You are on page 1of 61

VISCERA

ABDOMEN
(HOLLOW ORGAN)
Dr. Candra Rini HP, M.Kes
Bagian Anatomi Fakultas Kedokteran
Universitas Wijaya Kusuma Surabaya

Tractus Gastrointestinal

Foregut
Midgut
Hindgut

1
• Foregut :
Embriologi
– Cavum oris, pharynx, oesophagus,
Gaster, Duodenum
( proximal papilla vateri) Foregut
– Hepatic-bud : Hepar, Hepatic-bud
Vesica fellea Pancreatic-bud
– Pancreatic-bud : Pancreas
• Midgut :
– Intestinum tenue ( Duodenum bagian Midgut
distal papilla vateri, jejunum, ileum )
– Intestinum crassum ( caecum, appendix
vermicularis, colon ascendens, 2/3 prox.
Colon transversum )
Hindgut
• Hindgut :
– Intestinum crassum (1/3 distal colon
transversum, colon descendens, colon
sigmoid, rectum )

• Fungsi saluran cerna :


- Menyalurkan makanan dari oral ke anal
- Mencerna makanan
- Mengeluarkan sisa pencernaan

2
Esofagus

• Pars cervicalis
• Pars thoracalis
• Pars abdominalis

• Daerah penyempitan :
– Di belakang cartilago cricoid
– Di persilangan dengan bronchus (S)
dan arcus aorta
– Pada daerah memasuki gaster

3
• Pars abdominalis
• Arah membelok ke kiri  menembus
hiatus oesophagica (diaphragma) 
masuk cardia (gaster)
• Saat menembus hiatus oesophagica,
otot circular bag.caudal menebal 
spinchter fungsionil

4
5
• Vaskularisasi :
–Arteri :
• a.gastrica sinistra (cabang esofageal)
• a.phrenica inf. sinistra

6
7
8
–Vena :
• v.azygos
• V.gastrica sinistra

• vv.oesophagica  anastomose dg
v.gastrica (S)  masuk sistem portal

9
10
Gaster
• Fungsi :
- pencernaan makanan :
• Secara enzimatik
• Secara fisik  dengan kontraksi
peristolik/tonik
- Kontraksi peristaltik  mendorong
makanan yg telah hancur, dari
corpus ke arah pylorus

11
Pembagian :
1. Cardia
2. Fundus
3. Corpus
4. Pylorus
Permukaan :
1. Facies ventralis
2. Facies dorsalis
Tepi :
1. Curvatura major
2. Curvatura minor

12
• Topografi :
– Terletak pada 3 regio:
• Hipochondrica sinistra
• Epigastrica
• umbilicalis
– Batas :
• ventral : diaphragma, hepar, colon
transversum, dinding ventral
• Dorsal : diaphragma, gld.suprarenalis & ren
sinistra, pancreas, mesocolon transversum
– Lien : di kiri dorsal curvatura major
gaster

– Pylorus & curvatura major : letak


variable
– Cardia : di sebelah kiri columna
vertebrale
– Fundus : di kiri, di bawah diaphragma

13
• Intraperitoneal
- Omentum minus (sebagai lig.hepatogastrica)
melekat pd curvatura minor  membungkus
gaster  ke curvatura major (jd omentum majus)
 ke kiri  lig.phrenicogastrica (tdd
lig.gastrolienalis & lig.phrenicolienalis)

14
• Struktur :
- Mukosa : epithel
selapis silindris 
membungkus
kelenjar  produksi
pepsin & HCl
- Sub mukosa : serat-
serat jaringan ikat
fibrous 
membentuk
kerangka gaster
- Muscularis
- Serosa

– Muscularis (Otot) :
• Lapisan :
–Dalam : serong/oblique
–Tengah : sirkuler
–Luar : longitudinal
• Serat serong terutama pada fundus &
corpus
• Pada pylorus terdapat penebalan otot
sirkuler  spinchter pyloricum

15
16
• Lumen gaster :
– Rugae gastrica
– plica longitudinalis gastrica  tu. pd curvatura
minor
– Via gastrica (canalis egestorius)  celah
diantara plica
– Area gastrica
– Fovea gastrica  celah di area gastrica 
tempat muara kelenjar gaster

17
• Vaskularisasi :
– Arteri  dr cabang2 a.coeliaca :
• A.gastrica sinistra
• A.hepatica communis
• A.lienalis

•  Membentuk anastomosis pd permukaan ventral


& dorsal (tu.pd mukosa)

18
• A.gastrica sinistra  bag.sup.curvatura
minor (corpus,cardia,fundus) & bag.caudal
oesophagus
• A.hepatica communis, memberi 2 cabang :
– A.hepatica propria, memberi cabang a.gastrica
dextra  bag.inf.curvatura minor (pylorus)
– A.gastroduodenalis, memberi cabang
A.gastroepiploica dextra  bag.inf.curvatura
major (pylorus,corpus)
• A.lienalis, punya 2 cabang :
– A. gastroepiploica sinistra  bag.kiri bawah
curvatura major (corpus)
– A.gastrica brevis  bag.kiri atas curvatura
major (fundus,corpus)

19
• Vena :
– v.gastrica sinistra
– V.gastrica dextra
– V.gastroepiploica dextra
– V. gastroepiploica sinistra
– V.gastrica brevis
– v.porta
– V.mesenterica sup. v.porta
– v.lienalis  v.porta

– Curvatura minor : v.coronaria ventriculi 


anastomose dg. vv.oesophagicae (plexus
venous oesophagicus)
– Curvatura major : v.gastroepiploica dextra
dan sinistra

20
21
• Lymphe :
• ~ arteri  limfonodi regional :
– lnn.gastrica superior (sinistra)
– Lnn.gastrica inferior (dextra)
– Lnn.gastroepiploica dextra
– Lnn.gastroepiploica sinistra
– Lnn.pylorica
•  Lnn.coeliaca  truncus intestinalis 
bertemu dg aliran limfe dr intestinum

22
Intestinum tenue
• Sphincter pylorus – ileocaecal junction
• Terdiri dari :
– Duodenum
– Jejunum
– Ileum
• Terjadi :
– Pencernaan makanan : enzimatik & kimiawi
– Absorbsi makanan :
• lipatan mukosa usus  luas >>
• Aliran darah >> (banyak anastomosis)
• Panjang ± 6-7m (5-8m)
 lk2 > pr, ~ tinggi badan,
hidup (in vivo) <

23
• Duodenum
– Pars cranialis
– Pars descendens
– Pars horizontalis
– Pars ascendens
• Posisi :
ventral columna vertebralis  kanan
(L.1)  turun sp L.III  kiri menyilang
columna vertebralis di sebelah ventral 
naik sp L.II
• Dr pylorus sp flexura duodeno- jejunalis
• Panjang ± 12 jari = 25-30 cm

24
• Pars cranialis duodeni = pars mobilis
duodenum = duodenum bag I
– intraperitoneal  gerakan leluasa
– Topografi :
• Ventral : hepar, vesica fellea
• Dorsal : ductus choledochus, v.porta,
a.hepatica propia, pancreas.
- Berhubungan dg.hepar 
lig.hepatoduodenalis (pars
hepatoduodenalis omentum minus)
- halus, tebal  duodenal cap

25
• Pars descendens duodeni = duodenum
bag II
– Retroperitoneal
– Batas :
• Ventral : hepar, vesica fellea, colon transversum
dg mesocolon transversum, intestinum tenue
• Dorsal : vasa renalis (D)

– Papilla duodenalis major :


• : muara duct.choledochus &
duct.pancreaticus major (Wirsung) 
bergabung  ampulla hepatopancreaticus
 di ujung akhir ampulla tdp.penebalan
otot circular (sphincter Oddi)  masuk
duodenum
• Letak : 7 cm dari pylorus
– Papilla duodenalis minor :
• : muara duct.pancreaticus accessorius
(Santorini) di duodenum
• Letak : ± 2cm diatas papilla Vatery

26
27
Pars horizontalis duodeni (Pars transversalis / pars
inferior / duodenum bag III) & Pars ascendens
duodeni (duodenum bagian IV)

– Retroperitoneal
– Berjalan ke kiri atas  menyilang m.psoas major
D, v.cava inf., aorta abdominalis, m.psoas S 
menyilang ureter D, vasa ovarica/spermatica
interna D.
– Ventral : vasa mesenterica sup.
– Lekukan peralihan dg jejunum : flexura
duodenojejunalis  setinggi vertebrae L.1-2

28
Ligamentum Treitz
• Penggantung duodenum  ke
dinding dorsal
• Melekat pd duodenum (kec.pars
cranialis)  menuju ke cruz dextra
diaphragma

29
• Vascularisasi duodenum :
• - Arteri :
– A.pancreatico duodenale sup.  cabang
A.gastro duodenalis  cabang A.coeliaca
– A.pancreatico duodenale inf.  cabang
A.mesenterica sup.
– anastomosis >> (di permukaan ventral &
dorsal)  membentuk arcaden
– Arteri melalui bag.cekung (kiri duodenum)

30
31
32
• Vena : ~ arteri
– v.mesenterica sup.  v.porta

33
• Lymphe :
– Lnn.pancreaticoduodenalis ventral &
dorsal (cranial & caudal)  Lnn.coeliaca &
truncus intestinalis

34
Jejunum & Ileum
• Intraperitoneal
• Jejunum & ileum (makros) sulit
dibedakan,  :
– Jejunum :
– dinding > tebal
– Umumnya dalam keadaan kosong
– Warna > merah (vaskularisasi >>)

35
36
 Fixasi dg dinding
post. abdomen o/
mesenterium
(mesostenium) 
yg melekat pd
radix mesostenii
 Radix mesostenii :
- Oblique  dr
flexura
duodenojejunalis –
ileocaecal junction

• Mesostenium
- Luas  intestinum
tenue mobile
- Mesostenium ~kipas
- tdd 2 lapis
peritoneum
viscerale 
diantaranya tdp. :
pembuluh darah,
pembuluh limphe,
serat saraf,
lymphonodi &
jaringan lemak

37
• Vaskularisasi :
• Arteri
– dari cabang a.mesenterica superior :
• Aa.jejunales
• Aa.ilei
– Dalam mesostenium membentuk
anastomosis (arcaden)  cabang langsung
yg lurus ke dinding usus (a.recta)  di
dinding usus pecah jadi 2  masing2
mengelilingi usus  bertemu

Pd pangkal (perlekatan mesostenium


dg.dinding usus)  anastomosis longitudinal
Makin ke anal  arcaden >>

38
• Vena
– ~ arteri
–  v.mesenterica sup. v.porta

39
• Lymphe
– ~ arteri
– Tiap villus punya kapiler limfa  central
lacteal (pemb.limfa di tengah villus)  plexus
intramural (anastomosis dalam lapisan otot)
 pembuluh limfa yg menyertai arteri  radix
mesostenii  truncus intestinalis 
membentuk cisterna chyli  ductus
thoracicus

– Absorpsi lemak tu.lewat pembuluh limfa


– Pembuluh limfa : arah tegak lurus thd
sumbu panjang usus  jika infeksi 
proses penyakit (jaringan parut) tegak
lurus  stenosis lumen

40
Intestinum crassum
• Caecum
• Appendix vermiformis
• Colon :
– Colon ascendens
– Colon transversum
– Colon descendens
– Colon sigmoideum
• Rectum & canalis analis
 bag. pelvis & perineum

41
• Struktur :
– Mucosa :
• epithel selapis silindris, dg.sel goblet
• Kelenjar limfa (+)
– Submucosa :
• kelenjar intestinal (-)
• Kelenjar limfa (+)
– Muscularis :
• Dalam : circular
• Luar : longitudinal, yg terkumpul di 3 tempat 
membentuk taenia coli

– Serosa :
• membentuk tonjolan-tonjolan kecil berisi lemak
(appendices epiploicae)
– Terdapat lipatan-lipatan (plica semilunaris) 
diantara 2 plica semilunaris tdp.haustra coli.
– Invivo, haustra coli dapat berpindah /
menghilang

42
Intestinum tenue : Intestinum crassum :
• Lebih panjang (6-7m) • Lebih pendek (1,5m)
• Lebih kecil • Lebih besar
• Mobile/pindah tempat • Tetap
• Mucosa • Mucosa
– Plica circularis Kerkringi – Plica semilunaris
– Vili (++) – Patchers of Peyer (-)
– Kelenjar : sel u/ absorpsi • Submucosa
– Patches of Peyer (ileum) – Plexus Meissner
• Submucosa • Muscularis
– Plexus Meissner – Taenia & haustra (+)
– Plexus Auerbach
• Muscularis • Serosa
- Taenia & haustra (-)
– Appendices epiploica (+)
– Plexus Auerbach
• Arcaden (-), marginal artery
• Serosa (+)
- Appendices epiploica (-) • Gerakan mass movement
• Arcaden (+)
• Gerak peristaltik

43
• Fungsi intestinum crassum :
- Penyerapan cairan dari isi usus
- Mendorong isi usus ke anal  dg gerakan
mass movement (gerakan kontraksi usus
yg cukup kuat tetapi jarang & pendek-
pendek)
 Dibantu dg.sekresi lendir o/ sel goblet

Caecum
• Di fossa iliaca dextra, sp.linea terminalis (pelvis)
• intraperitoneal
• Appendices epiploicum (-)
• Meso-caecum (-)
• Topografi :
– Dorsal : M.iliopsoas, pembuluh darah & saraf pd
fossa iliaca dextra
– Ventral : Dinding ventral abdomen, omentum majus,
usus halus
• Taenia coli bertemu pd ujung akhir (caudal) 
jadi satu lapisan  sbg dinding appendix

44
45
• Ileum terminal masuk ke caecum di
dorsomedial caecum (ileocaecal
junction)
• Ileocaecal junction :
– punya 2 katup : labium ileocaecalis
(Bauhini) sup. & inf.  bertemu di
ujung-ujungnya  membentuk frenula

46
47
Vascularisasi :
• Arteri :
- Cabang-cabang dari A.ileocolica
• Vena :
v.ileocolica  v.mesenterica sup 
v.porta

48
Appendix vermicularis
• = umbai cacing = usus buntu
• Intraperitoneal
• Pada bag posteromedial caecum 
di pertemuan ke3 taenia  ± 1-2 cm
di bawah ileum
• Panjang : 5-13 cm (rata-rata 9cm)
• Taenia (-)  otot longitudinal rata

49
• Haustra & incisura (-)
• Mukosa  >>
jaringan lymphoid
• Bag yg dekat caecum
 tebal lapisan otot
circular >>  lumen
sempit
• Lumen sempit +
buntu 
jk obstruksi :
appendicitis  gx
nyeri tekan pd titik
McBurney / titik LANZ

50
• Dihubungkan dg
dinding dorsal
abdomen o/
mesoappendix
diantara lapisannya
tdp a.appendicularis
(cabang dr. a.ileocolica)

• Posisi : variable 
- caudal, medial,
retrocaecal, retroileal,
anteileal, lateral, dsb.
- Tergantung isi
caecum  penuh :
bebas, kosong:
retrocaecal

51
Vascularisasi :
• Arteri :
a.appendicularis
• Vena :
V. Ileocolica 
v.mesenterica sup. 
v.porta

Colon
• Haustra dan incisura (+)
• Terdapat 3 taenia coli (kumpulan tunica
muscularis pars longitudinalis)  di colon
transversum :
– Taenia libera
– Taenia omentalis
– Taenia mesocolica

52
• Colon ascendens
– - retroperitoneal
– dari caecum (di fossa iliaca) ke flexura colli
dextra (di dinding dorsal abdomen sebelah
kanan)
– Topografi :
• Ventral : peritoneum visceral
• Dorsal : ren dextra, M.quadratus lumborum
– Arterialisasi :
• Cabang A.ileocolica
• A. colica dextra
– Vena :
• v.ileocolica
• v.colica dextra
•  v.mesenterica sup

• Colon transversum
– flexura colli dextra – flexura colli sinistra
– intraperitoneal
– Topografi :
• Dorsal : duodenum & pancreas [u/ kanan, yg kiri
lebih bebas]
• Ventral : Facies visceralis hepar (Lobus dextra
bag.caudal) [u/ flexura coli dextra]
• Flexura coli sinistra: pd polus cranialis ren sinistra

- Flexura coli sinistra : letak lebih tinggi, lebih tajam


sudutnya, kurang mobile, dibanding dextra

53
- Difixasi ke dinding dorsal
abdomen o/ mesocolon
transversum :
 Pangkal disebut radix
mesocolon transversum  dr.
flexura coli sinistra – flexura coli
dextra
 Lapisan cranial : melekat di
omentum majus 
lig.gastro(meso)colica
 Lapisan caudal melekat di
pancreas & duodenum  berisi
pembuluh darah, limfa & saraf

- Arteri :
Cabang-cabang A.mesenterica superior :
A.colica media (terutama)
A.colica dextra
Cabang A.mesenterica inferior :
A.colica sinistra
- Vena :
V.mesenterica superior

54
– membentuk marginal artery seperti
periarcaden  vasa recta  dinding usus
– Pembuluh darah berjalan retroperitoneal, kec.
A.colica media & Aa.sigmoidea (di dalam
mesocolon transversum & mesosigmoid)
– A.colica dextra sering membentuk pangkal yg
sama dg. A.colica media / A.ileocolica

• Colon descendens
– flexura colli sinistra – fossa iliaca sinistra
– Retroperitoneal  sebag. dinding vetral
diliputi peritoneum
– Dorsal : M.quadratus lumborum & ren
sinistra

55
- Arterialisasi :
Cabang-cabang A.mesenterica inf. :
A.colica sinistra
A.sigmoidea

- Vena :
v.mesenterica inf.

• Colon sigmoid
– Di fossa iliaca sinistra
– Intraperitoneal
– Membentuk lipatan-lipatan yg tergantung isi
lumen :
• Penuh : lebih panjang, dpt masuk dalam
cavum pelvis (pelvis minor)
• Kosong : pendek, melipat ke arah ventral,
kanan, & dorsal
– melanjutkan diri menjadi rectum (di dinding
mediodorsal, pd aditus pelvis, depan os
sacrum)

56
- Punya
mesosigmoideum 
perlekatan radix :
variable pd fossa
iliaca sinistra
- Mesosigmoideum
punya radix yg
berbentuk huruf V :
 Ujung V : di ureter(S)
 Cabang-cabang huruf
V : percabangan
A.iliaca communis (S)
 Di antara kaki-kaki
huruf V : tdp recessus
intersigmoideus

– Arteri :
• Cabang-cabang A.mesenterica inf. :
• Aa. Sigmoidea
• A.haemorroidhalis sup.
– Vena :
•  Tdp anastomosis antara :
–V.haemorrhoidalis sup.  v.mesenterica
inf.  v.porta
–V.haemorrhoidalis medius  v.iliaca
interna
–V.haemorrhoidalis inf.  v.pudenda 
v.iliaca interna

57
58
59
• Aliran limfe u/ intestinum crassum :
 Caecum & appendix :
- lnn.mesoappendix
- Lnn.ileocolica
lnn.mesenterica sup.
 Colon ascendens :
- lnn.paracolica
- Lnn.epicolica
lnn.mesenterica sup.
 Colon transversum :
Lnn.di sekitar A.colica media  lnn.mesenterica sup.
 Colon descendens :
Lnn.mesenterica sup.
Lnn.colica intermedia  lnn.mesenterica inf.
 Colon sigmoid :
Lnn.colica intermedia  lnn.mesenterica inf.

60
61

You might also like