‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪ -2‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬

‫ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ ي دوم ﺧﻄﯽ‬

‫) ( = ) ( ‪( ) ˝+ ( ) ´+‬‬ ‫)‪(3‬‬

‫ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (3‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ‬
‫‪ G(x)=0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﮕﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ‪ G(x)≠0‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1-2‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ ي دوم ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺛﺎﺑﺖ ‪:‬‬

‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫) ( =‬ ‫)‪(4‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻓﺮم ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ R(x) ، Q(x) ،P(x) (3‬اﻋﺪاد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺿﺮاﺋﺐ ﺛﺎﺑﺖ ) ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (4‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ‬ ‫در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ‪ G(x)=0‬ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﯾﮏ ﺟﻮاب ﻫﻤﮕﻦ‬

‫‪ G(x)≠0‬ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دو ﻧﻮع ﺟﻮاب ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاب دوم ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻮاﺑﻬﺎي‬

‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫و )‪ G(x‬ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺎم دارد و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﮕﻦ‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ‪:‬‬

‫‪ : y‬ﺟﻮاب ﻫﻤﮕﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ‪G(x)=0‬‬

‫‪ : y‬ﺟﻮاب ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﯾﺎ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ‪G(x) ≠ 0‬‬

‫‪1‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺎدﻻت اﺑﺘﺪا ‪ G(x)=0‬را در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﯿﭻ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ‪ x‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫‪=0‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ داراي ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ازاي ﻫﺮ ﻣﺸﺘﻖ ﯾﮏ ‪ r‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪+ =0‬‬

‫ﺟﻮاﺑﻬﺎي اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪:‬‬

‫‪− ±√ −4‬‬
‫‪,‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ∆ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﺳﻪ ﺟﻮاب ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ‬

‫آﯾﺪ‪.‬‬

‫∶ ‪⎧ ∆> 0‬‬ ‫‪ = → y = Ae + Be‬و ‪r = r‬‬

‫⎪‬
‫‪∆= b − 4‬‬ ‫∶ ‪⇒ ∆= 0‬‬ ‫‪r = r = r → y = (A + Bx)e‬‬
‫⎨‬
‫⎪‬
‫)‪⎩∆< 0 ∶ r = α ± β → y = e (A sin βx + B cos βx‬‬

‫‪−‬‬ ‫∆√‬
‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (14‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪˝ + 16 = 0‬‬

‫ﺣﻞ ‪ -‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪4‬‬

‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫) ( =‬

‫دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪a=1, b=0, c=16, G(x)=0‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ آن ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪r + 16 = 0‬‬

‫ﮐﻪ در آن‬

‫=∆‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪= 0 − 4(1)(16) = −64 < 0‬‬

‫‪=−‬‬ ‫‪=0‬‬
‫→ ‪r + 16 = 0‬‬ ‫‪= ±4‬‬ ‫∆√‬
‫و ﺟﻮاب آن‬
‫=‬ ‫‪=4‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫(=‬ ‫‪+‬‬ ‫)‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (15‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪y˝ − 3 ´ + 2 = 0‬‬
‫‪3‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺣﻞ ‪ -‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪4‬‬

‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫) ( =‬

‫دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪a=1, b=-3, c=2, G(x)=0‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ آن ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪r − 3r + 2 = 0‬‬

‫ﮐﻪ در آن‬

‫‪−4‬‬ ‫‪= 9 − 8 = 1 → ∆> 0‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫√‪±‬‬ ‫‪=2‬‬
‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬
‫) (‬ ‫‪=1‬‬

‫‪y1= e2x‬‬

‫‪y2=ex‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫≠) ( ‪:‬‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت در اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪ G(x)=0‬و ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﻫﻤﮕﻦ )‪ (y1,y2‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﮕﻦ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻧﺎ ﻫﻤﮕﻦ ﯾﺎ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ از راﺑﻄﻪ‬ ‫و‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻄﯽ‬

‫زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫) (‬ ‫) (‬
‫‪= (−‬‬ ‫)‬ ‫‪+‬‬

‫از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ در آن راﻧﺴﮑﯿﻦ‬

‫=‬ ‫‪´ −‬‬ ‫´‬

‫ﺷﺮط ﺟﻮاب رﺳﯿﺪن اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ω = 0‬ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﺟﻮاب ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪"،‬روش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ روش ﻓﺮض ﻣﯽ‬ ‫ﯾﮏ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬ ‫‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ﻣﺮﺗﺒﻪ اول و دوم‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫ﺷﻮد ﮐﻪ ‪= u y + u y‬‬

‫و در ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬‬

‫´ = ´‬ ‫´ ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪´ +‬‬ ‫´‬

‫´ در‬ ‫´ ‪+‬‬ ‫ﺗﻮاﺑﻊ دﻟﺨﻮاه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ‪= 0‬‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺲ از ﺳﺎده ﺳﺎزي دارﯾﻢ‪:‬‬

‫= ´‬ ‫‪´ +‬‬ ‫´‬

‫‪5‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫= ˝ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري در ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪˝ + ´ ´ +‬‬ ‫́ ‪˝ +‬‬ ‫و ﺣﺎل ﻣﺸﺘﻖ دوم آن ´‬

‫ﺟﻮاب ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﮕﻦ‬ ‫و‬ ‫اﺻﻠﯽ و ﻣﺮﺗﺐ ﮐﺮدن آن و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪˝+ ( ) ´+ ( ) = 0‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪( ˝ + ( ) ´ + ( ) )+‬‬ ‫´ ‪( ˝ + ( ) ´ + ( ) )+ ´ ´ +‬‬ ‫´‬

‫) ( =‬

‫´ ‪´ ´ +‬‬ ‫) ( = ´‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ‬

‫⇒‬
‫´‬ ‫´ ‪+‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫ﻓﺮض‬

‫ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ دو ﻣﺠﻬﻮل دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻞ آن ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ‪:‬‬

‫) (‬ ‫) (‬
‫) ‪= (−‬‬ ‫‪+‬‬

‫≠) (‬ ‫راه ﮐﻠﯽ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ ي دوم ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ )‪ G( x‬ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ و ﺟﻮاب ﻫﻤﮕﻦ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪, y‬‬

‫ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ و ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ‪, y‬‬

‫‪ω‬‬ ‫‪ω‬‬
‫‪=C y‬‬ ‫‪G(x)dx + C y‬‬ ‫‪G(x)dx‬‬
‫‪ω‬‬ ‫‪ω‬‬

‫ﮐﻪ در آن راﻧﺴﮑﯿﻦ ﻫﺎ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫=‬ ‫´‬ ‫´‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬
‫‪1‬‬ ‫´‬ ‫´‬ ‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫و ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭼﻨﯿﻦ دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪⋯ y‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪⋯ y‬‬

‫´‪y‬‬ ‫´‪y‬‬ ‫´‪y‬‬ ‫´‪⋯ y‬‬ ‫‪0‬‬ ‫´‪⋯ y‬‬
‫⋮ =‪ω‬‬ ‫⋮‬ ‫‪,ω = 0‬‬ ‫˝‪⋯ y‬‬
‫⋮‬ ‫⋮‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪⋯ y‬‬ ‫⋮‬ ‫⋮‬
‫‪1‬‬ ‫‪⋯ y‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ و )‪ G(x‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪ .‬ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ از ﺟﺪول ‪1‬‬ ‫ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺑﺘﺪا )‪ G(x‬را ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار داده و‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫≠) (‬ ‫راه ﺣﻞ ﺧﺎص ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ ي دوم ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﻻت ﺟﺪول ‪ 1‬را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان از اﯾﻦ ﺟﺪول ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﻮاب اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ) (‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اﯾﺴﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﮐﺴﺮي ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﮐﻠﯽ) (‬

‫‪ y‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﺟﻮاب در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎﯾﺪ ﺿﺮاﯾﺐ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫‪7‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫ﺟﺪول‪ – 1‬ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯽ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ) ( =‬

‫‪S‬‬ ‫)‪G(x‬‬
‫ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎي‬ ‫‪x (B + B x + B x‬‬ ‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ ⋯+‬‬ ‫)‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫⋯‪+‬‬ ‫=‬ ‫) (‬
‫) ‪+B x‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎي‬ ‫‪(B + B x + B x‬‬ ‫) (‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ α‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫⋯‪+‬‬
‫) ‪+B x‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد رﯾﺸﻪ ﻫﺎي‬ ‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫) (‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫) (‬
‫()‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫‪±‬‬ ‫‪ + ⋯ +‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪+‬‬ ‫)‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻪ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻨﺼﻮرت ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ) ( داراي ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي از درﺟﻪ ‪ 2‬ﺑﻮد ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن‬

‫‪ A x‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ y‬داراي ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي ‪ B + B x + B x‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﮔﺮ داراي‬

‫ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي از درﺟﻪ ‪ 1‬ﺑﻮد ﯾﻌﻨﯽ ‪ A x‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ y‬داراي ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي )‪ (B + B x‬و اﮔﺮ داراي‬

‫ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي از درﺟﻪ ‪ 0‬ﺑﻮد ﯾﻌﻨﯽ ‪ A‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ y‬داراي ﺟﻤﻠﻪ ‪ B‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ‬ ‫از‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,…,‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺿﺮاﺋﺐ‬

‫دﻫﯿﻢ و از ﺑﺮاﺑﺮي دو ﻃﺮف راﺑﻄﻪ ﺿﺮاﺋﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ) .‬ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎراﻣﺘﺮي ﺑﺎ‬

‫ﺿﺮاﺋﺐ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد (‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (16‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫= ‪˝ + 16‬‬ ‫‪sin‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﻤﮕﻦ و )‪ G(x‬ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫ﺣﻞ ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ‬

‫را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺑﺘﺪا )‪ G(x‬را ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ و‬

‫‪˝ + 16 = 0‬‬

‫‪±‬‬ ‫و رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﺑﺼﻮرت‬ ‫(=‬ ‫‪+‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺜﺎل ‪ 14‬دارﯾﻢ )‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺟﻮاب ﺧﺼﻮﺻﯽ از ﺟﺪول ‪ 1‬ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ) ( ‪α=3 ،‬‬

‫و ‪ β=1‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ α ± β‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 3 ±‬ﺑﻮده در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ‪ 0 ± 4‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ‪S=0‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫⇒ ‪( )=1, =0‬‬ ‫=‬ ‫(‬ ‫‪sin +‬‬ ‫) ‪cos‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪:‬‬

‫)‪= e (D sin x + D cos x‬‬

‫دو ﺑﺎر ﻣﺸﺘﻖ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ و در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارﯾﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ‪ D‬و ‪ D‬از‬

‫‪´ =3‬‬ ‫‪(D sin x + D cos x) + e (D cos x − D‬‬ ‫)‪x‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ اول‬

‫= ´‬ ‫‪( 3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪sin + 3‬‬ ‫‪+‬‬ ‫) ‪cos‬‬

‫= ´‬ ‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫)‬

‫‪9‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻣﺸﺘﻖ دوم‬

‫)‪y˝ = 3e (Msin x + Ncos x) + e (Mcos x − Nsin x‬‬

‫= ˝‪y‬‬ ‫‪[(3‬‬ ‫‪− ) sin + (3 +‬‬ ‫=] ‪) cos‬‬

‫‪(9‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪) sin +‬‬ ‫‪(9‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪) cos‬‬

‫=‬ ‫‪((8‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪) sin + (8‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪) cos‬‬

‫ﺣﺎل ‪ y˝ , y´ , y‬را در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪˝ + 16‬‬ ‫=‬ ‫‪((8‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪) sin + (8‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪) cos + 16(e (D sin x +‬‬
‫= )‪D cos x‬‬

‫‪3e [(8D − 6D + 16D ) sin x + (8D + 6D + 16D ) cos x] = e‬‬ ‫‪sin x‬‬
‫) (‬

‫از ﺑﺮاﺑﺮي دو ﻃﺮف ﺗﺴﺎوي دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪24D − 6D = 1‬‬ ‫= ‪D‬‬

‫⇒‬ ‫⇒ ‪⇒ D = −4D‬‬
‫‪24D + 6D = 0‬‬ ‫‪D =−‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪⇒ y=e‬‬ ‫‪sin x −‬‬ ‫)‪cos x + (A sin 4x + B cos 4x‬‬
‫‪102‬‬ ‫‪102‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ ( 17‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫= ‪˝+4 ´+4‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪ G(x)=0‬و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ˝ + 4 ´ + 4 = 0‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬اﯾﻦ‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺑﺎ ﺿﺮاﺋﺐ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ‪+ 4r + 4 = 0‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم )ﺑﺪﺳﺖ آوردن ‪: (r‬‬

‫‪−4 ± √16 − 16‬‬

‫=‬ ‫‪= −2‬‬
‫‪2‬‬

‫=‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم )ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ∆( ‪ :‬ﭼﻮن ‪ ∆= 0‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ داراي دو ﺟﻮاب ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫‪y = xe‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ راﻧﺴﮑﯿﻦ ) ‪: ( ω‬‬

‫⋯‬ ‫⋯‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪=e‬‬ ‫‪(e‬‬ ‫‪−‬‬
‫´‬ ‫⋯‬ ‫´‬ ‫‪−2‬‬ ‫⋯‬ ‫‪−2‬‬
‫‪2xe‬‬ ‫‪)— 2e‬‬ ‫‪(xe‬‬ ‫‪)= e‬‬ ‫‪− 2xe‬‬ ‫‪+ 2xe‬‬ ‫=‬ ‫=‬

‫‪= 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪=−‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪−2‬‬

‫=‬ ‫⇒ ‪0‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪:‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬

‫‪=−‬‬ ‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫‪+‬‬ ‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬

‫=‬ ‫‪∫(−‬‬ ‫)‬ ‫‪+‬‬ ‫(∫‬ ‫)‬

‫‪11‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬

‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪ -2-2‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺿﺮاﺋﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ‬

‫‪ -1-2 -2‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮي ﻫﺎ‬

‫روش ﻓﺮوﺑﯿﻨﯿﻮس‬

‫∑=‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ روش ﺳﺮي ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﺮي ﻧﻈﯿﺮ‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻮاب در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ را در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪.‬ﺣﺎل ﭼﻮن ﺟﻮاب‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻠﯿﻪ ﺿﺮاﺋﺐ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در دو ﻃﺮف ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺿﺮاﺋﺐ ﺗﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ x‬را‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮑﯽ از ﺿﺮاﺋﺐ ﻧﻈﯿﺮ‬ ‫‪…,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آورده و ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ روش‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻌﯽ از‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺑﺘﻮان آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﺮي ﻧﻮﺷﺖ ‪.‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ x‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ در آن ‪:‬‬ ‫)‪+ xF(x‬‬ ‫‪+ ( ) =0‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ‪1‬‬

‫=) (‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫⋯‪+‬‬

‫=) (‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫⋯‪+‬‬

‫∑=‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪:‬‬

‫∑=‬ ‫‪(n + c)x‬‬ ‫و‬

‫‪12‬‬ ‫و‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫=‬ ‫)‪( + )( + − 1‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت در ‪ 1‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫)‪( + )( + − 1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫) (‬ ‫)‪( + 2‬‬

‫) ( ‪+‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دادن ﻣﺠﻤﻮع ﺿﺮاﺋﺐ‬ ‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮان ‪ x‬ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫‪+ (F − 1)c + G = 0‬‬ ‫‪2‬‬

‫و … را ﻧﯿﺰ در ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي‬ ‫‪,‬‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ درﺟﻪ دوم ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪.‬ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺿﺮاﺋﺐ‬

‫ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪.‬‬

‫را ﺑﺎ ﺗﻌﻮﯾﺾ ‪ c‬ﺑﺎ ‪ c+1‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ آورد ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :‬ﺿﺮﯾﺐ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪:‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ‪ ( I‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ وﻟﯽ ﺗﻔﺎﺿﻠﺸﺎن ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫و ‪ C‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ازاء ﻫﺮ رﯾﺸﻪ ﻣﺎ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ دارﯾﻢ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ دو رﺷﺘﻪ ﺟﻮاب‬ ‫ﮐﻠﯿﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (18‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺳﺮي ﻫﺎ ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن در ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ﺻﻔﺮ ﻗﺮاردادن ﺿﺮاﺋﺐ ﺟﻤﻼت ﺗﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪X‬‬ ‫∑=‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن‬

‫دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫)‪( + )( + − 1‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫) ‪( +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﺣﺎل ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي را ﺑﺎز ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ n‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 2 ، 1 ، 0‬ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫)‪( − 1‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫) ()‪( + 1‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫)‪( + 2)( + 1‬‬ ‫‪+6‬‬
‫)‪+ 6 ( + 1‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫)‪( + 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬

‫را ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪.‬ﺟﻤﻼت را ﻃﻮري‬ ‫ﺣﺎل ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اي را ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮده و ﺿﺮاﺋﺐ ﺗﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﻬﺎي ﺑﺮاﺑﺮ زﯾﺮ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‬

‫‪4‬‬ ‫)‪( − 1‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫)‪( + 1‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫)‪( + 2)( + 1‬‬ ‫⋯‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪6‬‬ ‫)‪+ 6 ( + 1‬‬ ‫‪+ 6‬‬ ‫)‪( + 2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫‪0‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ‬

‫‪⇒ 4‬‬ ‫‪( − 1) + 6‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ‬

‫‪4‬‬ ‫‪( + 1) + 6 ( + 1) +‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ‬

‫‪14‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪II‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪( + 2)( + 1) + 6‬‬ ‫‪( + 2) +‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:‬‬ ‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮان ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫‪⇒ 4‬‬ ‫‪( − 1) + 6‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬ﮐﻪ داراي دو رﯾﺸﻪ ‪ = 0‬و ‪= −‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ از ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺎﻻ دارﯾﻢ ‪:‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ‪= 0‬‬

‫‪−‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪+‬‬ ‫→ ‪=0‬‬ ‫=‬
‫‪6‬‬

‫‪−‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪(2)(1) + 6‬‬ ‫‪(2) +‬‬ ‫→ ‪=0‬‬ ‫=‬
‫‪20‬‬

‫را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ در‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن راﺑﻄﻪ اي ﮐﻪ ﺿﺮاﺋﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ‪ II‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺪد ‪ r ، 1‬ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ‪.‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ 2 = + 1‬و ‪ 0 = − 1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از‬

‫دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪( + + 1)( + ) + 6‬‬ ‫‪( + + 1) +‬‬ ‫‪=0‬‬

‫‪−1‬‬
‫→‬ ‫=‬
‫)‪(2 + 2)(2 + 3‬‬

‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫)‪(2( − 1) + 2)(2( − 1) + 3) (2 )(2 + 1‬‬

‫)‪(−1‬‬
‫=‬
‫(‬ ‫)‬ ‫) ‪(2 + 3)(2 + 2)(2 + 1)(2‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬

‫‪15‬‬
‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫)‪(−1‬‬
‫=‬
‫!)‪(2 + 1‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫(=‬ ‫!)‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬

‫(‬ ‫)‬
‫(∑ =‬ ‫!)‬
‫و دارﯾﻢ‬

‫√‬
‫=‪y‬‬ ‫‪1−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫= ⋯‪+‬‬
‫!‬ ‫!‬ ‫!‬ ‫√‬

‫دارﯾﻢ ‪:‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻗﺮار دادن‬

‫√ ‪cos‬‬
‫=‬ ‫(‬ ‫)‬
‫√‬

‫ﻟﺬا ﺟﻮاب ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪sin √ +‬‬ ‫√ ‪cos‬‬

‫=‬
‫√‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ‪ (II‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ‪:‬‬

‫=‬ ‫‪( ,‬‬ ‫( ‪)+‬‬ ‫)‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (19‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ زﯾﺮ را ﺑﻪ روش ﺳﺮي ﻫﺎ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬

‫) ‪+( −‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬

‫‪16‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫=‬

‫‪ x‬ﻧﺘﯿﺠﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ‬ ‫‪,x ,x‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ‪ y‬و ﻣﺸﺘﻘﺎت آﻧﻬﺎ در راﺑﻄﻪ و ﺻﻔﺮ ﻗﺮار دادن ﻣﺠﻤﻮع ﺿﺮاﺋﺐ‬

‫آﯾﺪ ‪:‬‬

‫‪( − 1) +‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ‬

‫= )‪( + 1‬‬ ‫)‪( + 1‬‬

‫= )‪( + + 1‬‬ ‫)‪( + + 1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬

‫‪c=0‬‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ ﻣﻀﺎﻋﻒ دارد‪:‬‬

‫=‬ ‫⋯⋯‬ ‫=‬

‫‪+ +1‬‬ ‫)‪( + + 1)( + ) … ( + 1‬‬

‫→‬ ‫=‬
‫)‪( + )( + − 1) … ( + 1‬‬

‫⇒‬ ‫=‬
‫)‪( + )( + − 1) … ( + 1‬‬

‫وﻗﺘﯽ ‪ C=0‬ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪= U(x, 0) = a‬‬ ‫‪1+x+‬‬ ‫‪+ +⋯ =a e‬‬
‫!‪2! 3‬‬

‫‪17‬‬
‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫=‬
‫) ‪( + 1)( + 2) + ⋯ ( +‬‬

‫ﯾﺎدآوري ‪: 6‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪=e‬‬

‫ﯾﺎدآوري ‪: 7‬‬

‫‪ln‬‬ ‫‪= ln ( ) + ln‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ⋯ ‪( ) +‬‬ ‫=‬ ‫‪( ).‬‬ ‫‪( ).‬‬ ‫…) (‬ ‫اﮔﺮ ) (‬

‫ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮي از دو ﻃﺮف و ﺿﺮب در ‪ y‬دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫) ( ´‬ ‫) ( ´‬ ‫) ( ´‬
‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+⋯+‬‬
‫) (‬ ‫) (‬ ‫) (‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=) (‬ ‫‪,‬‬ ‫=) (‬ ‫‪,‬‬ ‫=) (‬ ‫‪ln‬‬
‫‪+1‬‬ ‫‪+‬‬

‫) (´‬ ‫‪−1‬‬ ‫´‬

‫=‬ ‫…‬ ‫‪= ln‬‬
‫) (‬ ‫‪+1‬‬

‫‪−1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫(‬ ‫‪−‬‬ ‫‪− ⋯−‬‬ ‫) ‪+ ln‬‬
‫) ‪( + 1)( + 2) … ( +‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+‬‬

‫=‬ ‫∑‬ ‫‪ln −‬‬ ‫∑‬ ‫) ‪(1 + + + ⋯ +‬‬

‫!‬ ‫!‬

‫‪1 1‬‬ ‫‪1‬‬

‫=‬ ‫‪ln −‬‬ ‫) ‪(1 + + + ⋯ +‬‬
‫!‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪18‬‬
‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫( اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ ‪ 2‬ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ؛‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬

‫=‬ ‫‪( ,‬‬ ‫‪)+‬‬ ‫‪[( −‬‬ ‫]) ‪) ( ,‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (20‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ زﯾﺮ را ﺑﻪ روش ﺳﺮي ﻫﺎ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬

‫)‪( − 1‬‬ ‫) ‪+ (2 − 5‬‬ ‫‪−4 =0‬‬

‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫=´‬ ‫) ‪( +‬‬ ‫‪,‬‬

‫=˝‬ ‫)‪( + )( + − 1‬‬

‫)‪( + )( + − 1‬‬ ‫‪−‬‬ ‫)‪( + )( + − 1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫(‬

‫) ‪+‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫) ‪( +‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪=0‬‬

‫‪⇒−‬‬ ‫‪( − 1) + 2‬‬ ‫⇒ ‪=0‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪= −1‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﺗﻔﺎﺿﻞ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﻧﺪﯾﺴﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت از اوﻟﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ ﮐﻪ در آن‬

‫ﻣﺎ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1‬اﺳﺖ و در‬

‫‪ x‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ دارﯾﻢ ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﺿﺮاﺋﺐ‬

‫= )‪( + 1‬‬ ‫)‪( + 2‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪+2‬‬
‫=‬
‫‪+1‬‬

‫وﻗﺘﯽ ‪ c‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ -1‬ﺑﺎﺷﺪ دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫∞=‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﯿﻢ و ‪...‬‬ ‫رﺷﺘﻪ داراي ارزش ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ازاء ‪= 0‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ازاي ‪= −1‬‬

‫‪r+c+2‬‬ ‫‪+ +1‬‬

‫=‬ ‫⇒ راﺑﻄﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﯽ‬ ‫=) ‪( ,‬‬
‫‪c+1‬‬ ‫‪+1‬‬

‫⇒‪=0‬‬ ‫)‪= ( + 2‬‬

‫=‬ ‫)‪( + 1‬‬ ‫=‬ ‫‪(1 + 2 + 3‬‬ ‫= )⋯ ‪+‬‬ ‫) ‪(1 −‬‬

‫=‬ ‫]) ‪[( + 1) ( ,‬‬ ‫=‬ ‫)‪( + + 1‬‬

‫) (‬
‫=‬ ‫‪+ ⋯ + ln‬‬
‫) (‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫(‬ ‫)‪( + + 1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ ⋯ + ln‬‬
‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬
‫‪1‬‬
‫(=‬ ‫)‪( + + 1‬‬ ‫‪+ ln‬‬ ‫)‬
‫‪+ +1‬‬

‫(=‬ ‫)] ‪[1 + ( + + 1) ln‬‬ ‫=‬ ‫] ‪[1 + ln‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (21‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ ) .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺴﻞ ﻧﺎم دارد(‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪˝+‬‬ ‫(‪´+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪) =0‬‬ ‫‪>0‬‬

‫‪20‬‬
‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻓﺮوﺑﯿﻨﯿﻮس‬

‫‪r −ν =0‬‬ ‫˝ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺺ˝‬

‫⇒‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬

‫(‬ ‫‪+2 +1−‬‬ ‫)‬ ‫‪=0‬‬

‫) ‪⇒ ( + + )( + −‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫… ‪= 2,3,4,‬‬

‫(‬ ‫‪+2 +1−‬‬ ‫)‬ ‫)‪= 0 → (2 + 1‬‬ ‫→ ‪=0‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺮاي رﯾﺸﻪ ‪ r = ν‬دارﯾﻢ ‪= 0‬‬

‫(=‬ ‫()‬ ‫)‬

‫=‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪= ⋯ = 0‬‬

‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺬاري ‪ 2n‬ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ n‬ﺑﺮاي رﯾﺸﻪ ﻫﺎي زوج دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪−1‬‬
‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫… ‪= 1,2,‬‬
‫) ‪4 ( +‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮاردادن ‪ n-1‬ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ n‬و ‪...‬‬

‫)‪(−1‬‬ ‫)‪Γ( + 1‬‬

‫=‬ ‫=‬
‫‪4‬‬ ‫) ‪! (1 + )(2 + ) … ( +‬‬ ‫)‪! Γ( + + 1‬‬

‫دارﯾﻢ ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎري ﺑﻮدن‬

‫=‬
‫(‬ ‫)‬

‫‪21‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ دارﯾﻢ‬ ‫)‪(−1‬‬

‫=‬
‫‪! Γ( + + 1)4 2‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع اول از ﻣﺮﺗﺒﻪ ‪ν‬‬

‫)‪(−1‬‬
‫=‬ ‫=) (‬ ‫) (‬
‫‪! Γ( + + 1) 2‬‬

‫اﻟﻒ ( اﮔﺮ ‪ ν‬ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺻﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ ﻧﻮع اول از ﻣﺮﺗﺒﻪ )‪(-ν‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫=‬ ‫∑=) (‬ ‫) (‬
‫( !‬ ‫)‬

‫=) (‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬

‫اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫و‬ ‫در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ‪ ν‬ﻋﺪد ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ ‪ n‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‬

‫ﺧﻄﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‬

‫‪J‬‬ ‫)‪(x) = (−1) J (x‬‬

‫‪22‬‬
‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﯾﺎدآوري ‪ : 8‬ﺗﺎﺑﻊ ﮔﺎﻣﺎ‬

‫= ) (‪Γ‬‬

‫ﻫﻤﮕﺮاﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ازاء ‪> 0‬‬

‫∫ = )‪Γ(1‬‬ ‫‪=1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Γ‬‬ ‫√=‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ ,‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪه = )‪(0‬‬ ‫‪Γ(α + 1) = αΓ( ) ,‬‬
‫‪2‬‬
‫!)‪Γ(n) = (n − 1‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ Γ( ) ( 22‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3 1‬‬

‫‪Γ‬‬ ‫‪= ∗ ∗Γ‬‬ ‫‪= ∗ ∗ √π‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬

‫‪23‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ب ( اﮔﺮ ‪ ν=0‬ﺑﺎﺷﺪ ‪) :‬ﺗﺎﺑﻊ وﺑﺮ(‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ν−n−1 1‬‬

‫= )‪Y (x‬‬ ‫‪ln x + у J (x) −‬‬ ‫)‪( x‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪π‬‬ ‫!‪n‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x‬‬
‫‪1‬‬ ‫) ( )‪(−1‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1+‬‬ ‫‪…+‬‬ ‫⋯‬
‫‪π‬‬ ‫!)‪n! n + ν‬‬
‫(‬

‫ﺛﺎﺑﺖ اوﯾﻠﺮ ‪= 0.57721566‬‬

‫)‪y = BY (x‬‬

‫ج( اﮔﺮ ‪ ν‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫=‬ ‫) (‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻮاب ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ‪ ν‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﺻﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬

‫=‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬
‫اﮔﺮ ‪ ν‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫=‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (23‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ ) .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺴﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎم دارد(‪.‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪dy‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪+x‬‬ ‫‪− (x − ν )y = 0‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪dx‬‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ x‬ﻣﺎ ‪ ix‬ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪.‬‬

‫=‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬ ‫=‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬

‫و ﭘﺲ از ﺳﺎده ﺳﺎزي دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪24‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫=‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬ ‫=‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬

‫ﺻﻔﺮ ﯾﺎ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫ﻋﺪد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺻﻔﺮ‬

‫) (‬
‫=) (‬ ‫‪2‬‬
‫!) ‪! ( +‬‬

‫)‪( ) = (−1‬‬ ‫‪ln‬‬ ‫‪+γ‬‬ ‫‪( )+‬‬

‫‪2‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫(‬ ‫) ()‬ ‫) (‬ ‫(‬ ‫)‬
‫(!‬ ‫!)‬

‫‪γ = lim‬‬ ‫‪1+ + + +⋯+‬‬ ‫‪− ln‬‬ ‫‪= 0.5772‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ اوﯾﻠﺮ‪γ‬‬
‫→‬

‫‪( ) = 1 + + + ⋯+‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪(0) = 0‬‬

‫‪25‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺧﻮاص ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺴﻞ‬

‫ﺗﻮاﺑﻊ )‪ j (x‬و )‪ y (x‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎي زﯾﺎدي دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻋﺪدي آﻧﻬﺎ در ﻫﻨﺪ ﺑﻮك ﻫﺎي رﯾﺎﺿﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪادي از اﯾﻦ رﯾﺸﻪ ﻫﺎ در ﺟﺪول ‪ 2‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ) (‬ ‫ﺟﺪول ‪ -2‬ﺗﻌﺪادي از رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ) (‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪J (x) = 0‬‬ ‫‪2.404‬‬ ‫‪5.502‬‬ ‫‪8.653‬‬ ‫‪11.791‬‬ ‫‪14.93‬‬ ‫‪18.071‬‬
‫‪Y (x) = 0‬‬ ‫‪0.893‬‬ ‫‪3.957‬‬ ‫‪7.086‬‬ ‫‪10.222‬‬ ‫‪13.361‬‬ ‫‪16.500‬‬

‫‪0.8‬‬

‫‪0.6‬‬
‫) (‬

‫) (‬
‫‪0.4‬‬

‫) (‬
‫‪0.2‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪x‬‬
‫‪-0.2‬‬

‫‪-0.4‬‬

‫‪-0.6‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ -1‬ﺗﺎﺑﻊ )‪J (x‬‬

‫‪26‬‬
‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪20‬‬

‫‪18‬‬

‫‪16‬‬

‫‪14‬‬

‫‪12‬‬

‫‪10‬‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ -2‬ﺗﺎﺑﻊ )‪I (x‬‬

‫‪0.6‬‬ ‫) (‬

‫) (‬
‫‪0.4‬‬
‫) (‬
‫) (‬
‫‪0.2‬‬

‫‪0‬‬
‫) (‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪-0.2‬‬

‫‪-0.4‬‬ ‫) (‬

‫‪-0.6‬‬

‫‪-0.8‬‬

‫‪-1‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ -3‬ﺗﺎﺑﻊ )‪Y(x‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫‪2‬‬
‫‪1.8‬‬
‫‪1.6‬‬
‫‪1.4‬‬
‫‪1.2‬‬
‫‪1‬‬
‫) (‬
‫‪0.8‬‬
‫‪0.6‬‬
‫‪0.4‬‬
‫) (‬
‫‪0.2‬‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫) (‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ -4‬ﺗﺎﺑﻊ )‪K (x‬‬

‫ب‪ -‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫ﺑﺮاي ‪ x‬ﻫﺎي ﺑﺰرگ ‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫≅) (‬ ‫‪cos( −‬‬ ‫‪−‬‬ ‫)‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬
‫≅) (‬ ‫) ‪sin( − −‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫≅) (‬ ‫‪e‬‬
‫‪√2πx‬‬

‫‪1‬‬
‫≅) (‬
‫‪√2‬‬

‫‪28‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺑﺮاي ‪ x‬ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫≅ )‪J (x‬‬
‫‪2‬‬ ‫!‬

‫!)‪−2 ( − 1‬‬ ‫‪2‬‬

‫≅) (‬ ‫‪,‬‬ ‫‪≠0 ,‬‬ ‫≅) (‬ ‫‪ln‬‬
‫‪π‬‬

‫‪1‬‬
‫≅) (‬ ‫‪x‬‬
‫!‪2 n‬‬

‫!)‪( ) ≅ 2 ( − 1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪≠0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪( ) ≅ − ln‬‬

‫پ ‪ -‬ﺑﺮﺧﯽ از راﺑﻄﻪ ﻫﺎي ﺟﺒﺮي ﺑﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫‪2‬‬
‫‪J‬‬ ‫= )‪(x‬‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬

‫‪2‬‬
‫=) (‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬

‫‪2‬‬
‫‪( )=−‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬

‫‪2‬‬
‫=) (‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬

‫ت – ﻣﺸﺘﻖ ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫‪d‬‬ ‫)‪mx Z (mx‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Z = J, Y, I‬‬

‫= ])‪[x Z (mx‬‬
‫‪dx‬‬ ‫)‪−mx Z (mx‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Z=K‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪= , ,‬‬
‫[‬ ‫(‬ ‫= ])‬
‫(‬ ‫‪) ,‬‬ ‫=‬

‫‪29‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫(‬ ‫‪)−‬‬ ‫(‬ ‫‪) ,‬‬ ‫‪= , ,‬‬

‫[‬ ‫(‬ ‫= ])‬
‫‪−‬‬ ‫(‬ ‫‪)−‬‬ ‫(‬ ‫‪) ,‬‬ ‫=‬

‫‪−‬‬ ‫(‬ ‫‪)+‬‬ ‫(‬ ‫‪) ,‬‬ ‫‪= , ,‬‬

‫[‬ ‫(‬ ‫= ])‬
‫(‬ ‫‪)+‬‬ ‫(‬ ‫‪) ,‬‬ ‫=‬

‫ث – ﺑﺮﺧﯽ از راﺑﻄﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫‪1‬‬
‫=) ( ´‬ ‫[‬ ‫‪( )−‬‬ ‫]) (‬
‫‪2‬‬
‫=) ( ´‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬
‫=) ( ´‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬
‫ﻧﯿﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ ‪:‬راﺑﻄﻪ ﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ )‪(x‬‬

‫‪1‬‬
‫= )‪´ (x‬‬ ‫‪[I‬‬ ‫‪(x) + I‬‬ ‫])‪(x‬‬
‫‪2‬‬
‫=) ( ´‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬
‫=) ( ´‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) (‬
‫‪1‬‬
‫[ ‪´ ( )=−‬‬ ‫‪( )+‬‬ ‫]) (‬
‫‪2‬‬
‫‪´ ( )=−‬‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬
‫=) ( ´‬ ‫‪( )−‬‬ ‫) (‬
‫ج – راﺑﻄﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي اﻧﺘﮕﺮال ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺴﻞ‬

‫) (‬ ‫=‬ ‫) (‬

‫) (‬ ‫) ( ‪=−‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫) (‬ ‫=‬ ‫) (‬

‫) (‬ ‫‪=−‬‬ ‫) (‬

‫) (‬ ‫‪=−‬‬ ‫(‪( )+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪− 1‬‬ ‫) (‬

‫[‬ ‫(‬ ‫( ´)‬ ‫‪)−‬‬ ‫(‬ ‫( ´)‬ ‫])‬

‫(‬ ‫( )‬ ‫)‬ ‫=‬
‫‪−‬‬

‫(‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫( ´[‬ ‫‪)] +‬‬ ‫‪(1 −‬‬ ‫( [)‬ ‫])‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫روش ﺑﺴﻞ‬

‫در ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺮي ﻫﺎ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﺻﯽ از ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺴﻞ ﻣﻌﺮف ﺑﻮد )ﻣﺜﺎل ‪ 20‬و ‪ . (22‬ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺴﻞ از ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ‬

‫دوم ﻫﻤﮕﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه و در ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺨﺼﻮص ﮐﺘﺎب ﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل‬

‫ﺣﺮارت ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي آن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ‬

‫آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫)‪(5‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫) (‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬ ‫| |‬

‫‪1−‬‬
‫=‪λ‬‬

‫‪2‬‬
‫=‬

‫=‬ ‫‪( ) −‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻘﺪار ‪ z‬ﺑﺮاﺳﺎس ‪ ν‬و ‪ m‬از ﺟﺪول ‪ 3‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -3‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺴﻞ‬

‫ﺣﻘﯿﻘﯽ‬ ‫ﻏﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫ﻏﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﺻﺤﯿﺢ‬

‫و ‪ v‬را‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺎدﻻت اوﻟﯿﻦ ﮔﺎم ﺑﺪﺳﺖ آوردن ‪ m ، β ، α‬و ‪ η‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪار ‪، µ‬‬

‫ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ ‪.‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫را ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫و‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آورده و از ﺟﺪول ﻣﻘﺪار‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (24‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪=0‬‬

‫‪32‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﺣﻞ ‪:‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺣﻞ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺎدﻻت دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪=2,‬‬ ‫= ‪=1,‬‬ ‫‪= −1 , µ=2 ,‬‬ ‫‪= 2 (− 1 2) = −1‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ زﯾﺮ رادﯾﮑﺎل ﻫﻢ ﻣﻨﻔﯽ و ﻫﻢ ﻣﺜﺒﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻮاب ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪،‬رادﯾﮑﺎل را ﺑﺎ‬

‫ﺗﻮان ‪ 2‬ﺣﺬف ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ‪.‬‬

‫⇒ ‪= −4‬‬ ‫‪= √−4 = ±2‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻧﺘﺎﯾﺞ ‪ m‬ﻣﺨﺘﻠﻂ و ‪ v‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪:‬‬

‫=‬ ‫√‪4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫) √‪(4‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (25‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪4x‬‬ ‫‪˝+2‬‬ ‫‪´+4‬‬ ‫‪=0‬‬

‫ﺣﻞ ‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﻞ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﺴﻞ در آورﯾﻢ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ‪ 4‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬

‫ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪˝+1 2‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫⇒ ‪˝=0‬‬ ‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫‪=2,‬‬ ‫=‬ ‫و ‪= ,µ= =1‬‬

‫‪| |=1‬‬

‫‪33‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫=‬ ‫‪( ) −‬‬ ‫=‬ ‫=‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ v‬ﻏﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ و ‪ m‬ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫=) (‬ ‫‪( )+‬‬ ‫) ( ‪−‬‬

‫‪ -2-2-2‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺧﻄﯽ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻪ روش ﮐﻮﺷﯽ و اوﯾﻠﺮ‬
‫‪˝+‬‬ ‫‪´+‬‬ ‫=‬ ‫)‪(6‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻮﺷﯽ و اوﯾﻠﺮ ﻧﺎم دارد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺿﺮﯾﺐ ‪ y‬ﻓﺎﻗﺪ ‪ x‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ‬

‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻻت‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و ﻣﻘﺪار ‪ r‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫‪( − 1) +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‪:‬‬

‫(‬ ‫∆√‪)±‬‬
‫⇒‬ ‫‪+ ( − 1) +‬‬ ‫‪= 0 ⇒ ∆= ( − 1) − 4‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬

‫و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﺪار ‪ r‬و ∆ ﺳﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫∶ ‪⎧∆> 0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= →‬ ‫‪+‬‬

‫⎪‬
‫)‪∆= 0 ∶ r → y = x (C + C ln x‬‬
‫⎨‬
‫⎪‬
‫‪⎩∆< 0 ∶ = ±‬‬ ‫])‪→ y = x [C sin(μ ln x) + C cos(μ ln x‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (26‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ از ﻧﻮع ﮐﻮﺷﯽ اوﯾﻠﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺘﺪا آﻧﺮا ﻣﻌﺎدل ﺳﺎزي و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪˝+3‬‬ ‫‪´+5 =0‬‬

‫‪34‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫و ‪ β = 5‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺷﮑﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ از ﻧﻮع ﮐﻮﺷﯽ اوﯾﻠﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ‪= 3‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ آن ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪+ (3 − 1) + 5 = 0‬‬

‫ﺟﻮاﺑﻬﺎي اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫‪−(3 − 1) ± √−16 −2 ± 4‬‬

‫= ‪∆= (3 − 1) − 4 ∗ 5 = 4 − 20 = −16 < 0 ,‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= −1 ± 2‬‬

‫‪= −1‬‬
‫‪∆< 0 ,‬‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ دارﯾﻢ ‪:‬‬
‫‪=2‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺷﮑﻞ ﺳﻮم ﻣﻌﺎدﻻت ﮐﻮﺷﯽ اوﯾﻠﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪:‬‬

‫(=‬ ‫‪sin(2 ln ) +‬‬ ‫)) ‪cos(2 ln‬‬

‫‪ x‬را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪˝+5‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ‪ (27‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪´ + 4 = 0‬‬

‫‪= −2‬‬
‫⇒ ‪+4 +4=0‬‬ ‫⇒‬ ‫(=‬ ‫‪+‬‬ ‫) ‪ln‬‬
‫‪∆= 0‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﻏﯿﺮ ﺧﻄﯽ‬

‫)ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﺪارد‪-‬ﭼﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد(‬

‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻓﺎﻗﺪ ‪ y‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ].‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ ﻓﺎﻗﺪ ‪ y‬ﺑﺎﺷﺪ [‬

‫‪35‬‬
 ‫ﻋﻠﯽ آراﺳﺘﻪ ﻧﻮده‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد رﯾﺎﺿﯿﺎت در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (28‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫) ( =‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‬

‫⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯‬ ‫=‬ ‫→‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬

‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪⇒−‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫→‬ ‫=‬

‫=‬ ‫=‬ ‫→‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫( ‪= ± sin‬‬ ‫‪)+‬‬

‫ب( اﮔﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻓﺎﻗﺪ ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ ‪) .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ ﻓﺎﻗﺪ ‪ x‬ﺑﺎﺷﺪ(‬

‫=‬

‫=‬ ‫=‬ ‫‪.‬‬ ‫=‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ (29‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ زﯾﺮ را ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ ‪.‬‬

‫‪+‬‬ ‫) (=‬

‫=‪+1‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫(‪ln‬‬ ‫‪− 1) = ln + ln‬‬ ‫(‪= ln‬‬ ‫)‬

‫→‬ ‫=‪−1‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪=± 1+‬‬ ‫⇒‬

‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫=‬ ‫‪sinh( +‬‬ ‫)‬
‫=‬ ‫(‪arcsinh‬‬ ‫‪)+‬‬ ‫→‬
‫‪1‬‬
‫=‬ ‫‪sinh( −‬‬ ‫)‬

‫‪36‬‬