UNIVERZITET U NOVOM SADU

MEDICINSKI FAKULTET
KATEDRA ZA REHABILITACIONU MEDICINU

SEMINARSKI RAD
Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Profesor: prof. dr Ksenija Bošković

Predmet: Fizikalna terapija

Kandidat: Štajer Verner (233-F/13)

Maj, 2017. Novi Sad

 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

SADRŽAJ:

Poglavlje Tačka Naslov Strana

APSTRAKT 3
1.0. UVOD 4
2.0. CERVIKALNI SINDROM 6
2.1. Definicija 7
2.2. Etiologija i epidemiologija 8
2.3. Uzroci nastanka i dijagnoza 9
2.4. Fizikalni pregled 11
3.0. LEČENJE CERVIKALNOG SINDROMA 13
3.1. Tretman medikamentima 14
3.2. Tretman bez medikamenata-Fizikalna terapija i modaliteti 15
terapije
3.3. Prevencija 18
4.0. ZAKLJUČAK 19
5.0. LITERATURA 21

Seminarski rad 2
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

APSTRAKT
Tema ovog rada su fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma. Cervikalni sindrom i
uopšte muskulatorno-skeletni problemi sve su prisutniji kod savremenog čoveka.
Ukoliko se ovakvi problemi ne tretiraju pravovremeno i na adekvatan način stvaraju se
umanjena fizička funkcionalnost pacijenta, vremenom i psihičke smetnje zbog
umanjenja kvaliteta života pa čak i depresija. Najčešće je reč o bolu u vratnom delu
kičme ili bol u leđima. U nastojanju da se pronađu neke od aktivnosti koje je potrebno
preduzeti da bi cervikalni sindrom uspešno lečili pa i vršili prevenciju, javljaju se ciljevi
ovog rada. Osnovni fokus ovog rada i pratećeg istraživanja je sagledavanje vrsta
fizikalnih modaliteta u svetu i u R. Srbiji koji se koriste u procesu tretmana cervikalnog
sindroma kao i kakve efekte lečenja cervikalnog sindroma imaju ovakvi modaliteti.

Dakle predmet analize ovog rada su fizikalni modaliteti kao ne medikamentozne terapije
u tretiranju cervikalnog sindroma.

Rad definiše osnovne pojmove vezane za temu istraživanja, definiše ciljeve rada i
očekivane rezultate istraživanja na osnovu definisanih hipoteza istraživanja i određuje
specifičnosti problema. Poseban akcenat u istraživanju stavljen je na pravilnu
dijagnostiku cervikalnog sindroma, značaj edukacije pacijenata i značaj prevencije.
Osnovni pojmovi u vezi cervikalnog sindroma, etiologija, klasifikacija, uzroci nastanka i
dijagnostika kao i lečenje cervikalnog sindroma kroz medikamentozni tretman i tretman
bez medikamenata i značaj prevencije opisani su u posebnim poglavljima rada i
predstavljaju osnovni konceptualni okvir istraživanja.

Donešen je i zaključak ovog istraživanja osnovu istraživanja i uvida u informacije raznih

studija na ovu i slične teme istraživanja. Razni modaliteti fizikalne terapije u tretmanu
cervikalnog sindroma imaju pozitivno dejstvo. Najbolji učinak na tretman cervikalnog
sindroma ostvaruje se kroz kombinaciju više modaliteta fizikalne terapije. Najbolja
ilustracija ove konstatacije je tretman balneoterapijom (spa ili banjska terapija), laserom
i dr. uz istovremeno praktikovanje fizičkih vežbi i uobičajene fizikalne terapije.

Ključne reči: Cervikalni sindrom, Fizikalna terapija, Lečenje, Prevencija.

Seminarski rad 3
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

1. UVOD
Bol u vratu koji se širi ka lopaticama i ramenima, poznatiji kao cervikalni sindrom, muči
veliki deo populacije. Uzroci ovih tegoba mogu da budu veoma različiti, ali se izdvajaju
dve grupe - zbog dugotrajnog prinudnog položaja i onaj kod prirodnih degenerativnih
promena koje dolaze sa starenjem. Kod mlađih osoba koje se žale na bol u vratu
najčešće je uzrok nepravilno držanje i dugotrajan rad u prinudnom položaju(rad za
računarom). Procesom starenja dolazi do slabosti mišićnih struktura pa se opterećenja
prenose direktno na koštane i diskalne strukture, a što dovodi do pojave bolova koji
mogu zračiti u potiljačnu regiju, rame, duž ruke ili u lopatičnu regiju. Ponekad bol može
zračiti i ka prekordijalnom području pa dati tegobe koje imitiraju stenokardiju.

Cervikalni sindrom obuhvata grupu različitih oboljenja i poremećaja čiji je zajednički

simptom bol u cervikalnom delu sa ili bez iradijacije. U opštoj populaciji, oko dve trećine
svih osoba tokom života ima bolove u vratnoj kičmi. Rasprostranjenost je najveća u
srednjem životnom dobu (30-50) godina života. Bol u vratu postaje sve češći
zdravstveni problem u celom svetu. Ima značajan uticaj na pojedince i njihove porodice,
zajednice, zdravstvene sisteme i preduzeća. Postoji značajna heterogenost između bola
u vratu i epidemioloških studija, zbog čega je teško uporediti podatke iz različitih studija.
Najčešći uzrok bola u vratnom delu kičme jesu degenerativne promene na:
intervertebralnim zglobovima, kostovertebralnim zglobovima, unkovertebralnim
zglobovima i intervertebralnim diskusima. Tegobe na koje se pacijenti najčešće žale su:
bol u vratu, glavobolje, nesvestice, vertiginozne smetnje (poremećaj centra za
održavanje ravnoteže, koordinaciju pokreta i subjektivne percepcije sopstvenog tela u
prostoru), bolovi u ramenima i gornjim ekstremitetima, zujanje u ušima, zamagljen vid i
dr. Širok dijapazon mogućih simptoma predstavlja veliki diferencijalno dijagnostički i
terapijski problem.1

Bol u vratu može izazvati onemogućavanje pokretljivosti vrata i biti dosta skup za
društvo. Fizičke modaliteti su često uključeni u programe rehabilitacije vrata.
Intervencije mogu da obuhvate termalnu, elektroterapiju, ultrazvuk, mehanički vuču,
lasero-terapiju i akupunkturu. Definitivno znanje o optimalnim modalitetima i dozama za
upravljanje bolom u vratu je ograničeno. Po pitanju doza, poboljšanja dizajna i
dugoročnog praćenje kao i daljih preporuka u smislu fizikalnih modaliteta dobar su
osnov za buduća istraživanja.2

1
Minić S, Ivković S. 2014. Laseroterapija bola kod akutnog cervikalnog sindroma. Republički fond za
zdravstveno osiguranje Filijala K. Mitrovica. Centar za rehabilitaciju ZC K. Mitrovica. Stručni rad. 2014; 43
(4) 13-19.

2
Graham N, Gross AR, Carlesso LC, Santaguida PL, Macdermid JC, Walton D, Ho E. 2013. An ICON
Overview on Physical Modalities for Neck Pain and Associated Disorders. School of Rehabilitation

Seminarski rad 4
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Predmet istraživanja rada su fizikalni modaliteti kao ne medikamentozne terapije u

tretiranju cervikalnog sindroma i rešavanje problema reumatskih oboljenja i
muskulatorno-skeletnih poremećaja. Cilj rada je sagledavanje značaja i mogućnosti
fizikalne terapije i njenih različitih modaliteta kao model lečenja cervikalnog sindroma.
Opšta hipoteza istraživanja: fizikalna terapija je uspešna u lečenju i prevenciji
cervikalnog sindroma. Posebne hipoteze istraživanja su: Kombinacija različitih
modaliteta fizikalne terapije je uspešna u lečenju cervikalnog sindroma. Fizikalna
terapija je uz terapiju medikamentima sastavni deo lečenje cervikalnog sindroma.
Edukacija pacijenta je važna u prevenciji cervikalnog sindroma. Pravilna dijagnostika je
važna u procesu lečenja cervikalnog sindroma.

Korišćene metode istraživanja u ovom radu su: Analitičko-deskriptivni metod: kao opšte
prisutni metod u empirijskim istraživanjima, u radu će biti korišćen za objašnjenje
predmeta istraživanja. Metod analize sadržaja: ovim metodom će biti proučavana
adekvatna literatura relevantna za analizu i proučavanje predmeta istraživanja.
Uporedni metod: koji ukazuje na sličnosti i razlike u lečenju cervikalnog sindroma
medikamentnim tretmanom i tretmanom bez medikamenata i njihove međusobne
povezanosti.

Science, McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada. The Open Orthopaedics Journal [Open Orthop
J] 2013 Sep 20; Vol. 7, pp. 440-60. Bentham Science Publishers. ISSN: 18743250. DOI:
10.2174/1874325001307010440.

Seminarski rad 5
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

2. CERVIKALNI SINDROM
Najčešće nastaje kao posledica degenerativnih promena na kičmenom stubu, kao
iritacija ili kompresija cervikalnih (vratnih) nervnih korenova, problemi vaskularnih
elemenata, ali naravno može nastati i kao posledica traume (saobraćajna nesreća),
osteoporoze, tumora, urođenih malformacija kičmenih pršljenova i dr.
Vratni deo kičme sastoji se od osam pršljenova, tako da u zavisnosti od nivoa problema,
mogu se razlikovati nekoliko kliničkih slika:
1) klinička slika cervikalnog sindroma,
2) klinička slika cervikobrahijalnog sindroma,
3) klinička slika vertebrobazilarne insuficijencije.
Dijagnostika se uspostavlja na osnovu anamneze, fizikalnog pregleda, rendgenskog
snimka, ako je potrebno koriste se i druge dijagnostičke metode CT, NMR, EMNG,
TCCD, EEG, otoneurološka obrada.
Razvojem civilizacije i tehnološkim napretkom ostvaren je novi kvalitet čovekovog
života. Naime čovek je sa tehnološkim napretkom sve manje morao fizički da radi, što je
sa jedne strane bilo dobro ali sa druge strane smanjena fizička aktivnost stvorila je nove
problem, prvenstveno zdravstvene. Usled dugog sedenja i smanjenje fizičke aktivnosti
pojavljuju se sve češće muskuloskeletni problem.3

Slika 1: Bol u vratu usled dugotrajnog sedenja-izražen je kod osoba koji rade u
kancelarijama.
Mehanički bol u vratu je drugi po redu bol odmah posle lumbalnog bola i hroničnog bola.
U većini slučajeva teško je dijagnostikovati tačno bol u vratu jer nema specifičan uzrok,
pa se definiše kao mehanički bol u vratu. Hronični bolovi u vratu povećavaju troškove
lečenja i smanjuju radnu sposobnost. Isto tako hronični bol u vratu zajedno sa bolom u

3
Nechvatal P, Takac P, Stehlikova B. 2014. Effect of spa therapy after intervertebral disc surgery in the
cervical spine. University in Presov, Faculty of Health Care, Department of Physioterapy, Presov,
Slovakia, LF UPJŠ Kosice, Department of Physical and Rehabilitation Medicine, Technical University of
Kosice, Faculty of Mining, Ecology, Process Control and Geotechnology, Institute of Control and
Informatization of Production Processes, Kosice, Slovakia. Clinical Study. Bratisl Lek Listy 2014; 115 (5),
238-242. DOI: 10.4149/BLL_2014_050.

Seminarski rad 6
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

leđima je najčešći izostanak sa posla u većini zemalja sveta. Cilj lečenja ovog
zdravstvenog problema je umanjenje i na kraju otklanjanje bola, povećanje pokretljivosti
i sprečavanje pojave invaliditeta. Često se u nastojanju da se ostvari ovaj cilj kombinuju
različite metode lečenja: medikamenti, fizikalna terapija, edukacija, masaža,
elektroterapija i dr.4

Slika 2: Bol u vratu-cervikalni sindrom.

2.1. Definicija
Sa fiziološkog aspekta ovaj sindrom predstavlja skup simptoma vezanih za iritaciju ili
kompresiju nervnih korenova u intervertebralnim otvorima ili kompresije vaskularnih
elemenata simpatikusa.

U 90% pojave ovog sindroma u osnovi su degenerativne promene vratne regije.5

Slika 3: Intervertebralni disk.6

4
Aycan TÜREL, Özlem SOLAK, Ümit DÜNDAR, Hasan TOKTAŞ,Ümit Seçil DEMİRDAL, Volkan
SUBAŞI, Vural KAVUNCU. 2015. Evaluation of the Efficacy of Spa Therapy on Pain and Quality of life in
Patients With Chronic Mechanical Neck Pain. Department of Physical Medicine and Rehabilitation,
Afyonkarahisar State Hospital, Afyonkarahisar, Turkey, Department of Physical Medicine and
Rehabilitation, Medical Faculty of Afyon Kocatepe University, Afyonkarahisar, Turkey, Department of
Physical Medicine and Rehabilitation, Medical Faculty of İzmir Katip Çelebi University, İzmir, Turkey,
Department of Physical Medicine and Rehabilitation, Özgür Yaşam Physical Medicine. Original article.
Arch Rheumatol 2015; 30 (4): 298-306, doi: 10.5606/Arch Rheumatol .2015.5445.

5
Dostupno na www.vmscuprija.edu.rs/.../Kineziterapija%20degenerativnih%20oboljenj. (Pristupljeno 20.
april, 2017).

Seminarski rad 7
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

2.2. Etiologija i epidemiologija

U opštoj populaciji približno dve trećine populacije tokom života ima bol u vratnoj kičmi.
Rasprostranjenost (prevalenca) je najveća u srednjem životnom dobu.

Cervikalni sindrom je degenerativno reumatsko oboljenje i sastoji se od brojnih sistema

kao kliničkih manifestacija. U osnovi pato anatomskog nalaza prisutna je iritacija ili
kompresija okolnih nervnih struktura od strane degenerativno izmenjenog diskusa.
Dijagnostika ovog sindroma zasniva se na kliničkoj slici, u kojoj dominira bol u
lumbosakralnoj regiji ili tipa ishijagije, kao na osnovu dopunskih dijagnostičkih metoda.
Terapisjki pristup upravo zavisi od težine kliničke slike. Pristup može biti operativni ili
konzervativni. U cilju praćenja efekta tj. uticaja terapije potrebno je uraditi funkcionalne
testove zbog evaluacije stanja lokomotornog stanja pacijenta.

Lumbalni sindrom obuhvata grupu različitih poremećaja a zajednički simptom im je bol u

lumbalnom ili lumbosakralnom delu kičme. Ponekad je bol praćen iridacijom duž noge.
Kod savremenog čoveka ovaj sindrom predstavlja jedno od najčešćih bolnih stanja.

Prema epidemiološkim podacima u R. Srbiji učestalost lumbalnog sindroma je od 50-59

godine života. U procentualnom odnosu 58% žena i 45% muškaraca. Postoji procena
da je lumbalni sindrom u populaciji od 25% glavni uzrok radne nesposobnosti kod
osoba mlađih od 45 godina. Lumbalni sindrom se javlja usled degenerativnog oboljenja
kičmenog stuba, traumatskih oštećenja, zapaljenski procesi, osteoporoza.

Etiološka razmatranja ovog degenerativnog procesa grupišu se oko tri celine (faktora):
funkcije hondrocita, stanja ishranjenosti, mehanički faktori. Promene koje nastaju u
razvoju ovog degenerativnog poremećaja su metaboličke promene i mehanička
opterećenja. Metaboličke promene odnose se na sintezu i depolimerizaciju
proteoglikana a rezultat je smanjenje vode u međućelijskoj supstanci hrskavičavog
tkiva.7

6
R. Dragojlović Ružić, V. Medenica, G. Arsić Komljenović. 2011. Značaj fizikalnih procedura u tretmanu
vratnog sindroma. Visoka Medicinska Škola Strukovnih Studija “Milutin Milanković”, Beograd. Stručni i
naučni radovi. UDK brojevi: 616.711-009.7-085.826, ID broj: 181942284.

7 Ioanna Batsialou. Mogućnosti balneoterapisjkog lečenja subjektivnih simptoma lumbalnog sindroma.

2002. Fizikalna medicina i rehabilitacija, Medicinski fakultet, Novi Sad. Med Pregl 2002; LV (11-12): 495-
499. Novi Sad: novembar-decembar. Pregledni članak, UDK 616.711-009.7:615.838.

Seminarski rad 8
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

2.3. Uzroci nastanka i podela

Kako su osnovni etiološki uzroci nastanka cervikalnog sindroma degenerativne

promene, značajno je razumevanje i detaljno analiziranje anatomskih odnosa i strukture
vratne kičme. Vratna kičma ima 7 pršljenih tela od kojih su prva dva, atlas i aksis,
posebne strukture. Okcipitocervikalna regija tela koja se sastoji od okcipituma, atlasa i
aksisa predstavlja jedinstvenu i kompleksnu vezu između lobanje i donje vratne kičme.
Biomehanički se okcipi-toatlantoaksijalni zglob može posmatrati kao jedan veliki zglobni
kompleks. Za razliku od donje vratne, torakalne i lumbalne kičme, gornja vratna kičma
nema diskus između atlasa i aksisa. Anatomija atlasa i aksisa je jedinstvena. Atlas je
prstenastog oblika, kod koga prednji i zadnji luk postepeno prelaze u lateralne mase na
kojima su sa gornje strane zglobne površine kupastog oblika. Ovi zglobovi orijentisani
su napred i nagore i zglobljavaju se sa okcipitalnim kondilima. Stabilnost ovom zglobu
doprinose mekotkivne strukture kao što su prednja i zadnja okcipitalna membrana koja
je produžetak prednjeg longitudinalnog ligamenta i ligamentum flavum. Atlantook
cipitalni zglob dozvoljava pokrete fleksije, ekstenzije i lateralne fleksije. Donje fasete
atlasa su pliće i više su okruglog oblika i pružaju se nadole prema unutra i zglobljavaju
se sa aksisom. Transverzni ligament drži dens aksisa uz prednji luk atlasa, i predstavlja
glavni stabilizator atlantoaksijalne artikulacije. Atlantoaksijalna artikulacija omogućuje 50
% rotacionih pokreta vratne kičme. Kičmeni kanal ima dijametar od 23 mm na nivou
atlasa i 20 mm na nivou aksisa. Bitne pojave u nastanku i razvoju degenerativnog
procesa su metaboličke promene (naročito tkiva koja nemaju sopstvene krvne sudove-
diskus) i mehanička opterećenja. Najvažnije metaboličke promene odnose se na
sintezu i depolimerizaciju proteoglikana i ispoljava se smanjenjem sadržaja vode u
međućelijskoj supstanci hrskavičavog tkiva. U tako izmenjenim tkivima narušena su
biomehanička svojstva u prvom redu elastičnost, što ih čini podložnijim traumatskim
oštećenjima. Etiološka razmatranja ovog procesa grupišu se oko insuficijencije
hondrocita, stanja ishranjenosti i mehaničkih faktora. Degenerativne promene mogu da
zahvate međupršljenska tela, zglobove, okolno vezivno tkivo i ligamente. Tipičan
patoanatomski tok podrazumeva promene u međupršljenskom telu u smislu smanjenja
sadržaja vode, mukoidnih razmekšanja tkiva i pojava fisura (naprslina). Smanjenje
visine međupršljenskih prostora dovodi do većeg opterećenja koštanih i mekotkivnih
delova segmenata, sa pojavom osteoskleroze pršljenskih tela i pojave osteofita, kao i
pojave metaplastične reaktivne osifikacije okolnih vezivnih tkiva i artrotičnih promena na
sinovijalnim međupršljenskim zglobovima.

Seminarski rad 9
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Slika 4: Pršljena tela vratne kičme (Atlas i Axis).8

Po mestu gde se promene nalaze i prisutnim tegobama razlikuje se četiri sindroma.

I. Cervikalni sindrom: Bolesnici osećaju bol u srednjem delu vrata, ramenima,

lopaticama i prednjem delu grudnog koša. Nastaje postepeno ili naglo posle
nezgodnog pokreta, promaje ili izlaganja hladnoći.

II. Cervikocefalični sindrom: Osnovni simptom je potiljačna glavobolja, koja se širi

u gornji zadnji deo vrata, ramena, prema čelu, očima i slepoočnicama. Osim bola
javlja se šum u ušima ili poremećaj ravnoteže, zamagljen vid, duple slike ili bol u
predelu lica. Ovaj sindrom najčešće nastaje zbog iritacije ili pritiska na nervne
korenove C1-C3.

III. Cervikobrahijalni sindrom: nastaje zbog iritacije nervnih korenova C4-C8,

najčešće zbog diskopatije, povreda ili degenerativnih promena kičmenog stuba.
Bolesnici imaju bol u vratu, ramenima i rukama. Nekada se uz bol javlja trnjenje
ruku, najviše u prstima. Tegobe su jače noću tako da bolesnik ne može da
spava. Osećaj u rukama može da bude snižen. Snaga mišića ruku može da bude
umanjena.

IV. Vertebrobazilarni sindrom: se karakteriše glavoboljom praćenom mučninom i

povraćanjem, vrtoglavicom, smetnjama sa sluhom, vidom i gutanjem. Mogu da
budu prisutni bolovi u predelu srca. Ovaj sindrom nastaje zbog iritacije zadnjeg
vratnog simpatikusa čija vlakna obmotavaju kičmene arterije. Ako uz to postoje

8
Dostupno na www.vmscuprija.edu.rs/.../Kineziterapija%20degenerativnih%20oboljenj. (Pristupljeno 20.
april, 2017).

Seminarski rad 10
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

ateroskleroza vratnih arterija tegobe su izraženije. Iritaciju simpatikusa izazivaju

koštani trnovi (osteofiti) na pršljenovima tj. spondiloza i unkantroza.9

2.4. Fizikalni pregled

Fizikalni pregled podrazumeva posmatranje držanje glave i vrata pacijenta i uočavanje

eventualnih abnormalnosti i deformiteta, npr. tortikolis, smanjena ili izravnata fiziološka
lordoza.

Slika 5: Fizikalni pregled pacijenta sa cervikalnim sindromom.10

Tabela 1: Uzroci patološkog izgleda vratne kičme

IZGLED: UZROK:

 Smanjena lordoza ili položaj u fleksiji  Akutne lezije

 Povećana lordoza  Ankilozirajući spondilitis

 Tortikolis  Kontraktura m.
stemokleidomasteideusa

 Lateralna fleksija  Erozije na lateralnom delu atlasa kod

reumatoidnog artritisa

I. Palpacija:

 Cervikalni i cervikocefalni sindrom: povišen tonus i bolnost paravertebralnih

mišića i spinoznih nastavaka.

9
Minić S, Ivković S. 2014. Laseroterapija bola kod akutnog cervikalnog sindroma. Republički fond za
zdravstveno osiguranje Filijala K. Mitrovica. Centar za rehabilitaciju ZC K. Mitrovica. Stručni rad. 2014; 43
(4) 13-19.

10
Dostupno na www.vmscuprija.edu.rs/.../Kineziterapija%20degenerativnih%20oboljenj. (Pristupljeno 20.
april, 2017).

Seminarski rad 11
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

 Cervikobrahijalni sindrom: oslabljena gruba mišićna snaga ruku, hipotrofija

tenara i hipotenara.

II. Ispitivanje pokretljivosti vratnog dela kičme:

 Fleksija: pacijent može normalno bradom da dodirne grudni koš, ukoliko ne

može meri se postojeća distanca brada-grudni koš. Normalan raspon fleksije je
od 0 do 80 stepeni.

 Ekstenzija: traži se od pacijenta da zabaci glavu unazad, što je više moguće.

Normalan rason ekstenzije je od 0 do 50 stepeni.

 Leva i desna lateralna fleksija: traži se od pacijenta da dodirne glavom jedno

pa drugo rame. Normalan raspon lateralne fleksije je od 0 do 45 stepeni.

 Rotacija: traži se od pacijenta da rotira glavu od jednog ka drugom ramenu.

Normalan raspon rotacije je od 0 do 80 stepeni.

III. Neurološki pregled:

 Sprovodi se kod sumnje na cervikalnu radikulopatiju. Neophodno je učiniti

neurološki pregled.
 Radikulopatija je najčešća na nivoima: C5-C6 i C6-C7.
 Ukoliko anamnestički podaci ukazuju na moguću radikulopatiju, treba pažljivo
ispitati da li postoje znaci atrofije m. supraspinatusa, m. infraspinatusa, m.
deltoideusa i m. triceps brachialisa.
 Ispupčena skapula može ukazivati na radikulopatiju C6-C7.
 Slabost u rukama i atrofija sa segmentalnim gubitkom refleksa nalazi se kod
kompresije nervnih korenova na izlazu, dok pritisak na kičmenu moždinu
prouzrokuje hiperrefleksiju, povišen tonus, poremećaj osećaja na vibraciju i u
nogama odgovor plantarne ekstenzije.

Tabela 2: Simptomi najčešćih radikulopatija na vratnoj kičmi

NIVO SIMPTOMI

C5-C6 Bol u trapezijusu i vrhu ramena, često se širi u palac, sa parastezijama i senzornim
oštećenjima u istim arealima; slabost i sniženi refleksi u odgovarajućoj miotomskoj
distribuciji

C6-C7 Bol u ramenu i aksili sa iridijacijom u srednji prst; slabost i sniženje refleksa u
odgovarajućoj miotomskoj distribuciji

Seminarski rad 12
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Cervikalna radikulopatija se definiše kao sindrom bola i / ili senzorimotornog deficita

zbog kompresije na cervikalno nervni koren. Razumevanje ove bolesti je od vitalnog
značaja za brzu dijagnostiku i lečenje pacijenata sa ovim stanjem, omogućavanje
njihovog oporavka i vraćanja redovnim aktivnostima.11

Kod sumnje na radikulopatiju pacijenta treba uputiti specijalisti koji postavlja indikacije
za dodatne dijagnostičke procedure.12

3. LEČENJE CERVIKALNOG SINDROMA

Dijagnoza cervikalnog sindroma: uspostavlja se na osnovu dobro uzete anamneze,
kliničke slike, detaljnog pregleda, radiografije, elektrodijagnostike, elektromiografije.
Ukoliko nativna radiografija nije dovoljna, rade se dodatne pretrage (kontrastna
radiografija, kompjuterizovana tomografija i nuklearna magnetna rezonanca, doplerov
skener vertebralnih krvnih sudova).

Da bi se smetnje kod akutnog lumbalnog i cervikalnog sindroma otklonile što brže i

efikasnije, potrebno je neposredno nakon uspostavjanja dijagnoze započeti lečenje
medikamentno-fizikalnim merama uz korišćenje regularnih izometrijskih vežbi za jačanje
muskulature. Lokalne i iradirajuće bolove kao i bolove prouzrokovane muskularnim
spazmom treba svesti na minimum primenom muskularnih relaksanata.

Kod perakutnih simptoma sa vrlo teškim lokalnim i iradirajućim bolom, pre uvođenja
vežbi, potrebno je primeniti paraveterbralne infiltracije lokalnim anasteticima
(eventualno uz dodatak kortikosteroida) sa ciljem prekidanja bola tj. nastalih
polisinaptičkih refleksa a takođe i epiduralnim inekcijama u predelu iritiranog, odnosno,
komprimovanog korena spinalnog živca.13

11
Caridi JM, Pumberger M, Hughes AP. 2011. Cervical radiculopathy: a review. Hospital for Special
Surgery, 535 East 70th Street, New York, NY 10021. Springer Country of Publication: United States NLM
ID: 101273938. ISSN: 15563316.

12 Prof. Dr. Slavica Jandrić, Prim. Mr. Sc. Med. Verica Petrović, Prim. Mr. Sc. Med. Kosana Stanetić, Prof.
Dr. Svjetlana Stoisavljević-Šatara. Cervikalni sindrom. Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr. M.
Zotović“, Dom Zdravlja u Banja Luci, Katedra za porodičnu medicinu Medicinskog fakulteta u Banja Luci,
Katedra za farmakologiju, toksikologiju i kliničku farmakologiju Medicinskog fakulteta u Banja Luci,
Konsultantska kuća „Bonex inženjering“ D.O.O. Beograd u okviru projekta jačanja zdravstvenog sektora
(HSEP)-projektni zadatak „Revizija i unapređenjekliničkih vodiča za primarnu zdravstvenu zaštitu“
finansiranog iz kredita Svetske banke.

Sardelić D. 1997. Ranom fizikalnom terapijom protiv akutnog lumbalnog cervikalnog sindroma. Simpozij,
13

Uloga i mjesto fizikalne terapije i rehabilitacije u modernoj medicine, Vela Luka 26-29.06.1997. 20271
Blato (otok Korčula).

Seminarski rad 13
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

3.1. Tretman medikamentima

Medikamentozna ili medikamentna terapija: uglavnom je simptomatska i ima za cilj da

potpomogne druge oblike terapije. U tom kontekstu primenjuju se: antireumatici,
analgetici i važni su za tretman jer prekidaju bol i spazam muskulature. Sedativi se
takođe koriste u cilju relaksacije i smanjenja bola i spazma muskulature. Primenjuje se i
vitaminska terapija (kompleks B vitamina kod afekcija nervnih korenova) kao i
vazodilatatori. U akutnoj fazi savetuje se mirovanje i relaksacije vratne kičme. U prilog
tome idu i mnogobrojne fizikalne terapije. Primenjuje se i elektroterapija (stabilna
galvanizacija, stabilna elektroforeza analgetika-novokain, diklofen), diadinemske struje,
interferentne struje, laseroterapija, bioptron lampa, sono terapija, manuelna masaža.
Veštom kombinacijom ovih fizikalnih terapija (procedura) pacijentu se može znatno
pomoći. Tegobe će se postepeno smanjivati i prestati. Upotreba fizikalnih agenasa
značajno doprinosi smanjenju korišćenja medikamenata, što nije zanemarivo uzimajući
u obzir nus pojave kod primene analgetika. Ovo je posebno značajno kod starijih
pacijenata koji već imaju uključenu medikamentnu terapiju zbog drugih hroničnih
bolesti.14

Medikamentozna terapija podrazumeva rani i adekvatan tretman analgeticima,

aniinflamatornim lekovima, mišićnim relaksantima i pomoć kod problema sa spavanjem
su nosioci farmakološkog (medikamentoznog) tretmana kod pacijenata sa cervikalnim
sindromom.15

Tabela 3: Tretman medikamentima (lekovima) kod cervikalnog sindroma

Nivo
preporuke

Prva linija tretmana uključuje paracetamol inesteroidne anti-inflamatorne lekove. A

Preporučuje se primena paracetamola u dozi 2-4 g/dan kao terapije prve linije. A

Postoje jaki dokazi o efikasnosti nesteroidnih anti-infalamatornih lekova u tretmanu A

akutnog bola, a umerenoj efikasnosti u otklanjanju hroničnog bola.

14
R. Dragojlović Ružić, V. Medenica, G. Arsić Komljenović. 2011. Značaj fizikalnih procedura u tretmanu
vratnog sindroma. Visoka Medicinska Škola Strukovnih Studija “Milutin Milanković”, Beograd. Stručni i
naučni radovi. UDK brojevi: 616.711-009.7-085.826, ID broj: 181942284.

15
Prof. Dr. Slavica Jandrić, Prim. Mr. Sc. Med. Verica Petrović, Prim. Mr. Sc. Med. Kosana Stanetić, Prof.
Dr. Svjetlana Stoisavljević-Šatara. Cervikalni sindrom. Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr. M.
Zotović“, Dom Zdravlja u Banja Luci, Katedra za porodičnu medicinu Medicinskog fakulteta u Banja Luci,
Katedra za farmakologiju, toksikologiju i kliničku farmakologiju Medicinskog fakulteta u Banja Luci,
Konsultantska kuća „Bonex inženjering“ D.O.O. Beograd u okviru projekta jačanja zdravstvenog sektora
(HSEP)-projektni zadatak „Revizija i unapređenjekliničkih vodiča za primarnu zdravstvenu zaštitu“
finansiranog iz kredita Svetske banke.

Seminarski rad 14
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Može se razmatrati kratkotrajna primena mišićnih relaksanata (benzodijazepini). Ovi A

lekovi su najefikasniji u prva četiri dana terapije.

Opioidi se mogu razmatrati, ako ostali lekovi nisu efektivni u otklanjanju bola. A
Kratkotrajna primena opioida korisna je za otklanjanje akutnog bolnog sindroma.

Ađuvantna terapija antidepresivima i antikonvulzantima može se razmatrati kod A

pacijenata sa hroničnim neuropatskim bolom, ili kod pacijenata sa pridruženom
depresijom.

Epiduralna aplikacija kortikosteroida preporučuje se samo kod pacijenata sa A

radikulopatijom (u domenu specijaliste neurohirurga).

Najčešće korišćeni lekovi za lečenje cervikalnog sindroma su:

A. Analgetici
- Parcetamol.

B. Nesteroidni antireumatici

- Ibuprofen,
- Diklofenak,
- Ketoprofen,
- Nimesulid,
- Piroksikam,
- Meloksikam,
- Tenoksikam,
- Specifični COx-2 inhibitori (celoksib, rofekoksib).

C. Blagi opijati

- Tramadol.

D. Miorelaksanti

- Diazepam,
- Bromazepam.

3.2. Tretman bez medikamenata-Fizikalna terapija i modaliteti terapije

Hronični bol u leđima je sve češća pojava u savremenom (industrijalizovanom) dobu

kod čoveka. Ukoliko se bol u leđima pojavi i nastavi da traje od 7-12 nedelja onda se
može reći da je reč o hroničnom bolu. Medicinski tretman kod ove vrste hroničnog bola i
mišićnoskeletnog poremećaja podrazumeva: tertman vežbanjem, fizikalnu terapiju,
manuelnu terapiju (masažu), akupunkturu, laseroterapiju, kineziterapiju, elektro i

Seminarski rad 15
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

balneoterapiju. Ovi fizikalni modaliteti su oni koji su najefikasniji u tretmanu hroničnog

bola u vratu i leđima.16

Fizikalni modalitet u lečenju cervikalnog sindroma:

Elektroterapija

Elektroterapija predstavlja korišćenje različitih modaliteta električne struje u terapijske

svrhe, i imaju za cilj da povećaju cirkulaciju, smanje bolnost, poboljšaju reparaciju tkiva,
smanje edem, tretiraju neuromišićne disfunkcije, jačaju musklulaturu i pomažu pri
zarastanju kostiju. Koristi se u kombinaciji sa drugim tretmanima kao što je fizikalna
terapije jer omogućava pacijetnu da aktivnije učestvuje u ciljanim vežbama.

Najčešći modaliteti sa kojima se srećemo su:

1. Galvanska struja

Predstavlja jednosmernu konstantnu struju koja ne menja smer i jačinu, izaziva

hiperemiju u koži i dubljim tkivima kroz koja prolazi i smanjuje bol. Galvanska
struja deluje analgetski zbog porasta ili normalizacije pH vrednosti. Galvanska
struja deluje direktno na simpatičke nerve koji su odgovorni za odvođenje bola.
Dejstvo galvanske struje zasnovano je takođe i na povećanoj nadražljivosti i
provodljivosti u motornom živcu i mišiću.

2. Dijadinamične struje ili Bernardove struje

Dijadinamične (Bernardove) struje imaju frekvenciju od 50-100 Hz. Fiziološko

dejstvo ovih struja je nadražaj nervnih vlakana A-delta i C tipa koji nosi bol,
vazodilatacija, deluju na propustljivost ćeliskih membrane. Njihovo dejstvo se
sastoji u poboljšanju trofike tkiva, postižu aktivnu hiperemiju koja izaziva
reapsorpciju edema. Deluju analgeticki tj. smanjuju bol.

3. Interferentne struje

Interferentne struje su struje srednje frekvence koje nastaju iz dve sinusoidne

naizmenične struje koje međusobno preklapaju u raznim kombinacijama.
16
Șule Șahin Onat, Ӧzlem Taṣoglu, Fulya Demircioglu Guneri, Zuhal Ӧzṣler, Vildan Binay Safer, Neṣe
Ӧzgirgin. 2014. The effectiveness of balneotherapy in chronic low back pain. Ankara Physical therapy
and Rehabilitation Training and Research Hospital, Ankara, Turkey. Original article. Clin Reumathol
(2014) 33:1509-1515, DOI 10.1007/s10067-014-2545-y.

Seminarski rad 16
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Rezultat njihove interferencije je struja niske frekvence 1 do 100Hz koja

odgovara razlici frekvenca tih dveju struja. Interferencija se događa u dubini tkiva
pa se ove struje nazivaju endogenim strujama. Smanjenje bola nastaje
delovanjem blokade aktivnosti nociceptora i uklanjanjem iz oštećenog područja
supstanci koje draže nervne završetke. Smanjenje otoka i upale nastaje
povećanim uklanjanjem produkata metabolizma povećanjem lokalne cirkulacije.

4. TENS (Transkutana električna nervna stimulacija)

Transkutana električna nervna stimulacija (TENS) jeste metoda lečenja

simptoma bola draženjem senzitivnih živčanih završetaka u koži. Zasniva se na
modulaciji bola u nivou zadnjih rogova kičmene moždine, a proistekla je iz teorije
kontrole ulaza bola. Zavisno od frekvencije impulsa, njihovog trajanja i intenziteta
razlikuje se nekoliko vrsta TENS-a. U TENS terminologiji niska frekvencija je od
1 do 20 Hz, a visoka je veća od 70 Hz.26
Postoje različite vrste TENS-a:
 Konvencionalni
 Niskofrekventni
 TENS u salvama
 Kratki intenzivni TENS
 Modulacioni TENS
 TENS intenzitet-vreme

Slika 6: Pozicioniranje elektroda

Iako je elektroterapija česta fizioterapijska opcija u tretmanu bola u vratu, njena

efikasnotst se dovodi u pitanje. Kroz istraživanje utvrđeno je da određene terapije kao
što su terapija pulsnim elektromagnetnim poljem, repetitivna magnetna stimulacija i
TENS su potencijalno efektivnije nego placebo, dok galvanske struje, jontoforeza,
električna mišićna stimulacija i statično magnetno polje nisu uticali na smanjenje bola i
onesposobljenosti. Ne mogu se izvući neki definitivni zaključci o efektivnosti
elektroterapije zbog vrlo loših prikupljenih dokaza i relativno malog broja ispitanika. 27

Seminarski rad 17
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

3.3. Prevencija

Kod prevencije cervikalnog sindroma, neophodno je poznavanje i praktikovanje

sledećeg:

- Edukacija o održavanju i postizanju pravilne posture,

- Regularna fizička aktivnost,
- Pravilna ishrana, održavanje normalne telesne mase,4
- Izbegavati vibracione stresove kod vožnje prevoznim sredstvom, dugotrajnu
fleksiju vrata,
- U okviru sekundarne prevencije ohrabriti pacijente u sprovođenju programa
terapijskih vežbi u kućnim uslovima,
- Ukazati pacijentima na značaj redovnog uzimanja medikamentne terapije kao i
značaj i korišćenje nemedikamentne terapije (fizikalne terapije).17

Redovno vežbanje je važno za pravilno držanje tela, održavanje kondicije i za

poboljšanje psiho-fizičkog stanja u celini. Vežbanjem se umanjuju negetivni efekti stresa
na organizam. U mnogim razvijenim zemljama kao npr. Japanu i u školskom i
poslovnom ambijentu organizuje se kolektivno vežbanje u pauzama. Ovakva praksa je
najjednostavniji i najpristupačniji način prevencije cervikalnog sindroma.18

4. ZAKLJUČAK

17
Prof. Dr. Slavica Jandrić, Prim. Mr. Sc. Med. Verica Petrović, Prim. Mr. Sc. Med. Kosana Stanetić, Prof.
Dr. Svjetlana Stoisavljević-Šatara. Cervikalni sindrom. Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr. M.
Zotović“, Dom Zdravlja u Banja Luci, Katedra za porodičnu medicinu Medicinskog fakulteta u Banja Luci,
Katedra za farmakologiju, toksikologiju i kliničku farmakologiju Medicinskog fakulteta u Banja Luci,
Konsultantska kuća „Bonex inženjering“ D.O.O. Beograd u okviru projekta jačanja zdravstvenog sektora
(HSEP)-projektni zadatak „Revizija i unapređenjekliničkih vodiča za primarnu zdravstvenu zaštitu“
finansiranog iz kredita Svetske banke.
18
R. Dragojlović Ružić, V. Medenica, G. Arsić Komljenović. 2011. Značaj fizikalnih procedura u tretmanu
vratnog sindroma. Visoka Medicinska Škola Strukovnih Studija “Milutin Milanković”, Beograd. Stručni i
naučni radovi. UDK brojevi: 616.711-009.7-085.826, ID broj: 181942284.

Seminarski rad 18
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

Hronični bol u vratu ili hronični cervikalni kičmeni bol kako je definisano od strane
Međunarodne asocijacije za proučavanje bola. Oko 70 % odrasle populacije barem
jednom u životu iskusi bol u vratu.19

Vratni sindrom, nakon lumbalnog sindroma je, drugi po učestalosti u grupi bolesti
lokomotornog sistema. Vrlo je čest i sa visokom rasprostranjenosti kod osoba koje rade
u prinudnom položaju glave i vrata (rad na kompjuteru, za mašinom u fabrici i dr).
Tegobe mogu biti toliko jake i izražene da pacijenti dugo odsustvuju sa posla. Kod
starijih osoba može se javiti i vrtoglavica, zujanje u ušima, probadanje u predelu srca.
Često je teško uspostaviti dijagnozu. Fizikalna terapija igra značajnu ulogu u lečenju
vratnog sindroma. Na raspolaganju su brojni fizikalni modaliteti. Njihova primena brzo
smanjuje tegobe, umanjuje primenu antireumatika, skraćuje vreme trajanja bolesti i
odsustvovanje sa posla. Veoma su bitne vežbe koje se sprovode u terapiji i ne samo
tada već i u prevenciji.

Kod pacijenata sa tegobama koje su prouzrokovane cervikalnim sindromom značajno

se umanjuje funkcionalna i radna sposobnost. Produženo trajanje tegoba (hronična
glavobolja, ukočenost i bol u vratno-ramenoj regiji, poremećaj sna) dovode pacijenta u
stanje hronične psiho-fizičke iscrpljenosti i na kraju i depresije. Cervikalni sindrom je vrlo
rasprostranjen, posledice nelečenih slučajeva su česti padovi i prelomi usled
vrtoglavice, najčešće kod starijih osoba. Poseban problem predstavljaju mlade osobe,
koje već u toku školovanja veći deo dana provode za računarom. Kod njih znatno ranije
počinju tegobe usled dugog sedenja i smanjene fizičke aktivnosti. Iz neopravdanih
razloga vežbanje je zapostavljeno kod većine mladih osoba.20

Na osnovu podataka dobijenih istraživanjem i analize istih može se jasno uočiti i

definisati jedinstven stav da je pitanje lečenja i prevencije cervikalnog sindroma
aktuelan problem i problem koji zahvata veliki deo opšte populacije u svetu, iako ni R.
Srbija ne zaostaje po ovom pitanju za svetskim trendom. Neadekvatno tretiranje i
posvećivanje pažnje lečenju ovog sindroma stvara velike zdravstvene, prvenstveno
fizičke, kasnije i psihičke ali i društvene i ekonomske probleme. Kao pomoć i sredstvo

19
Engin Koyuncu, Burcu Metin Ӧkmen, Kaḡan Ӧzkuk, Ӧzlem Taṣoglu, Neṣe Ӧzgirgin. 2016. The
effvtiveness of balneotherapy in chronic neck pain. Department of Physical Medicine and Rehabilitatio,
Ankara Physical Medicine and Rehabilitation Training and Research Hospital, Ankara, Turkey, Ankara
Physical Medicine and Rehabilitation Training and Research Hospital, Turkocagi Sokak, No 3, Sihhiye,
Altindaḡ, Ankara , Turkey, Department of Phyisical Medicine and Rehabilitation, Yüksek Ihtisas Training
and Research Hospital, Bursa, Turkey, Department of Medical Ecology and Hydroclimatology, Izzet
Baysal Physical Medicine and Research Hospital, Bolu, Turkey. Clin Rheumatol (2016) 35:2549-2555,
DOI 10.10007/s10067-016-3199-8. International League of Associations for Rheumatology (ILAR) 2016.
20
R. Dragojlović Ružić, V. Medenica, G. Arsić Komljenović. 2011. Značaj fizikalnih procedura u tretmanu
vratnog sindroma. Visoka Medicinska Škola Strukovnih Studija “Milutin Milanković”, Beograd. Stručni i
naučni radovi. UDK brojevi: 616.711-009.7-085.826, ID broj: 181942284.

Seminarski rad 19
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

lečenja ovog sindroma stoji na raspolaganju medikamentna terapija i nemedikamentna

ili fizikalna terapija. Obe vrste terapije su u praksi zastupljene u zavisnosti od stanja
pacijenta, stadijuma bolesti i td. Kada je u pitanju fizikalna terapija ona nudi širok
dijapazon svojih modaliteta. U kontekstu efekta i efikasnosti lečenja cervikalnog
sindroma fizikalnim modalitetima terapije sprovođena su mnogobrojna klinička
istraživanja i studije. Kao rezultat istraživanja može se konstatovati generalni kriterijum
da ovakav vid tretmana cervikalnog sindroma svakako ima pozitivno dejstvo ali da je
najefikasnije dejstvo ukoliko se kombinuje više fizikalnih modaliteta uz intenzivno
klasično izvođenje vežbi. Svakako na polju lečenja tj. tretiranja cervikalnog sindroma
neophodno je istaći značaj prevencije ali i edukacije pacijenata što je ujedno i
opravdanje postavljenih hipoteza istraživanja. Uzimajući u obzir aktuelnost i
rasprostranjenost ove vrste oboljenja naziru se nova istraživanja kada je reč o
nemedikamentnom tretiranju cervikalnog sindroma koja će verovatno ići u pravcu
efekata pri upotrebi terapije u dužem vremenskom roku.

Na osnovu klasifikacija i dijagnoza hroničnih reumatskih oboljenja opisanih u

mnogobrojnim studijama ne postoji univerzalno rešenje, tj. jedna jedinstvena terapija ili
kombinacija više terapisjkih modela. Sve zavisi od vrste reumatskog oboljenja,
intenziteta, individue, edukacije.

Cervikalni bol znatno varira po težini - od umerenog do neizdrživog, što dovodi do

visokog nivoa odsustva sa posla, kao i smanjenjem kvaliteta života. Pravilni program
fizikalne terapije može pomoći pacijentima sa bolom u vratu da se vrate uobičajenim
svakodnevnim aktivnostima, da poboljšaju kvalitet života, kao i da smanje odsustvo sa
posla.21

21
Kasumovic M, Gorcevic E, Osmanovic J. 2013. Cervical syndrome - the effectiveness of physical
therapy interventions. PI Institute of Occupational and Sports Medicine of Zenica-Doboj Canton, Zenica,
Bosnia and Herzegovina, Clinical Center of University of Sarajevo, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina,
Medical Faculty of University of Sarajevo, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina. Medical Archives
(Sarajevo, Bosnia And Herzegovina) [Med Arch] 2013 Dec; Vol. 67 (6), pp. 414-7. Date of Electronic
Publication: 2013 Dec 28. Avicena Country of Publication. ISSN: 0350199X.

Seminarski rad 20
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

5. LITERATURA
1) Minić S, Ivković S. 2014. Laseroterapija bola kod akutnog cervikalnog sindroma.
Republički fond za zdravstveno osiguranje Filijala K. Mitrovica. Centar za
rehabilitaciju ZC K. Mitrovica. Stručni rad. 2014; 43 (4) 13-19.

2) Graham N, Gross AR, Carlesso LC, Santaguida PL, Macdermid JC, Walton D, Ho E.
2013. An ICON Overview on Physical Modalities for Neck Pain and Associated
Disorders. School of Rehabilitation Science, McMaster University, Hamilton, Ontario,
Canada. The Open Orthopaedics Journal [Open Orthop J] 2013 Sep 20; Vol. 7, pp.
440-60. Bentham Science Publishers. ISSN: 18743250. DOI:
10.2174/1874325001307010440.

3) Nechvatal P, Takac P, Stehlikova B. 2014. Effect of spa therapy after intervertebral

disc surgery in the cervical spine. University in Presov, Faculty of Health Care,
Department of Physioterapy, Presov, Slovakia, LF UPJŠ Kosice, Department of
Physical and Rehabilitation Medicine, Technical University of Kosice, Faculty of
Mining, Ecology, Process Control and Geotechnology, Institute of Control and
Informatization of Production Processes, Kosice, Slovakia. Clinical Study. Bratisl Lek
Listy 2014; 115 (5), 238-242. DOI: 10.4149/BLL_2014_050.

4) Aycan TÜREL, Özlem SOLAK, Ümit DÜNDAR, Hasan TOKTAŞ, Ümit Seçil
DEMİRDAL, Volkan SUBAŞI, Vural KAVUNCU. 2015. Evaluation of the Efficacy of
Spa Therapy on Pain and Quality of life in Patients With Chronic Mechanical Neck
Pain. Department of Physical Medicine and Rehabilitation, Afyonkarahisar State
Hospital, Afyonkarahisar, Turkey, Department of Physical Medicine and
Rehabilitation, Medical Faculty of Afyon Kocatepe University, Afyonkarahisar,
Turkey, Department of Physical Medicine and Rehabilitation, Medical Faculty of
İzmir Katip Çelebi University, İzmir, Turkey, Department of Physical Medicine and
Rehabilitation, Özgür Yaşam Physical Medicine. Original article. Arch Rheumatol
2015; 30 (4): 298-306, doi: 10.5606/Arch Rheumatol .2015.5445.

5) www.vmscuprija.edu.rs/.../Kineziterapija%20degenerativnih%20oboljenj.

6) R. Dragojlović Ružić, V. Medenica, G. Arsić Komljenović. 2011. Značaj fizikalnih

procedura u tretmanu vratnog sindroma. Visoka Medicinska Škola Strukovnih
Studija “Milutin Milanković”, Beograd. Stručni i naučni radovi. UDK brojevi: 616.711-
009.7-085.826, ID broj: 181942284.

7) Ioanna Batsialou. Mogućnosti balneoterapisjkog lečenja subjektivnih simptoma

lumbalnog sindroma. 2002. Fizikalna medicina i rehabilitacija, Medicinski fakultet,
Novi Sad. Med Pregl 2002; LV (11-12): 495-499. Novi Sad: novembar-decembar.
Pregledni članak, UDK 616.711-009.7:615.838.

Seminarski rad 21
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

8) Caridi JM, Pumberger M, Hughes AP. 2011. Cervical radiculopathy: a review.

Hospital for Special Surgery, 535 East 70th Street, New York, NY 10021. Springer
Country of Publication: United States NLM ID: 101273938. ISSN: 15563316.

9) Prof. Dr. Slavica Jandrić, Prim. Mr. Sc. Med. Verica Petrović, Prim. Mr. Sc. Med.
Kosana Stanetić, Prof. Dr. Svjetlana Stoisavljević-Šatara. Cervikalni sindrom. Zavod
za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr. M. Zotović“, Dom Zdravlja u Banja Luci,
Katedra za porodičnu medicinu Medicinskog fakulteta u Banja Luci, Katedra za
farmakologiju, toksikologiju i kliničku farmakologiju Medicinskog fakulteta u Banja
Luci, Konsultantska kuća „Bonex inženjering“ D.O.O. Beograd u okviru projekta
jačanja zdravstvenog sektora (HSEP)-projektni zadatak „Revizija i unapređenje
kliničkih vodiča za primarnu zdravstvenu zaštitu“ finansiranog iz kredita Svetske
banke.

10) Sardelić D. 1997. Ranom fizikalnom terapijom protiv akutnog lumbalnog cervikalnog
sindroma. Simpozij, Uloga i mjesto fizikalne terapije i rehabilitacije u modernoj
medicine, Vela Luka 26-29.06.1997. 20271 Blato (otok Korčula).

11) Șule Șahin Onat, Ӧzlem Taṣoglu, Fulya Demircioglu Guneri, Zuhal Ӧzṣler, Vildan
Binay Safer, Neṣe Ӧzgirgin. 2014. The effectiveness of balneotherapy in chronic low
back pain. Ankara Physical therapy and Rehabilitation Training and Research
Hospital, Ankara, Turkey. Original article. Clin Reumathol (2014) 33:1509-1515, DOI
10.1007/s10067-014-2545-y.

12) https://www.google.rs/search?q=masa%C5%BEa+kod+cervikalnog+sindroma&espv
=2&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwi794rOlLvTAhXlYJoKHVlkAywQ_
AUIBigB&biw=1680&bih=944#imgrc=FrwNFSpCSEh4oM.

13) Reig A. 2014. Five-level sub-axial cervical vertebrectomy and reconstruction:

technical report. Department of Neurological Surgery, Vanderbilt University Medical
Center, T4224 MCN, Nashville, 37232-2380, TN, USA. European Spine Journal:
Official Publication Of The European Spine Society, The European Spinal Deformity
Society, And The European Section Of The Cervical Spine Research Society [Eur
Spine J] 2014 May; Vol. 23 Suppl 2, pp. 172-80. Date of Electronic Publication: 2013
May 30. ISSN: 09406719.
14) Ali Cimbiz , Vahdettin Bayazit, Hasan Hallaceli, Ugur Cavlak. 2005. The effect of
combined therapy (spa and physical therapy) on pain in various chronic diseases.
Dumlupinar University, Health Institution of Higher Education, Department of
Physical Therapy and Rehabilitation, Tanvanly Yolu, 43100 Kutahya, Turkey,
Dumlupinar University, Faculty of Science and Arts, Department of Biology, 43100
Kutahya Turkey, Suleyman Demirel University, Health Institution of Higher
Education, Physical Therapy and Rehabilitation Division, Isparta, Turkey, Pamukkale

Seminarski rad 22
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

University, School of Physical Therapy and Rehabilitation, Denizli, Turkey.

Complementary Therapies in Medicine (2005) 13, 244—250.

15) www.rimskiizvor.rs

16) T. Bender, G. Bálint, Z. Prohászka, P. Géher, I. K. Tefner. 2012. Evidence-based

hydro-and balneotherapy in Hungary-a systematic review and meta-analysis.
Review paper. Polyclinic of the Hospitaller Brothers of St. John of God, Budapest,
Hungary, Department of Physiotherap, University of Szeged, Szeged, Hungary,
National Institute of Rheumatology and Physiotherapy, Budapest, Hungary, 3 rd
Department of Internal Medicine, Faculty of Medicine, Semmelweis University,
Budapest, Hungary, Medical School Semmelweis, Budapest, Hungary, Józsefváros
Healt Care Services, Budapest, Hungary, Int J. Biometeorol (2014) 58:311-323, DOI
10.1007/s00484-013-0667-6.

17) Rand S. Swenson, DC, MD, PhD. 2003. Therapeutic modalities in the management
of nonspecific neck pain. Department of Anatomy and Medicine (Neurology),
Dartmouth Medical School, Hanover, NH 03755, USA, Section of Neurology.
Dartmouth-Hitchcock Medical Centre, Lebanon, NH 03766, USA. Physical Medicine
and Rehabilitation Clinics of North America, 14 (2003) 605-627. 1047-9651/03/$,
doi: 10.1016/S1047-9651(03)00038-X.
18) www.akupunkturamanja.rs/index.php/ucinci-akupunkture

19) Julie Sarah Hudson, Cormac Gerard Ryan. 2010. Multimodal group rehabilitation
compared to usual care for patients with chronic neck pain: A pilot study.
Physiotherapy Department, Woolmanhill Hospital, Aberdeen AB25 1LD, Scotland,
UK. School of Health and Social Care, Glasgow Caledonian University, Glasgow G4
OBA, Scotland, UK. Manual Therapy.

20) www.medihome.rs

21) Bryans R, Decina P, Descarreaux M, Duranleau M, Marcoux H, Potter B, Ruegg

RP, Shaw L, Watkin R, White E. 2014. Evidence-based guidelines for the
chiropractic treatment of adults with neck pain. Guidelines Development Committee
(GDC), Clarenville, Newfoundland, Canada, Canadian Memorial Chiropractic
College, Clinical Education, Toronto, Canada, Université du Québec à Trois-
Rivières, Trois-Rivières, Canada, Montréal, Quebec, Canada, North Vancouver,
British Columbia, Canada, Clinical Practice Guidelines Initiative, Toronto, Ontario,
Canada, Faculty of Health Sciences, School of Occupational Therapy, Western
University, London, Ontario, Canada. Journal Of Manipulative And Physiological
Therapeutics [J Manipulative Physiol Ther] 2014 Jan; Vol. 37 (1), pp. 42-63. Date of
Electronic Publication: 2013 Nov 19. Mosby, Inc. ISSN: 01614754.

Seminarski rad 23
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

22) Morin C, Aubin A. 2014. Primary reasons for osteopathic consultation: a prospective
survey in Quebec. Centre ostéopathique du Québec, Montréal, Québec, Canada;
School of Rehabilitation, Faculty of Medicine and Health Sciences, University of
Sherbrooke, Sherbrooke, Québec, Canada. Plos One [PLoS One] 2014 Sep 03; Vol.
9 (9), pp. e106259. Date of Electronic Publication: 20140903 (Print Publication:
2014). ISSN: 19326203.

23) Gross AR, Aker PD, Goldsmith CH, Peloso P. 2007. WITHDRAWN: Physical
medicine modalities for mechanical neck disorders. McMaster University, School of
Rehabilitation Science, IAHS, Room 440, 1400 Main Street West, 4th Fl, Hamilton,
Ontario, Canada, L8S 1C7. The Cochrane Database Of Systematic Reviews
[Cochrane Database Syst Rev] 2007 Jul 18 (2). Cochrane AN: CD000961. Date of
Electronic Publication: 2007 Jul 18. Wiley Country of Publication. ISSN: 13616137.

24) Engin Koyuncu, Burcu Metin Ӧkmen, Kaḡan Ӧzkuk, Ӧzlem Taṣoglu, Neṣe Ӧzgirgin.
2016. The effvtiveness of balneotherapy in chronic neck pain. Department of
Physical Medicine and Rehabilitatio, Ankara Physical Medicine and Rehabilitation
Training and Research Hospital, Ankara, Turkey, Ankara Physical Medicine and
Rehabilitation Training and Research Hospital, Turkocagi Sokak, No 3, Sihhiye,
Altindaḡ, Ankara , Turkey, Department of Phyisical Medicine and Rehabilitation,
Yüksek Ihtisas Training and Research Hospital, Bursa, Turkey, Department of
Medical Ecology and Hydroclimatology, Izzet Baysal Physical Medicine and
Research Hospital, Bolu, Turkey. Clin Rheumatol (2016) 35:2549-2555, DOI
10.10007/s10067-016-3199-8. International League of Associations for
Rheumatology (ILAR) 2016.

25) Kasumovic M, Gorcevic E, Osmanovic J. 2013. Cervical syndrome - the

effectiveness of physical therapy interventions. PI Institute of Occupational and
Sports Medicine of Zenica-Doboj Canton, Zenica, Bosnia and Herzegovina, Clinical
Center of University of Sarajevo, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina, Medical
Faculty of University of Sarajevo, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina. Medical
Archives (Sarajevo, Bosnia And Herzegovina) [Med Arch] 2013 Dec; Vol. 67 (6), pp.
414-7. Date of Electronic Publication: 2013 Dec 28. Avicena Country of Publication.
ISSN: 0350199X.

26) Mihajlović V. Fizikalna terapija treće izdanje. Rijeka Crnojevića Savezna Republika
Jugoslavija. 2002. (117-120)

27) Kroeling P, Gross A, Graham N, Burnie SJ, Szeto G, Goldsmith CH, Haines
T, Forget M. 2013. Electrotherapy for neck pain. Dept. of Physical Medicine and
Rehabilitation, Ludwig-Maximilians-University of Munich, Marchionini-Str. 17, D-

Seminarski rad 24
 Fizikalni modeli u lečenju cervikalnog sindroma

81377 München, Germany, D-80801. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Aug
26;(8):CD004251. doi: 10.1002/14651858.CD004251.pub5.

Seminarski rad 25