Aaçlıın 70-nci yıldönümü için aaraştırmak çalışması “CAN ACISI” 1946-1947

yıllar için.

Aaraştırıcı:

Vataman Alina Vladimirovna

Üürenici 3415 gruppada
Komrattakı kolejindӓ M. Ҫakirin adına
Komrat kasabasından

İntervyu alınan insannar:

Konstandoglo Vladimir Nikolaeviç Garçu Panteley Semönoviç

Duudu Tomay küündä Duudu Tomay küündä
25.08.1928 yılda (yaşêêr Tomayda) 21.04.1943 yılda (yaşêêr Tomayda)
 << Can acısı >>

,, Aaçlık- geçmӓz sanci,

Aaçlık – bűük göz yaṣı,

Aaçlık – unudulmaz kahır,

Bunu unutma sӓn hem bil.”

( benim şiirim)

Aaçlık- unudulmaz hem silinmӓz bir göz yaşı gagauz halkιn istoriyasinda.
Aaçlık keskin kurşun, olarak, seçti kendisinӓ pek çok kurban. Kaç uṣak kaldı anasız ,
kaç ana verӓmedi kendi sıcaklıını uşaana – bunu biler sade Alla.

1946-1947 yıllar silinmӓz bizim istoriyadan, gagauz halkın yaşamasından.

Aaçlık , ölüm , göz yaṣı, işittiynӓn bu lafları, herbir insanın içindӓ peydalanêr korku hem
acı. Sanêrım, herbir gagauz aylesi o kara günnerdӓ geçirdi bölӓ acı duyguları. Bir
kabaatsız insan kurban olardı , toprak aalardı kahırdan. Suuk kış, derin kürtünnӓr, az
yakacak, imeliin bitmesi- hepsi bunnar insanı yufka yapardılar gün-gündӓn. Aaçlık
ayırmardı kendinӓ kurban – genç osa ihtӓr mı, adam osa karı mı- o nicӓ bir dipsiz fıçı
yutardı sıradan hepsini. Insannar, bakmayarak bu titsi zorluklara, savaşardılar tutunmaa
yaşamaktan, nicӓ bir yapracık güz vakıdı daldan.

Aaçlık - acıyan sancı insanın yaşamasında. Sanêrım, ani insannar, geçirӓn bu

kahırı, sansın aykırladılar bir büük dalgalı denizi, neredӓ peydalanan dalga, enidӓn
verӓrdi bir korku hem bitki umut kalmaa diri…

Bana bu tema pek yakın, çünkü benim dӓdum annadêr bana o vakıtlar için. Benim
dӓdum Garçu Panteley Semönoviç, duudu 1943 yılda aprelin 22-ndӓ Tomay küüyündӓ. ,,
Cenk vakıdından sora, insan sanardı, ani bitti zorluklar hem korkular, da diriler eni
yaşamak, insan duyêr güneşin yalpak sıcaanı. Ama insan bilmӓzmiş, ani ilerdӓ genӓ bir
primejdiya varmış geçirmӓӓ- aaçlık. Bӓn o vakıt 4 yaşındaydım. Hepsimiz vardık 6 uşak
anamızda. Ikiz batülarım ( angıların duumaları 1938 yıldan) geçindilӓr aaçlık vakıdında,
kaldık 4 uşak. Tutêrım aklımda, nicӓ anam paklardı gündendi (semiçka sopaları), katardı
biraz ekin, da yapardı kaşa, oturup tombarlak sofraya, iyardik hepsimiz bir çanaktan.
Sanêrim, eer bobam işlӓmӓsӓydi kantinada (o vakıtlar açılmıştı Tomay küüyündӓ),
ozaman bӓn dӓ etişmeyeceydim büünkü günӓ. Bobam alardı beni yanına, da orada bir
kerӓ gündӓ iyardim bӓn da başka uşaklarlan barabar. Bir çirkin anmak benim
küçüklüümdӓn – koymuşlar beni soba ardına, çünkü sanmışlar, ani bӓn ölerim ( pek
zabunnamışım). Allahtan varmış taa günüm yaşamaa hem sevinmӓӓ bu yaşamaya” -
annadêr benim sevgili dӓducuum.

Aaraştırarkan aaçlık için, bӓn tanıştım hem aldım intervyü Konstandoglo

Vladimir Nikolaeviçtӓn, anğısı duudu 1928-ci yılda aprelin 25-dӓ (bu adam en büük
Tomayda adamnarın arasında). ,,Aaçlıın çeketmesi 1946 yılda. Bӓn 18 yaşındaydım. O
yılın yaamur bir damna da damnamadı, aaçlar kuruydu, baalarda üzüm da olmadı.
Ekinnӓr yazın çıkmıştı er üzündӓn bir 10 santim, da topladık ellӓn başakları (vardı 1
gektar erimiz). Sora bobamnan rışniţadan (drobilka) geçirӓrdik ekini. Mamu ölӓ undan
yapardı kuru pazı, da iyardik. Tutêrım aklımda, ani kışlar olardı derin, ama o yılın,
sansın kış havası heptӓn delermişti, kimin taa küçük kufneciidi kaar yaamıştı ev
boyunca. İnsannar çıkamazdılar evdӓn gitmӓӓ kantinaya, da ölӓ da kalardılar azları
açık baara-baara aaçlıktan hem suuktan. Küüdӓ vardı maasuz adamnar, angıları kızaklan
taşıyardılar ölüleri mezarlaa. Mezarlıkta kazmıştılar bir maaza, da orayı dizӓrdilӓr
ölüleri,çirkindi o kış pek.

Küüdӓ açtıydılar kantina (prodovolstvennıy punkt) orayı aldıydılar küçük

uşakları, da onnarı doyurardılar hem gecelemӓӓ orada brakardılar.Bana sıra gelmedi
orayı gitmӓӓ anam işlӓrdi detdomda da bişey-bişey getirirdi oradan, -sansın utanarak
söledi Vladimir Nikokolaeviç. ,,Aklıma getirerim, açan bobam söledidi anama, ani bir
karı imişmiş kocasını ,bu iş heptӓn yaşamanın kurallarını geçӓrdi, kimi insanın çelinӓrdi
fikiri. Komuşum benim kesmişti köpeeni da imişti onu. Kimi insannar imişlӓr kedi, alaca
sıçan: aaç gözӓ hem aaza bişey görünmӓz. Taa tutêrım aklımda ,mamu topladıydı laana
yapraa( o yılın laana da olmadıydı) tuzladıydı onnarı da iyardik kuru pazıylan.»

Bӓn sordum Vladimir Nikolaeviçӓ meraklı bana deyni bir soruş: ,,Dooru mu,
acaba , ani insan savaşarmış satmaa bitki rubasını, ev içindӓ ne var hepsini sade
kurtulmaa aaçlıktan?’’

,, Elbetki, kızım , vardı ölӓ insannar angıları ölӓ da yapardılar, çünkü ayleleri
büüktü 8-9 uşakları vardı. 1947-ci yılda bizim küüyӓ gelmişti bir predstavitel
Braziliyadan dedidilӓr, da adadıdı insana San Paulada iş bulmaa. İnsanda eni umut
peydalandı gözlerindӓ, çoyu haliz satıp bitki rubaciklarını , gittilӓr oyanı. Ama ,etişip
San Paulaya, bu predstavitel kaçer, insanı brakıp yabancı erdӓ. Sora onnara kimsa
yardım eder da gemiylӓn gelerlӓr geeri evӓ. İnsanın kahırı sansın bilmӓzdi bitkisini...”
Vladimir Nikolayeviç annadarkana bana, içimdӓ sansın bir sanci peydalandı, gözlerim
yaşlan doldu,okadar canım acıdı bu zavalı insana, kısmetsiz cannara...yazık...

Taa bir soruş sordum saygılı, yaşlı adama,Vladimir Nikolayevica :

-Nica dűşünersiniz, angı günü var nicӓ yapmaa anmak günü kurban olan
insannara aaçlık vakıdında.

,,Ne biliyim, uşaam, sanêrım kış aylarında olsun, çünkü çok kayıp oldu o kış.”

Dűşünerim, ani bizim halkımız geçirmeyeceydı bukadar büük kahır. Sovet Birliin
Kuvedi, Stalinın izininӓ görӓ almasaydı insanın imeliini .

- Sanki, dolu vagonnar etişӓrdi mi o erӓ, nereyӓ lӓӓzımdı etişsin?..-

-.Sanki, te o insannar anğıları Stalinin adından ,,süpürӓrdilӓr” hepsini ne vardı

nicӓ ,,süpürmӓӓ” , korkudup tüfeklӓn, dooru mu yapardılar ?

Bunu ko Alla ayırsιn …

Insannar kalmış deri hem kemik, uşakların gözlerindӓ korku, aalamak hem
yalvarmak. Ihtiarların gözlerindӓ kurumêêr göz yaşı, gençlerdӓ - umut hem inan , ani
tezdӓ bu kara günnӓr geçecek. Sanki taa büük kahır bundan olur mı?

Bu kara günnӓr geçti, büünkü yaşamak gözӓl hem kısmetli, ama bu unudulmaz
kahırı lӓӓzım bilsin herbir evlad boyu, çünkü bu belayı geçirdi bizim dedelerimiz, çünkü
bu bizim istoriyamızda kannı bir sayfamız.

Hadin, genç olannar, başımızı iildelim o insannara ,angıları kurban oldular aaçlık
vakıdında! Hiçbir zaman dokunmasın bölӓ kahır bizim halka, bütün dunnedӓ yaşayan
insannara. Aaçlık-o bir bela herbir insana deyni, bunu unutmaylım! Bilelim ekmӓӓn
paalılıını, koruyalım onu hem hiç bir zaman unutmayalım bizim dedelerin
geçirmeklerini!