . ˇø=ÿø£ÿÇ+{Ïø° \ø£qå ïs¡ qT+&ç, 1.6 \ø£\å es¡≈L£ düV‰ü j·TeT+~kÕÔsT¡ . \_›<ës¡TìøÏ nedüsy¡ TÓ ‘Æ ,˚ s¡÷. 70,000 \
es¡≈£î u≤´+≈£î˝ÀqT ≈£L&É n+<ä#˚kÕÔs¡T. 2011˝À ùdø£]+∫q kÕe÷õø£-Ä]∆ø£ >∑D≤+ø±\ Ä<Ûës¡+>± \_›<ës¡T\qT Á>±eT
düuÛÑ <ë«sê m+|æø£ #˚kÕÔs¡T. á |ü<∏äø£+ Ç{°e\ ÁbÕs¡+_Û+∫q HÓ’|⁄ü D≤´_Ûe~∆ |ü<∏äø£+, &çõ≥˝Ÿ Ç+&çj·÷, uÛ≤s¡‘Y˝À ‘·j·÷Ø
|ü<∏äø£+, Á|ü‘·´ø£å q>∑<äT ã~© |ü<∏äø£+, Á|ü<ÛëqeT+Á‹ »Hé<ÛäHé jÓ÷»q |ü<∏äø±\ y˚T\T ø£\sTTø£>± neT\e⁄‘·T+~. á
|ü<∏äø£+˝À uÛ≤>∑+>±, 2019 Hê{ÏøÏ ◊<äT \ø£å\eT+~ Á>±MTD y˚TÁd”Ô\≈£î HÓ’|ü⁄D≤´_Ûe~∆ ø£*ŒkÕÔs¡T.

>∑eTìø£
yê´düø£s¡Ô\≈£î dü÷#·q jÓ÷»q e÷dü|üÁ‹ø£≈£î yê´kÕ\T |ü+ù|yês¡T ‘·eT yê´dü+ kÕ|òtº ø±|”ì ù|õy˚Tø£sY 6.5 ˝Ò<ë 7
eT]j·TT ªªnqTμμ 7 bòÕ+{Ÿ˝À, esY¶˝Àq÷ |ü+bÕ*. Áyê‘·Á|ü‹ì ≈£L&É Vü‰MT |üÁ‘·+‘√ ø£*|æ b˛düTº<ë«sê |ü+bÕ*. Vü‰MT |üÁ‘·+˝À Ç~
‘·eT dü«+‘· s¡#·q n˙, <˚ìø° nqTyê<ä+, nqTdüs¡D ø±<ä˙, eTπs |üÁ‹ø£≈£L |ü+|ü˝Ò<ä˙, Ç+‘·≈£îeTT+<äT |ü⁄düÔø£+>± eTTÁ~+#·˝Ò<äì
ù|s=ÿHê*. s¡#·q\T 15e ‘˚~ ˝À|ü⁄ e÷≈£î #˚sê*. Á|ü#·Ts¡D≈£î H√#·Tø√ì s¡#·q\T ‹]– |ü+|üã&Ée⁄. Bìô|’ m˝≤+{Ï ñ‘·Ôs¡
Á|ü‘·T´‘·Ôsê\≈£L #√≥T˝Ò<äT. >∑eTì+#·>∑\s¡T.
d”ìj·TsY m&ç≥sY
jÓ÷»q ‘Ó\T>∑T e÷dü|üÁ‹ø£, 205, ¬s+&Ée n+‘·düTÔ, dæ.õ.z. ≥esY‡, ø£yê&ç>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<é - 500 080.
E-mail: yojana_telugu@yahoo.co.in - yojana.telugu@nic.in

bÕsƒ¡≈£î\≈£î eTq$
jÓ÷»q ‘Ó\T>∑T e÷dü|Áü ‹ø£ bÕsƒ≈¡ î£ \ düŒ+<äq\qT ÄVü‰«ìk˛Ô+~. jÓ÷»q bÕsƒ≈¡ î£ \T, #·+<ë <ës¡T\T, ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wüß\T |üÁ‹ø£˝À e#˚à yê´kÕ\ô|’
‘·eT dü+<˚V‰ü \T, dü÷#·q\T, düŒ+<äqqT ˝ÒK\T, á`yÓTsTT˝Ÿ (yojana_telugu@yahoo.co.in), {Ï«≥ºsY (@TeluguYojana)\
<ë«sê ‘Ó*j·T#˚jT· >∑\s¡T. jÓ÷»q HêD´‘·qT eT]+‘· yÓTs¡T>∑T |üs#¡ &· ÜìøÏ MT düŒ+<äq m+‘√ ñ|üø]£ düT+Ô ~.
The Editor,
Yojana (Telugu), Room No. 205, Second Floor,
CGO Towers; Kavadiguda, Hyderabad - 500 080. ` m&ç≥sY, jÓ÷»q

50 jÓ÷»q 2017 »qe]

jîÖÈq 2017 Èqe]
68e >·DÔá+çÔá ~HÃÔáàe Xø—u󲿱+¿£Œ\T.

51
Publishing date 1st January 2017, Posting on 2-3 January 2017
Yojana (Telugu) January 2017

TELANGANA STATE
POLLUTION CONTROL BOARD
MISSION

v Achieving ambient air and water quality standards in the State of Telangana.
v Reducing, Recycling, Recuing and Safe disposal of quantified solid wastes in the State of Telangana.
v Transparent functioning of regulatory activity though external expert participation.
v Organising administrative and community support to achieve the above goals.

STRATEGY

Ø Having a proactive role in encouraging municipal sewage management.

Ø Reducing industrial wastes through effective management.
Ø Online processing of applications.
Ø Vehicle tracking of effluent tankers.
Ø Continuous ambient air quality and stack monitoring systems.
Ø Upgradation of Central and Zonal laboratories.
Ø Awareness campaign on Pollution.
Ø Strengthening of technical man power.
Ø Geo-referencing of Industries.

COMMUNITY INITIATIVES

ü Encourage recycling of waste paper and discourage the use of plastic carry bags.
ü The townships and institutions to provide decentralized treatment system and recycle Treated sewage
for flushing toilets and gardening purposes.
ü Keep automobile engines well tuned. All vehicles owners to obtain Pollution under Control (PUC)
Certificate from authorised centres only.
ü Segregate waste at house hold level into wet (Bio-Degradable) and Dry (Recyclable) by adopting bin
system with colour coding. Convert domestic waste into useful manure by adapting Vermi-composting
methods in colonies/complexes.
ü Do not dump the waste on the roads/open areas.
ü Raise greenbelts and house hold gardens to increase the green cover.

REDUCE.... REUSE.... RECYCLE..............