L NH NAM CHÍCH QUÁI

Nh ng Truy n Thiêng T c Vi t

N i dung



Bài t a “L nh Nam Chích Quái”

1. Kinh H ng Bàng

Kh i Nguyên T c Vi t.

2. Kinh L c Long Quân

Di t Ng Tinh.

3. Kinh L c Long Quân

Di t H Tinh.

4. Kinh L c Long Quân

Di t M c Tinh.

5. Kinh Tr u Cau

6. Kinh Ch ng T .


7. Kinh Phù ng
Thiên V ng.
8. Kinh Ti t Li u:
Bánh D y Bánh Ch ng.
9. Kinh An Tiêm
Tr ng D a H u.
10. Kinh B ch Tr .
11. Kinh Lý Ông Tr ng.
12. Kinh Thôi V
Khai Gi ng Vi t.
13. Kinh M Châu.
14. Kinh Man N ng.
15. Kinh T n Viên
S n Thánh.
Truy n Th n Tr ng ng: Núi ng C .
Truy n Hai Bà Tr ng.
 Truy n sông Tô L ch.
Th n Núi H ng L nh.
Truy n hai v th n Long Nhân, Nh Nguy t.
Truy n T o H nh và Nguy n Minh Không.
Truy n D ng Không L và Nguy n Giác H i.
Truy n Hà Ô Lôi.

23 truy n d ch thêm.

Gi i thi u 9 b n L nh Nam Chích quái

BÀI T A

L NH NAM CHÍCH QUÁI LI T TRUY N

Qu H i tuy cõi L nh Nam (1), nh ng núi non k l , t ai linh thiêng, nhân dân anh
hào, truy n tích th n k , th ng th ng v n có.

Tr c th i Xuân Thu, Chi n Qu c, cách th i thái c không xa, phong t c n c Nam

còn gi n d , ch a có qu c s ghi chép cho nên nhi u truy n b m t mát i. May còn
truy n nào không b th t l c thì riêng c dân gian truy n mi ng. V sau, qua các i
L !ng Hán, Tam Qu c, ông Tây T n n ng, T ng, Nguyên, Minh m i có s ghi
chép các truy n nh L nh Nam chí, Giao Châu qu ng ký, Giao Ch" l c chí v.v… rành
rành có th tham kh o c. Nh ng n c Vi t ta t c v n là t hoang dã cho nên
vi c ghi chép còn s l c.

N c ta v#n minh b$t u n i lên t i Hùng V ng, tràn tr trong các i Tri u, Ngô,
inh, Lê, Lý, Tr n n nay ã lan kh$p n i, cho nên vi c ghi chép qu c s c t ng
t%n h n. Nh&ng truy n chép ây là s trong truy n ch#ng? B$t u có t th i nào?
Tên h ng i hoàn thành là gì u không th y ghi rõ (2). Vi t ra u tiên là nh&ng b%c
tài cao h c r ng i Lý, Tr n. Còn nh&ng ng i nhu%n s$c là các b%c quân t bác
nhã hi u c ngày nay.

K' ngu này xin nghiên c(u g c ng n, tr n thu%t l i mà suy xét cho sáng t) ý ng i vi t
truy n. Xem truy n h H ng Bàng thì hi u rõ c l i do vi c khai sáng ra n c Hoàng
Vi t. Truy n D Thoa l c thu%t v i m manh nha c*a n c Chiêm Thành. Có truy n
B ch tr chép s tích h Vi t Th ng. Có truy n Rùa Vàng chép s vua An D ng
V ng. sính l quý nh t n c Nam không có gì b+ng tr u cao (3) c,ng l y ó mà
bi u d ng ngh a v ch ng, tình huynh . N c Nam Vi t v mùa h (4) không có gì
quý b+ng qu d a h u c,ng dùng nó mà k truy n t c%y v%t báu c*a mình, quên c n
chúa. Truy n Bánh Ch ng khen lòng hi u d !ng. Truy n Hà Ô Lôi r#n thói dâm ô.
ng Thiên V ng phá gi-c An, Lý Ông Tr ng di t Hung Nô, * bi t n c Nam ta có
ng i tài gi)i. Ch ng T gá ngh a cùng Tiên Dung, Thôi V tao phùng v i tiên
khách, cho nên, n (c có th th y v%y. Nh&ng truy n o H nh, Không L khen vi c
báo c thù cha, các v th n t#ng y há có th mai m t sao? Nh&ng truy n Ng Tinh,
H Tinh nêu rõ s(c tr yêu quái mà n (c Long Quân không th quên c v%y! Hai
Bà Tr ng trung ngh a khi ch t thành th n minh, treo c mà bi u d ng, ai dám nói
không c? Th n T n Viên linh thiêng tr loài thu. t c, nêu lên cho hi n hách, ai l i
b o không ph i? Than ôi! Nam Chi u là con cháu Tri u V, , n c m t l i bi t ph c
thù; Man N ng là m/ M c Ph%t, n#m h n làm c m a rào; Tô L ch là th n t Long
0, X ng Cu ng là thân cây chiên àn, m t +ng thì l%p àn t l , dân c h ng
phúc, m t +ng thì dùng trò vui mà tr , dân c thoát hoa, vi c tuy kì d mà không quái
n, v#n tuy th n bì mà không nh m nhí, tuy có ph n hoang ng mà tông tích v n có
ph n b+ng c(, há ch1ng ph i ch" c t khuyên i u thi n, r#n i u ác, b) gi theo th%t
khuy n khích phong t c mà thôi ? So v i sách “S u th n t ” (5) c*a i T n và sách
“U quái l c” c*a i ng thì c,ng nh t trí v%y.

Than ôi! L nh Nam li t truy n há có ph i ch" riêng kh$c vào á vi t vào tre m i là quý
h n bia mi ng âu (6)? T (a bé hôi s&a n c già b c tóc u truy n t ng t)
lòng yêu d u t) ý chê trách thì t t là có quan h n c ng th ng, phong hóa, s
b ích há l i nh) bé .

Tháng hai n#m Nhâm Tý, niên hi u H ng (c, k' ngu này m i b$t u chép c
truy n c,, ôm l y mà c, không tránh kh)i ch& n x ch& kia. Th là quên mình d t
nát, em ra hi u chính, x p thành hai quy n, -t tên là “L nh Nam Chích Quái li t
truy n”, c t trong nhà ti n quan lãm. Còn nh vi c kh o chính, nhu%n s$c, làm
sáng truy n, g t v#n, ch p l i, r,a ý thì ch v quân t hi u c sau ây há không có ai
hay sao? Cho nên vi t bài t a này.

Ti t trung hòa, mùa xuân

N#m H ng (c th( 23 (7)

V Qu nh

Chú thích

(1) B n A.750 chép: Qu H i tuy L nh Ngo i… Qu là danh t ch" t"nh Qu ng Tây

Trung Qu c. Qu H i hi u theo ngh a r ng c,ng có th c vùng Nam H i, t(c là ch" c
n c ta n&a. L nh là Ng, L nh, n#m d i núi vùng Hoa Nam (Phúc Ki n, Qu ng ông,
Qu ng Tây, H Nam). L nh Nam là vùng t ai phía Nam Ng, L nh, ó là danh t
ng i Trung Qu c dùng ch" chung m t ph n Hoa Nam và c n c ta.

(2) B n A.2107 chép: “N c ta d ng n c t i Hùng V ng, nh ng v#n minh b$t
ut inh, Lê mà th nh Lý, Tr n n này thì ã có quy c,. Cho nên ghi chép qu c
s r t là t ng t%n. L nh Nam Chích Quái chép s l i truy n kh2u, không bi t xu t
hi n t th i nào, hoàn thành ng i nào, h tên b) tr ng không th y chép.

(3) B n A. 750 chép: Theo phong t c n c Nam, sính l không có gì quý b+ng tr u
cau.

(4) B n A.750 chép: S n v%t n c Nam v mùa h …

(5) S u th n t : t(c là sách S u th n ký c*a Can B o i T n, chép các truy n v th n.

Có 20 quy n, i sau thêm 10 quy n n&a. U quái l c: tên m t b sách chép truy n th n
quái v i ng.

(6) B n A.750 chép: Than ôi! Nh&ng s l L nh Nam nhi u nh v%y so n thành li t
truy n sao không em kh$c vào á, chép vào gi y mà ch" sáng trong nhân tâm, truy n
bia mi ng.

B n A.2107 chép: Than ôi! S k l L nh Nam, vi c biên chép ra li t truy n không i

kh$c vào á, in vào g0 mà v n in d u vào lòng ng i, kh$c bia vào mi ng th , n n0i
t (a tr' hôi s&a n c già b c tóc u truy n t ng và yêu d u…

(7) B n A.750 l i ghi là: Ti t Trung hòa, mùa thu n#m H ng (c th( 23. N#m H ng (c
th( 23 là n#m 1492 công l ch

TRUY N THIÊNG T C VI T

Kinh Hùng, L nh Nam Chích Quái



CHÍNH KINH

1. TRUY N H NG BÀNG

1. Cháu ba i Viêm h Th n Nông tên là Minh, sinh ra Nghi, r i i nam tu n

n Ng, L nh, g-p c nàng con gái V Tiên em lòng yêu m n m i c i v , sinh ra
L c T c, dung m o oan chính, thông minh túc thành; Minh l y làm l , cho n i ngôi
vua; L c T c c nh ng cho anh, Minh l%p Nghi làm t quân cai tr ph ng B$c,
phong L c T c làm Kinh D ng V ng cai tr ph ng Nam, -t qu c hi u là Xích Qu.
Qu c.

2. Kinh D ng V ng xu ng Th*y Ph*, c i con gái vua ng ình là Long N&, sinh
ra Sùng Lãm t(c là L c Long Quân; L c Long Quân thay cha tr n c, còn Kinh
D ng V ng thì không bi t i âu. L c Long Quân d y dân #n m-c, b$t u có tr%t t
v quân th n, tôn ty, có luân th ng v ph t , phu ph ; ho-c có lúc i v Th*y Ph*
nh ng tr#m h v n c yên n. Dân lúc nào có vi c c n th i kêu L c Long Quân: “B
i àng nào, không n mà c(u chúng ta” (ng i Nam g i cha b+ng B , g i quân b+ng
vua là t y), thì L c Long Quân l%p t(c n ngay, uy linh c m (ng không ai có th
tr$c l ng c.

3. Nghi truy n ngôi cho Lai cai tr ph ng B$c; nhân khi thiên h vô s , s c nh
n chuy n ông n i là Minh nam tu n g-p c tiên n& Lai bèn khi n Xi V u tác
ch* qu c s mà nam tu n qua n c Xích Qu., th y Long Quân ã v Th*y Ph*, trong
n c không vua, m i l u ái thê là Au C cùng v i b chúng th thi p l i hành t i.
Lai chu l u kh$p thiên h , tr i xem t t c hình th , trông th y k hoa, d th o, trân c m d
thú, tê t ng, i m i, kim ngân, châu ng c, h tiêu, nh, h ng, tr m àn, các l ai s n
hào h i v không th( nào là không có; khí h%u b n mùa l i không nóng không l nh,
Lai ái m quá, quên c ngày v .

4. Nhân dân n c Nam kh v s phi n nhi u, không yên n nh x a, êm ngày mong

i Long Quân v nên m i em nhau kêu r+ng:

-B ph ng nào, nên mau v c(u nhân dân.

L c Long Quân b0ng nhiên l i v , th y nàng Au C m t mình, dung m o /p l lùng,

yêu quá, m i hóa ra m t chàng nhi lang phong tú m l , t h&u th tùng ông o, ti ng
àn ca vang n hành t i. Au C trông th y mà lòng c,ng ng theo; Long Quân bèn
r c nàng v núi Long Trang. Lai v không th y Au C bèn sai qu n th n tìm kh$p
thiên h . Long Quân có th n thu%t, bi n hi n tr#m cách, nào là yêu tinh qu. m , nào là
long xà h t ng, k' i tìm úy c , không dám l c o t%n cùng. Lai tr v b$c truy n
ngôi cho Du Võng. Du Võng truy n l i cho Xi V u cùng v i Hòang ánh nhau
B n Tuy n và Trác L c không h n nên t tr%n. H Th n Nông bèn m t.

5. Au C v i L c Long Quân giáp m t n#m, sinh ra m t b c tr(ng, cho là i m không

hay nên em b) ra ngòai ng n i; h n b y ngày, trong b c n ra m t tr#m tr(ng, m0i
tr(ng là m t con trai, bà em v nuôi n ng, không cho #n, cho bú mà t nhiên tr ng
i, trí d,ng song tòan, ai c,ng úy ph c, b o nhau ó là nh&ng anh em phi th ng.

Long Quân lâu d i Th*y Ph*; m/ con m t mình, nh v B$c qu c li n i lên biên
c nh; Hoàng nghe tin l y làm s m i phân binh tr n ng quan tái; m/ con không v
B$c c, êm ngày g i Long Quân:

-B ph ng nào làm cho m/ con ta th ng nh !

Long Quân h t nhiên l i n, g-p m/ con T ng Dã. Au C nói:

- Thi p v n ng i B$c, cùng m t n i v i quân, sinh c m t tr#m trai mà không có

gì cúc d !ng, xin cùng theo nhau ch nên xa b), khi n cho ta là ng i không ch ng
không v , m t mình vò võ.

Long Quân b o:

- Ta là loài r ng, sinh tr ng th*y t c; nàng là gi ng tiên, ng i trên t, v n ch1ng

nh nhau, tuy r+ng khí âm d ng h p l i mà có con, nh ng ph ng viên b t ng, th*y
h)a t ng kh$c, khó mà cùng nhau tr ng c u. Bây gi ph i ly bi t, ta em n#m
m i trai v Th*y Ph* phân tr các x(, n#m m i trai theo nàng trên t, chia n c
mà cai tr , dù lên núi xu ng n c nh ng có vi c thì cùng nghe, không c b) nhau.

6. Tr#m trai u nghe m nh, r i m i t giã ra i. Au C cùng v i n#m m i ng i con

trai t i Phong Châu (bây gi là huy n B ch H c), t suy tôn ng i hùng tr ng lên
làm vua, hi u là Hùng V ng, qu c hi u là V#n Lang; v b cõi c*a n c thì ông giáp
Nam H i, Tây n Ba Th c, B$c n ng ình H , Nam n n c H Tôn Tinh (bây
gi là n c Chiêm Thành), chia trong n c làm m i l#m b là: Giao Ch", Chu Diên,
Ninh S n, Phúc L c, Vi t Th ng, Ninh H i, D ng Tuy n, Qu D ng, V, Ninh, Hòai
Hoan, C u Chân, Nh%t Nam, Qu Lâm, T ng Qu%n, sai các em phân tr , -t em th(
làm t ng võ, t ng v#n; t ng v#n g i là L c H u, t ng võ g i là L c T ng; con trai
vua g i là Quan Lang, con gái g i là M N ng, quan H&u ty g i là B Chính, th n b c
nô l g i là nô t , x ng th n là khôi, i i cha truy n con n i g i là ph o, thay i
truy n cho nhau u hi u là Hùng V ng không i.

7. Dân r ng núi xu ng sông ngòi ánh cá, th ng b giao long làm h i nên b ch v i
vua. Vua b o r+ng:

- 3 núi là lòai r ng cùng v i th*y t c có khác, b n chúng a ng mà ghét d cho nên

m i xâm h i.

Bèn khi n l y m c châm hình tr ng th*y quái thân th , t ó tránh c n n giao

long c$n h i; cái t c v#n thân c*a Bách Vi t th c kh i th*y t y.

8. Ban u qu c dân #n m-c ch a *, ph i l y v) cây làm áo m-c, d t c) ng làm chi u

n+m; l y c t g o làm r u, l y cây quang lang, cây soa ng làm bánh; l y c m thú, cá
tôm làm n c m$m, l y r g ng làm mu i; l y dao cày, l y n c c y; t tr ng nhi u
g o n p, l y ng tre th i c m, gác cây làm nhà tránh n n h lang; c$t ng$n u tóc
ti n vào r ng núi, con ' ra lót lá chu i cho n+m; nhà có ng i ch t thì giã c i g o
cho hàng xóm nghe mà ch y n c(u giúp; trai gái c i nhau tr c h t l y mu i làm
l h)i, r i sau m i gi t trâu làm l thành hôn, em c m n p vào trong phòng cùng #n
v i nhau cho h t, r i sau m i t ng thông; lúc b y gi ch a có tr u cau nên ph i th .

9. Bách Nam là th*y t c*a Bách Vi t v%y.

Chú thích

2. Xích Qu.: xin ch hi u qu. là qu. ), mà ph i hi u là l n lao và th ng i v i ch&

ch* ch" ng i có quy n l n lao mi n Nam (xem Vi t Lý T Nguyên tr.355). Còn
Xích là ph n tinh hoa nh t, c phách nh t (xem t i n Thi u Ch u ch& Xích). V%y Xích
Qu. có ngh a là làm ch* ch t cái tinh hoa c*a mi n Nam, có th nói là mi n xích o,
mi n nông nghi p lúa M .

3. Tuy t c nh t phì nhiêu, khí h%u không nóng không l nh, nh ng c,ng nên hi u c
v môi sinh tinh th n là không thái quá hay b t c%p v.v…

4. Có ng i s mang ti ng cho Au C dâm lo n hai ch ng… nên i ch& v ra con gái,

nh ng không nên làm th .

5&6. ây là lúc m u t c chuy n sang ph t c nh ng m t cách r t -c bi t nên nh

h ng m u t c còn l i r t nhi u, tô i m cho v#n hóa Kinh Hùng nét -c tr ng r t áng
quý (xem tòan vài VII Còn M/). Có b n nói Long Quân lâu d i Th*y Ph* quên mình
có con, các con c,ng không bi t mình có cha. Nói v%y là t) ra m u t c còn m nh, lúc
con m i bi t có m/.

7. Xâm mình là b c cu i cùng trên con ng th v%t t . B c tr c lá #n v%t t theo

nghi th(c tham d linh thiêng (communion sacramentelle) sau n v4 hình v%t t lên
mình, r i cu i cùng chuy n ra v%t bi u trong t minh tri t. V4 mình t(c ã ra vòng
ngòai nhi u, nên r ng ghét, nh ng nh v4 mình r ng (ch" ti m th(c) nên còn hòa gi i
c. Không x y ra v gi t r ng nh Tây Au.

8. Gác cây làm nhà sàn: giá m c vi c. So v i câu “giá m c k t th o vi c ”, l i so v i

hình v4 nhà sàn trên tr ng ng thì nh%n ra ó là nhà sàn, và ã * d& ki n bi u th
tr i, ng i, t r i. L y cây quang lang, cây xoa ng làm bánh. ây c,ng hàm ý siêu
hình, cây quang lang ch" ng i sáng su t ki u n& th n m c.

- Giã c i làm hi u: ó là t c s4 d n n vi c úc tr ng ng.

TRUY N THIÊNG T C VI T

Kinh Hùng, L nh Nam Chích Quái



CHÍNH KINH

1. TRUY N H NG BÀNG

1. Cháu ba i Viêm h Th n Nông tên là Minh, sinh ra Nghi, r i i nam tu n

n Ng, L nh, g-p c nàng con gái V Tiên em lòng yêu m n m i c i v , sinh ra
L c T c, dung m o oan chính, thông minh túc thành; Minh l y làm l , cho n i ngôi
vua; L c T c c nh ng cho anh, Minh l%p Nghi làm t quân cai tr ph ng B$c,
phong L c T c làm Kinh D ng V ng cai tr ph ng Nam, -t qu c hi u là Xích Qu.
Qu c.

2. Kinh D ng V ng xu ng Th*y Ph*, c i con gái vua ng ình là Long N&, sinh
ra Sùng Lãm t(c là L c Long Quân; L c Long Quân thay cha tr n c, còn Kinh
D ng V ng thì không bi t i âu. L c Long Quân d y dân #n m-c, b$t u có tr%t t
v quân th n, tôn ty, có luân th ng v ph t , phu ph ; ho-c có lúc i v Th*y Ph*
nh ng tr#m h v n c yên n. Dân lúc nào có vi c c n th i kêu L c Long Quân: “B
i àng nào, không n mà c(u chúng ta” (ng i Nam g i cha b+ng B , g i quân b+ng
vua là t y), thì L c Long Quân l%p t(c n ngay, uy linh c m (ng không ai có th
tr$c l ng c.

3. Nghi truy n ngôi cho Lai cai tr ph ng B$c; nhân khi thiên h vô s , s c nh
n chuy n ông n i là Minh nam tu n g-p c tiên n& Lai bèn khi n Xi V u tác
ch* qu c s mà nam tu n qua n c Xích Qu., th y Long Quân ã v Th*y Ph*, trong
n c không vua, m i l u ái thê là Au C cùng v i b chúng th thi p l i hành t i.
Lai chu l u kh$p thiên h , tr i xem t t c hình th , trông th y k hoa, d th o, trân c m d
thú, tê t ng, i m i, kim ngân, châu ng c, h tiêu, nh, h ng, tr m àn, các l ai s n
hào h i v không th( nào là không có; khí h%u b n mùa l i không nóng không l nh,
Lai ái m quá, quên c ngày v .

4. Nhân dân n c Nam kh v s phi n nhi u, không yên n nh x a, êm ngày mong

i Long Quân v nên m i em nhau kêu r+ng:

-B ph ng nào, nên mau v c(u nhân dân.

L c Long Quân b0ng nhiên l i v , th y nàng Au C m t mình, dung m o /p l lùng,

yêu quá, m i hóa ra m t chàng nhi lang phong tú m l , t h&u th tùng ông o, ti ng
àn ca vang n hành t i. Au C trông th y mà lòng c,ng ng theo; Long Quân bèn
r c nàng v núi Long Trang. Lai v không th y Au C bèn sai qu n th n tìm kh$p
thiên h . Long Quân có th n thu%t, bi n hi n tr#m cách, nào là yêu tinh qu. m , nào là
long xà h t ng, k' i tìm úy c , không dám l c o t%n cùng. Lai tr v b$c truy n
ngôi cho Du Võng. Du Võng truy n l i cho Xi V u cùng v i Hòang ánh nhau
B n Tuy n và Trác L c không h n nên t tr%n. H Th n Nông bèn m t.

5. Au C v i L c Long Quân giáp m t n#m, sinh ra m t b c tr(ng, cho là i m không
hay nên em b) ra ngòai ng n i; h n b y ngày, trong b c n ra m t tr#m tr(ng, m0i
tr(ng là m t con trai, bà em v nuôi n ng, không cho #n, cho bú mà t nhiên tr ng
i, trí d,ng song tòan, ai c,ng úy ph c, b o nhau ó là nh&ng anh em phi th ng.

Long Quân lâu d i Th*y Ph*; m/ con m t mình, nh v B$c qu c li n i lên biên
c nh; Hoàng nghe tin l y làm s m i phân binh tr n ng quan tái; m/ con không v
B$c c, êm ngày g i Long Quân:

-B ph ng nào làm cho m/ con ta th ng nh !

Long Quân h t nhiên l i n, g-p m/ con T ng Dã, Âu C nói:

- Thi p v n ng i B$c, cùng m t n i v i quân, sinh c m t tr#m trai mà không có

gì cúc d !ng, xin cùng theo nhau ch nên xa b), khi n cho ta là ng i không ch ng
không v , m t mình vò võ.

Long Quân b o:

- Ta là loài r ng, sinh tr ng th*y t c; nàng là gi ng tiên, ng i trên t, v n ch1ng

nh nhau, tuy r+ng khí âm d ng h p l i mà có con, nh ng ph ng viên b t ng, th*y
h)a t ng kh$c, khó mà cùng nhau tr ng c u. Bây gi ph i ly bi t, ta em n#m
m i trai v Th*y Ph* phân tr các x(, n#m m i trai theo nàng trên t, chia n c
mà cai tr , dù lên núi xu ng n c nh ng có vi c thì cùng nghe, không c b) nhau.

6. Tr#m trai u nghe m nh, r i m i t giã ra i. Au C cùng v i n#m m i ng i con

trai t i Phong Châu (bây gi là huy n B ch H c), t suy tôn ng i hùng tr ng lên
làm vua, hi u là Hùng V ng, qu c hi u là V#n Lang; v b cõi c*a n c thì ông giáp
Nam H i, Tây n Ba Th c, B$c n ng ình H , Nam n n c H Tôn Tinh (bây
gi là n c Chiêm Thành), chia trong n c làm m i l#m b là: Giao Ch", Chu Diên,
Ninh S n, Phúc L c, Vi t Th ng, Ninh H i, D ng Tuy n, Qu D ng, V, Ninh, Hòai
Hoan, C u Chân, Nh%t Nam, Qu Lâm, T ng Qu%n, sai các em phân tr , -t em th(
làm t ng võ, t ng v#n; t ng v#n g i là L c H u, t ng võ g i là L c T ng; con trai
vua g i là Quan Lang, con gái g i là M N ng, quan H&u ty g i là B Chính, th n b c
nô l g i là nô t , x ng th n là khôi, i i cha truy n con n i g i là ph o, thay i
truy n cho nhau u hi u là Hùng V ng không i.

7. Dân r ng núi xu ng sông ngòi ánh cá, th ng b giao long làm h i nên b ch v i
vua. Vua b o r+ng:

- 3 núi là lòai r ng cùng v i th*y t c có khác, b n chúng a ng mà ghét d cho nên

m i xâm h i.

Bèn khi n l y m c châm hình tr ng th*y quái thân th , t ó tránh c n n giao
long c$n h i; cái t c v#n thân c*a Bách Vi t th c kh i th*y t y.

8. Ban u qu c dân #n m-c ch a *, ph i l y v) cây làm áo m-c, d t c) ng làm chi u

n+m; l y c t g o làm r u, l y cây quang lang, cây soa ng làm bánh; l y c m thú, cá
tôm làm n c m$m, l y r g ng làm mu i; l y dao cày, l y n c c y; t tr ng nhi u
g o n p, l y ng tre th i c m, gác cây làm nhà tránh n n h lang; c$t ng$n u tóc
ti n vào r ng núi, con ' ra lót lá chu i cho n+m; nhà có ng i ch t thì giã c i g o
cho hàng xóm nghe mà ch y n c(u giúp; trai gái c i nhau tr c h t l y mu i làm
l h)i, r i sau m i gi t trâu làm l thành hôn, em c m n p vào trong phòng cùng #n
v i nhau cho h t, r i sau m i t ng thông; lúc b y gi ch a có tr u cau nên ph i th .

9. Bách Nam là th*y t c*a Bách Vi t v%y.

Chú thích

2. Xích Qu.: xin ch hi u qu. là qu. ), mà ph i hi u là l n lao và th ng i v i ch&

ch* ch" ng i có quy n l n lao mi n Nam (xem Vi t Lý T Nguyên tr.355). Còn
Xích là ph n tinh hoa nh t, c phách nh t (xem t i n Thi u Ch u ch& Xích). V%y Xích
Qu. có ngh a là làm ch* ch t cái tinh hoa c*a mi n Nam, có th nói là mi n xích o,
mi n nông nghi p lúa M .

3. Tuy t c nh t phì nhiêu, khí h%u không nóng không l nh, nh ng c,ng nên hi u c
v môi sinh tinh th n là không thái quá hay b t c%p v.v…

4. Có ng i s mang ti ng cho Au C dâm lo n hai ch ng… nên i ch& v ra con gái,

nh ng không nên làm th .

5&6. ây là lúc m u t c chuy n sang ph t c nh ng m t cách r t -c bi t nên nh

h ng m u t c còn l i r t nhi u, tô i m cho v#n hóa Kinh Hùng nét -c tr ng r t áng
quý (xem tòan vài VII Còn M/). Có b n nói Long Quân lâu d i Th*y Ph* quên mình
có con, các con c,ng không bi t mình có cha. Nói v%y là t) ra m u t c còn m nh, lúc
con m i bi t có m/.

7. Xâm mình là b c cu i cùng trên con ng th v%t t . B c tr c lá #n v%t t theo

nghi th(c tham d linh thiêng (communion sacramentelle) sau n v4 hình v%t t lên
mình, r i cu i cùng chuy n ra v%t bi u trong t minh tri t. V4 mình t(c ã ra vòng
ngòai nhi u, nên r ng ghét, nh ng nh v4 mình r ng (ch" ti m th(c) nên còn hòa gi i
c. Không x y ra v gi t r ng nh Tây Au.

8. Gác cây làm nhà sàn: giá m c vi c. So v i câu “giá m c k t th o vi c ”, l i so v i

hình v4 nhà sàn trên tr ng ng thì nh%n ra ó là nhà sàn, và ã * d& ki n bi u th
tr i, ng i, t r i. L y cây quang lang, cây xoa ng làm bánh. ây c,ng hàm ý siêu
hình, cây quang lang ch" ng i sáng su t ki u n& th n m c.

- Giã c i làm hi u: ó là t c s4 d n n vi c úc tr ng ng.

2. TRUY N NG TINH

10. Trong bi n ông H i có loài Ng tinh, mình dài h n n#m m i tr ng, có nhi u
chân gi ng nh chân r t, bi n hóa vô cùng, linh d khó dò c; m0i khi i âu thì n i
c n m a gió, hay #n th t ng i, ai c,ng u s hãi.

11. Th i th ng c có lo i cá m-t gi ng nh m-t ng i, th ng i ch i trên b ông

H i, hóa thành hình ng i, ngôn ng& thông ho t d n d n sinh l n ra ng i trai gái, l y
cá tôm, h n c làm v%t #n; l i có gi ng ng i m i sinh h i o l y s b$t ng i làm
sinh nhai, c,ng thành ra ng i, cùng v i àn ông i chác các ph2m v%t nh mu i g o,
áo qu n, dao búa, th ng qua l i bi n ông H i.

12. Trong có núi Ng tinh, mi ng r#ng nhô ra ngoài b bi n, d i núi có m t chi c

hang l n, ó là n i c trú c*a Ng tinh; thuy n nhân dân qua l i ph n nhi u b h i;
phong ba hi m y u, h không có àng nào mà tránh; mu n m m t l i i ngã khác thì
h l i g-p cát á không th nào ào c.

M t êm kia, có tiên xu ng moi á làm kênh cho s thông hành c*a loài ng i c
ti n l i; kênh s$p c ào xong thì Ng tinh hóa ra m t con gà tr$ng gáy trên núi;
qu n tiên nghe th y ng) là tr i g n sáng nên u t nhiên bay i h t, nay g i là ng
Ph%t.

13. L c Long Quân th ng dân b h i m i làm m t con thuy n l n, ra l nh cho Thu. D

Xoa c m th n bi n không c làm gió sóng, chèo thuy n n núi Ng tinh, gi em
m t ng i n cho Ng tinh #n; Ng tinh há mi ng toan nu t, Long Quân li n l y m t
kh i s$t n ng ) li ng vào mi ng cá; Ng tinh vùng v y nh y n ánh thuy n; Long
Quân chém c khúc uôi, l t da treo lên trên núi, nay g i là B ch Long V ; khúc u
trôi ra ngoài bi n, hóa ra chó mà ch y m t; Long Quân l y á l p bi n thì chém c,
nó bèn hóa ra u chó, nay g i là C2u u; khúc mình trôi vào Man C u, nay g i là C u
Man C2u là b i ó v%y.

Chú thích

11. Trong truy n nói cá #n th t ng i có th do c p b xa x a mà có hình nh này.

Nh ng xem huy n tho i Tàu thì có lúc h nh%n cá làm v%t t , n i nhà T n còn nh%n
nh v%y và do y có nh&ng truy n t ng i cho Hà Bá. Nên l u ý ng i Tàu x a n#ng
dùng hoa v#n cá là liên h v i tin t ng ây. V ph ng di n này L c Long Quân ti n
s m h n ph ng b$c.

12. Gà tr$ng s4 th y xu t hi n trong truy n Kim Quy, c,ng u không t t: gà (cung D%u)
c,ng nh s$c tr$ng u n+m v phía tây.

13. Kh i s$t nung ) ném vào mi ng cá có th ch" v#n hóa Viêm ph ng hành h)a
ch ng l i v#n minh du m c b$c ph ng (cá là hành thu. ph ng b$c).

3. TRUY N H TINH

14. Thành Th#ng Long ngày x a g i là t Long Biên, i th ng c ch a có ng i .

n i vua Lý Thái T chèo thuy n sông Nh Hà, có hai con r ng d n thuy n i,
nhân ó m i -t tên là Th#ng Long và óng ô y, t(c là kinh thành ngày nay v%y.

15. Bu i u, ch0 t này v phía Tây có m t ng n núi á, d i núi có m t cái hang, có

m t con h chín uôi s ng h n m t nghìn n#m thành ra yêu quái, bi n hóa v n tr ng, có
lúc hóa ng i, lúc hóa kh", i kh$p c nhân gian. Lúc b y gi d i chân núi T n Viên
có gi ng ng i m i gác cây k t c) mà , trên núi có m t v th n c m i ng i ph ng
th . V th n y d y cho m i ng i c y ru ng, d t v i, may áo tr$ng mà m-c, nhân ó
g i là b ch y man.

16. H chín uôi hóa ra ng i áo tr$ng nh%p vào trong b n m i, cùng l, m i ca hát, d
d0 c ng i con trai, con gái nào thì em v nh t hang á; ng i m i l y làm kh
s v vi c y.

17. Long Quân m i sai b h Thu. Ph* dâng n c lên ánh phá núi Ti u Th ch S n,
ào thành m t cái m l n, chính gi&a thành có m t chi c v c sâu, g i là Thi H Tr ch
(nay là H Tây) r i l%p chùa quán tr n y m n&a (nay là Thiên Niên Quán), b phía
Tây bên m thì ng n i b+ng ph1ng, ru ng ao c y c y, g i là L0 H ng. Ch0 nào
cao ráo thì u có dân c , t c g i là H Thôn. Còn cái hang nay g i là L0 H àm v%y.

Chú thích

14. Th#ng Long thành -t gi&a hai sông rõ ràng bao hàm ý sông T ng n c ch y hai
dòng. Còn s gi& c nét song trùng là nh có Th#ng Long t(c Vi t lên siêu hình. Xin
nh L c Long Quân v i Âu C g-p nhau T ng Dã (H.5 thì c,ng hàm ý sông T ng.

15. Phía tây ch" m u trí liên h v i cáo già, c,ng g-p c trong l Na có o n ánh h
r ng: “ dã h ”, nh ng n c c i là ch& h b c2u l i c,ng có n i vi t b c ch"
Hung Nô phía tây b$c (Danses, 327). H tinh liên h v i Ng tinh (l4 ra ph i nói B$c
m i là hành thu. (n i c*a cá), th mà sách l i nói ông thì ch$c là do thói th ng ch"
m n ông b$c) c hai loài H tinh và Ng tinh không b di t h1n nên còn qu y phá v#n
hóa ph ng nam n t%n nay.

16. Truy n này có th hàm ý du m c phá nông nghi p. Óc du m c qu. quy t c ch"
b+ng h 9 uôi, b$t ng i nh t hang nh C ng s n nh t ng i ta vào hang ý h Mác-
Lê, nói là hang vì tr thuy t Mác-Lê ra thì không cho dân nghe hay xem chi bên ngoài.
Các sách v khác u t h t nh T n Thu. Hoàng x a.

17. Long Quân truy n thu. b phá H . Có sách thêm Long Quân truy n cho “thu. ph*
tam quan” làm vi c ó, thì tam ch" o ba c*a nông nghi p.

Có truy n thuy t nói là Kim Ng u T (chùa trâu vàng). Trâu là nông nghi p. Vàng là
trung cung màu c*a Vi t t c.

4. TRUY N M C TINH

18. Thu c a gi i Phong Châu, v i th ng c có m t cây i th tên là Chiên àn,

thân cao nghìn t ng, cành lá xum xê không bi t m y nghìn d-m, có chim th c làm
trên cây nên ch0 t y -t tên là B ch H c. Cây Chiên àn tr i qua không bi t m y
nghìn n#m n khi khô h* thì hóa làm yêu tinh, bi n hi n d,ng mãnh, th ng sát nhân
dân.

19. Kinh D ng V ng dùng th n thu%t th$ng c yêu tinh, nh ng yêu tinh qu. quy t,
nay ch0 này, mai ch0 khác, bi n hóa b t trác, th ng #n ng i s ng, dân ph i l%p
n th mà c u o. M0i n#m n ngày ba m i tháng ch p, dùng m t ng i s ng làm
l t thì con tinh y m i ch u thôi, mà nhân dân c,ng c yên n, t ng truy n v i
nhau là Th n X ng Cu ng. a gi i phía tây nam g n n c Mi H u, ng i trong n c
khi n Bà L Man (nay là ph* Di m Châu) c p l y m t ng i Lão t n p làm l t , n#m
nào c,ng l th ng nh v%y. K p n khi T n Thu. Hoàng sai Nhâm Ngao sang làm
quan L nh Long Xuyên, Nhâm Ngao i cái l ó, c m không c em ng i s ng mà
t . Th n gi%n, th n gi t i, t ó v sau s t th n l i càng kính c2n.

20. n i inh Tiên Hoàng, có m t pháp s tên là D, V#n M u ng i Tàu, tu hành

chín ch$n, tu i h n b n m i, ã chu du các n c, thông hi u nhi u ngôn ng&, t%p
c phép nãnh vàng r#ng ng, khi sang n n c ta thì ã tám m i tu i; Tiên
Hoàng l y l th ng mà ãi +ng. D, V#n M u d%y l y k thu%t ph"nh th n X ng
Cu ng r i gi t i.

21 T ó mi n c cái h a dâng ng i hàng n#m, mà sinh ho t c*a nhân dân c
b o toàn v%y.

Chú thích

Ba v tích c*a L c Long Quân cho vào m t nhóm vì nó nói lên b c x m t cách có hàm
ng c c u, i theo l i khai quang s a so n (via negativa) cho Hùng V ng xây n n
nhân ch* sau này.

Truy n M c tinh có hai giai o n cu i cùng mang tính ch t ma thu%t ã thêm vào sau
nhi u b n b). V%y ây c,ng xin b) luôn. Xét ra nó ngh ch v i tinh th n x b) bái v%t
ma thu%t c*a ba v tích.

18. M c tinh hi u là “ma m c” g0 khô, t(c nh&ng gì h hóa, nh t là các th( d oan ch"
b+ng x ng cu ng. L c Long Quân c,ng u i i, r i sau có ng i dùng ma thu%t thì
c,ng chì là t m b , nên nó còn l u hành trong dân chúng, tuy nhiên c ba th( tinh
không còn nhô u lên v#n àn c n&a nh bên Âu Tây. H tinh và Ng tinh ch" còn
tác h i d i hình th(c du m c võ bi n.

5. TRUY N TR U CAU

22. i th ng c có m t chàng tên là Quang Lang tr ng m o cao l n. Qu c v ng

cho h là Cao, nhân l y ch& Cao làm h , sinh c hai trai, ng i u tên là Tân,
ng i th( tên là Lang. Cha m/ ch t, hai anh em sang tr nhà th y o s h L u, c,ng
g i là L u Huy n.

23. Nhà h L u có m t ng i con gái, tu i ch ng m i b y hay m i tám mu n tìm ôi

b n, nh ng không bi t ng i nào là anh em, bèn b ng m t bát cháo và m t ôi ,a
m i hai ng i #n xem ai là anh ai là em. Th y ng i em nh ng cho ng i anh #n
tr c, nàng bèn ghi nh l y, em tình th c trình bày v i cha m/. Cha m/ g cho ng i
anh k t làm v ch ng, tình ái càng ngày càng thân m%t.

24. Sau y, ng i em th y anh ãi x v i mình không b+ng lúc x a, em lòng h n

gi%n m i b) anh mà i. i n m t n i thôn dã b0ng g-p m t cái su i l n: không có
thuy n sang ngang, ng i em ng i m t mình khóc ròng r i ch t hóa thành m t cái
cây.

25. n khi ng i anh m t em m i b) v i tìm ch" th y em ã ch t gieo mình bên g c

cây, mà t t%n hóa thành m t t ng á qu n quanh g c cây.

26. Sau y, ng i v l y làm l sao ch ng mình i ã lâu mà không th y v li n b) i
tìm, th y ch ng ã ch t, nàng c,ng gieo mình ôm l y t ng á mà ch t luôn, hóa ra m t
s i dây leo v n vít trên á, ng n lá mùi th m và say.

27. Cha m/ L u th i tìm con, n ó c,ng than khóc, r i l%p n th ch0 y mà th ,

ng i ng th i i qua y, ai c,ng t nhang vái l y, khen là anh em hòa thu n, v
ch ng ti t ngh a.

28. Trong kh)ang tháng b y, tháng tám, khí nóng còn n ng, Hùng V ng i tu n hành
th ng ngh" chân y tránh n$ng. Trông th y tr c n im mát, dây lá ph* trùm,
V ng lên t ng á (ng ng$m nghía, h)i ra m i bi t công vi c nh th , V ng l%p t(c
b o c%n th n hái m t trái cây và hái m t lá dây leo, V ng thân nhai i r i nh trên á,
th y có s$c ) t i bi t là v ng n m i l y em v , b o l y á l a nung làm vôi, cùng
v i trái cây, lá dây h p làm m t mà #n, th y v ng t béo, th m cay, môi mép sinh ),
m i truy n ban ra thiên h , phàm nh&ng l giá thú, h i ng l n nh), u ph i l y v%t
này làm tr c. Ngày nay cây cau, cây tr u không, á vôi là do ó. T b y gi n c
Nam có t c #n tr u cau là b$t u t y.

Chú thích

22&28. Truy n Tr u Cau nói lên tình huynh c,ng nh ngh a v ch ng r t /p d

hi u, l i còn hàm ng thêm ý ngh a siêu hình là Thái Hòa tr i t c bi u th b+ng s$c
), nh ã bàn trong bài V#n Lang Qu c. Có b n thêm tên cô gái là Liên, còn th y tên
là L u Huy n, ho-c L u o Huy n thì càng nói lên rõ ý ngh a: Liên là lá tr u qu n
quanh cây và á, t(c làm cho Kim ( á) M c (cây cau) liên h v i nhau v n lên o
huy n di u vô thanh vô xú. Có th vì ch& huy n mà có ch& không trong tr u không
(xem S( i p, bài V).

6. TRUY N M NH T D

29. Hùng V ng truy n ngôi n vua cháu ba i, có sinh c m t ng i con gái tên
là Tiên Dung M N ng, tu i v a m i tám, dung m o tú l , nguy n không l y ch ng,
ch" thích ngao du thiên h . V ng chi u mà nghe theo. M0i n#m kh)ang tháng hai,
tháng ba, nàng s a so n thuy n ghe, lênh ênh ngòai bi n, vui ch i quên c ngày v .

30. Lúc b y gi làng Ch Xá có ng i tên là Ch Vy Vân sinh c m t ng i con

trai tên là Ch ng T , hai cha con tính v n hi n lành, nhà ngheo l i g-p nhà cháy,
c*a c i khánh ki t t%n ch" cò m t cái kh v i, cha con ra vào thay i nhau mà m-c. B
b nh già, cha b o con r+ng:


- Ta ch t thì chôn l th c,ng c, cái kh l i cho con m-c k'o x u h .

31. Cha ch t, ng i con không n! làm th , c( c kh mà chôn. Ch ng T b y

gi thân hình tr n tru ng, ói rét khôn xi t, m i c m c n câu i n b sông câu cá,
trông th y thuy n bu m i qua, (ng d i n c mà xin #n. Nào ng thuy n c*a Tiên
Dung b0ng n ó; nghe th y ti ng chuông tr ng àn sáo, th y nh&ng nghi tr ng c
xí, ng T s hãi, không bi t tr n vào âu, trông th y trong bãi phù sa có chòm lau
s%y, l th n#m ba g c, bèn 2n thân vào ó, ào cát thanh huy t gi u mình, l i l y
cát vùi lên trên.

32. Giây lát, thuy n c*a Tiên Dung ghé vào ó; nàng d o ch i trên bãi cát, truy n l y
mùng màn vây kín c ch0 lau s%y t$m.

33. Tiên Dung vào trong màn, c i áo múc n c d i t$m; cát ch y, thân hình ng T l
ra, h i lâu Tiên Dung bi t là con trai. Tiên Dung nói:

- Ta ã không thích l y ch ng, nay l i g-p ng i này cùng l thân v i nhau trong m t
huy t cát, có l4 tr i khi n th ch#ng? Thôi ng i hãy d%y mà t$m r a i.

R i ban cho áo qu n, cùng nhau xu ng thuy n #n u ng hoan l c; ng i trong thuy n

u cho là m t s g-p g! t t lành x a nay ch a t ng có.

34. ng T nói rõ s tích cho Tiên Dung nghe; Tiên Dung th ng xót, b o làm v
ch ng. ng T c t . Tiên Dung nói:

- Vi c này t tr i tác h p, vi c gì mà t ch i?

35. Nh&ng ng i tháp tùng v i em vi c y tâu lên v i Hùng V ng; Hùng V ng gi%n
b o r+ng:

- Tiên Dung không bi t tr ng danh ti t, không bi t ti c ti n c*a ta, i ch i gi&a ng l i

h giá, l y ng i nghèo, còn m-t m,i nào mà th y ta n&a, t nay m-c k nó, không cho
tr v n c n&a.

36. Tiên Dung nghe tin, s không dám tr v m i cùng v i ng T m ch búa, l%p
ph xá, cùng nhân gian m%u d ch, d n d n n i y thành m t ngôi ch l n (nay là ch
Hà Lõa); th ng nhân ng ai qu c qua l i buôn bán, kính s Tiên Dung ng T làm
ch*.

37. Có m t nhà i th ng n nói v i Tiên Dung r+ng:

- Quý nhân xu t ra m t thoi vàng, n#m nay cùng v i ng i nhà buôn ra ngòai bi n mà
mua v%t quý, sang n#m s4 l i c m t thoi.

Tiên Dung b o ng T r+ng:

- V ch ng ta do tr i nh khi n, #n m-c là c*a tr i cho, bây gi nên l y m t thoi vàng

cùng v i ng i nhà buôn i ra bi n mà mua hàng em v làm k sinh nhai.

38. ng T bèn cùng i v i ng i nhà buôn; ngòai bi n có m t hòn núi tên là Qu nh

Viên S n; trên núi có m t chi c am nh), ng i i buôn ghé thuy n y mà múc n c;
ng T lên ch i trên am, có m t ti u t#ng tên là Ph%t Quang truy n phép cho ng
T . ng T m i l u l i am nghe thuy t pháp, giao vàng cho ng i i buôn mua hàng,
d-n lúc nào tr v thì ghé l i am cho ng T v . Nhà s m i t-ng cho ng T
m t cái g%y và m t cái nón, b o r+ng:

- Linh thông t i ây ó.

ng T tr v , em chuy n o Ph%t nói h t v i Tiên Dung, t ó giác ng , b) ch

búa, ngh buôn, em nhau i tìm th y h c o. M t hôm tr i ã t i mà ch a n nhà
tr , h m i l i gi&a ng, c$m g%y úp nón lên trên che. êm n canh ba, th y
hi n ra thành quách, l u son n báu, ài các l#ng mi u, kho tàng mi u xà, vàng b c
châu ng c, chi u gi ng, mùng màn, tiên ng ng c n&, t ng s th v la li t y
tr c m-t.

39. Sáng ngày ai trông th y c,ng l y làm kinh d , tranh nhau em nh&ng v%t hoa h ng,
ng c th c n dâng hi n và x ng th n. V#n võ bá quan phân quân túc v , bi t l%p thành
m t n c.

Hùng V ng hay tin cho là con gái mình làm lo n m i phát binh i ánh; quan quân n
r i, qu n th n xin phân quân án ng&.

40. Tiên Dung r+ng:

- Chuy n này không ph i t ta làm ra, c,ng là tr i giun g i; sinh t t i thiên, ta âu dám
ch ng cha, ph i thu%n ch u i u chính, ch l nh chém gi t.

Lúc b y gi nh&ng ng i m i t%p h p, s hãi mà ch y tán lo n, ch" còn b n ng i c,

l i v i Tiên Dung.

41. Quan quân kéo n óng doanh bãi T Nhiên, ch" còn cách m t con sông l n;
ngày s$p t i nên ch a k p ti n binh. Ch ng n n a êm, h t nhiên gió l n th i làm n i
sóng cây; quan quân i lo n; b ng, thành quách c*a nàng Tiên Dung nh t th i
nh i bay lên tr i; t ch0 y s%p xu ng thành m t cái m l n. Sáng ngày, dân gian
không trông th y thành n&a, cho là linh d bèn l%p mi u ng, th i th ng n t , g i
m y là Nh t D Tr ch, châu y là Man Trù Châu (ho-c g i là T Nhiên Châu), ch
y là Hà Lõa Th .

42. Sau n th i Nam , binh nhà L ng sang xâm chi m n c ta, vua sai Tri u
Quang Ph c làm t ng em binh ng#n gi&. Quang Ph c i u ng dân chúng tàng 2n
trong m, cái m y sâu r ng bùn l y, khó b ti n lui; Quang Ph c c!i chi c thuy n
c m c qua l i cho ti n, th ng nhân êm t i, dùng thuy n mà t xu t ánh phá
c p l y l ng th c, làm k tr c u cho gi-c ki t qu . Ba b n n#m tr ng gi-c không
ánh c. Bá Tiên than r+ng:

- i x a g i là m nh t d th#ng thiên, ngày nay l i là cái m nh t d o ki p.

43. G-p lúc H u C nh tác lo n bên Trung Hoa, vua L ng tri u Bá Tiên v , *y quy n
cho t t ng D ng S+n th ng l nh qu n chúng.

Quang Ph c trai gi i thi t àn trong m, t h ng c u o. Thóat th y th n nhân

c!i r ng giáng xu ng gi&a m, b o Quang Ph c r+ng:

- Ta lên tr i nh ng linh d còn ây, ng i có lòng thành c u o, ta n giúp bình

lo n t-c.

R i c i vu t r ng a cho Quang Ph c b o gi$t vào u âu mâu, h ánh âu là c

ó. Nói o n l i bay lên tr i. Quang Ph c y nh l i d-n em binh t kích, binh L ng
i b i, chém c t ng D ng S+n tr%n ti n, binh L ng lui ch y.

Quang Ph c nghe tin Nam m t, bèn t l%p lên làm Tri u V ng, óng ô qu%n V,
Ninh núi Trâu S n.

Chú thích

29. Ch ng T còn bên d i b%c “kh rách áo ôm”, t(c kh c,ng không có mà
rách, v%y mà l y c công chúa Hùng V ng thì s bi u l tinh th n dân ch* cao
tuy t không có óc k th 1ng phái giàu sang. ó là i m m t.

35. i m hai là quy n nh o t và sáng ki n c*a Tiên Dung r t cao, không nh&ng bên
trên Ch ng T , mà còn ngòai c quy n cha. ó là nói lên giai an m u t c còn
m nh. i m ba d u v%y tr i ph%t u *ng h , khi s ng cho làm #n phát t, khi ch t còn
c linh (ng giúp n c.

T s 37 n 39 có nhi u pha t p l n x n v a trái v i l ch s vì lúc y ã có o Ph%t
âu, l i trái v i môi sinh câu truy n quy n nh o t n i Tiên Dung ch( không n i ng
T . Tuy nhiên o n y nói lên s liên l c m%t thi t sau này gi&a o Tiên và o Ph%t.

7. TRUY N PHÙ NG THIÊN V NG

44. i Hùng V ng th( ba, thiên h thái bình, dân v%t y *. An V ng l y s thi u
l tri u c ng, gi i tu n thú xâm chi m n c ta.

45. Hùng V ng nghe c m i tri u qu n th n h)i v k ho ch ánh hay gi&. Có nhà

ph ng s dâng l i r+ng:

- Không gì b+ng c u Long Quân nh âm phù.

Hùng V ng nghe theo m i $p àn trai gi i, -t vàng b c l a là trên bàn, t h ng

c u t ba ngày thì tr i c m s m m a, tho$t th y m t ông già cao h n sáu th c m-t
vuông, b ng l n, râu mày b c ph , ng i ngã ba mà nói c i ca múa; ng i ta trông
th y, ng là ng i phi th ng m i tâu v i vua. Vua thân hành ra bái y t, r c vào trong
àn; ông già không #n u ng, không nói n#ng gì c .

Hùng V ng n tr c h)i r+ng:

- Nay binh nhà An s$p sang ánh, h n thua ra sao, n u có ki n th(c gì xin bày cao cho.

46. Ong già giây lát mò th' ra bói, th a v i vua r+ng:

- Sau ba n#m gi-c m i qua ánh.

Vua l i h)i k ho ch ánh gi-c, ông già áp r+ng:

- N u có gi-c n thì ph i nghiêm ch"nh khí gi i, tinh luy n s t t cho n c có uy th ,

r i tìm kh$p thiên h có ai d/p c gi-c thì phong cho t c p, h c ng i y thì
d/p c gi-c ngay.

Nói o n, bay lên không mà i, m i bi t ó là Long Quân.

47. V a úng ba n#m, biên binh cáo c p có quân An sang, Hùng V ng y theo l i nói
c*a lão nhân, sai s( i kh$p thiên h tìm ng i d/p gi-c.

48. S( gi n làng Phù ng, qu%n V, Ninh, trong làng có m t ông nhà giàu ã h n
sáu m i tu i m i sinh c m t ng i con trai ba tu i không bi t nói, ch" n+m ng a
không ng i d%y c. Bà m/ nghe S( gi n, nói b!n v i con r+ng:

- Sinh c th+ng này thì ch" bi t #n u ng ch không bi t ánh gi-c l nh th ng c*a

tri u ình mà n n bú m m.

(a tr' nghe m/, thình lình nói lên r+ng:

- M/ hãy g i S( gi vào ây, con h)i th xem là vi c gì.

Bà m/ c kinh, m ng r! báo v i xóm làng:

- Con tôi ã bi t nói.

Xóm gi ng c,ng l y làm l m i r c S( gi v nhà.

49. S( gi h)i r+ng:

- M y là (a tr' m i bi t nói mà b o kêu ta n làm gì?

(a tr' m i ng i d%y b o S( gi r+ng:

- L%p t(c v tâu v i vua úc cho ta m t con ng a s$t cao m i tám th c, m t g m

s$t dài b y th c, m t cái nón s$t, tr' này c!i ng a, i nón i ánh gi-c cho, gi-c s4
ph i tan tành, nhà vua vi c gì mà lo.

50. S( gi ch y v trình cáo v i vua. Vua m ng b o r+ng:

- Th thì ta không lo gì v%y.

Qu n th n u tâu:

- M t ng i ánh gi-c làm sao phá n i?

Vua nói:

- ó là Long Quân giúp ta, l i lão nhân ã nói tr c không ph i là l i nói không, các
ng i không nên ng .

R i sai ng i tìm s$t cho c n#m m i cân luy n thành ng a s$t, g m s$t và nón
s$t; S( gi em t t c n; bà m/ th y th c kinh, s h a n cho mình, lo s h)i con.

(a tr' c c i nói r+ng:

- M/ em c m th%t nhi u cho con #n, con i ánh gi-c, m/ ng lo s .

51. R i (a tr' l n r t mau, áo c m hàng ngày bà m/ cung c p không *, hàng xóm

n u thêm c m, làm th t trâu, r u, bánh, trái, th mà (a tr' v n không no b ng; v i l a
g m vóc m-c ch1ng kín hình, u ph i l y thêm hoa cây hoa lau mà che n&a.

52. n khi quân nhà An kéo n Trâu S n, (a tr' m i du0i chân (ng d%y, mình cao
h n m i tr ng, ngh nh m,i mà nh2y, nh2y m,i h n m i ti ng r i tu t g m nói l n
lên r+ng:

- Ta là Thiên T ng ây!

Bèn i nón nh y lên ng a, ng a phi nh bay, múa g m xông n tr c, quan quân

theo sau n sát l,y gi-c, dàn tr%n d i núi Trâu S n. Quân An c v!, tr giáo ch y lùi,
An V ng ch t Trâu S n, còn d ng thì la li t s p l y và hô r+ng:

- Thiên t ng, chúng tôi h t th y xin u hàng.

53. (a tr' i n núi Vi t Sóc m i c i áo m-c r i c !i ng a bay lên tr i, ch" l u d u

chân trên á d i núi mà thôi.

Hùng V ng nh n công lao, không bi t l y gì n báo m i tôn làm Phù ng Thiên

V ng, l%p n th v n nhà làng y, cho ru ng m t tr#m kh)anh làm l h ng t
xuân thu.

i nhà An hai m i b y vua, tr i qua sáu tr#m b n m i n#m, không dám em binh
sang ánh n&a.

54. Man Di b n ph ng nghe c nh v%y c,ng u th n ph c, v ph v i V ng.

Sau vua Lý Thái T phong làm Xung Thiên Th n V ng, l%p mi u t i Phù ng (nay
huy n Tiên Du) bên chùa Ki n Phúc, t c t ng núi V Linh, xuân thu u có t l v%y.

Có bài th r+ng:

V Linh n#m tháng ám mây nhàn.

Muôn tía nghìn h ng chói th gian.

Ng a s$t tr i, danh s .

Uy linh l ng l y kh$p giang san.

Chú thích

44. Có b n ch" nói Hùng V ng. B n khác nói Hùng V ng th( 6, th là sai v i tòan
bích nói n s 3 n#m l n:

-C u o 3 ngày.

- Ng i ngã ba ng.

- 3 ng#m n&a gi-c n.

- Ba n#m sau.

- Tr' 3 n#m m i nói.

Nh v%y * bi t là ý 2n trong s 3 ã quá rõ.

45. Có b n nói ông già cao h n 9 th c thì úng h n 6 th c, vì t 3 t i 9 là b huy n

s i ôi.

50. 50 cân s$t làm sao * úc ng a, ki m, m,, roi? V%y qu là ngh a huy n s 3, 5, 9
y *.

51&54. Ý sâu xa là tòan dân ngày th ng ch" bi t #n làm nh&ng khi gi-c n nhà thì
àn bà còn ph i ánh n&a là àn ông. Câu truy n nói lên tình òan k t qu c gia mà h i
ngh Diên H ng là thí d . Thánh Dóng nh v%y ã hi n hình 2y xâm l#ng r t nhi u l n.

8. TRUY N BÁNH DÀY BÁNH CH NG

55. Sau khi Hùng V ng ãphá gi-c An r i, trong n c thái bình m i lo vi c truy n ngôi
cho con, h i hai m i hai v công t l i mà b o r+ng:

- Ta mu n truy n ngôi cho (a nào làm v a lòng ta là n k cu i n#m bi t em trân

cam m v n dân cúng Tiên v ng tròn o hi u thì ta s4 truy n ngôi cho.

56. Các công t lo i tìm các v trân k , ho-c s#n b$n, chài l i, ho-c mua ch , v
c nhi u c*a ngon v%t l không bi t bao nhi u mà k . Duy có công t th( chín tên là
Lang Liêu, bà m/ hàn vi ã lâm b nh mà quá c r i, t h&u l i ít ng i nên khó b toan
tính, ngày êm thao th(c #n ng* không yên.

57. H t nhiên m ng th y th n nhân b o r+ng:

- Trong tr i t không có v%t gì quý b+ng g o, vì g o là c*a nuôi dân, ng i ta #n

mãi không chán, không có v%t gì (ng tr c c; n u l y g o n p ho-c gói làm hình
tròn t ng tr i, ho-c gói làm hình vuông t ng t, trong làm nhân cho th%t
ngon, b$t ch c hình tr ng tr i t bao hàm v n v%t, ng ý cái n tr i t phát d c v n
v%t, nh th thì lòng cha s4 vui, tôn v ch$c c.

Lang Liêu kinh s t"nh d%y, m ng r+ng “Th n minh giúp ta, ta nên b$t ch c theo mà
làm”.

58. Lang Liêu m i l a h t n p nào tr$ng tinh, hoàn toàn không s(t m' em vo cho
s ch, r i l y lá xanh gói thành hình vuông, b) nhân ngon vào gi&a, em n u i cho chín,
g i là bánh ch ng. L i l y n p n u xôi em qu t cho th c nhuy n, n-n làm hình tròn
t ng tr ng hình tr i, g i là bánh d y.

59. úng k , V ng h i các con l i tr ng bày ph2m v%t; các con em dâng không thi u
th( gì, duy ch" có Lang Liêu em bánh tròn, bánh vuông n dâng. Hùng V ng l y làm
l h)i Lang Liêu. Lang Liêu trình bày nh l i th n nhân ã b o. V ng thân hành n m
th thì th y v ngon v a mi ng #n không chán, ph2m v%t c*a các công t khác không
sao h n c. V ng khen ng i giây lát, r i cho Lang Liêu c gi i nh t.

60. N#m h t, V ng dùng bánh y dâng lên Tiên Mi u và cung ph ng cha m/, thiên h
b$t ch c truy n n bây gi , l y tên c*a Lang Liêu g i là Ti t Li u.

61. Hùng V ng truy n ngôi cho Lang Liêu; hai m i m t anh em u gi& các phiên
tr n, l%p làm b ng, c( th* núi sông làm hi m c .

62. V sau, h hàng tranh nhau làm tr ng, m0i ng i d ng m c sách che kính b i
v%y g i là sách, là tr i, là trang, là ph ng kh i thu. t y v%y.

Chú thích

55. Truy n Bánh Dày Bánh Ch ng nói lên n n tri t lý bao la nh tr i t nh ng l i g n

g,i và c th nh mi ng #n. Truy n này d hi u nên ã c khai thác nhi u nh t.
Nh ng huy n s thì ch a c n$m v&ng nên có ng i nói là Hùng V ng th( 8 thay
vì th( 3, còn Công T thì th( 6! M t h t ý ngh a. ó là vì ch a nhìn ra liên h 3-9 là c
m t c c u n n t ng và sinh ng t 3 t i 9. Ch& Lang Liêu nên c là Liêu, tuy c
Li u không sai vì có c 2 âm Liêu và Li u, nh ng nên c Liêu cho phân v i Ti t Li u
sau. V ch& Liêu (b nhân) úng v i ý h n: liêu có ngh a là quan, lang Liêu là quan
Lang; còn ch& Li u (b h)a) không h p ngh a. Ch$c là chép sai. Chú ý câu: “Thiên a
chi v%t d m vi quý” t) ra tinh th n nông nghi p tr i v t h n c nh&ng v%t khác. Nên
nh trong khoa b ng “C Nhân Chi T ng” (kinh Th , thiên Ích T$c, câu 4) thì ph n m
(b t g o) là m t trong 12 t ng áng kính tôn.

9. TRUY N D A H U

63. Ngày x a, i Hùng V ng có m t ng i tên là Mai An Tiêm, ng i ngo i qu c,

m i c b y tu i, do thuy n buôn ch n. V ng mua v làm y t , k p lúc l n lên
thì di n m o oan chính, nh bi t nhi u vi c.

64. V ng -t tên là Y n, tên ch& là An Tiêm và cho m t ng i thi p, sinh cm t

trai, V ng yêu dùng sai b o, d n d n Y n thành phú quý, ai c,ng úy ph c, và chen
nhau n dâng l v%t không th(c gì là không có; Y n sinh ra kiêu m n, th ng t b o
r+ng:

- C*a c i này là v%t ti n thân c*a ta, ta không t ng trông nh vào n chúa.

65. Hùng V ng nghe c, c gi%n nói r+ng:

- Làm th n t mà nó không bi t n chúa, sinh ra kiêu m n, nói r+ng c*a c i u là v%t

ti n thân c*a nó. Bây gi ta em b) nó ra ngòai bi n, ra cái ch0 không ng i y coi th
nó có còn cái v%t ti n thân c*a nó n&a hay không?

66. Bèn ày Mai Y n ra ngòai bãi cát c*a bi n Nga S n, t( phía không có d u chân
ng i i n, ch" cho l ng th c * dùng trong b n n#m tháng mà thôi, #n h t là
ch t ói. Ch v khóc m lên, b o r+ng ta ch$c ch t ây không lý gì s ng c.

Tiêm nói:

- Tr i ã sinh thì tr i ph i d !ng, có lo gì?

67. 3 ch a bao lâu, ng lúc tháng t , b0ng th y m t con b ch h c t ph ng tây
bay l i, %u lên m)m núi cao, kêu lên ba b n ti ng thì sáu b y h t d a r i trên m-t cát,
âm ch i n2y l c, lan trên cát, xanh t t r m rà, r i k t thành trái d a, nhi u không k
xi t.

68. An Tiêm m ng r! nói:

- ây ây ph i quái v%t, ó là tr i cho nuôi ta ó.

B d a ra #n thì mùi v th m tho ng t ngào, #n vào thì tinh th n kh)e kho$n, r i c( m0i
n#m tr"a thêm, #n không h t thì em i l y lúa g o nuôi v con. Nh ng không bi t d a
y tên là gì, m i nhân chim tha t ph ng tây em n nên -t tên là Tây qua.

69. Nh&ng khách chài l i, buôn bán, a mùi v c*a nó u em ph2m v%t c*a mình
i l y d a. Nhân dân xa g n, trên r ng d i b n tranh nhau mua h t, b$t ch c tr ng
t"a kh$p b n ph ng; dân gian suy tôn An Tiêm làm “Tây Qua ph m u”.

70. Lâu ngày, V ng nh n An Tiêm, sai ng i n ch0 An Tiêm h)i th#m có còn
s ng hay không.

Ng i y v tâu l i v i V ng. V ng than th h i lâu m i nói r+ng:

- Nó b o là v%t ti n thân c*a nó, th c là không nói d i v%y.

V ng bèn tri u An Tiêm v , tr quan ch(c l i và cho t thi p, -t tên ch0 An Tiêm là
“An Tiêm Sa Châu”; thôn y g i là Mai An, n nay còn l y tây qua tôn ph ng t kh o
mà t t , là kh i t An Tiêm v%y.

Chú thích

Truy n này nói lên (c t l c cánh sinh g n c nh các con c*a Au C nghi m u:
m/ không nuôi ch" v t ra ngòai ng v%y mà con nào c,ng l n m nh. ây là mu n c
th vào m t vi c cho rõ o t c ng t l c tuy ã nhi m m u Ph%t, nh ng c,ng còn
c%y vào công c, nên v n gi& c v' t c ng t l c c*a nhân tho i.

10. TRUY N B CH TR


71. Th i Thành V ng nhà Chu, Hùng V ng sai s( th n em qua dâng cho nhà Chu
gi ng chim B ch Tr , nh ng ngôn ng& b t thông, Chu Công sai ng i d ch hai l n m i
hi u.

72. Chu Công h)i r+ng:

- Ng i Giao Ch" c$t tóc, v4 hình, u tr n, i chân không là t i làm sao?

S( gi th a r+ng:

- C$t tóc ti n vào r ng; v4 mình làm hình r ng, khi l-n l i d i n c thì giao long
không dám ph m n; i chân không ti n trèo cây, cày dao, t l a, gieo lúa; u
tr n kh nóng b(c, #n cau tr u tr ô u và làm cho r#ng en.

73. Chu Công h)i:

- Vì sao mà n ây?

S( gi th a:

- Tr i không gió l n m a d m, bi n không n i sóng nay ã ba n#m, ng! là Trung Qu c

có thánh nhân nên m i sang ây.

Chu Công than r+ng:

- Chính l nh không n, quân t không b$t ng i xa làm tôi, (c tr ch không thêm,

quân t không h ng c*a c ng.

74. K p nh n Hoàng có l i th r+ng: “Giao Ch" ph ng ngo i không c xâm

ph m”, m i th ng cho tr ng v%t, khuyên r#n r i b o v . S( gi quên m t ng v ,
Chu Công cho m t c0 xe hai ng a, khi n c( ch" h ng Nam mà v .

(c Kh ng T làm sách Xuân Thu, cho n c V#n Lang là t yêu hoang, v#n v%t ch a
hoàn b nên b) mà không chép v%y.

Chú thích

71. Truy n B ch Tr , nói lên nh h ng c*a Vi t o lên B$c nh ng ã quá lu m

không còn s$c nét nh truy n c ng rùa (xin xem l i bài VIII Vang V ng C*a N c V#n
Lang) nên ng i chép ã thêm m t câu cu i cùng v Kh ng T bi u l s quên g c
tr n v/n.

11. TRUY N LÝ ÔNG TR NG

75. Cu i i Hùng V ng, huy n T Liêm, qu%n Giao Ch", có m t ng i h Lý tên là

Thân, sinh ra to l n, cao hai tr ng ba th c, hung t n. Thân gi t ng i, t i áng t
hình, nh ng Hùng V ng ti c không n! gi t.

76. n i An D ng V ng, T n Th*y Hoàng mu n em binh sang ánh n c ta, An

D ng V ng bèn em Lý Thân c ng hi n; Th*y Hoàng c Lý Thân r t m ng, dùng
làm quan Ty L Hi u Uy. K p lúc Th*y Hoàng th ng nh t thiên h , Thân c sai em
binh ra gi& Lâm Thao, Hung Nô không dám g n biên tái nên Thân c phong t c
V n Tín H u, và c cho tr v n c.

77. Sau Hung Nô xâm ph m b cõi, Th*y Hoàng nh n Lý Thân sai s( sang v i;
Thân không ch u i m i tr n vào r ng khe; vua T n trách h)i; An D ng V ng tìm lâu
không c, nói d i là Thân ã ch t r i. Vua T n h)i ch t vì c gì, An D ng V ng tr
l i là au b nh t . Th*y Hoàng sai s( sang nghi m xem có ph i không thì An D ng
cho n u cháo xu ng ao làm th c tích. Th*y Hoàng b o l y thây a qua; Lý Thân
b t $c d ph i t t%n mà ch t; ng i ta l y th*y ngân p vào thây Lý Thân a sang
n p. Th*y Hoàng than ti c, b o úc ng làm t ng ông, ban hi u là Lý Ông Tr ng;
t ng -t c a T Mã t Hàm D ng, ru t t ng có th ch(a c vài m i ng i;
m0i khi có s( b n ph ng n, vua sai ng i lén vào làm cho t ng dao ng; Hung
Nô t ng là Hi u Uy còn s ng, không dám n g n. n i nhà ng, Tri u X ng
sang làm ô H Giao Châu, êm m ng th y cùng v i Lý Thân gi ng sách Xuân Thu
c*a h T , nhân ó h)i nhà c, âu r i l%p n th ph ng.

78. K p lúc Cao Bi n bình Nam Chi u, Lý Thân th ng hi n linh (ng; Cao Bi n trùng tu
mi u v,, kh$c g0 làm t ng, g i là n th Lý Hi u Uy, bây gi t i huy n T Liêm, xã
Th Hi n (nay là xã Th y H ng) cách phía tây kinh thành n#m m i d-m, m0i n#m n
t v%y.

Chú thích

Truy n này còn mu n h n truy n B ch Tr và c,ng hàm ý nh h ng c*a Vi t Th ng

lên m n b$c, nh ng m n b$c c,ng ch" ti p nh%n c có cái xác, còn h n thiêng thì
l i Vi t. H n Lý Thân có th tìm trong con s hai ba (cao hai tr ng ba th c). Ph n
xác l n lao hung t n (hai tr ng). Còn h n thì bi u l trong v c sách T Th t(c tinh
th n t nh%m i di n b+ng T Khâu Minh quê n c S (Kinh Vi t x a) n i cao phía
t (t(c nguyên l ý m/).
12. TRUY N VI T T NH

79. Vi t T"nh núi Trâu S n, qu%n V, Ninh; i Hùng V ng th( ba, An V ng c binh
nam xâm, óng quân núi Trâu S n; Hùng V ng c u Long Quân giúp, Long Quân
b o tìm kh$p thiên h , n u c ng i k tài thì d/p c gi-c; n k c u c ng
Thiên V ng c!i ng a s$t i ánh, t ng s nhà An u tan v!. An V ng ch t d i
núi, làm a Ph* Quân; dân l%p n th , b n mùa cúng t nh ng lâu n#m suy d n b)
thành chùa hoang.

80. Ng i b n qu c tên là Thôi Lang làm quan nhà T n n ch(c Ng S i Phu

th ng i ngang qua ây, th ng c nh iêu tàn m i trùng tu mi u v, l i, nhân ó có
m t bài th :

C nhân truy n t ng chuy n An V ng.

Tu n thú n#m kia n a ph ng.

Núi r%m, n c trôi không th y mi u;

H n th#ng, d u v n nghe h ng,

M t mai th$ng b i không An (c,

Muôn th uy linh tr n Vi t Th ng.

Tr#m h t ây u ph ng t .

Am phù v%n n c v&ng vô c ng.

81. Sau n i Nhâm Hiêu, Tri u à nam xâm l i óng quân núi này, l i trùng tu
mi u m o, cúng t h%u h nh; An V ng c m (c, mu n n công cho Thôi L ng m i
sai Ma Cô Tiên i kh$p n i. Lúc b y gi Thôi L ng ã ch t, ch" còn con là Thôi V .

82. Ti t th ng nguyên tháng giêng, ph ng dân i l n, có ng i cúng m t c-p bình

pha lê. Ma Cô c m lên tay ng$m nghía, b0ng bình r i xu ng t, v! s(t m t m nh;
ng i ta b$t Ma Cô l i òi b i th ng; Ma Cô m-c áo rách, không ai bi t là ng i tiên;
h m i l y roi ánh.

83. Thôi V th y th th ng h i, c i áo n h nàng; Ma Cô c kh)i ánh, nhân ó

h)i n ch0 c*a Thôi V , Thôi V nói n tên cha thì nàng m i hay là con Thôi Lang.

84. Nàng m ng b o r+ng:

- Ta bây gi không có l y gì n n, sau này chàng s4 c h%u báo.

Bèn a cho Thôi V m t t m lá ngãi và d-n r+ng:

- Hãy gi& l y v%t này cho c2n th%n, lúc nào c,ng trong mình, g-p b nh nh c nh (cái
bi u) mà em c(u t t kh)i, r i th nào c,ng c giàu sang phú quý.

Thôi V c m l y lá ng i nh ng c,ng ch1ng bi t ó là thu c tiên.

85. M t hôm i n nhà o s 5ng Huy n, th y Huy n có m t cái nh t trên u, V nói:

- Tôi có lá ng i tr c b nh này, tôi tr cho.

Thôi V l y ng i c(u cho 5ng Huy n, cái nh t c*a 5ng Huy n li n tiêu tan. 6ng Huy n
nói:

- Ay là th( thu c tiên v%y, tôi không có gì n áp cho anh, tôi có m t ng i thân thích
c,ng au b nh này, th ng nói r+ng ai ch&a cho b nh lành c thì d u h t gia tài
c,ng ch1ng h ti c, tôi em anh qua ó ch&a cho h và n n anh.

86. 5ng Huy n em Thôi V sang nhà Nhâm Hiêu (*), Thôi V l y ng i ra c(u, cái nh t
l%p t(c lành ngay. Nhâm Hiêu r t m ng, nuôi V làm con, m tr ng d y V ; tính V
thông minh, a thích àn c m, th y con gái Nhâm Hiêu là Ph ng Dung m i em lòng
yêu d u, nhân cùng nàng t thông, tình ý quy n luy n, con Hiêu là Nhâm Phu bi t
c, mu n làm cho V ch t.

87. n cu i n#m, có l t th n X ng Cu ng, ng i ta ch a tìm c ng i t nên

Nhâm Phu b o V :

- Ngày nay không nên i ra ngoài, hay vào Công s nh mà tránh i thì sau này kh)i h i.

Thôi V ch a hi u ý là làm sao, Nhâm Phu ã khóa ch-t c a l i, b o không c ra.

Ph ng Dung bi t ý, lén l y con dao a cho V , b o c vách mà ra.

88. ên khuya, Thôi V tr n i, mu n n nhà 5ng Huy n, l%t %t i trên núi, r*i r i vào
trong m t cái hang, t( phía u là vách á không có ch0 nào trèo lên c, trên có
m t kh i á r) s&a á ch y xu ng m t chi c mâm á, có m t con r$n tr$ng dài tr#m
th c, m) vàng mi ng ), v2y b c, d i c m có m t cái b u th t, trên trán có ba ch&
vàng: “V ng T Xà”, bò ra #n th ch nh,; th y trên th ch bàn h t c , r$n c t u lên
th y V toan nu t i; Thôi V s quá, qu xu ng l y r+ng:

89. – Th n t n n, l m r i xu ng ây, ó b ng nên có #n tr m v ng v%t, th c là có t i,

d i c m v ng có m t cái nh t, th n xin l y ng i c(u lành, xin tha t i th n tr ngh
m n này.

90. B ch Xà l%p t(c ng2ng u lên cho V c(u, b0ng th y ng n i b cháy, m t tia l a
bay vào trong hang, V l y l a c(u cho r$n, cái nh t li n tiêu ngay. R$n m i khom mình
n tr c V , ý mu n b o V c!i lên, V c!i lên l ng r$n, r$n bò ra hang, c m t canh
thì n trên b , b v$ng v' không có ng i nào i l i; r$n qu n uôi tr v hang.

91. V i m t mình, l c ng, b0ng th y trên c a thành có m t cái l u cao, ngói )

lóng lánh, èn sáng r c r!, tr c c a có treo m t t m bi n ) ch& vàng là “An
V ng Thành”. V ng i bên c a thành, h i lâu không th y có ng i nào qua l i m i
b c vào c a sân, th y bên sân có m t cái ao, trong ao có hoa sen n#m s$c, trên b có
nhi u r-ng hòa li u, ng lát b+ng ph1ng, ng c i n châu cung, tòa ngang dãy d c;
trên i n -t hai cái gi ng vàng tr i chi u hoa b c, trên t ng có treo m t cây àn
c m àn s$t. V thong th b c n l y cây àn g y m t h i lâu.

92. Kim ng, ng c n& vài tr#m ng i h u, bà An V ng c i b o r+ng:

- Thôi Quan Nhân âu l i?

Sai ng i m i lên trên i n, b o r+ng:

- n th c*a An V ng ta lâu i b) hoang ph , nh s(c c*a Ti n thân Ng S trùng

tu l i, ng i i m i b$t ch c th cúng luôn luôn. V ng ã sai Ma Cô i tìm báo
(c nh ng không g-p c Ng S , thì g-p Công t nên ch a có d p n áp, nay
thân c th y m-t thì Th ng òi V ng lên ch u tr i r i, thôi Công t l i ây
i v%y.

R i l u Thôi V l i #n u ng no say.

93. B0ng th y m t ng i râu dài b ng l n, c m m t t bi u qu mà tâu r+ng:

- Tháng giêng ngày m ng ba, Nhâm Ngao b th n X ng Cu ng ánh ch t.

94. Nghe tâu xong, H%u b o r+ng:

-D ng Quan H%u a Thôi V v tr n.

V cáo t mà v . D ng Quan b o V nh$m m$t ng i lên trên m t chi c qu t, h n m t

kh$c ã n trên núi; D ng Quan Nhân hóa làm dê á, (ng trên núi, ngày nay hãy
còn sau n th Tri u Vi t V ng núi Trâu S n.

95. Sau V v n nhà 5ng Huy n thu%t chuy n cho 5ng Huy n nghe. n ngày m ng
m t tháng tám, V cùng v i Huy n i ch i thì g-p Ma Cô Tiên d$t m t ng i con gái
cho Thôi V , b o em v làm v ch ng, l i cho hòn ng c Long To i, nói ó là ng c
châu, t th tr i t m i khai t ch ã có m t c-p tr ng mái t i Hoàng tr i n
i An truy n làm th b o; trong tr%n ánh Trâu S n, An V ng eo nó mà ch t, ng c
châu d u trong t mà tia sáng chi u th1ng lên tr i. Th i nhà T n, binh h)a liên miên,
nh&ng v%t trân b o u b t cháy; các nhà v ng khí u bi t hòn ng c Long To i còn
ph ng nam. Ng i Tàu em vàng b c g m vóc tr giá tr#m v n tìm mua; V nhân
y i phú.

96. Sau Ma Cô Tiên r c v ch ng Thôi V i không bi t là i âu. Nay gi ng b) hoang

thành b2n th"u, hang thì còn núi Trâu S n. Ng i i g i là Vi t T"nh C ng v%y.

Chú thích
79. Truy n Vi t T"nh có tính ch t tri t lý cao nh t vì v4 l i nh&ng ch-ng ti n c*a tâm
th(c con ng i t x ng cu ng (ch" t bái v%t) qua nh c nh (ch" ý h ) mà lên t i tâm
linh ch" b+ng Thôi V l y c tiên n& v i quà t-ng là Ng c Long To i (xem bài VIII
Vang V ng c*a N c V#n Lang).

Ch& C ng làm liên t ng t i H ng Ph m c u trù, ng i ta c,ng quen g i trì là i

c ng. M0i i c ng l i bao g m m t s ti u ti t kêu là i u m c. Vì th khi c Vi t
T"nh C ng thì nó g i l i c c u c*a H ng Ph m v i L c Th c,ng nh l c Loa
Thành u có liên h ng m s4 bàn trong quy n “S( i p”.

Chú ý t i nét song trùng bi u l Ng c Long To i v n i ôi s ng mái, và khi giao thoa

thì làm ra d ng t ch& ng i c(u.

86. Nh ch& ng i vi t v i b th o trên ch& ngh , nên có s(c c(u thoát. R i c,ng nét
song trùng ó kép lên thành ch& t"nh nhái l i hình chòm sao t"nh (hình v4) ph ng
nam (ng u chòm 7 sao (T"nh, Qu., Li u, Tinh, Tr ng, D c, Ch2n). Nét song trùng
còn hi n ra lá c Si V u (m) vàng mi ng )) n i con r$n dài tr#m th c (Bách Vi t
th r ng). R i các s 3 là nh n ba ngày, ng i hái ã ba n#m. B s hai ba chuy n v%n ê
thành Vi t T"nh C ng, nên cu i truy n gi ng hi n ra cách t ng t.

Có th truy n “Vi t T"nh” c ng i thu l m trích tài li u t quy n Tài Ngu Ký c*a
Tr ng Quân Phòng i T ng, ho-c quy n Nam H i C Tích c*a Ngô L i i Nguyên
nh Lê Quý ôn ghi chú, thì i u ó c,ng không h làm gi m b t giá tr tri t lý c*a câu
chuy n, không nh&ng vì ã c tiêu hóa, nh ng nh t là vì nó ch(ng t) ngu n g c
chung l n lao c*a i chúng Vi t t c mà nh&ng quy n kia c,ng nh “L nh Nam” ã múc
t y. Nên ghi nh%n r+ng hình nh gi ng có tính cách ph c%p thí d , trong Plato c,ng
có truy n tri t gia Thales m i nhìn sao tr#ng mà sa gi ng. Khi nh&ng chuy n có tính
cách ph quát thì nó d thoát kh)i vòng tay c*a s gia vì nó ã trút b) ph m trù th i
không th hi n nhi u i, lúc y nó i vào vòng c*a tri t t(c không xét ngu n g c
t âu, mà xem cái d ng th(c k t tinh n i ó xem nó nói gì. Nó mu n nói lên s pha
c*a t tr i. Không c duy thiên (duy tâm) c,ng không c duy a (duy v%t)
nh ng c n thiên a t ng tham, do con ng i i u ng: v%y li u l ng pha ó là 3
tr i 2 t. Nói tiên thiên thì d nh ng trong th c t thì ó c là m t ngh thu%t cao c
nh ã nói trong bài X( Ngh .

13. TRUY N KIM QUY

97. An D ng V ng n c Au L c là ng i Ba Th c, h Th c, tên Phán, nhân vi c

tiên t c u hôn v i con gái c*a Hùng V ng tên là M N ng không c nên sinh ra
hàm oán; Phán mu n hòan thành ý chí c*a t tiên nên c binh ánh Hùng V ng, di t
n c V#n Lang, c i hi u là Au L c mà , $p thành t Vi t Th ng; thành $p xong
l i s%p. V ng m i l%p àn, trai gi i c u o ba tháng.

98. Ngày m ng b y tháng ba b0ng th y m t ông già theo ph ng tây mà n th1ng c a

thành, v a i v a than r+ng:

- Xây $p thành này thì bao gi cho xong!

V ng r c vào trên i n, l y và khóc r+ng:

- Ta $p thành này ã xong l i , hao t n công s(c mà r i không thành là t i làm sao?

Ông già th a:

- Ngày nào có s( gi Thanh Giang cùng $p v i V ng thì thành y m i xong.

Nói o n cáo t .

99. R ng ngày, V ng (ng c a ông trông ra thì th y m t con rùa vàng theo h ng
ông mà b i l i; rùa (ng trên m-t n c, nói c ti ng ng i, t x ng là Thanh
Giang s( gi , bi t rõ l4 tr i t, âm d ng, qu. th n.

V ng m ng h)i r+ng:

- i u ó ông già ã báo cho ta r i.

Bèn sai l y kim d r c vào trong thành, m i ng i trên i n, h)i vì c gì mà thành

không $p c.

100. Kim Quy nói:

- 3 ây có tinh khí núi sông, con Tiên v ng ph vào báo thù n c, l i có con gà
tr$ng s ng ngàn n#m hóa làm yêu tinh 2n núi Th t Di u, trên núi có con qu., nguyên
tr c là m t nh c công chôn c t ây hóa ra qu.. 3 bên có m t cái quán cho hành
khách qua l i ng* nh ; ch* quán tên là Ng Không, có m t (a con gái và m t con gà
tr$ng là d khí c*a qu. th n. H có ng i khách nào qua l i n y ng* nh thì qu.
tinh hóa ra thiên hình v n tr ng mà gi t h i r t nhi u. Bây gi ta nên b$t con gà tr$ng và
(a con gái c*a ch* quán mà gi t i thì tinh quái s4 h t. Nh ng ch$c là nó l i hóa ra
yêu th , sai chim cú ng%m th bay lên trên cây chiên àn, tâu v i Th ng xin
phá thành y i. Th n này xin c$n cho r i cái th y xu ng, V ng l%p t(c thu l t t t
nhiên thành $p m i xong.

101. Kim Quy bao V ng gi làm khách i ng xin ng* nh trong quán. V ng
Kim Quy trên ng !ng c a.

Ng Không nói:

- Quán này có yêu tinh, êm th ng gi t ng i, Lang Quân không nên l i, v nay tr i

c,ng ch a t i, nên i mau n ch0 khác tránh h a.

V ng c i r+ng:

- Sinh t t i m nh, qu. m mà làm gì, ta không s .

M i ng* l i ó.

102. Trong êm có qu. tinh n ngoài kêu r+ng:

- Ai trong nhà này ph i m c a ra mau.

Kim Quy m$ng r+ng:

- C a óng thì mày làm gì nào?

Qu. tinh phóng h)a tan ra v n tr ng, qu. d * ph ng kh*ng b nh ng r t cu c

c,ng ch1ng vào c nhà.

103. n lúc gà gáy, các qu. u ch y tan, Kim Quy khi n V ng u i theo n núi
Th t Di u, qu. tinh thu v h t c , V ng tr l i quán tr .

104. Sáng ngày, ch* quán em ng i ng n chôn thi th c*a khách ng* l i hôm
qua, th y V ng ng i ó, nói c i nh không có gì c . Quán ch* b c n, vái l y
r+ng:

- Lang quân c nh th t(c là Thánh nhân r i, xin ban linh thu%t c(u sinh linh.

V ng b o:

- Hãy gi t con gà tr$ng c*a mày mà t thì qu. th n tan h t.

Ng Không gi t con gà tr$ng thì (a con gái t nhiên c,ng nhào xu ng ch t. V ng l%p
t(c b o ng i ào núi Th t Di u, c m t nh c khí i c và m t hài c t, sai t tr n
thành tro mà qu#ng ra sông.

105. Lúc b y gi tr i ã g n chi u, V ng cùng Kim Quy leo lên núi Vi t Th ng, qu.
tinh ã hóa ra chim si h u ng%m th bay lên cây chiên àn.

Kim Quy bèn hóa ra m t con chu t mà bò theo sau l ng c$n chân chim; th r i xu ng
t; V ng l%p t(c thu l y thì sâu ã #n h t h n m t n a r i.

T ó, qu. tinh tan h t, không l i phá phách nh x a n&a.

106. An D ng V ng $p thành n a tháng ã xong; thành dài và r ng nghìn tr ng,

xoáy tròn nh hình con c, l i -t tên là thành Th#ng Long (ch$c sai; b n c*a
Despierres ghi là T Long). Ng i nhà ng g i là thành Sát Qu. Lôn b i vì thành r t
cao l n.

107. Kim Quy l iv iV ng ba n#m r i t v ; V ng b o r+ng:

- Nh n c*a ng i, thành ã v&ng ch$c, n u nh có vi c ngoài thì l y gì mà ch ng

gi&?

Kim Quy th a:

- Qu c tu o n, xã t$c an nguy là v%n c*a tr i, nh ng ng i bi t tu (c thì có th lâu

dài c, V ng ã có lòng c nguy n thì tôi âu dám ti c.
M i c i cái móng chân a cho V ng và nói:

- Th n ho-c gi-c có n thì dùng móng này làm máy n), em ra mà ánh gi-c thì không
có gì áng lo.

Nói o n tr v ông H i.

108. V ng khi n b y tôi là Cao L0 làm n), l y móng này làm máy, hi u là Linh Quang
Kim Tr o Th n N0; sau Tri u à em quân n xâm l#ng, cùng V ng giao chi n;
V ng dùng th n n0 mà b$n, quân Tri u à thua ch y, óng n núi Trâu S n, i
lu v i V ng. Tri u à bi t V ng có n) th n nên không dám tái chi n m i khi n s(
th"nh hòa. V ng m ng, c$t t sông Ti u Giang tr v ph ng B$c cho Tri u à cai tr ,
tr v ph ng Nam thì do V ng cai tr (nay là sông Nguy t (c).

109. Ch a c bao lâu, à sai con vào túc v c u hôn v i con gái V ng là M Châu;
V ng b t ý không ng gian k c*a cha con Tri u à; Tr ng Thu. d0 M Châu tr m l y
n) th n cho xem, r i lén làm n) khác i l y vu t rùa gi u i, nói d i v i M Châu là tr
v B$c th#m cha m/.

110. Nhân ó nói r+ng:

- Tình phu ph thì không n! quên, mà n ph t c,ng không nên b), ta nay v th#m
cha m/ mà v n nh t hai n c th t hòa, Nam B$c cách bi t, ta tr l i tìm nàng thì nàng
l y v%t gì mà làm gi u cho ta bi t.

M Châu nói:

- Thi p là nhi n& g-p ph i b c phân ly th c khó th$ng c tình c m; thi p có chi c
n m g m lông ng0ng th ng mang trên ng i, n lúc y thì thi p l y lông ng0ng mà
r i các ngã ba ch" cho chàng bi t ch0 thi p mà n c(u.

111. Tr ng Thu. t t , c$p n) mà v báo cáo v i Tri u à, à c n) r t m ng li n

phát binh ánh V ng; V ng không lo phòng b , m i ánh c vây, c i r+ng:

- à không s n th n c*a ta sao?

n lúc quân Tri u à ti n b(c, V ng m i xách n) ra b$n thì th n c ã m t; quân

ch y tan lo n.

112. V ng ch M Châu lên ng a ch y v h ng Nam, n b bi n, cùng ng,

không có thuy n sang ngang, V ng hét l n lên r+ng:

- Tr i m t ta hay sao? Giang s( âu mau n c(u ta.

Kim Quy n i lên trên m-t n c, m$ng r+ng:

- Ng i c!i ng a sau l ng là gi-c ó, hãy gi t nó ta m i c(u.

V ng bèn tu t g mg chém M Châu.

M Châu ng a m-t lên tr i mà c u xin:

- Thi p là con gái, n u có lòng ph n ngh ch m u h i n ph thân th i ch t hóa thành

b i tr n, b+ng nh m t ni m trung tín, b ng i ph"nh ph th i hóa làm ng c châu
r a cái thù nh c nhã này.

113. M Châu ch t b bi n, máu ch y trên n c, hàu h n #n vào lòng hóa thành

minh châu.

114. V ng c m s ng v#n tê b y t c, Kim Quy r4 n c d n V ng vào bi n, i truy n

t i núi M D , làng Cao Xá, châu Di n t(c là ch0 ó v%y.

115. Quân Tri u à n ch0 y không th y gì h t, ch" th y t thi c*a M Châu; Tr ng

Thu. ôm thây nàng mà v chôn Loa Thành, hóa làm ng c th ch. Tr ng Thu. th ng
c m vô cùng, th y là nh&ng ch0 trang i m hay t$m g i c*a M Châu, t ng nh n
hình dung c*a nàng bèn nh y xu ng gi ng mà ch t. Sau này, ai c Ng c Châu
ông H i, càng múc n c gi ng y mà r a thì s$c ng c càng thêm r c r!. Nhân tránh
tên M Châu nên g i ng c châu là i C u, Ti u C u v%y.

Chú thích

97. Truy n Kim Quy c,ng hàm ng tri t lý cao , mà k t h%u cách bi át nh t, nh ng bi
át mà ng th i c,ng là bi tráng v i c u k t có h%u m-c d u là h%u mông lung bí 2n,
nh ng có th hi u vì nó -t li n sau truy n Vi t T"nh C ng.

14. TRUY N MAN N NG

116. Th i Hi n nhà Hán, quan Thái thú tên là S Nhi p $p thành phía Nam sông
Bình Giang (nay là thành phía Nam sông Thiên (c). 7 ph ng Nam có m t ngôi chùa
g i là chùa Phúc Nham, có m t nhà s t ph ng Tây n, hi u là Già-La- -Lê, tr trì
chùa y, hay làm phép (ng m t chân; trai gái, tr' tín m , kính ph ng tôn hi u làm
Tôn s , ai n y u c u h c o Ph%t.

117. Lúc b y gi có m t ng i con gái tên là Man N ng, cha m/ u ã m t, nhà

nghèo kh nh ng c,ng d c lòng c u o, ch" vì nói ng ng, khó t ng kinh chung v i m i
ng i nên th ng sau b p giã g o nh-t rau, lo vi c n u th i cung d !ng các s
trong chùa và h c gi b n ph ng n h c o.

118. Kho ng tr i tháng n#m, êm l i ng$n ng*i, Man N ng v i vã lo th i n u cho xong.

Nàng n u ã xong xuôi, nh ng các s còn t ng kinh ch a ngh" #n cháo; Man N ng
ng i ch , ng* g%t ng ch c a không ng quên l ng n+m ng* say. n khi t#ng
t ng ni m xong, ai v phòng n y thì Man N ng còn n+m c a; nhà s -Lê b c
ngang trên mình nàng, Man N ng h n nhiên tâm ng, t ó có thai. Trong kho ng
c ba b n tháng, Man N ng l y làm x u h b) i, nhà s -Lê c,ng tránh i n
chùa ng ba u sông mà .
119. Mãn nguy t, Man N ng sinh c m t (a con gái và tìm nhà s giao l i.
êm khuya, nhà s -Lê n d i cây a ngã ba u sông mà -t (a con gái và
nói:

- Ta g i Ph%t t này cho mày, mày gi& l y, sau c thành Ph%t o.

120. S -Lê và Man N ng t bi t nhau mà i. -Lê cho nàng m t chi c g%y và

b o r+ng:

- Ta cho em cái g%y này mà em v , h g-p n#m nào tr i i h n thì l y g%y v2y v2y
d i t t nhiên có n c ch y ra c(u ng i ta.

Man N ng c m g%y tr v , l i chùa nh tr c; g-p n#m tr i h n, nàng l%y g%y v2y

trên t, t nhiên có n c su i ch y ra ào ào, dân chúng c nh v r t nhi u.

121. Khi Man N ng ã h n tám m i tu i thì b t cây a b l%t trôi n tr c bên

chùa, quanh qu2n ó không trôi i; ng i ó ua nhau b a c*i thì búa rìu u b
gãy m' h t; làng xóm r* nhau ba tr#m ng i n kéo c,ng không chuy n ng.

122. G-p Man N ng xu ng b n r a tay, nàng kh4 l y tay kéo th , cây l%p t(c chuy n
ng trôi vào, ai n y kinh d , v i b o Man N ng kéo th1ng lên b , khi n th m c tr
làm b n pho t ng Ph%t; k p lúc 4o n gi&a cây, ch0 gi u ng i con gái thì ch0 y ã
hóa thành m t phi n á r t c(ng; ng i th 4o úng vào ch0 ó thì rìu búa m' h t,
m i l y phi n á ném xu ng gi&a sông; phi n á phóng xu t h)a quang, gi lâu m i
chìm xu ng n c; các ng i th u ch t h t. M i ng i u xin nh Man N ng van
vái m n k' chài l-n xu ng n c v t lên, r c vào i n Ph%t, l y vàng tô lên mà ph ng
th .

123. S -Lê m i -t tên cho b n pho t ng Ph%p là: Pháp Vân, Pháp V,, Pháp Lôi
và Pháp i n. Già tr' gái trai b n ph ng th ng nhóm h p chùa này ch i ùa ca
múa, g i là h i t$m Ph%t, n nay ang còn v%y.

Chú thích

116. Truy n Man N ng tr c chúng tôi tính b), nh ng vì ã c thâu nh%n vào sách
nên xin gi& l i, vì nó nói lên s(c m nh chuy n hóa c*a Vi t Lý bi n Kim Ph%t Tây Trúc
ra M c Ph%t ông Ph ng. Bi n tam b o Ph%t, Pháp T#ng ra Giác, Chính, Tính (xem
l i bài VIII Vang V ng c*a n c V#n Lang). Xem nh&ng s Tây Ph ng 4, 8 b tràn
ng%p b i các s Vi t 2, 3 (300), 5 làm liên t ng t i v ông C n là g u 4 chân i ra 3
chân. Nhà Chu ban u úc "nh 4 chân, sau úc 3 chân c,ng là ti n trình t Tây sang
ông.

15. TRUY N NÚI T N VIÊN

theo b n d ch c a Lê H u M c
124. Núi T n Viên phía tây kinh thành n c Nam Vi t, núi (ng cao th1ng nh hình
m t cái l ng nên -t tên nh v%y.

125. X a kia vua L c Long c i nàng Âu C , sinh c m t b c tr#m tr(ng, Long

Quân em n#m m i trai v bi n, n#m m i trai theo m/ v núi, phân tr thiên h , hi u
là Hùng V ng; T n Viên S n i V ng là m t ng i con trong s n#m m i trai chia
v ó.

126. V ng t h i qu c do c a bi n Th n Phù mà v , tìm m t n i cao ráo thanh u, dân

t c thu n h%u mà , m i chèo thuy n t sông Cái n làng Long %u thành Long Biên,
toan muôn l u l i ó nh ng còn ý gì b t mãn, nên sau l i chèo thuy n t sông Linh
Giang i lên n làng Phiên Tân b sông Phúc L c.

127. V ng trông th y núi T n Viên tú l , ba hòn s$p hàng (ng, nghi m nhi6n nh v4;
dân d i núi, t c chu ng t phác. V ng khi y m t con ng th1ng nh dây àn
t làng Phiên Tân mà n bên núi T n Viên, i n Uyên ông, l i i n Nham Tuy n
là ch0 ngu n khác, r i i lên núi Th ch Bàn u non Vân M ng mà ; ho-c có khi ch i
sông Chi t Giang xem cá, phàm kinh qua ng thôn u xây n v, làm n i
ngh" ng i. Nhân nh&ng v t chân y, ng i i sau l%p n th ph ng, h n thì o, l t
thì c u, ng h)a tai, ng#n i h n mau h n ti ng vang, c c k linh (ng. L i g-p ngày
tr i trong sáng nh có hình tr ng cái tàn ph t ph i trên hang núi, nh&ng dân làng ph
c%n u b o là s n th n xu t hi n.

128. Cao Bi n nhà ng An Nam mu n y m linh tích các n i danh th$ng m i m

b ng m i b y ng i, t t c u là con gái ch a ch ng, b) ru t i, l y c) chi n vào
ru t, cho m-c áo xiêm ngôi trên gh ., dùng trâu bò mà t , nh+m lúc nào th y c
ng th i l y g m chém i. Phàm mu n ánh l a các th n u dùng thu%t y. Cao
Bi n th ng l y thu%t y trêu th n núi T n Viên thì th y V ng c!i ng a tr$ng (ng
trên mây, kh c nh mà i. Cao Bi n than r+ng:

- Linh khí Nam ph ng ch a th tr$c l ng c, v ng khí âu khá di t c, uy linh

hi n (ng là th .

129. T c truy n V ng và Thu. Tinh cùng c i con gái Hùng V ng là M N ng:

V ng * l c i em n tr c; Hùng V ng g cho; V ng r c v v trên núi
T n Viên. Thu. Tinh n sau m i hàm oán, em c loài thu. t c ánh V ng o t
M N ng l i. V ng bèn dùng l i s$t ch-n ngang sông T Liêm tr n át. Thu.
Tinh kh i riêng m t con sông nh) t sông Lý Nhân ra sông Hát vào sông à ánh
sau l ng núi T n Viên. L i m thêm m t l i nh) t Tích Giang i n tr c núi T n
Viên, tr i qua các làng Cam Giá, ông Lâu, Th ch Kê, Ma Xá, D c Giang, xói l thành
v ng sâu thông loài thu. t c, th ng l i n i c n gió m a mù m t, dâng n c lên
ánh V ng. Nhân dân núi u ch' tre an làm rào th a che !, ánh tr ng, giã
g o, reo hò c(u, m0i khi th y rác rêu trôi ngoài rào th a thì b$n trùng ch t h t hi n
thành hình tr ng giao long, cá tr ch trôi y sông ngòi. Qu n chúng thu. t c b thua tr
v , lòng v n ch a nguôi nên th ng n kho ng thàng tám, tháng chín có nhi u tr%n
l t, mùa màng b h i, dân d i núi ch u thi t h n âu h t, n nay v n còn.

130. Ng i i u b o Thu. Tinh, S n Tinh uc i v v%y ó.

Chú thích
Truy n này nói lên s v&ng b n c*a Vi t lý s4 i i còn ó không ai y m c.
Nh&ng ng i ang c công vùi l p nó i nh Vi t c ng ang làm s4 b nh vào m-t nh
Cao Bi n. N n minh tri t ó xây trên s 3 “Tam S n La V ”, iv i sông Nh Hà làm ta
liên t ng t i c c u tam l !ng (2-3). Nh t là khi ta ngó l i c,ng chính th n T n Viên
nh%n c sách c 3 trang mà l i ch" dùng có 2 trang h)a m c (2-3) nh ã nói n i
khác.

TRUY N NÚI T N VIÊN

Núi T n Viên phía tây kinh thành Th#ng Long n c Nam Vi t. Núi cao m t v n hai
nghìn ba tr#m tr ng, chu vi chín v n tám nghìn sáu tr#m tr ng. Ba núi (ng x p
hàng, "nh tròn nh cái tán cho nên có tên y. Theo sách Ai Giao Châu t c*a ng
T#ng thì i v ng núi này là S n Tinh h Nguy n, vô cùng linh (ng. Khi h n hán, lúc
l tl ic u o phòng tai tr ho n l%p t(c có (ng nghi m. K' th cúng h t lòng thành
kính. Th ng th ng, vào nh&ng ngày quang ãng nh có bóng c xí th p thoáng
trong hang núi. Dân trong vùng nói r+ng ó là S n th n hi n hi n.

Khi Cao Bi n nhà ng An Nam, mu n y m nh&ng n i linh tích bèn m b ng con

gái ch a ch ng m i b y tu i, v(t ru t i, nh i c) b c vào b ng, m-c qu n áo vào, r i
-t ng i trên ngai, t b+ng trâu bò, h th y c ng thì vung ki m mà chém u. Phàm
mu n ánh l a các th n u dùng thu%t ó. Bi n em thu%t ó ti n i v ng núi
T n Viên, th y V ng c !i ng a tr$ng trên mây, nh n c b t mà b) i. Bi n than
r+ng: “Linh khí ph ng Nam không th l ng c. V ng khí i nào h t c”.
S linh (ng ã hi n hi n ra nh v%y ó.

X a kia i v ng trông th y phong c nh núi T n Viên /p 4 bèn làm m t con ng

t b n B ch Phiên i lên phía nam núi T n Viên, qua ng An V , các ng n lu n l ch
su i u d ng i n ngh" ng i. R i l i i qua ria núi n ch)m núi có mây che thì nh
c ó. ôi lúc rong ch i trên sông Ti u Hoàng giang xem ánh cá, phàm i qua các
làng xóm u d ng i n ngh" ng i. V sau, nhân dân theo d u v t các i n ó mà
l%p n mi u th cúng.

L i theo truy n c, sách Giao Châu ký c*a L0 Công, t ng truy n r+ng i v ng

S n Tinh h Nguy n, cùng vui v i loài thu. t c t Gia Ninh, huy n Phong Châu. Th i
vua Chu Noãn V ng, vua Hùng V ng th( 18 n t Vi t Trì, châu Phong, l y
qu c hi u là V#n Lang. Vua có ng i con gái tên là M N ng (cháu gái 27 i c*a
Th n Nông) có s$c /p; Th c V ng Phán c u hôn, nhà vua không b+ng lòng, mu n
ch n r hi n.

M y hôm sau, b0ng th y hai ng i, m t ng i x ng là S n Tinh, m t ng i x ng là

Thu. Tinh n c u hôn. Hùng V ng truy n t" thí pháp thu%t. S n Tinh ch" núi, núi
l , ra vào trong á không có gì tr ng i. Thu. Tinh l y n c phun lên không bi n thành
mây m a. Vua nói: “Hai v u có phép th n thông, nh ng ta ch" có m t con gái, v%y ai
mang sính l t i tr c, ta kh$c g cho”. Sáng hôm sau, S n Tinh mang ng c quý, vàng
b c, s n c m, dã thú… các l v%t n ti n vua y cho.

Thu. Tinh n sau, không th y M N ng, c gi%n em loài thu. t c nh ánh c p

l i. V ng l y l i s$t ng#n ngang sông huy n T Liêm. Thu. Tinh bèn m m t d i
sông Ti u Hoàng Giang t Lý Nhân ra Hát Giang, vào sông à Giang ánh %p sau
l ng núi T n Viên. L i m ngách sông Ti u Tích Giang h ng v tr c núi T n Viên, i
qua Cam Giá, Xa Lâu, C Hào, Ma Sá (1) kho ng ven sông ánh s t thành cái v,ng
l n m l i i cho quân thu. t c. Th ng làm m a gió m t mù, dâng n c lên ánh
V ng. Dân trên núi th y th bèn d ng m t hàng rào ón !, ánh tr ng gõ c i(2),
hò reo c(u vi n. Th y c*i cành trôi bên ngoài hàng rào bèn b$n, thu. t c ch t bi n
thành xác ba ba thu ng lu ng trôi t$c c khúc sông.

Hàng n#m vào kho ng tháng b y, tháng tám v n th ng nh v%y. Dân vùng chân núi
hay b gió to n c l n, lúa má thi t h i c . Ng i i t ng truy n r+ng ó là S n Tinh
và Thu. Tinh tranh nhau l y M N ng (3).

i v ng c bí quy t tr ng sinh c*a th n tiên nên r t hi n linh, ó là v nh t

phúc th n c*a n c i Vi t v%y.

Quan Hàm lâm h c s tri u Tr n là Nguy n S C i chinh tây vào bái y t, có bài th
r+ng:

S n t thiên cao th n t i linh,

Tâm quynh tài kh u d v#n thanh.

M N ng di c h&u hi n linh tr(.

Th v th sinh b o th hành.

(Ngh a là: Núi cao nh tr i, th n r t thiêng. C a lòng v a gõ ã nghe ti ng. M N ng

n u có, tài hi n linh, hãy phù h chuy n i c*a k' th sinh này.)

3 cu i truy n v sau có thêm m t o n:

Theo sách Th Pháp t%p thì x a kia L c Long Quân và Au C sinh m t b c tr#m tr(ng.
M0i tr(ng n ra m t ng i con trai. Long Quân em n#m m i con v d i bi n. N#m
m i con cùng v i Au C phân nhau tr thiên h , hi u là Hùng V ng. Mà i v ng
núi T n Viên chính là m t trong n#m m i ng i con i xu ng bi n không ph i là h o
khí c*a núi t nên.


V ng t h i qu c qua c a b Th n Phù tr v , tìm n i t thanh u, dân t c ôn h%u
ch t phác mà . i men theo sông Cái n t Long 0, th( n Tr n Tr ch, nh l i,
nh ng không v a ý. Bèn b) i, men sông Lô Giang, ng c lên t i b Phúc L c Giang,
(ng bên b trông th y núi T n Viên cao vút /p 4, ba ng n núi (ng x p hàng,
nghi m nhiên nh tranh v4. L i thêm dân d i núi có t c m trâu, n u r u hàng
ngày #n u ng, ca v nh ngâm nga, th c là ch t phác. V ng bèn làm m t con ng
th1ng nh s i dây t B ch Phiên Tân lên th1ng phía nam núi T n Viên, t i ng An
Uyên(4) l%p i n ngh" ng i(5).

Chú thích:

B n A.750 chép: “… n Cam Giá, ông Lâu, C Hi u, Ma Sá”. B n A.1752 chép: “…

l i m ngách sông Ti u Chi t Giang ch y v phía tr c núi T n Viên, t i Cam Giá, Xa
Lâu, C Hi u, Ma Sá, L c S n thì ánh s t thành v,ng”.

B n A.1200 chép: “… ánh tr ng báo cho nhau bi t.”

B n A.1200 chép: “… tranh l y M N ng”. B n chính A.33 chép nh m là Man N ng,

chúng tôi ch&a l i là M N ng cho úng.

B n A.1752 chép: “… i t i Ngô ng, l%p i n ngh" ng i.” B n A. 2107 và b n

A.750 chép: “… i t i V ng…”

Theo các b n A.1752 và A.750 thì o n cu i này t câu: “X a L c Long Quân và Au

C sinh ra m t b c tr#m tr(ng…” cho t i h t cx p u truy n, sau câu: “… ba núi
(ng x p hàng, "nh tròn nh cái tán cho nên có tên y”.

20. TRUY N TH N NÚI NG C

Th n núi ng C v n là linh th n th ng 1ng n c ta. Núi xã Trì Nê th ng,

huy n Yên nh (1). Khi Lý Thái Tông còn là thái t i ánh Chiêm Thành t i Tr ng
Châu, êm quá canh ba m ng th y m t d nhân m-c giáp ph c, t x ng là th n nghe
vua Nam chinh xinh theo quân vua l%p chi n công. Vua nh rõ nh&ng l i nói chuy n
trong m ng.

Kíp khi th$ng tr%n tr v l%p n tôn th , t i Kinh s l i bói t l%p n. Th n thác m ng
xin mé h&u trong thành, g n chùa thánh ch*. Khi Thái T b#ng hà, ba V ng làm
ph n. Tr c hôm ó, th n l i thác m ng cho Thái Tông b o ph i phòng. M ng qu
nghi m. Vua bèn ra chi u phong v ng t c, d ng mi u th , l%p làm thiên h minh
ch*.

Th i Tr n c phong làm Minh linh C m(ng B o h u iv ng ( n mé trái Kinh,
g n chùa T An).

Chú thích:

(1) D ch theo b n A.1752

TRUY N HAI BÀ TR NG

Theo sách S Ký thì hai bà Tr ng v n dòng h Hùng (1) ch tên là Tr$c, em tên là Nh ,
ng i huy n Mê Linh, t Phong Châu, con gái quan Hùng t ng t Giao Châu (2).
X a Tr$c l y Thi Sách ng i huy n Chu Diên (3). Bà r t có ti t ngh a, tính khí hùng
d,ng, có trí quy t oán sáng su t…

Th i y, Tô nh Giao Châu r t tham b o, nhân dân r t kh s . Tr$c thù nh gi t

ch ng mình, bèn cùng em là Nh d y binh ánh nh, vây hãm Giao Châu; các qu%n
C u Chân, Nh%t Nam, H p Ph u h ng (ng, hai ch em bèn bình nh c sáu
m i l#m thành L nh Ngo i (4) t l%p làm vua, m i x ng là Tr ng, óng ô thành Ô
Diên.

Tô nh ch y v Nam H i, Hán Quang V, nghe tin, bi m Tô nh v qu%n m Nh (5)

sai t ng là b n Mã Vi n và L u Long sang thay. Quân ch n Lãng B c, bà ch ng
c . Qua n#m, bà th y binh th Mã Vi n c ng th nh, t l ng s(c quân mình ô h p, s
không ch ng n i, bèn lui v gi& t C m Khê. Vi n em quân n ánh, b h bà Tr ng
u b) ch y. Bà th cô, b h i trong tr%n. Có ch0 nói r+ng bà lên núi Hy S n r i không
bi t i âu m t (6).

Ng i trong châu th ng c m, l%p mi u c a sông Hát Giang ph ng th . Phàm

nh&ng ng i g-p tai h a t i c u o u (ng nghi m. Th i Lý Anh Tông g-p i h n,
vua sai C m T nh thi n s c u m a. M t hôm m a xu ng, mát l nh th u ng i (7). Vua
m ng, ra xem, t nhiên ng* thi p i, m ng th y hai ng i con gái i m, phù dung,
m-c áo xanh, th$t l ng ), c !i ng a s$t theo gió l t qua. Vua l y làm l bèn h)i. Hai
ng i tr l i r+ng: “Chúng ta là hai ch em h Tr ng vâng m nh Th ng làm ra
m a”. Vua mu n h)i thêm c-n k4. Hai ng i bèn gi tay ng#n l i. Vua t"nh m ng, c m
kích, ra l nh tu s a n, em l n dâng. V sau hai bà l i thác m ng cho vua xin l%p
n bãi ng Nhân(8). Vua nghe theo, phong làm Trinh linh nh phu nhân. Tri u Tr n
l i gia phong cho m t là Hi n li t ch th$ng thu n b o thu%n. Cho n nay v n c
bao phong i i, l a h ng không d(t.

Chú thích:

B n A.1200 chép: “Hai Bà Tr ng v n dòng h L c”.

B n A.1200 chép: “con gái L c t ng t Giao Châu”.

B n A.1200: “Tr$c l y T Sách ng i huy n Chu Diên…”

B n A.1200: “… giành c c*a nh 56 thành L nh Nam…”

B n A.1200: “… bi m Tô nh v qu%n m Châu”. ( m Châu, c,ng nh m Nh ,

tên m t qu%n o H i Nam, Trung Qu c)

Truy n thuy t dân gian th ng cho r+ng Hai Bà ã bay lên tr i ch( không cho r+ng Hai
Bà b gi-c gi t. Núi Hy S n có l4 là núi Hy C ng, n i có n Hùng hi u nay (Phú Th ).

B n A.1200 chép: “… êm hôm y m a to gió l n, n c lên kinh ng i, vua vui m ng

ra nhìn, h t nhiên ng* say…”

B n A.1200 chép: “… C Lai”.

TRUY N SÔNG TÔ L CH (1)

N#m Hàm Thông th( 6 (2), vua ng Ý Tông sai Cao Bi n làm ô h t ng quân,
em binh ánh quân Nam Chi u. Lúc Bi n tr v , nhà vua -t T nh h i quân thành
L nh Nam, cho Bi n làm ti t s( (3). Bi n thông hi u thiên v#n a lý, xem hình th t
mà xây thành i La phía tây Lô Giang, chu vi 30 d-m (4) . Có dòng sông con t
Lô Giang ch y vào phía Tây b$c, cu n quanh phía nam, ôm l y thành i La r i l i nh%p
vào sông cái.

H i ó ang gi&a tháng sáu, n c m a lên cao Bi n c !i thuy n nh/ thu%n dòng vào
sông con, i kho ng m t d-m b0ng th y m t c già râu tóc b c ph , dung m o d k ,
t$m gi&a dòng sông, c i nói h n h . Bi n h)i h tên. áp: ta h Tô tên L ch. Bi n l i
h)i: nhà âu? áp: nhà trong sông này. D(t l i, l y tay %p n c b$n tung mù m t,
b0ng nhiên không th y âu n&a. Bi n bi t là th n, bèn -t tên sông là Tô L ch.

M t bu i s m khác, Bi n ra (ng b sông Lô Giang, phía ông thành i La, th y

m t tr%n gió l n n i lên, sóng n c cu n cu n, mây trôi mù m t, có m t d nhân (ng
trên m-t n c, cao h n hai tr ng, mình m-c áo vàng, u i m, tím, tay c m h t
vàng r c r! m t quãng tr i, ch%p ch n lên xu ng trong kho ng không(5). M-t tr i cao
ba con sào, khí mây hãy còn ch a tan (6), Bi n r t kinh d , mu n y m th n. êm n+m
m ng th y th n t i nói r+ng: “Ch y m ta, ta là tinh Long 0, (ng u các a linh,
ông xây thành ây, ta ch a c g-p, cho nên t i xem ó thôi, ta có s gì bùa phép?”
Bi n kinh hãi.

Sáng hôm sau, Bi n l%p àn ni m chú, l y kim ng thi t phù y m (7). êm hôm y,
s m ng m m, gió m a d%m d%t, t tr i u ám, th n t ng hò reo, kinh thiên ng
a. Trong kho nh kh$c, kim ng thi t phù b%t ra kh)i t, bi n thành tro, bay tan trên
không. Bi n càng kinh hãi, than r+ng: “X( này có th n linh d , lâu t t chu c l y tai v ”
(8). Sau Ý Tông tri u Bi n v , qu nhiên Bi n b gi t và Cao Tàm c c sang thay
(9).

Chú thích:

(1) V chuy n này, b n A.2107 và b n A.750 m u nh sau: “N c ta có ng i h

Tô tên L ch x a s ng Long 0, nay là mé ven sông, ba i nhân nh ng mà s ng
chung v i nhau. iT n c c làm ch(c hi u liêm, c$m c tr c c ng xóm, vì v%y
ng i i bèn g i xóm y là xóm Tô L ch.

i ng M c Tông, Lý Nguyên Gia làm quan ô h , gi& t Long Biên. Lý cho r+ng
phía b$c thành có dòng n c ch y ng c, s dân hay sinh lòng ph n ngh ch nên ch n
t khác nh chuy n La Thành sang b sông Tô L ch, bèn kh2n m i Tô L ch làm th n
ch* gi& thành r i xin l%p n th cúng. N a êm, Nguyên Gia n+m m ng th y th n t i
nói r+ng: “Ta vâng l nh s( quân làm ch* thành này, n u nh ta có th giáo hóa c
dân chúng trong thành tr nên có trung hi u thì xin hãy l%p n th ”. Nguyên Gia xin
vâng. T ó, dân không có lòng ph n ngh ch. Lý bèn xây thành nh) , l i l%p n th
ph ng. Th n chính là v i v ng c*a c qu c gia v%y. Lý v a xây xong thành thì có v
quan b2m r+ng: “Ông không th * s(c xây thành l n. 50 n#m sau $t có ng i h Cao
nh ô, xây ph* ây. T i n#m Hàm Thông i ng Ý Tông, quân Nam Chi u làm
lo n. Vua ng sai Cao Bi n sang d/p, -t ra quân T nh H i, sai Bi n làm ô h s(.
Bi n x ng v ng, óng quân trong ph*…” (t ây tr xu ng chép gi ng b n A.33).

(2) B n A.1752 và A.750 chép: “N#m Hàm Thông th( ba…”

(3) B n A.1300 chép: “… sai Cao Bi n làm quan ô h t Giao Châu em quân ánh
Nam Chi u, l i -t T nh H i quân An Nam thành, c Bi n làm ti t s(”.

(4) B n A.1300 và b n A.750 chép: “… chu vi 3.000 b …”. B n A.2107 chép: “… chu vi
8000 b ”.

(5) Các b n A.2107 và A.1752: “lên xu ng trên không, lúc 2n lúc hi n”.

(6) Các b n A.1300 và A.2107: “khi mây ch a tan mà bóng dáng v n còn”.

(7) Các b n A.2107, A.1300, A.1752 chép: “ c phù chú su t ba ngày ba êm, l i chôn
bùa y m”.


(8) Các b n A.1300, A.1752 chép: “… lâu t t chu c l y tai v , ta ph i mau mau tr v
ph ng B$c”. B n A.2107 chép: “Bi n r t kinh s , than r+ng: “3 x( này có v th n linh
thiêng, ta nên tr v ph ng B$c, ch nên lâu mà chu c l y h%u h a”. T ó, Cao
Bi n có lòng mu n tr v ph ng B$c, sau cúng t mà tôn th n làm ô ph* thành
hoàng. Sau Ý Tông tri u Bi n v , Bi n qu nhiên b gi t, Ý Tông sai Tàm sang thay. Sau
này Lý Thái T d i ô, th n thác m ng chúc m ng nhà vua. Vua l y làm l , bèn h)i.
Th n tâu tên h . Vua h)i: “Th n có th b o h c sinh linh trong 100 n#m không?
áp: “Mong thánh th ng c nghi p dài lâu ngàn v n n#m, th n c,ng nh v%y mà c
h ng h ng h)a ngàn n#m”. Vua t"nh d%y, sai quan trung s( ti n r u, phong làm ô
qu c thành hoàng i v ng. Tri u Tr n l i phong làm B o qu c nh bang i v ng.
n th -t ph ng ông Tác, huy n Th X ng (nay khu Nhà Th L n, Hà N i).

(9) Sách Vi t i n U Linh chép truy n Tô L ch và truy n Th n chính khí Long 0, và coi
hai nhân v%t Tô L ch và th n Long 0 là hai v th n khác nhau. 3 ây l i ng hóa làm
m t.

TRUY N V TH N NÚI H NG L NH

Núi H ng L nh o Ngh An. X a huy n La S n có b n ng i n c*i trong núi

th y m t cái h , trong h có m t m nhân r t /p ang t$m trên m t t ng á b+ng
ph1ng. M nhân trông th y b n ng i thì nh y xu ng h .

B0ng có m t con ba ba l n n i trên m-t n c, b n ng i kinh hãi bèn hái nh&ng qu

quý trên h mà i. i su t ngày không ti n c b c nào, b0ng th y m t d nhân n
nói r+ng: “V(t nh&ng qu quý i thì m i có th ra kh)i ch n này, n u v c t i nhà thì
ch có ti t l chuy n trong núi cho ai h t”. V sau có ng i ti t l chuy n, h c máu mà
ch t.

n i Thánh Tông hoàng tri u ta(1), vua t i núi này, c$m bi n trên núi. Núi có
chín m i ng n. T nh không th y h , ch" nghe nh có ti ng sóng v0. Tr i l%p t(c
m a. Th y th n r t là linh (ng, nhà vua ban phong cho i n l , n nay ng i i v n
còn k l i chuy n x a. N i ó là núi H ng L nh thu c huy n Nghi Xuân và Can L c (Hà
T nh).

Chú thích:

(1) Ch a rõ vua Thánh Tông i Lý, vua Thánh Tông i Tr n hay vua Thánh Tông i
Lê. Có l4 là i Lê.

TRUY N HAI V TH N LONG NHÃN, NH NGUY T

N#m Thiên Phúc nguyên niên i Lê i Hành, T ng Thái T sai b n t ng quân H u

Nhân B o, Tôn Toàn H ng c t quân xâm l c ph ng Nam. n sông i Than, Lê
i Hành và t ng quân Ph m C L ng kéo quân t i sông L0 c ch, hai bên i
lu cùng c m c v i nhau.

i Hành m ng th y hai anh th n nhân trên sông vái mà nói r+ng: “Anh em th n, m t
tên là Tr ng H ng, m t tên là Tr ng Hát, x a kia theo Tri u Vi t V ng c m quân
chinh ph t ngh ch t-c mà l y c thiên h . V sau Tri u Vi t V ng m t n c, Lý
Nam tri u hai anh em th n v . B n th n vì ngh a không th theo c, u ng thu c
c mà t t . Th ng th ng anh em th n có công, l i khen vì trung ngh a m t lòng,
m i phong làm quan t ng trong hàng các th n linh, th ng l nh âm binh. Nay quân
T ng ph m cõi, làm kh sinh linh n c ta, cho nên anh em th n n y t ki n, xin
nguy n cùng nhà vua ánh gi-c c(u sinh linh.”

Vua gi%t mình t"nh d%y, m ng r! mà b o c%n th n r+ng: “Th này là có th n nhân giúp
ta r i v%y”. Bèn l%p t(c t h ng tr c thuy n ng mà kh n r+ng: “N u th n nhân có
th giúp ta làm nên công nghi p này, thì xin bao phong c huy t th c muôn i”.
o n gi t súc v%t t l , t m, áo, voi ng a gi y, ti n gi y.

êm y i Hành m ng th y hai th n nhân m-c m, áo vua ban n bái t . êm sau l i

th y m t ng i d n oàn âm binh áo tr$ng, t phía Nam sông Bình Giang mà t i, m t
ng i d n oàn âm binh áo ) t phía B$c sông Nh Nguy t mà l i, cùng xông vào tr i
gi-c mà ánh. Canh ba êm ba m i tháng m i, tr i t i en, m a to gió l n ùng
ùng. Quân T ng kinh hoàng. Th n nhân tàng hình trên không, l n ti ng ngâm r+ng:

Nam qu c s n hà Nam c

Hoàng thiên d nh t i thiên th .

Nh hà B$c L0 lai xâm l c.

B ch nh%n phiên thành phá trúc d (1).

Quân T ng nghe th y, xéo p vào nhau mà ch y tan, l m ghét l n nhau, ai lo ch y

thoát thân ng i y, b b$t không bi t bao nhiêu mà k . Quân T ng i b i mà v . i
Hành tr v #n m ng, phong th ng công th n, truy phong cho hai v th n nhân, m t là
Tinh M n i v ng (2), l%p mi u th t i ngã ba sông Long Nhãn, sai dân Long Nhãn,
sông Bình Giang ph ng th , m t là Kh c M n (3) i v ng l%p mi u ngã ba sông
Nh Nguy t, sai dân b sông Nh Nguy t ph ng th , h ng huy t th c i i, nay
v n còn là phúc th n (4).


Chú thích:

V truy n này, b n A.750 m u nh sau:

“Tr ng t ng quân là ng i th i Tri u Vi t V ng, anh tên H ng, em tên Hát u là

danh t ng c*a Tri u Vi t V ng, theo d/p ngh ch t-c bình nh c thiên h . T i khi
Tri u Vi t V ng b Lý Nam di t, Nam tri u hai ng i t i nh cho làm quan. Hai
ng i nói: k' trung th n không th gi-c gi t ch* mình. Bèn vào 2n núi Phù Lan. Sau
Nam h/n th ng ngàn l ng vàng cho ai l y c u hai ng i. Hai ng i trung
ngh a không ch u khu t, u ng thu c c mà ch t. T i i Ngô V ng ánh Lý Huy
c a sông Phù Lan, êm n+m m ng th y có hai d nhân n nói r+ng: Gi-c hung hãn ã
lâu ngày, xin theo vua i d/p. Vua nói: các ng i là ai, ta ch a h bi t m-t. Hai ng i
x ng tên th c: b n th n là t ng c*a Tri u V ng, vì ngh a mà ch t, Th ng
th ng cho làm quan t ng trong hàng th n binh…” (t ây tr xu ng chép gi ng b n
A.33).

(1) B n A.1200 trong bài th câu th( ba chép: “Nh hà B$c L0 xâm Nam Chí”.

B n A.750, trong bài th , 3 câu sau chép:

“… Ti t nhiên d nh t i thiên th

Nh kim ngh ch t-c lai công kích

Nh& 1ng hành khan th* b i h ”.

B n A.1752, trong bài th , câu 3 và 4 chép:

Nh kim ngh ch t-c lai công kích

Nh& 1ng hành khan th* b i h .

B n A.1300, trong bài th , 3 câu sau chép:

Ti t nhiên ph%n nh t i thiên th ,

Nh hà ngh ch t-c lai xâm ph m,

Nh& 1ng hành khan th* b i h ”.

Bài th này t m d ch ngh a là:

Non sông n c Nam, vua n c Nam ,

i u y ã nh rõ trong sách tr i.

C sao gi-c B$c sang xâm l c,

Bay s4 b l !i g m s$c chém tan nh ch' tre.

(2) B n A.1752 chép: “Kh c ch iv ng”. B n A.1200 chép: “Uy ch iv ng”.

(3) B n A.1752 chép: “Uy ch iv ng”. B n A.1200 và A.1300 chép: “Kh c ch

i v ng”.

(4) Chú ý n s trùng h p gi&a bài th này và bài th c*a Lý Th ng Ki t “Nam qu c

s n hà”.

TRUY N T O H NH VÀ NGUYÊN MINH KHÔNG

(Ngày nay còn n th chùa Thiên Phúc, núi Sài S n, huy n An S n; trong núi á
này có pho t ng, trong chùa có t ng Lý Th n Tông).

Ông h T tên L , t là o H nh, chùa Thiên Phúc, núi Ph%t Tích (1). Cha tên là
Vinh, làm ch(c T#ng quan ô sát tri u Lý, th ng qua ch i làng An Lãng, l y con gái
ng i h T#ng tên là Loan, nhân th l i ó.

L t(c là con bà h T#ng v%y. Th thi u niên, thích du hi p, phóng khoáng, có chí l n,
hành ng ngôn ng& không ai có th l ng c, th ng cùng k' nho gi là Mãi Sinh,
o s là Lê Toàn Ngh a và ng i con hát là Phan At k t b n, êm thì m i mi t c
sách, ngày thì th i sáo ánh c u, bày trò vui ch i.

Cha m/ th ng trách là tr n i, m t êm ghé dòm qua khe c a vào trong phòng th y

ng n èn g n tàn, sách v ch ng ch t. L v a g c xu ng án mà ng*, tay v n ch a r i
kh)i sách; do ó cha m/ không còn lo ngh n&a. Sau L d k thi t#ng h ng thí, 0
khoa B ch liên (2). Không bao lâu, cha dùng tà thu%t làm ph%t ý Diên Thành h u. Diên
Thành h u nh i iên thi n s dùng phép ánh ch t, ném xác xu ng sông Tô L ch.
Xác trôi t i c u An Quy t, tr c c a nhà Diên Thành h u, h t nhiên d ng (ng lên
y su t m t ngày không trôi i.

Diên Thành h u s hãi nói v i i iên, i iên n hét lên r+ng: “Ng i tu hành
không c phép gi%n quá m t ngày” (3) r(t l i thây xu ng mà trôi i. L ngh vi c
báo thù cho cha nh ng ch a ngh ra m u k . M t hôm, rình i i n ra ngoài mu n
gây s ánh, b0ng nghe th y trên không trung có ti ng thét ng#n l i.

L s hãi qu#ng g%y mà i. Mu n sang chùa bên n c An (4) c u phép l ánh

iên, ng i qua t r Kim X" (r#ng vàng) th y hi m tr bèn quay v , 2n c núi
Ph%t Tích, th ng ngày c kinh i-bi- à-la, c tr n m i v n tám nghìn l n.

M t hôm, th y có th n nhân n tr c m-t nói r+ng: “ t t(c là Tr n Thiên V ng,

c m ph c th y có công to (c l n kiên trì t ng kinh nên l i ây th y sai khi n”. L
bi t là o pháp ã thành, thù cha có th r a, bèn thân n c u An Quy t, c m cây g%y
ch ng tay th ném xu ng dòng n c ch y xi t. G%y i ng c dòng n c t i c u Tây
D ng thì d ng l i. L m ng mà nói r+ng: “Phép c*a ta th$ng c i iên r i!”

Bèn n th1ng ch0 iên (5). iên nói r+ng: “Mày không nh chuy n ngày tr c sao?”
L nhìn lên không trung, t nh không th y gì, bèn ánh li n. iên phát b nh mà ch t. T
ó, thù x a r a s ch, t c l nguôi d n, m i du ngo n các mi n r ng rú tìm d u Ph%t.
Nghe ti ng Ki u Trí Huy n o Bình Hóa, bèn cung kính t i bái y t và h)i v chân
tâm, c câu k r+ng:

C u h0n phong tr n v th(c câm (kim),

B t tri hà x( th chân tâm,

Nguy n th a ch" giáo khai ph ng ti n,

Ti n ki n b o n kh t m. (6)

Huy n ck áp l i:

Ng, âm bí quy t di n chân câm (kim),

Cá trung mãn nguy t l thi n tâm.

Hà sa giác th b o,

Ngh h ng b cách v n t m (7).

L hoang mang ch a hi u h t, bèn i t i chùa núi Pháp Linh y t ki n Ph m H i thi n
s , h)i r+ng: “Nh th nào là chân tâm?” Ph m nói: “A-nan-cá chính là chân tâm”. L
b0ng nhiên t"nh ng , h)i r+ng: “Th nào là phép hành tr ?” Ph m nói: “ ói thì #n, khát
thì u ng”. L bái t mà i, t ó phép l c ngày càng m nh, duyên thi n ngày càng k t.
Các gi ng r$n núi, thú ng n qu n quýt quanh mình. L t ngón tay c u o, phun
n c tr b nh, không lúc nào không (ng nghi m ngay. Có v s h)i r+ng: “Ph i ch#ng
hành, tr , t a, ng a u là Ph%t tâm”(8). L c k áp r+ng:

Tác h&u tr n sa h&u,

Vi không nh t thi t không.

H&u, không nh thu. nguy t,

V%t ch c kh không không. (9)

Ho-c l i nói:

Nh%t nguy t xu t nham u,

Nhân nhân th t h)a châu.

Quy nhân h&u câu t ,

Hành b b t k câu (10).

Khi y vua Lý Nhân Tông không có con, tháng ba n#m H i t ng i khánh th( 3(11),
có ng i ph* Thanh Hoa dâng l i nói r+ng: “3 bãi b có (a tr' k l , m i kho ng lên
ba, t x ng là hoàng t , l y hi u Giác Hoàng, phàm vua làm i u gì (a tr' y c,ng
bi t”. ó chính là i iên hóa sinh v%y. vua sai quan trung s( t i xem, th y úng nh
l i nói, bèn ón v Kinh s , cho chùa Báo Thiên. Vua th y (a tr' thông minh k l
r t l y làm yêu d u, mu n l%p làm k' k t , qu n th n u c khuyên can là không th
c, và nói: “N u k' kia th%t là linh d , t t ph i thác sinh n i cung c m, sau m i có
th l%p c”. Vua nghe theo, bèn m i h i b y ngày êm cho u thai.

L nghe tin, nói v i ch gái r+ng: “ (a tr' kia là yêu tà, mê ho-c ng i ta quá áng. Ta
há ch u ng i yên mà không c(u, nó làm mê ho-c lòng ng i r i lo n chính pháp
sao?” Nhân b o ch gái gi ó làm ng i i xem h i, m-t em m y t bùa c*a L treo
trên rèm. H i t i ngày th( hai thì Giác Hoàng b b nh nói v i m i ng i r+ng: “Kh$p
biên gi i trong n c u có l i s$t vây che, tuy mu n thác sinh, s không có l i v%y”.


Vua nghe có k' phá m t bùa chú, bèn sai ng i i tìm, qu nhiên b$t cL H ng
Thánh lâu, trói l i, h p qu n th n xét x .

V a lúc ó Sùng Hi n H u i ngang qua, L n#n n" h)i: “Xin ra s(c c(u b n t#ng kh)i
ph i ch u t i, ngày sau xin ng thai trong cung báo áp công (c này”. H u g%t u.
n lúc h p, qu n th n tâu v i vua r+ng: “B h không ng i n i nghi p nên c u k' kia
thác sinh, th mà tên L cu ng d i dám t ý phá g! phép bùa chú, th%t là $c t i”. H u
tâu r+ng: “Thi t t ng n u Giác Hoàng có th n l c thì d u có tr#m tên L phá g!,
ph)ng có h gì? Nay l i trái h1n, L h n h1n Giác Hoàng, th n tr m ngh n u nh b$t
t i L ch1ng thà cho L thác sinh”. Vua b+ng lòng.

L n th1ng ph* nhà H u, nh+m ch0 phu nhân t$m, nhìn kh$p c (12). Phu nhân
gi%n quá mách v i H u. H u v n hi u ý, m-c không h)i n. Phu nhân vì th có thai.
L d-n H u r+ng n ngày phu nhân ' con ph i báo cho bi t tr c. n ngày tháng,
L c ng i báo tin, bèn t$m r a thay qu n áo, b o h c trò r+ng: “M i túc nhân c*a
ta ch a h t, ph i thác sinh l n n&a i, t m làm n v ng, kíp n khi già, ch t làm
nh th%p nh thiên t . N u th y thân th tan ra t, ó là ta ã thâm nh%p vào bùn t
không còn trong cõi s ng ch t n&a”. H c trò nghe nói, ai c,ng c m ng s t sùi. L
c k r+ng:

Thu lai b t báo nh n lai quy.

Lãnh ti u nhân giam t m phát bi,

V báo môn nhân l u luy n ch c,

C s k. tác kim s (13).

c d(t, nghi m nhiên mà hóa(14). H u phu nhân bèn sinh con trai, -t tên là D ng
Hoán. Khi lên ba vua Nhân Tông nuôi trong cung, l%p làm hoàng thái t . Nhân tông
b#ng hà, thái t t(c v , y là vua Th n Tông do L thác sinh ra v%y. Hình xác L nay còn
hõm á trong chùa Thiên Phúc, núi Ph%t Tích, huy n Ninh S n (15).

X a làng àm Xá, huy n i Hoàng (còn có tên là Gia Vi n) t Tr ng An có ng i

tên là Nguy n Chí Thành chùa Qu c Thanh, hi u là Minh Không qu c s , lúc ít tu i i
du h c, g-p o H nh, h c c o giáo, tr i h n m i n#m.

o H nh th y ng i ti t tháo bèn truy n tâm n(16) l i -t tên cho. Kíp t i khi o

H nh s$p t th , b o Minh Không r+ng: “X a tôn s c*a ta tu ã tròn qu phúc mà còn
b cái n n ao th ng qu báo, hu ng chi cái th m t th huy n vi này, há có th t
gi& mình c sao? Ta nay xu t, cái a v làm th y ng i ta, b nh trái ki p sau quy t
là khó tránh n i. Ta v i ng i có duyên, nên c(u giúp nhau.”(17)


 o H nh ã hóa, Minh Không tr v chùa c, cày ru ng. H n hai m i n#m, 2n h i kín
ti ng. Khi ó Lý Th n Tông b0ng m$c b nh l , tâm th n r i lo n, ti ng kêu au n g m
rú áng s . Các l ng y trong thiên h vâng chi u mà n, k hàng ngàn hàng v n, u
ch u bó tay. Khi y có (a tr' hát r+ng:

“D c tr thiên t b nh, tu $c Nguy n Minh Không” (ngh a là: mu n ch&a kh)i b nh nhà
vua t t ph i tìm c Nguy n Minh Không). Tri u ình bèn sai s( i c Minh Không.
Minh Không th y s( gi n, trong thuy n có r t nhi u lính, mu n d n ch m chay cho
#n, bèn l y m t cái n i nh) em cho h , b o h r+ng: “Anh em ông quá s không *
no b ng, t m #n v%y” (18). Th mà b n lính chèo thuy n h n m t tr#m ng i cùng #n
c,ng không sao h t. Lính #n xong, s l i b o:

“Anh em hãy t m ng* say m t lát n&a i n c tri u d ng lên ta hãy b$t u ra i”.
Chúng nghe l i, u n+m ng* say trên thuy n. M i trong kho nh kh$c, thuy n ã tr
v t i Kinh ô. B n lính t"nh d%y u l y làm l .

Khi Minh Không n, các b%c có ti ng là h c r ng kh$p các n i u ang thi th m i

phép trên i n, th y Minh Không quê mùa, không thèm chào. Minh Không l y m t
chi c inh l n dài h n n#m t c óng vào c t i n, l n ti ng nói r+ng: “Có nh c inh
này hãy nói chuy n ch&a b nh” (19). Nói nh v%y hai ba l n. Không có ai dám nh .
Minh Không bèn l y hai ngón tay trái mà nh , inh b%t ph#ng ra. Chúng u kinh ng c.

Khi g-p Th n Tông, Minh Không l n ti ng nói: “K' i tr ng phu c tôn lên ngôi
thiên t , giàu có kh$p b n b , c sao còn phát b nh cu ng lo n nh v%y?” Vua nghe
nói r t run s . Minh Không bèn l y m t cái v c l n ng d u, un lên sôi sùng s c, r i
l y tay kho$ng vào b n l n, r$c v2y lên kh$p mình vua, b nh t(c thì kh)i h t. Vu bèn
phong Minh Không làm qu c s , ban l c m y tr#m h th ng công. N#m Tân s u,
niên hi u Thái bình th( 22, Minh Không t th , th b y m i sáu tu i (20).

Chú thích:

B n A.1200 chép: “… 3 chùa Thiên Phúc, xã Sài S n, huy n Yên S n, trên núi Ph%t
Tích”.

B n A.1200: “… sau b là Vinh (ng thi khoa t#ng h ng, 0 khoa B ch liên”.

B n A.2107 chép: “… ng i tu hành không gi%n quá m t ngày, s ng ch t ch1ng qua ch"
là gi c m ng”.

Các b n A.1200, A.1300, A.1752, A.750 u chép “mu n sang An h c phép là…”

B n A.2107 chép: “… bèn dùng phép tàng hình n th1ng nhà i Biên…”


D ch ý nh sau: Lâu ngày b gió b i làm c không th y rõ c vàng, không bi t n i
nào m i th c là chân tâm. Mong c nghe l i ch" giáo m ng ph ng ti n,
th y cb thôi không ph i kh công tìm tòi.

D ch ý nh sau:

Ng, âm bí quy t bi u hi n rõ chân kim (vàng th c),

Trong ó, y tháng s4 l rõ lòng thi n.

Bát ngát nh cát ven sông ó m i th c là oB ,

H ng t i B ngàn s tìm tòi u xa cách.

T(c là s i, , n+m ng i c*a nhà s .

D ch ý nh sau:

Ngh là có thì b i cát c,ng là có,

Coi là không thì t t c u là không.

Có, không ch" nh m-t tr#ng d in c,

Ch nên coi cái không là có.

(10) D ch ý nh sau:

M-t tr i m-t tr#ng ló ra u núi,

Ng i ng i u cháy ra m t kh i l a.

Ng i v có con ng a nh),

i b mà không c !i ng a.

(các bài k này ý ngh a r t t i, khó hi u, xét không c n thi t ph i chú gi i, chúng tôi ch"
xin d ch ý mà thôi).


(11) T(c n#m 1113, i Lý Nhân Tông (n#m i Quan th( 4 i T ng).

(12) B n A.750 chép: “L bèn thân n nhà H u cáo t , vào ch0 phu nhân 0 th t$m
li n nhìn tr m. Phu nhân n i gi%n mách H u. H u bi t ý không trách. L d-n H u r+ng:
sau này khi phu nhân lâm b n t t ph i báo cho bi t tr c. Ba n#m sau, phu nhân qu có
thai. n th i sinh n , H u nh l i l i d-n c, c*a L sai ng i c p báo. L bèn t$m gi-t
thay qu n áo, b o h c trò r+ng…”

B n A.2107 chép: “L c tha, n y t ki n ph* c*a H u, nh%p vào ch0 phu nhân
t$m, b(c phu nhân ph i cho xem. Phu nhân gi%n l$m, b0ng th y thùng t$m có m t
(a tr', s quá bèn th a v i H u. H u bi t ý không h)i t i…”

(13) D ch ý nh sau:

Thu t i, không cho chim nh n báo tr c,

C i nh t mà nhìn nhân gian au xót.

Kh4 b o b n môn nhân ch nên luy n ti c,

Th y x a m y hóa th y nay.

(14) B n A.750 vi t: “Qua gi Ng , o H nh t ch. n gi Mùi thì phu nhân sinh, -t

tên là D ng Hoánn, y là n#m H i T ng i Khánh th( b y, vào tháng sáu, mùa H ,
D ng Hoán lên sáu tu i, r t thông minh nh ng , vua r t yêu d u. Vì vua tu i ã cao
mà không có con, bèn nuôi Hoán trong cung, l%p làm thái t .

(15) B n A.2107 chép: “Nhà vua ch t, D ng Hoán lên ngôi, ó là Th n Tông. Xác T
o H nh ngày nay còn th y tung tích trong á chùa Thiên Phúc, núi Ph%t Tích, huy n
An S n, ph* Qu c Oai. Hình dáng t i nay v n còn. X a T o H nh i ch i, th ng
th y trong ng có v t chân in trên á, l y chân m th thì th y v a kh p. Ng i i
truy n r+ng xác ông tan ra chính ch0 y. Hàng n#m vào ngày 7 tháng ba, nam n&
th ng t i d h i chùa này, chùa hóa thành m t n i th$ng c nh. Cu i i Minh, quân
Minh vào c p n c ta, trong cu c binh h)a, v t tích x a b t, ng i làng m i xây l i
t ng th ”. n ây, b n A.2107 k t thúc truy n T o H nh. Sau ó chép riêng
d i truy n Nguy n Minh Không thi n s .

(16) B n A.2107 chép: “ o H nh m ng th y ng i có chí bèn truy n cho n ti t ( n và

c ) l i -t tên cho.

(17) B n A.2107 chép: “Hu ng h , o ta còn th p hèn. Nay ta trên i, (ng vào cái
a v chúa c*a ng i, b nh trái ki p sau quy t khó tránh n i…”


B n A.1752 l i chép: “… Hu ng h phép m t c*a ta còn ch a sáng t), khó lòng mà t
gi& gìn c. Ta nay hi n ra trên th gian vào cái a v ch* ng i, sinh, t , b nh khó
mà tránh thoát”.

Xét các b n này thì ý chung c*a o n v#n là: T o H nh bi t tr c r+ng sau khi mình
tái sinh s4 làm vua, nh v%y b n chính chép là làm th y thì không úng l$m.

(18) B n A.2107 chép: “Minh Không th y s( gi n t(c thì em m t n i c m nh) cho

lính chèo thuy n #n. B n theo sau s( gi r t ông, lo không * c m #n. Minh Không
b o: hãy t m #n v%y. Hàng m y tr#m lính chèo thuy n #n không sao h t…”

(19) B n A.1200 chép: “Các b%c danh s th c túc ang làm phép trên i n… Minh
Không quát l n: k' nào nh c inh này m i ch&a c b nh”.

(20) V Minh Không, l i có m t truy n khác g i là Minh Không bi t truy n. Theo b n

A.750, truy n nh sau:

3 chùa Không L làng Giao Thu. có nhà s tên là Minh Không, xu t gia tr trì chùa
này vào i bình tr , r t n i ti ng v (c h nh. M t hôm, Minh Không ngoài i v ,
ng i s cùng phòng ùa n p trong c a bu ng nh y x ra, gi làm ti ng h kêu
d a. Minh Không c i nói: “nhà ng i tu hành mà còn mu n làm h hay sao? Ta c n
ph i c(u nhà ng i m i c”. M y n#m sau, nhà s ó ch t hóa ki p thành qu c
v ng, h t nhiêm kh$p ng i m c lông, nh y nhót la gào, m-t nh m-t h . Tìm kh$p
th y thu c, th y cúng, s sãi mà không có ai ch&a c. Nghe Minh Không có pháp
thu%t, bèn sai ng i chèo thuy n i m i. Minh Không l y n i nh) n u c m cho thu. th*
#n, s( gi c i nói: “Thu. th* ng i ông, s không * no”. Minh Không nói: “Không lo,
c( cho t t c m i ng i cùng #n s4 th y lòng th o c*a ta”. Thu. th* 45 ng i #n no mà
không h t; m i ng i u l y làm l . Chi u t i lên thuy n, l i khuyên s( gi và thu. th*
ng* say, i tr#ng lên, g i d%y nh neo, n u không s4 không i. S( gi m i mãi không
c bèn n+m gi ng*. B0ng th y trong thuy n ti ng gió th i l nh, n lúc tr#ng m c,
nhà s g i d%y thì thuy n ã c-p b n Kinh ô r i. Minh Không bay lên không mà vào
cung, un n c t$m cho nhà vua, tay r a t i âu thì lông r ng t i y. Vua khi n tr v
bình Than. Nhân h)i c#n nguyên b nh tr ng. áp: “Ng i tu hành trong tu ni m có i u
mê ho-c, sám h i mà t2y r a thì s4 kh)i, không có gì khó c ”. Vua l i h)i: “Nhà th y sao
có tài th n thông bay trên không nh v%y?” áp: “Không ph i nh th , k' h th n v n
m$c b nh phong, m0i khi b nh phát l i không nhìn th y hình dáng v n v%t, không bi t
cái gì là có, cái gì là không, ch" tin cái l4 s ng th ng tình mà thôi, không có gì là th n
thông c ”. Bèn l i bay lên không mà tr v . Vua ban cho c*a c i, s không nh%n, vua
bèn phong cho ch(c th n t#ng.

Hi n nay, vùng Gia Vi n (Ninh Bình) huy n Xuân Thu. (Nam nh) và huy n V,
Th (Thái Bình) có nhi u n i th Nguy n Minh Không (có n riêng ho-c th ph vào
chùa), th ng có t c b i ch i vào ngày h i, t c này ch$c liên quan n truy n nhà s i
thuy n m t êm mà n c Kinh ô. Ngoài ra Hà N i, có n Lý Qu c S (ph Lý
Qu c S ) và n Th n Quang (Ng, Xã) c,ng th Nguy n Minh Không. Còn T o
H nh và Lý Th n Tông (ki p sau c*a T o H nh) thì c th chùa Láng (n i quê
m/ c*a T o H nh), huy n T Liêm, ngo i thành Hà N i, và chùa Th y, huy n
Qu c Oai, Hà Tây.

TRUY N D NG KHÔNG L VÀ NGUY N GIÁC H I

Thi n s Không L chùa Nghiêm Quang, huy n H i Thanh là ng i h D ng H i

Thanh v%y, m y i làm ngh câu cá, b) ngh y mà i tu, th ng hay c kinh Già-la-
ni-môn. Trong các n#m Ch ng Thánh, Gia Khánh i Lý Nhân Tông (1) th ng cùng
Giác H i là o h&u 2n t Hà Tr ch (2) quên c thân mình, ngoài không i n âu,
trong thì tu thi n nh (3). Th y tâm th n tai m$t nh/ nhàng sáng s*a, có th bay lên
không, i trên b#ng giá, b$t c h ph i n ph c, b$t c r ng ph i giáng, vô cùng
quái n, ng i ta không sao l ng bi t c (4). Sau tìm v m t ngôi chùa qu%n
nhà mà . M t hôm, ng i h u b2m r+ng: “M0 t khi t i ây ch a h c th y ch" giáo
v nh&ng i u tâm y u, dám xin trình th r+ng:

oàn luy n thân tâm h o $c tinh,

Xâm xâm tr c chuy n i nghiêm ình.

H&u nhân lai h c không không pháp (5)

Thân t a bình biên nh t%p hình (6).

S hi u rõ mà b o r+ng: “N u con i ng b mà t i, ta ti p con, n u con i ng

thu. mà t i, ta trao cho con. Ch1ng có ch0 nào mà ta không truy n cho con cái o tâm
y u”. Nói xong, ha h c i l n. Th ng hay c câu k r+ng:

Tuy n th* giao long a kh c ,

Dã tình chung nh%t l c vô d .

H&u th i tr c th ng cô phong l nh,

Tr ng ti u nh t thanh hàn thái h (7).

Ngày 3 tháng sáu n#m K. H i, niên hi u H i T ng i Khánh th( m i thì ch t (8);

môn nhân thu xác táng c a chùa. Vua h chi u cho s a r ng chùa này, quyên hai
m i h ph ng h ng h)a.

Thi n s Giác H i h Nguy n, ng i H i Thanh, t i chùa Diên Phúc qu%n nhà. Th
nh) thích câu cá, th ng l y thuy n con làm nhà, lênh ênh trên m-t n c. N#m hai
m i l#m tu i b) ngh y, c$t tóc i tu, lúc u cùng thi n s Không L th m t th y
chùa Hà Tr ch (9).

Th i Lý Nhân Tông, s th ng cùng Thông Huy n chân nhân c tri u vào ng i h u

trong chùa L ng Th ch Liên M ng (10). B0ng có ôi t$c kè g i nhau, nh(c tai i c
óc. Vua truy n Thông Huy n ng#n nó l i, Huy n l-ng nh2m th n chú, m t con r i xu ng
tr c. Vua c i b o: “Hãy còn m t con xin nh ng nhà s ”. S c th n chú, trong
nháy m$t con còn l i c,ng r i xu ng n t. Vua kinh l , làm th r+ng:

Giác H i tâm nh h i,

Thông Huy n o di c huy n.

Th n thông n#ng bi n hóa,

Nh t Ph%t, nh t th n tiên (11).

T ó danh ti ng s vang ng thiên h , các v t#ng cùng k' t c u d c lòng tin theo.
Vua th ng l y l th y trò mà ã s , m0i khi h giá t i hành cung H i Thanh t t tr c
t i th#m chùa.

M t hôm vua b o s : “Cái o (ng chân thân túc (12) có th cho nghe c không?”
S bèn c kinh tám l n, bay vút lên không, cách xa t n#m tr ng, b0ng l i r i
xu ng. Vua cùng qu n th n u v0 tay x ng tán, ban cho chi c ki u ra vào n i cung
c m. T i tri u vua Th n Tông, m y l n vua tri u và Kinh thành, s u l y c già y u
không i. Có v s h)i r+ng: “Ph%t và chúng sinh, ai là ch* ai là khách?” S bèn -t câu
k r+ng:

B t giác nh& u b ch,

Báo nh tác lão khách.

Nh c v n Ph%t c nh gi i,

Long môn tao i m ng ch (13).

Lúc s$p t ch, bèn làm bài k cáo chúng nh sau:

Xuân lai hoa i p thi n tri thì,

Hoa i p ng tu ti n (ng k .

Hoa i p b n lai giai th o,

M ct ng hoa i p h ng tâm trì (14).

êm y có ngôi sao l n r i góc tây nam ph ng tr ng. Sáng hôm sau, s ng i ngay
th1ng mà t ch. Vua xu ng chi u quyên 30 h ph ng th h ng h)a, phong hai con làm
quan th ng công.

( i Tr n Thái Tông, t H i Thanh là Thiên Thanh, t(c là ph* Thiên Tr ng(15)).

Chú thích:

B n A.2107 chép: “ i Lý Thánh Tông”.

B n A.2107 chép: “… n 2n t i chùa Hà Tr ch, m-c c) #n cây, quên c thân mình,

ngoài thì không i âu, trong thì tu thi n nh”. B n A.1752 chép: “… bên t C u Thu.
n ng thân, i #n xin ó, quên c thân mình…”

Thi n nh: ti ng nhà Ph%t, ý nói t%p trung t t ng m t ch0 mà suy t ng t i l4

huy n di u c*a o Ph%t.

V o n này, b n A.2107 chép thêm nh sau: “L i c ban i giám chân m, khi thì
t x ng là V, Khách, lúc thì nh%n hi u là Mao Tiên (V, Khách, Mao Tiên u là tên ch"
các b%c tiên) c lên t i cõi âu Xu t…”

Câu th( hai này, các b n A.2914, A.2107, A.1300, A.1200, A.1752 u chép là: “xâm
xâm tr c cán i h ình”.

D ch ý nh sau:

Rèn luy n thâm tâm cho c tinh vi,

H#m h xoay l i i di n v i nghiêm ình.

Có ng i t i h c không không pháp,

 Mình ng i bên chi c bình phong, nh v i hình h p làm m t.

B n A.1752, trong bài th , 3 câu sau chép:

“Dã tình chung nh%t m vô d ,

H&u th i tr c th ng cô iên t i.

Khi u nh t thanh h hàn thái h ”.

B n A.1200 chép bài th này nh sau:

Tuy n th* giao long a kh c ,

Dã tình chung t t l c vô d .

H&u th i tr c h ng cô phong l nh,

Tr ng khi u cao thanh hàn thái h .

Bài th này d ch ý nh sau:

a th long xà ch n c n i,

ng quê c nh thú su t ngày vui.

Có khi d i b c non cao chót.

M t ti ng kêu to l nh c tr i.

B n A.2107 chép: “Ngày m ng 3 tháng sáu n#m At H i, niên hi u H i T ng i

Khánh th( 10 (t(c n#m 1120) s t ch”.

Các b n A.759, A.1300 chép thêm: “… sau tìm v H i Thanh”.

B n A.1200 chép: “… cùng v i Không L th m t th y, n ng náu chùa Hà Tr ch,

sau tìm v chùa Không L ”.


B n A.2107 chép: “… sau v chùa Diên Phúc thu c làng c, tiêu dao làm vui, v%t
trong chùa tu th i s d ng…”

(10) B n A.2107 chép: “… m i vào ng i chùa á trong vi n Liên M ng”.

B n A.1752 chép: “… m i vào ng i chùa Phùng 5ng, L ng M ng”.

B n A.1200: “… m i vào ng i chùa Liên Hoa, L ng Th ch”.

(11) D ch ý nh sau:

Giác H i lòng nh h i (b )

Thông Huy n o c,ng huy n,

Th n thông thêm bi n hóa.

M t ph%t, m t th n tiên.

(12) B n A.1300: “5ng chân nh th n”. B n A.2107: “5ng chân th n tiên”.

(13) D ch ph)ng ý nh sau:

B t giác u ta ã b c, b o ta là lão khách, n u nh h)i t i nh&ng i u thu c c nh gi i

o Ph%t, thì ta c,ng ch" nh con cá nh) không v t kh)i c a r ng n n0i trán b ch m
d u.

(14) D ch ph)ng ý nh sau:

Xuân t i, chính là th i ti t r t quen thu c i v i b m hoa. Hoa b m c,ng ph i l a

theo th i ti t. Hoa b m x a nay v n m ng o. C sao ph i gi& mãi chuy n hoa b m
trong lòng.

(15) Thiên Tr ng: tên ph* thu c tr n S n Nam H c,, nay thu c Hà Nam Ninh g m
các huy n Xuân Thu., Tr c Ninh, Nam Tr c.

TRUY N HÀ Ô LÔI
N#m Thi u Phong i Tr n D Tông có ng i làng Ma La (1) là -ng S Doanh làm
ch(c An ph* s( ph ng m nh sang B$c qu c, V là V, th nhà. Trong làng có n th
th n Ma La. êm êm th n bi n thành S Doanh, thân th hình d ng, dáng i u i (ng
u h t nh S Doanh, nh%p vào phòng V, th t thông, lúc gà gáy l i b) i. êm
hôm sau V, th h)i: “Phu quân ph ng m nh sang s( B$c, sao êm êm thì v mà ngày
l i không th y?” Th n nói d i r+ng: “Vua ã sai ng i khác i thay, ta h u bên t
h&u, th ng gi& ta ánh c không cho ra ngoài. Song ta nh tình v ch ng nên l'n v
v i nàng cùng ân ái. Sáng s m l i ph i nh%p tri u, không dám lâu”. Nghe gà gáy
th n l i i. V, th có ý ng v c.
Tròn m t n#m S Doanh i s( v , V, th có thai ã y chín tháng. S Doanh tâu lên vua.
V, th b h ng c. êm vua n+m m ng th y m t v th n t i tr c m-t tâu r+ng: “Tôi là
th n Ma La l y v ã có mang, b S Doanh tranh m t con”. Vua t"nh m ng, hôm sau ra
l nh cho ng c quan em V, th t i, phán r+ng: “V tr cho S Doanh, con tr cho th n
Ma La”.
Ba hôm sau, V, th sinh ra m t b c en, n c m t con trai, da en nh m c (2).
N#m m i hai tu i -t tên là Hà Ô Lôi. Hà tuy en nh s n, nh ng da th t bóng m! nh
cao. N#m m i l#m tu i, vua tri u vào h u, c r t m c yêu d u, ãi nh tân khách
(3).
M t hôm Ô Lôi i ch i H Tây, g-p Lã ng Tân, Lã h)i r+ng: “Chú bé con kia có
mu n gì ch#ng?” áp: ng lúc thiên h thái bình qu c gia vô s , coi phú quý nh
phù vân, ch" ham mu n thanh s$c làm vui tai /p m$t mà thôi”. ng Tân c i nói:
“Thanh và s$c c*a ng i m t m t, c m t, song tên tu i có th l u l i cho i”. R i
b o Ô Lôi há mi ng, nh n c b t, b o nu t, sau ó bay lên tr i mà i.
T ó, Ô Lôi tuy không bi t ch& nh ng thông minh nói gi)i h n ng i (4) nh&ng câu t
ch ng thi phú, khúc i u ca ngâm, giao x ng ph ng v nh, trào phong l ng nguy t
u khi n m i ng i kinh ng c. àn bà con gái ai c,ng mu n bi t m-t. Vua th ng nói
v i tri u th n r+ng: “Sau này th y Ô Lôi gian ph m t i nhà ai, b$t t i tr c i n s4 c
n nghìn quan, n u gi t ch t ph i b i th ng nghìn quan” (5).
H i y làng Nhân M c có v qu%n chúa thu c dòng h vua, tên là A Kim tu i v a 23,
ch ng ch t s m góa, nhan s$c có m t không hai. Vua r t yêu, g g m không c
th ng l y làm gi%n, m t l n b o Ô Lôi r+ng: “Ng i có k gì cho ta c nàng ch#ng?”
Ô Lôi tâu: “Th n xin h n m t n#m, n u không th y v là s không thành, th n ã ch t”.
Bèn bái t mà i, v nhà c i b) h t qu n áo d m d i bùn, d u dãi n$ng m a cho x u
b2n, r i óng kh v i gi làm ng i ch#n ng a gánh m t ôi s t tre n nhà qu%n chúa,
l y m t gói tr u cau út lót cho tên gi& c ng xin vào v n c$t c). Tên gi& c ng cho
vào.
H i ó vào kho ng tháng n#m, tháng sáu, hoa thái lê ang mùa n . Ô Lôi em c$t h t
cho vào trong gánh. Th t c*a qu%n chúa th y hoa trong v n h t s ch, hô trói Ô Lôi
i gia ch* n chu c. Gi& quá ba ngày không th y có ng i n nh%n, th t bèn h)i:
“Mày là gia nô nhà ai, sao không th y ng i n chu c và n hoa trong v n?” Ô Lôi
áp: Tôi là k' phiêu b t, không có gia ch*, không có cha m/, th ng gánh theo b n
con hát ki m #n, hôm qua th y m t v quan qu t ng a i phía nam kinh thành, ng a
ói, không có c), ch* ng a cho tôi n#m ng trinh sai i c$t m t gánh c). Tôi m ng
c ti n v i i c$t c), không bi t hoa thái lê là v%t gì, nay không có gì n xin em thân
làm gia nô b i th ng v%y”. Th t bèn l u Ô Lôi c ng ngoài.
Qua h n m t tháng, th t c*a qu%n chúa th y Ô Lôi ói khát bèn cho #n u ng. êm
êm Ô Lôi th ng ca hát cho ng i gi& c ng nghe, b n th t và n i th c,ng u l$ng
nghe.
M t hôm tr i t i ã lâu mà èn ch a th y th$p, qu%n chúa ng i mò m t ch0, t h&u
không k' h u h . Qu%n chúa g i th t mà m$ng v t i h u h không y *, l i c m roi
toan ánh. B n th t cúi u t t i r+ng: “Chúng con nghe tên c$t c) hát trong long ham
say, không ng n n0i này, qu%n chúa ánh òn c,ng xin cam ch u”. Qu%n chúa thôi
mà không h)i t i n&a.
Lúc ó ang gi&a êm hè, qu%n chúa cùng th t ng i gi&a sân, ngóng gió ùa tr#ng
tiêu khi n. B0ng cách t ng nghe th y ti ng hát c*a Ô Lôi tho ng nh i u ca chàng
ng ph*, khác h1n âm thanh ch n d ng gian (6), tâm th n mê m2n, tình riêng xúc
ng, bèn v i Ô Lôi vào nhà trong cho h u t h&u, thành (a gia nô thân c%n.
Qu%n chúa th ng b o Ô Lôi ca v nh ng%m x ng tiêu m i s u u u t. Ô Lôi nhân ó
h t lòng h u h , qu%n chúa càng yêu m n tin c%y, ngày cho d i tr ng, êm cho
khêu èn ng i h u (7). Khi thì sai ca hát, gi ng ca bay kh$p trong ngoài, qu%n chúa quá
c m ng mà mang b nh u u t. Qua ba, b n tháng, b nh càng tr m tr ng. Th t h u h
lâu c,ng m t nh c mà b m m t, m m t l i th ng ng* say, qu%n chúa g i c,ng
không d%y.
Duy còn m t mình Ô Lôi l i h u h , qu%n chúa không nén n i d c tình, m%t b o Ô Lôi
r+ng: “Ng i c nh ta, ta vì gi ng hát c*a ng i mà mang b nh…” Bèn cùng Ô Lôi t
thông, b nh tình c,ng có b t h n. Tình yêu ngày càng m-n mà, qu%n chúa ch1ng k gì
ns /p x u, không còn ti c gì n&a, mu n em h t ru ng t cho Ô Lôi làm trang
tr i. Ô Lôi nói: “Tôi v n không có nhà c a, nay c g-p qu%n chúa là b%c thiên tiên, ó
th c là i u phúc l n c*a tôi. Tôi không c n i n tr ch, châu báu ch" mu n c i
chi c m, ch u c*a qu%n chúa thì ch t c,ng c nh$m m$t.” (Chi c m, ó là v%t tiên
ban cho, ch" dùng trong lúc ti n tri u. Qu%n chúa vì quá yêu Ô Lôi không còn ti c gì
h t).
Ô Lôi c m, bèn c t l'n mang vào tri u. Vua trông th y c m ng, t(c t c sai v i
qu%n chúa vào ch u, b o Ô Lôi i chi c m, kia (ng h u bên c nh. Vua h)i qu%n
chúa: “Có bi t Ô Lôi không?” Qu%n chúa lúc y r t x u h .
i b y gi có bài th qu c ng& r+ng:
Ch"n à náu n xin làm tôi,
ành hay thiên tiên phúc Lôi.
T ó danh ti ng Ô Lôi vang l ng thiên h , gái /p nhà v ng h u th ng trêu ùa Ô
Lôi. Có câu th qu c ng& r+ng:
Mang mang m-t m$t cháy ma lem,
K' ch khát, ng i qua m i thèm.
Nh n có hoàng kim thanh s$c y,
Mang mang m-t m,i th soi xem.
Tuy ng i i làm th khinh b" Ô Lôi, nh ng v n b ti ng hát cám d0 mà không th
tránh Ô Lôi c. Ô Lôi th ng t thông v i con gái các nhà v ng h u mà không ai
dám ánh, s vua b$t b i th ng.
Sau Ô Lôi t thông c v i con gái tr ng c*a Minh Uy V ng. V ng b$t c song
ch a em gi t v i. Sáng hôm sau, V ng vào ch u vua, tâu r+ng: “ êm qua Ô Lôi l'n
vào nhà th n, t i nh b ng không rõ tr$ng en nên th n ã gi t m t r i, nay xin b h
cho bi t ph i n m y nghìn quan th n ti n n p.” Vua không bi t là Ô Lôi ch a b
gi t, phán r+ng: “Trót l! mà gi t thì ta ch1ng ch p n làm gì”. H i y hoàng h%u Vi T là
ch ru t Minh Uy V ng(8). V ng v l y tr ng ánh Ô Lôi, Lôi không ch t, V ng
bèn l y chày giã ch t.
Khi s$p ch t, Ô Lôi có ngâm câu th qu c ng& r+ng:
Sinh t do tr i có qu n bao,
Nam nhi mi n ã c anh hào,
Ch t vì thanh s$c cam là ch t,
Ch t vi c m au c m g o nào.
L i nói: “X a ng Tân b o ta r+ng: “Thanh s$c c*a ng i c m t bù nhau (9), l i y
nghi m th%t”. Nói r i bèn ch t.

Chú thích:
B n A.2107: “… làng Ma Phong”.
B n A.750 chép: “Vì th n không có h nên -t cho h Hà, l y tên là Ô Lôi, m-t m,i en
nh'm, nh ng da th t m! màng”.
Các b n A.750, A.1200. A.1300, A.2914 chép: “… coi nh khách thân”.
B n A.750, A.2107 chép: “… th ng làm m t lòng nhi u ng i”. B n A.1200 chép:
“Thông minh lém l"nh v t h1n m i ng i”.
B n A.750 chép: “… N u gi t ch t ph i b i th ng m t v n quan. Vua th ng cùng Ô
Lôi du ch i…”
B n A.1300 chép: vua ra l nh cho tri u th n r+ng “n u th y Ô Lôi gian ph m n ph
n&, b$t n p t i tr c vua s4 c th ng 1000 quan ti n, n u t ý gi t ph i n1v n
quan”.
Các b n A.1300. A.2914, A.2107 chép: “Cách t ng nghe th y ti ng ca ph ng ph t
nh i u nh c Quân thiên, khác âm thanh n i h gi i…”
o n này, b n A.2107 có chép thêm nh sau: “Ô Lôi c,ng h t lòng n0 l c, h u h d i
g i, su t ngày qu n quýt không lúc nào r i…, ho-c khi qu%n chúa sai ca hát, ti ng ca
bay kh$p trong ngoài, bài hát c t gió nh sau:
Nh gió x a ch t trái t ra,
D!n qua lãng uy n, l ng ánh thi u quang.
Ai a gió t i lân la ch n này,
Vào song b$c ch vui tình ngh a.
Sang T ng ài ch thú T ng V ng.
a ng i g c li u ch ón khách h i ng
G! h cô nàng ch( m i s u n-ng v ng.
Bài ca d!n tr#ng nh sau:
T a ng c bàn ch t là âm tinh,
Vui tr#ng này tr#ng th%t a oan
ông tây lúc th ng vô nh
y v i tu lúc ch1ng b+ng nhau
 M n c a s bóng câu ch t l t
M a ch H+ng lên mãi tr i cao
Cùng tr i t s ng lâu ngàn ki p
B%n b u nhi u ch1ng phút nào nguôi.
Gi ng ca dìu d-t, du d ng khi n cho chim cá c,ng ph i ng lòng. Qu%n chúa nhân
c m ng, mang b nh s u t , ba b n tháng b nh càng thêm n-ng. M i chân tình c*a
qu%n chúa không ng#n c m c, qu%n chúa bèn nói v i Ô Lôi r+ng: “Gi ng hát c*a
ng i làm tâm th n ta mê m t, khi n ta yêu m n n n0i th này…”
B n A.750 chép: “Uy Minh V ng…”
B n A.750 chép: “… thanh s$c c*a ng i c n m t kia…”

L NH NAM CHÍCH QUÁI

nh ng truy n thiêng t c Vi t

CÁC TRUY N D CH THÊM

1. TRUY N D THOA V NG

Th i th ng c , ngoài n c Au L c có n c Di u Nghiêm, chúa n c y là D Thoa

V ng, còn g i là Tr ng Minh V ng hay Th%p u V ng (vua m i u). N c
này phía B$c giáp H Tôn Tinh qu c. N c H Tôn Tinh có vua là Th%p Xa V ng (vua
m i xe), có thái t là Vi Bà. V Vi Bà là B ch T nh Chi u N ng dung m o r t /p 4.
D Thoa nghe nói r t thích, bèn ánh H Tôn c p v Vi Bà. Vi Bà t(c gi%n bèn
em loài v n i h u phá núi, l p b thành ng ph1ng công phá n c Di u
Nghiêm, gi t D Thoa V ng, c p v y mà tr v .

(Loài tinh H Tôn t(c là tinh di h u, chính là n c Chiêm Thành ngày nay v%y).

2. TRUY N GI NG VI T

Gi ng Vi t mi n Trâu S n, qu%n V, Ninh(1). i Hùng V ng th( ba, nhà An c binh

sang xâm chi m n c Nam, óng quân d i núi Trâu S n. Hùng V ng c u c(u
Long Quân, Long Quân d y r+ng i tìm b%c k tài trong thiên h thì s4 d/p c gi-c.
Sóc Thiên V ng (ng k mà sinh, c !i ng a s$t ánh gi-c(2), t ng s nhà An u b)
ch y.

An V ng ch t d i núi, bi n thành vua a ph*, dân ph i l%p mi u th , lâu n#m

suy d n, n mi u b) hoang. Qua i Chu, t i i T n có ng i n c ta là Thôi L ng
(3) làm quan cho nhà T n n ch(c Ng s i phu, th ng qua vùng này, th y c nh
suy tàn, ch nh lòng th ng c m, bèn s a sang l i n mi u, nhân m y câu th
r+ng:

C nhân truy n o th An V ng,

Tu n th* ng niên áo th ph ng.

S n tú thu. l u không ki n mi u,

Tinh th#ng tích l i th ng v#n h ng.

Nh t chiêu th$ng b i vô An (c,

V n t i thanh linh tr n Vi t Th ng.

Bách tính lòng t giai ph ng s (4),

M-c phù qu c t v nh vô c ng (5).

Sau các t ng Nhâm Hiêu, Tri u à em quân xâm chi m ph ng Nam(6) ( i An

D ng V ng) trú quân d i núi, sai tu s a l i mi u m o, nghiêm c2n kh n th .

An V ng c m cái (c c*a L ng x a, mu n n n, bèn sai tiên n& Ma Cô ra ngoài

cõi tìm ki m. Khi y L ng ã ch t t T n, duy có con là V hãy còn du h c. Khi y
là vào ngày mùng m t t t, dân chúng t i th#m n này, có ng i cúng m t ôi bình pha
lê, tiên n& Ma Cô c m lên ng$m nghía, l! r i xu ng t v! khuy t m t m nh, b ng i
ta b$t n. Ma Cô m-c áo rách, m i ng i không bi t là ti n, nên ánh %p tàn nh n.
Thôi V th y v%y, ng lòng th ng, bèn c i áo n cho Ma Cô c tha. Ma Cô h)i V
âu, V k lai l ch c*a cha. Ma Cô lúc y m i bi t là con quan Thôi Ng s , m ng r!
mà nói v i V r+ng: “Nay ta không có gì báo áp, sau này t t s4 t n”. Nhân a cho
V m t bó lá ng i mà nói: “Gi& c2n th%n v%t này, ng r i kh)i mình, sau này th y ai
có b u trên u, em ch m cho tan t t s4 c phú quý to”.

V nh%n l y, c,ng không bi t ó là thu c tiên. i n nhà ng i b n thân là 5ng Huy n.

Huy n là m t v o s có cái b u trên u. V nói: “Tôi có lá ng i có th tr c t%t
này”. Huy n nh ch&a cho. V bèn dùng lá ng i mà ch m, b u l%p t(c tan. Huy n
nói: “ ó là thu c tiên, tôi nay không có gì báo áp, xin l y n khác n l i. Tôi quen m t
v quý nhân m$c t%t này, th ng nói r+ng ai ch&a c thì s4 chia gia tài mà không ti c,
ông hãy t i ó ch&a. Tôi mu n nhân ó báo n ông”.

Huy n a V t i nhà Nhâm Hiêu ch&a, b u t kh$c tan. Hiêu c m ng, nuôi V làm
con nuôi, m tr ng cho V h c ch khi h&u d ng. V là ng i thông minh, hay c
sách, g y àn. Con gái Hiêu là Ph ng Dung th y V thì ph i lòng, bèn cùng t thông.
Con trai Hiêu là Nhâm Phu bi t chuy n, mu n gi t V , em V t th n X ng Cu ng,
bèn d0 r+ng: “Cu i n#m ph i l th n X ng Cu ng mà ch a có ng i làm l , nay
không nên i ra ngoài, e r+ng b b$t s ng, ph i 2n vào phòng kín tránh”. V vô tình
nghe theo, Nhâm Phu bèn khóa c a bu ng. Ph ng Dung bi t ý ng m l y dao a cho
V , V ào ng ch mà ra.

Ban êm V l'n i, mu n t i n ng t a nhà 5ng Huy n. i g p lên trên núi, núi có

hang sâu, V l! chân r i xu ng hang. ng lúc canh m t thì r i t i áy, V au quá,
h n m t kh$c m i ng i d%y c. úng lúc Ng , m-t tr i chi u th1ng xu ng hang, th y
xung quanh u là vách á, không có b%c lên. 3 trên có m t hòn á, th ch nh, r,
xu ng bàn á. Có m t con r$n tr$ng mình dài tr#m tr ng, mào vàng, mi ng ), râu
xanh, v2y tr$ng, d i c có cái b u, trên trán có dòng ch& vàng “V ng kính t ”.
R$n ra #n th ch nh, r i l i chui vào trong hang. V trong hang ba ngày, ói l$m ph i
#n v ng th ch nh,.

R$n ra, th y trên bàn á h t c th ch nh, ng ng u th y V nh nu t. V kinh s , s p

l y mà nói: “Tôi b n n r i xu ng d i này, không có gì #n, ói d nên ph i #n v ng,
th c là $c t i. Nay th y d i c ngài có b u th t, tôi có lá ng i ã ba n#m, xin
khoan tha cho tôi thi th chút tài m n”. R$n ng2ng u xin ch m cho. B0ng th y
ánh l a sáng, m t m nh than r i xu ng hang. V l y l a ch m, b u l%p t(c tiêu
tan.

R$n qu y mình t i tr c m-t V nh có ý b o V c !i lên l ng. V c !i lên r$n bèn t(c

thì a V ra kh)i hang. úng canh hai thì lên t i c a hang, nhìn không th y ai qua l i
r$n bèn v y uôi b o V xu ng, sau ó r$n tr vào trong hang. V i l c ng, thoáng
th y tr c m-t có m t tòa thành, trên c ng thành có l u cao l p ngói ) lung linh, ánh
sáng m m chi u t)a. Trên c ng treo bi n ) vi t ch& “An V ng thành” b+ng vàng.
V ng i bên c nh c ng nhìn th y trong sân có ao, gi&a ao có sen ng, s$c, c nh ao có
hòe, li u m y hàng. Th y ng g ch ph1ng lì, i n ng c cung châu, l u cao gác r ng.

Trên i n có kê gi ng kim quy, tr i chi u hoa b c, có hai àn c m, s$t, v$ng l-ng

không th y ng i. V bèn vào ánh àn, b0ng th y kim ng ng c n& hàng tr#m ng i
theo h u An h%u m c a mà ra. V c kinh, xu ng i n ph c l y.

H%u c i phán r+ng: “Thôi quan nhân âu t i ây?” R i l i m i lên i n mà nói: “X a

kia i n An V ng b) hang nát, không có ng i th cúng, nh có Thôi Ng s tu
s a, ng i i m i theo g ng, mà cúng th mãi mãi. Ta ã sai tiên n& Ma Cô i tìm
báo n, không g-p Ng s mà ch" g-p công t , v n ch a có gì báo áp, nay may
c trông th y m-t công t , nh ng hi m vì có s$c g i, cho nên V ng lên ch u tr i,
hi n không nhà”. Bèn ban ti c r u, chu c cho #n u ng no say.

Xong ti c, b0ng th y có ng i râu dài b ng to ti n lên dâng bi u, qu xu ng mà tâu

r+ng: “Ngày 13 tháng giêng, ng i ph ng b$c là Nhâm Hiêu ã b th n X ng Cu ng
ánh ch t”. Nghe tâu xong, H%u bèn nói “D ng quan nhân (7) hãy a Thôi công t
tr v tr n th ”. H%u ti n a. D ng quan nhân bèn b o V nh$m m$t ng i lên vai
mình.

H n m t kh$c sau l i xu ng t i "nh núi. D ng quan nhân bi n thành m t con dê á

mà (ng trong núi, nay con dê y còn (ng sau n Tri u Vi t V ng phía nam núi
Trâu S n.
V tr v nhà 5ng Huy n k l i u uôi câu chuy n. êm ngày m ng m t tháng tám,
ng lúc x bóng, V và Huy n cùng i d o bên ngoài, th y tiên n& Ma Cô d$t m t
ng i con gái t i cho V k t làm v ch ng, l i cho c viên ng c Long Tu .

V n x a ng c ó có hai viên th , hùng, su t t i Hoàng t i tri u nhà An v n c

l u truy n là v%t quý i. Trong cu c chi n tr%n Trâu S n, vua An eo ng c ó mà
ch t, ng c b vùi xu ng t mà hào quang c*a nó v n chi u t)a n t%n tr i. Th i binh
h)a i T n, báu ng c u cháy h t, ng i ta xem linh khí mà bi t r+ng viên ng c quý
Long Tu v n còn n c Nam, m i t xa t i tìm.

n nay An V ng l y ng c quý này báo áp n V . Ng i th i y em vàng b c, l a

là áng giá tr#m nghìn quan (8) t i mua, V do ó mà giàu l n. Sau tiên n& Ma Cô t i
ón v ch ng V i âu không bi t, có l4 ã hóa thành tiên. Nay gi ng ã l thành cái
huy t r ng, t(c g i là Vi t T"nh C ng(9).

Chú thích:

(1) Nay thu c huy n Võ Giàng, t"nh B$c Ninh.

(2) Các b n A.1300 và A.750 chép: Long Quân hóa thành ng Thiên V ng c !i
ng a s$t mà ánh gi-c.

(3) B n A.1200 chép: có ng i ph ng B$c là Thôi L ng.

(4) B n A.1200 chép hai câu th cu i cùng nh sau

Chính khí l m nhiên thiên h&u cách

Trung thiên mi u m o hách nam c ng.

Ngh a là:

Chính khí b ng b ng xông lên mây xanh

n mi u gi&a tr i làm hi n hách cõi Nam.

(5) D ch ngh a nh sau:

Ng i x a k chuy n vua An th tr c,

M t n#m kia tu n thú t i ch n này.

Núi /p, n c trôi th y tr m t ngôi mi u,

Th n ã i, di tích l i nh còn ph ng ph t mùi h ng

Qua phen th$ng b i, (c nhà An ch1ng còn,

Nghìn n#m, uy linh ngài v n còn tr n cõi Vi t.

Tr#m h t nay m t lòng th cúng,

Xin th n phù h cho phúc n c c lâu dài.

(6) Sách Vi t S Thông Giám C ng M c chép: “N#m Tân Mão (210 tr c công
nguyên, Th c An D ng V ng n#m th( 48, T n Thu. Hoàng n#m th( 37) Nhâm Hiêu
và Tri u à nhà T n em quân sang xâm l c…”, “… Tri u à óng quân núi Tiên
Du (B$c Ninh). Th c V ng em quân ch ng c Tri u à. B y gi Nhâm Hiêu óng
chi n thuy n Ti u Giang, m$c b nh tr v , giao c quân cho Tri u à. à d i quân
doanh n núi V, Ninh. Th c V ng c$t t cho à t sông Bình Giang (t(c sông
Thiên (c hay sông ông Ngàn) tr v B$c gi ng hòa. Hai bên ình chi n, rút v ”.

(7) B n A.750 chép: “Tiêu quan nhân hãy d n Thôi công t tr v d i th …”

(8) B n A.750 chép: “… và n#m m i v n quan t i mua”

(9) Truy n này mang n-ng nh h ng Trung Qu c. Thái c*a nhân dân ta i v i
gi-c An là rõ ràng. T t nhiên, gi-c An không ph i là nhà An Trung Qu c. Nh ng do
nh h ng c*a o giáo và v#n hóa Trung Qu c mà thái i v i gi-c An trong
truy n này không ph n ánh c thái c*a nh%n dân ta.

3. TRUY N NAM CHI U

Ng i Nam Chi u là con cháu vua V, Tri u à. Th i Hán V, , th a t ng n c

Nam Vi t là L& Gia không ph c, gi t s( Hán là b n An Qu c, Thi u Quý(1). Hán V,
sai t ng là b n L Bác (c, D ng Phác em quân chinh ph t, b$t V D ng V ng
Ki n (c và L& Gia, thôn tính c n c, phân t cho các quan cai tr .

Con cháu h Tri u t n mát b n ph ng, sau tr v Th n Phù, Hoành S n là nh&ng x(

v$ng v' không có ng i. Khi b h ông úc, h bèn óng tàu thuy n th"nh tho ng ra
b t nh%p vào n i a c p ng i ven b , gi t các quan l nh c*a nhà Hán. Dân u
s ph c, g i là Nam Tri u, sau g i sai là Nam Chi u, cho nên h mang danh hi u y.

n i Ngô, Tôn Quy n(2) sai ái L ng, L& i làm thú m c ánh d/p. Quân
Nam Chi u c m t vùng t núi Thiên C m t i Hà Hoa, Cao V ng, Hoành S n, Ô
Tung (3), H i Ng n. L i B , Tr ng Sa, Qu H i, V ng Cái, L0i Lôi núi cao b r ng,
sóng gió hi m tr , không có m t v t chân ng i. Quân Nam Chi u y th ng l y
vi c c p bóc sinh s ng, ánh gi t thú m c, không th ng#n c n n i. ng c*a
chúng khá nhi u, hay em hàng hóa châu ng c út lót cho n c Tây Bà D (4) c u làm
thân thu c, cùng giúp ! nhau.

Cu i i T n, thiên h r i lo n, có ng i tù tr ng mi n y là Tri u Ông Lý c,ng là con

cháu c*a Tri u V, , anh em ông úc, th y u d,ng l c h n ng i, ai n y u
ph c, cùng v i quân Nam Chi u h p l i, c h n hai v n ng i, l i em châu ng c
ti n dâng n c Tây Bà D , xin ch0 t không ngay c nh ó .
Khi y, n c Tây Bà D chia u bãi b và ng n i ra thành hai l . M t l trên t Quý
Châu, d i t i Di n Châu g i là l Gia Vi n (5) gi t trâu ng a #n th r i giao cho n c
Nam Chi u và Tri t Ông Lý th ng l nh. Th là Ông Lý xây thành làng Cao Xá, t Di n
Châu, ông t i Giáp H i, tây t i n( c Bà Da, nam t i Hoành S n, t x ng làm chúa.

Nhà ông T n sai t ng quân là Tào Nh em quân sang ánh, Ông Lý ph c quân voi
ch0 hi m tr n i u ngu n sông mà ánh, r i l i t i n p Mê S n và M t S n ngoài
b , ch t thì mình tán, ch tán thì mình t , sáng ra t i vào, c m c trong b n, n#m
n#m tr i. Quân T n không ch u n i khí núi, t vong quá n a, bèn rút quân v . Quân
Nam Chi u th ng t i c p các x( Nam Thành, ông Thành(6), Tr ng An, thú l nh
không th d/p n i.

T i khi nhà ng th nh lên, vua Ý Tông sai Cao Bi n em quân sang d/p, c,ng không
ánh n i ph i b) v .

i Ng, i, vua T n là Th ch Kính ng sai quan t mã h Lý(7) em 20 v n quân

ánh vào S n, quân Nam Chi u bèn rút v nh t i biên gi i Ai Lao, hi u là u
Hoành mô qu c B n Man, th ng l y s c p bóc làm ngh , lúc ánh lúc ngh", ch a
h bao gi yên chi n s . t ó nay là ph* Tr n Ninh, muôn i sáp nh%p trong b n
n c i Vi t (8).

Chú thích:

V truy n này, b n A.750 m u nh sau: “N c Nam Chi u là con cháu h Tri u. H

Tri u ã m t, con cháu t n mát t( ph ng, sau t t%p nh&ng ch0 v$ng v' r ng rãi
vùng Th n Phù, Hoành S n. B h ông úc bèn óng tàu thuy n ra b t nh%p vào
n i a c p ng i ven b', gi t các quan l nh nhà Hán. Dân s hãi g i là Nam Chi u
cho nên có tên y. Sai n i Ngô, vua sai ái L ng, L& i làm thú m c ánh
d/p. Quân Nam Chi u c m t vùng Thiên C m, Hà Hoa, Cao V ng, Hoành S n, Ô
Tôn, H i Ng n, Giáp B , Th ng Trì, 0 Ch&, V ng Cái, L0i Th ch… V sau có h i
th nh v ng lên bèn l y hàng hóa châu ng c út lót cho n c Tây Bà D c u làm thân
thu c…”

(1) B n A.1300 chép: “b n An qu c t Lý Thông…”. B n A.1200 chép: “B n An Qu c và

Lý Thi u Quân”.

(2) B n A.1300 chép: “ n th i Tam qu c, vua n c Ngô là Tôn Quy n”.

(3) B n A.1200 chép: “Nam Chi u m t vùng Thiên 6 S n, Hà Hoa, Cao V ng, Hoành
S n, Ô Tôn và Tr ng Sa, V ng Các, L0i Lôi”.

(4) B n A.1300 chép: “Dân Nam Chi u còn ít, bèn l y hàng hóa châu ng c i cho n c
Tây Bà D xin làm thân thu c c(u giúp nhau”.

(5) B n A.1300 chép: “… g i là l Già La, trên t C m Châu d i t i Hoan Châu là l

Lâm An chia cho Nam Chi u Lý Ông th ng l nh, vì th bèn xây thành t ng Cao Xá,
Di n Châu”.
(6) B n A.1300 chép: “… An Thành, ô Thành”, b n A.1200 chép: “Nam Vi t, Tr ng
An, ông Thành”.

(7) B n A.1300 chép: “sai quan t mã là Lý Ti n…”

(8) B n A.1300 chép: “Quân Nam Chi u bèn rút lui v biên gi i n c Ai Lao, l y hi u
u Mô qu c, nay là B n Thác”. B n A.1200 chép: “… l y hi u là u Hoành hoán B n
Man qu c… nay là ph* Tr n Ninh”.

Nam Chi u là tên m t trong sáu chi u Vân Nam. Chi u là tên vua c*a các b l c
ng i Thái. V sau, Nam Chi u m nh lên, thôn tính c sáu chi u kia. Nam Chi u v sau
thành n c i Lý trong i Ng, i và i T ng. Ch a bao gi n c Nam Chi u hay
n c i Lý v t ra ngoài ph m vi Vân Nam, th%m chí lan n Ngh An nh truy n
ây chép. Truy n ây rõ ràng là m t truy n thuy t, mu n cao tinh th n t ch* c*a
con cháu Tri u à, mà có lúc các nhà nho ã coi nh ng i n c ta. Riêng vi c gi i
thích r+ng do h “Tri u” mà có cái tên “Chi u” và Nam Chi u là con cháu h Tri u
ph ng Nam, c,ng t) rõ thái ó.

4. TRUY N T NG QUÂN H CAO V NINH

T ng quân h Cao tên L0, là ng i huy n V, Ninh. Th i An D ng V ng, t ng

quân c vu t th n Kim Quy bèn ch ra n) Linh Quang th n c , c( em n) ra ch a
vào quân gi-c là chúng không dám n g n. T ng quân t ng nhi u l n ánh lui c
gi-c l%p nên nhi u công l n, sau b L c h u gièm pha r i tr b).

Khi Cao Bi n d/p quân Nam Chi u tr v , qua châu V, Ninh, t i m t ch0, êm n+m
m ng th y có m t d nhân mình dài chín th c, di n m o c ng ngh , búi tóc, m-c áo
), t x ng h tên mà nói r+ng: “Ta ngày tr c phò tá An D ng V ng, gi t gi-c l%p
i công, b L c h u gièm pha mà tr b). Sau khi ta ch t, Th ng th ng tình vô t i,
m t lòng trung li t nên phong cho làm Qu n l nh ô th ng t ng quân m t d i s n hà
này. Phàm vi c chinh ph t gi-c c p và cày c y nông trang ta u úng ch* tr ng.
Ngày nay, ta theo Ngài d/p yên ngh ch t-c, thiên h l i c yên n. Ngài tr v b n
b , n u không cáo t là trái l ó!” Bi n l y làm l , h)i vì c gì mà L c h u ghen ghét. D
nhân áp: “Vi c u2n khúc, không ti n ti t l%u”. Bi n nài h)i m y l n n&a. áp: “An
D ng V ng là tinh ph ng vàng. L c h u là tinh v n tr$ng, ph ng và v n t ng
h p, cùng v i r ng t ng kh$c, vì th mà ghen ghét”. Nói xong c !i mây mà i. Bi n
t"nh m ng, b ng còn ghi tên V, Ninh, bèn nói cho b h bi t và t ngâm câu th r+ng:

M h Giao Châu a

Du du thiên t i lai.

C hi n n#ng $c ki n

Chung b t ph linh ài (1).

L i ngâm r+ng:
Bách Vi t i n khu v,,

Nh t nhung ình s n xuyên.

Th n linh n#ng tr thu%n,

ng ra c nh t diên (2).

K' theo h u là Cao Viên chúc m ng Bi n r+ng:

Nam Vi t s n hà c ,

ng ra nhân v%t tân.

Cao V ng cao ý khí,

T nh ng h&u long th n (3).

……………

Nam Vi t s n hà tráng,

Long th n xúc x( kinh.

Giao nhân h u thích ng ch,

Kim h u ki n th#ng bình (4).

Cao Bi n bèn ra phong m t cho th n- nay là i Than ô L0 th ch th n, quanh n#m

h ng l a không d(t.

n V, Ninh t(c là n Gia nh, có m t hang á #n vào sông i Than, hang ó do

Long V ng ào ra. N c trong hang xoáy m nh có th xoay l%t thuy n bè qua l i. H
ng i nào vào l n tr c r i i qua hang thì c vô s . i Tr n, th n c phong
là Qu Ngh c ng chính Uy hu chính th n i v ng. n th ng g i là ô L0,
xã i Than, huy n Gia nh. Còn m t n n&a thôn Tráng Li t, xã Phúc C u, huy n
ng An.

Chú thích:

(1) T m d ch là:

/p thay c nh Giao Châu,

D+ng d-c ngàn n#m lâu.

Th n x a rày c g-p,

Quy t ch1ng ph lòng nhau.

(2) T m d ch là:

Bách Vi t v&ng phong c ng,

Ba quân d/p chi n tr ng.

Th n tiên phù chính ngh a,

Muôn n#m v&ng tri u ng.

(3) T m d ch là:

Kiên c non sông Vi t,

Thanh tân nhân v%t ng.

H Cao cao chí khí,

Phù tr có Long V ng.

(4) T m d ch là:

Nam Vi t non sông /p,

Long th n khí phách kinh;

Ng i Giao ng cau trán,

Nay l i th y thanh bình.

5. TRUY N TH N SÔNG B CH H C

Th n sông B ch H c r t linh hi n. Kho ng các n#m V nh Huy i ng Cao Tông, Lý

Th ng Minh làm ch(c ô h t Phong Châu th y kho ng t này kéo dài t i ngàn
d-m, có sông núi v%y quanh, bèn xây i Thánh linh quán ven sông B ch H c, -t
t ng tam thanh trong quán ph ng th . L i xây hai ngôi am phía tr c và phía
sau quán, mu n t c t ng th nh ng không bi t t c t ng ai, bèn th$p h ng mà kh n
r+ng: “V th th n ây, n u nh linh (ng thì mau hi n rõ hình tr ng ta theo ó mà
t c t ng -t am tr c”.
Canh ba êm y, m ng th y có hai v d nhân, di n m o hùng v , phong t nhàn nhã u
mang theo quân h u, tr c hò sau hét i l i phía. Th ng Minh, tranh nhau chi m am
tr c. Th ng Minh h)i r+ng: “Các ông h tên là gì? Xin cho ta c rõ ti n phùng
th ”. Hai ng i x ng tên h , m t tên là Th ch Khanh, m t tên là Th L nh. Th ng
Minh xin tài ngh , n u ai th$ng s4 am tr c. Th ch Khanh (ng ti ng mà ch y, m i
t i b sông ã th y Th L nh c nh sông t tr c r i.

Th ng Minh theo gi c m ng, c#n c( hình d ng mà sai th t c t ng. Th L nh

c am tr c. Th n uy linh hi n hách, ng i trong châu u kính s , h ng l a
cúng th . Th n là v phúc th n c*a ba con sông. Phàm c u o, u r t (ng nghi m.
i Tr n phong làm Trung D c Võ li t ph qu c hi n uy v ng. Th i ó, h c s Nguy n
S C h0 giá i chinh ph t Ai Lao, t i bái y t r i bài th r+ng:

Bi n long phù n qu i yêu gian,

Ti n s hy k phó t ng quan.

B c li t th sinh vô v ng x(,

K lai t h kh t bình an (1)

L i có h c s V ng T Thành h0 giá kh i hoàn bài th chúc m ng nh sau:

T h u th%p v n hách v ng linh,

Th y m Vân Nam tái ngo i thành,

Giang t khu khu hà th khí,

Phong thanh h c l tr n T n binh (2).

Chùa này ngã ba sông B ch H c. 3 sông B ch H c có m t o n m y ch c tr ng có

gi ng cá anh v,. V mùa ông, dân chài th l i v t cá. Trên d i khúc sông y u
không có gi ng cá này, cá anh v, c,ng gi ng nh loài cá chép, mùi v th m ngon r t
ti n làm g)i, ch , thu c lo i th c ph2m th ng h ng. Ng i b$t c u mang ti n
vua, có l nh nghiêm c m dân không c em ra mua bán. Gi ng cá y quý tr ng nh
v%y, cho nên có câu hát r+ng:

Th ng loan ba noãn du anh v, (3).

Chú thích:

(1) T m d ch nh sau:

B o long và phù n gi$t ngang mình,

Chuy n x a phó m-c t ng quân.

K' th sinh hèn m n này âu màng mong c l n,

Ch" xin l ng c ban cho s bình an.

(2) T m d ch nh sau:

Hùng d,ng ngàn quân r n oai linh,

Ngoài i Vân Nam th áp thành.

C( bo bo âu là cái khí th Giang T ,

Gió a ti ng h c r n T n binh.

(3) T m d ch: Cá anh v, nh n tìm h i m trên làn sóng bi c.

6. TRUY N TH N CHÍNH KHÍ LONG

i ng, Cao Bi n sang óng n c ta, chi m ph*, x ng vua, $p thêm La Thành.

V a $p xong, m t bu i sáng s m, Bi n d o xem phía ngoài c a ông thành, b0ng

nhiên tr i n i m a to gió l n, th y mây ng, s$c t d i t dâng lên, ánh sáng loé m$t.
M t d nhân m-c qu n áo s-c s!, trnag s(c trông k v , c !i con r ng ), tay c m gi n
vàng, l l ng trong mây khói, khí th ngùn ng t, bay lên l n xu ng h i lâu m i tan.
Bi n kinh ng c, cho là ma qu., mu n thi t àn cúng. êm y, m ng th y có th n
nh n n nói r+ng: “Xin ông ng có b ng nghi ng , ta không ph i là yêu khí âu. Ta
chính là Long 0 v ng chính khí th n ó (có ch0 vi t là Long ) vì mu n xem k
thành m i mà hi n ra ó thôi”.

Bi n t"nh d%y. Sáng hôm sau h p qu n th n, than r+ng: “Ta không khu t ph c c
ng i ph ng xa ch#ng? Mà n n0i cho loài ngo i qu. dòm ngó i u không hay
c*a mình ru!”. Có ng i khuyên l%p àn, và dùng nghìn cân s$t úc t ng eo hình
d ng th n nhân th làm bùa y m. Bi n y theo k ó. V a c th n chú b0ng tr i t mù
m t ngày êm, m a gió gi%t ùng ùng, t ng s$t nát v n ra mà bay lên không. Bi n s
hãi, có ý mu n v ph ng B$c.

Ng i i l y làm l , bèn l%p chùa m n phía ông kinh thành.

V sau, Lý Thái T d i ô ra ây, xây d ng ph* thành, l i m ng th y th n nhân t i chúc

m ng. Vua nói: “Ng i có th ch$c s4 c h ng l a tr#m n#m ch#ng?” áp: “Mong
thánh th ng c tr ng th (c v n n#m, th n âu há ch" c h ng tr#m n#m
h ng l a”. Vua t"nh d%y, sai gi t súc v%t t , l i phong làm Th#mg Long thành hoàng
i v ng.

Th i y, c a ông có m ch buôn bán, n th n kéo li n m t d y ph dài. Ph

th ng b h)a ho n, gió d& th i cháy r t nhi u, duy có n là v n gi& nguyên không b
l a bén t i. Vua l i gia phong cho h ng l c, các bu i l nghênh xuân u c hành t i
ây.
 i Tr n, ba l n h)a tai mà v n không b cháy. Thái s Tr n Quang Kh i có bài th
r+ng:

Tích v#n hách tr c iv ng linh,

Kim nh%t kim tri qu. m kinh.

H)a t(c tam diên thiêu b t c%p,

Phong lôi nh t tr%n tri n nan khuynh.

Ch" huy àn áp ch tà chúng,

Hô h p tiêu tr bách v n binh.

Nguy n tr ng th n uy thôi B$c l0

n linh hoàn v, y n nhiên thanh. (1)

i Tr n phong làm Thu%n D t (ng iv ng. Chùa ph ng Hà Kh2u, huy n Th

X ng nay g i là n B ch Mã.

Chú thích:

(1) T m d ch:

Hi n hách t ng nghe, n(c ti ng iv ng,

n nay m i bi t qu. th n ph i s .

L a cháy ba l n mà thiêu ch1ng t i,

S m sét ran m t tr%n chuy n không nghiêng.

Ra tay àn áp các loài ma qu.,

Hét l n tan tành tr#m v n binh.

Xin hãy ra uy tr loài gi-c B$c,

D ng xây thiên h mãi mãi thanh bình.

7. TRUY N QU!C S XÂY "N SÓC THIÊN V NG

Th i Lê i Hành, Khuông Vi t thái s Ngô Chân L u th ng l u l c t i làng Bình L0
(còn g i là V Linh S n), m n thích phong c nh thanh u /p 4 ây, bèn d ng m t
ngôi am mà .

êm, vào lúc canh ba, thái s m ng th y có v th n eo qua vàng, c !i ng a s$t, tay
trái c m cây th ng vàng, tay ph i c m b o ki m, theo sau t i h n m i ng i, di n
m o áng s , t i mà nói r+ng: “Ta là T Sa Môn i V ng, k' theo sau u là th n D
Thoa. Thiên sai ta t i B$c qu c b o h h dân ó. Ta v n có duyên v i ng i,
cho nên t i báo ng i bi t”. Thái s kinh hoàng t"nh d%y, nghe th y trong núi có
ti ng thét, trong lòng vô cùng s hãi, bèn thân vào núi, th y m t cây l n có mây lành
vây trên bèn sai th t i n t c t ng th n nh hình d ng trông th y trong m ng,
r i l%p n th , h ng l a cúng vái.

N#m Thiên Phúc th( nh t, quân T ng vào #n c p, bên vua ta sai quân t i n c u
kh2n. Khi y, quân T ng óng thôn Tây K t, hai bên ch a giao chi n, quân T ng
trông th y ã kinh hãi lui v gi& i Giang, l i g-p lúc sóng n i cu n cu n, giao long n i
lên m-t n c, quân gi-c tan v!.

Vua c m s anh linh c*a th n, bèn xây thêm mi u vô, phong làm Sóc Thiên V ng
tr n ph ng b$c.

n xã V Linh, huy n Kim Hoa, th ng xuyên ph ng th không bao gi ng t. Có

ng i cho r+ng ng Thiên V ng sau khi d/p c gi-c, c !i ng a s$t t i cây a núi
V Linh thì lên tr i, ch" l i m t cái áo. T i nay ng i i g i cây này là “cây thay áo”.
Phàm khi th cúng, ch" dùng nh&ng chay t nh. T i tri u Lý, ti n th cúng, m i xây
n v, phía ông Tây H tr n ph ng B$c, l i tôn làm phúc th n, nay là ph ng
Nh%t Qu , Tây H v%y.

8. TRUY N "N TH# HO$NG THÁNH IV NG

Ho+ng thánh i v ng chính là Ph m C L ng tri u vua Lê i Hành, C L ng

ng i Nam Sách, ông n i L ng là Chiêm làm chúc ng giáp t ng quân nhà Ngô,
b L ng là M n, làm ch(c Tham chính i Ngô Nam T n v ng, anh L ng là Dinh
làm ch(c V uý t ng quân i inh.

Khi vua inh còn th u, quân T ng sang xâm l c, i Hành n$m m i quy n bính.
nh Thái h%u truy n l a ch n d,ng s ch ng gi-c T ng. i Hành c L ng làm i
t ng quân. ng khi -t k xu t quân, C L ng c m u t ng s , tôn i Hành
làm Hoàng . L ng làm quan n ch(c Thái uý. N#m Thông Thu i Lý Thái Tông,
vua th y trong ô h ph* có nhi u nghi án, án quan không gi i quy t n i, có ý mu n l%p
n th th n chuyên xét x các án ki n, t) ra s linh hi n th y h t m i k' gian trá,
bèn t$m r a, th$p h ng c u kh2n Th ng .

êm ó, m ng th y có v s( gi m-c áo ), vàng m nh Th ng t i phong C

L ng làm minh ch* c*a các án quan ô h ph*. Vua h)i s( gi r+ng: “Ng i y là ai,
gi& ch(c gì c*a ta?” áp: “Chính là ch(c thái uý c*a vua Lê i Hành”.
Vua t"nh m ng, bèn h)i qu n th n. Khi bi t rõ chuy n, bèn phong L ng làm Ho+ng
Thánh i v ng, sai quan l%p n phía Tây c a nam thành ph ng th l i i là
H ng Thánh, i i tôn làm ng c th n (1).

Chú thích:

(1) Viên th n chuyên vi c xét x các án ki n.

9. TRUY N V TH N X% $NG CHÂU

Th n v n là th th n ngôi mi u c t +ng Châu. Lý Thái T khi còn làm quan qu n

l nh thân binh, có th c p +ng Châu.

M t l n vua d o ch i, t i làng này, thuy n ang i gi&a sông, b0ng g-p m a to gió
l n, ph i d ng l i. Vua h)i n b sông là n gì, có linh (ng không? Có k' áp r+ng:
“ ó là n th n th a t +ng Châu, ng i trong châu c u m a o t nh u r t là
linh (ng”. Vua nói l n r+ng: “N u nh có tr%n m a l n mà nn a sông bên này v n t nh
thì m i th c là anh linh”. Phút ch c, qu nhiên m t n a sông m a, m t n a sông t nh.
Vua kinh d , bèn sai tu s a n v,, h ng l a cúng th . Ng i trong thôn có bài th
r+ng:

M h iv ng uy v ng tr ng,

+ng Châu th a hi n th n linh,

Kh c giao b o v, vô xâm ph m,

Ná nh t bàng à giá nh t tinh (1).

Vua nghe th y, có b ng t ph . Cho t i khi Lê Ng a Tri u b#ng hà, vua mu n m u i

s bèn t i n m-t cáo, ch i m linh (ng.

êm y m ng th y có d nhân n báo r+ng “Có lòng mu n thì s4 thành công, các

ph ng u thu%n ph c, v n qu c h ng thanh bình, ba n#m dân an c l c nghi p,
b y mi u chúa c an ninh”. Vua t"nh m ng, ch a hi u ý t( th nào, có ng i oán
m ng cho là tri u t t. Vua bèn th#ng +ng Châu là Thái Bình ph*, phong Th n làm Khai
thiên thành hoàng i v ng.

N#m Trùng h ng th( nh t i Tr n, gia phong cho m t là Khai thiên tr n qu c. n

th n phía trong ê, th ng b n c l, tràn ng%p. Ng i làng ven sông th ng trông
th y có xe, dù, tán i h u m t ng i có v' nh i h ê, cho nên ê tuy th p mà n c
không th gây tai h a c. Tr i qua n#m tháng, n c sông dâng cao áp t i n th .

N#m Bính Tu t niên hi u Th ng Nguyên, dân làng nh l%p n trên m-t ê. Khi m i
ng i t i n i ã th y chính t2m d ng s$p xong, quan huy n và dân làng u ng* trên
gò c), nghe th y có ng i t i mang theo nh&ng ào t, l i nghe có ti ng g i
nhau nh ki u trong thôn i làm. Sáng ra, th y nh&ng c t và á t ng ã chuy n d ch
sang phía t , cách ê ba th c, th%t là muôn ph n linh (ng. V sau n ngày r c
th n, tri ph* Khoái Châu là Hoàng Nam Kim có lên mi u bài th r+ng:

Phan th châu kh l ch hách hách,

Khai thiên huy n t o ng !ng nguy nguy.

ng thành d c th(c chân linh tích,

Nh t d th n công di u chuy n di (2).

Mi u xã +ng Châu, huy n Kim ông, nay g i là mi u Vua Mây.

Chú thích:

(1) T m d ch:

/p thay! Uy danh c*a iV ng r t l n,

T) rõ linh thiêng t +ng Châu.

Không cho m a l n t i xâm ph m,

N a sông bên kia m a mà n a sông bên này v n t nh.

(2) T m d ch:

M y t c gò ng ven sông mà uy linh hi n hách, khai thiên phép huy n di u cao vòi v i.
Mu n bi t linh tích ê c&, hãy xem cái tài chuy n d ch k di u c*a th n trong m t
êm.

10. TRUY N BÀ PHU NHÂN TR NH LI T M& Ê

Bà M Ê là v L 2u, chúa n c Chiêm Thành. Lý Thái Tông ánh c Chiêm

Thành, chém L 2u, b$t M Ê mang v . n sông Lý Nhân, vua sai quan trung s( tri u
bà sang h u. Bà c#m gi%n khôn xi t, l y chiên tr$ng qu n quan mình r i nh y xu ng
sông Hoàng Giang mà ch t. Nh&ng bu i sáng s m s ng mù và êm tr#ng th ng
nghe th y có ti ng than ai oán khúc sông ó. Ng i n c ta bèn l%p n th cúng.

V sau, vua ta i qua h t Lý Nhân, ng i ng thuy n r ng nhìn sang bên sông th y có

n th , bèn quay l i h)i t h&u, t h&u bèn em chuy n bà tâu rõ l i. Vua th ng tình
nói r+ng: “N u qu th c là linh thiêng t t nàng s4 báo cho Tr m bi t”. êm ó vào h i
canh ba, bà bèn (ng m ng cho vua. Bà mình m-c y ph c Chiêm Thành, v a vái v a
khóc mà tâu r+ng: “Thi p gi& o n& nhi, m t lòng m t d v i ch ng. L 2u tuy không
th cùng b h tranh sáng, nh ng c,ng là ng i hi n hách m t ph ng, thi p th ng
v n ch u n ngh a c*a chàng. Ngày nay L 2u l0i o, Th ng giáng chích, m n
tay b h tr t i cho nên n c m t thân tan. Thi p hàng ngày v n mu n báo n
chàng nh ng ch a có d p. Thi p may m$n m t ngày c g-p b h sai quan trung s(
ti n thi p xu ng dòng n c này, nh ó mà gi& c ti t trong giá s ch, n ó k sao
cho xi t. Thi p nào có pháp thu%t gì dám t x ng là linh thiêng, nào có l i nói gì có
th x(ng tai b h ”. Nói xong b0ng bi n m t không th y âu n&a. Vua kinh hãi t"nh
m ng, phong bà là Hi p chính n ng phu nhân.

i Tr n Trùng h ng l i gia phong cho bà là Tá lý phu nhân, thêm hai ch& trinh li t
bi u d ng cái ti t oan trinh c*a bà v%y.

11. TRUY N %NG THIÊN HÓA D'C H U TH N

Th n v n là v th th n n c Nam ta. N#m Th n V, th( nh t i Thánh Tông. Vua i

chinh ph t n c Chiêm Thành, t i c a b Hoàn H i, b0ng nhiên tr i n i m a to gió l n,
sóng dâng cu n cu n, xa nhìn nh núi, ng thuy n và chi n thuy n u không th qua
b n c, bên ph i c$m thuy n b bi n.

êm y, m ng th y có ng i con gái m-c áo tr$ng, qu n ), trang i m s sài, phong

t y u i u b c lên thuy n ng mà nói r+ng: “Thi p là tinh t n c này, h n %u
trên cây ã lâu. Nay g-p lúc minh quân xu t chinh, nguy n xin cùng i theo l%p chi n
công”. D(t l i không th y âu n&a.Vua bèn t"nh d%y tri u t%p t h&u và các b%c k túc
k l i chuy n.

Có v t#ng th ng là Hu Sinh tâu r+ng: “Th n ã nói là %u nh trên cây, v%y nên c u
kh2n t t c yên”. Bèn sai thân nhân tìm kh$p các núi trên b , ng u nhiên th y m t
cái cây ng n nh hình ng i, gi ng h t v th n trong m ng, bèn -t trên thuy n ng ,
th$p h ng c u o, -t hi u là H%u th phu nhân. Trong kho nh kh$c, gió yên sóng
l-ng, hành quân v t bi n thu%n l i, không lo ng i vì sóng gió n&a. Vua bèn l%p n
th , phút ch c sóng gió l i n i cu n cu n nh tr c, Hu Sinh tâu r+ng: “Ý th n không
mu n l i bên b ”.

Bèn v Kinh xin âm d ng c u cho sóng b c yên. Kíp khi v t i Kinh, xây n
th làng An Lãng…

T i i Tr n Anh Tông, g-p h n hán, vua sai l%p àn c u o. Th n bèn thác m ng

cho vua, nói: “ n này có vua Câu Mang, có phép làm m a”. Vua t"nh d%y, sai quan
dâng l , qu nhiên c bu i m a to gió l n. Vua bèn sách phong cho th n làm H%u
th i phu nhân, i i gia phong vì ngh th n có công v i dân.

Tri u Tr n l i phong là 5ng thiên H%u th th n k nguyên quân. Phàm ti t l%p xuân u
mang th ng u (1) n p d i n, t i nay ã thành t c l .

Chú thích:

(1) T(c xuân ng u, l y t n-n thành hình con trâu t th n vào mùa xuân.
12. TRUY N V TH N NÚI H NG L NH

Núi H ng L nh o Ngh An. X a huy n La S n có b n ng i n c*i trong núi

th y m t cái h , trong h có m t m nhân r t /p ang t$m trên m t t ng á b+ng
ph1ng. M nhân trông th y b n ng i thì nh y xu ng h .

B0ng có m t con ba ba l n n i trên m-t n c, b n ng i kinh hãi bèn hái nh&ng qu

quý trên h mà i. i su t ngày không ti n c b c nào, b0ng th y m t d nhân n
nói r+ng: “V(t nh&ng qu quý i thì m i có th ra kh)i ch n này, n u v c t i nhà thì
ch có ti t l chuy n trong núi cho ai h t”. V sau có ng i ti t l chuy n, h c máu mà
ch t.

n i Thánh Tông hoàng tri u ta(1), vua t i núi này, c$m bi n trên núi. Núi có
chín m i ng n. T nh không th y h , ch" nghe nh có ti ng sóng v0. Tr i l%p t(c
m a. Th y th n r t là linh (ng, nhà vua ban phong cho i n l , n nay ng i i v n
còn k l i chuy n x a. N i ó là núi H ng L nh thu c huy n Nghi Xuân và Can L c (Hà
T nh).

Chú thích:

(1) Ch a rõ vua Thánh Tông i Lý, vua Thánh Tông i Tr n hay vua Thánh Tông i
Lê. Có l4 là i Lê.

13. TRUY N TH N NÚI V NG PHU

Núi V ng Phu thu c huy n V, X ng, c a b c*a o Thu%n Hóa.

Ng i i t ng truy n r+ng: ngày x a có hai anh em m t trai m t gái làm ngh n c*i
trong r ng. Ng i anh ch-t g0, l! tay trúng ph i u em. Ng i em au quá ngã l#n
xu ng t. Ng i anh t ng em ch t, s hãi mà b) tr n i xa.

Ng i em c m t c già em v nuôi, n khi tr ng thành, nhan s$c tuy t /p,

khác h1n ngày x a. Khi c già ch t, ng i em gái m i i l y ch ng, l i l y úng ng i
anh ru t. Ng i anh không bi t v là em gái.

Anh ta th y trên u v có m t v t s/o, nhân h)i duyên do. Ng i v nói: “Lúc còn nh)
thi p theo anh trai vào r ng n g0, anh thi p l! tay chém trúng vào gi&a trán thi p r i
b) tr n m t, không bi t s ng ch t n i nào”.

Ng i anh nh%n ra em gái mình nh ng ã trót k t làm v ch ng, cho nên ng i mà

không dám nói rõ, l y c i buôn, b) ra i mà không v n&a. Ng i em không bi t
ch ng là anh mình, ngày ngày trông i, ch t mà bi n thành hòn á.

Ng i i bèn g i hòn á y là á V ng Phu, l i th y linh thiêng bèn l%p n th ph ng.

14. TRUY N D U TRÂU VÀNG HUY N TIÊN DU

Ngày x a, i th ng c , có ng i V ng Ch t i n c*i trong núi g-p hai tiên ng

ang ánh c . Hai tiên ng cho Ch t m t h t táo. Ch t #n kh)i ói r i gác rìu mà ng i
xem ánh c . Tiên ng b o Ch t: “Cán rìu c*a ng i nát r i”. Ch t cúi xu ng, lúc
ng2ng lên thì không th y tiên ng âu. K p n khi tr v nhà thì không còn g-p l i
nh&ng ng i thân c, tr n gian n&a.

Do tích ó, ng i i bèn g i qu núi này là núi L n Kha (núi rìu nát) còn g i là núi Tiên
Du (núi ch i tiên) r i nhân l y tên y -t tên huy n. 3 huy n Tiên Du nay v n còn
v t c,.

Núi Tiên Du có tinh Trâu Vàng (Kim Ng u) n a êm th ng t)a ra ánh sáng. Có nhà s
l y tích tr ng y m lên trán trâu, trâu vàng b) ch y húc vào t làm sút thành cái h .
N i này sau g i là thôn Húc.

Trâu ch y n a ph%n V#n Giang, vì v%y ây có cái v,ng l n g i tên là V,ng Trâu
m. Trâu ch y qua các xã Nh Ph ng, Nh Loan, i L n, a Ng u. Các xã này s
d tên nh v%y là vì có v t chân trâu i t i.

Trâu l i t trong b n ra sông Cái, n Ninh Giang, i men ph* Lý Nhân, theo ven sông
Cái t i sông Tô L ch, ch0 y chính là Tây H .

Ng i i truy n t ng r+ng Cao Bi n gi)i thu%t s , thông a lý, th ng c !i di u gi y

bay trên không trung y m các n i th$ng c nh. Bi n th y trâu i vào h Dâm àm
(nay là Tây H ) r i thoát không th y trâu âu n&a. Trên ng trâu ch y, kh$p n i bi n
thành khe, ngòi, rãnh, l ch. Ng i x a ã có th r+ng:

Kim Ng u do 2n t i h trung,

Thu. h t nan t m b t ki n tung.

i Vi t Nam an t n thánh ch*,

Cao Bi n h bút h%n vô cùng(1).

Chú thích:

(1) T m d ch ý nh sau:

Trâu Vàng còn 2n mãi gi&a h ,

N c c n mu n tìm ch1ng th y tung tích.

N c Vi t bình yên là nh thánh chúa,

Cao Bi n h bút h%n còn sâu.

15. TRUY N V TH N LÀNG B! BÁI

Th n làng B Bái là tinh c*a Viêm Long. X a làng H n Ki u thu c l H H ng có hai

anh em nhà h -ng, m t tên là Thi n Minh, m t tên là Thi n X , xu ng bi n ánh cá
g-p m t v%t là gi ng nh hình cây g0, dài h n 3 th c, s$c nh tr(ng qu , d%p d nh
trôi theo ng n sóng. Hai anh em nh-t l y em v . n êm b0ng nghe th y trong v%t y
có ti ng ng. Hai anh em kinh hãi v i em v(t ra gi&a dòng n c, r i sang thuy n
khác ng* nh .

êm y, hai anh em m ng th y có m t ng i n nói r+ng: “Ta là v ông H i Long

V ng, trót l! i l i v i Viêm Long V ng do ó sinh ra (a con y, ta s ông H i
Long V ng bi t nên em g i các ng i. Các ng i hãy gi& l y và b o h cho c2n
th%n, không c ai xúc ph m t i. Sau này nó tr ng thành t t có th ban phúc cho
các ng i”. Hai anh em kinh hãi t"nh d%y th y cây g0 tr c l i trôi theo thuy n, bèn em
theo v . T i nhà, hai anh em ngh %u t B Bái. Cây g0 b0ng nh y t trong thuy n
lên m-t t. Hai anh em bèn l%p n, l y cây g0 t c t ng th , g i là Long Quân.

i Tr n, vua sai th th n l-n xu ng b mò h t châu. Th th n không mò c gì c , ch"

có con cháu h -ng mò c r t nhi u. Th th n h)i duyên do, h -ng bèn em h t
chuy n x a nói rõ. Th th n tâu lên vua. Vua sai dùng ngh l , âm nh c i r c t ng,
t ó mò c r t nhi u châu ng c. Vua giáng chi u th ng cho danh hi u Th n châu
Long Quân t-ng phong là L i t linh thông hu tín Long Quân. n th -t xã b Bái,
huy n Qu nh Côi. Phía ông n có bãi tha ma, ó chính là n i kh$c t ng ngày x a.
Tr i qua các tri u vua, th n u c gia phong m t . T i nay n ó v n r t là linh
(ng.

16. TRUY N V TH N CH$M LÂN ÀM

Th n Lân àm chính là th n r ng v%y. X a th n th ng hóa thành ng i tìm th y

h c o (1). Th y h c l y làm l bèn tìm ch0 c*a th n, th y th n náu trong ch+m.
Th y h c th ng tra h)i, th n bèn nói th c r+ng: “N#m nay trên thiên ình ng ng vi c
làm m a”. Th y h c c nài th n làm ra m a. Th n b t $c d ph i nghe l i.

Sau trong ch+m có bi n ng, th y trò t i ch+m th y th n hút n( c trong nghiên phun
thành m a m c tr h n hán. Th ng cho là vi c ã ti t l bèn b$t t i th n. Thây
th n n i trên ch+m, th y h c thu v an táng, nhân -t tên ch+m là Long àm, sau i
thành Lân àm.

Th n r t là uy linh, hi n (ng. n th th n -t xã Lân àm, huy n Thanh àm. i

i th n c phong làm trung 1ng th n.

Chú thích:

(1) Có ch0 l i nêu rõ th y h c ây là Chu V#n An, b%c i nho i Tr n

17. TRUY N VU!T R NG U I GI(C

Theo sách S Ký thì Tri u Vi t V ng h Tri u, huý là Quang Ph c, ng i huy n Chu

Diên, th i Ti n Lý Nam làm ch(c T t ng quân.

Khi vua L ng vào #n c p, Ti n Lý Nam lánh vào ng Khu t Liêu sai v ng gi&
n c. Vì s(c y u không ch ng n i v ng ph i lui v gi& m Nh t D r i c u o tr i
t và các v th n linh m.

B0ng th y m t v th n nhân c !i r ng mà xu ng, tháo vu t r ng trao cho v ng b o

g$n vào m, u mâu. V ng ti n ánh, quân L ng tan v! thua ch y, gi t t ng
L ng là D ng S+n. Quân L ng tr v ph ng B$c. Ti n Lý Nam m t, V ng
vào trong thành Long Biên, ra chi u xây hai thành Loa L c, V, Ninh, t x ng là Nam
Vi t V ng.

Không bao lâu, t ng cùng h v i Nam là Ph%t T t ng Dã N#ng kéo quân t i.

Tri u V ng ngh Ph%t T là h hàng Nam , không n! di t, bèn c$t t chia mi n Cát
Châu , nay là hai xã Th ng Cát, H Cát huy n T Liêm v%y. L i xây thành phía
tây thành Ô Diên, nay là mi n H M0, huy n T Liêm. Sau con Ph%t T là Nhã Lang
c u hôn v i Tri u, Tri u V ng em con gái là C o N ng g cho. Nhã Lang b o v :
“X a nhà ta và Tri u V ng coi nhau là thù ch, ngày nay thông gia v i nhau th%t là
hay l$m. Song không hi u nh c ph ta th ng dùng thu%t gì mà ánh u i c quân
gi-c”. C o N ng không rõ thâm ý, ng m i chân tình, m%t em vu t r ng và m, âu
mâu cho xem. Nhã Lang ng m i l y r i b o C o N ng r+ng: “Nay ta d(t tình tr v ,
v n nh t có i u ch1ng lành, v ng ph không may ph i qua x( này, nàng nên l y áo
lông ng0ng làm d u v t tìm giúp ! nhau”.

Nhã Lang t(c t c v , a cho Ph%t T . Ph%t T $c chí c t quân ánh Tri u V ng.
Tri u V ng không hay bi t gì, c quân i m, âu mâu ra ánh. Quân Lý ti n sát,
V ng bi t s(c không ch ng n i bèn d$t con gái ch y v ph ng Nam. Quân gi-c u i
sát t i n i, Tri u V ng hô l n: “Hoàng Long th n v ng mau l i c(u!” B0ng th y Long
V ng ch" tay mà nói: “K' r$c lông ng0ng chính là gi-c ó!” Tri u V ng bèn rút ki m
chém con gái. Ng a ch y n c a bi n i Nha b n c ch$n l i, than r+ng: “Ta h t
ng r i!” Long V ng bèn r4 n c m ng d n V ng i vào.

Ph%t T u i t i n i th y bi t tích không bi t i âu m t, bèn quay v . Tri u V ng làm

vua 23 n#m.

Sau ng i i th y linh (ng, l%p n th c ab i Nha, b n mùa cúng t . Ph%t T

ã di t h Tri u, bèn d i hai thành Loa L c, V, Ninh, óng ô Phong Châu, ó là H%u
Lý Nam . L i phong ng i con c*a anh là i Bi n làm Thái Bình h u gi& thành Long
Biên, phong i t ng Lý T n "nh làm An Ninh h u gi& thành Ô Diên. H%u Lý Nam
làm vua 23 n#m (1) sau b ph t ng là L u (c di t, dân l%p n th c a bi n Ti u
Nha(2).

Chú thích:

(1) Có b n chép là 22 n#m

(2) D ch theo b n A.1300. Chú ý: có s trùng h p gi&a tình ti t và mô típ c*a truy n này
v i truy n Rùa Vàng.

18. TRUY N PHÙNG B! CÁI IV NG

i v ng h Phùng tên H ng (1) ng i t ng Lâm thu c Giao Châu, làm tù

tr ng Biên Man, hi u là Lang, r t giàu có, l i d,ng l c, có th v%t trâu m h . Em
tên là H i, s(c r t kho', có th vác ngàn cân, ch c h c, thuy n nh) i ngoài m i d-m
(2). Ng i Man, Liêu (3) nghe tên u s hãi.

Các n#m i L ch i ng
th ng l nh các p lân c%n, H ng
Quân, ô B o. Các tù tr ng
uy danh l ng l y. Viên ô h
song không n i, lo l$ng thành b
i Tông nhân vi c Giao Ch" có binh lo n, hai anh em bèn
i tên là C Lão, Hãi i tên C L c, l y hi u là ô
t ng Lâm và Phong Châu th y u quy ph c, do ó
ng Lâm h i y là Cao Chính Bình m binh ti n ánh
nh (4) mà ch t.

H ng bèn vào trong ô ph*, n$m chính s và gi i quy t công vi c trong 17 n#m (5).
Khi ch t, m i ng i nh l%p Hãi lên thay. Có viên t s( u m c (6) là B Phá L-c r t
kho' m nh có th nh núi, không ch u nghe theo. M i ng i bèn l%p con H ng là An
làm ô h quân yên lòng dân Man. Hãi lánh B Phá L-c v Nham ng, sau không
bi t i âu m t.

An tôn b làm B Cái i V ng. Ti ng a ph ng g i cha là b , g i m/ là cái cho nên

có tên y. An n i ngôi c 3 n#m thì (c Tông sai Tri u X ng làm An Nam ô h .
X ng vào, sai s( d An. An và ng i Man u hàng. Các ng i h Phùng u b) i
h t.

Sau H ng r t linh hi n, m i ng i cho là th n, bèn l%p mi u phía tây ph* ô h , hàng

n#m cúng bái. Phàm nh&ng nghi án và truy n tr m c$p b$t n th n u linh (ng
ngay. Ngày nay h ng l a v n còn ch a d(t (7).

Chú thích:

(1) Có b n chép là Qu c Khang

(2) Có b n chép là i ngoài ngàn d-m

(3) Có b n chép là ng i Mán, Mèo.

(4) Có b n chép là m$c b nh h%u b i.

(5) Có b n chép là 7 n#m

(6) Có b n chép là tù i u m c.

(7) D ch theo b n A.1300

19. TRUY N INH TIÊN HOÀNG

X a inh Tiên Hoàng là ng i ng Hoa L , l Thanh Hóa. Ng i i truy n r+ng

trong ng có cái m sâu, m/ ông ng i h Thích, nguyên là t thi p c*a th( s inh
Công Tr(, th ng n t$m r a trong m. G-p m t con rái cá hi p ph i #n n+m v i
nó, v nhà có thai. y n#m sinh ra m t con trai. inh Công Tr( không bi t, r t m c yêu
d u. Riêng bà m/ bi t ó là con c*a loài rái cá. Không bao lâu inh Công Tr( m t, rái
cá b ng i trong ng b$t gi t #n th t r i v(t x ng i. Ng i m/ nghe tin ch cho m i
ng i t n i h t, bèn nh-t x ng em v gói l i gác lên b p. Th ng d-n con r+ng:
“X ng b mày ây”. Kíp t i khi ã khá l n, chàng trai r t gi)i l-n n c.

Khi y có ng i khách ph ng B$c i tìm t, theo long m ch mà t i ây, ban êm xem

thiên v#n th y có lu ng ánh sáng ) t trong m b c lên, trông nh m t s i dây l n
xông th1ng lên sao Thiên mã, bi t r+ng trong m t t có v%t th n. Sáng hôm sau lùng
tìm m t ng i gi)i l-n sai mò tìm. Nguyên trong m có m t ch0 r t thiêng không ai
dám t i g n. Ng i khách ph ng B$c em h%u th ng treo gi i. Chàng trai nghe
tin, xin l-n t i ch0 y, l y tay s th y m t v%t gi ng hình con ng a (ng d i áy
n c. V i vàng v báo. Chàng trai l y m t n$m c) l i xu ng -t phía tr c ng a. Ng a
há mi ng p l y. Li n quay v báo. Khách nói: Có huy t. R i l y b c ra th ng mà
b o: sau này s4 xin h%u t-ng, nay hãy t m quay v ph ng B$c. Nói r i chia tay.

V n thông minh, nghe l i khách nói chàng bi t ch$c là có huy t trong m m ng a, v i

v nhà l y gói x ng gác b p, dùng c) b c bên ngoài r i l-n xu ng n c em út
vào mi ng ng a. Ng a bèn nu t. V sau dùng tr' m c ng làm lính, l y hoa lau làm
c . K' nào không ph c thì ánh, ph n l n u nghe theo, tôn làm minh ch*. V nhà,
chàng gi t l n khao quân, ng i chú t(c gi%n ánh mà u i i. Khi ch y qua cái c u
trên m, c u gãy r i xu ng. Ng i chú u i theo, b0ng trông th y có hai con r ng vàng
! l y chàng. Ng i chú s hãi quay v . T y, ng i v quy ph c càng ngày càng
ông.

M y n#m sau ng i khách tr l i mang hài c t t tiên nh n táng, nghe chàng ã làm
hùng tr ng, b h ông t i trên ngàn ng i, bi t là huy t ã nghi m m t r i, r t là au
ti c, bèn t i mà nói r+ng: “Nay huy t y ã thu c v Ngài. Huy t r t quý nh ng ng a mà
không có ki m thì v n ch a *, nay có m t thanh ki m -t u ng a thì có th tung
hoành kh$p b n cõi”. Chàng tin, bèn theo l i l y ki m -t vào u ng a mà quay v . V
sau ánh âu c y, l y hi u là Bách Th$ng V ng. Cu i cùng d/p c m i hai
s( quân, th ng nh t c thiên h , óng ô thành Hoa L , hi u là Cù Thành, -t niên
hi u là Thái Bình, làm vua 12 n#m. Sau b n i nhân là 0 Thích gi t, th 45 tu i (1).

Chú thích:

(1) D ch theo b n A.1752.

20. TRUY N TH N NÚI NG C

Th n núi ng C v n là linh th n th ng 1ng n c ta. Núi xã Trì Nê th ng,
huy n Yên nh (1). Khi Lý Thái Tông còn là thái t i ánh Chiêm Thành t i Tr ng
Châu, êm quá canh ba m ng th y m t d nhân m-c giáp ph c, t x ng là th n nghe
vua Nam chinh xinh theo quân vua l%p chi n công. Vua nh rõ nh&ng l i nói chuy n
trong m ng.

Kíp khi th$ng tr%n tr v l%p n tôn th , t i Kinh s l i bói t l%p n. Th n thác m ng
xin mé h&u trong thành, g n chùa thánh ch*. Khi Thái T b#ng hà, ba V ng làm
ph n. Tr c hôm ó, th n l i thác m ng cho Thái Tông b o ph i phòng. M ng qu
nghi m. Vua bèn ra chi u phong v ng t c, d ng mi u th , l%p làm thiên h minh
ch*.

Th i Tr n c phong làm Minh linh C m(ng B o h u iv ng ( n mé trái Kinh,

g n chùa T An).

Chú thích:

(1) D ch theo b n A.1752

21. TRUY N M'C TH)N

Theo S Ký và truy n thuy t thì ông h M c tên Th%n, ng i C ng Thu , Qu ng (c.

B m/ s ng v ngh chài l i. Ông t ng m o khôi ngô, thiên tính tháo vát, v n thích
cái h c bùa chú c*a o gia, n#m 18 tu i tìm th y h c pháp thu%t. Tr c núi Thanh
T"nh, sau t i núi An Ho ch, ngao du các núi non Ngh An, các th n phù b o n u
tinh thông c , m i bí quy t u ng m thu c, sau d ng m y gian nhà lá b n p ,
ra công tinh luy n, r ng c(u ng i i. Do gi)i bùa chú mà n i danh, song ngh chài
l i v n không sao nhãng.

D i tri u Lý Nhân Tông, thái s Lê V#n Th nh có k' nô t ng i Man t i Lý gi)i

thu%t bùa chú, có th t o ra s ng mù và bi n thân thành h báo. V#n Th nh d nó d y
mà h c c phép y. Bèn âm m u h i chúa, nuôi lòng ph n ngh ch. M t hôm vua
th#m ch i Dâm àm (nay là H Tây) c !i thuy n nh) tìm cá, th t nhiên s ng mù y
m-t n c, b n b mù m t. Nghe có ti ng thuy n v0 chèo xu ng n c oàm o p. Vua l y
g m ném, phút ch c s ng mù tan. Th y trên thuy n có m t con h l n, nh y ch m
ch m mà r ng. M i ng i u s xanh m$t. Tình th nguy ng%p, vua sai viên xá nhân
truy n cho các thuy n chài l i c(u.

M c Th%n nghe tin, vung tay áo mà bói. V i chèo thuy n n tung l i c câu th n chú
r+ng: “Thiên la a võng, m%t b t( chi, th n quang th n quang, chi u tri t v n chi” (l i
tr i l i t, l-ng b*a b n b , th n quang th n quang, chi u rõ chân t ng) c xong
b*a l i lên mình h . L i bi n thành l i s$t, h hi n nguyên hình là V#n Th nh. Vua
th y Th nh là b%c i th n có công, không n! gi t, y lên th ng l u sông Thao,
phong M c Th%n làm Thái Uý Khang nh công, ban cho vùng Tây H làm th c p, sau
khi ch t l i c phong làm th ng 1ng phúc th n, sai l%p mi u trong p th
cúng.
M ông hi n còn ch0 cây táo ph ng H Kh2u, nhà n c và dân chúng u th
cúng, r t c m (ng. Tr( c c phong, sau c t-ng, ngày càng vinh hi n. n n#m
Quang Thu%n i Thánh Tông, sai Thoát Hiên -ng tiên sinh làm bài th tán t ng nh
sau:

T n n ho+ng thi bi n (ng tài,

Yêu nhân tích l m tâm thôi,

Thu tri nh t nh yên ba khách,

Võng $c Tây H thái p lai.

(Ngh a là: C(u n n tr tài (ng bi n gi)i, (a yêu ma l v t, nh t chí khí. Ai bi t r+ng
khách thuy n trong s ng mù, l i có th b*a l i c c vùng thái p H Tây).

S nghi p c*a ông so v i ng i x a bên dòng sông V c,ng ch1ng kém gì. Bên c nh
n ông có m t cây l n s ng kho ng tr#m n#m, hình ngo+n ngoèo nh con r$n, cành lá
th a th t. Bên trong có m t l0 huy t thông su t, có m t con r$n l n s ng trong huy t,
hàng tháng n ngày m ng m t và ngày r+m l i cu n khúc n+m d i bàn th trong n,
n êm l i chui vào huy t. n g i là i n Sùng Khánh, bên c nh chùa V nh Khánh
(1).

Chú thích:

(1) D ch theo b n A.1300

22. TRUY N NG #I D NHÂN LÀNG H BÌ

3 làng H Bì, huy n Gia Phúc, t"nh H i D ng có m t d nhân v n s ng b+ng ngh bán
sò h n. M t hôm i n b bi n th y trên bãi cát có hai con trâu ng húc nhau bèn
n$m tay th i trâu, trâu ch y xu ng bi n, r i b u lông l i. D nhân cho là v%t thiêng, l y
mà nu t. T ó s(c kho' phi th ng, l-n xu ng bi n nh i trên t b+ng. Th ng l-n
xu ng n c b$t cá, có khi t i m y ngày m i v .

Khi y gi-c B$c c !i m y tr#m chi c thuy n v t bi n t i c a V n Ninh, ng i trong

n c r t s hãi, tìmk' có th ánh lui gi-c B$c kh$p trong ngoài phong th ng. D
nhân bèn l-n vào trong bi n, n d i thuy n dùng s$t nh n mà c thuy n v! b n c
ánh chìm. Gi-c B$c s hãi không hi u t i sao bèn l y thu. tinh soi, t cao nhìn xu ng
áy bi n, th y có ng i ng$m c bên c nh thuy n v i b*a l i thép b$t. D nhân
bèn b b$t s ng. Gi-c c i trói r i h)i: n c Nam có bao nhiêu (a gi)i nh mày? áp:
k' gi)i nh ta r t nhi u, hi n nay ang d i b c thuy n… Ta ch1ng may b b$t,
th ng qu c n u dùng n ta, ta s4 d n n ch0 b n h , th s(c mà b$t. Gi-c B$c tin
l i sai em thuy n nh/ i. D nhân th a c lúc s h nh y xu ng n c tr n m t. B n
gi-c trong thuy n nhìn nhau không bi t làm th nào.
Khi y gi-c B$c th y thuy n chìm r t nhi u, l i nghe nói n c ta nhi u ng i gi)i l-n
n c bèn không dám l i, a toàn quân tr v ph ng B$c. D nhân tr v thì m t.

Tri u ình ngh có công u i gi-c truy phong làm i v ng, cho th cúng t t c các
c a bi n c a sông mà ông b*a l i, b$t sò. T i nay c nhà n c th cúng, bao
phong Th ng 1ng linh s ng b t d n nh t ph ng phúc th n (1).

Chú thích:

(1) D ch theo b n A.1752

23. TRUY N H I THIÊN TRUNG LI T V NG

Ng i i truy n r+ng v ng hi u là Lý ô uý, không bi t ng i th i nào, tên tu i ã

m t. Nhân v t sông g-p bão táp mà ch t. Hi n thành th n b o ng i trong thôn r+ng:
Ta c Th ng s$c phong làm th n c a sông này.

Ng i trong n c l y làm l , l%p n th cúng. Hàng tháng, ngày m ng m t và ngày

r+m l i có con r$n tr$ng t d i sông lên n+m cu n tròn trong n. Ng i trong thôn tôn
làm minh ch* phúc th n. Các n#m Nguyên Phong tri u ta (1), gi-c Mông C vào #n
c p vây hãm Kinh. Vua lên xa giá i xa. Thu%n dòng t i ây thì d ng thuy n l i ngh"
êm. Th n báo m ng cho vua r+ng: B h b t t t ph i i xa. Vua t"nh d%y sai quan trung
s( lên n th$p h ng kh n r+ng: “… c u cho gi-c B$c không t i ây”. Sau qu c
nh l i.

D/p xong gi-c, s$c phong làm H i thiên thánh v ng, sau thêm các ch& Trung li t uy
v,, do có công âm phù (2).

Chú thích:

(1) T(c tri u Tr n

(2) D ch theo b n A.1300

GI I THI U 9 B N L NH NAM CHÍCH QUÁI

(Ký hi u là c*a th vi n khoa h c xã h i)
B n dùng d ch là b n A.33. Còn 8 b n kia dùng tham kh o khi d ch và chú
thích. Nay gi i thi u 9 b n trong khi ch i có thêm c nh&ng b n khác n&a.

L8NH NAM CHÍCH QUÁI LI9T TRUY9N

(A.33)
I
H ng Bàng th truy n
Ng tinh truy n
H Tinh truy n
M c Tinh truy n
ng Thiên V ng truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
Ch ng bính truy n
Tây qua truy n
B ch tr truy n
II
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh truy n
Kim Quy truy n
Nh Tr ng Phu Nhân truy n
Man N ng truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.
Hà Ô Lôi truy n.

L8NH NAM TRÍCH QUÁI LI9T TRUY9N

(A.2194)

I
H ng Bàng th truy n
Ng tinh th n truy n
H Tinh th n truy n
M c Tinh th n truy n
Tân, Lang c truy n
Nh t D Tr ch truy n
ng Thiên V ng truy n
Ch ng bính c truy n
Tây qua c truy n
B ch tr c truy n

II
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh c truy n
Nam Chi u c truy n
Tô L ch c truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh truy n
Kim Quy c truy n
Man N ng c truy n
Hà Ô Lôi
D Thoa V ng truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.

III
S V ng tiên truy n
Sóc Thiên V ng truy n
Càn H i tam v phu nhân truy n
Long 0v ng khí truy n.
Minh ch* ng C s n tiên truy n.
6ng thiên hoá d c h%u th th n truy n
Long tr o kh c l0 truy n
Phùng B Cái iV ng truy n
Trinh linh nh Tr ng Phu nhân truy n.
M Ê trinh li t phu nhân truy n.
H ng thánh i th n v ng truy n.
Minh (ng C s th n t truy n.
i than ô l0 th ch th n truy n.
Xung thiên chiêu (ng th n v ng truy n.
Khai thiên tr n qu c +ng châu phúc th n truy n.
Uy hi n b ch h c th n t truy n
Th n châu long v ng truy n
M c nh Chi th c l c
Ph m T H s s truy n.
L8NH NAM CHÍCH QUÁI NGO:I TRUY9N
(A.2170)

H ng Bàng th truy n
H Tinh truy n
Ng Tinh truy n
ng Thiên V ng truy n
Ch ng T truy n
T n Viên s n th n truy n
Lang Liêu ch ng bính truy n.
Cao th Tân lang truy n
Mai th Tây qua truy n
Lý Ông Tr ng truy n
Kim Quy truy n
Cao T ng quân truy n
Thôi Ng s truy n
Man N ng truy n
Tr ng T ng quân truy n (Long Nhãn Nh Nguy t)
Lý T ng quân truy n
B ch H c giang th n truy n
Tô L ch giang th n truy n
Long 0 chính khí th n truy n.
Pháp s tr M c tinh truy n
T o H nh thi n s truy n
Nguy n Minh Không thi n s truy n
D ng Không L thi n s truy n
Nguy n Giác H i thi n s truy n.
Càn H i th n truy n
Hà Ô Lôi truy n
H ng L nh s n th n truy n
V ng Phu s n th n truy n
Tiên Du Kim Ng u tích truy n
B Cái th n truy n
Lân àm th n truy n
Qu c s l%p Sóc Thiên V ng t
Ho+ng thánh iv ng truy n (Ph m C L ng)
Xung thiên Chiêu (ng v ng truy n
Khai thiên +ng Châu phúc th n truy n
ng C S n th n truy n
M Ê trinh li t phu nhân truy n
5ng thiên hóa d c h%u th th n.

L8NH NAM CHÍCH QUÁI

(A.1752)

H ng Bàng truy n
H Tinh truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
ng Thiên V ng truy n
B c Trì ch ng bính truy n
Tây qua truy n
Lý Ông Tr ng truy n
Man N ng truy n
Tô L ch giang truy n
T n Viên s n truy n
T o H nh truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n
D Thoa V ng truy n
S V ng tiên truy n
Sóc Thiên V ng truy n
Càn H i tam v phu nhân truy n
Minh ch* ng C S n th n truy n
5ng thiên hóa d c th th n truy n
Phùng B Cái iv ng truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n ký.
inh Tiên Hoàng ký
Tr n tri u phát tích ký
Kim Nhan S n ký
thích ký
Liêm ti t công th n ký.
Tr ng nguyên k ký.
B ng nhãn Nguy n Toàn An ký.
Th ng th Tr ng Phu H ký
Th ng th Tr nh Thi t Tr ng ký
Th ng th Lê Nh H ký
H Bì d nhân ký
Phù Ung xã ti t ph
Tham ngh V, #ng Hi n ký
Ph m Tr n, 0 Uông ký

L8NH NAM CHÍCH QUÁI LI9T TRUY9N KH;O CHÍNH

(A.750)

H ng Bàng th truy n
Ng Tinh truy n
H Tinh truy n
M c Tinh truy n
ng Thiên V ng truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
Ch ng bính truy n
Tây qua truy n
B ch tr truy n
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh truy n
Kim Quy truy n
Nh Tr ng Phu Nhân truy n
Man N ng truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.
Hà Ô Lôi truy n.
Nguy n Minh Không bi t truy n
V, Ninh Cao T ng quân truy n
Lý t ng quân truy n
B ch H c giang th n truy n
Long 0 chính khí th n truy n
Qu c s l%p Sóc Thiên V ng t
Ho+ng thánh iv ng t
Xung thiên Chiêu (ng v ng th n truy n
Khai thiên +ng Châu th n truy n
ng C S n th n truy n.
M Ê Trinh li t phu nhân truy n
Càn H i th n truy n
H ng L nh s n th n truy n
Tiên Du Kim Ng u tích truy n
B Bái th n truy n
Lân àm th n truy n
Chiêm Thành truy n.

L8NH NAM CHÍCH QUÁI

A.1300 (quy n này thi u u thi u uôi)

Kim quy truy n (m t o n u)

Man N ng truy n
Vi t t"nh truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n
Hà Ô Lôi truy n
D Thoa v ng truy n

H: (quy n th( ba)

S V ng tiên truy n
Sóc Thiên V ng truy n
Càn H i tam v phu nhân truy n
Long 0v ng khí truy n
Minh ch* ng C s n th n truy n
5ng thiên hóa d c h%u th th n truy n
Long kh o Kh c l0 truy n
Phùng B Cái iv ng truy n
M Ê truy n.
H ng Thánh i th n v ng truy n
Minh (ng th n truy n
i Than ô l0 th ch th n truy n
X ng Thiên Chiêu (ng th n v ng truy n
Khai thiên tr n qu c +ng châu phúc th n truy n
Uy linh b ch h c th n t truy n
Th n châu long v ng truy n.

T<NG B=
Tiên l& b tát chân truy n
Uy linh an thái bái ân phúc th n truy n
M c th%n truy n
Uy minh d,ng li t hi n trung tá thánh iv ng truy n
Thái uý trung ph v, d,ng qu c công truy n
Khuông qu c ô th ng tá thánh
iv ng truy n
H i thiên trung li t iv ng truy n

T>C B=
i t minh t khám t ng truy n
Tràng qu. hi n linh ký
Huy n quang t gia th c l c
Tr ng nguyên m c nh chi (truy n này m t)

L8NH NAM CHÍCH QUÁI

(A.1200)

I
H ng Bàng th truy n
Ng tinh truy n
H Tinh truy n
M c Tinh truy n
ng Thiên V ng truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
Ch ng bính truy n
Tây qua truy n
B ch tr truy n
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh truy n

II
Kim Quy truy n
Nh Tr ng Phu Nhân truy n
Man N ng truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.
Hà Ô Lôi truy n.
D Thoa v ng truy n
S v ng tiên truy n

III
Sóc Thiên V ng truy n
Càn H i tam v phu nhân truy n
Long 0v ng khí truy n
Minh ch* ng C s n th n truy n
5ng thiên hóa d c h%u th th n truy n
Long kh o Kh c l0 truy n
Phùng B Cái iv ng truy n
M Ê trinh phu nhân truy n.
H ng Thánh i th n v ng truy n
ông Song s tích H ch truy n
Minh (ng $c s th n t truy n
i Than ô l0 th ch th n truy n
X ng Thiên Chiêu (ng th n v ng truy n
Khai thiên tr n qu c +ng châu truy n
Uy linh b ch h c th n truy n
Tiên L& s n B tát chân nhân truy n
Uy linh $c thái bái ân th n truy n
M c th%n truy n
Uy linh d,ng li t hi n trung th n truy n
Khuông qu c ô th ng tá thánh v ng truy n
Huy n quang t gia th c l c

L8NH NAM CHÍCH QUÁI

(VHv.1473)

I
H ng Bàng th truy n
Ng tinh truy n
H Tinh truy n
M c Tinh truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
ng Thiên V ng truy n
Ch ng bính truy n
B ch tr truy n

II
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh truy n
Kim Quy truy n
Man N ng truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
Nguy n Minh Không bi t truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.
Hà Ô Lôi truy n.
D Thoa v ng truy n

III
S v ng tiên truy n
Sóc Thiên V ng truy n
Càn H i môn tam v phu nhân truy n
Long 0v ng khí truy n
Minh ch* ng C truy n
5ng thiên hóa d c h%u th th n truy n
Long tr o Kh c l0 truy n
B Cái iv ng truy n
Trinh linh nh Tr ng truy n
M Ê trinh li t truy n.
H ng Thánh iv ng truy n
Minh (ng An s truy n
i Than ô l0 th ch th n truy n
X ng Thiên Chiêu (ng th n truy n
Khai thiên tr n qu c truy n
Uy linh b ch h c th n truy n
Tiên L& s n B tát chân nhân truy n
Uy linh $c thái bái ân th n truy n
M c th%n truy n
Uy linh d,ng li t hi n trung th n truy n
Khuông qu c ô th ng tá thánh v ng truy n
Huy n quang t gia th c l c

L8NH NAM CHÍCH QUÁI

(VHv.1473)

I
H ng Bàng th truy n
Ng tinh truy n
H Tinh truy n
M c Tinh truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
ng Thiên V ng truy n
Ch ng bính truy n
B ch tr truy n

II
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh truy n
Kim Quy truy n
Man N ng truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
Nguy n Minh Không bi t truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.
Hà Ô Lôi truy n.
D Thoa v ng truy n

III
S V ng tiên truy n
Sóc Thiên V ng truy n
Càn H i môn tam v phu nhân truy n
Long 0v ng khí truy n
Minh ch* ng C s n th n truy n
5ng thiên hóa d c h%u th th n truy n
Long tr o Kh c l0 truy n
B Cái iv ng truy n
Trinh linh nh Tr ng truy n
M Ê trinh phu nhân truy n.
H ng Thánh i th n v ng truy n
ông Song s tích H ch truy n
Minh (ng $c s th n t truy n
i Than ô l0 th ch th n truy n
X ng Thiên Chiêu (ng th n v ng truy n
Khai thiên tr n qu c +ng châu truy n
Uy linh b ch h c th n truy n
Th n châu long v ng truy n

L8NH NAM CHÍCH QUÁI

(VHv.1266)
H ng Bàng th truy n
Ng tinh truy n
B ch khuy n tam túc
H Tinh truy n
M c Tinh truy n
Tân, Lang truy n
Nh t D Tr ch truy n
ng Thiên V ng truy n
Ch ng bính truy n
Tây qua truy n
Lý Ông Tr ng truy n
Vi t T"nh truy n
Kim Quy truy n
Man N ng truy n
T n Viên s n truy n
Long Nhãn, Nh Nguy t nh th n truy n
T o H nh, Nguy n Minh Không truy n
Nam Chi u truy n
Tô L ch giang truy n
D ng Không L , Nguy n Giác H i truy n.
Hà Ô Lôi truy n.
D Thoa v ng truy n
S V ng tiên truy n
Càn H i môn tam v phu nhân truy n
Long 0v ng khí truy n
Minh ch* ng C truy n
5ng thiên hóa d c h%u th th n truy n
B Cái iv ng truy n
Nh Tr ng phu nhân truy n
M Ê trinh li t phu nhân truy n.
H ng Thánh i th n v ng truy n
Minh (ng An s th n t truy n
i Than ô l0 th ch th n truy n
X ng Thiên Chiêu (ng th n v ng +ng châu th n truy n
B ch H c th n t .
Th n châu long v ng truy n
Ni s (c h nh truy n
Ph m T H s s truy n
PH> D? V<N

Nguy n Qu c Công
Kim Nhan s n
Tích Kê mai m u
Di n Châu thái thú
Ngô Tu n C*ng
Thiên T áo gia
Phan ình Tá
S n V ti t ngh a
Nguy n Nghiên T
Nam Hoa m c t ng
Tiên nhân Ph m Viên
Tr n Danh Tiêu
C Liêu trang
Tr n Bá Kính
S nD c iv ng
Quan trung Lê Kính
Nguy n Công Ch t
Ti n s Nguy n Chu
0 Lâm Tr ch
Chí linh Nguy n M i
Phùng th ng th
Nguy n Công Hãng.
T Ao s
Vân Canh kh ti t
S tiêm công t
Tr n V, th n m ng
Hi n Phó gi t
Tri u Kh2u linh t
T( t #ng khoa
Ti n ki p luân h i
Nguy n Danh C
Khách nhân mai kim
Kh)a iv ng
Giáp H i tr ng nguyên
Nguy n Th i m