Modernizam je dinamičan i relativan pojam koji se koristi da se označe savremene

pojave u literaturi, umetnosti, odnosno ono što je novo, inovativno u odnosu na tradiciju.
U tom značenju pojam je preuzet iz francuskog jezika. U nemačkoj literaturi se koristio
termin moderna. Pored toga ovaj izraz se koristio da označi i naturalizam, dekadencu,
impresionizam, simbolizam, futurizam, dadaizam, ekspresionizam, neoromantizam,
nadrealizam, egzistencijalizam.
Termin "moderna" se počeo upotrebljavati u doba renesanse kao obeležavanje umetnosti
za razliku od antičke umetnosti u Italiji "arte moderna" za razliku od "arte antica" i kako
je u srednjem veku srednjovekovna umetnost shvatana kao doba nazadovanja u umetnosti
ovaj pojam je obeležavao pozitivne tendencije i napredak. U 19. veku se ovaj izraz
upotrebljava za obeleljavanje umetnosti koja ima napredne kvalitete. U širem smislu reči
se danas ovim pojmom obeležava umetnost iz kraja 19. veka i prve polovine 20. veka.[1]
Termin moderno se ne mora jednoznačno upotrebljavati. Pored toga se upotreba ovog
pojma upotrebljava za obeležavanje savremenosti odnosno savremene umetnosti.
Modernizam je kulturni pokret koji generalno uključuje progresivnu umetnost i
arhitekturu, muziku, književnost i dizajn i javio se u decenijama koje su prethodile 1914.
Modernizam se javio kao bunt umetnika i dizajnera protiv akademske tradicije kasnog
19. veka, i koje je prihvatio nove ekonomske, političke i socijalne aspekte dolazećeg
modernog doba.Neki teoretičari prave podelu 20. vek na modernizam i postmodernizam,
dok ih drugi smatraju samo segmentima istog perioda.

Fovizam je umetnička grupa osnovana 1905. u Parizu. Fovizam je bila prva umetnička
revolucija u 20. veku. Ime se odnosilo na malu grupu istomišljenika slikara Anrija
Matisa, Morisa Vlamnika i Andre Derena koji su u 1905. godine izlagali u Pariskom
jesenjem salonu. Jedan novinski kritičar koristi izraz"Les Fauves" (u prevodu „divlje
zveri“) za ove umetnike (kao ironično podrugivanje), koji tada postaje ime cele grupe.
"Charing Cross Bridge" u Londonu 1906. godine delo Andre Derena
Glavno obeležje fovističke umetnosti je žestina boja i deformacija figura. Na slikama
umetnika ove grupe je očigledna i intencionalna odsutnost zakona linearneperspektive. To
je uzrokovalo veliki skandal zbog kojeg su i dobili ime „divlje zveri“ (fr. fauves).
Fovizam nije bila povezana umetnička grupa. Ti umetnici su samo jedanom izlagali
zajedno. Njihova umetnost će kasnije imati uticaj na nemački ekspresionizam.
Fovistička umetnost
Fovisti nisu imali neku posebnu zaleđinu u vidu teorije, stoga fovizam nastaje i razvija se
kao negacija i reakcija na impresionizam i naturalizam. Umetnost Pola Gogena, Žorža
Seraa i Vinsenta van Goga, takođe igra značajnu ulogu. Od van Goga preuzimaju snagu
kolorita, a od Gogena plošnost kompozicije. Od Seraa racionalnost aranžmana
kompozicije, a od Edvarda Munka snagu izražajnosti, ekspresije. Kao rezultat dojam je
upečatljiv kolorit, preko upotrebe žarkih i čistih boja direktno iz tube, pojednostavljenje
kompozicije i odricanje modelacije formi, kao i naglašavanje ličnog spontanog izraza.
Dok je publika relativno malo znala o Sezanu i Van Gogu kao revolucionarima, nije
mogla ignorisati prisustvo ove grupe mladih slikara, koji su u Parizu izazvali senzaciju
svojim grupnim izložbama, pamfletima i drugim oblicima samopromocije. Zapravo,
fovisti su nastojali da deluju prema imenu koje su dobili. Međutim, u periodu od samo
sedam godina oni su izgubili svoju prvobitnu snagu i smatrani su prilično smirenim u
odnosu na nove pokrete koji su u međuvremenu nastajali. Fovizam je uglavnom
emocionalni pokret koji teži da stigne do emocionalne „suštine“ predmeta na račun
spoljašnjeg izgleda. Karakteristike njihovog izraza su dekorativnost, živost, ali i žestina
boje, spontanost i intuicija.
Boja, blještavilo i sugestivna rafiniranost, koju srećemo u delima Anrija Matisa
zvaničnog vođe grupe, su pod uticajem perzijske i blisko-istočne umetnosti. Grupa kao
celina, bila je pod sličnim uticajima i često je tragala za uzorima u muzejima, gdje su bili
izloženi eksponati grupnog umetničkog izražavanja, starijih, ali i geografski prilično
udaljenih civilizacija. Inspirisali su se vizantijskom umetnošću, umetnošću koptskih
hrišćana, arhajskim grčkim umetnicima, kao i umetnošću afričkih plemena, plemena
Okeanije i američkih Indijanaca. Izvor Matisove inspiracije bile su afričke maske i
skulpture, te lica njegovih figura odlikuje bezličnost i ukočenost maski. Iza tog efekta
bezličnosti izvire neka misterija ili pretnja, zasnovana na enigmatičnim kvalitetima
stranog izraza.Uprkos jakim, vibrantnim bojama koje obično koriste ekspresionisti,
slikari Matis, Utrilo, Deren i Amedeo Modiljani, često grade prijatne dekorativne
strukture kojima nastavljaju dugu tradiciju „klasične“ uzdržanosti francuskog i
italijanskog slikarstva. S druge strane, Žorž Ruo je izuzetak u francuskom
ekspresionizmu, jer je njegovo delo mnogo dramatičnije, poput nemačkog
ekspresionizma. Njegovo slikarstvo žestoko izražava reakcije na hipokriziju
materijalizma njegovog doba, kroz omiljeno korišćenje debelih naslaga crvenog i crnog.
Njegove slike Hrista su simboli nehumanosti čoveka prema čoveku, a portreti sudija
otkrivaju zločin i korupciju koji dosežu čak i tamo gde se pretpostavlja da treba da vlada
pravda. Ruolovo mišljenje o francuskim liderima, toga doba kroz njegovo slikarstvo nije
nimalo laskavo. Slično kao Goja u Španiji inkvizicije, korupcije i izobličenosti u
redovima monarhije, Ruol ne ostavlja prostor za kompromis sa tadašnjim francuskim
društvom.
Poznati umetnici koji su pripadali fovizmu
Anri Matis,Andre Deren,Alber Marke,Anri-Šarl Managen,Žorž Ruo,Žorž Brak (delom)
Žan Pi,Lui Valta,Kes van Dongen,Moris Vlamenk,Oton Frijez,Raul Difi,Haim Sutim
Šarl Kamoan

Ekspresionizam je termin koji je koristila skupina njemačkih umjetnika 20. st. kako bi
opisala svoja estetska načela u umjetnosti. Taj se izraz moze koristiti za svaki umjetnički
rad u kojem je objektivna stvarnost pomaknuta da bi opisala unutrašnje stanje umjetnika.
U francuskom jeziku riječ expression,expresio znači izražaj,izraz.
Ekspresionizam je umjetnički pravac koji se javlja u prvom desetljeću 20. stoljeća.
Ponajprije u slikarstvu, kao opozicija naturalizmu i impresionizmu. Kao poseban
umjetnički pokret, njemačko ekspresionističko slikarstvo ranih 1900-tih razvija reakciju
na inertne akademske standarde prethodnog stoljeća. Odbija slikoviti naturalizam da bi
pokazao izravnost emocionalne ekspresije karakterizirane debelim iskrivljenim formama
i napadnim bojama. Prvi ekspresionistički slikari su grupa nazvana "Die Brücke" (most),
koja je osnovana u Dresdenu 1905. god. Njihov manifest ističe važnost emocionalnog
doživljaja kao testa moralnih i umjetničkih vrijednosti. "Die Brücke" (Emil Nolde, Max
Pechstein, Karl Schmidt - Rotluff) crpi poticaj od suvremenih francuskih pokreta znanih
kao fovizam i ranijih umjetnika Paul Gauguina, Vincent Van Gogha, Henri de Toulouse-
Lautreca i Muncha.
Druga ekspresionistička grupa, "Der Blaue Reiter" (plavi jahač) osnovana je u Münchenu
1911. godine. Ime su dobili po jednoj slici Kandinskog, koji s Franzom Marcom
formulira nove estetske vrijednosti grupe. Umjetnici koji djeluju u grupi Der Blaue Reiter
su Franz Marc, August Macke, Vasilij Kandinski, Paul Klee.
Njemačkom ekspresionizmu pripadaju još i Max Beckmann, Oskar Kokoschka i Paula
Modersohn - Becker.Ekspresionizam je imao važan utjecaj na umjetnost 20. stoljeća i na
umjetnike u New Yorku 1940-ih i 1950-ih godina.Nacisti su 1933. godine ekspresionizam
proglasili "izopačenom umjetnošću".

Apstraktni ekspresionizam je kolektivno ime za grupu umjetnika u New Yorku koji su

radili strasno emocionalne slike karakterizirane vrlo debelim nanosima boje i mase. Ovaj
naziv je upotrijebio 1929. godine Alfred H. Barr Jr., osnivač muzeja moderne umjetnosti.

Futurizam je umetnički pokret osnovan nešto pred Prvi svetski rat u Italiji, kao prvi
Avangardni pokret. Najtipičniji je bio za Italijansku umetnost toga vremena, iako se javlja
i u Rusiji i Engleskoj, kao i u drugim zemljama.
Pokret započinje pesnik Filipo Marineti svojim manifestom, objavljenim u Francuskim
dnevnim novinama Figaro 1909. godine. U manifestu, Marineti je želeo da uzdrma
učmalu i zaostalu Italiju i da pokuša da je isprovocira da krene u pravcu nekakvog
napretka, u pravcu jedne brže industrijalizacije, bržeg tehničkog razvoja, da razmišlja u
jednom sadašnjem vremenu i da ne bude zadovoljna svojom prošlosti. "Ne želimo deo
nje, prošlosti," pisao je, "mi, mladi i snažni, Futuristi" Futuristi su obožavali brzinu,
tehnologiju, mladost, nasilje, automobil, avion, industrijski grad itd.
Doprinos futurizma modernoj umetnosti
Futurizam kao i kubizam se može smatrati jednim od potpokreta u okviru apstraktne
umetnosti. Futurizam je zapravo forma kubizma koju su stvorili italijanski slikari, a koji
su se našli u Parizu u vreme kada su Brak i Pikaso potresli umetničke krugove svojim
novim likovnim poduhvatom, koji je kasnije dobio ime kubizam. Najznačajniji umetnici
ovoga pokreta su Umberto Bočoni i Đakomo Bala. Obojica su studirali umetnost u
Francuskoj i po povratku u Italiju bili su zaintrigirani naglim napretkom industrije.
Zajedno sa pesnikom Filipom Tomasom Marinetijem oformili su jednu idejnu grupu.
Svoj likovni izraz su formulisali na bazi modernih mašina, brzini i žestini savremenog
života, kao i psihološkom uticaju ovoga fenomena na ljudski mentalitet i aktivnost.
Bočoni, Severini i njihovi sljedbenici, nastojali su da prikažu lepotu modernih mašina
pomoću snopova linija i ravni koje na slikarskoj površini stvaraju efekat dinamičnog
kretanja i napetosti. Predstavljanje brzog kretanja u likovnoj formi je njihova osnovna
preokupacija. Takođe su pokušali da interpretiraju savremene socijalne događaje, kao što
su pobune, štrajkovi, rat, odnosno sve one koje su smatrali da će biti od uticaja na buduća
dešavanja u društvu.
Strastvenost ideja ove grupe, nije bila u adekvatnom omjeru sa njihovim umetničkim
doprinosom, jer su oni samo dali energiju pokreta statičnoj geometriji kubizma i ponovo
vratili bogatstvo kolorita. Moglo bi se reći da njihovo obraćanje mašinama kao novom
tematikom slikarstva, bilo njihov najznačajniji doprinos modernoj umetnosti, jer su time
upozorili druge umetnike i publiku na njihov potencijal i prirodu vremena u kojem su
živeli.
Istorija futurizma
Iako se neki trendovi ka nastanku futurizma mogu pratiti i pre, za nastanak futurizma
smatra se 1909. godina kada je od Italijana Filipa Marinetija izdat Futuristički manifest u
pariskom listu Le Figaro. U ovom je manifestu Marineti oglasio program u nekoliko
tačaka i to; ljubav nemira, brzine, poezije, odvažnosti i revolta. Praktički se može
prezentovati trijumf čoveka nad prirodom.1910. izdali su sličan manifest slikari a 1912.
arhitekti.Futurizam se proširio i u Rusiji i bio je tamo jako popularan i nastala su dva
srodna pravca, egofuturizam i kubofuturizam koji je uticao i na rusku umetnost.
Ideološki futurizam je bio nejedinstven i njemu su se priključile sve političke grupe. Oko
1921. se Marineti sprijateljio sa Musolinijem i na kongresu futurista 1924. se priključio
fašizmu.

Kubizam je umetnički pravac u modernoj umetnosti u prvom redu slikarstvu, nastao

početkom 20. veka, koji je imao značajan uticaj na početak apstraktnog slikarstva.
Ime kubizam
Kubizam je dobio ime od kritičara likovne umetnosti, kojim je obeležena jedna slika
Žorža Braka, podsmešno nazvana- kubusčići. Ime dolazi od reči kubus što znači kocka.
Kubizam je pojednostavljavao oblike u interpretaciji realnosti na oblike kocke, kugle i
valjka. Nastao je 1907. i 1908. godine u delima Žorža Braka i Pabla Pikasa i svoj vrhunac
je imao 1914. godine.
Istorija kubizma
1911. izložba kubista u Salonu nezavisnih u kojoj je učestvovao Rober Delone, Fernan
Leže, Huan Gris, Žorž Brak, Pablo Pikaso i dr. i tu upoznaju Apolinera (13 knjiga; Les
peinters cubistes).
Kubizam je bila kritika klasičnoga slikarstva, pojavio se kao reakcija na fovizam i
potrebu za prostorom u slici i njegova metoda je bila apstraktna perspektiva. Razlikujemo
dve faze u razvoju kubizma i dve njegove metode koje su se pojavile u svakoj od faza i to
je metoda iz više pogleda na motive u analitičkom kubizmu i metoda pogleda iz više
uglova u sintetičkom kubizmu. To predstavlja dinamično posmatranje realnosti i ovaj
pokret očne tačke koja je uvek do tada bila statična jeste doprinos slikarstvu i njagova
najosnovnija karakteristika.
Kubizam je ponikao iz dela i teorije Pola Sezana koji je svoja iskustva i praksu naveo u
jednom pismu 15. aprila 1904. godine Emilu Bernardu u kome on piše da se ceo realni
svet sastoji od kocke, kugle i valjka odnosno geometrijskih oblika na koje se svi oblici
mogu rastaviti da bi se naslikali. Sezan je umro i posle njegove smrti je nastao ovaj
pravac koji je on inicirao u svojim delima.
Početkom 1906. godine u Parizu u delima mnogih umetnika, priećuje se novi pristup
prirodi. Prije Sezana evropski umetnici su nastojali da vide i predstave prirodu u smislu
njene materijalnosti. Sezan je začetnik trenda prema traženju nove realnosti ili
univerzalnih nepromenjljivih kvaliteta, koja se nalazi ispod površine materije kroz
posmatranje i naglašavanje njene osnovne, geometrijske strukture. Ovaj novi pogled se
razvijao u narednom periodu od dvadeset i pet godina, paraleleno sa promenama
koncepata shvatanja stvarnosti u nauci. Sezanov koncept je podrazumevao traženje
univerzalne forme prirode kroz geometrijske oblike, kubus, konus i loptu. U traženju
nove stvarnosti, umetnici koji se baziraju na Sezanovom konceptu, postepeno preko
fovizma, dolaze do likovnog jezika koji će kasnije rezultirati u stil koji dobija ime
kubizam.Jedan od najaktivnijih mladih umetnika fovističkog pokreta u Parizu od 1903.
do 1906. godine bio je Španac Pablo Pikaso. Vjerovatno zbog svog divljenja prema
Sezanovom delu ili zbog želje da preuzme vođstvo Matisa u fovističkom pokretu, Pikaso
počinje da istražuje nove mogućnosti u načinu izražavanja u svom slikarstvu. Svoja
istraživanja bazira na analizi volumena i prostorne strukture. Sa skoro istim pristupom
kao i Sezan, Pikaso je ipak nezadovoljan naglašavanjem spoljašnjih karakteristika
predmeta i traga za metodom izražavanja njihove unutrašnje strukture. U tom traženju
novog izraza konačno dolazi do riešenja i počinje da stvara slike prikazujući više strana
istog objekta. Za tu ideju se inspiriše ne samo u Sezanu, nego i u delima arhaične grčke
kao i afričke skulpture.Najuočljiviji aspekt kubističke forme koju su razvili Pikaso, Brak i
njihovi sljedbenici je geometrijska kristalizacija površina objekata. Na taj način su
pokušavali da stignu do postojanijeg poretka forme od onoga koji se na prvi pogled javlja
u prirodi. Istovremeno, tradicionalno iluzionističko predstavljanje prostora bilo je dato
drugačije, odnosno na način koji je umetnik smatrao da je postojanija forma prostornih
odnosa, nezavisna od promena svetlosti i distorzije površina koju stvaraju perspektivni
zakoni.Radeći na novoj strukturi materije, posmatrane sa estetske tačke gledišta i sa
primarnim interesovanjem za globalnu strukturu slike, Pikaso je često stvarao svoja dela
sužavajući izbor sredstava izražavanja, na primer bogastvo boje. U tom procesu
redukcije, nastaje novi likovni jezik koji ne poštuje površinski izgled predmeta, od
primarne važnosti u likovnoj umetnosti još od vremena Renesanse. Slike se sada stvaraju
sa namerom da se naglasi njihova likovna struktura, a likovna sredstva prestaju da budu u
službi imitacije prirode.Tradicionalno prihvaćeni oblici i izgled objekata počinju da
postaju „čiste“, ili bolje rečeno, u najvećoj meri samo forme. Ovo naglašavanje
najbitnijih kvaliteta likovnih elemenata (linije, valera, teksture i boje), dovodi do potrebe
za stvaranjem nove terminologije, kojom bi bilo moguće objasniti ono što umetnik sada
radi ili pokušava da stvori. Pojam „apstrakcija“ koji je do 1900. godine imao opšte
značenje, počinje da se koristi za ovu novu formu izraza, za koju se smatralo da nije
povezana sa posmatranim objektom. Kubizam kao poluapstraktna likovna forma, može se
smatrati pretečom svih kasnijih formi apstrakcije u likovnoj umetnosti. Kod
poluapstraktne umetnosti, objekat iz prirode ostaje donekle prepoznatljiv, a proces
transformacije forme, odnosno apstrahiranje, predstavlja izraz umetnikovih razmišljanja
ili uverenja o životu i materiji. Apstrahiranje može ići od poluapstraktnih stilova kubizma
i futurizma do „čiste“ apstrakcije Vasilija Kandinskog i Pita Mondrijana.
Kubizam je odigrao veoma važnu ulogu za kasniji razvoj apstraktne umetnosti. Prvi put
biva predstavljen svetu u delima Pikasa i Braka, francuskog slikara koji je sarađivao sa
Pikasom u razvoju tog novog izraza. Dva umetnika su radili niz godina u istom ateljeu,
istražujući i eksperimentišući sa novim stilom, što se može smatrati prvom svesnom
saradnjom na razvoju novog umetničkog stila u modernoj i u istoriji umetnosti uopšte.
Uobičajenom kubističkom prilazu objektu, Žorž Brak je dodao jedinstven ekspresivni
kvalitet time što je počeo da ugrađuje različite teksturirane materijale na površinu platna.
Ta tehnika se zove papier colle ili jednostavno kolaž. Uopšte gledano Brak je ostao vjeran
francuskoj likovnoj tradiciji sa smirenim izrazom, uprkos korišćenju novih formi.
Njegovo delo i temperament, su u direktnom kontrastu sa kvalitetima i temperamentom
koje srećemo u delima Pikasa, a to su snaga i eksplozivnost. U svim Brakovim delima u
vreme kubističkog izraza (od 1911. do 1914.), oseća se rafiniranost kroz odmereno
manipulisanje koloritom i valerom. Uzorci koje je na taj način postizao, su razvijani u
smislu ograničenog prostornog volumena, jednog od glavnih svojstava kubizma.
Druga dva poznata slikara kubizma su Fernan Leže, francuski slikar i Huan Gris,
sunarodnik Pabla Pikasa. Obojica su prepoznatljiva po strogom izrazu koji često
nalazimo kod Pikasa, ali ne i žestinu koja se prožima kroz njegovo delo. Fernan Leže i
Huan Gris su u okviru kubističkog izraza, razvili individualne forme koje ih izdvajaju iz
te grupe kao izuzetne stvaraoce. Stilistički motiv kubističke forme Fernana Ležea su
mašine, kao direktni uticaj industrijalizacije društva. Huan Gris se nije udaljavao od
prirode, nego se bavio problemima volumena i dekorativnim shemama koje su sugerisale
prepoznatljive objekte. Razvijao je svoje površine u pravcu prepoznavanja objekta, ali je
svesno uspevao izbeći imitiranje njegovog površinskog izgleda.
Faze razvoja kubizma
Kubizam nema tačno omeđeni početak jer na njega literatura nije imala veliki uticaj a
nije izašao neki manifest po kome bi se on mogao odrediti. Prve impulse možemo pratiti
oko 1906. godine na delima Pabla Pikasa i Žorža Braka za vreme njihovih zajedničkih
studija u Parizu. Saradnja je trajala do početka Prvog svetskog rata 1914. godine.
Kubizam se deli na faze
Pretkubističku (1906. - 1909. godine) i u to doba spadaju Žorž Brak i Pablo Pikaso. U
to doba je kubizam bio pod uticajem prethodnih trendova i dolazilo je do otkrivanja
kubističke perspektive. Postepeno se predmeti na slikama razlažu na geometrijske forme
a kolorit je nenaglašen i upotrebljava se samo paleta sivih i braonskih tonova.
Analitički kubizam (1909. - 1912. godine) predstavlja rani period kubizma, koji
karakteriše strukturalna analiza formi. Brak i Pikaso u ovom period posmatraju forme
predmeta kao geometrijske strukture. Te forme za njih nemaju fiksne karakteristike
predmeta, nego ih čine serije ravni i površina koje ukazuju na spoljašnje i unutrašnje
granice oblika. Te granice ni u kom slučaju nisu apsolutne budući da se konstatno
pretapaju sa granicam drugih ravni. Otvaranje geometrijskih formi ne doprinosi njihovoj
čvrstini, nego uzrokuje efekat disperzije volumena preko predstavljenog prostora, čija se
skoro nepostojeća dubina artikuliše preko razbijenih planova koji formiraju preklapajuće
uglove. Tokom celog perioda obojica umetnika koriste zagasit tonalitet boje i
predstavljaju isti predmet iz više uglova na piktoralnoj površini. Dolazi do delimične
apstrakcije i predmeti su zamenjivani drugim predmetima koji su im slični i rastavljaju se
na jednostavne geometrijske forme koje su predstavljane zanemarujući u potpunosti
zakone perspektive.
Sintetički kubizam (1912. - 1914.) je druga faza kubizma koja proizlazi od nove tehnike
kolaža koju započinje Brak 1912. godine. Karakteriše je konstruisanje kompozicije
polazeći od apsrahovane figuracije prethodnog perioda. Boja ponovo zauzima svoje
mjesto a forme postaju još više dekorativne čemu doprinosi korišćenje komada
novinskog papira, tapeta, razmontiranih kutija šibica i isječenih štampanih slova. Ti
elementi se lepe na platno i kombinuju sa crtežom u ulju, ispunjavajući tako dvostruku
funkciju: postaju sastavni dio piktoralne ravni i dobijaju svoje mesto u prostoru slike. Od
1918. godine, Brak će obratiti veću pažnju na taktilne i senzualne kvalitete, kao i
ekspresivne vrednosti boje, a pokret će se završiti 1920. godine, i njegove ideje će se
uklopiti u orfizam.
Orfizam (1914. - 1923.) je doba u kojem se dospelo do apstrakcije u pravom smislu reči i
u njoj se iskorištavaju efekti boje. Umetnici ne imitiraju i ne trude se da rastavljaju
predmet i da ga sastave od geometrijskih oblika, i time se dobijaju slikarski elementi koji
su sasvim nezavisni od realnosti.Posle 1923. godine došlo je do daljeg razvoja u
kubizmu, koji više i nije čist kubizam već kubizam koji je pod nekim drugim uticajima
kao na primer imaginativni kubizam koji je pod uticajima nadrealističke umetnosti.
Poznati kubisti
Žorž Brak,Marsel Dišan,Huan Gris,Pol Kle,Fernan Leže,Žak Lipšic,Markusi- Luj Markus
Marevna (Marija Vorbief-Steblefska),Žan Metsenže,Aleksandra Nehita,Fransis Pikabija
Pablo Pikaso,Ljubov Popova,Dijego Rivera ("Master Cubist"[1]),Marija Vasiljef
Fric Votruba,Bohumil Kubišta

Dadaizam je jedan od prvih modernih globalnih umjetničkih pokreta 20. vijeka, koji
prenosi umjetnički izraz u provokativno djelovanje. Dadaisti su otvoreno antiburžujski
nastrojeni, daju prednost neracionalnom nad racionalnom i deklarišu se kao anarhisti.
Izražavaju se u više različitih umjetničkih disciplina negirajući u isto vrijeme sam
koncept umjetnosti. Rezultat svoga djelovanja direktno svrstavaju u kontekst
antiumjetnosti.Pojam „dada“ (dadá) dolazi od francuske riječi, koja u prevodu znači
„drveni konjić“. Samo ime je nastalo u Cirihu, 1916. godine, kada su Rihard Hulsenbek
(Richard Huelsenbeck) i Ugo Bal (Hugo Ball), tražeći ime za svoje pozorište u Cirihu,
procesom slučajnog otvaranja francusko-njemačkog rječnika, došli do njega.
Razočarenje posljedicama koje donosi Prvi svetski rat, dovelo je do nastanka pokreta, čiji
su principi jasno određeni protiv ustoličenja u kulturnom, političkom i javnom životu.
Kontradiktornost između životne prakse i tradicionalne umjetnosti u kojoj vlada
„harmonija i ljepota“, koja je po umjetnicima grupe nepodnošljiva, dovodi do njenog
omaložavanja.Dadaisti istražuju nove načine izražavanja u novonastaloj situaciji koristeći
se satirom i ironijom kao umjetničkim izrazom protestuju, šokiraju i skandalizuju
publiku. Sve ono apsurdno i bezvrijedno u stvarnosti dobija novo značenje u
umjetničkom izrazu dadaista, počev od rušenja tradicionalnih umjetničkih formi, rikanja,
fonetske poezije, muzičke buke i remontaže polomljenih predmeta iz svakodnevnog
života. Time se unosi pojam haosa kao put za revitalizaciju ustoličenog umjetničkog
izraza.Pokret iz Ciriha se brzo širi na sve tadašnje umjetničke centre, Pariz, Keln, Berlin i
Njujork.Glavni predstavnici i osnivači u Cirihu su: Hans Arp (Hans Arp), Tristan Cara
(Tristan Tzara), Ugo Bal, Rihard Hulsenbek i Marsel Janko (Marcel Janko).
U Berlinu su to Raul Hausman (Rauol Hausmann), Johanes Bader (Johannes Baader),
Georg Gros (George Grosz) i Džon Hirfild (John Hearfield).
Dolazeći iz Ciriha, 1919. godine, Hans Arp i Maks Ernst (Max Ernst) osnivaju
dadaističku grupu u Kelnu. Godinu dana kasnije izložbu koju ti umjetnici organizuju
zatvara policija navodeći kao razlog neprimjereno ponašanje.
Kurt Šviters (Kurt Schwitters), iz Hanovera, započinje jedan novi pokret, „Merc“. Ime
dolazi od Komercbank (Commerzbank, Komercijalna banka). Šviters realizuje svoje
slike-merc, kroz subjektivni poetski izraz, koristeći trivijalne, odbačene i bezvrijedne
predmete.U Parizu i Njujorku se spajaju duh pokreta dada i novonastajući nadrealizam a
zaslužni su: Marsel Dišan (Marcel Duchamp), Maks Ernst, Man Rej (Man Ray) i Frensis
Pikabija (Francis Picabia).Gijom Apoliner – Francuska,Žan (Hans) Arp - Švajcarska,
Francuska i Njemačka,Žak Vaše – Francuska,Hugo Bal – Švajcarska,Johanes Bader –
Njemačka,Artur Kravan – SAD,Žan Kroti – Francuska,Teo van Doesburg - Holandija
Marsel Dišan - Francuska i SAD,Maks Ernst – Njemačka,Raul Hausman - Njemačka
Emi Henings – Švajcarska,Rihard Hulsenbek - Švajcarska i Njemačka,Marsel Janko -
Švajcarska (rođen u Rumuniji),Klement Pansaers – Belgija,Frensis Pikabija - Švajcarska,
SAD i Francuska,Man Rej - SAD i Francuska,Hans Rihter - Njemačka, Švajcarska i SAD
Kurt Šviters – Njemačka,Sofi Tojber – Švajcarska,Tristan Cara - Švajcarska i Francuska
(rođen u Rumuniji),Beatruz Vud - SAD i Francuska
Citati
“Dadaista se bori protov agonije vremena i protiv opijenosti smrću...” Hugo Bal
"Poštenje, Domovina, Moral, Porodica, Umetnost, Religija, Sloboda, Bratstvo, nekada su
odgovarali čovekovim potrebama. Sada od toga nije ostalo ništa osim skeleta
konvencija... treba usavršiti veliki negativan posao destrukcije. Mi moramo čistiti i
prati". Tristan Cara
"Dada je želela da sruši obmanu razuma i da otkrije nerazuman poredak". Žan Arp
"Dadaista smatra da je neophodno ustati protiv umetnosti, zato što je on prozreo njenu
prevaru kao modernog sigurnosnog ventila". Hulsenbek

Nadrealizam je umjetnički pokret nastao u Parizu. Nadrealizam je nastao i razvijao se

neposredno iz talijanskog metafizičkog slikarstva i dadaizma. André Breton, francuski
pjesnik, je prvi okupio umjetnike novog smjera svojim "Manifestom nadrealizma" 1924.
g. Kao i futuristi, prezirali su sve zakone i ustaljene običaje, ali umjesto borbi s društvom,
okrenuli su se od stvarnosti i usmjerili svoje napore istraživanju ljudskog duha za koji su
smatrali da je potisnut i ugušen društvenim pritiscima. Breton je definirao nadrealizam
kao "diktat misli, bez kontrole razuma, izvan svake estetske ili moralne preokupacije".
Fantazijska, iracionalna, imaginacijska komponenta umjetnosti oduvijek je izražavala
tajnovite predjele ljudske duše. Europska likovna umjetnost od srednjeg vijeka do danas
otvara izvore imaginacijskog na razne načine. Tek u nadrealizmu su ove strukture
ljudskog bića izašle u prvi plan i umjetnici su se skupili u jedinstven pokret.Sadržaj
Metafizička škola je nastala u talijanskom gradu Ferrara 1917. godine. Nastao je iz
susreta četvorice umjetnika: Giorgia de Chirica, Carla Carráa, Alberta Savinija i Filippa
de Pisisa. Naredne godine joj se pridružuje i Giorgio Morandi. Grupa se 1920. raspada. Ti
umjetnici sami sebe određuju kao metafizičare, to jest smatraju da vide onkraj stvarnosti.
Njihova djela, čije značenje često ostaje tajanstveno, priopćavaju osjet nestvarnosti,
iščekivanja neobičnog događaja, prizivaju tišinu i san. Što metafizičke slike čini tako
"uznemirujućima"? Raspoloženje koje ih prožima - očaravajuće, a istodobno odbojno.
Ništa od onoga što je naslikano nije onako kakvim se čini: predmeti se postavljaju jedan
uz drugi bez logičkog smisla, a odnosi koji ih povezuju ostaju nepoznati. U tehničkom
pogledu savršeno kao antičko slikarstvo, metafizičke slike ne teže tome da budu
provokativno neugodne kao i dadaističke, već nas upozoravaju da nas i neživi predmeti
mogu uvući u čarobni krug, u začaranu dimenziju.
Pariški pokret
Kao što je već navedeno, pokret je nastao 1924. godine u Parizu. Nadrealizam se oslanja
na iskustvima drugih pokreta, u prvom redu ekspresionizma i dade. Nadrealisti na svojim
slikama do krajnjih granica dovode vizualno izmještanje i osjećaj nestvarnosti.
Nadahnuće traže u podsvjesnome te jedan kraj drugog stavljaju likove koji su jedan
drugom strani, kao što su to nekoliko godina ranije radili metafizičari i dadaisti. Bizarno,
neobično, uznemirujuće - sve to karakterizira djela nadrealista koji otvoreno izjavljuju da
žive zajedno s čudovištima ljudskog uma.
U slikarstvu se nadrealisti služe veoma preciznom tehnikom, čineći gotovo opipljivima
vizije koje pripadaju dimenziji uma, a ne dimenziji stvarnosti. Na platnu predmeti trpe
izobličenja ili se smještaju u kontekst koji je potpuno stran njihovoj uobičajenoj okolini.
Nadrealisti se oslanjaju na teoriju austrijskog psihijatra Sigmunda Freuda (osnivača
psihoanalize), prema kojoj čovjek ima dvije naravi, jednu svjesnu i budnu, a drugu
podsvjesnu i potisnutu odgojem i zakonima zajednice. Ta ljudska podsvijest se oslobađala
u snovima i halucinacijama, te su zato nadrealisti osobitu pozornost usmjerili snovima i
slobodnu lutanju prostorima mašte.
Časopis Minotaure
Albert Skira, mlad i poduzetan bibliofil, koji je u Lausannei 1928. godine osnovao
izdavačku kuću istog imena, započinje karijeru 25. listopada 1931. godine objavljivanjem
Ovidijevih Metarmofoza koje je, na poziv Pierra Matissea, ilustrirao Pablo Picasso s 30
bakroreza. Uz pomoć Efstratiosa Tériadea, Skira povjerava André Bretonu uređivanje
novog umjetničkog časopisa Minotaure. Naslovnicu za prvi broj Minotaurea dizajnirao je
Pablo Picasso. Ostale su izradili Marcel Duchamp, Juan Miró, Salvador Dalí, Henri
Matisse, René Magritte te Max Ernst. Iako je časopis prije svega glas nadrealista,
oštroumno i nepristrano daje prostor raspravama među umjetnicima različitih mišljenja i
stremljenja, od Georges Bracquea do André Deraina, te od Henri Laurensa do Constantin
Brancusija. Posljednji broj Minotaurea izlazi u svibnju 1939. godine, a zatim političke
okolnosti sprječavaju daljnje izlaženje. Unatoč kratkom vijeku, časopis ima veliki značaj
za razvoj i širenje slikarske avangarde i temeljno je svjedočanstvo o umjetnosti između
dva rata.
Umjetnici
Tipični motivi nadrealističkih slika povezuju nespojive oblike u biološkom svijetu ili
zrcale neodržive ravnoteže u fizičkom. Tako neki stvaraju biološki "moguće", ali
neviđene i nepostojeće oblike organičkog svijeta, kao na slikama Ivesa Tanguyja (1900.-
1955.) koji slika duboka beskrajna prostranstva u kojima se nalaze fantastični oblici -
svijet apsurda i deformacija s izvorištem u podsvijesti.
Paul Klee (1879.-1940.) stvara isto jedan nepostojeći prostor koji je neizmjeran,
sastavljen od pomno slaganih ploha nježnih boja, najsuptilnijih prijelaza koji zahtijevaju
pomno promišljanje i prepuštanje mašti – spoj dječje naivnosti i jednostavnosti s
vrhunskim znanjem i majstorstvom umjetnika. Dakle, jedno poetično i apstraktno
slikarstvo u kojem boja ima potpunu autonomiju. Klee bi rekao: "Umjetnost je izrazito
subjektivna", i … "Umjetnost ne predstavlja ono što je vidljivo, nego stvara vidljivo."
Drugi slikari, poput najpoznatijeg nadrealista – Salvadora Dalija (1904.-1989.), nastoje
što dublje prodrijeti u ponore ljudske podsvijesti (osobito strahova, bjesova, nemoći i
mržnje). Dalí nastoji što točnije prikazati, u zbilji nemoguće, kombinacije iz snova, i to
tako uvjerljivo da se doimaju posve istinitima. Te "fotografije sna" su tako pomno
realistički naslikane da podsjećaju na naturalističke prikaze prirode iako im sadržaj nije
životna svakodnevica nego vizije što ih duh i mašta stvaraju u snovima.
Sablasne prizore koji kao da izviru iz nekog sna prikazivao je i Max Ernst (1881.-1976.).
On je bio Duchampov suradnik još u doba dadaizma, a jedan od prvih i najistaknutijih
nadrealista. U svojim slikama kombinirao je kolaž i frotaž (franc. frottage = trljanje) iz
kojeg je dobivao posebne efekte (dekalkomanija).
Blaži tip nadrealizma samo zbunjuje, ne izaziva tjeskobu ili nelagodu tipičnu za
nadrealistička djela, već se doima više kao zagonetka i duhovna zabava. Takvo slikarstvo
zastupa belgijanski nadrealistički slikar René Magritte koji se najdoslovnije poigrao s
pojmom "slike" stvarnosti i umjetničke "slike". Na njegovim se slikama nespojive
"bezezlene" stvari i pojave stapaju krajnjom jasnoćom i oštrinom.
Sličan pristup imao je i engleski grafičar M.C. Escher koji istražuje paradoksalne,
prividno istinite, a zapravo nemoguće prostorne odnose.
Posve optimističan i blago ironičan pristup ima i Joan Miró čije su slike obijesne igre
veselih boja, rasutih apstraktnih oblika u plohama mekih obrisa, ili pak oštrih linija u
kojima prepoznajemo figure pretvorene u znakove u neobičnoj igri.
Za razliku od ovakvih kombinacija talijanski likovni umjetnik Alberto Giacometti (1901.-
1966.), zaokupljen je prikazivanjem samospoznaje, egzistencijalizma kroz svoje istanjene
krhke figure koje su uvijek neko mišljenje u prostornom odnosu. Dok je Marino Marini
(1901.-1980.) zaokupljen problemom ravnoteže i gubitka ravnoteže prikazujući
uznemirenje ljudskog bića. Njegove brojne varijacije konja i konjanika se sve više
sjedinjuju u tragičnom posrtanju i padu.

Apstraktni ekspresionizam je uglavnom slikarski pokret. Osnovna tematika se sadrži u

izražavanju emocija putem nepredmetnih formi i proizvoljnog kolorita. Za podlogu se
koriste platna velikih (monumentalnih) dimenzija, jaki kontrasti boja i slobodni
(gestualni) pokreti kista.Pojam apstaktni ekspresionizam prvi je upotrijebio američki
kritičar umjetnosti Robert Koatis, 1946 godine.
Pokret nastaje u Njujorku (naselje Grinvič), sredinom četrdesetih godina XX vijeka.
Drugačija imena za apstraktni ekspresionizam su: slikarstvo akcije (action painting) i
Njujorška škola. Bio je to prvi umjetnički pravac koji je nastao na američkom tlu. Prve
manifestacije pokreta vežu se za slikara Aršila Gorkog, koji pod utjecajem umjetnosti
nadrealizma i slikara kao što su Huan Miro i Pablo Pikaso postavlja bazu forme i izraza
apstraktnog ekspresionizma.Kao i u nadrealizmu, teorije psihoanalize Sigmunda Frojda i
Karla Junga su intelektualna i predmetna osnova. Nadrealizam stiže u SAD-e preko
umjetnika koji napuštaju Evropu zbog bujanja fašizma i Drugog svijetskog rata, među
kojima su Pit Mondrijan i Maks Ernst bili najznačajniji za apstraktni ekspresionizam.
Raskidanje tih umjetnika sa 'tradicijom' umjetnosti inspirisale su revolucionarni nagon
apstraktnog ekspresionizma. Pokret se održao na umjetničkoj sceni sve do pojave Pop
arta, šezdesetih godina, omogućivši Njujorku da zamjeni Pariz kao svijetski centar
umjetničkih zbivanja.Karakteristike predstavljanja u apstraktnom ekspresionizmu su
proizvoljni oblici, linije, boje, teksture i forme, ne slijedeći prirodu ni realnost. Naizgled
ne postoji kontrola, iako je sam proces slikanja, koji je od velike važnosti za apstraktne
ekspresioniste, pod direktnom kontrolom umjetnika. Dozvoljene su 'greške' i slučajno
nastale forme idu u prilog kompletnog umjetničkog doživljaja.Apstraktni ekspresionizam
se može nazvati i egzistencijalističkom umjetnošću, pošto se u djelima tih umjetnika
konstantno pojavljuje traženje identiteta i odgovora na pitanja o ljudskoj egzistenciji.
Lične, unutrašnje psihološke borbe, spoljašnja sprega između čovjeka i prirode i traženje
duhovne ravnoteže, osnovne su ideje umjetnika ovog pokreta. Serijsko stvaranje slika i
njihove podjele na serije od strane njihovih stvaraoca, podkrepljuje teze ove vrste.
Glavni predstavnici
Adolf Gotlieb,Aršil Gorki,Barnet Njumen,Vilem de Kuning,Žan-Pol Riopel
Kliford Stil,Li Krasner,Mark Rotko,Robert Madervil,Filip Gaston,Franc Klajn,Hans
Hofman,Džekson Polok

Novi dadaizam (takođe i novi realizam; francuski Nouveau Réalisme) je naziv umetničke
grupe koja je 1960. godine formirana u Parizu. Ova grupa postojala je istovremeno sa
američkim novim realistima. Grupi su pripadali između ostalih i N. De Sad Fal, I. Klajn i
Ž. Tingeli. Odbijali su čistu apstrakciju i prikazivanje „sociološke realnosti“ na osnovu
Objets trouvés. Njihova objekatska umetnost temeljila se delom na principima dadaizma
pa je to razlog zašto se ovaj pokret označava kao neodadaizam. Dela ovih umetnika
izvedena su delom u obliku asamblaža, dekolaža i Ready made.

Asamblaž (francuski: assemblage = spajanje, sklapanje) je kiparska tehnika kolažiranja

raznorodnih predmeta i materijala.Naziv je 1950-ih prvi put upotrijebio Jean Dubuffet za
način oblikovanja trodimenzionalnih umjetničkih djela od različitih predmeta
svakodnevne upotrebe.
Robert Rauschenberg (1925.-), jedan od osnivača Pop art pokreta, se ponajprije proslavio
svojim neodadaističkim asamblažima koji su bili prepuni dvosmislenosti i ironije.
Umjetnici koji su također poznati po asamblažu: Louise Nevelson (1899. - 1988.), Joseph
Cornell (1903. - 1972.), John Chamberlain (1927.-), Edward Kienholz (1927. - 1994.),
Fred H. Roster (1944.-), Daniel Spoerri (1930.-) i dr.

Hepening (engl. happening u prevodu: događaj, dešavanje ili zbivanje) je jedan oblik
akcione umetnosti nastao šezdesetih godina 20. veka kao proizvod teorija savremene
umetnosti, a glavni tvorci su A. Kaprov, J. J. Lebel, R. Vostel, T Kantor. Hepening
predstavlja istraživanje ekspresivnog potencijala umetničkog potvrđivanja koje se odvija
u realnom vremenu. Reč je o želji za direktnim obuhvatanjem dela stvarnosti preko
umetničke akcije. Proizvod novog dadaizma i novog realizma, koncept hepeninga je
rezultat teorija francuskog teoretičara umetnosti, Pjera Restanja i razvijao se paralelno u
Parizu i Njujorku.
Značenje i ciljevi
Već je Džekson Polok svojim akcionim slikarstvom skrenuo pažnju na sam čin stvaranja
likovnog dela kao na jednu vrstu posebnog događaja.Hepening kao pojam, nastao je za
potrebe definisanja novog shvatanja umetničke teorije i prakse, odnosno brisanje granica
između pojedinih umetničkih disciplina, a kasnije je počeo da se upotrebljava i u
vanumetničkim aktivnostima. Hepening se najizrazitije manifestuje u delovanju fluksusa,
umetničkog pokreta koji je delovao u Evropi i SAD-u posle 1962. godine a težio je
intermedijalnošću, tj. istovremenim radom u muzici, performansu, asanblažu, poeziji i
hepeningu.Cilj hepeninga je da se tradicionalni izraz u umetnosti proširi, a umetnost spoji
sa svakodnevnicom koju pri tome mogu objašnjavati i apstrahovati.
Poznati predstavnici u hepeningu
Alan Kaprov,(1927. - 2006.),Džon Kage,(1912. - 1992.),Georg Breht,(1926.-)
Bazon Brok, (1936.- ),Volf Vostel,(1932.-1998.),Joko Ono,(1933.-),Al Hansen,(1927. -
1995.) i drugi.
Kod čistih hepeninga scenario nije tačno određen, što omogućava nastanak neočekivanih
događaja i nepredvidive postupnosti (predstavnici miksmedijalnog tipa Josefa Beuisa).
Impresionizam je umjetnički pokret u književnosti, glazbi i slikarstvu nastao potkraj 19.
stoljeću u težnji da u umjetničko stvaranje unese osobna raspoloženja i dojmove s
obzirom na formu izlaganja i izražaja. Zasniva se na realističkom i naturalističkom
promatranju prirode.
Impresionizam u slikarstvu
Impresionizam u slikarstvu posljedica je zajedničkih zamisli nekih umjetnika u
određenom trenutku francuske povijesti, kad je ukupno ozračje pogodovalo proširenju i
uspostavi novog stila u slikarstvu. Prvi znakovi njegova pojavljivanja uočavaju se
početkom 60-ih godina 19. stoljeća, ali zajednička svijest nije bila jasno izražena sve do
razdoblja između 1867. i 1869. Pokretačka sila impresionizma bila je želja nekolicine
umjetnika da slikarstvu pristupe na posve suprotan način od onoga koji je bio prihvaćen u
službenim, nedodirljivim krugovima pariške institucije, Salona. Umjetnici koji su se
veoma razlikovali po svojim osobnostima, dolazili su iz različitih škola, svaki posebno, i
to prilično nagonski, krenuli putem novog stila. Teme, tehnike i umjetnički jezik njihovih
djela bila su obilježja koja su impresionizam jasno izdvojila iz tradicionalnog svijeta
akademske umjetnosti.Potkraj 60-ih godina 19. stoljeća tri su umjetnika (Monet, Renoir i
Pissarro) običavali odlaziti na obale rijeka Seine i Oise i ondje slikati prirodu. Nadasve ih
je zanimao odraz svjetlosti u rijeci. Svoje su palete učinili svjetlijima i različite su sjene
podijelili, nesvjesni da pritom primjenjuju teoriju komplementarnih boja.
Nema nekog osobitog datuma koji bi označio nastanak impresionističkog pokreta, iako je
godina 1869. nesumnjivo bila značajna. Te su godine i Monet i Renoir naslikali La
Grenouillère, kavanu na otvorenom i kupalište u blizini Bougivala. Ta se njihova djela
danas smatraju prekretnicom ranog impresionizma.Ono što je sigurno jest da
impresionizam obuhvaća iznimno kratko razdoblje u povijesti umjetnosti. No unatoč
svom kratkom vijeku, postignuća umjetnika u tih nekoliko godina neizmjerno su važna.
Impresionističke slike u početku nisu naišle na odobravanje. Konzervativna pariška
publika smatrala ih je nedovršenima, poput improviziranih skica. Na velikim platnima
impresionisti su prikazivali slikovite i sentimentalne motive. Zbog toga je u tim prizorima
bilo teško pronaći ikakvu pravu poruku. U početku impresioniste nisu prihvaćali ni
kritičari umjetnosti. Budući da ih je Salon odbio, 1874. imali su prvu službenu izložbu.
Kritičar i novinar Leroy ih je podrugljivo nazvao "impresionistima" prema izloženoj
Monetovoj slici Impresija, izlazak sunca.Slikari impresionisti prirodi su pristupali na
posve drukčiji način od svojih prethodnika. Njihov novi jezik nije samo promijenio
tradicionalne konvencije, već je preokrenuo i sam način na koji se gledalo na svijet.
Umjetnici nisu bilježili prirodu kao statičnu i nepromjenjivu, već su na platno nastojali
prenijeti njezino stalno kretanje i pulsiranje. Impresionistima je slikarstvo postala
frenetična aktivnost jer je brzina izvedbe zahtijevala sve ubrzaniji ritam rada. Oni su
hvatali uzdahe povjetarca, neprestano promjenjivo nebo i neuhvatljive efekte svjetlosti
koja se odražava na vodi. S pojavom impresionizma, prikazivanje povijesnih tema
izgubilo je svoj primat. Ovim umjetnicima priroda je bila prava gospodarica: uranjali su u
nju i u vizualno iskustvo koje im je pružala. S tisućama prijelaza boje i vještinom
sjenčanja i toniranja, impresionisti su naslikali ono što se po definiciji nije moglo
naslikati, jednostavno zato što se fizički nije moglo vidjeti, primjerice kvalitetu zraka,
njegovu vlagu ili svježinu. Impresionisti su smatrali da u umjetnosti treba uživati u svim
čulima i više su se bavili prisutnošću dubokih podražaja nago hladnom realnošću prizora.
Zbog toga je psihološka percepcija postala važnijom od "stvarne" teme, a sadržaj je
zamijenjen vizualnim "impresijama" svega što su osjetila mogla percipirati. Prikaz je
izgubio prirodne tragove, koji su na kraju pokreta romantizma držali usidrenog u
stvarnosti. Na njegovo mjesto došao je Monetov izlazak sunca koji više nije bio izlazak
sunca, nego nešto posve drugo: "impresija" izlaska sunca.
Predstavnici impresionizma u slikarstvu
Camille Pissarro (1830. – 1903.) jedan je od najvećih impresionista. Svoja egzotična
platna uvijek je oslikavao jakim i živim bojama. Nikad nije pokušao prikazati prozračnost
zraka ili vode, već je ostao privržen čistoći svojih motiva. Zanimanje za pravila
kompozicije dovelo ga je do prikazivanja trodimenzionalnog prostora pomoću
minijaturnih točkica, a ta tehnika leži u samom srcu poentilizma i divizionizma. Bio je
najstariji među impresionistima i samim time u očima drugih umjetnika imao je određeni
autoritet. Cézanne je za njega rekao: "On je čovjek od kojega treba tražiti savjet: pomalo
je poput Boga."
Alfred Sisley (1839. – 1899.), kojeg su mnogi smatrali najkonzistentnijim među
impresionistima, posvetio se gotovo u potpunosti pejzažima, slikajući uglavnom krajolike
zapadno od Pariza, područja u kojem je živio. Nebo je važan element njegova rada, a
koristio se različitim tehnikama kako bi naslikao nebo koje "neće biti jednostavno
pozadina". Za života mu platna nisu bila naročito cijenjena ni poštovana kao što su bila
djela drugih impresionista.
Pierre-Auguste Renoir (1841. – 1919.) bio je jedan od prvih koji su širili načela
impresionizma. Prizori iz svijeta zabave – sale za plesnjake, kafane, koncerti, kazališta –
bili su omiljene teme impresionista. Renoir je tim slikama dao jedinstven karakter sreće.
Zaljubljeni parovi na slici La Moulin de la Galette (1876.) usred mrlja svjetlosti i sjena
zrače ljudskom toplinom koja je puna zanosa. Svoja je platna ispunjavao jednoličnim,
raspršenim svjetlom, objedinjujući likove i pejzaže pod istim ritmičnim i stalnim izvorom
svjetlosti. Impresionizam je u Renoirovim djelima pronašao jedinstvenu strukturalnu
čvrstoću u prikazima mladih žena.
Claude Monet (1840. – 1926.) bio je prije svega slikar svjetla. Nigdje kao u njegovim
slikama svjetlo nije toliko izraženo, ono je glava tema svih njegovih motiva. Figure poput
ljudi bile su samo objekti koji reflektiraju svjetlost, a njihovom oblikovanju nije pridavao
veliku važnost. Njegove kasnije teme su uglavnom pejzaži, vrtovi i serijske slike.
Frédéric Bazille (1841. – 1870.) nikad nije bio predani impresionist. Želio je svakom
predmetu dati težinu i volumen, a ne slikati samo vanjski izgled. Na žalost njegova je
karijera prekinuta njegovom pogibijom za vrijeme francusko-pruskog rata.
Armand Guillaumin (1841. – 1927.) je izlagao na gotovo svim impresionističkim
izložbama. Njegova je paleta postajala sve sjajnija i neprirodnija. Žive boje organizirao je
u oštre kontraste, slične onima koje nalazimo u djelima Paula Gauguina.
Berthe Morisot (1841. – 1895.), kći imućnih roditelja čiji je predak bio slikar Fragonard,
izlagala je redovito na službenim salonima prije nego što se s oduševljenjem pridružila
impresionistima. 1868. upoznala je Edouarda Maneta, koji je postao njezinim učiteljem i
bliskim prijateljem. Poslije se udala za njegovog brata Eugènea. Ona nije rabila tipične
kratke, isprekidane poteze kistom, već je zadržala svoju nježnu, paperjastu tehniku.
Ženski likovi Morisotove čvrsti su oblici istaknute nazočnosti, a ne likovi koje odnosi
polazni trenutak.
Edouard Manet (1832. – 1883.) na mnogo se načina izdvaja iz skupine ostalih
impresionista. Bio je otmjen, gradski gospodin i prijatelj pjesnika Mallarméa i
Baudelairea. Kad je pod utjecajem Morisotove napustio svoj atelijer kako bi slikao u
prirodi, njegovi su radovi postali lakši i spontaniji.
Edgar Degas (1834. – 1917.), iako je redovito sudjelovao u njihovim izložbama, nikad
se nije smatrao pravim impresionistom. Nadahnuće je u početku nalazio djelima
renesansnih majstora. Kod Degasa razočarani par na slici Čaša apsinta (1876.) je utopljen
u samoću koju je slikar postigao prikazati praznim stolovima koje je postavio između
gledatelja i likova na slici. Kako je jako volio crtanje, svoja najljepša djela je uradio
tehnikom pastela. Degas je više volio slikati u svom ateljeu nego na otvorenome, a
umjetno svjetlo više mu je odgovaralo od sunčeve svjetlosti. Smatrao je da ono naglašava
kretnje njegovih slavnih plesačica. Primabalerina (1876.) jasno ilustrira ovu gipku
tehniku koja odgovara lepršavosti impresionizma. Balerina lebdi izvan središta slike
obasjana čudnom svjetlošću.
Mary Cassatt (1844. – 1926.), sa svojim prijateljem Degasom dijelila je osobitu ljubav
prema crtanju. Njezin linearni stil i nadarenost za slaganje zasebnih elemenata doveli su
je do izrade litografija i grafika u boji, koje predstavljaju njezine najuspjelije radove.
Paul Cézanne (1839. – 1906.) kao Degas, nikad se nije poistovjetio sa skupinom niti je u
potpunosti prihvatio njihove zamisli. Osim Pissarra, s kojim ga je povezivalo dugo i
plodonosno prijateljstvo, impresionisti ga nisu potpuno razumjeli. U početku je rabio
gustu tamnu boju, no nakon što je upoznao neke članove skupine, njegova je paleta
postala svjetlija. Kist je zamijenio slikarskim nožem koji mu je bolje odgovarao za
prikazivanje mase i volumena motiva, te je zaboravio na slikanje atmosfera.
James McNeil Whistler (1834.-1903.), Amerikanac koji je studirao u Parizu a živio i
radio u Engleskoj, je bio u direktnoj dodiru s impresionističkim pokretom. On je nazivao
svoje slike "simfonijama", što znači da su mu na slici važnija formalna svojstva nego
tema ili ono što prikazuju. Takve su slike Aranžman u crnom i sivom: majka (1871.) i
Nokturno u crnom i zlatnom: vatromet (1974.). Posljednja slika je najnefigurativnije
djelo do tada i na tragu je apstrakcije koja će se javiti tek u 20. st.
Duh impresionizma iz Pariza u Hrvatsku donio je Vlaho Bukovac koji je snažno utjecao
na mlade slikare (uključujući autore iz Zlatne dvorane). On osniva Društvo hrvatskih
umjetnika (1897.), tzv. zagrebačka šarena škola, čime je započela hrvatska moderna
umjetnost.
Impresionisti posjeduju vlastiti kriterij prema kome otkrivaju vlastitu istinu i prije
nepoznatu estetsku ljepotu. Impresionizam je značajno razvio psihološke reakcije u
promatranju duhovnih stanja ličnosti, a u jezičnom izrazu diferencirao nijanse pjesničkog
govora. Najbolja ostvarenja impresionizam je dao u lirskoj pjesmi, kraćoj prozi,
novelama, lirskoj drami i u eseju kao posebnom obliku književne kritike.
Realizam (termin potiče iz latinskog jezika res – stvar, realis – stvaran, predmetan) je
višeznačan pojam koji se javlja u umetnosti, književnosti i slikarstvu, filozofiji.
Realizam u slikarstvu
Krupne ekonomske i društvene promene te razvoj pozitivizma uzrokovao je novu ulogu
umetnosti - odražavanje društvene stvarnosti. Novi pogledi na umetnost primenjeni na
slikarstvo značili su da slikari imaju u zadatak da prikazuju savremeni svet i život,
odbacujući religijsku, mitološku i alegorijsku tematiku. Najveći predstavnik realističkog
slikarstva Gistav Kurbe izrazio je ove težnje sledećim rečima: „Ne slikam anđele, jer ih
ne vidim.“ Realizam u slikarstvu donosi nove teme i motive (društvena nepravda koju
trpe radnici i seljaci) dok je realistička obrada bila poznata i ranije u španskom i
holandskom slikarstvu.U Evropi realizam nije uneo mnogo promena- ono što je novo
jeste stav umetnika ukoliko je on bio angažovan. Kurbe je bio angažovan i kod njega se
realizam pojavljuje kao vrhovni princip koji je ostvaren na temelju studija prirode. Još u
punom jeku romanticizma pod uticajem engleskih pejzažista uglavnom Džona Kanstabla
formira se grupa mlađih slikara umetnika koji u Barbizonu formiraju 1830. umetničku
koloniju koja je posvećena slikanju pejzaža. Njih predvodi Teodor Ruso i kod njih tek
naslućujemo realizam. Žan Batist Koro ostvaruje poetizovani pejzaž. Onore Domije
objavljuje karikature protiv kralja i zbog njih provodi šest meseci u zatvoru kao i Žan
Fransoa Mile. Onore Domje bio je najveći karikaturist onoga doba. Karikature su mu
donosile teškoće i s njima je on išao u samu bit stvari. Bio je dobar slikar i kasnije se sve
više posvećuje slikarstvu. U stanju je da sažima i uopštava on je sintetičar i umeo je da
bude blizak idejama koje su se pojavljivale u kraj 19. veka. Umetnik teži da izrazi
adekvatnu boju koju vidi u prirodi. Umetnici se drže klasičnih proporcija ljudskog tela
sve do toga vremena i o novim elementima možemo govoriti tek od pravaca koji su
nastali početkom 20. veka.Najznačajniji predstavnici realizma u slikarstvu su Gistav
Kurbe, Ilja Rjepin, a sa prostora bivše Jugoslavije Paja Jovanović, Uroš Predić, Đorđe
Krstić, Vlaho Bukovac i braća Šubić.