Önsöz
alır duruma geleceksiniz inşallah.
Risale-i Nur’u sadece ilmî ve imanî meselelerin ve
problemlerin bir çözüm kaynağı olarak
değerlendirmek yanlış olur. Belki de onun bu yönü,
onda var olan bir çok yönden sadece biridir.
Onun belki de en önemli yönü Rahmet-i İlâhinin bir
davetçisi olmasıdır. (Bunu, herkes kendine göre
değerlendirebilir.) Önemli olan; farkında olsanız da
olmasanız da, anlasanız da anlamasanız da siz onu
okurken Rahmet-i İlahinin kapısını aralıksız çalıyor
oluşunuzdur.
Yani siz risale okurken aslında sabırla kutsi bir
kapının önünde bekleyip, sürekli kapıyı tıklayan bir
insan olarak kendinizi düşünebilirsiniz.
Ama bu hazineden anlam olarak da istifade etmek
için 'sözcük sorunu' nu aşmanız gerekli. Aşağıda
size sunduğumuz metinleri 2-3 saat dikkatle
incelerseniz büyük ölçüde anlama problemini de
aşabilirsiniz.
İhlasla bu sabır imtihanını aştığınızda o kapının
hem anlama hem de feyiz yönüyle size açıldığını
sevinçle göreceksiniz.
Aşağıdaki metinleri hazırlayan ilahiyatçı
arkadaşlara teşekkür eder, Say'lerinin meşkûr
olmasını Allah(cc)'ın engin Rahmetinden niyaz
ederiz.
Türkçe Metinlere Arapça Ve
Farsçadan Geçen Kelimeleri
Anlama
Bu çalışma, hiç Arapça veya Farsça bilmeyen bir
kişi düşünülerek ele alınmış, elden geldiğince
teferruata inilmeden, sadece en çok karşılaşılan
belli-başlı kalıplar, bunlar arasındaki anlam
irtibatı vs.. yollar göz önüne serilerek “imkana
göre en iyiyi yakalama” hedeflenmiştir. Bu şu
demektir: Normal şartlardaancak sözlüğe
bakmak suretiyle anlamını bilebileceğiniz pek çok
kelimeyi, sözü edilen bazı pratik bilgiler
sayesinde, zaten belli oranda bildiğinizi ortaya
koyabilmektir. Bu sağlanabildiği takdirde;
normalde sanki yabancı dilde bir metni okuyor
gibi sürekli sözlüğe bakma ihtiyacı hissettiğiniz
bir Risale-i Nur sayfası için, zamanla daha da az
kelimeye bakmakla yetinecek; gözünüzde dağ
gibi büyütüp “Anlayamıyoruz ki!” diyerek
www.bizimwebsite.com
kendinize işkence haline getirdiğiniz bir işten zevk
İlk Kurâ’n öğrenmeye başladığımız günleri
hatırlayalım. Arapçada harfler ve harekeler var.
Harekeler harf değil normalde.. Ama Arapça bir
kelimeyi Türkçe yazacak olsak o harekelerin
karşılığını da yazarız. Yani üstün, ötre ve esre için
A-e, u-ü, ı-i seslerini.. Bu şu demektir: Türkçe
olarak yazılmış Arapça kelimelerdeki bu harfler
%90 harekedir ve kelimenin asıl harflerinden biri
değildir. Yani asıl harfleri bulmak istiyorsak sesli
harfleri çıkartıp, kalanlar üzerinde düşünmeliyiz.
Peki asıl harfleri bulup ne yapacağız? Arapçada aynı
kökten gelen bütün kelimelerde bu asıl harfler
olmak zorunda.. yani bunlardan birinin anlamını
bilmek, büyük oranında diğerlerini de bilmeyi
sağlayacak. (Tabii ki kelime yapılarını bilmenin de
bunda payı var; yeri geldiğinde bahsedilecek.)
Şimdi bir misâlle konuya girebiliriz:
Meselâ: Arapça “ْ‫ﻛَذأ‬ْ ‫ ”رَﺎ‬kelimesini Türkçe
harflerle “ezkâr” şeklinde ifade ederiz. Bu
kelimedeki ünlü harfler olan “e” ile “a” harfleri,
harekeleri ifade ettiğinden, kök harflerini yani asıl
harfleri bulmak için bu harfleri kaldırıyoruz, geriye
kalan “z-k-r” harflerinin asıl kök harfleri olduğunu
buluyoruz.
İşte buradan itibaren pratiğe başlıyor ve kendimize
soruyoruz:
“Ben bu kelimenin manasını biliyor muyum? Hayır..
Peki bilemez miyim?”
Bakalım: Kelimenin kök harfleri olan “z-k-r”
harfleri bana bir şeyler çağrıştırıyor mu?
Düşünüyorum ve anlamını bildiğim “zikir” kelimesi
aklıma geliyor. O halde zikirle ilgili bir manası
olabilir diye tahmin ediyorum. Peki doğru mu?
Evet, %100 doğru.. Tamam “ezkâr” zikirle ilgili bir
kelime.. iyi ama tam olarak ne? İşte bunu
bilebilmek için bazı pratik bilgilere ihtiyaç var.
Fakat, bilmediğim bir sürü kelime var ve ben her
kelimede bu kadar bilgiyle uğraşırsam bu işin astarı
yüzünü geçer; daha zor hale gelir. Böyle
yapacağıma yine babadan kalma usûlle her
kelimenin anlamını görmek için sözlüğe bakarım
daha kestirme...
Hayır! Tam aksine... düşündüğünüz şekilde olursa
her kelimeye sözlüğe bakmak lazım ve hem de
anlamını tam ezberleyene kadar sözlüğe her
defasında yeniden bakmak lazım. Fakat sözünü
ettiğimiz pratik bilgiler sayesinde; yeni
karşılaştığınız bir kelimede küçük bir dikkat, basit
bir fikir jimnastiğiyle, aynı kökten gelen bildiğiniz
bir başka kelimeyle yakınlıklar kuracak ve
anlamı

www.bizimwebsite.com
büyük oranda doğru bir şekilde tahmin
edebileceksiniz. Bu metodu kullandıkça
bilmiyorum zannettiğiniz pek çok kelimeyi Tabloda, yakın anlamdaki kelimenin tahmini her
bildiğinizi görecek; daha hızlı ve daha iyi zaman çok kolay olmayabilir tabii ki. Fakat en fazla
anlayacak, anladıkça kelime hazinenizi kullanılan kelime yapıları hakkında birazcık bilgi
zenginleştireceksiniz. Hatta daha da ötesi, belli sahibi oldukça bunun daha da kolaylaştığı
oranda Arapça biliyor olacak; Arapça öğrenmeye görülecektir.
karar verirseniz geniş bir kelime hazinesine
sahip olarak başlayacaksınız.
Bu çalışmada hareket noktamız, Türkçe harflerle
yazılmış metinler olacaktır. Bir miktar Farsçadan ve
Bu misâli çoğaltmak mümkün. Meselâ aşağıdaki ağırlıklı olarak da Arapçadan alınmış kelimelerin
tabloda bilinmeyen bazı kelimeler ve karşısında yoğunca yer aldığı Türkçe metinler... Dolayısıyla bu
onların çağrıştırdığı (aynı kökten gelen) başka çalışma Türkçe metinler üzerinden yapılacak,
kelimeler verilmiştir. Böylelikle bilinmeyen Arapça yazılışlara sadece ihtiyaç oldukça yer
kelimenin, bildiğiniz bir kelimeyle en azından verilecektir.
yakın veya ilgili bir anlamı olduğu
anlaşılabiliyor.
Türkçe bir metinde Arapça ve Farsçadan geçmiş
kelimelerin genel yapısına göz atmakla başlayalım:
Bilinmeyenler Bilinenler
Bu kelimeler ya isim ya fiil ya da bunlardan
icbâr mecbur türetilmiş yeni kelimelerdir. Bunların anlamını
idhâl dahil bilmek 2 yolla olabilir: Ya doğrudan sözlük
yardımıyla.. veyahut da aynı kökten gelmiş ve
teşkîl şekil
anlamı bilinen bir başka kelimeyle karşılaştırmak
muhârebe harp suretiyle... Yukarıda da bahsedildiği gibi “doğrudan
sözlük yardımıyla anlam öğrenme” metodu, bu
mükâleme kelâm
çalışmanın çerçevesine girmiyor. O halde 2. şık
intikâl nakil üzerinde durmamız gerekiyor. Yani “aynı kökten
gelmiş ve anlamı bilinen bir başka kelimeyle
iktidâr kudret
karşılaştırmak.”
tekebbür kibir
teşekkül şekil Şu durumda, yeni karşılaştığımız bir kelimenin %90
ihtimalle Arapçadan, %10 ihtimalle de Farsçadan
tecâhül cahil geçmiş olduğu ihtimaliyle işe başlayabiliriz. Bundan
tekâmül mükemmel sonraki adım; “kelimenin kök harflerini tahmin
edebilmek” ki bu, çok önemli bir husus. Çünkü bu
temâyül meyil kökten gelen hemen bütün kelimelerde aynı harfler
istihkâr hakaret yer almakta. Yani sadece kök harflerini doğru tespit
etmekle, aynı kökten gelen pek çok kelimenin
Bilinmeyenler Bilinenler anlamı hakkında en az %50 doğru tahminde
istimdâd medet bulunabileceksiniz. Peki kalan kısmı? Yani daha
doğru bilgiye nasıl ulaşabiliriz? İşte bu da büyük
mürettib tertip ölçüde şuna bağlı: “Kelimenin yapısını bilmek.”
münekkid tenkit Buraya kadarki işlemler uzmanlık istemiyor. Ve
bütün bu uzmanlık istemeyen kısımlar işin %80-
müsekkin teskin
90’ını oluşturduğundan, uzmanlık isteyen kısmın
muhârip harp ise %20’yi geçmeyeceğinden emin olabilirsiniz.
muhâbir haber
İşte şimdi, uzmanlık gerektirmeyen ve bize en az
muhâtap hitap %80 çözüm getirecek olan pratik bilgilere
müftehirâne iftihar başlayabiliriz:

müttefik ittifak Çoğul ( Arapça’da Türkçeden farklı olarak; tekil ve

müstehzî istihzâ çoğul arasında “tesniye” vardır ki “iki” adet olan
şeyleri ifade eder. “Tarafeyn=İki taraf” gibi. Fakat
istimdât medet
bunun Türkçe metinlerde kullanımı yok denecek
istintâc netice kadar azdır.)
istihsâl mahsul
3

www.bizimwebsite.com
Karşılaştığımız kelimenin çoğul olduğunu 2 Fualâ (‫ﻼﻌُﻓ‬
َ ‫)َء‬ fukarâ fakir
şekilde anlayabiliriz:
cühelâ cahil
hükemâ hâkim
1-Sonu –ât ile bitiyorsa: (Arapça’da –ûn, –în,
Farsça’da –ân ekleri de çoğul yapmakta vüzerâ vezir
kullanılıyor. Ancak Türkçe’de bunların kullanımı gurebâ garib
yok denecek kadar az. Siyasiyyûn, hâzırûn, ulemâ âlim
mukarrabîn, dâllîn, muallimîn, müslimân.) Bu ukâlâ âkıl
eki atıldığında geriye tekil bir kelime kalıyorsa,
%99 bu kelime onun çoğuludur: İhtiyâcât, ruesâ reîs
mevcudât, zulümât, temsilât, mucizât, vukûât... ümerâ emîr
Ef’ile (‫)َﺔِﻠﻌَْﻓأ‬ emsile misâl
Sadece bu kadarcık bir bilgiyle, bilmiyorum Es’ile suâl
zannettiğiniz pek çok kelimenin, aslında bildiğiniz
emkine mekan
bir kelimenin çoğulu olduğunu fark edeceksiniz.
ezmine zaman
2-Arapçada bir kurala göre yapılan çoğul esliha silah
kalıplardan birine uyuyorsa. elbise libas
Ef’ilâ (‫ﻼﻌَْﻓأ‬
ِ ‫)َء‬ enbiyâ nebî
Arapçada oldukça fazla çoğul kalıbı vardır.
evliyâ velî
Bunların belli başlıları, bazı misâlleriyle birlikte
aşağıda tablo halinde verilmiştir. Ancak bu eşkiyâ şakî
kalıpların doğru bir şekilde ezberlenmesi ve ağniyâ ğanî
pratikte kullanılması oldukça zordur. Bu zorluğa Mefâil
girmek yerine, işin çok kolay tarafını kullanalım. mesâcid mescid
(ْ‫ﻞﻋَﺎﻔَﻣ‬
ِ )
Tabloda da dikkatten kaçmayan bu önemli nokta
şudur: Kelimelerin tekil ve çoğul hallerindeki makâsıd maksad
sessiz harfler çok azı hariç aynıdır. Değişen memâlik memleket
sadece sıralama ve araya giren sesli harflerdir. mesâkin mesken
Zaten çok kullanılan kalıplara biraz dikkat edildiği Feâil (ْ‫ﻞﺋَﺎَﻌﻓ‬
ِ ) hakâik hakikat
takdirde, zamanla o kalıptaki bir kelimenin çoğul
olduğuna kesin bir şekilde hükmedilmeye resâil risale
başlanacaktır. fezail fazilet
akâid akîde
Burada bizim yapacağımız; çoğul olduğunu Fuul (ْ‫ﻞﻌُﻓ‬
ُ ) kütüb kitab
tahmin ettiğimiz bir kelimenin sessiz harflerinden
rusül resul
hareketle, aynı sessiz harflerin yer aldığı tekil
halini bulabilmek. turuk tarik
sübül sebîl
Vezin Çoğul Tekil
Fual (ْ‫ﻞﻌُﻓ‬
َ ) ümem ümmet
Ef’âl (ْ‫لﺎﻌَْﻓأ‬
َ ) ahkâm hükm
cümel cümle
ezvâk zevk
Fu’’âl (ْ‫)لﱠﺎﻌُﻓ‬ tüccâr tacir
esbâb sebeb
tullâb tâlib
evhâm vehim
füccâr fâcir
aksâm kısım
hukkâm hâkim
ecdâd cedd
ağyâr gayr Fiâl (ْ‫)لَﺎﻌِﻓ‬ ricâl racül
cibâl cebel
Fuûl (ْ‫)لُﻮﻌُﻓ‬ ulûm ilm
fünûn fenn Fial (ْ‫ﻞﻌِﻓ‬
َ ) niam nimet

kubûr kabir fiten fitne

mülûk melik ilel illet
nüfûs nefs Feale (‫)َﺔَﻠَﻌﻓ‬ kefere kâfir
usûl asl aceze âciz
ukûl akl amele âmil
umûr emr Ef’ul (ْ‫ﻞﻌَْﻓأ‬
ُ ) enfüs nefs

www.bizimwebsite.com
 encüm necm sadâkat
Efâ’il (ْ‫ﻞﻋَﺎَﻓأ‬
ِ ) ekâbir ekber sarâhat
esâfil esfel melâhet
Efâîl (ْ‫)ﻞِﯿﻋَﺎَﻓأ‬ esâtîr üsture şecâat
denâet
Fevâil(ْ‫)ﻞِﻋاََﻮﻓ‬ kavâid kâide
şikâyet
avâlim âlem
rivâyet
cevânib cânib
kırâat
şevâhid şâhid
zirâat
Tefâîl(ْ‫)ﻞِﯿﻋَﺎﻔَﺗ‬ tesâvîr tasvir Fiâlet (‫)َﺔﻟَﺎِﻌﻓ‬
hilâfet
temâsîl timsâl ticâret
tesâbîh tesbîh imâmet
tevârîh tarih riyâset
Fi’lân (ْ‫ﻼِﻌﻓ‬
ْ ‫ن‬
َ ) sıbyân sabî suhûlet
ihvân ahî suûbet
Fuûlet (‫)َﺔﻟﻮُُﻌﻓ‬
hükûmet
husûmet
Masdar (fiil isimler) huzûr
hücûm
Arapça fiiller Türkçede fiil olarak kullanılmazlar.
hurûc
Onun yerine masdar halleri Türkçe’de genelde Fuûl (ْ‫)لﻮُُﻌﻓ‬
isim olarak kullanılırlar. Bu yüzden Arapça fiil usûl
çekimleri bu çalışmanın dışında kalmaktadır. tulû’
Burada sadece değişik fiil yapılarının mastar vücûd
kalıpları üzerinde durulacaktır. emr
kesb
En kolay anlaşılacak masdar, bir kelimenin Fa’l (ْ‫)ﻞَْﻌﻓ‬ katl
sonuna –iye/–iyet getirilerek yapılan “yapma
fehm
masdar”dır. Sonunda bu eklerin olduğu bir
kelime genelde mastardır: Cahil-cahiliye, Mesul-
zann
mesuliyet, Bedevi-bedeviyet, Sâfi-sâfiyet. cereyân
heyecân
Bunun dışındaki masdarlar, değişik fiil yapılarının Fealân (ْ‫ﻼَﻌﻓ‬ َ ‫ن‬
َ ) cevelân
bir kurala bağlı mastarlarıdır. Bunlar hakkında feyezân
fikir edinmek için şu temel bilgilere ihtiyaç halecân
bulunmaktadır: ilm
Fi’l (ْ‫ﻞﻌِﻓ‬
ْ ) fikr
Arapça kelimelerdeki kök harflerine aslî harf
hiss
denir. Arapça kelime kökleri üç, dört veya beş
aslî harf ihtiva ederler. Dörtlü ve beşli kökler çok hükm
azdır. Köklerin tamamına yakını üçlüdür. Fiilin Fu’l (ْ‫ﻞﻌُﻓ‬ْ ) şükr
herhangi bir harf ilave edilmemiş hâline zulm
“mücerred (ilâvesiz) fiil” denir. Arapçada pek çok talep
kelime bu köklerden türetilerek elde edilir. Yeni ferah
kelimeler türetilirken, kelimenin kalıbına ve
kurala göre bazı yeni harfler eklenir ki bunlara
Faal (ْ‫ﻞﻌَﻓ‬ َ ) kerem
zâit (ilâve) harfler denir. Bunlar eklenmek zarar
suretiyle elde edilen yeni kalıptaki fiillere “mezîd gazap
(ilâveli) fiil” adı verilir. merhamet
Mücerred (ilâvesiz) fiil masdarları Mef’alet (‫ )َﺔَﻠﻌَْﻔﻣ‬maslahat
mes’ele
selâmet ma’rifet
Mef’ilet (‫)َﺔِﻠﻌْﻔَﻣ‬
mev’ize
sıgar
Fial (ْ‫)ﻞَِﻌﻓ‬
kiber

www.bizimwebsite.com
 n
Feâ
e
‫ )َﺎﻌَﻓ‬d
â
m
e
t

n
e
z
â
f
e
t

l
e
t
â
f
e
t

www.bizimwebsite.com
 genelde (’ = apostrof) ile ifade edildiğinden onlar
da aslî harflerden sayılmalıdır.

Yanıltacak husus: Ayrıca “‫=ع‬Ayn” ve “‫= أ‬Elif”

harfleri “a, e, u, ü” harfleriyle ifade edilebildiğinden
aslî harf karşılığı kullanılan bu harfler hareke
zannedilip hesaptan ayrı tutulursa hesap yanlış
çıkar. Ama kelimenin aslını tam olarak bilmek
uzman işi olduğuna göre, yapacak bir şey yok tabii
ki.

Mezîd (ilâveli) fiil masdarları

Bu mastarlar üçlü köklerden bir kurala bağlı olarak

türetilmiş mastarlardır. En yaygın sekiz kalıbı
vardır.

Bunlar:

İf’âl Tef’îl Müfâale İnfiâl

(ْ‫)َﺔَﻠﻋَﺎﻔُﻣ( )ﻞﯿِْﻌﻔَﺗْ( )لﺎَْﻌِﻓإ‬ (ْ‫)لَﺎِﻌﻔْﻧِا‬
İcbâr Teşkîl Muhârebe İnkılâb
Masdarİdrâk Tahsîn Mükâleme İnşirâh
İdhâl Te’dîb Münâkaşa İntihâr

İftiâl Tefe’’ul Tefâul İstif’âl

(ْ‫ﻞﻌَﻔَﺗْ( )لَﺎِﻌﺘِْﻓا‬
‫) ﱡ‬ (ْ‫ﺳاْ( )ﻞُﻋَﺎﻔَﺗ‬
ِ ‫)لَﺎﻌْﻔِﺘ‬
İntikâl Tekebbür Tecâhül İstihkâr
Masdar İktidâr Tahakkuk Tekâmül İstiklâl
İftihâr Teşekkül Temâyül İstimdâd

www.bizimwebsite.com
 sikal
rahmet
Fa’let (‫)َﺔْﻠﻌَﻓ‬ nedret
kesret ilk bakışta
Tabloda
hidmet
dahi gözden
kaçmayan
(hizmet) bir husus
Fi’let (‫)َﺔْﻠِﻌﻓ‬ şudur: Aynı kalıptaki
ni’met
bütün kelimelerin
iffet
harf sayıları eşittir.
kudret
Aslî kök harflerinin
Fu’let (‫ )َﺔْﻠﻌُﻓ‬sıralaması sür’at da
Tabloda kelimenin
hürmettamamen
birbiriyle
aslî kök harfleri
aynıdır.
kemâl
renkli ve kalın
Faâl (ْ‫)لَﺎﻌَﻓ‬ Kök harflerini
karâr
yapılmıştır. Bilmiyor
bulma konusunda
dahi olsak bu KÖK firâr
yukarıda verilen
HARFLERİNİ Fiâl (ْ‫)لَﺎِﻌﻓ‬ visâl
ölçü burada da
BULMAK bakın ne ikâbgeçerlidir.
aynen
kadar kolay: Burada
suâl kurala
Fuâl (ْ‫)لَﺎﻌُﻓ‬ uymayan
türâb sadece şu
Kelimenin en vardır: İftiâl (ْ‫)لَﺎﻌِﺘِْﻓا‬
sonundan sırayla 3 gaybûbet
kalıbında
sessiz harfiFa’lûlet
(aradaki (‫)َﺔﻟﻮُْﻠَﻌﻓ‬sondan
beytûtet 3. sessiz harf
çiftler tek sayılır) şeyhûhat
olan “t” harfi, kalıp
tespit ediyoruz; fıkdân
gereği yer alan bir zâit
işte buFi’lân kadar.
(ْ‫ﻼﻌِﻓ‬ ْ ‫ن‬َ ) harf olduğundan, aslî
irfân
Bunların baştan 1.’si harf o değil,
nisyân
kelimenin ilk kök onun solundakidir.
harfini, 2.’si 2., 3.’sü şükrân
de 3. kök Fu’lân (ْ‫ﻼُﻌﻓ‬
harfini ْ ‫ن‬َ ) İf’âl
küfrân
(ْ‫ )لَﺎﻌِْﻓإ‬kalıbı
gösterir. hüsrân
Yakın
enîn Masdar Anlamı
Faîl (ْ‫)ﻞِﯿﻌَﻓ‬
Bu kurala uymayan
kelimeler
yemîn İcbâr Mecbur etmek Mecburiyet
sadece şudur: Bazı
Faûl (ْ‫)لُﻮﻌَﻓ‬ kabûl İdhâl Dahil etmek Duhûl, dehâlet
masdarların
sonundaki –ât, –et, tekrâr İhrâc Harice çıkarmak Hurûc, istihrac
Tef’âl (ْ‫)لَﺎﻌَْﻔﺗ‬ ta’dâd İhzâr Hazır etmek Huzur
–ân ekleri kalıp
gereği zâit harf İfhâm Fehmettirmek Mefhum
mantık
olduklarından, onlar İntâk Nutuk attırmak İstintak
Mef’il (ْ‫)ﻞِْﻌﻔَﻣ‬ mevlid
Müdrik,
sayılmadan mevhib İdrâk Derk etmek
geçilmesi lazım. Bir istidrâk
de Arapça kelime Îmân Îmân etmek Mü’min
kökünde aslî
harflerden olan “
‫=ع‬Ayn” ve “‫=أ‬Elif”
harflerinin cezimli
hâlleri Türkçede
yazılırken

www.bizimwebsite.com
 Îkâz Îkâz etmek Teyakkuz (yayılmak)
Îcâd etmek (vücud Cem’ olmak
Îcâd Mûcit İctimâ’ Câmi
vermek) (toplanmak)
Fenâ, fâni, Cehd etmek
İfnâ Fânî yapmak İctihâd Cihâd, müctehid
tefânî (çabalamak)
İcrâ İcrâ etmek Cârî, cereyân Kudret, kâdir,
İktidâr Kudret sahibi olmak
İrzâ Râzı etmek Rıza, razı muktedir
İrâde Murâd etmek Mürid, murad Fahirlenmek Fahir, müftehir,
İftihâr
İcâzet Cevâz vermek Câiz, cevaz, (övünmek) tefahhur
Vahdet (birlik) Vâhid, vahdet,
İttihâd
sağlamak tevhid
Tef’îl (ْ‫ )ﻞﯿِْﻌﻔَﺗ‬kalıbı Vifâk (uyum)
Yakın İttifâk Vifak, muvafakat
sağlamak
Masdar Anlamı
kelimeler İbtidâ Başlamak Mübtedi
Teşkîl Şekillendirmek Şekil İntihâ Bitirmek Müntehi
İlimlendirmek İlim, âlim, İhtiyâc Muhtaç olmak Muhtaç
Ta’lîm
(öğretmek) malum, Muztarr (çaresiz)
Iztırâr Zarar, muztarr
Te’dîb Edeplendirmek Edep kalmak
Tasnîf Sınıflandırmak Sınıf, musannif
Hüsünlendirmek Tefe’’ul (ْ‫ )ﻞﱡَﻌﻔَﺗ‬kalıbı
Tahsîn Hüsün
(güzelleştirmek)
Büyük saymak, Kebîr, ekber, Yakın
Tekbîr Masdar Anlamı
büyültmek kübrâ kelimeler
Küçük saymak, Sağîr, asğar, Kibir,
Tasğîr Tekebbür Kibirlenmek
küçültmek suğrâ mütekebbir
Kemâle erdirmek Kemâl, kâmil, Hak, hakikat,
Tekmîl Tahakkuk Gerçekleşmek
(sonlandırmak) mükemmel muhakkak
Takrîb Yaklaştırmak Takrîben, karâbet Teşekkül Şekillenmek Şekil
Tecziye Cezalandırmak Ceza İlim, malum,
Ta’allüm İlme ulaşmak (öğrenmek)
Tesviye Seviyeyi düzeltmek Seviye âlim
Tahattur Hatırlatmak Hatır
Temennî Temenni etmek
Müfâale (‫ﺔَﻠﻋَﺎُﻔﻣ‬
َ ) kalıbı
Masdar Anlamı Yakın kelimeler
Harb etmek
Muharebe Harp, muharip
(savaşmak)
Kelime, kelâm, Tefâul (ْ‫ﻞﻋَﺎﻔَﺗ‬
ُ ) kalıbı
Mükâleme Kelâm etmek
tekellüm Masdar Anlamı Yakın kelimeler
Kitâbetleşmek Kitap, kitabet, Temâyül Meyletmek Meyil
Mükâtebe
(yazışmak) mektep, kütüphane Tecâhül Câhil görünmek Cahil, cehalet
Kıtâle girişmek Kemâl bulma,
Katl, kıtâl, kâtil, Tekâmül Kâmil, mükemmel
Mukâtele (ölümüne olgunlaşma
maktûl
savaşmak) Tenâsüp Münasip olma Nasip, münasip, tensip
Aynı seviyeye Seviye, müsavi, Biri diğerine lâzım
Müsâvât Telâzum Lazım, lüzûm, iltizam
gelme tesviye olmak
Tedâvî Devâ için çalışmak Devâ

www.bizimwebsite.com
İnfiâl (ْ‫ )لَﺎِﻌﻔِْﻧا‬kalıbı
Masdar Anlamı Yakın kelimeler İstif’âl (ْ‫ﺳا‬
ِ ‫ )لَﺎﻌِْﻔﺘ‬kalıbı
İncizâp Cezbeye kapılmak
Cezbe, câzibe, Yakın
meczup Masdar Anlamı
kelimeler
İnkısâm Kısımlara ayrılmak Kısım, taksîm İstihkâr Hakir görme Hakir, hakaret
İnfitâh Fetholmak, açılmak Fetih, fâtih İstihsâl Hâsıl etme Hâsıl, mahsul
Şakkolmak İstintâc Netice çıkarma Hâsıl, mahsul
İnşikâk Şakk-ı kamer
(yarılmak) İstihrâc Çıkarımda bulunma Hâriç, hurûc
İstimdâd Meded isteme Medet, imdat
İftiâl (ْ‫ )لَﺎﻌِﺘِْﻓا‬kalıbı İstihfâf Hafife alma Hafif, tahfîf
Masdar Anlamı Yakın kelimeler İstintâk
Nutka zorlama
Nutuk, nâtık
İntişâr Neşr olmak Neşir, nâşir (sorgulama)
İstimlâk Birinin mülkünü Mülk, mülkiyet,

1
0
www.bizimwebsite.com
 satın alma temlik, âlim ilm
müstemleke
İstifâde Faydalanmak Fayda, müstefîd
İstibkâ Bekâsını istemek Bâki, bekâ Dörtlü mücerred fiil olan “fa’lele”nin ism-i fâili
İstîfâ Affını istemek Aff, mustafî
“ْ‫ﻞْﻠﻌَُﻔﻣ‬
ِ =müfa’lil” vezninde olur. Türkçedeki
yansıması şöyledir:

İsm-i fâil Kök

mütercim terceme
müvesvis vesvese
İsm-i fâil
Fiilin sahibini belirtmek için kullanılan kalıptır.
“Fetih” fiilinin ism-i fâili “Fâtih=fetheden”, b. Mezîd (ilâveli) fiillerde
“Muharebe” fiilinin ism-i fâili
“muharib=harbeden” olur. Ancak unutmayın; her Aşağıdaki tabloda her kalıptan bir miktar ism-i fâil
fiilin ism-i fâili olacak diye bir kural yok. gösterilmiştir. Ancak unutmayın; her fiilin her
kalıptan ism-i fâili olamaz, bazılarının olsa bile
a. Mücerred (ilâvesiz) fiillerde kullanımda yok gibidir. Zaten bizim işimiz de her
fiilin her kalıbını bulmak değil, doğru kullanılmış bir
Bütün üçlü mücerred fiillerin ism-i fâilleri kalıptaki kelimenin anlamını bulmak. Dolayısıyla
mevdudun üzerinden gideceğimize göre problem
“ْ‫ﻞﻋَﺎﻓ‬
ِ =fâil” vezninde olur. 1. kök harfinden sonra yok demektir.
bir elif eklenerek yapılır. Türkçedeki yansıması
şöyledir: İf’âl Tef’îl Müfâale İnfiâl
(ْ‫لﺎﻌِْﻓإ‬
َ ) (ْ‫)ﻞﯿِْﻌﻔَﺗ‬ (‫)لَﺎﻌِﻔِْﻧاْ( )َﺔَﻠﻋَﺎﻔُﻣ‬
Muhbir
İsm-i fâil Kök Muhlis
fâtih fetih Müflis
câhil cehl Müfsid
sâlim selâmet Müşebbih
Müşrik
nâdim nedâmet Muhassin Muhârib
Muhsin
sâdık sadâkat İsm- Mücbir Münakkış Mutâbık Münkalib
i Müdrik Müderris Müdâhil Münşerih
tâcir ticâret
hâzır huzûr fâil Müdhil Müfettiş Müdâfi’ Müntesib
hâric hurûc
kâtil katl Muzırr Mübelliğ
hâkim hükm Mu’cib Müeddib
şâkir şükr Mu’ciz
zâlim zulm Mûcid
tâlip talep Mukîm
sâlih maslahat
nâdir nedret
hidmet
hâdim
(hizmet) İstif’âl
kâdir kudret İftiâl Tefe’’ul Tefâul
kâmil kemâl (ْ‫)لَﺎﻌِْﺘِﻓا‬ (ْ‫)ﻞﱡَﻌﻔَﺗ‬ (ْ‫)ﻞُﻋَﺎﻔَﺗ‬
vâsıl visâl
(ْ‫ﺳا‬
ِ ‫)لَﺎْﻌﻔِﺘ‬
şâkir şükrân Müstahkir
Müntakil
kâfir küfrân Mütekebbir
Muktedir
sâil suâl İsm- Mütehakkık Mütecâhil Müstakill
Müftehir
ârif irfân i Mütehakkim Mütekâmil
âşık aşk
Muktebis
fâil Müteşekkil Mütemâyil Müstemidd
sâik sevk Mu’teriz
Müteşebbis
ârif ma’rifet Mu’tedil
Müstefîd
vâiz mev’ize
cârî cereyân
râvî
kâri
rivâyet
kırâat İsm-i mef’ûl
 8

www.bizimwebsite.com
Fiilden etkileneni belirtmek için kullanılan
kalıptır. “Cehl” fiilinin ism-i mef’ûlü
(ْ‫)لَﺎِﻌﺘِْﻓا‬ (ْ‫)ﻞﱡَﻌﻔَﺗ‬ (ْ‫ﻞﻋَﺎﻔَﺗ‬
ُ ) (ْ‫ﺳا‬
ِ ‫)لَﺎﻌْﻔِﺘ‬
Müstahkar
“mechûl=bilinmeyen”, “tescil” fiilinin ism-i
mef’ûlü “müseccel=tescil edilmiş” gibi. Ancak
unutmayın; her fiilin ism-i mef’ûlü olacak diye bir Müstahdem
kural yok. Muktebes
İsm-i Mütehayyer Müstehakk
Mükteseb ?
mef’ûl Mütehayyel
a. Mücerred (ilâvesiz) fiillerde Mu’temed
Müstemedd
Bütün üçlü mücerred fiillerin ism-i mef’ûlleri Müstefâd
“ْ‫=لﻮُْﻌَﻔﻣ‬mef’ûl” vezninde olur. 1. kök harfinin
başına “mim”, son harfinden evvel de “vav” İsm-i mekan
ilâvesiyle yapılır. Türkçedeki yansıması şöyledir:
Bir fiilin işlendiği yeri gösteren isimlerdir.
“ْ‫ﻞﻌَْﻔﻣ‬
َ =mef’al” veya “ْ‫ﻞﻌَْﻔﻣ‬
ِ =mef’il” vezninde olur.
İsm-i fâil Kök Türkçedeki yansıması şöyledir:
mechûl cehl
ma’lûm ilm
mahdûd hadd
Kök
masdûk sadâkat İsm-i mekân
maktûl katl mekteb kitâbet
mahkûm hükm meslek sülûk
meşkûr şükr medrese ders
mazlûm zulm mahkeme hukm
matlûp talep menzil nüzûl
meşkûr şükrân mescid secde
mes’ûl suâl meclis cülûs
me'mûr emr
me'zûn izn
ma’rûf irfân İsm-i mensûb
ma’dûd add
ma’şûk aşk İsm-i mensûb, bir şeye mensup olmayı veya ilgili
bulunmayı ifade eder. Arapça ismin sonuna şeddeli
Dörtlü mücerred fiil olan “fa’lele”nin ism-i bir “ّ‫=ي‬yâ” eklemek suretiyle elde edilir. Türkçede
mef’ûlü “ْ‫ﻞْﻠﻌَُﻔﻣ‬
َ =müfa’lel” vezninde olur. metinde ise, kelimenin sonuna –î eklenmiştir
Türkçedeki yansıması şöyledir: (sonda sesli bir harf var idiyse o kaldırılır).
İsm-i mef’ûl Kök
mücevher cevhere İsm-i Mânâsı
müdebdeb debdebe mekân
mutantan tantana Mekkî Mekkeli
Nursî Nurs’lu
b. Mezîd (ilâveli) fiillerde
Şemsî Şems’le ilgili
İf’âl Tef’îl Müfâale İnfiâl Kamerî Kamer’le ilgili
(ْ‫لﺎﻌِْﻓإ‬
َ ) (ْ‫)ﻞِﯿْﻌﻔَﺗ‬ (‫)لَﺎﻌِﻔِْﻧاْ( )َﺔَﻠﻋَﺎﻔُﻣ‬ Rahmânî Rahmân’a ait
Mücber
Manevî Manaya ait olan
Müsbet
Müsned Münakkaş Mecazî Mecaza ait olan
İsm-i Müdhal Mücessem
Muhâtab ?
mef’ûl Muhkem Müşekkel
Mühmel Müeddeb Mübalağa sigası
Münker
Murâd Bunlar mübalağa (yalan değil pekiştirme) ifade
ederler. Meselâ “Râzık” sadece “rızık veren” iken
“Rezzâk” kelimesi, “bol ve sınırsız verme” gibi
anlamları da katar. Başlıca vezinleri:
İftiâl Tefe’’ul Tefâul İstif’âl

www.bizimwebsite.com
 Çemen-zâr (çimenlik)
gül-zâr (gül bahçesi)
Rezzâk
–gede: yer ismi yapar.
Mey-gede (meyhane)
Vehhâb ateş-gede (ateş mabedi, ateşlik)
–sâr: yer ismi yapar.
Cerrâh Kuh-sâr (dağlık)
Fa’âl (ْ‫)لﺎﱠﻌ َﻓ‬ çeşme-sâr (çeşmelik)
Hammâl –bân: meslek sahibi ve muhafaza edici isimler yapar.
Bağ-bân (bahçıvan)
Sehhâr nigeh-bân (bekçi)
saye-bân (gölgelik, şemsiye)
Dessâs –mend: sıfat yapar.
Hıred-mend (akıllı)
Allâme hüner-mend (hünerli)
Fe’âle (‫)َﺔﻟﺎﱠﻌ َﻓ‬ –vend: sıfat yapar.
Fehhâme Hudâ-vend (sahip, malik, efendi)
Alîm –vâr, –ver: sıfat yapar.
Ümid-vâr (ümitli)
Faîl (ْ‫)ﻞِﯿﻌَﻓ‬ Rahîm nam-ver (namlı)
–yâr: sıfat yapar.
Kerîm Baht-yâr (talihli)
Sabûr huş-yâr (akıllı, uyanık)
–veş: benzerlik ekidir.
Meh-veş (ay gibi)
Fa’ûl (ْ‫)لﻮَُﻌﻓ‬ Sadûk saye-veş (gölge gibi)
–âsâ, –sâ: benzerlik ekidir.
Şekûr Dev-âsâ (dev gibi)
Fi’’îl (ْ‫)ﻞﯿﱢِﻌﻓ‬ Sıddîk humayun-sâ (şâhâne)
–fâm: renk ekidir.
Fuâl (ْ‫)لَﺎﻌُﻓ‬ Şücâ’
Siyeh-fâm (siyah renkli)
Mif’îl (ْ‫)ﻞﯿِْﻌﻔِﻣ‬ Miskîn gül-fâm (gül renkli)
–kâr, –gâr, –ger: meslek sahibi ve meslek kılıcı isimleri yapar.
Günah-kâr (ziyan-kâr)
İsm-i tafdîl sitem-gâr (sitem edici)
–âne: sıfat ve zarf yapar.
Dost-âne
“ْ‫ﻞﻌْﻓأ‬
َ =ef’al” vezninde olur. peder-âne
Echel (en/daha cahil=bilgisiz) âciz-âne
Eslem (en/daha
sâlim=selâmetli)
Elzem (en/daha lazım=lüzumlu) Olumsuzluk ekleri :
Elyak (en/daha layık=liyâkatli)
 Ef’al (ْ‫ﻞﻌَْﻓأ‬
َ ) Esfel (en/daha süflî=sefîl)
Ekber (en/daha kebîr=büyük)
Ekser (en/daha kesîr=çok)
Asğar (en/daha sağîr=küçük)
Esahh (en/daha sahih=sıhhatli)
Ekall (en/daha kalîl=az)
Eşedd (en/daha şedîd=şiddetli)
Kelimenin Sonuna Gelen Farsça
Ekler :
-Osmanlıca’da olumsuzluk ekleri “lâ” “nâ” “bî” ekleridir. Bu
ekler kelimenin önüne gelir.
Lâ-yemût
Nâ-mütenâhî
Bî-çâre
-Bazen iki ek üst üste gelebilir. Bu durumda olumsuzluğun
derecesi artırılmış olur.
Bilâ-istisna = hiç istisnasız
Bilâ-tereddüd = hiç tereddüdsüz

–dân: âlet ismi yapar -Olumsuzluk eki olan “bî” ile karıştırılmaması gereken ve ve
şam-dân (mumluk) kısa telaffuz edilen “bi” ön eki ise, “birlikte” anlamındadır.
çay-dân (çaydanlık) Bit-tabî
nemek-dân (tuzluk) Biz-zat
–sitân, –istân: yer ismi yapar. Bil-fiilBiz-zarure
Gül-istân
bahar-istan
–zâr: yer ismi yapar.
 kelime ile karşılaşıverirsiniz:
Kelme tamlamaları :
Osmanlıca’da tamlamaların kelimeleri (Türkçe’ye
göre) ters gelirler.
“salih amel” tamlaması “amel-i salih”
alem-i kabir (kabir alemi)
nur-u iman(iman nuru)
kitab-ı mukaddes(mukaddes kitab)
daire-i imkan(imkan dairesi)
dava-i nübüvvet(nübüvvet davası)

Kelimedeki Ek ve Kök’ü ayırma :

Arapça’da bir şeyin sonuna şeddeli “‫(”ﻰ‬ye) gelirse, bu bir
şeye aitliği ve mensubiyeti ifade eder. Mesela, “Mekke’li”
veya “Mekke’ye ait olan” manalarına gelen “Mekkiyyün”
kelimesi gibi… “Mekkiyyün” kelimesi “Mekki” şeklinde de
ifade
edilir. Bütün mensubiyet ifade eden isimlerde de bu
geçerlidir. Misaller: İmaniyye (imanla ilgili, imana ait),
ebediyye, akliyye…/ Buhari (Buhara’lı), İslami, Nebevi,
cismani…

“Kemal” ve “mutlak” kelimeleri, Risale’de bolca kullanılan

terimlerdendir. “Kemal” tamlığı ve mükemmelliği ifade
eder. Misaller: Kemal-i emniyet (mükemmel, tam bir
emniyet), kemal-i ciddiyet, kemal-i intizam, kemal-i rahat,
kemal-i hüsün…

“Mutlak” kelimesi ise; bütünüyle, tam tamına, her

yönüyle, son derece manalarına gelir. Misaller: Aciz-i
mutlak (her yönüyle aciz), fakr-ı mutlak, abesiyet-i
mutlaka, kudret-i mutlaka…

Risale’de bazı İsm-i tafdil’ler de kullanılır. Mesela, “Kebir”

büyük demektir. “Ekber” ise daha büyük manasına gelir.
Misaller: Cemil-ecmel, karib-akreb, layık-elyak, lazım-
elzem, kamil-ekmel…

Not: Arkadaşlarımıza şöyle bir ipucu da verebiliriz: Size

yabancı gibi görülen bir kelime aslında üzerinde
yoğunlaşarak düşünüldüğünde ve o kelimenin kökü üzerinde
bilinçaltı arşiv araştırması yapıldığında kısa zamanda bazı
aşina olduğunuz kelimelerin hemen üşüştüğünü görebilirsiniz.

Bunun için öncelikle zor gibi görünen bir kelimenin kök

harfleri üzerinde durmaya çalışınız. Bunu tesbit için de
öncelikle ek harfleri çıkarmak bu konuda son derece
yardımcı olacaktır.

Ek harfler ise genellikle kelimelerin başlarında bulunan

“mim” “M” harfleridir. Bazen “elif” ve bazen de “t” harfi de
olabilir. Bu konudaki detay arapça gramer bilgisini bilmeye
bağlıdır şüphesiz. İmam Hatipte okuyanların böyle bir avantajı
vardır. Ne var ki herkes için belli kolaylık da sağlamaktadır bu
yöntem.

Misal: Mütereddid. Buradaki “m” harfini, sesli harfle

birlikte tabi ki, kaldırdığınız zaman, çok aşina olduğunuz bir
“Tereddüd” Yarışmalarda hece kelime verilip yeni kelimeler türetilmesi
istenmesi gibi. Eminim ki “shr” kelimesi öncelikle size “Sihir”
“Te” harfini de kaldırırsanız hep bildiğimiz kullandığımız
“Red” kök harflerini elde ederiz. Reddetmek geri çevirmek
kabul etmemek onaylamamak çekimserlik anlamları ile yola
çıkılarak fikir sahibi olunabilir.

Anlarsınız ki mütereddid kavramı tereddüt etmekle ilgilidir,

mütereddid tereddüd eden şüpheye düşen çekimser kalan
demektir. Böylece en azından cümlenin genel anlamı
hakkında bir fikir sahibi olabilirsiniz.

MİSAL:

Münevvir, Tenevvür, Mütenevvir

“Mü” “Te” “Mü-te” harflerini kaldırınız, seslileri yok

sayınız. karşınıza “NVR” kök harfleri gelir. Yani “NUR”

olur.

Anlarsınız ki bu iki kelime nur ile ilgili, vermek veya

almakla alakalıdır. Cümlenin bütünlüğü içinde
düşündüğünüzde anlam kendiliğinden oluşuverir.

Tenevvür ettim, nurlandım aydınlandım

Münevvir, nur verici nurlandırıcı, aydınlatıcı
Mütenevvir, nurlanmış aydınlanmış gibi anlamlar yerine

oturur. MİSAL: Tahmil, Mütehammil

Diyeceksiniz ki hiç duymadığım iki kelime… Hayır!. Çok

iyi bildiğiniz iki kelime!

Köküne ininiz. “Ta” ve “Mü-te” harflerini atınız.

“Hmil” ve “Hammil” kelimeleri kalır. Bu ne
demektir? Tedai ile sık kullandığımız kelimelere
ulaşınız burdan.
“Hammal” gibi… “Hamile” gibi… Yani ağır yük taşımakla
ilgili bir anlam ihtiva ettiği çok açık.

Mütehammil kelimesi demek ki ağır yüke karşı dayanmakla

ilgili bir anlam taşıyor. Burdan belki de anlamı bilinemeyen
“Hamele-i Arş” mefhumu da anlaşılmış olacaktır. Arş gibi
ağır bir yükü taşıyan melekleri anlayabileceğiz.

Bu arada “Hamule” kelimesini de duymadım

bilemiyorum diyemeyeceksiniz bakın artık!

Çok da ağır(!) kelimeler, hamuleler değilmiş risale-i

nur’un sözleri demek ki bakınız! Dilimize kondurulmuş
nice ağır kelimeler kavramlar yabancı sözcükler dolaşıp
durmuyor mu zaten!

MİSAL: “Musahhar” ayetlerde ve eserlerde sıkça geçer

“Mu” ekini ve seslileri atalım. Çift harfleri tek kabul edelim,

kök
“Shr” olur.
Ne çağrıştırıyor size bu üç harften kelimeler türetin.
kelimesini hatırlatacaktır. Büyülemek büyülenmek etkilemek cansiperane (canını feda
etkilenmek anlamları zihninizde uçuşacaktır. Büyülenmiş edercesine)
insan adeta iradesini kaybetmiş bir emre uyup peşisıra “-vari” eki: 'tarzında, usülünde' anlamına gelir
gitmektedir. “Yerleri gökleri de Rabbimiz adeta büyülenmiş türkvari (türklerin tarzında)
bir hizmetkar gibi bizim peşimizden koşturmaktadır” gibi
melekvari (melek tarzında)
engin bir düşünce ile “Musahhar” kavramını daha bir lezzetli
anlamanız da mümkün olabilecektir. “Teshir” kelimesi de “-gah” ve Yer belirtmek için kullanılır.
geçtiği cümle bütünlüğü içinde benzer manayı ifade edecektir. “-istan” İbadethag (ibadet yeri)
Hep köke asla temele ana ifadeye yöneliyoruz oradan çıkış ekleri: Mezaristan (mezar yeri)
yapıyoruz demek ki! "zî" eki: x sahibi anlamına gelir.
zîhayat (hayat sahibi, canlı)
MİSAL: “Mugayyebat” kelimesini ilk duyanlarndan zîşuur (şuur sahibi, şuurlu)
olabilirsiniz. Ama bu yöntemle bildiğiniz kelimeleri de içinde "maal-" ile, birlikte anlamlarına gelir.
sakladığını keşfedebilirsiniz. “Mu” ekini atar, bilinmezlik eki: maalesef (üzüntü ile)
madde ötesi veya gelecek gibi anlamları ifade eden “gayb” maaliftihar (iftihar ile)
kelimesini hemen farkedebilirsiniz ki türkçemize gayıb-kayıp "-perver" bir şeyin düşkünü, onun taraftarı
olarak yerleşmiş bir kelimedir. Yukarda açıklandığı gibi eki: ve o şeyin koruyup gözeteni
kelime sonlarındaki “at” ekinin çoğul anlamını ifade ettiğini olduğu anlamlarına gelir.
de bilmeniz işi kolaylaştırır. Bir ayetten iktibas edilerek hürriyetperver (hürriyeti çok
sorulan “Mugayyebat-ı Hamse”ye yabancı değilsiniz artık. seven)
intizamperver (intizamı çok seven)
Kelime türetme eklerine bazı "-ât" eki: çoğul olma anlamı katar.
mevcudât (mevcudlar, var olan
örnekler : herşey)
ibadât (ibadetler)
"alel-" eki: x ile, x yoluyla anlamlarına gelir. "-î" eki: o şeye ait olma, ona dair olma
alelacele (acele ile) anlamı verir.
alelittifak (ittifak ile) maddî (madde cinsinden olan)
"bila-" eki: olumsuzluk anlamı verir. (-siz, - ebedî (ebed özelliği olan)
suz) nereli ve nereye mensub olduğunu
bilaistisna (istisnasız) ifade eder
bilabedel (bedelsiz) mekkî (mekkeli)
"bî-" eki: "bila" ekiyle aynı anlamı verir. konevî (konyalı)
bîçare (çaresiz) “hem-” aynı manasını katar.
bîhaber (habersiz) eki: hemzaman (aynı asırdan olan)
"pür-" eki: kelimeye olumlu anlam katar, hemcins (aynı cinsden olan)
güçlendirir.(-li, -lu) “-daş” eki: eşlik, refakat ve ortaklık bildirir.
pürdikkat (dikkatli) arka-daş
pürkusur (kusurlu) “-a-” eki: nida edatı olup, kelimenin sonuna
"bil-" eki: ile, olarak anlamlarını katar. gelir "ey" mânası verir. aynı veya
bilbedahe (bedahetle) farklı iki kelime arasına gelirse,
bilcümle (cümlesi ile, umumiyet sözün manasını kuvvetlendirir.
ile) Rengârenk (çeşit çeşit renkleri
"na-" eki: zit anlam ortaya cikarir. olan)
namahdud (hudutsuz) Lebaleb (ağızdan ağıza)
namadud (adedsiz) "-endiş" x için kaygılanan, x'i düşünen
“ser-” eki: baş anlamına gelen eki: anlamını katar.
serasker (baş asker, komutan) hakendiş (Hakkı düşünen, Hakkı
seraser (baştan başa) arayan)
“yek-” eki: tek anlamına gelir gayrendiş (başkalarını düşünen)
yekpare (tek parça, bütün) "-efşan" "saçan" anlamı katar.
yeksan (beraber, bir) eki: nurefşan (nur saçan)
yeknesak (değişmez tek halde zehrefşan (zehir saçan)
olan) "-efzâ" "artıran" manasını katar.
“-kâr” eki: 'yapan, eden' anlamını verir eki: ferahefzâ (ferah arttıran)
bestekâr (beste yapan) şevkefza (şevk arttıran)
güftekâr (güfte yapan) "-engiz" "koparan, veren" manalarını katar.
sahtekâr (sahtecilik yapan) eki: dehşetengiz (dehşet veren)
“-ane” eki: sıfat ve zarf türetmede kullanılır şevkengiz (şevk veren)
dostane (dostça)
“-meşrep” huylu, mizaçlı anlamlarını katar.
eki hoşmeşrep (sevimli, güzel huylu)
pakmeşrep (temiz huylu)
“-e” veya Dişileştirme ekidir.
“-a” eki şair -> şaire (nisa olan şair)
muallim -> muallime (nisa olan
alim)
müdür -> müdire (nisa olan
müdür)
“ilâ-“ eki: -a kadar anlamını katar
ile’l ebed (ebediyete, sonsuza
kadar)
ilâ mâşâ’ allah (allah isteyene
kadar)
ile’n-nihâye (sonuna kadar)
“ba’d-“ sonra anlamını katar.
eki: ba’de harâbi’l-basra (basra harap
olduktan sonra)
badehu (ondan sonra)
"beyn-“ arası, ortası anlamını katar.
eki: beynelmilel (milletler arasında)
beyne’l-ülema (alimler, ulema
arasında)
“alâ-“ eki: üzere, üzerine, üzerinde anlamını
katar
ale’d-devâm (devam etmek üzere,
devamlı)
alelade (alışıldığı üzere, olağan)
“an-“ eki: -den anlamını katar.
an-karîb (yakında, az sonra)
an-aslin (aslından, menşeinden)
“fî-“ eki: içinde, -de anlamını katar
filhakika (gerçekte)
filvaki (gerçekten)
fi’l-asl (aslında)
“kabl-“ önce anlamını katar
eki: kable’l-vuku (vukuundan,
olmasından önce)
kable’t-tarih (tarih öncesi)
“li-“ eki: için, -den dolayı anlamını katar
ligarazin (garez sebebiyle, kasıtlı
olarak)
li-maslahatin (bir iş için)
“lâ-“ eki: yok, değil anlamını katar
lâ-şey (hiç, cüzi)
lâ-yemut (ölmez)
lâlettayin (belli olmayan,
herhangi)
“ma’a-“ ile, beraber anlamını katar
eki: maatteessüf ()
ma’el âile ()
“min-“ eki: -den, -den beri anlamını katar.
mine’l-kadim (eskiden beri)
mine’l-evvel (önceden beri)
“ber-“ eki: üzerine, üzerinde anlamını katar
berkemâl (kemâl üzere,
mükemmel)

12

www.bizimwebsite.com