TRUONG DAI HQC SU PHAM THANH PHO HO CHi MINH. KHOA VAT LY PHAN THI MINH TAM PLAN TICH HOST BO PHONG X CACBONGNT Re Te KAVTRONG MAU BATA LUAN VAN TOT NGHIEP DAI HOC Giang vién hwéng dan: thay Hoang Dire Tam Chuyén nganh: Vét bf hat nhan Khéa 31 Thanh pho Hé Chi Minh, thang 5 nam 2009LOI CAM ON Trong qué trinh thye hign va hoan thanh luan van nay, cling véi sy nd lye ciia ban than, em da nhan dugc rat nhiéu su quan tim giap 46 tir thay c6, gia dinh va bé ban. Xin cho phép em duge bay t6 tam long biét on chan thanh va sau sac nhat téi thay Hoang Die Tam - ngwéi tryc tiép huéng din vé mat chuyén mén, da rat tin tim chi day, truyén dat kinh nghiém ciing nhu luén dong vign va giip 45 em vugt qua nhiing khé kh’n trong sudt qué trinh thye hién lugn van, Xin géi loi cam on dé can bé, thay ¢6 va anh chi trong phéng thi nghiém Vat ly hat nhan khoa Vat ly ~ truémg Dai hoc Su pham TP Hé Chi Minh da tan tinh gidp 43, chi bio va tao moi diéu kign thudn Igi trong qua fh kim the nghiém. Cam on ede ban lép Ly cir nhain — K31 8 quan tam chia sé, gidp 46 minh trong suét qua trinh lam lun van . Cam on gia dinh da luén sat cdnh bén con trong théi gian hoc dai hoc, Iuén dng vién va ting hd dé con hoan thanh luan van nay trong diéu kign tot nat.MO’ DAU 1. DAT VAN DE Thé gidi chang ta dang séng cé chita nhiéu chit phong xa va diéu nay da xay ra ngay tir khi hinh thanh nén Trai dat. Phong bite xa ty nhién duge sinh ra béi cdc chat déng vj phéng xa chita trong dat ch hinh an, 44, nude, khong khi, thyc pham, nha ching ta 6 va ngay trong co thé chung ta. Noi mot thé gidi chang ta séng chim ng§p trong bite xa. Con nguéi khéng thé trén trinh, chi cé thé va nén ha chon efing nhur béo dim cho minh m6t méi truémg phéng xa hgp ly nhét. Qua vay, khip moi noi déu cé chat phéng xa. Cac chat phéng xa va cdc tia bite xa cé thé dén Trai dt tir nhimg mién xa xéi trong vii tru bao Ia. Dé li nhiing chdt phéng xa ty nhién. Quanh ching ta, chat phéng xa cé trong dat da, cay cé, nuéc, khong khi... Ngay trong méi bé phan co thé con ngudi cing chita nhimg hat nhan phéng xa. Ai cing biét, nhé déng vi cacbon phéng xa “*C tén tai trong xuong ngudi méi cé phuong phap “C dé xac dinh tudi ngudi tién sit... Tuy vay su phan bé khéng déu, noi nay va noi khée vi ham Iwgng phéng xa trong méi trudng phy thude vao vj tri dja ly, kién tao dia chat, loai cy cé, tinh trang sinh séng cla con ngudi, vao ca vit ligu xay dung va kién tric ngdi nha dé o ‘Ngoai ra, tir non mot thé ky nay véi su phat trién cba cong nghé hat nhin, trong mdi trumg di xudt hign nhiing chat phéng xa nhan tao. Ching sinh ra tir cdc céng nghé ng dung hat nhdn, tir vu nd Chemobyl va dac biét tt cdc vu thir nguyén tir trong khi quyén. Gan 4 thap ky thir nghiém 8 at vii khi nguyén tir da di qua, nay, trén nhiéu ving cia Trai dat van c6n tn tai nhing dong vj phong xa nhu cesium ('*"Cs), strongxi (Sr), hydro nang CH)... ching con hru Iai chu yéu trong dat, bin day s6 déng thuc vat véi ham hong rit thdp. C4c loai bite xa bie se dag oto Buc x9 Wn Bee wong ion hooPhé bién nhat 1a déng vi phong xa kali (““K), c6 thé nhan biét su hign dign ca déng vi phéng xa tr nhién “°K c6 nhiéu trong rau, hoa qua va co thé con nguéi, Bén canh dé 1a cdc hat nhan trong day phéng xa urani va thori. Riéng trong day phéng xa urani, mt sin phim rit ding lu ¥ li khi phong xa radon Rn) la mét ding vi thudc cdc chudi déng vi phong xa ty nhién rat nguy hiém cho con nguéi, né la tac nhan gay ung thy hang dau trong cdc chat ung thu phdi. ‘Su cé mit cla cdc ddng vi phéng xa luén anh huéng di it hay nhiéu dén tinh trang site khée cia con nguési vi mdi trudmg xung quanh béi su téc dng cita bite xa lén vat chat sng. Va con ngudi tir lie ra doi da bat dau séng chung véi phéng xa va chju anh huéng cla moi loai phéng xa. Khong ai cé thé trén chay, céch ly véi mét méi tredng séng nhu thé. Do dé, viée nghién ciru nhimg tic déng cé hai cia phong xa dén strc khée con ngudi va cdc anh hudng cita ching lén mdi trrdng séng 1a rat quan trong va nhan duge nhiéu sy quan tim, Da dén Iie méi ngudi dan eting nén biét mite d6 chiéu xa noi minh sinh séng dé giam thiéu nhing rui ro gay ra béi bite xa tu nhién. Tw nhiing khao sat trén, dé tai: “Phan tich hoat dé phong xa céc déng vj “Ra, *?Th, “K trong mau dat dé” dugc thyc hién nhim muec dich xc dinh hoat 46 phéng xa cdc déng vi ”*Ra, “Th, “°K trong mét sé mau dat 44 (duge lay & mét sé dia phuong), xéc dinh liéu higu dung hing nim, so sdnh véi tigu chudn quéc té va két lun vé nén phéng phong xa tu nhién mét sé dia diém. Ti d6 dé xuat cdc bién phap vé an toan bite xa c6 lién quan dé giam nhiing téc déng c6 hai cia ching ti stre khée con ngui B6 cuc cia lugn var Luan van duge trinh bay theo 3 phan chinh: * Phan mé dau: trinh bay muc dich nghién citu, tinh hinh nghién ctu trong va ngoai nuéc, ai trong va phuong php nghién ctu. * Phan ngi dung: g6m 4 chuong nhu sau: Chuong 1 trinh bay téng quan vé vin dé nghién ciru: nguén géc phéng xa, nhimg anh huéng cia phéng xa néi chung va phéng ty nhién néi rigng tai con ngusi va méi trudng sng, g thei, neu. cde tigu chudn an toan bite xa trén thé giéi va Viét Nam Chuong 2 la phan trinh bay vé phd ké gamma néi chung va phé ké gamma truong DH Su pham noi riéng Chuong 3 18 phan thye nghiém trinh bay eée qué trinh thu thép, xir IY, do mdu va tinh todn hoat 446 cde nhin phéng xa quan tm trong mau. Chuong 4 1a phan két qua nghién ctru: trinh bay cac két qua dinh tinh va dinh lrong cia vid ly phé gamma cita mau, danh gid cdc két qua phan tich. * Phan két ludn: dua ra nhimg nhan xét ting quat rat ra tir két qua cia qué trinh nghién citu. Tae gid ciing dua ra mét sé dé xudt nhim bao vé an toan site khée cho ngudi dan.2. TINH HINH NGHIEN CUU TRONG VA NGOAI NUGC * Trén thé gic Cae nghién ciru cho thay, phéng phéng xa tu nhién thay déi theo timg nude, timg ving. khoang 5% dan sé thé gidi séng 6 cdc khu vue cé phéng phéng xa ty nhién cao, thude cdc nudc Italia, Braxin, Phap, An D6, Trung Quéc, Nigeria, Madagatsca... G Php, theo tai ligu chinh thire cia *Téng cuc an toan ciia cdc co sé hat nhin” thuéc BO ng nam 14 2.4 nghi Méi trang [9], phéng phéng xa trung binh cho méi ngudi dan trong 1 mSv. Day 1a phéng phéng xq ny nhién cho toan nude Phap. Cdn trén ving ni cao va ving dé hoa cuong (granit ¢6 chta cht phéng xa ty nhién 1a uran va thori) thi phOng phéng xa ty nhign cao hon. GO ving Déng nam An 6, thudc hai tinh Kerala va Tamilnaru [4] cé m6t mé monazit, trai trén m6t khu vye rong 500m, dai 25 km. Khoang 70 000 ngudi séng trén dai dat d6 chju mét ligu bie xa gdp hing trim Lin so véi binh thudng. Nguyén nhin 18 mé monazit 46 6 chita thori_véi him lnong cao téi 10° g/g (mite binh thuémg vao khoang 10%-10° g/g). 6 Braxin, tai bang Espirito Santo va Rio de Janero [4] c6 m§t mé monazit, ligu phéng xa ty nhién & 46 cao hon mite binh thudng téi 400 lan. Gan 12 000 dan dia phuong ciia thanh phé nhé Guarapari va 30 000 khach du lich ving lai tai khu vac dé chiu mét ligu phéng xa ty nhién cao hon mite binh thuong tir 50-100 lan. Tai bang Minas Gerais [4], trén niii st (Morro do Ferro), gan Pocos de Calclas c6 mé apatit cé him Iwong cao cia uran va thori tao nén suat ligu cao hon mirc binh thuéng tdi 1000 lan. Tai tinh Quang Dong, Trung Quéc [4] cling c6 mé monazit géy nén phdng phéng xa cao. ‘Mét sé ngéi nha @ Ramsar thuéc Iran [4], nguéi dan nhan ligu bite xa vio cd 132m$v/nam. Nguyén nan 1a do nguén nuée 6 day rat giau dong vj “Ra. Tuy nhién, cing c6 nude phéng phéng xa ty nhién thap nhy Anh [9]: 1.5 mSv/naém; Autralia [9]: 1.5 mSv/nim, Ha Lan [9]: 2 mSv/ndm (theo sé ligu nam 2006 do Higp hdi hat nhan quéc té cung cp). * O Viet Nam: O nude ta hién cé mét sé dé tai vé xac dinh phéng phéng xa da va dang thuc hién nhu: didu tra hién trang mdi truéng phéng xa trén cdc ty khodng Déng Pao, Thén Sin (Lai Chau), Mudng Hum (Lao Cai), Yén Pha (Yén Bai), Thanh Son (Pha Tho).,...do lién doan Dia chat Xa - hiém, truéng Dai hoc Mo dia chat Ha Néi thuc hién. Dy an x4y dung ban dé phéng phéng xa tu nhién tai Binh Duong, Déng Nai sip duge tién hanh, Tuy nhién, [9] ching ta chua ¢6 s6 ligu binh quan cho cd nude, Rigng 6 Ha Néi, theo sé ligu do dac so b6, c6 thé ude tinh phdng phéng xa tw nhién vio khoang 2mSw/nim, Trong qué trinh xay dung nha méy dién hat nhan sap tdi, cin thiét phai do dac va lap ban dé phéng ty nhién trén pham vi ca née.3. DOL TUQNG NGHIEN CUU Luan van duge tién hanh dya trén vige do dac phéng xa trong mOt sé mau dat da cia mot s6 dia diém 6 céc tinh khu vuc phia Nam: Lam Déng, Binh Thuin, Tay Ninh, Long An, Déng Nai. 4, PHUONG PHAP NGHIEN CUU Cé hai phuong phap dé xae dinh duge hoat dé phdng xa va lidu higu dung do phong ty nhign gay ra [8]: Phuong phdp thir nhat 1a ding may do do sui theo don vi uSv/h 6 46 cao Im [8] so vii mat dit, ta sé nhan duge két qua 1a liéu chiéu xa ngoai. Phuong phap thir hai 14 My mau dat, do hoat 46 riéng theo don vi Ba/kg. Cac nhiin duge do 1a Ra, Th, “K. Te hoat dé riéng nay tinh toan duge ligu chiéu ngoai théng qua hoat dé rigng “*Ra tuong duong (Ra,,). Ngay nay, nguai ta thudng sit dung két hop ca hai phuong phap ké trén dé dat két qua chinh xac nhat. Luan van nay sit dung phuong phap thé hai véi céch lam cy thé nhu sau: Khao sat thye té, lay mau dat va két hop sir dung hé phd ké gamma phéng thap cia trang DH Su pham TP Hé Chi Minh dé do dac, nghién etru.NOI DUNG CHUONG 1: TONG QUAN VAN DE NGHIEN CUU 1.1. Ngudn géc phong xa Tw tro byi cla cdc vy né cla céc ngéi sao, khoang 4.5 ti nam truée day da hinh thanh Hé mat . Trong dim tro bui 46, cé mét Iuong rit lin céc nguyén t6 tréi va hé théng hanh tinh cba chang phong xa. Theo théi gian, da sé cdc nguyén té phéng xa nay phan rd va tr thanh cdc nguyén t6 bén, ching la thanh phan chinh cia hé thong hanh tinh chting ta ngay nay. Tuy nhién, trong vo Trai dat van con nhing nguyén t6 phéng xa, dé [4 nhing nguyén t6 cé théi gian ban ra c& tudi ciia Tréi dit hodc lon hon. Cac déng vi phéng xa nay cing véi san phdm cita ching 14 nguén géc chinh cia bite xa ion héa tr nhién tac dung lén moi sinh vat trén Trai dat. Mot nguén clia cdc bite xa ion héa ty nhién khac 1a cdc tia va tru khi ching di vao tang khi quyén va bé mat Trai dat. Cé trén 60 nhan phéng xa duge tim thdy trong tu nhién. Ngudn géc cia cdc nhn phéng xa nay 6 thé phan thanh ba loai chinh sau: nhan phéng xa nguyén thuy. ~ Cée nhan phéng xa e6 tir khi hinh thinh nén Tréi dat, con goi la c4 it. - Cac nhin phéng xa dug hinh thanh do twong tac ciia cc tia vii try véi vat chat cita Trai - Cac nhan phéng xa duge hinh thinh do con ngudi tao ra. Cac nhan phéng xa duge hinh thinh do hai nguén géc dau duge goi li cac nhan phong xa ty nhién, cén cdc nhan phéng xa do con ngwéi tao ra duge goi 1 cdc nhan phéng xa nhan tao. LI. Nguon géc te nhién 1.1.1.1. Céc déng vi phéng xa nguyén thiy: Phéng phong xa trén Trai dat gdm nhimg nhan phéng xa tén tai ca trade va khi Trai dat duge hinh thanh, Cho dén nay, nguéi ta da biét cdc chat phéng xa trén Trdi dat bao gm cic nguyén 16 uranium, thorium va con chau cia ching, cing mét sé nguyén t6 phong xa khac. Uranium, thorium va con chau cia ching tao nén ba ho phéng xa co ban 1a ho thorium (*"Th), uranium (7"*U), va actinium C°U). Tat ca ede thanh vién ctia ede dong ho nay, tir thanh vién cudi cing, déu 1a cde déng vj phong xa. Uranium gém ba déng vj khéc nhau: khoang 99,3% uranium thién nhién 1a ?*U, khoang 0,7% 1a *U, va khoang 5.10°% la “U. **U va “U thude citing mét ho 1a ho uranium, con *°U 1a thanh "Th 1 thanh vién dau tién cia ho thorium. Ho phéng xa vign dau tién ciia ho khéc, goi 1a actinium. * thi tu 1a ho phéng xa nhan tao, goi 1a Neptunium. Ba ho phong xa ty nhién c6 cae dic diém chung la: - Thanh vién thir nhat la déng vi phéng xa séng lau, thdi gian bin ra duge do theo cdc don vi dia chat.- Méi ho déu c6é mét thanh vién t6n tai duéi dang khi phéng xa, ching 1a déng vj khéc nhau cia nguyén t6 radon: trong ho uranium 1 *Rn (radon), trong ho thorium 1a ”°Rn (thoron), trong ho actinium i 7?Rn (a ion). Trong ho phéng xa nhin tgo neptunium kh6ng e6 thanh vign khi phéng xa. = San phim cudi cing trong méi ho déu la chi: *°*Pb trong ho uranium, ”’Pb trong ho actinium va “Pb trong hg thorium. Trong khi dé, thanh vién cudi cing trong ho neptunium 1a Bi, Ngoai cdc déng vi phéng xa trong ba ho thorium, uranium va actinium, trong ty nhién con ton tai mét s6 déng vi phong xa véi sé nguyén tir thdp. Mét trong sé dé 1a déng vi “°K, rat phd bién trong méi trudng, trong thye vat, dong vat, co thé con ngudi. Déng vi phéng xa tw nhién khéc 1a “C véi thi gian ban ra 5600 nim. Né khéng phai la déng vi “tu nhién” nhu cdc dng vi séng dai néu trén ma 1a két qua bién doi hat nhan do cac tia vii try ban phd hat nhan '“N, Cacbon phéng xa t6n tai trong khi quyén duéi dang khi '“CO, do dé ching duge cdc con vat hit vao va cay céi hp thu trong qué trinh quang hop.oe 300 (up) mnous OH TT HH 8 & 8 ‘2-WAMWON IIWOLY B(r+upjunpunday OF CT HLT Biceicnd if "a =e ta Fart * da rior ov me yoy oka a oot Secire dy cae ce ae ete ee cee ae ce eee ake y-SevNEOMOLYwe te me ae be we | (c+up) denen areende + yu Sn] ns “NE ae ome we et ig a a we BE ‘y-SS¥N OMKOLY ac 2 8 @ “z-MaNU OTVOLYin 5 a 5 2atné at Po t Bi ee it Pb a _srome ass, a. 2 & ¢ & «© @ & 8 @ a Fy} 1.1.1.2, Cae déng vj phng xa cé nguén goc vit try. * Cie ding vj phing xq duege tgo thank tie tia vii try: Cac bite xa vi tru cé rit nhiéu trong khéng gian, ching tén tai chi yéu ngoai hé mat trai cia chting ta. Ching cé rat nhiéu dang khéc nhau, tir nhitng hat nang cé van téc rat lin cho dén cdc photon 6 nang lugng cao, Tang trén cia khi quyén Trai dat tac dung véi nhiéu loai tia va tru va lam sinh ra ce nhin phéng xa. Phin lén cée nhin phéng xa nay 6 thii gian ban ri ngin hon cée nhin phéng xa ty nhién c6 trén Trai dat. Du6i day 1a cdc nhan phong xa chi yéu bit ngudn tir vi tru:‘Naan | Thoi gian ‘Nguén ge ‘Hogt dp te phéng | bin ra nhién ae eC 5600 nam Cf tuong tac vi tru, “N(n,p)"C | 0,22Bq/g 1 12,3 nim Cac tuong téc vii tru voi Nhay O, phan | 1,2.107 ting tée tir cdc tia vai try, Li(n,a)"H Bakg "Be | 53,28 ngay Cée tong tic vi tru vaiNvaO | 0.01 Ba/kg Bang 1.1. Cac nhan phong xa chi yéu bat nguén tit vii try la "Be, “AL, *Cl, “Kr, “SC, “Si, ¥Ar, Na, 8, *7Ar, P,P, *Mg, Cae nhan phéng xa khi na, 8s, FMC, MCL * Bike xq vi try: Ciing véi ede nhin phéng xa tgo nén khi tia vii tru tuong téc voi lép khi quyén, ban than cdc tia vii tru ciing gop phan vao tdng liéu hp thy cia con ngudi. Bite xa vii tru duge chia lam hai loai 1a bite xa so cp va bie xa thir cap. Bitc xa vii tru so cp dugc tao nén bei nhiing hat ning Iwong cuc cao (lén t6i 10"*eV) va chit yéu la cdc proton cing véi mét sé hat khac cé nang Iuong Ién hon. Phan Ién cc tia vi tru so cp dén tir bén ngoai hé mat trdi, con mét phn dén tir mat trdi do qué trinh chy sing cha mat trai, Mot s6 nho bite xa vii tru so cdp xuyén xudng bé mat Trai dit, con phan lén ching twong tac voi khi quyén. Bute xa vi tru thir cdp 1a bite xa sinh ra khi bite xa vii tru so cp tuong tac véi khi quyén. Nhing phan img nay sinh ra cac bite xa cé nang Iugng thap hon, bao gém viéc hinh thanh céc photon anh hat muyon roi xuéng mat Trai dat. sing, cée electron, cde neutron va Lép khi quyén va tir tradmg Trai dat 6 téc dung nhur mot lép v6 boc che chan cdc tia vi try, lam gidm s6 lugng cita ching c6 thé dén duge bé mat Trai dat, Nhu vay, lieu bite xa con nguéi nhan duge sé phu thudc vao dé cao ma ngudi dy 6. Te bite xa vii tru, hang nim con ngudi cé thé nhan mot lidu c& 0.27 mSv va con sé nay sé nhan lén gdp d6i ctr mét lan ting 46 cao 1én 2000m. Suat ligu dién hinh cia bite xa vii try nhw sau: = 0.04 uGy/h trén bé mat Trai dat * 0.2 wGy/h & d6 cao 5000m * 3 Gy/h 6 d6 cao 20000m Khi di tir cuc Trai dat dén ving xich dao trén ciing bé mat nudc bién thi mite phéng xa vii tru chi gidm di 10% nhung cing di chuyén nhu vay 6 46 cao 20000m thi mite phong xa vi tru giam di 75%. Digu nay ching t6 c6 sy anh hudng cia dia tk truéng eta Trai ddt va Mat tri lén cdc bite xa vii try so cp,1.1.2, Nguon géc nhan tao Negay trong théi diém dau tién khdm pha ra cdc chat phong xa vao cudi thé ki 19, ngudi ta da nhan thiy cdc Igi ich cing nhu tac hai cia ching. Do 4, viéc tim hiéu, ap dung va phat trién cdc ky thuat bic xa ngay cang nhiéu véi quy mé réng lén trong hau hét tat ca cdc linh vue nhu quan su, cong nghiép, néng nghiép, y hoc, sinh hge... Vige ting dung hat nhn vao cuge sng eiing bé sung mét hrong rit nhé hong phéng xa vio nguén phéng xa tu nhién bing cac san phim cla con ngudi. 1.1.2.1. Vii khi hat nhan. Ngu6n phéng xa ti cdc vu thi vi khi hat nhan 1a nguén phéng xa lén nhat trong méi trudng. Ngoai cac san phim phan hach *U va ™*Pu , sin phim ctia phan tmg nhiét hach 1A triti thi mét loat cdc déng vi phéng xa khac duge tao ra do két qua cia viée ban neutron véi cdc vat ligu lam bom va khéng khi xung quanh. Cac déng vi phéng xa nay phan tin trong khi quyén va thong qua byi ling phéng xa trong khéng khi, nude mua...sé gay nhiém ban toan ciu véi hoat 46 thdp. Liéu higu dung duge danh gia vao khoang 0.1mSv/nam, 1.1.2.2. Bién hat nhén. Khi 16 phan tng hat nhin hoat déng sé xay ra phan img hat nhan day chuyén phd v6 hat nhan *5U, tao thinh mét lugng 1én sin phim phn hach cé tinh phéng xa. Sau méi nim cé 25% nhién ligu duge thay bing nhién ligu moi, nhién ligu duge thay 18 nhién ligu d% qua sit dung. Cling véi cée nhién, chit thai phng xa khée nhau (tir cdc cng trinh nhién ligu hat nhan nhw khai thée uran, sin xudt, tai ché céc thanh nhién ligu,...) ctia cdc nha may dign hat nhdn va cde co sé ligu nay, ede ngu mo, ngl xtr ly nhién ligu sé gay nén mét liéu higu dung trung binh déi véi mot ngwoi khoang 10°mSv. 1.1.2.3. Tai nan hat nhén. ‘Ter khi nganh hat nhan ra déi da cé trén dudi 150 tai nan 1én nhé xay ra. Lon nhat cé thé ké dén 1a tai nan Chernobyl (Ucraina 1986) gay nén sy nhiém ban phong xa béi cde chat thai ran va long, 18 hén hop ci hit héa hoc va cdc ddng vi phéng xa. 1.1.2.4. Cae nguén phéng xa nhan tao khée: Trong cudc séng hién dai, con nguéi phai chju mét liu Iwgng phéng xa nhan tao do chyp X- quang (mdi lin chup phdi nhin 0.1mSv), xem truyén hinh va deo dng hd da quang (0.001mSv), di may bay trong 4 gid (0.001mSv), 1.2. Méi nguy hiém tiém 4n xung quanh ta Chang ta da biét cdc nguyén t6 phong xa cé kha ning phat ra cac tia phong xa sau: - Tia alpha: la cdc hat mang dign tich duong, dé dang chan lai bai te gidy hoc da ngudi. Néu hap thy vao cg thé qua duéng hé hap hay dudng tiéu hod, nhimg chat phat ra tia alpha sé gay tac hai cho co the. - Tia beta: 14 cdc dién tir, site xuyén théu cia né manh hon tia alpha, cé thé chan lai bing tim kinh méng hay kim loai. Sé nguy hiém néu hap thy vao co thé nhitng chat phat ra tia beta.- Tia gama va tia X: Trong ty nhign sng nhw radio va tia sang, nhung 1a séng dign tir c6é bude sng ngn. Stre xuyén thu cla né rat 16n nén chi cho thé chan Iai bang vat ligu c6 nguyén tir hrgng 1én hon nhu chi hode bé téng va mud. Do dé, tit ca cac nhan phéng xa cé trong ty nhién gay ra cho con ngudi mét ligu chiéu bite xa nhat dinh. Cac nhan phéng xa phat ra céc bite xa ion héa va néu ching & bén ngoai co thé cia con ngudi, ching sé gay ra mét liéu chiéu ngoai. Cac nhén phéng xa cing cé thé xim nhap vao trong co thé cia con nguéi qua duéng hé hap va tiéu héa, gay nén mét liéu chiéu trong. Déng gop lén nhat vao ligu chiéu phai ké dén nhan phéng xa radon va céc con chéu cla nd. TS chite UNSCEAR (United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation) nim 2000 da théng ké va cho thay dong gép cita radon vao ligu chiéu bite xa cho con ngudi gay béi cdc bite xa ty nhién lén toi 50% Chinh vi thé, radon cé thé duge xem nhw la mét ngudn phéng xa ty nhién cé anh hudng lén nhat dén site khée cia con ngubi. Hang nam trung binh méi nguéi chang ta nhan mét ligu bite xa tir céc nguén phong xa ty nhién khoang 2 mSv. Theo cdc nghién ciru cua t6 che ICRP mite ligu nay cé thé gay ra 80 truéng hop tir vong do ung thu trong sé 1000 000 ngudi (ICRP publication 60, 1990). Mute tir vong gay bai bite xa tang ty 16 véi mute ligu chiéu bite xa. Mc dit radon déng gop tai 50% vao liéu chiéu bite xa déi vei con ngudi, song néu ching ta cé cdc bién phdp phong chéng thich hgp ching ta c6 thé gidm dang ké luong lieu chiéu nay. Nhiing hiéu img bit loi vé site khoe gay béi radon 1a do cdc hat alpha dug phat ra tir radon va cée con chéu cia né, Céc hat alpha nay sé phé hity ede té bao ciia co thé con ngudi mot khi nd duge phat ra tir bén trong co thé cia ching ta. Méi nguy hiém chinh khi bi chiéu mét liéu radon cao 1a kha nang mac phai cin bénh ung thu phdi. Theo cac danh gia dich té hoc néu ching ta song trong méi trudng cé ndng dé radon 14 20Bgq/m’ thi c6 kha nang 3 trong s6 1000 ngwai sé mic phai cin bénh ung thu phdi do radon gay ra. Va x4c sudt nay ting gap 10 lan néu két hop véi viée hut thude 14. Dong gop lén nat vao liéu chiéu radon 1a nong d6 radon trong nha ¢ (chiém téi 95%). Trong khi dé ndng d6 radon trong nha 6 lai phy thude rat nhiéu vao kiéu nha, vat ligu x4y dung, cau trac nén miéng .. Ngoai radon liéu bite xa gay béi cdc thanh phan khc thuéc ho uran va thori cé thé thay déi manh theo cde vj tri dia ly khae nhau, loai vat ligu xay dung, kiéu kién tri 1.3. Anh hwéng ciia phéng phong xa ty nhién déi véi con ngwai va mai trudng ‘Méi nguoi va sinh vat trung binh trong 1 ndm nhan khoang 2.4 mSv tia phéng xa tu nhién trong 46 khoang 0.38 mSv tir khdng gian nhu cdc tia vi try, khoang 0.46 mSv tir dat, khoang 0.24 mSv tir co thé con ngudi théng qua an udng, khoang 1.3 mSv tir khi radon trong khéng khi nhung van sinh séng binh thuéng. Do céu tric dia chét méi noi khée nhau, mite 46 phéng xa ty nhién cing khéc nhau, mite dé phéong xa ty nhién cling khée nhau tuy theo khu vue, c6 noi & Trung Quéc va An D6, gid trinay lén téi 10mSv/ndm nhung khéng thay cé biéu hign bat thong & ngudi va sinh vat. Nhu vay 06 thé hiéu rong, nhiém xa & mie 46 1én gap 10 lan phong xa ty nhién chua chde di anh hung xau dén site khoé con ngudi va méi trudng. Diéu dé cé nghia 1a: dimg vé quan diém an toan bite xa ma néi thi khéng thé dat mét ngwéng liéu bite xa dé noi ring liéu trén ngwéng do 1a nguy hiém, liéu dui nguéng 46 1a an toan. Tuy nhién ngudi ta cing dinh ra mét nguéng, néu bi chiéu xa trén ngudng nay thi chic chin higu img sé xay ra d6i véi co thé. Cu thé: Khi nhan mét lugng phéng xa trong théi gian ngan, co thé con ngudi sé cé nhitng biéu hién vé ste khoé nhu sau [5]: Liéu chiéu Cac higu ing 0~ 250 mSv Khong cé tn thuong 18 ring. Khéng ghi duge higu tng lam sing, c6 thé khéng e6 higu ting muén. 250 ~ 500 mSv CO thé 6 thay d0i vE mau nhung khong nghiém trong 500mSv Cé thay déi nhe & mau nhung khéng cé higu tng Jam sing. C6 thé c6 higu img mudn, khéng chic chin 6 higu ting nghiém trong. 300~1000mSv | Thay ddi vet bio mau, cé vai tn thuong nhung khong 6m dau bénh tat, 1000 mSv Buon nn, mét, cé thé nén mia. Thay ddi rd vé thinh phan mau, binh phyc cham, giam tho. 1000 ~2000 mSv | C6 tn thuong, c6 kha ning 6m dau, bénb tat 2000 mSv Buén nén, nén mita trong 24 gid, rung long, téc, biéng in, suy yéu toan than, cé trigu chimg dau hong, ia chay. Mét sé cA thé 6 thé bi chét. N6i chung cé kha ning binh phyc tri trudng hgp sire khoé von kém tir trade, dé bi bénh truyén nhiém, tén thuong ning. 2000 ~ 4000 mSv | Tdn thuong va Sm dau bénh tt ld chic chin, c6 thé chét 4000 mSv Budn non, non mia trong 1 ~2 gid, & bénh 1 tan Bat dau rung léng téc, mat ngon miéng, suy nhuge chung, sot, khé rat mém hong é tuan thir 3, cdc trigu chtmg xanh xao, ia chay, chay mdu, suy sup nhanh vao twin thir tu. Khoang 50% ca thé bi chét. 6000 mSv Buon ndn, mita trong 1 ~ 2 gid, a bénh ngin, ia chay, mira, rat mém hong, sét va chét sém, Cha chan chét 100% ca thé.Bang 1.2. Céc ngwéng lieu chiéu va céc higu tng do né gay nén cho con ngwiti 1.4, Cac tiéu chudn An toan bite xa quy dinh vé phong phong xa ty nhién tu nhién +/ Khai niém vé hoat 46 phéng xa, liéu hiéu dung — Don vi Hogt &} phéng xg 1a kha nang phat ra tia phong xa ciia ngudn phéng xa, don vi 1a Becquerel (Bq). Hoat 46 phéng xa 1Bq la kha nang cia ngudn phong xa la 1 hat nhan nguyén tir bién adi trong 1 gidy sau d6 sinh ra 1 tia phéng xa. Don vj biéu thj anh huéng cita tia phong xa déi voi con nguéi la Sievert (Sv) hay mSv (1Sv = 1000mSv). Mite 46 nhiém xa ctia co thé con ngudi cén goi 1a ligu chiéu duge do bing don vi mSv. +/ Tigu chudn thé gidi: Dugc biét, mite phéng phéng xa théng thuémg gin nhu khéng déi trén pham vi toan thé gidi va nim trong khoang 2,4 mSv/nam. Theo d6, méi ngudi, trong mot nam, nhan mot lide higu dung tir cde loi bite xa tw nhién khoang 2.4 mSv/ndm. (mSv la don vj do liéu hiéu dung, mot dai lung néi lén mite dé tac déng cita moi loai bite xa lén té bao trong co thé con ngudi). +/ Tiéu chudn cia Vigt Nam: whién ciru dinh gid anh hudng cla ham lugng phong xa phong tw nhién 48 duge nhiéu nude quan tam tir lau. Tai Viét Nam, dén nay vin chua cé nghién citu, danh gid day da 4 nay, cing nhu chwa cé tigu chudn quy dinh mic dé phéng xa ty nhién cho phép. Vi thé, lan van nay danh gid céc s6 ligu dya trén tiéu chuan cia Uy ban khoa hoc cua Lién Higp quéc vé anh hung cia phong xa nguyén tt UNSCEAR.CHUONG 2: GIGI THIEU HE PHO KE GAMMA. 2.1. Hé phé ké gamma 2.1.1. Che dic diém cia tia gamma - Dic trung pho gamma Bite xa gamma Ia cde lugng tt cia séng dign tir (cdc photon) c6 nang lugng cao. Né khéng bi éch trong dign tudng va e6 kha nding dam xuyén rit Ion, thm chi 06 thé di qua lép chi day hing déximét vi rit nguy hiém cho con ngudi. Tuong tic cia hrgng tir gamma véi vat chat khéng gay hign tugng ion héa trac tiép nhw hat tich ign, Tuy nhién, khi gamma twong téc v6i nguyén tir, né lam bitt electron quy dao ra Khoi nguyén tir hay sinh ra cdc c§p electron-positron, rdi cde electron nay gay ion héa méi trudng. Cé ba dang twong ic téc co ban cia gamma véi nguyén tir 1a higu ting quang dign, tan xa Compton va higu tng tao cp. Higu ieng quang dign trinh nay, photon truyén toan b6 nang luong ct Trong qu minh cho mét electron cia nguyén tir vat chat. Electron nay sé bi ban ra khdi nguyén ti (duge goi 1a photoelectron): photon bi hap thy hoan toan, edn nguyén tir thi bj ion héa. Nang lugng cia photon t6i phai Ién hon hodc bing nang long lién két W; cia electron trén quy a0 i E=hv=W,+Te Q.1) Phan cén lai Te chuyén thinh déng ning cua electron bay ra. Higu tng quang dign xay ra chi yéu d6i véi cac tia X hay tia gamma cé nang lugng tuong doi thap va trong vat chat 6 Z én, Do sy ion héa, trong vo nguyén tir sé xuat hién mdt ché trong. Ché tring sé nhanh chéng bi lp bai electron tir lop trén, va sé xudt hign mét tia X dic trung hay mét electron Auger. Nang hrong tia X dc trung xp xi bing nang lwong lién két W,, Trong da s6 trudng hop, photon img véi tia X dic trung sé bj hip thy trong in cn nguyén tt bj ion héa do né gay ra m6t higu tmg quang dign khéc. reece Hinh 2.1. Higu ing quang dign Higu tng ComptonTrong tén xa Compton, mét photon va cham véi mOt electron ty do ban dau dimg yén, Khi d6, photon truyén mét phin ning lugng cho electron va bj Iéch khéi phuong chuyén ding mot gée 9. ing ciia electron x4p xi bing 46 chénh léch nang Ivong cia photon truéc va sau va cham. Ta Déng 6: (2.2) 7'-1=--cos9) mc Trong d6, 2, as 0,0243.A° = 2.43*10°° m (2.3) mec Géc Iéch p cang lon thi nang lugng hv’ photon tan xa cing bé. Hv’ c6 gid tri cuc tiéu khi 8 =x. Khi dé, electron nhan duge nang long 1én nbit. ‘Xac sudt xay ra tin xa Compton phu thuéc vao nang lrong cita photon. Trong ving ning long 100keV-10MeV, higu tng Compton déng vai trd quan trong nhat trong sy tuong tac cia photon. ee REC Ua] Beet) Hinh 2.2, Higu tong Compton Hiéu eng tgo cép electron-pozitron Trong sy tao cp, mét photon bién mat trong truéng Coulomb cia hat nhan va mét cap electron- positron xuat hign. Diéu nay chi xay ra néu nding Iugng cia photon vugt qué hai lan nang lygng nghi ctia electron (1.02 MeV). Khi dé, phin ning long vuot qué 1.02 MeV cta photon duge bién thinh dGng nang cia electron va positron. Do positron sé bi hiy véi mét electron sau khi dimg lai, nén di kém véi su tgo cp 1a sur hy cp, thé hign & su phat ra hai photon. Xac sudt xy ra su hiiy cp ting theo ning long cia photon va gin nhv ti 1é véi binh phuong ctia 6 thir ty nguyén ti cla chat hap thy.eee * Cée qué trinh tuong téc néi trén din dén sy hinh thanh ede dc trung eta ph gamma nhu sau: Higu tng quang dign dan dén sy hap thy hoan toan nang Iugng ca photon téi E, detector, do dé trong phd gamma xuat hién dinh hap thy toan phan img véi nang luong E, . ‘Trong qua trinh tan xa Compton, photon téi chi mat mét phan nang luong, phan cén lai chuyén thanh nang lugng ciia photon tan xa. Sw phan bé gitta hai phan nay tiy thude vao géc tin xa. Do dé trén pho gamma xuat hign nén lign tyc (nén Compton) trai dai tir gid tri E, tro xuéng. Tia gamma sau khi tin xa Lin dau cé thé tiép tuc bi tan xa nhiéu lan, cudi cing bi hdp thu trong detector do higu tng quang dign, Qua trinh tn xa Compton hid an nay cling déng gép vao dinh hap thy toan phan, mite 9 dong gép tay thuge vio thé tich detector. Higu img tao c§p din dén sy hinh thanh 2 Iugng tir gamma nding Iugng 511 keV. Tay theo trudng hop cd hai hrong ttt ndy bj hdp thy hoge mét hose cd hai hrgng tir bay ra khéi detector ma ta thay xudt hign cdc dinh sau day = Ca hai lvong tir gamma hity cp déu bi hap thu hoan toan trong thé tich nhay cita detector, ta duge dinh hap thy toan phan E, - MOt trong hai long tir gamma hiyy cip thoat khoi ving nhay ciia detector: ta duge dinh thoat don: E- S11 (keV) - Ca hai lugng ti iy cp thodt khéi detector: ta duge dinh thoat d6i tng v6i nang lugng E -1022 (keV).2.1.2. Céu tao chung mot hé phé ké gamma Khuéch MCA dai May tinh, +/ Detector: Dé ghi phé gamma hién nay nguéi ta thuong ding 2 loai detector: = Detector nhdp nhay vi tinh thé Nal (T1) = Detector ban din Ge (cho phé chat Iugng cao hon nhung gia thanh cao hon va yéu cau cao hon vé thiét bi di kém). O day, ta sit dung detector ban din Lim bing Giecmani siéu tinh khiét (HP Ge). han loai detector Ge nhu sau - Vé logi ban dan: loai p hodc login - Vé mit hinh hoc: cé thé chia ra cdc loai déng truc, loai hinh giéng hay loai plana (phing) Thong thug, ta cé cdc loai sau day: Detector HP Ge loai p, kiéu déng truc: chat bin din xudt phat la loai p. Ngudi ta tao ra mot lop n+ day khoang 0.5-0.8 mm bing phuong php khuéch tan Li. Khi str dung phai dat dién dp cao, duong khoang 2-SkV dé kéo cdc cp electron-Ié tréng tao ra. Loai nay c6 higu suat giam nhiéu 6 nang lugng tia gamma thép (dudi 100eV) vi sy hip thy trén lop ehét n+. Detector HP Ge loai n, kiéu déng truc: Xuat phat tk chat ban dan loai n, ngwai ta tao ra lp bé mat p+ day khong 0.3m bang phuong phap cy B. Khi str dung can dat cao ap 4m. So véi loai trén, logi nay higu suat giam hon nang lugng thap vi lép chét p+ méng hon. Detector HP Ge hinh giéng: loai nay cé higu suat hinh hoc cao nén thich hop cho cae phép do hoat 46 nhé. Dé phan giai cé kém hon déi chat do dac diém céu tao. Detector phing (plana): cé d6 phan giai tét nhung higu suat gidm nhanh 6 nang lugng cao nén chi thich hop do 6 ving ning luong thdp.Di kém voi detector bin din li binh nito long. Vi: ngoai tinh chit phy thuge ciia detector ban dan, dé tranh cdc electron sinh ra do sy phat nhiét, detector ban dan thudng duge lam lanh 6 nito long (-196°C hay 77K) (Dink thé siéw tin ict Ge) ‘Mat dé kbns tink, ict dint 100m ‘Kin anh biing doug Nite King Nip (ahom) Chat eich dign’ Tién Hmuéeh dai Hinh 2.4, Cau tao m6t detector bin din HP Ge ‘Tinh thé Ge phi duge fina lau 6 nhigt dé nito long (77K) Khu sie dun ‘Lim lauh bing nito ling “Lam lanb co live Hin hop sti dong LNava nay fim lanlNechia detector Nipeye eg beth ng iu wid abn ing bam ens Vong a Gg ming Denar Lspedch niet Grea Comins ies \ task imtah . Hinh 2.5. Cau tao binh nito long . +/ Hé dién ti tuyén tinh: mét hé ttt cho phd ké gamma thuéng gdm céc khuéch dai, cao thé nudi detector, khuéch dai, b6 bién déi ADC, may phan tich bién d6 da kénh, may vi tinh, - Cao thé nudi detector: dat gitta méi tradng vat chat cita detector hai dién yc. Cac electron sé chuyén dng vé cyc duong va cac 16 tréng sé chuyén dng vé phia cue duong, néi cach khdc, cdc ion sé xudt hién mdt tin higu dign. chuyén d6ng thanh dong va tao nén mét dong dién, 16i - Tién khuéch dai: néi true tiép ngay sau detector, nhiém vu cia né 14 khuéch dai so bé tin higu. rat nh6 ti detector ma van dim bao mite “én” kha di 14 nh6 nhat (nd quyét dinh 6 phan gidi ning Iugng ciia phd ké). Néu khong khuéch dai tin higu qua tién khuéch dai ma dua thing tin higu vao bé phan khuéch dai thi tin higu ra khéng chinh xéc, sé bj “méo”. ~ Khuéch dai: nhiém vy 1a khuéch dai tiép xung ra tir tién khuéch dai (théng thuémg nho hon 1eV) len gid - B6 bién déi ADC: Tin higu tuong ty tir khéi khuéch dai tuyén tinh cé bién d6 Vo sé duoc dura tri thich hop dé cé thé xir li tiép mét cach dé dang va chinh xéc. ‘vio khdi bién déi tuong ty sé, Qua dé, thyc hién bién déi bién dd xung thanh ma s6, két qua bién déi duge ghi vao thanh ghi. Trinh ty bién ddi nhu sau: * Vo sé duge so sinh véi mét dign ap ting tuyén tinh V,. = Khi V, dat dén Vo thi xuat hign m6t xung m6. D6 rong xung bang théi gian can thiét dé V, dat gid tri Vo. = Trong théi gian céng dugc mé, cdc xung tin sé cao duge di qua céng va duge dém boi may dém dja chi = Sé xung dém nay li N, ti lé véi Vo sé xac dinh dia chi cua tin higu: tai dia chi nay sé dém sé ting lén m@t don vi.‘Vai nhiéu lugng tit gamma lan lugt duge bién déi nhu vay, ta thu duge m@t hinh anh phan b6 xung theo bién dé xung, tite 14 m6t phd gamma theo niing Iugng ma detector hap thy dugc. ~ May phan tich bign d6 da kénh: Cac xung duge tich ra thinh cdc kénh tuong tng véi ning lugng kém theo ~ May vi tinh: lay tin higu va xir ly cho ta phé cing cdc théng tin can thiét khac. oon _ Nip bling eh (3 ten ng doe Than bug ct (11 tm Lép tide Lap parafin cy py budget (2th dn kudch daifaf Kncton asin itu | [it Gaara] [ieee | L Hinh 2.6. So dé hé phé ké gamma phéng thap 2.1.3. Che dic trung kj thugt co ban cita hé pho ké gamma +/ Dé phan giai nang hrong: Dé phan giai nang Iugng cho biét kha nang ma detector c6 thé phan biét cdc dinh o6 ning Iugng gan nhau trong phd. Dai hrong nay duoc xdc dinh bing bé rdng 6 1/2 46 cao cla cdc dinh hdp thu toan phan. D6 phan gidi nang Iwong cia detector bin din HPGe cén tiy thuéc loai detector, thé tich detector vi nang lugng tia gamma. “ #, ' ” /\ \ yi FWHMHinh 2.7. Dinh nghia ctia d6 phan gidi detector. Déi vii nhitng dinh cé dang Gauss, do Iech tiéu chudn thi FWHM la 2.350. Detector c6 a6 phan gidi nang Iugng cang nhé thi cing c6 kha nang phan bigt t6t gitta hai bite xa e6 nang lugng gan nhau. aH + oN 19 phan git ogi gi oe Des mH Hinh 2.8. Ham dép tg déi voi nhimg detector cé d§ phan gidi twong doi tot va d6 phan gidi tong déi xdu, +/ Higu sudt ghi: Higu sudt ghi dinh quang dién cing 1a mét chi tiéu quan trong cia detector, dic biét 14 trong nhimg phép do hoat dO nhé. Higu sudt ghi nay phy thudc loai detector, thé tich detector va ning Inong tia gamma, +/ Ty sd dinh/ Compton: Tisé nay cho ta dinh gid kha nang ciia detector c6 thé phan biét duge cc dinh yéu, ning lugng thdp nim trén nén Compton ciia cdc dinh ning long cao. Dé 1a ti sé giita chiéu cao cia dinh hap thu toan phan voi chiéu cao cia nén Compton tuong tng (thudng ldy 6 “ria” Compton). Ti sé nay cing cao thi cing cé Igi cho cdc phép do hoat d6 thap va phd gamma phite tap. Ti sé nay phu thude thé tich det tor, cae detector Ién c6 ti sé dinh/Compton lén vi déng gép e tan xa Compton nhiéu Ian vé dinh hdp thy toan phan 1én. Ti sé dinh/Compton theo quy dinh thong duge tinh bing cach chia 46 cao cia dinh 1.33 MeV cho d6 cao trung binh cua nénCompton trong khodng 1040 va 1096 keV. 2.1.4, Nguyén If hoat déng cita hé pho ké gamma bén dan Chat ban din hign nay 1a Si hodc Ge. Dé ghi cdc lrgng tit gamma ewdi ta ding chat ban din 1a Ge. Khi lugng tt gamma bay vao chat bin din, né sé tgo nén electron ny do théng qua ba higu tng cha yéu nhu véi tinh thé nhdp nhay. Electron ty do di chuyén véi déng ning Ién sé lam kich thich cdc electron chuyén Ién ving din va dé lai 18 trong. Nhu vay, thong qua cdc img tuong tic, bite xagamma da tao nén mét loat cae electron va 16 tréng trong tinh thé ban din, duéi tac g ca dign truéng, cdc electron sé chuyén déng vé cuc duong, cdc 1d tréng chuyén déng vé phia cuc am, két qua 1a ta c6 mét xung dang dién 6 Idi ra. Nang long can thiét dé tao ra mét cp electron-Id tréng trong Ge 14 2.96 eV. Tin higu dign & Idi ra sé di qua céc bé phan tién khuéch dai, khuéch dai bién déi think xung, di qua ADC, MCA, ta sé thu duge phé va cdc thong tin can thiét khdc 6 méy vi tinh. 2.2. H phd ké gamma trong DH Sur pham TP Hd Chi Minh Hinh 2.9. H@ phé ké gamma phéng thap tring DH Su pham TP Hé Chi Minh ‘Théng sé ky thuat: Hé phd ké gamma phéng thdp - Ngay nhép: 12/12/2007 = Model detector: Gem 15 P4 = Model tién khuéch dai: A257P 6 S/N khdi tién khuéch, dai: 7082523 - Model vé boc H.V: 138 Em! ~ Higu suat ghi: 15 % - Dé phan giai tai 1.33 MeV cia Co-60 : 1.80 keV = Ti sé dinh/ Compton: 50:1 = Phan mém thu nhan va xir ly phd: Maestro-32 - Duimg kinh detector: 5.12 em ~ Chiu dai detector: 45 em ~ Bé day lép chét: 0.3 cm - Lép déng 1.27mmCHUONG 3: THYC NGHIEM 3.1. Chuan bj mau ‘La mét khau rit quan trong vi day li nguén géc chinh gay ra sai s6 trong phép phan tich +f Chuan bj mau chuan: ~ Vai tré ctia mau chuan: Phin tich hoat 46 cia mt mau dit thug durge diva trén su so sénh hoat 46 cita miu phan tich -véi miu chudn (phuong php trong déi). Thudng thi miu chudn duge tim tir ede vat ligu ty nhién de trung cho loai mdu ta phan tich, so sinh duge ché mét cach nhan tao bing céch pha ché day di cac nguyén té cé mat trong miu phan tich véi nhimg lwgng xc din, chinh xéc. Chuan bj mau chuan: Miu chudn do Vién hat nhin quéc té (IAEA) cung cap, 1a nhimg miu da xde dinh chinh xac duge hoat dé. Ham hrgng hay hoat d6 cée nguyén t6 chita trong mau chuan duge xéc dinh bang edch tién hanh phan tich & nhiéu noi, véi nhiéu phuong phdp, nhiéu ngudi thuc hién, rdi nhé vao cdc phép tinh théng ké dé suy ra két qua. ‘Mau chuan duge sir dung trong luan van nay mau dat da nguyén IAEA-375 ~ Ngay san xudt: 01/ 08/ 1994 - Hoat dé cdc nguyén té trong mau chudn da nguyén thé hién trong bang sau: Mau da nguyén IAEA-375 STT Nguyén ¢6 phéng xa Hoat d9 rigng (Bq/kg) 1 Ru | 36 2 Sb | 77 3 7 | 0.0017 4 Cs | 463 5 "Cs 5280 6 Ra 20 7 "Th 21 8 "Th 205 9 “U 25 10 Pu 0.071 1 U 244 R OD 03 13, =TAm | 0.134 *K 424 15 "Sr 108 Bang 3.1. Hogt dp cae nguyen t0 trong mau chudn da nguyen TAEA-375 Hinh chudin da nguyén IAEA-375 - Van dé higu chinh hoat 46 cia mau chuan: Ta biét cOng thite tinh hogt d} phéng xq nhu sau: Cc o™ G1) Trong dé, Co la hoat d6 phéng xa (da biét) & thdi diém san xudt. C 14 hoat 46 ngay do, cin tinh toan va higu chinh lai. Tuy nhién, xét cdc ddng vi can quan tam 1 Ra, Th, “°K, ta thdy chu ki ban rd eda cdc déng vi trén rat 1én so véi théi gian tir ngay sin xuat cho dén nay (khoang 15 nam). Chu ki ban ra: Ra 1,6.10° nim Th 141.10" nim OK 1,28.10" nim ‘Bang 3.2. Chu ki ban ra mét sé nhan phong xa Nén: &“* =e ™ * =1 nén xem nhw C= Co, Do dé, ta c6 thé diing hoat d6 rigng & thar diém san xudt é tinh toan. ++/ Lya chon mu phan tich: Vj tri dy miu dat dép tmg t6i da cdc yéu cau: = Khong bi bién déng trong nhiéu nim - Bang phing hoic kh bing phing - Ving mé khong bj od ram che phi, khong gan cc tan cdy lin, xa cde eOng trinh xdy dung - Cé c6 dai moc nim, thwa, cin c6i - Tranh céc ving c6 giun dét hoat déng manh hoe ving chan tha dong vat an ¢6 ~ Khong bj rira tréi va dén tu nuéc khi mua lon,- Xa cée ving chia nude, trinh phia trong cia dé song = Khéng bi bao léc bui - Tranh ving cé nhiéu dé chua phong héa +/ Chuan bj mau dé phan tich: ~ Thu thap mau: Khi tién hanh thu thap mau, méu dat phai la mu dai dién, déng déu, dac trumg va pha hop véi mye dich nghién eiru, D6 sau ldy miu ft nhat 14 0.5 em. Méi miu dit léy khoang 2 kg, déng vao tai niléng 2 1ép va chuyén vé phéng thi nghiém. Trude khi bude tai cho phiéu ghi mau vao. Phiéu ghi mau dién day di céc théng tin can thiét nhu: dia diém ldy mau, ngay gid iy mu, ngudi lay miu... Cac miu dat dugc ding dé phan tich bao gim: M6t sé tinh khu vc phia Nam TT] Tén | Maso | Dia diém lay mau ‘Neudi My mau Ngay miu 1 Binh |TN.01 | KP3-Tan Minh-Ham — | Quéch Quang Hau | 8/3/09 Thuan ‘Tan- Binh Thuan 2 [Dong |TN02 | TringBom-DdngNai [Nguyén Thi Thiy | 19/3/09 Nai 3 Lim TN.03 | KP4- Lién Nghia- Dic | Phan Thi Minh Tam | 9/3/09 Déng Trong- Lam Déng 4 | Tay TN.04 | Long Thanh Trung- Nguyén Kim Nguyét | 8/3/09 Ninh Hoa Thanh- Tay Ninh | Phuong S$ /Tign | TN.05 | Thi xi Go Cong—Tién | Phan Ngoc Phuong | 8/3/09 Giang Giang Hong Bang 3.3. Cac thong tin vé mau dat can phan tich Dét Binh Thugn (TN 01) Dit Dong Nai (TN 02)Dét Lam Ding (TN 03) Dat Tién Giang (TN 05) Hinh 3.2. Cée mau dat chwa xte ly - Xt li mau: = pit ldy vé duoc bam nho, ray so dé loai ré cay va ric, phoi khé 6 nhiét 46 phong. Sau 46, mau duge dem say trong ti sy miu 6 nhiét d6 105" C trong khoang théi gian vai tigng ding hé cho that kh6 (trong Iugng khéng di). Hinh 3.3. Tit say mau= Ding chay va céi inox nghién nhe, sau dé ry dat bang dung cu ray (loai 500m va 250pm ). Hinh 3.4. Chay va céi inox Ray logi 004m Ray logi 250m Hinh 3.5. Ray céc logi + Mau sau khi xit li duge dung trong hép nhya, © Dan théng tin vé mau. Hinh 3.6. Cac mau dét sau khi xt lfTN 02 TN 04 TN 05 Hinh 3.7. Céc mau dt sau khi xit by * Khi do, ta dyng mau trong hop 2x chuyén dung, cha ¥ yéu té hinh hoc eta mau chuan va miu phan tich phai dam bao gidng nhau.Hinh 3.8. Hop 2x Du6i day 1a bang trinh bay ki higu, tén mau va khéi wong cu thé cua cdc mau phan tich. Ki higu Tén mau DO cao khi do | Khoi hrgng Negay do (mm) () TNOL | Dat Binh Thuan 44 186.49 31/03/09 TNO Dat Dong Nai 44 203.19 01/04/09 TN.03 | Dat Lam Dong 44 139.07 30/03/09 TN.04 Dat Tay Ninh 44 184.39 27/03/09 TN.05 | Dat Tién Giang 44 157.89 26/05/09 Bang 3.4. Ki higu, ten mau va khdi luyng cy thé cia cde mau phan tich, 3.2. Do dac 3.2.1. Cich do Vie do phéng xa cde mau dat thye hign trén phd ké gamma phong thdp thyc hi an hegt qua cic bude sau: ~ Ghi phé cia phéng thién nhién trong théi gian vai gid. Phd phéng gay béi cde nguyén nhin khéc hau: + Tia vitry * Tia gamma do cae ho ty nhién phat ra * Chat phéng xa 6 sin trong budng chi che chan detector (nhu Pb”"” phat ra bite xa ham). = Ghi phd miu chuan. Xe dinh dién tich ting véi cdc dinh cia Th”, U2", K**. ~ Ghi phé cia mau dat can do (clit y diéu kién hinh hoc nhu khi do mau chuan). - Xe dinh dign tich cde dinh tong img. - Xac dinh hoat 49 tig déng vi phéng xa trong mu cin do bang cach so sinh véi hoat d9 da biét cua mau chuan.