ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ Κ.

ΚΑΤΣΑΚΙΩΡΗΣ
Αρχαία Ελληνικά Β΄ Λυκείου
ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Λυσίας, Ὑπέρ Μαντιθέου, §6-8

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
[6] Ἔπειτα δὲ ἐκ μὲν τοῦ σανιδίου τοὺς ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθές ἐστιν. ἐν
τούτῳ γὰρ πολλοὶ μὲν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, ἔνιοι δὲ τῶν
ἀποδημούντων ἐγγεγραμμένοι εἰσίν. ἐκεῖνος δ’ ἐστὶν ἔλεγχος μέγιστος· ἐπειδὴ γὰρ
κατήλθετε, ἐψηφίσασθε τοὺς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τοὺς ἱππεύσαντας, ἵνα τὰς
καταστάσεις ἀναπράξητε παρ’ αὐτῶν.

[7] Ἐμὲ τοίνυν οὐδεὶς ἂν ἀποδείξειεν οὔτ’ ἀπενεχθέντα ὑπὸ τῶν φυλάρχων οὔτε
παραδοθέντα τοῖς συνδίκοις οὔτε κατάστασιν καταβαλόντα. καίτοι πᾶσι ῥᾴδιον τοῦτο
γνῶναι, ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις, εἰ μὴ ἀποδείξειαν τοὺς ἔχοντας τὰς
καταστάσεις, αὐτοῖς ζημιοῦσθαι. ὥστε πολὺ ἂν δικαιότερον ἐκείνοις τοῖς γράμμασιν ἢ
τούτοις πιστεύοιτε· ἐκ μὲν γὰρ τούτων ῥᾴδιον ἦν ἐξαλειφθῆναι τῷ βουλομένῳ, ἐν
ἐκείνοις δὲ τοὺς ἱππεύσαντας ἀναγκαῖον ἦν ὑπὸ τῶν φυλάρχων ἀπενεχθῆναι.

[8] Ἔτι δέ, ὦ βουλή, εἴπερ ἵππευσα, οὐκ ἂν ἦν ἔξαρνος ὡς δεινόν τι πεποιηκώς,
ἀλλ’ ἠξίουν, ἀποδείξας ὡς οὐδεὶς ὑπ’ ἐμοῦ τῶν πολιτῶν κακῶς πέπονθε,
δοκιμάζεσθαι. ὁρῶ δὲ καὶ ὑμᾶς ταύτῃ τῇ γνώμῃ χρωμένους, καὶ πολλοὺς μὲν τῶν τότε
ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλοὺς δ’ αὐτῶν στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους
κεχειροτονημένους. ὥστε μηδὲν δι’ ἄλλο με ἡγεῖσθε ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν,
ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλμησάν μου καταψεύσασθαι. ἀνάβηθι δέ μοι καὶ μαρτύρησον.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να μεταφραστεί το απόσπασμα «Ἐμὲ τοίνυν οὐδεὶς ἂν ἀποδείξειεν …
δοκιμάζεσθαι.»
/10 Μονάδες
Β1. Να εντοπίσετε το επιχείρημα του Μαντιθέου στην παράγραφο 8 και να το
αξιολογήσετε.
/10 Μονάδες

Β2. δοκιμάζεσθαι: Τι ήταν ο θεσμός της «δοκιμασίας» και ποιος ο σκοπός του;

/10 Μονάδες

Β3. Ποιες αποδείξεις ονομάζονται «έντεχνες»; Να τις αναφέρετε επιγραμματικά και

στη συνέχεια να αναλύσετε δύο απ’ αυτές.
/10 Μονάδες

Β4. α) Να γραφούν δύο νεοελληνικά ομόρριζα, απλά ή σύνθετα, για καθεμία από τις
λέξεις που ακολουθούν: ἀποδείξας, πέπονθε.

/4 Μονάδες

β) Να βρείτε στο κείμενο για καθεμία απ’ τις παρακάτω λέξεις μια ετυμολογικά
συγγενή: οισοφάγος, εισπράκτορας, αποζημίωση, άγνοια, φαινόμενο, βατήρας.

/6 Μονάδες

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Για μένα, λοιπόν, κανείς δεν θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναγράφηκα
(στον κατάλογο) απ’ τους φυλάρχους ούτε ότι παραπέμφθηκα στους συνηγόρους του
δημοσίου ούτε ότι εισέπραξα επίδομα. Κι όμως, είναι εύκολο όλοι να κατανοήσουν
αυτό, ότι δηλαδή αναγκαστικά (αναπόφευκτα) οι φύλαρχοι, αν δεν αποκάλυπταν
αυτούς που πήραν τα επιδόματα, οι ίδιοι θα τιμωρούνταν. Επομένως, θα μπορούσατε
να εμπιστεύεστε πολύ πιο δικαιολογημένα εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων)
παρά αυτούς· γιατί από αυτούς ήταν εύκολο, για όποιον το επιθυμούσε, να διαγραφεί
(το όνομά του), ενώ σ’ εκείνους (τους καταλόγους) ήταν υποχρεωτικό (αναγκαίο) να
αναφερθούν απ’ τους φυλάρχους όσοι υπηρέτησαν στο ιππικό.

[8] Κι ακόμη, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια είχα υπηρετήσει στο ιππικό, δε θα το

αρνιόμουν με το σκεπτικό ότι είχα κάνει κάτι κακό, αλλά θα απαιτούσα (θα είχα την
αξίωση), αν αποδείξω ότι κανείς από τους πολίτες δεν έχει κακοποιηθεί από εμένα, να
περάσω τη δοκιμασία (να επικυρώσετε την εκλογή μου).
Β1. Ο Μαντίθεος ξεκινά το τρίτο επιχείρημα με έναν υποθετικό αλλά πολύ εύστοχο
συλλογισμό, με τον οποίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι για πρώτη φορά δέχεται,
έστω υποθετικά και έμμεσα, πως μπορεί πράγματι να είχε υπηρετήσει ως ιππέας.
Αναφέρει ότι, αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό, δε θα το αρνιόταν, αλλά θα αποδείκνυε
πως, κατά τη διάρκεια της θητείας του, δεν έβλαψε κανέναν.
Προκειμένου μάλιστα να ασκήσει μεγαλύτερη ψυχολογική πίεση σ’ όλους
τους παρισταμένους, προχωρά ένα βήμα πιο πέρα. Κοιτάζει γύρω του και παρατηρεί
ότι ανάμεσα στους παρόντες βουλευτές υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι, ενώ
αποδεδειγμένα είχαν υπηρέτησαν στο ιππικό επί των Τριάκοντα, αυτό δε στάθηκε
εμπόδιο για να γίνουν βουλευτές, στρατηγοί και ίππαρχοι. Καταλήγει, λοιπόν, στο
συμπέρασμα ότι η συμμετοχή στο ιππικό την εποχή των Τριάκοντα τυράννων δεν
είναι κάτι κακό, είναι όμως απαράδεκτο ορισμένοι να τον κατηγορούν ψευδώς.

Αξιολόγηση: Το επιχείρημα αυτό, αν και περιέχει έναν υποθετικό συλλογισμό,

είναι μάλλον το πλέον ακέραιο και ορθολογικό σε σχέση με τα δύο προηγούμενα.
Αυτός μάλιστα ο υποθετικός συλλογισμός είναι που το καθιστά καταλυτικό.
Ακόμη κι αν ο Μαντίθεος είχε υπηρετήσει ως ιππέας, αυτό από μόνο του δεν θα
αποτελούσε αξιόμεμπτη πράξη, εάν αποδεικνυόταν ότι δεν έβλαψε κανένα συμπολίτη
του. Επιπροσθέτως, αν όντως στο παρελθόν παρόμοιες υποθέσεις είχαν αίσια έκβαση
για τους απολογούμενους, τότε θα αποτελούσε κατάφορη αδικία και μεροληψία να
του αρνηθούν την επικύρωση της εκλογής του.
Είναι φυσικό, μετά την αμνηστία που κήρυξε η αποκατασταθείσα
δημοκρατία, να μην τίθεται θέμα αποκλεισμού κάποιου ατόμου απ’ τα κοινά λόγω
της συμμετοχής του στο ιππικό επί των Τριάκοντα. Επιδοκιμάζοντας, λοιπόν, ο
Μαντίθεος την εκλογή βουλευτών, στρατηγών και ιππάρχων, κερδίζει έντεχνα την
εύνοια των ακροατών και φέρνει μετά βεβαιότητος σε αμηχανία τους θιγόμενους
βουλευτές, επηρεάζοντάς τους μ’ αυτό τον τρόπο για μια ευνοϊκή/δίκαιη/θετική γι’
αυτόν απόφαση.
Τέλος, αξίζει να προσέξουμε πως ο Μαντίθεος προσπερνά το συγκεκριμένο
επιχείρημα γρήγορα, ίσως από φόβο μήπως προκαλέσει το ακροατήριό του σχετικά
με το ευαίσθητο αυτό ζήτημα, και καταλήγει στο να αναφέρει το λόγο για τον οποίο
τον ενοχλεί η κατηγορία.
Β2. Στη δημοκρατική Αθήνα των κλασικών χρόνων λειτουργούσε ως βασικός
θεσμός η «δοκιμασία» των αρχόντων, αιρετών και κληρωτών, προκειμένου να
θεμελιωθεί και να διασφαλιστεί το δημοκρατικό πολίτευμα, αρχικά ενώπιον της
Βουλής των Πεντακοσίων, ενώ αργότερα, σε δεύτερο στάδιο κατ’ έφεση αποφάσιζε
το δικαστήριο της Ηλιαίας. Κάθε Αθηναίος πολίτης, μετά την εκλογή του και πριν
από την ανάληψη των καθηκόντων του, για την άσκηση οποιουδήποτε δημόσιου
αξιώματος έπρεπε υποχρεωτικά να υποστεί μια εξέταση, προκειμένου να διαπιστωθεί
εάν πληρούσε τις νόμιμες προϋποθέσεις, ώστε να αναλάβει τα καθήκοντά του, και
εάν γενικά ήταν άξιος για το σχετικό λειτούργημα.
Διαδικασία:
 Πρώτα γίνονταν κάποιες καθιερωμένες ερωτήσεις για να εξακριβωθεί η
καταγωγή του δοκιμαζόμενου, ο οποίος έπρεπε να είναι Αθηναίος πολίτης
(εξετάζονταν δηλαδή τα ονόματα του πατέρα, της μητέρας, των δύο παππούδων
και των δήμων απ’ τους οποίους κατάγονταν).
 Στη συνέχεια έπρεπε να φανεί αν σεβόταν τους γονείς του και απέδιδε τιμές
στους τάφους τους.
 Επίσης, εξεταζόταν αν είχε εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, αν
πλήρωνε τακτικά τους φόρους και λάτρευε τους θεούς της πόλης του.
 Όλα τα παραπάνω βέβαια ήταν απαραίτητο να επιβεβαιωθούν και από
μάρτυρες.
 Ακόμη, αν ήθελε κάποιος, απηύθυνε κατηγορία κατά του εξεταζομένου και
εκείνος μπορούσε να την αντικρούσει με επιχειρήματα.
 Στο τέλος η Βουλή ή οι δικαστές αποφάσιζαν για την αποδοχή ή την απόρριψή
του.
Γίνεται αντιληπτό επομένως πως η Βουλή απέδιδε μεγάλη σημασία στον
έντιμο, δημοκρατικό και ηθικά ανεπίληπτο βίο των δοκιμαζομένων, προκειμένου
να ασκήσουν δημόσιο λειτούργημα. Άλλωστε καλός καγαθός πολίτης δεν είναι απλά
ο ηθικός και νομοταγής, ούτε βέβαια αυτός που επιδιώκει καιροσκοπικά μόνο το
ατομικό του συμφέρον αλλά ο ενεργός πολίτης ο οποίος:
 Μετέχει συνειδητά στα κοινά.
 Θέτει το συμφέρον της πολιτείας πάνω απ’ το ατομικό.
 Έχει σταθερή προσήλωση στη δημοκρατία.
Β3. Έντεχνες είναι οι αποδείξεις που ο ίδιος ο ρήτορας επινοεί: τα ενθυμήματα, τα
παραδείγματα, οι γνώμες, τα ήθη και τα πάθη.
Τα παραδείγματα μπορεί να είναι ιστορικά (πραγματικά) ή πλαστά
(παραβολές). Είναι βέβαια ενδείξεις μόνο. Η αποδεικτική τους αξία στηρίζεται στην
ομοιότητα ή την αναλογία προς αυτό που ζητείται να αποδειχθεί. Ο απλοϊκός πάντως
ακροατής επηρεάζεται, καθώς γενική είναι η αντίληψη πως ό,τι συμβαίνει στον έναν
μπορεί να συμβεί στον καθένα.
Σε όλη τη διάρκεια της αγορεύσεως ο ρήτορας, γνωρίζοντας ότι οι άνθρωποι
αποφασίζουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά, προσπαθεί να διεγείρει στις
ψυχές των ακροατών του τα πάθη (τα συναισθήματα) που τον συμφέρουν ή να
μεταγγίσει τα πάθη που κυριαρχούν στη δική του ψυχή, δηλαδή οργή, φιλία, μίσος,
φόβο, οίκτο, ντροπή, φθόνο κ.α. (παθοποιία).

Β4. α) Ομόρριζα (απλά ή σύνθετα)

ἀποδείξας: δείγμα, επιδεικτικός
πέπονθε: πάθος, απάθεια

β) οισοφάγος: ἀπενεγκεῖν
εισπράκτορας: ἀναπράξητε
αποζημίωση: ζημιοῦσθαι
άγνοια: γνῶναι
φαινόμενο: περιφανῶς
βατήρας: ἀνάβηθι

Επιμέλεια θεμάτων και απαντήσεων: Τάγκα Βασιλική - Φιλόλογος