Nemanja Petrović, III3 Gimnazija Paraćin, šk.

2013/14

Prikaz knjige “Nastanak i učvršćenje reformacije”, Žan Delimo, Izdavačka

knjižarnica Zorana Stojanovića, Novi Sad, 1998

Neke od najvažnijih odluka Drugog vatikanskog sabora održanog od 1962. do 1965. godine odnosile
su se na ukidanje razlike između laika i klerika; na aktivno učešće vernika na misi; na uvođenje
narodnog jezika u bogosluženje; na priznanje verske slobode kao temeljnog ljudskog prava; i na
priznanje vrednosti protestantske i pravoslavne crkve. Sličnost prve dve odluke o ulozi laika u crkvi sa
reformama koje su uveli protestanti u XVI veku i dekreti o verskoj slobodi i ekumenizmu koji su
odavali pozitivan ton prema protestantizmu, podstakli su franuckog analistu Žana Delimoa da 1965.
godine napiše knjigu „Nastanak i učvršćenje reformacije”. Ova knjiga je prvi tom jednog dela u dve
sveske od kojih je druga objavljena 1971. i nosi naslov “Katolicizam između Lutera i Voltera”. Jedan
od osnovnih ciljeva ovog dvotomnog dela jeste ukazivanje na sličnosti dveju reformacija - katoličke i
protestantske, te je autor njime hteo da „obavi i rad istoričara i mirovno delo”. Žan Delimo rođen je
1923. godine u Nantu. Pre knjige “Nastanak i učvršćenje reformacije“ bavio se prvenstveno
ekonomskom istorijom. Ova knjiga označila je preusmerenje Delimoovog interesovanja na religiju,
koja će biti tema mnogobrojnih potonjih njegovih radova. Međutim, kao predstavnika Anala,
Delimoa, a prema tome i ovu knjigu, odlikuju izrazita multidisciplinarnost i velika širina istraživanja.
Tako se tokom argumentacije, Delimo oslanja na materijalnu proizvodnju, kretanje cena,
psihoanalizu, preovlađujući društveni mentalitet itd. U prvom od tri dela knjige opširno su navedeni
svi izvori i literatura koje je autor koristio, složeni po različitim kriterijumima (po zemlji porekla, po
značajnim reformatorima, po temi...).

U drugom delu knjige najpre su objašnjene tri osnovne doktrine Luterovog učenja: opravdanje
verom, sveopšte sveštenstvo i apsolutni autoritet Biblije. Delimo stavlja ove tri doktrine u širi
istorijski kontekst, ukazuje na duhovno stanje društva i društvene pokrete u usponu koji su uslovili
prihvatanje reformatorskih ideja na svim nivoima. Stogodišnji rat, epidemija crne kuge, velika šizma,
rat Dveju ruža, husitski ratovi, sve veća opasnost od Turaka - svi ovi događaji, koje je društvo zapadne
Evrope moglo da shvati jedino kao kaznu za sopstveni greh, uslovili su konstantni i sveprožimajući
osećaj straha i krivice. Luterovo učenje o opravdanju verom odgovara na ovu kolektivnu strepnju. Iz
katoličke crkve, s druge strane, stižu samo zabrane, što dovodi do još većeg udaljavanja od
tradicionalne liturgije u kojoj je običan narod ionako mogao da vidi jedino nekakav magijski obred na
jeziku koji ne razume. U toku su i uspon individualizma i uspon svetovnjačkog duha - stavljanje crkve
pod vlast države sve je očiglednije, a pravilo “Cuius regio, eius religio” mnogo ranije od Augzburškog
mira ulazi u mentalitet naroda; ovo, zajedno sa srozavanjem sveštenstva na koje se u atmosferi
opšte strepnje obraća više pažnje, stvara utisak o svetovnjacima kao istinskijim sveštenicima od
crkvenih lica i čini neorganizovanu ustanovu kao što je Crkva nepotrebnom za ostvarivanje razgovora
sa Bogom, samim tim podržavajući Luterovu ideju o sveopštem sveštenstvu; uspehu ove ideje
doprinela je i pojava štampane knjige, koja uslovljava individualizaciju pobožnosti. Najzad, ideja o
Bibliji kao jedinom izvoru religijske istine posledica je tzv. “hrišćanskog anarhizma”, zbrkane
hijerarhije i atmosfere rasula u kojoj jedini nepogrešivi autoritet postaje sam Bog tj. Biblija. Druga i
treća glava drugog dela knjige posvećene su dvojici najznačajnijih reformatora - Luteru i Kalvinu, i
ostalim značajnim reformatorima - Melanhtonu, Cvingliju, Ekolampadu i Buceru. Delimo govori o
Luterovim ličnim iskustvima koja dovode do stvaranja tri osnovne doktrine, ali i o Seljačkom ratu
Nemanja Petrović, III3 Gimnazija Paraćin, šk. 2013/14

zbog kog Luter uviđa nesposobnost naroda da sam upravlja svojom duhovnom sudbinom i prelazi sa
načela “hrišćanske slobode” na načelo državne crkve. Jedan deo posvećen je i Luterovim
raspravama sa Erazmom Roterdamskim, koji se kao predstavnik optimističkog humanizma nije
mogao pomiriti sa protestantskim idejama o predestinaciji, odnosno problemu slobodne volje.
Švajcarski reformator Žan Kalvin od crkve u Ženevi stvara obaveznu organizaciju svih građana. On se
okreće klerikalizmu nadziranom od strane države u želji da povrati značaj vidljive crkve. Pojedine
dogme reformatora iz Ženeve razlikuju se od Luterovih - Kalvin, za razliku od Lutera, propoveda
dvostruku predestinaciju i naglašava nepojmljivost Boga. Takođe, Kalvinovo shvatanje novca i
svakodnevnog rada aktuelnije je od Luterovog u smislu da je rezultat većeg kompromisa sa sve
zastupljenijim kapitalističkim mentalitetom. Ostatak drugog dela knjige posvećen je širenju
reformacije, verskim sukobima i sukobima unutar protestantizma.

Na početku trećeg dela knjige, Delimo govori o različitim teorijama uzroka reformacije. Prilikom
razmatranja ovog pitanja, autor zauzima kritički stav prema materijalističkom shvatanju Marksa i
Engelsa, koji reformaciju svode na posledicu nove kapitalističke ekonomije prerušenu u religijske
oznake. Kritikujući ovakvo shvatanje reformacije, Delimo ukazuje na dve činjenice: (1) do pojave
trgovinskog kapitalizma dolazi mnogo ranije od reformacije; (2) protestanata je bilo u svim
društvenim klasama. Odbacujući materijalističko i tradicionalno moralističko shvatanje reformacije,
Delimo postepeno dolazi do konačnog, savremenog, teološkog objašnjenja: reformacija predstavlja
složen fenomen koji je proizvod sadejstva velikog broja činilaca, i iako su postojale mnoge
nereligijske okolnosti (ekonomske, političke, geografske i socijalne) koje su ubrzale njen uspon, ona
je u suštini duhovni pokret sa religijskom porukom. Ovom objašnjenju reformacije Delimo dodaje i
psihoanalitičku studiju Luterove ličnosti, ali ne u njenom izvornom obliku, koji Lutera posmatra
previše izolovano od njegovog vremena, već proširijući zaključke psihoanalize sa pojedinačnog
Luterovog slučaja na duh tog doba. Naredni deo knjige bavi se vezom protestantizma i kapitalizma,
odnosno da li je, i ako jeste, u kolikoj meri, reformacija ubrzala razvoj kapitalističkog mentaliteta.
Zaključak do kojeg Delimo dolazi jeste da se kapitalistički duh razvija svuda na zapadu Evrope, bez
obzira na veru i da bi se nametnuo i bez Lutera i Kalvina, ali da je reformacija pojedinim svojim
stavovima prvi put odobrila neke odlike kapitalističkog mentaliteta, odgovorila na stvarne potrebe
trgovaca i time ubrzala udaljavanje od srednjeg veka. Poslednji deo knjige posvećen je sličnostima
dveju reformacija. Obe reformacije zapravo su imale iste uzroke: trudile su se da izmire strogu
srednjovekovnu doktrinu o novcu sa imperativima ekonomije; da reše problem neukih sveštenika; da
definišu i razjasne dogme i većem broju ljudi učine pristupačnim osnove njihove vere. I metodi kojima
ove planove sprovode u delo su slični: na obe strane pišu se nove veronauke i u crkvenu praksu uvodi
nacionalni jezik; uvode se zakoni protiv raskoši i pravila protiv pijančenja; gradi se novi hrišćanski
ekonomski moral u kojem nestaje ideal prosjaka, a posvećuju se svakodnevni rad i porodica. Još
jedna teškoća na koju nailaze obe reformacije je i odnos crkve sa državom, odnosno borba za
autonomiju crkve u odnosu na sve jaču građansku vlast. Sve ove zajedničke karakteristike posledica
su toga što su obe reformacije nastale u okvirima iste civilizacije čije su se šire društvene tendencije
nastavile bez obzira na raspad verskog jedinstva i svojim zahtevima usmeravale tok obeju
reformacija.

Knjigu može koristiti šira čitalačka publika, što nimalo ne oduzima od zasnovanosti i preciznosti
Delimoove argumentacije. Pored jasnog kritičkog aparata, glavne prednosti knjige su
multidisciplinarnost i raznolikost izvora i literature, kojima se postiže „sadržajno i metodološko
bogatstvo istorijskih istraživanja”(Stanić V, 2009).
Nemanja Petrović, III3 Gimnazija Paraćin, šk. 2013/14

Korišćeni izvori:
WORCESTER T, odeljak Jean Delumeau iz French Historians 1900-2000: New Historical Writing
inTwentieth-Century France, Wiley-Blackwell, Chichester, 2010

STANIĆ V, Francuska istoriografija u XX veku - izazov multidisciplinarnosti, časopis Sintezis I/1

(2009), Centar za humanističke nauke “Sintezis”, Beograd