KAJIAN KE:I3ERKESANAN PENGURUSAN SISA PEPEJAL DI PASAR BESAR

KOTA KINABALU DAN PASAR TANJUNG TAWAU

SITI AISYA BINTI AC}IMAU

PERPUSTAKAAN
LWARSMMALAYSIA
SABAH

DISERTASI INI DI KEMUKAKAN UNTUK MEMENl1IiI

SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEI II

IJA"LAII SARJANA MUDA SAINS DENGAN KEPUJIAN

PROGRAM SAINS SEKITARAN

SEKOLAH SAINS DAN 1'EKNOLOGI
UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

April 2007
 I ý%wýý01r? ýF(f_""3. C }j ''ýý 9ýi. ý Ttr: =y2,
I
fCtr, aý keber ýýuru
r1 kesana, qýn_StSq P pe Q
ýJ kQ}i7 ktroi'Xllu P_
i (iOS(1ý' Tnn TQ(tXi(
T_
CýCSCIý'_ elan CtSpr vi TGux,U
I d
f ijazah: OfýOrt] m\dQ SnIRS i10 f)-_ SA ili$ $ltkit0rOrl
--?

iSaya Sfi %sop

SF>t

Ac hr"
(HURUF BFSAIt)
mcngal-u mcmbenatican is (I. PSJSarjana/Doktoc Falsafab)" ini disiatpaa di Pctpustakaaa Uoivusiti
Malaysia Sabah dcngisn syarat-syarat kcgunaac scperti ber*ut:

i2.
I Tesis adalab halanilik Unive.csiti Malaysia Sabah.
lSetpustakaan Universiti Malaysia Sabe drbeaulan tnernbaac aaliaan untuk lujuan peosajiaa uhaja.
3. Pcrpustakian dibcnarkan membt: at saliaaa 6csis ini st:bagai bahan pertukaran anti" iostitusi pcogajian
tinggi.
". `"Sila tandakan (/)
(Mcngandunti makiumat
(Mcngandungt maktumat yang berdarjah kesda
kesdanuun
ntun atau
r----"l

O SULIT kcpcatingan Malaysia scpcrti yang samaktub di dalam

AKTA RARSIA RASMI 1972)

i I
TERHAD

TIDAK TERRAD
(Mcngandungi maklurtut TER}iAD yang tclah ditentukan
otch organisasi/badandi maca peaydidil: an dijalankan)

Dt sahkan oic h

I Alarnat Tct: p ý6 4? 41 ý Taman ?q

3'. J' 6ati 91 coy
i ',. n wvrb ,
IL Nama Penyclia
TQuwcw , SAsýºH.
( 04 IC /04 /
Talwh:
Taý:; h: 8o
8o 04 /. 7 ooý
/ý ooj Taröch: -2009
i
CATATAIV: " Potongyan` tidak bcrfccnnn.
"" Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila Iampukan waru daripada pihak berkuaaa/or;anisaa
hcrkcnaan dcnjan mcnyaaakansckah scbabdan tcmpoh tesis ini pcrlu dikdaakan sebagaiSUUT
dan TERNAD.
© Tesis dimakwdkan scbs6aitcsis bati ljnih Doktut Falsa.'ah dan Sarjana secarapcnyelidikan, atau
disertasi bagi pengajian aocarakaja kursus dan pcnyclidikan, alau Laporaa Prvjek Sarjana Muda
(LPSM).
 I

PENGAKUAN

Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang

setiap satunya telah dijelaskan sumbemya.

20 April 2006

Sill AISYA B11VT1

ACHMAD
I IS2002-344I
 UIPI: RAKl1KAN ()1.1: I1

Tandatangan

1.PENYELIA

(CIK. KAMSIA BUDIN)

2. PEMERIKSA I

(CIK CAROLYN MELISSA PAYUS)

3.PEMERIKSA 2

(DR. PIAKONG MOHD TUAH)

4. DEKAN

(SUPT / KS. PROF. MADYA

DR. SHARIFF A. KADIR S. OMANG)
 iv

PENGIiARGAAN

Di ruangan ini, saya ingin mengambil kesempatan untuk memanjatkan syukur kehadrat
Allah S.W. T di atas rahmat clan Limpah kurniaNya dapatlah saya mcnyiapkan discrtasi
ini dengan baik clansempurna dalam masa yang di tetapkan.

Saya ingin merakamkan setinggi-tinggi ucapan jutaan terima kasih kepada

penyclia saya iaitu Cik Kamsia Budin yang telah banyak memberi panduan, tunjuk ajar
dan idea kepada saya dalam menyiapkan disertasi ini. Tanpa kerjasama clan sokongan
beliau, kajian ini tidak akan sempurna seperti yang dirancangkan. Ucapan terima kasih
juga tidak dilupakan kepada pihak pengunusan di kedua-dua lokasi kajian iaitu Pasar
Besar Kota Kinabalu dan Pasar Tanjung Tawau, kerana banyak membantu dalam

membcri maklumat dan dalam menjalankan pengedaran borang soal selidik. Tidak lupa
juga ucapan terima kasih ditujukan buat para peniaga di kedua-dua lokasi kajian tanpa
,
kerjasama dan sokongan yang di berikan olch mereka pastinya kajian ini tidak akan
bcrjalan dengan lancarnya.

Disamping itu, saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada ahli
keluarga saya yang di kasihi terutamanya orang yang paling bcrmakna dalam hidup saya
iaitu Mohd Nasir Bin Rahman dan rakan-rakan di atas sokongan clan galakan yang
diberikan.

Akhir kata, setinggi-tinggi pcnghargaan saya ucapkan sekali lagi kepada scmua
Iangsung atau tidak langsung dalam menyiapkan
pihak samada yang tclibat sccara
disertasi ini, jasa yang telah di berikan akan saya kenang sampai bila-bila.
 V

ABSTRAK

Kajian mengenai keberkesanan pengurusan sisa pepejal tclah dijalankan di dua lokasi

yang bcrbcza iaitu Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau. Kajian ini dibuat hagi
melihat sistem dan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di kedua-dua lokasi kajian.
Kajian ini juga di buat bagi mengetahui dan membuat perbandingan pengurusan sisa

pepejal antara Pasar Besar KK dan Pasar Tanjung Tawau iaitu dari segi pengurusan
logistik dan perkhidmatan dan juga bagi mengetahui pendapat peniaga-peniagamengenai
kcbcrkesanan pengurusan sisa pepejal seterusnya mencadangkan alternatif pengurusan

sisa pepejal yang lebih baik. Pengedaran borang soal selidik telah diadakan pada awal
bulan september dan akhir hulan november 2006 untuk Pasar Besar KK dan Pasar
Tanjung Tawau. Dari kajian yang dijalankan sistem pengurusan sisa pepejal Pasar Besar
KK mempunyai enam bahagian manakala Pasar Tanjung Tawau hanya mempunyai lima
hahagian iaitu hanya berbeza pada bahagian rawatan di mana rawatan yang dijalankan
ialah menggunakan kaedah pengkomposan. Enam bahagian sistem pengurusan tersebut
ialah penghasilan sisa, penyimpanan sisa, kutipan, penghantaran,prosesrawatan dan yang

terakhir ialah pclupusan. Analisis skor markah borang soal selidik mendapati kedua-dua
pasar mempunyai sistem pengurusan sisa pepejal yang memuaskan untuk kedua-dua
pasar. Daripada hasil analisis ujian Independent T-test mendapati nilai significant bagi
logistik dan perkhidmatan bagi kedua-dua pasar iaitu (P<0.05 ). Ini menunjukkan
bahawa terdapat perbezaan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di antara Pasar Besar
KK dan PasarTanjung Tawau. Apabila dilihat pada nilai min pula di dapati bahawa nilai
Pasar Besar KK lebih tinggi berbanding dengan Pasar Tanjung Tawau. Ini jelas

menunjukkan bahawa sistem pengurusan sisa pepejal di Pasar Besar Kota Kinabalu dari
segi logistik dan perkhidmatan Icbih baik dari Pasar Tanjung Tawau walaupun kedua-
duanya dari nilai skor menunjukkan sistem pengurusan
yang memuaskan. Antara
alternatif pengurusan sisa pepejal yang di cadangkan ialah pengurusan sisa pepejal
memerlukan suatu sistem atau pendekatan bersepadu dengan beberapa strategi yang
meliputi kesedaran dan kempen alam sekitar, insfrakstruktur yang relevan, kawalan
perlaksanaandan perundanganserta penguatkuasaanyang tegas.
 KANDl1N(; AN
Muka Surat

PENGAKUAN 11

PENGESAIIAN 111

PENGHARGAAN iv

ABSTRAK V

ABSTRACT vi

SENARAI KANDUNGAN vii

SENARAI JADUAL XI

SENARAI RAJAH x iii

SENARAI FOTO XIV

SENARAI SIMBOL xv

BAB1 PENDAHULUAN I

1.1 Pengenalan I

1.2 Objektif 4

1.3 Kepentingan Kajian 5

1.4. Skop Kajian 5

BAB 2 ULASAN PERPUSTAKAAN

2.1 Sisa Pepejal Perbandaran 6

2.2 Jenis-JenisSisa Pepejal S

2.2.1 Sisa Pepejal Perbandaran 9

 It'II I

2.2.2 Sisa Berbahaya 9

2.2.3 Sisa Pertanian 9

2.2.4 Sisa Perindustrian 9

2.3 PermasalahanSisa Pepejal 9

2.3.1 Kesihatan Awam 10

2.3.2 PencemaranUdara II

2.3.3 PencemaranAir II

2.4 PengurusanSisa Pepejal Bandaran 11

2.4.1 Penghasilan Sisa Pepejal Perbandaran 13

A. Jumlah Penduduk 13

B. Sosio Ekonomi 15

C. Musim 15

2.4.2 Penstoran Sisa Pepejal Perbandaran 15

2.4.3 Pengutipan Dan Penghantaran 16

2.4.4 Rawatan Sisa Pepejal 17

a. Pengkomposan Sisa Pepejal 18

b. Konsep 3 `R 18

C. Insinerator 20

d. Teknologi RDF ( Refuse Derived Fuel ) 20

2.4.5 Pelupusan Akhir Sisa Pepejal 21

BAB 3 BAHAN DAN KAEDAH

3.1 PasarBesar Kota Kinabalu 22

 IX

3.2 PasarTanjung Tawau 23

3.3 PengedaranBorang Soal Selidik 24

3.4 Analisis Statistik 28

BAB 4 HASIL DAN PERBINCANGAN

4.1 4.1 Kajian PendapatRespondcn Di kedua-dua Lokasi Kajian 29

4.1.1 I, atar Belakang Responden 29

4.1.2 Respon/ Maklum Balas Responden 33

4.1.3 Analisis Independent T-Test 39

4.2 KeberkesananSisa Pepejal 40

4.3 KeberkesananPengurusanSisa Pcpejal Di PasarBesar Kota Kinabalu

Dan PasarTanjung Tawau 44

4.3.1 Penghasilan Sisa Pepejal 45

4.3.2 Penyimpanan Sisa Pepejal 45

a. PasarBesar Kota Kinabalu 45

b. PasarTanjung Tawau 46

4.3.3 Kutipan ( Collection ) 47

a. PasarBesar Kota Kinabalu 47

b. PasarTanjung Tawau 47

4.3.4 Penghantaran/ Pengangkatan 48

a. PasarBesar Kota Kinabalu 48

b. PasarTanjung Tawau 48

4.3.5 Rawatan 49
 X

4.3.6 PelupusanAkhir 51

a. PasarBsar Kota Kinabalu 51

b. PasarTanjung Tawau 52

4.4 Ringkasan Sistem Pengurusansisa Pepejal 53

BAB S KESIMPULAN DAN CADANGAN 54

RUJUKAN 56

LAMPIRAN 59
 XI

SENARAI JADUAI.

No. Jadual MukaSurat

2.1 Anggarankadarpc:nghasilansisa untuk tahun 1990-2010di

PetalingJaya 8

2.2 Anggaranpenjanaansisa pepejal oleh kerajaantempatandi Malaysia 14

2.3 Kekerapanpemungutansisa pepejal di kawasanbandar besardan

bandarkecil 17

3.1 Bahagian yangterdapat dalarn borang soal selidik 26

3.2 27
Skor markah untuk kriteria yang dipilih
'17
3.3 Julat skor untuk markah logistik dan perkhidmatan ý
28
3.4 Julat skor untuk mcnilai keberkesananpengurusansisa pepejal
 SENARAI RAJAH

No. Rajah Muka surat

3.1 Carta aliran pengedarandan pencrimaan borang soal selidik. 25

4.1 (a) Bilangan respondenmengikut jantina di kedua-dua lokasi kajian. 30
(b) Bilangan respondenmengikut Umur di kedua-dua lokasi kajian 31
(c) Bilangan respondenmengikut tahap pendidikan di kedua-dua
lokasi kajian 31
(d) Bilangan responden mengikut bangsadi kedua-dua lokasi kajian 32
(e) Bilangan respondenmengikut perniagaan di kedua-dua lokasi
Kajian. 33
4.2 (a) maklumbalas respondenmengenai sisa pepejal yang tidak diurus
dengan baik 34
(b) Maklumbalas respondenmengenai kekerapan pembuangansampah

selain dari tempat yang disediakan 35

(c) Maklumbalas responden mengenai pembersihan disekeliling gerai. 36
(d) Maklumbalas respondenmengenai pembersihan sisa pepejal di
kawasan gerai 36
(e) Maklumbalas respondenmengenai penutupan tong sampah utama 37
(f) Maklumbalas respondenmengenai kesenanganlaluan untuk ke tong

sampah utama. 38
(g) Maklumbalas responden mengenai undang-undang yang telah
ditetapkan. 39
4.3 (a) Skor yang dipilih oleh peniaga untuk keberkesananpengurusan sisa

pepejal bahagian logistik. 41

(b) Skor yang dipilih oleh peniaga untuk menilai keberkesanan

pengurusansisapepejalbahagianbahagianperkhidmatan. 42
 (c) Skor yang dipilih oleh peniaga untuk menilai keberkesanan

pengurusan sisa pepejal bahagian logistik dan perkhidmatan. 43

4.4 Perbandingankeberkesananpengurusanlogistik dan perkhidmatan
di PasarBesar KK dan PasarTanjung Tawau. 44
4.5 Jumlah sisa organik yang dikompos dan baja yang dapat dihasilkan
dari kaedah pengkomposandi PasarBesar KK. 50
4.6 Ringkasan sistem pengurusansisa pepejal di kedua-dua lokasi kajian 52
 SENARAIFOTO

No. Foto Muka Surat

3.1 Bangunan PasarBesar Kota Kinabalu darf arah depan 23

3.2 Bangunan PasarTanj ung Tawau darf arah depan 27
4.1 Mesin pengkompos yang terdapat di PasarBesar Kota Kinabalu 49
 SENARAI SINGKATAN DAN SIMBOL

BOD - Biological Oxygen Demand

BSWM - Bureau of Solid Waste Management

DBKK - Dewan Bandaraya Kota Kinabalu

MPT - Majlis PerbandaranTawau

PGMS - Pacific Garbage Management Service

SSB - SabahSendirian Berhad

PAJ - Pemborong Awam Jaya

PAR Pekerja Am Rendah

-

KNS - Kerajaan Negeri Sabah

SUDP - Sustainable Urban Development Project

HC Flidrokarbon
-

SO2 Sulfur Dioksida

-

KM - Kilometer

%- Peratus
 BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Pencemaran sisa pepejal adalah merupakan sampah-sarap yang dihasilkan oleh

masyarakat. Banyak kajian yang dijalankan lebih menumpukan kawasan bandar ataupun

bandaraya kerana kawasan tersebut merupakan penumpuan segala aktiviti penduduk

berupaya menghasilkan sampah dalam kuantiti

seharian. Penduduk yang ramai dan padat

yang banyak. Sisa pepejal di kawasan bandar dapat dikelaskan kepada huangandomestik

dan industri (Iiamidi & Pah Rokiah, 2003).

Pasarmerupakan salah satu penyumbang sisa pepejal di kawasan bandar. Kerana

di pasar pelbagai jenis jualan yang boleh di dapati di mana ia menghasilkan sisa pepejal

dengan kadar yang tinggi. Antara jenis sisa yang di hasilkan di kawasan pasar terdiri dari

sisa makanan, kertas, logam, dan sebagainya.

 Purata sebuah pasar atau perniagaan membuang sampah sehari sebanyak 5.859kg

(Hamidi & Pah Rokiah, 2003). Pasar Besar Kota Kinabalu dan Pasar "I'anjung Tawau

merupakan lokasi kajian. Lokasi kajian dipilih kerana untuk menilai keberkesanan

pengurusansisa pepejal di antara kawasan bandarayadan kawasan bandar.

Walaupun kawasan pasar di kedua-dua lokasi kajian tiada masalah teruk dilaporkan

mengenai masalah sisa pepejal, tetapi terdapat juga beberapa aduan yang dikenalpasti

yang mana melibatkan sisa pepejal di kedua-dua pasar samada dari peniaga itu sendiri

dan juga orang ramai. Antara aduan yang biasa dilaporkan adalah pengutipan sampah

tidak mengikut jadual. Jika perkara ini berlaku sering berlaku maka sampah akan

melimpah keluar akibat kelewatan dalam mengutip sampah dan ini akan membawa

kepada masalah kekotoran , masalah bau busuk dan juga pembiakan bakteria dengan

cepat.

Menurut pihak DBKK, kelewatan dalam pengutipan sampah sering terjadi di

Ion pengangkut sampah itu sendiri seperti Ion kompaktor

sebabkanoleh faktor keadaan
dan juga masalah bilangan lori yang tidak
rosak di sebabkan lori itu terlalu tua
biasa dilaporkan oleh kedua-dua pasar adalah seperti
mencukupi. Antara aduan lain yang

tumpahan cecair busuk dari Iori sampan, kawasan kontena sampah tidak dibersihkan clan

kurang menyenangkan dan juga tong sampah rosak dan tidak

menyebabkan bau yang

digantikan clan masalah yang selalu timbul adalah tong sampah penuh dan tidak

mencukupi.
Dari pcrmasalahan inilah, kajian ini telah dibuat untuk melihat sistem pengurusan sisa

pepejal dan menilai keberkesananpengurusan sisa pepejal di PasarBesar Kota Kinabalu

dan PasarTanjung Tawau.

 1.2 Objektif

Terdapat beberapa objektif yang hendak dicapai di dalam kajian ini. Objektif tersebut

adalah seperti berikut :

1. Mengetahui sistem dan keberkesanan pengurusan sisa pepejal di Pasar Besar Kota

Kinabalu dan PasarTanjung Tawau.

2. Membuat perbandingan pengurusansisa pepejal di antara Pasar 13csarKK dan Pasar

Tanjung Tawau

3. Mengetahui pendapat peniaga-peniaga mengenai keberkesanan pengurusan sisa

pepejal di Pasar Besar Kota Kinabalu dan PasarTanjung Tawau.

4. Untuk mencadangkan alternatif pengurusan sisa pepejal bagi menambahkan

keberkesanan
pengurusansisa pepejal.
 13 Kepentingan Kajian

1. Kajian ini merupakan usahasamapelajar Sains Sekitaran, SST, UMS dengan Dewan

Bandaraya Kota Kinabalu (DBKK) dan juga Majlis Perbandaran Tawau (MPT)

untuk melihat sistem pengurusan sisa pepejal dan menilai keberkesananpengurusan

sisa pepejal.

2. Keputusan dari kajian ini akan digunakan untuk meningkatkan keberkesanan

pengurusan sisa pepejal di kedua-dua lokasi kajian.

1.4 Skop Kajian

Skop kajian ini adalah peniaga-peniagadi kedua-dua lokasi kajian sahaja akan diedarkan

borang kajian soal selidik.

 BAB 2

ULASAN PERPUSTAKAAN

2.1 Sisa Pepejal Perbandaran

Sisa pepejal merupakan bahan yang tidak berguna, tidak dkehendaki dan dibuang

dihasilkan dari aktiviti manusia dan tidak boleh hilang dengan sendiri tanpa ja

dikendalikan melalui kaedahpengurusanyang tertentu (Feachem el al., 1982).

Sisa perbandarankebiasaannyadijana dari sisa perumahan termasuk sisa komersil

dan sisa institusi. Faktor komposisinya bergantung pada cara hidup, lokasi, budaya dan

juga musim (Levinson, 1990).

Penjenisan sisa pepejal boleh dibuat berdasarkan kepada asal sisa tersebut.

Contohnya sisa industri dihasilkan di kawasan perindustrian, sisa perumahan di hasilkan

dari kawasan perumahan dan sisa perbandaran kebiasaannya mengandungi sisa yang

berasal dari kawasan awam seperti pasar, pejabat, sekolah, perumahan dan juga tempat

hiburan atau rekreasi.

 Pengurusan sampah pepejal di definisikan sebagai satu disiplin yang berkaitan dengan

kawalan, penjanaan, penstoran, pemungutan, pengangkutan, serta pclupusan sampah

pepejal dengan cara terbaik terhadap keadaan kesihatan orang ramai, ekonomi,

kejuruteraan, pemeliharaan estetika dan pertimbangan alam persekitaran lain (Ilamidi &

Pah Rokiah, 2003).

Pihak berkuasa tempatan membelanjakan sehingga 60 peratus daripada

belanjawan tahunan mereka untuk pengurusan sisa, Malaysia menanggung kos antara

RM 110 dan RM 130 untuk mengutip dan memusnahkan satu tan metrik sampah. la

mencapaijumlah antara RM 1.98 juta dan RM2.34 juta sehari atau RM854 juta setahun

untuk memusnahkan 18,000 tan metrik sisa pepejal sehari (Metra, 2006).

Peningkatan penghasilan sampah dan kos yang tinggi untuk melupuskannya

memerlukan sistem pengurusan sisa pepejal untuk menjamin kesihatan manusia dan

keselamatan dari mengelakkan merebaknya penyakit dan pcnccmaran alam sekitar dan

juga peningkatan kos dalam mclupuskan sisa pepejal (Waite, 1995).

 Jadual 2.1 Anggaran kadar penghasilan sisa untuk tahun 1990-2010 di Petaling Jaya.

(Kementerian Perumahandan kerajaan Tempatan, 2001)

Tcmpat sisa dijana Purata kadar sisa yang dijana

Perumahan( BerpendapatanRendah) 2.76 kg / rumah

Perumahan(BerpendapatanSederhana) 1.96kg/rumah

Perumahan(Berpendapatan"ringgi) 3.18kg/rumah

Kcdai 2.25 kg / kedai

Pusat membeli belah 0.004 kg / lot

Hotel 0.9kg/bilik

Kompleks Pejabat 70 kg / syarikat

Institusi 440 kg / syarikat

3.92kg / gerai
asar"Basah"
1.30kg/gerai
asar Malam
2.00kg/gerai
Penjaja

2.2 Jenis-lenis Sisa Pepejal

iaitu sisa
Menurut Amylinda (2002), terdapat 3 kategori utama dalam sisa pepejal

berbahaya,sisa pertanian dan juga sisa industri.

 2.2.1Sisa Berbahaya

Sisa berbahaya adalah sisa yang berbeza darf sisa-sisa yang lain yang mana komposisi

sisanya mengandungi bahan yang boleh memudaratkan kesihatan manusia clan jugs

persekitaran (Hamidi & Pah Rokiah, 2003). Contoh kesan darf sisa ini scperti hakisan,

kereaktifan danjuga bertoksik.

2.2.2 Sisa Pertanian

Sisa pertanian termasuk seperti hampas dari tumbuhan dan juga sisa haiwan. Sisa dari

bahan makanan juga boleh di kategorikan dalam sisa pertanian. Sebahagian dari sisa

berbahaya contohnya seperti pestisid dan

pertanian juga boleh dikelaskan kepada sisa

fungisid yang mana mengandungi bahan berbahaya(Hamidi & Pah Rokiah, 2003).

2.23 Sisa Perindustrian

Sisa perindustrian di hasilkan dari pemproscsan industri dan sebahagiannya adalah

termasuk dalam sisa berbahaya. Lumpur kumbahan di mana merupakan sisa organik dari

sisa domestik dari industri akan dipisahkan pada loji rawatan (Levinson, 1990).

2.3 Permasalahan sisa pepejal Perbandaran

Pengurusan sisa pepejal yang tidak berkesan botch mendatangkan pelbagai penyakit.

Masalah kepada manusia dari sisa pepejal boleh terbahagi kepada 2 penycbab iaitu
 RUJUKAN

Agamuthu, P. 2001. Solid Waste : Principles and Management. With malaysian case

study. UM. KL.

Agamuthu, P. & Nather Khan. 1997. Solid waste Management Malaysia.

Amylinda Mohd Pilus. 2002. Bagaimana Program Kitar semula Bermula. Era Hijau,

Keluaran 1, ms. 10-13 .

Bilitewski, B., Hardtle, G. & Marek, K. 1994. WasteManagement. Springle, New York.

Corbitt, R.A. 1990. Standard Handbook Of Environmental Engineering. McGraw-hill

London.

DBKK. 2000. Solid waste management.

Faridah Abu Hassan Asaari. 1997. Urban Waste Storage, Collection, Transfer
and

Transport -Solid Waste.Ecotone Management.

Feachem, R., McGarry, M. & Mara, D. 1982. Water, Waste and Health in Hot Climate.

Chichesterjohn Wiley & SonsLtd.

 Hamer, G. 2003. Solid Waste Treatment and Disposal: Effect On Public Health
and

Environmental Safety. Biotechnology Advance 22,71-79 ms.

Hamidi Ismail & Tuan Pah Rokiah Syed Hussain. 2003.1su-1su Pengurusan Alam

Sekitar,UUM Sintok Kedah.

Ku Seman Ku Hussain. 2006. Insinerator: Jangan Bantah Lagi. Ulusan Malaysia. 22 Mei

5.
, ms.

Levinson, A. 1990. A System For Managing Solid Waste. Journal Resources

Management and Technology 18 (1), ms. 17-21.

Metra Syahril Mohamed.2006. PelupusanSampahPuncaAir Busuk. UtusanMalaysia.

22 Mei, ms. 8.

Pfeffer,J.T. 1992.Solid WasteManagementEngineering.PrenticeHall, New Jersey.12-

114ms.

Taylor, D. 1990. Recycling Is The Best Environmental Option. The Monthly Journal Of

Institude Of waste Management, ms. 600-602.

Tchobanoglous,G., Theisen,H. & Eliassen,R. 1997.Solid WasteEngineeringprinciples

issues.McGraw-Hill, New York.

and management
 Theng, L. C. 2003. Perkhidmatan PembuanganSisa. Era Hijau. Keluaran 3, ms.12-13.

Vesilind, P.A., Peirces, J.J. & Weiner, R. 1988. Environmental Engineering. Ed. ke-2.

l3utterwoths.

Waite, R. 1995. Household WasteRecycling. London, Earthscan.

Weiner, R.F. & Matthews,R. 2003.EnvironmentalEngineering.Ed. ke-4. PrenticeHall,

New Jersey.251-253ms.

Zumurni Hamzah. 2006. Teknologi RDF Atasi Air Busuk Hasilkan Elektrik. Utusan

Malaysia,25 April, ms. 1-2.