Simbolika i psihologija boja

Simbolika boja određuje se preko političkog, socijalnog, ličnog, religioznog ili komercijalnog
aspekta, koji je u vezi sa određenim kulturnim kontekstima. Na primer, u advertajzingu zelena
boja označava određenu odgovornost prema okolini, dok crna predstavlja sofisticiranost
određenog proizvoda. Simbolika boja ima veliku moć u društvenim previranjima i debatama.

Kao što je pomenuto, ljubav prema bojama i zadovoljstvo koje od njih proizlazi u vezi je sa
društvenim kontekstom i ličnim sklonostima. Društveni običaji se izražavaju kroz izbor boja.
Na primer, dostojanstvo i uzdržanost uglavnom su izraženi kroz tamnije ili zagasite boje, a
mladost i vedrina kroz svetlije ili osnovne boje (primer 25.1). Boje su dobijale određeni značaj
prema geografskim područjima, religioznom kultu, duhu sredine ili prema tradiciji. Pojedine
boje imaju različita značenja u različitim kulturama. Recimo, bela boja je kod istočnjačkih
naroda znak žalosti, dok je kod Evropljana bela boja znak nevinosti i svečanosti (primer 25.2).

Slika 25.1. Enterijer parlamenta (levo) i enterijer dečjeg vrtića (desno)1

Slika 25.2. Scena sa sahrane u jednoj kulturi (levo) i scena sa venčanja u drugoj kulturi
(desno)2

1
http://www.cannes-property-rentals.com/houses-of-parliament-interior.html, https://decor10blog.com/design-
decorate/decorating-ideas/modern-ideas-for-kindergarten-interior.html
2
http://www.dailymail.co.uk/news/article-2598397/Chinese-mourners-hiring-professional-actors-wail-loudly-
traditional-ritual-dictates.html, http://www.independent.co.uk/life-style/love-sex/wedding-millenials-how-change-
six-ways-revolution-church-instagram-personalisation-a7753871.html

Copyright © Link group

Pojedini narodi u Aziji i Africi bojili su telo kako bi ga ukrasili, u znak žalosti ili da bi se zaštitili
od toplote i hladnoće (primer 25.3). Svaki narod ima svoje zaštitne boje, tako, na primer,
Srbi, Rusi, Amerikanci, Holanđani ili Francuzi za svoje simbole imaju plavu, crvenu i belu. Sve
ove boje proističu iz tradicije (primer 25.4).

Slika 25.3. Ukrašavanje tela bojom3

Slika 25.4. Zaštitne boje država nalaze se na zastavama i grbovima4

Sklonost prema bojama uglavnom potiče od uzrasta, godišnjeg doba, klime ili psihičkog
stanja. Dizajneri najčešće boje biraju prema individualnim sklonostima ili željama klijenta, ali
i u zavisnosti od ideje i sadržaja koji žele da izraze. Boje su najčešće vezane za predmete koje
tumače, te su u kompozicijama uvek imale posebnu ulogu kojom su izražavale osećanja i
doprinosile opštem doživljaju i izrazu dela. U modernoj umetnosti svi pokreti su boji davali
posebno mesto. Ona nije samo dokumentovala stvarnost i objektivnost, već je na delima
živela samostalno i dodatno davala tumačenje delu. Od Sezana do apstraktne umetnosti pa
sve do danas, boja je služila da bi se njom oblikovala dubina, postigla reljefnost ili emocija.

3
http://guity-novin.blogspot.rs/2012/01/chapter-51-art-of-of-body-painting.html
4
http://ktemnews.com/south-carolina-teacher-who-stomped-on-american-flag-in-class-gets-85000-payment/,
https://www.pinterest.com/pin/470907704763694771/?lp=true, http://www.mediaportal.rs/2016/11/08/neradan-
petak-srbija-obelezava-dan-primirja-u-prvom-svetskom-ratu/
http://french.lovetoknow.com/What_the_French_Flag_Colors_Represent,
https://www.democraticunderground.com/10024663326

Copyright © Link group

Brojna naučna istraživanja, naročito u industrijski razvijenim zemljama, pokazala su da svaka
boja ima svoj specifičan psihološki značaj i karakter. Upravo zbog toga precizno je utvrđeno
da boje sadrže određenu emocionalnu asocijativnost, što ima izuzetan značaj u dizajnu.
Utvrđeno je da ljudsko oko može razlikovati 128 nijansi boja srednjeg intenziteta, a prema
nekim istraživanjima, normalno oko u vidljivom spektru može da razlikuje čak i do 180 nijansi
boja. Nakon analize mnogih stručnjaka o karakteristikama i značaju boja, došlo se do
zaključaka o nekim bitnim obeležjima i asocijativnoj vrednosti boja u simboličkom smislu.

• Crvena boja – označava snagu, želju, živost, dinamiku. Može da ostavi utisak grubosti,
oštrine i šarma. Crvena je topla boja, koja draži zenice, čini da u nju gledamo i kada
to ne želimo. Sve nijanse crvene boje imaju isti psihološki karakter i značaj. Crvena je
zbunjujuća boja, jer nas u isto vreme zabavlja, ali i upozorava na opasnost.
• Narandžasta boja – izražava zračenje i komunikaciju, veoma topla boja, koja se (pored
žute) zapaža sa najveće udaljenosti. Ima topao i intiman karakter, simboliše plodnost,
pažnju, akciju.
• Žuta boja – najsvetlija, najvidljivija i najjasnija boja. Boja mladosti, koja asocira na
radost i zadovoljstvo. Topla boja, koja u kombinaciji sa crvenom stvara još veću radost,
optimizam, toplinu. Zlatno-žuta boja simboliše moć. Pored ovoga, žuta se u nekim
zemljama shvata i kao boja zla, zavisti, neverstva, greha. U srednjem veku, u Italiji i
Španiji, varalice su za kaznu morale određeno vreme da nose žute šešire.
• Zelena boja – simbol prirode, samim tim simbol novog života, nade, slobode.
• Plava boja – hladna boja koja umiruje. Kao boja koja simboliše nebo i vodu, ostavlja
utisak prostranstva, beskonačnosti, odražava svežinu. Smatra se kraljevskom bojom.
• Ljubičasta boja – navodi na razmišljanje. Mistična, tajanstvena, često melanholična i
odraz ozbiljnosti. Izražava dostojanstvo, bogatstvo, snagu, humanost.
• Siva boja – simboliše neodlučnost i nedostatak energije. Bledilo sive boje izaziva strah,
asocira na starost i smrt. Izražava monotoniju i depresiju, posebno ako je tamnija.
• Bela boja – simboliše čistoću, stvarajući utisak praznine, beskonačnosti i svežine, čime
je slična plavoj.
• Crna boja – boja mraka. Izražava strogost, otmenost i eleganciju, ali isto tako asocira
na tugu, smrt i nesreću.

Dodatni materijal

Na sledećim video-snimcima možete saznati više o psihologiji boja:

https://www.youtube.com/watch?v=qO9UPy04WMs

Na osnovu raznih ispitivanja, psiholoških testova i anketa, utvrđeno je da su ljudi vrlo privrženi
pojedinim bojama, dok neke boje imaju vrlo malo pristalica. Plava je najomiljenija boja, slede
crvena, zelena, ljubičasta, narandžasta, dok se među manje popularnim bojama nalaze žuta,
crna i bela. Društveni slojevi sa višim standardom češće se opredeljuju za lake i nežnije,
pastelne boje. Suprotno tome, društveni slojevi sa skromnijim standardom pre će se opredeliti
za jarke i blistave boje.

Duh neke sredine posebno afirmiše neke boje, pa se one često koriste u dizajniranju. Poznato
je da je hrišćanska umetnost koristila zlatnu (za oreol) i plavu boju. U grčkoj i pompejskoj
umetnosti često su korišćene crno-crvena i boja terakote, a u etrurskoj narandžasta, oker i
plava. Sličnu kombinaciju su kasnije koristili u francuskoj umetnosti u periodu ampira (primer
25.5). Socijalno-kulturološko značenje pojedinih boja bi izgledalo ovako:

Copyright © Link group

 • crvena – u Kini se koristi da bi se izrazilo slavlje i sreća, u kombinaciji sa belom
povećava stepen značaja, a u Americi i mnogim evropskim zemljama crvena može
predstavljati boju prostitucije;
• plava – smatra se najsigurnijom bojom za korišćenje, zato što ni u jednoj kulturi nema
negativnih konotacija, u Kini predstavlja besmrtnost, za Jevreje je sveta boja, u
hinduizmu je boja Krišne;
• zelena – u mnogim kulturama je umirujuća i boja poleta, u Americi asocira i na novac
(zbog boje njihovih novčanica), što nije slučaj u nekim drugim zemljama, zelena boja
može simbolisati prirodni svet, kako biljni, tako i životinjski;
• narandžasta – u Americi, zbog boje pojedinih pakovanja, označava nešto jeftino, te
kao rezultat toga, trebalo bi je izbegavati ukoliko želimo da izrazimo luksuz i
eleganciju;
• braon – veoma je neutralna boja, koja se uvek povezuje sa prirodom,
• siva/srebrna – se u svetu koristi kao neutralna boja, tonovi sive se koriste da bi se
iskazala sofisticiranost i tehnologija;
• bela – koristi se kao kontrast dizajnu, a u najvećem broju zapadnih kultura ona je
simbol spasenja, svetosti i čistote, dok u kulturama Dalekog istoka predstavlja boju
žalosti i tuge;
• crna – u zapadnim kulturama crna je boja tuge, smrti i zla, dok se, s druge strane,
crna u razvijenim delovima sveta smatra bojom elegancije i sofisticiranosti.

Slika 25.5. Enterijer kuće iz Pompeje (levo) i enterijer egipatske grobnice iz Doline kraljeva
(desno)5

Pitanje

Ljudsko oko može da razlikuje do:

a) 180 nijansi boja

b) 240 nijansi boja
c) 360 nijansi boja

Objašnjenje: Naučnici su utvrdili da ljudsko oko u vidljivom spektru može da razlikuje čak
i do 180 boja.

5
http://passionateabouthistory.blogspot.rs/2013/10/replica-tomb-of-king-tut-to-rise-again.html,
https://www.studyblue.com/notes/note/n/test-2-prehistory-to-romans/deck/14988637

Copyright © Link group

Rezime

• Simbolika boja određuje se preko političkog, socijalnog, ličnog, religioznog ili

komercijalnog aspekta, koji je u vezi sa određenim kulturnim kontekstima. Ljubav
prema bojama i zadovoljstvo koje od njih proizlazi u vezi je sa društvenim kontekstom
i ličnim sklonostima. Društveni običaji se izražavaju kroz izbor boja. Boje su dobijale
određeni značaj prema geografskim područjima, religioznom kultu, duhu sredine ili
tradiciji. Dizajneri najčešće boje biraju prema individualnim sklonostima ili željama
klijenta, ali i u zavisnosti od ideje i sadržaja koji žele da izraze. Boje su najčešće vezane
za predmete koje tumače, te su u kompozicijama uvek imale posebnu ulogu, kojom
su izražavale osećanja i doprinosile opštem doživljaju i izrazu dela.

Copyright © Link group