SEJARAH SUNDA

Dina warsih 1998, suku Sunda berjumlah kurang leuwih 33 juta jiwa, lolobana ti maranéhanana hirup di J
awa Kulon sarta kira-kira 1juta jiwa hirup di propinsi séjén. Ti antara maranéhanana, nu
nyicingan dayeuh ngahontal 34,51%, hiji jumlah anu cukup hartosnaanu bisa dihontal kalayan sagala
rupa média. Kendatipun kitu, suku Sunda nyaéta salah
sahiji jumplukan jelema anu pang kurangdipikawanoh di dunya. Ngaran maranéhanana mindeng diangga
p minangka urang Sudan di Afrika sarta salah dieja dinaensiklopedia. Sawatara koréksi éjahan dina komp
uter ogé ngarobahna jadi Sudanese (dina basa Inggris).
Dina abad ke-
20, sajarah maranéhanana geus terjalin ngaliwatan ngoréjatna nasionalisme Indonésia anu pamustungan
ana jadiIndonésia modern.
Kecap Sunda hartina Alus/ Alus/ Bodas/ Bersih/ Cemerlang, sagala hiji
hal anu ngandung unsur kebaikan, urang Sunda diyakiningabogaan etos/ watek/ sipat Kasundaan minan
gka jalan nuju keutamaan hirup. Watek / sipat Sunda anu dimaksud nyaéta cageur (cageur), bageur
(alus), bener (bener), singer (terampil), sarta pinter (pandai/ calakan) anu geus aya saprak jaman Salaka
Nagarawarsih 150 nepi ka ka Sumedang Larang Abad ka-
17, geus mawa kamakmuran sarta karaharjaan leuwih ti 1000 warsih.
Sunda mangrupa kabudayaan masarakat anu cicing
di wewengkon kulon pulo Jawa kalayan leumpangna wayah geus sumebar kasagala
rupa penjuru dunya. Minangka hiji suku, bangsa Sunda mangrupa cikal bakal nangtungna peradaban di
Nusantara, dimimitian kalayan nangtungna karajaan pangkolotna di Indonésia, nyaéta Karajaan Salakana
gara sarta Tarumanegara nepi ka kaGaluh, Pakuan Pajajaran, sarta Sumedang
Larang. Karajaan Sunda mangrupa karajaan anu asih tengtrem, salila pamaréntahananahenteu ngalakon
an ekspansi pikeun memperluas wewengkon kakawasaanana. Turunan Karajaan Sunda geus ngababark
eunkarajaan-
karajaan badag di Nusantara diantarana Karajaan Sriwijaya, Karajaan Majapahit, Karajaan Mataram, Kar
ajaan Cirebon,Karajaan Banten, dll.

Pangaruh Hinduisme
Henteu saurang ogé anu weruh iraha persisnya pola-
pola Hindu mimitian ngembang di Indonésia, sarta saha anu ngabawa. Diakuyén pola-
pola Hindu kasebut asalna ti India; meureun ti basisir kidul. Tapi sipat Hindu anu aya di Jawa ngabalukar
keun leuwih lobapatarosan tinimbang jawabannya. Contona, puseur-
puseur Hindu anu utama lain di dayeuh-
dayeuh dagang di wewengkon basisir,tapi leuwih di pedalaman. Kasampak écés yén ideu-
ideu keagamaanlah anu geus menaklukkan pamikiran jelema satempat, lainsoldadu. Hiji teori anu berpan
dangan yén kakuatan para pangawasa Hindu/India geus metot jalma-jalma Indonésia ka kapercayaan-
kapercayaan roh-
magis ageman Hindu. Teuing kumaha, loba aspék ti sistem kapercayaan Hindu diserep ka dina pamikira
n urangSunda sarta ogé Jawa.
Karya sastra Sunda anu pangkolotna anu kaceluk nyaéta Caritha Parahyangan. Karya ieu ditulis kira-
kira warsih 1000 sartangagungkeun raja Jawa Sanjaya minangka soldadu badag.
Sanjaya nyaéta pamilu Shiwaisme ku
kituna urang weruh yén imanHindu geus berurat akar kalayan kuat saméméh warsih 700. Pohara matak
olohok kira-kira dina wayah ieu, ageman India kadua, Buddhisme, nyieun penampilan pemunculan dina
waktu anu singget. Henteu lila sanggeus candi-candi
Shiwa diwangun di dataranluhur Dieng di Jawa Tengah, monumen
Borobudur anu éndah sakali diwangun deukeut Yogyakarta ka arah kidul. Kira-
kira agemanBuddha nyaéta ageman resmi Karajaan Syailendra di Jawa Tengah dina warsih 778 nepi
ka warsih 870.
Hinduisme henteu kungsidigoyahkan ku bagian wewengkon séjén di pulo Jawa sarta tetep kuat nepi
ka abad 14. Struktur kelas anu jeger ngembang di jeromasarakat. Pangaruh basa Sanskerta
menyebar lega ka dina basa masarakat di pulo Jawa. Alpukah ngeunaan kapangéranan sartakalungguha
n minangka raja dikaburkan ku kituna duanana henteu bisa dipisahkan.
Di antara urang Sunda sarta ogé urang Jawa,
Hinduisme galo kalayan penyembahan nini moyang kuna. Kabiasaan perayaan poé-
poé ritual sanggeus pati salah saurang anggota kulawarga masih lumangsung nepi
ka kiwari. Tetempoan Hindu ngeunaan kahirupansarta pati mempertinggi peunteun ritual-
ritual kawas ieu. Kalayan variasi-
variasi anu henteu kawates dina téma ngeunaan awakspiritual anu hadir babarengan jeung awak natural,
urang Indonésia geus ngagabungkeun filsafat Hindu ka dina kaayaan-kaayaanmaranéhanana sorangan.
J. C. van Leur berteori yén Hinduisme mantuan mengeraskan wangun-
wangun kultural suku Sunda.Hususna kapercayaan magis sarta roh ngabogaan peunteun absolut dina ka
hirupan urang Sunda. Salah saurang pakar adat istiadatSunda, Prawirasuganda,
menyebukan yén angka pamali anu nyambung kalayan sakumna aspék penting dina bunderan kahirupan
perayaan-perayaan suku Sunda sarua jeung anu aya dina kahirupan suku Badui.

Pangaruh urang Jawa

Nurutkeun sejarawan Bernard
Vlekke, Jawa Kulon mangrupa wewengkon anu terbelakang di pulo Jawa nepi ka abad ke-11.Karajaan-
karajaan badag ngoréjat di Jawa Tengah sarta Jawa Wétan tapi ngan saeutik anu robah di antara suku S
unda. Sanajankawates, pangaruh Hindu di antara jalma-
jalma Sunda henteu sakuat pangaruhna kawas di antara jalma-jalma Jawa.
Kendatipunkitu, sakumaha henteu hartosnana Jawa Kulon, urang Sunda ngabogaan raja dina jaman Airl
angga di Jawa Wétan, kira-kira warsih1020. Tapi raja-raja Sunda beuki aya di
handapeun kakawasaan karajaan-karajaan Jawa anu badag. Kertanegara (1268-
92) nyaétaraja Jawa dina ahir période Hindu di Indonésia. Sanggeus pamaréntahan Kertanegara, raja-
raja Majapahit maréntah nepi
ka warsih1478, tapi maranéhanana henteu penting deui sanggeus warsih 1389. Tapi, pangaruh Jawa ieu
lumangsung terus sartamemperdalam pangaruh Hinduisme ka urang Sunda.

Pajajaran deukeut Bogor

Dina warsih 1333, hadir karajaan Pajajaran di deukeut dayeuh Bogor ayeuna. nurutkeun panempo ti karaj
aan Majapahit, Karajaanieu diéléhkeun ku karajaan Majapahit di
handapeun lulugu perdana menterina anu kaceluk, Gadjah Mada. Nurutkeun carita romantik
Kidung Sunda, putri Sunda rék dinikahkan jeung Hayam Wuruk, raja Majapahit, tapi Gajah Mada
menentang pernikahan ieu sartasanggeus jalma-
jalma Sunda ngariung pikeun acara pernikahan, manéhna ngarobah pasaratan. Sabot raja sarta para ban
gsawanSunda ngadéngé yén sang
putri ngan baris jadi selir sarta moal aya pernikahan kawas anu geus dijanjikan, maranéhananaberperang
ngalawan loba aral kasebut nepi
ka kabéhanana mati alatan ti jumlah pasukan anu henteu imbang (pasukan sunda anudikirim saukur pon
ggawa rombongan
pengantin). Cacak permusuhan antara Sunda sarta Jawa lumangsung salila mangtaun-
taunsanggeus épisodeu ieu, tapi pangaruh anu dibikeun ku urang Jawa henteu kungsi ngurangan ka ura
ng Sunda.
Nepi ka ayeuna, Karajaan Pajajaran dianggap minangka karajaan Sunda pangkolotna.
Sungguhpun karajaan ieu ngan lumangsungsalila warsih 1482-1579, loba kagiatan ti para bangsawannya
dikemas dina legenda. Siliwangi, raja Hindu
Pajajaran, digulingkeun kukomplotan antara jumplukan Muslim Banten,
Cirebon, sarta Demak dina persekongkolan jeung alona sorangan. Kalayan muragnaSiliwangi, Islam nyo
kot alih kadali luhur kalolobaan wewengkon Jawa Kulon.
Faktor konci keberhasilan Islam nyaéta kamajuankarajaan Demak ti Jawa Wétan ka Jawa Kulon samémé
h warsih 1540. Ti palebah wétan nuju ka kulon, Islam nembus nepi
ka kaParahiangan (dataran luhur bagian tengah) sarta ngahontal sakumna Sunda.

KAMAJUAN ISLAM
Urang Muslim geus aya di Nusantara dina mimiti warsih 1100 tapi saméméh Malaka anu aya di gupitan
Malaya jadi kubu pertahanan Muslim dina warsih 1414,
pertumbuhan ageman Islam dina mangsa éta ngan saeutik. Acéh di Sumatera Kalér mimitianngamekarke
un pangaruh Islamna kira-kira dina 1416. Sarjana-
sarjana Muslim menahun tanggal datangna Islam ka Indonésia nepi
kaampir ka jaman Muhammad. Tapi sawatara kajadian anu maranéhanana catat meureun henteu pentin
g.
Datangna Islam anu sabenerna kasampak lumangsung sabot misionaris Arab sarta Persia asup ka pulo J
awa dina mimiti warsih1400 sarta laun laun meunang para mualaf di antara golongan anu ngawasa.

Kejatuhan Majapahit

Saméméh 1450, Islam geus nampa tempat berpijak di karaton Majapahit di Jawa Wétan. Van Leur
memperkirakan hal ieu ditulungku ayana disintegrasi budaya Brahma di India. Surabaya (Ampel) jadi pus
eur diajar Islam sarta ti ditu para pangusaha Arab anukaceluk meluaskan kakawasaan maranéhanana. M
uragna karajaan Jawa, nyaéta karajaan Majapahit dina warsih 1468 dikaitkeunkalayan intrik dina kulawar
ga raja alatan fakta yén putra raja, Raden Pites asup Islam. Boh di Jawa Wétan boh Jawa Kulon,
pemberontakan dina kulawarga-
kulawarga raja digerakkan ku tekanan militer Islam. Sabot para bangsawan baganti kayakinan,mangka ra
hayat baris milu. Sanajan kitu, Vlekke némbongkeun yén perang-
pra kaagamaan arang lumangsung di sapanjang sajarahJawa.

KARAJAAN DEMAK
Raden Pites menetap di Demak anu jadi karajaan Islam kahiji di Jawa. Manéhna ngahontal penclut kaka
wasaanana nyanghareupan1540 sarta dina waktuna menaklukkan suku-suku nepi ka ka Jawa Kulon.
Bernard Vlekke ngomong yén Demak ngamekarkeunwewengkonna nepi
ka Jawa Kulon alatan pulitik Jawa henteu kitu berkepentingan jeung Islam. Dina wayah éta,
Sunan Gunung Jati,saurang pangeran Jawa, ngirim putrana Hasanuddin ti Cirebon, pikeun mempertobat
kan jalma-jalma Sunda sacara ekstensif. Dina1526, boh Banten boh Sunda Kalapa aya di
handapeun kontrol Sunan Gunung Jati anu jadi sultan Banten kahiji. Penjajaran
Cirebonjeung Demak ieu geus ngabalukarkeun Jawa Kulon aya di
handapeun kakawasaan Islam. Dina kuartal kadua abad ke-16, sakumnabasisir kalér Jawa Kulon aya di
handapeun kakawasaan pamingpin-pamingpin Islam sarta nu
nyicinganana geus jadi Muslim. Alatannurutkeun data statistik nu nyicingan warsih 1780 aya kira-
kira 260.000 jiwa di Jawa Kulon, bisa urang asumsikan yén dina abad ke-16 jumlah nu
nyicingan laér leuwih saeutik. Ieu nempokeun yén Islam asup sabot jalma-
jalma Sunda masih mangrupa suku leutikanu berlokasi utamana di basisir-basisir sarta di léngkob-
léngkob walungan kawas Ciliwung, Citarum, sarta Cisadane.

NATUR ISLAM
Sabot Islam asup ka Sunda, memang
ditekankan lima pilar utama ageman, tapi dina loba widang anu séjén dina pamikirankaagamaan,
sinkretisme ngembang ku cara tempo urang Sunda mula-mula.
Sejarawan Indonésia Soeroto yakin yén Islamdisiapkeun pikeun hal ieu di India. "Islam anu pertama-
tama datang ka Indonésia ngandung loba unsur filsafat Iran sarta India. Tapimalahan komponén-
komponén merekalah anu mempermudah jalan pikeun Islam di dieu." Para sarjana yakin yén Islam narim
alamun adat-istiadat anu nguntungkeun masarakat kudu dibéla. Ku
kituna Islam galo loba jeung Hindu sarta adat istiadat pituinmasarakat.
Perkawinan sawatara ageman ieu dawam disebut "ageman Jawa". Alatan percampuran Islam jeung siste
m kapercayaanmajemuk, anu mindeng disebut aliran kebatinan, méré deskripsi
akurat ka kekompleksan ageman di antara suku Sunda ayeuna.

Kolonialisme Walanda
Saméméh datangna Walanda di Indonésia dina 1596, Islam geus jadi pangaruh anu dominan di antara k
aum ningrat sarta pamingpinmasarakat Sunda sarta Jawa. Sacara basajan, Walanda berperang kalayan
puseur-
puseur kakuatan Islam pikeun ngadalikeunperdagangan pulo sarta hal ieu nyiptakeun permusuhan anu m
anjangkeun konflik Perang Salib asup ka aréna Indonésia. Dina 1641,maranéhanana nyokot alih Malaka t
i Portugis sarta nyekel kontrol luhur jalur-jalur sagara.
Tekanan Walanda ka karajaan Matarampohara kuat nepi ka maranéhanana sanggup ngarebut hak-
hak ékonomi husus di wewengkon pegunungan (Parahiangan) JawaKulon. Saméméh 1652, wewengkon-
wewengkon badag Jawa Kulon mangrupa persediaan maranéhanana. Ieu mengawali
300 warsiheksploitasi Walanda di Jawa Kulon anu ngan lekasan dina waktu Perang Dunya II.
Kajadian-kajadian dina abad ke-18
menghadirkan sauntuyan kasalahan Walanda dina widang sosial, pulitik, sarta kaagamaan.Sakumna dat
aran pendék Jawa Kulon nalangsara di handapeun pasaratan-pasaratan anu boga
sipat opresif anu dipaksakan ku parapangawasa lokal. Contona nyaéta wewengkon Banten. Dina warsih
1750, rahayat ngayakeun revolusi menentang
kesultanan anudikadalikeun ku saurang wanoja Arab, Ratu Sjarifa. Nurutkeun Ayip
Rosidi, Ratu Sjarifa nyaéta suku leungeun Walanda. Tapi, Vlekke boga pamadegan yén "Kiai Tapa",
sang pamingpin, nyaéta saurang Hindu, sarta yén pemberontakan éta leuwih diarahkeunka pemipin-
pemimpin Islam batan kolonialis Walanda.
(Hésé pikeun ngalakonan rekonstruksi sajarah ti sawatara asal alatan unggalgolongan ngabogaan kapent
ingan sorangan anu ngawarnaan cara pencatatan kajadian.)

Ageman lain isu nepi ka warsih 1815

Salila 200 warsih kahiji Walanda maréntah di Indonésia, saeutik masalah anu dikaitkeun jeung ageman. h
al ieu lumangsung alatansacara praktis Walanda henteu ngalakonan nanaon pikeun mawa kekristenan, n
yaéta ageman anu dianut bangsa Walanda, ka nu nyicingan Indonésia. Nepi ka warsih 1800, aya "gereja
kompeni" nyaéta "gereja" anu ngan ngaranna waé alatan ngan boga
fungsingaladénan kaperluan para pagawé Walanda di Pausahaan Hindia Wétan (VOC). Awak ieu menga
tur sakumna kagiatan Walanda dikapuloan Indonésia. Nepi ka abad ke-
19 euweuh dayeuh pikeun barudak Indonésia ku
kituna rahayat henteu miboga cara pikeunnyaho kekristenan.
Dina pergantian abad ke-19, VOC gulung samak sarta Napoleon
menduduki Walanda. Dina 1811, Inggris jadi pangurus HindiaWétan Walanda. Salah
sahiji alpukah maranéhanana nyaéta muka nagari ieu ka kagiatan misionaris. Sanajan kitu, ngan saeutika
nu dipigawé di Jawa nepi
ka pertengahan abad kasebut. Sanajan kitu, sawatara fondasi geus diletakkan di Jawa Wétan sarta Jawa
Tengah anu jadi modél pikeun pakasaban di antara urang Sunda.

SISTEM SUNDA
Kasalahan pulitik anu pangkacelukna anu dipigawé Walanda dimimitian dina warsih 1830. Kasalahan puli
tik ieu disebut minangkaSistem Budaya (Cultuurstelsel), tapi sabenerna leuwih pas lamun disebut sistem
perbudakan. Sistem ieu mengintensifkan usaha-
usaha pamaréntah pikeun nguras hasil bumi anu leuwih loba anu dihasilkeun ti taneuh ieu. Sistem buday
a ieu meres seperlima hasiltaneuh patani minangka gaganti pajeg. Kalayan ngayakeun hasil panén anu a
nyar kawas gula, kopi, sarta téh, mangka leuwihbadag deui taneuh tatanén anu dikokolakeunana. Pangar
uh ékonomi ka pilemburan boga
sipat dramatis sarta percabangan sosialnapenting. Ngaliwatan pertengahan abad, investasi swasta di tan
euh Jawa Kulon mimitian tumuwuh sarta mimitian padamucunghulperkebunan-
perkebunan. Taneuh dicokot ti leungeun patani sarta dibikeun ka para tuan taneuh badag. Nyanghareupa
n 1870, hukumagraria ditempo perlu nangtayungan hak-hak rahayat luhur taneuh.

Pertumbuhan populasi di Jawa

Dina warsih 1851 di Jawa Kulon, suku Sunda berjumlah
786.000 jiwa. Dina jangka wayah 30 warsih jumlah nu
nyicingan jadi dua kalilipet. Parahiangan jadi titik puseur perdagangan barang anu dibiruyungan arus pan
gawasa ti Kulon sarta imigran-imigran Asia(lolobana urang Tionghoa). Dina mimiti abad ke-19 kira-
kira yén sepertujuh atawa seperdelapan pulo Jawa mangrupa leuweung sartataneuh kosong. Dina warsih
1815 sakumna Jawa sarta Madura ngan ngabogaan 5 juta nu
nyicingan. Angka kasebut nambahan jadi28 juta nyanghareupan ahir abad kasebut sarta ngahontal 108 j
uta dina warsih 1990. Pertumbuhan populasi di antara urang Sundameureun mangrupa faktor non-
religius anu pang penting di jero sajarah suku Sunda.
Konsolidasi pangaruh Islam
Alatan leuwih loba taneuh anu dibuka sarta pilemburan-
pilemburan kakara padamucunghul, Islam ngirim guru-
guru pikeun ancikbabarengan kalayan masarakat ku kituna pangaruh Islam nambahan dina
unggal habitat urang Sunda. Guru-guru Islam bersaingjeung Walanda pikeun ngadalikeun kaum ningrat
guna jadi pamingpin di antara rahayat. Nyanghareupan ahir abad, Islam diakuminangka ageman resmi m
asarakat Sunda. Kapercayaan-
kapercayaan anu kuat ka loba jenis roh dianggap minangka bagian tiIslam.
Kekristenan, anu datang ka taneuh Sunda dina pertengahan abad méré akibat anu saeutik waé ka jalma-
jalma di luar kantongKristen Sunda anu leutik.

REFORMASI ABAD KA-20

Sajarah Sunda di abad ke-20 dimimitian
ku reformasi di loba widang. Pamaréntah Walanda ngayakeun Kawijakan Etis dina warsih1901 alatan dip
angaruhan ku kritik anu seukeut di sagala rupa widang.
Reformasi ieu utamana lumangsung dina widang ékonomi,ngawengku perkembangan widang tatanén, ka
séhatan, sarta atikan. Rahayat ngarasa diasingkan jeung talari ningrat maranéhananasorangan sarta Isla
m jadi jurubicara maranéhanana menentang ekspansi
imperialistik badag anu keur lumangsung di dunyangaliwatan serangan ékonomi nagara-
nagara Éropa. Islam mangrupa salah
sahiji ageman utama anu mecakan menyesuaikan dirijeung dunya modern. Gerakan
reformator anu dimimitian di Kairo dina warsih 1912 diékspor ka mana-mana.
Gerakan ieu nyiptakeundua jumplukan utama di Indonésia. Jumplukan kasebut nyaéta Sarekat Islam anu
diciptakeun pikeun sektor perdagangan sarta boga
sipat nasionalis. Jumplukan anu séjén nyaéta Muhammadiyah anu henteu boga
sipat pulitik, tapi bajoang pikeun minuhan kaperluanrahayat baris atikan, kaséhatan, sarta kulawarga.

Euweuh karakteristik sajarah Sunda

Anu menonjol dina sajarah urang Sunda nyaéta hubungan maranéhanana kalayan jumplukan-
jumplukan séjén. Urang Sunda nganngabogaan saeutik karakteristik dina sajarah maranéhanana sorang
an. Ayip Rosidi
menguraikan lima aral anu jadi ékol hésénamendefinisikan sipat urang Sunda. Di antarana, manéhna mé
ré conto urang Jawa minangka hiji jumplukan jelema anu ngabogaanidentitas écés, indit tukang kalayan j
alma-jalma Sunda anu kurang dina hal ieu.
Sacara historis, urang Sunda henteu memainkan hiji lalakon penting dina urusan-
urusan nasional. Sawatara kajadian anu poharapenting geus lumangsung di Jawa Kulon, tapi biasana kaj
adian-
kajadian kasebut lain kajadian anu ngabogaan karakteristik Sunda.Ngan saeutik urang Sunda anu jadi pa
mingpin, boh dina hal konsepsi boh implementasi dina aktivitas-aktivitas nasional.
Memangloba urang Sunda anu dilibatkan dina sagala rupa kajadian dina abad ke-
20, tapi sacara statistik disebutkeun maranéhanana henteukitu berperan. Dina abad ieu, sajarah urang S
unda dina hakekatnya mangrupa sajarah urang Jawa.
Orientasi kaagamaan abad ke-20
Ageman di antara urang Sunda nyaéta kawas wangun-
wangun kultural maranéhanana anu séjén anu umumna,
mencerminkanageman urang Jawa. Béda anu penting nyaéta kelekatan anu leuwih kuat ka Islam dibandi
ngkeun kalayan naon anu bisa kapanggihdi antara urang Jawa. Sanajan kelekatan ieu henteu sagedé su
ku Madura atawa Bugis, tapi cukup penting pikeun meunangperhatian husus lamun urang nempo sajarah
urang Sunda.
Salah sahiji aspék anu pohara penting dina ageman-
ageman urang Sunda nyaéta dominasi kapercayaan-kapercayaan pra-islam.
Kepecayaan éta mangrupa fokus utama ti mitos sarta ritual dina upacara-
upacara dina bunderan kahirupan urang Sunda. Upacara-upacara tali paranti (talari-
talari sarta hukum adat) sok diorientasikan utamana di sakurilingeun penyembahan ka Dewi Sri (Nyi
Pohaci Sanghiang Sri). Kakuatan roh anu penting ogé nyaéta Nyi Roro Kidul, tapi henteu sagedé Dewi
Sri; manéhna nyaéta ratuSagara Kidul sakaligus nu
ngajaga kabéh pamayang. Di sapanjang basisir kidul Jawa, rahayat sieun sarta sok minuhan tungtutande
wi ieu nepi ka ayeuna. Conto séjén nyaéta Siliwangi.
Siliwangi nyaéta kawasa roh anu mangrupa kakuatan dina kahirupan urangSunda. Manéhna ngawakilan
kawasa teritorial séjén dina struktur kosmologis urang

Mantera-mantera magis
Dina penyembahan ka ilah-ilah, sistem mantera magis ogé memainkan peran utama patali
jeung kakuatan-kakuatan roh. Salah sahiji sistem kasebut nyaéta Ngaruat
Batara Basa anu dirarancang pikeun nampa kemurahan ti déwa Batara Basa dina rébuankaayaan pribadi
. Rahayat ogé ngagero roh-
roh anu henteu terhitung lobana kaasup arwah jelema anu geus maot sarta ogénempatkeun roh-roh
(jurig) anu béda jenisna. Loba kuburan, tatangkalan, gunung-gunung sarta tempat-
tempat sarupa séjénnadianggap keramat ku rahayat. Di tempat-tempat ieu, hiji
jalma bisa nampa kakuatan-
kakuatan supranatural pikeun nyageurkeunkaséhatan, nambahan kakayaan, atawa ngaronjatkeun kahiru
pan hiji jalma dina sagala rupa cara.

Dukun-dukun
Pikeun mantuan rahayat dina kaperluan spiritual maranéhanana, aya pelaksana-
pelaksana élmu magis anu disebut dukun. Dukun-
dukun ieu aktip dina menyembuhkan atawa dina prakték-
prakték mistik kawas numerologi. Maranéhanana ngayakeun kontakkalayan kakuatan-
kakuatan supranatural anu ngalakonan paréntah para dukun ieu. Sawatara dukun ieu baris ngalakonan él
muhideung tapi lolobana nyaéta lamun dianggap pohara méré
mangpaat ku urang Sunda. Saprak lahir nepi
ka mati ngan saeutikkaputusan penting anu dijieun tanpa ménta pertolongan
dukun. Lolobana jelema maké jimat-jimat di awak maranéhanana sartanyimpenna dina tempat-
tempat anu nguntungkeun dina harta milik maranéhanana. Sawatara urang komo ngalakonan mantera at
awajampé-
jampé sorangan tanpa dukun. Lolobana aktivitas ieu lumangsung di luar wewengkon Islam sarta mangru
pa oposisi ka Islam,tapi jalma-jalma ieu tetep dianggap minangka Muslim.
Nyurtian urang Sunda dina jaman ieu mangrupa tangtangan anu badag pikeun sejarawan,
antropolog, sarta sarjana-sarjana ageman.Komo sarjana-
sarjana Sunda anu terkemuka ajrih pikeun mecakan melukiskan sipat sarta kontribusi rahayat Sunda. Ra
dana,ngaliwatan sagala
rupa cara masarakat Sunda geus terserap ka dina budaya Indonésia saprak 50 warsih anu tuluy.