Bazat e Sipermarrjes PDF

MSc.
MARSELA ROBO ANDREA XHAVARA
BAZAT
E SIPËRMARRJES
SHTËPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

TIRANË, 2012
Teksti është miratuar dhe financuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës.
Titulli: “Bazat e sipërmarrjes”

Autorë: Marsela Robo (Temat 1-2, 8-9 dhe 11) dhe Andrea Xhavara (Temat 3-7 dhe 10)
Botues: SHTËPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

Adresa:
Rruga e Durrësit, Nr. 219, Tiranë, Shqipëri
(: + 355 4 2225659; shblu.mash@yahoo.com
Këshilli botues i ShBLU-së

Kryetare: Lirika Çoçoli
Anëtarë: Klara Shoshi, Nirvana Lazi, Valbona Gjergo
Spartak Kumbaro, Marjeta Pengo
© Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2012.

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Nuk lejohet shumëfishimi
me çdo mjet apo formë pa lejen me shkrim të botuesit.
Redaktore përgjegjëse: Klara Shoshi
Redaktore letrare: Klara Shoshi
Arti grafik dhe kopertina: Klara Shoshi
Recensues: M.B.A. Gentiana Josifi

MA. Gjergj Teneqexhiu
ISBN 978-99927-0-629-9
2
PËRMBAJTJA E LËNDËS
Hyrje 5
Tema 1. NJOHURI TË PËRGJITHSHME MBI SIPËRMARRJEN 7

1.1. Kuptimi, funksionet e sipërmarrjes dhe kërkesa për të 8
1.2. Karakteristikat dhe kompetencat e sipërmarrjes 14
1.3. Lidhja e sipërmarrjes me përfitimin social-ekonomik 20
Tema 2. SIPËRMARRJA DHE VEPRIMTARIA NJERËZORE 25

2.1. Aftësitë sipërmarrëse 26
2.2. Lidhja midis qëllimeve të sipërmarrjes dhe veprimtarive njerëzore 29
2.3. Natyra, qëllimi dhe modelet e veprimtarive njerëzore
(ekonomike dhe joekonomike) 32
2.4. Rreziqet dhe dështimet e sipërmarrjes 37
Tema 3. SIPËRMARRJA DHE BIZNESI 43

§ 1. Format e sipërmarrjes 45
§ 2. Sistemi i sipërmarrjes private 49
§ 3. Faktorët e prodhimit 53
§ 4. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (nvm) dhe roli i tyre
në zhvillimin social-ekonomik të vendit 57
§ 5. Format e organizimit ligjor të biznesit 61
§ 6. Fillimi i një biznesi të vogël 65
§ 7. Punë praktike. Simulimi i hapjes së një biznesi 69
Tema 4. ORGANIZIMI I BIZNESIT 73

§ 1. Organizimi i punës në një biznes dhe mjedisi i konkurrencës 75
§ 2. Organizimi i punës në një biznes dhe makromjedisi 79
§ 3. Organizimi i brendshëm i një biznesi 83
§ 4. Menaxhimi i një biznesi dhe cilësia e tij 87
§ 5. Cikli i jetës së një biznesi 91
§ 6. Struktura vertikale e organizimit të biznesit 95
§ 7. Struktura horizontale e organizimit të biznesit 99
§ 8. Punë praktike 1. Simulimi i ndërtimit të strukturës organizative
të një biznesi të vogël të profilit profesional 104
§ 9. Punë praktike 2. Simulimi i organizimit të punës së një firme
prodhimi/shërbimi të profilit profesional 105
Tema 5. TREGU DHE SJELLJA KONSUMATORE 109

§ 1. Nocione bazë të tregut 111
§ 2. Llojet e tregut 115
§ 3. Segmentimi i tregut 119
§ 4. Sjellja konsumatorë 123
§ 5. Procesi i blerjes 127
§ 6. Punë praktike. Kërkimi i tregjeve të synuara 132
§ 7. Punë praktike. Ju, si konsumator 133
3
Tema 6. INSTITUCIONET FINANCIARE 135
§ 1. Institucionet financiare dhe roli i tyre në mbështetje të biznesit 137
§ 2. Bankat dhe shërbimet bankare 141
§ 3. Kreditimi 145
§ 4. Tregu i kapitaleve 149
§ 5. Menaxhimi financiar i biznesit 153
§ 6. Punë praktike 1. Mbledhje informacioni mbi shërbimet bankare 157
§ 7. Punë praktike 2. Aplikimi për një kredi 159
Tema 7. NJOHURI PËR MARKETINGUN 163

§ 1. Marketingu. Katër P-të. Produkti 165
§ 2. Çmimi në marketingun miks 170
§ 3. Vendi dhe promovimi në marketingun miks 174
§ 4. Plani i marketingut. Punë praktike 178
§ 5. Punë praktike. Prezantimi i planit të marketingut 185
Tema 8. LEGJISLACIONI DHE ETIKA E BIZNESIT 187

8.1. Njohuri mbi etikën e biznesit 188
8.2. Kuadri ligjor i biznesit 191
8.3. Autoritetet dhe institucionet e biznesit 195
8.4. Kontratat, llojet dhe përmbajtja e tyre 198
Tema 9. LEGJISLACIONI I PUNËS 205

9.1. Legjislacioni i punës dhe rëndësia e tij 206
9.2. Të drejtat dhe detyrimet në Kodin e punës 208
9.3. Kontrata e punësimit 212
9.4. Aplikimi për punë dhe fillimi i marrëdhënieve të punës 218
9.5. Përfundimi i marrëdhënieve të punës 221
Tema 10. LLOGARITJE TË THJESHTA EKONOMIKE 225

§ 1. Kosto dhe elementet e saj 227
§ 2. Llogaritja e nevojave për pajisje dhe materiale 231
§ 3. Hartimi i preventivit të materialeve dhe llogaritja e kostos për to 235
§ 4. Kostot e punës 239
§ 5. Shpenzimet operacionale 243
§ 6. Llogaritja e kostos së njësisë 247
§ 7. Caktimi i çmimit 251
§ 8. Llogaritja e fitimit 255
§ 9. Pasqyrat financiare të biznesit 259
§ 10. Punë praktike 254
Tema 11. ASPEKTE TË TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT

DHE KOMUNIKIMIT (TIK) NË BIZNES 269
11.1. Përdorimi i TIK-ut në biznes 270
11.2. Biznesi elektronik dhe tregtia elektronike 272
4
HYRJE
“E rëndësishme është të mos kesh frikë të kapësh shansin. Të

provosh, nuk është dështimi më i madh. Sapo gjen diçka të cilën
dëshiron ta bësh, guxo, bëje dhe bëje mirë!”
Dihet nga të gjithë se për të jetuar duhet të fitosh para. Babai juaj, nëna, vëllai dhe
të tjerë mund të jenë të angazhuar në veprimtari nëpërmjet të cilave ata sigurojnë
jetesën për familjen. Pas mbarimit të studimeve ju do të jeni në një udhëkryq: do
të përballeni me dilemën e zgjidhjes së pyetjes se çfarë do të bëni në jetë. Shumica
dërrmuese e qenieve njerëzore e drejtojnë veprimtarinë e tyre në drejtim të fitimit të
jetesës, gjenerimit të pasurive dhe përmirësimit të standardit të tyre jetësor.
Para jush shtrohen një sërë pyetjesh:
 A e keni menduar ndonjëherë të ardhmen tuaj?
 Si e keni planifikuar të siguroni jetesën?
 Parapëlqeni të keni një punë në një organizatë apo do të donit të fillonit një
biznes tuajin?
Ju mund të zgjidhni karrierën tuaj nga dy kategori të gjera opsionesh – punësim me

pagë apo sipërmarrësi. Termi “karrierë” nënkupton një mundësi të vazhdueshme,
gjithnjë në zhvillim, gjithnjë duke zgjeruar si për rritjen dhe zhvillimin personal,
ashtu edhe të biznesit. Sipërmarrja mund të jetë si një opsion për karrierë në biznesin
tuaj në vend të punësimit me pagë.
Mësuesi që jep mësim në shkollë, punëtori që punon në fabrikë, doktori që punon
në spital shtetëror apo menaxheri i punësuar në një biznes janë shembuj të njerëzve
të cilët janë të punësuar dhe fitojnë para përmes rrogës ose pagës që u jepet nga
punëdhënësi. Kjo mënyrë e të fituarit të jetesës njihet me termin punësim me pagë.
Nga ana tjetër, një tregtar, një pronar fabrike, një biznesmen, një mjek që ka klinikën
e tij, fitojnë të holla duke nxjerrë fitime për veten nga puna e tyre. Këta janë shembuj
të njerëzve të cilët janë të vetëpunësuar. Nëse zgjedhja jote është për një punë,
atëherë ju do të punoni për të tjerët. Në rast se ju zgjidhni vetëpunësimin, atëherë
do të punoni për veten tuaj.
5
Marsela Robo
Midis këtyre kategorive ka edhe një të tretë: individë të ndryshëm të vetëpunësuar,
të cilët jo vetëm krijojnë punë për veten e tyre, por gjithashtu hapin mundësi
punësimi edhe për shumë të tjerë. Këta mund të quhen si “sipërmarrës”.
Në këtë tekst ju do të mësoni më shumë si për kuptimin, rëndësinë dhe funksionet e
sipërmarrjes, ashtu edhe për cilësitë e sipërmarrësit dhe aftësitë që duhet të zotërojë
ai për të ngritur dhe zhvilluar sipërmarrje të vogla.
Marsela Robo
6
Tema
Njohuri
të përgjithshme
mbi sipërmarrjen
Çështjet
1.1. Kuptimi i sipërmarrjes, funksionet dhe
kërkesa për të
1.2. Karakteristikat dhe kompetencat e sipërmarrjes
1.3. Lidhja e sipërmarrjes me përfitimin
social-ekonomik
1.4. Procesi i zhvillimit të sipërmarrjes
Objektivat
Në përfundim të kësaj teme do të jeni të aftë:
 Të shpjegoni kuptimin, funksionin dhe rëndësinë e sipërmarrjes.
 Të renditni funksionet, karakteristikat dhe kompetencat sipërmarrëse.
 Të shpjegoni lidhjen midis sipërmarrjes dhe aspektit social-ekonomik,
si dhe të përshkruani procesin e zhvillimit të sipërmarrjes në ditët e sotme.
Fjalë kyçe
Sipërmarrje, sipërmarrës, kompetencë, aftësi, përfitim social-ekonomik, punësim,
vetëpunësim
7
Marsela Robo
1.1. Kuptimi i sipërmarrjes, funksionet

dhe kërkesa për të
Siç u tha edhe në hyrje të këtij libri, ju keni disa

mundësi zgjedhjeje për karrierën tuaj. Ju mund të
zgjidhi të punoni për të tjerë dhe të paguheni me
rrogë, mund të vetëpunësoheni dhe të paguani
vetveten ose të krijoni biznesin tuaj ku të nxirrni fitim
për vete, por edhe të punësoni të tjerë. Në tabelën më
poshtë jepen ndryshimet kryesore midis mënyrave
për të bërë karrierë.
Punësimi me pagë Sipërmarrja

Punon për të tjerët Shef i vetes
Ndjek urdhrat Bën planet e tua
Punë rutinë Aktivitet krijues
Fitimi është fiksuar, kurrë negativ Mund të jetë negative ndonjëherë, në
përgjithësi bilanci është pozitiv
Nuk krijon pasuri Krijon pasuri, kontribuon në GDP
Mund të zgjedhësh midis: Mund të zgjedhësh nga fusha:
- shërbimeve qeveritare, - e industrisë
- sektorit publik, - e tregtisë ose
- sektorit privat - e shërbimeve
Figura 1.1. Diferenca ndërmjet punësimit me pagë dhe sipërmarrjes
Sipërmarrja është një nga opsionet për karrierën tuaj. Në rastin kur ju do të krijoni
dhe çoni përpara një sipërmarrje, do të quheni sipërmarrës.
Por çfarë kuptojmë me “sipërmarrës” dhe “sipërmarrje”?
Një sipërmarrës është personi i cili fillon një sipërmarrje. Ai kërkon ndryshimin dhe
i përgjigjet atij. Ka disa përkufizime për sipërmarrësin. Kështu p.sh, ekonomistët
e shohin atë si faktorin e katërt të prodhimit, së bashku me tokën e punës, fuqinë
punëtore dhe kapitalin, ndërkohë që sociologët mendojnë se ka komunitete dhe
kultura të caktuara të cilat e promovojnë sipërmarrjen dhe në këtë rast themi se këto
kultura kanë shumë iniciativë.
Të tjerë akoma mendojnë se sipërmarrësit nuk janë gjë tjetër veçse shpikësit që
dalin me ide të reja për produktet, tregjet ose teknikat. Për ta thënë shumë thjesht,
8
BAZAT E SIPËRMARRJES
një sipërmarrës është dikush që percepton mundësi, organizon burimet e nevojshme për ta
shfrytëzuar këtë mundësi dhe në fund e shfrytëzon atë. Kompjuterat, telefonat celularë,
makinat larëse, ATM-të e bankave, kartat e kreditit, shërbimet postare dhe shërbimet
e fast food janë të gjithë shembujt të ideve sipërmarrëse të cilat u konvertuan në
produkte apo shërbime.
Më poshtë do të rendisim disa përkufizime tipike dhe përfaqësuese të termit
“sipërmarrës”.
Origjina e fjalës sipërmarrës rrjedh nga frëngjishtja “entrependre” që ka kuptimin e
dikujt që ndërmerr diçka ose i cili është një “shko ndërmjet”.
Riçard Kantilon (Richard Cantillon), (viti 1725): Sipërmarrësi është një person që
paguan një çmim të caktuar për një produkt për ta rishitur atë me një çmim të
pasigurt, duke marrë në këtë mënyrë vendime për sigurimin dhe përdorimin e
burimeve e për pasojë duke pranuar edhe rrezikun e sipërmarrjes.
J.B. Thuaj (viti 1803): Sipërmarrësi është një agjent ekonomik që bashkon të gjitha
mjetet e prodhimit – tokën e dikujt, forcën punëtore të dikujt tjetër dhe kapitalin
përsëri të dikujt tjetër dhe në këtë mënyrë prodhon një produkt. Nga shitja
e produktit në treg ai paguan qiranë e tokës, pagat e punëtorëve, interesin mbi
kapitalin dhe ajo që mbetet është fitimi i tij. Ai i transferon burimet ekonomike nga
një zonë me produktivitet të ulët në një zonë me produktivitet më të lartë dhe të
ardhura më të mëdha.
Shumpiter (Schumpeter), (viti 1934): Sipas tij, sipërmarrësit janë shpikësit të cilët
prishin një proces të qëndrimit në vendnumëro të produkteve dhe shërbimeve
ekzistuese dhe e përdorin atë për të ngritur produkte dhe shërbime të reja.
Dejvid Mac Klilend (David McClleland), (viti 1961): Sipërmarrësi është një person
me kërkesa të mëdha për arritur diçka, është mjaft energjik dhe bartës i rrezikut.
Piter Druker (Peter Drucker), (viti 1964): Sipërmarrësi është në kërkim të ndryshimit,
i përgjigjet atij dhe shfrytëzon mundësitë. Shpikja është një mjet i veçantë për një
sipërmarrës në mënyrë që përmes një sipërmarrjeje efektive ai të konvertojë një
burim në një burim tjetër.
Kilby (viti 1971): Thekson rolin e një sipërmarrësi imitues i cili nuk shpik vetë, por
imiton teknologji të shpikura nga të tjerët. Ai thotë se sipërmarrësit janë shumë të
rëndësishëm në ekonomitë në zhvillim.
Albert Shapiro (Albert Shapero), (viti 1975): Sipërmarrësi merr iniciativën, pranon
rrezikun e dështimit dhe ka një lokus të brendshëm të kontrollit (vetëkontroll) të
zhvilluar.
Kuptimi i termit “sipërmarrje” dhe funksionet e saj

Në literaturën e cila përshkruan proceset e biznesit mund të gjenden shumë
përkufizime të sipërmarrjes. Përkufizimi më i hershëm i sipërmarrjes, që daton nga
shekulli i tetëmbëdhjetë, fokusohej në përshkrimin e saj si një proces ekonomik i cili
9
Marsela Robo
mban rrezikun e blerjes me çmime të caktuara dhe të shitjes me çmime të pasigurta.
Më vonë, termi zgjerohet duke e përfshirë konceptin e sipërmarrjes te faktorët e
prodhimit dhe duke i bërë kështu nga tre në katër të tillë (toka, puna, kapitali dhe
sipërmarrja). Ky përkufizim i çoi të tjerët në pyetjen nëse sipërmarrja kishte ndonjë
funksion unik apo ajo ishte thjesht një formë e menaxhimit. Kohët e fundit, në
përcaktimin e sipërmarrjes u shtua koncepti i inovacionit. Shpikjet dhe risitë mund
të lulëzojnë në shumë kategori: risi procesi, risi e tregut, risi produkti, risi faktori
dhe risi organizative. Përkufizimet më të fundit e kanë përshkruar sipërmarrjen si
përfshirje në krijimin e ndërmarrjeve të reja, ndërsa sipërmarrësin si themelues.
Sipërmarrja mund të përshkruhet si proces i veprimit që një sipërmarrës ndërmerr
për të krijuar ndërmarrjen e tij. Sipërmarrja është një veprimtari krijuese. Ajo është
aftësia për të krijuar dhe për të ndërtuar diçka praktikisht nga hiçi; është aftësia
për të nuhatur mundësi atje ku të tjerët shohin kontradikta, kaos dhe konfuzion.
Sipërmarrja ka të bëjë me aftësinë dhe gatishmërinë për të marrë përsipër projektimin,
organizimin dhe menaxhimin e një veprimtarie të frytshme, pavarësisht rreziqeve
të mundshme, me qëllim fitimin.
Në ekonomi, sipërmarrja është konsideruar si një faktor prodhimi, krahas faktorëve
të tjerë që janë toka, puna, burimet natyrore dhe kapitali. Pra, ajo përbëhet nga
veprimtari të shumta të cilat përfshijnë krijimin, konceptimin dhe drejtimin e një
ndërmarrjeje.
Sipërmarrja si kompetencë kyçe përfshin krijueshmërinë, inovacionin dhe marrjen e
rrezikut si dhe aftësinë për të planifikuar dhe menaxhuar projekte me qëllim arritjen
e objektivave.
Sipërmarrja është disiplina e cila ka një bazë teorike të njohurive. Ajo është rezultat
kompleks i faktorëve social-ekonomikë, psikologjikë, teknologjikë, ligjorë dhe
të tjera. Sipërmarrja është një proces dinamik dhe i rrezikshëm. Ajo përfshin një
shkrirje të kapitalit, të teknologjisë dhe të talentit të njeriut. Sipërmarrja është njësoj
e zbatueshme si për bizneset e mëdha, ashtu edhe ato të vogla; si për aktivitetet
ekonomike, ashtu edhe ato joekonomike. Sipërmarrje të ndryshme mund të kenë
disa tipare të përbashkëta, por secila prej tyre patjetër do të ketë disa karakteristika
të ndryshme dhe unike. Sipërmarrja është një proces. Ajo nuk është kombinim i disa
ngjarjeve të rastit, ajo është kërkim i qëllimshëm dhe i organizuar për ndryshim,
i kryer pas analizave sistematike të mundësive në një mjedis. Sipërmarrja është
filozofi, është mënyra se si dikush mendon dhe vepron dhe për këtë arsye ajo mund
të ekzistojë në çdo fushë të jetës: të biznesit ose të qeverisjes, në fushën e arsimit, të
shkencës dhe të teknologjisë, zbutjen e varfërisë apo çfarëdo tjetër.
Funksionet e sipërmarrjes
Disa nga funksionet kryesore të sipërmarrjes janë:
1. Identifikimi i mundësive sipërmarrëse. Ka shumë mundësi në botën e biznesit.

Këto janë të bazuara në nevojat themelore të njeriut, si: ushqimi, veshja, arsimimi
10
etj., të cilat janë vazhdimisht në ndryshim. Këto mundësi nuk realizohen nga
njeriu i zakonshëm, por nga sipërmarrës shqisat e të cilëve janë më të zhvilluara
se të tjerët. Pra, një sipërmarrës duhet t’i mbajë sytë dhe veshët hapur dhe të
jetë vazhdimisht në kërkim, të jetë krijues, me imagjinatë dhe novator.
2. Kthimi i ideve në vepra. Sipërmarrësi duhet të jetë në gjendje për të kthyer idetë
e tij në realitet. Ai mbledh informacion në lidhje me idetë, produktet, praktikat
që i përshtaten kërkesës në treg. Hapa të mëtejshëm janë marrë për të arritur
qëllimet në dritën e të dhënave të mbledhura.
3. Studimi i fizibilitetit. Është një studim paraprak që ndërmerret për të kuptuar

dhe për të vërtetuar nëse idetë që ju keni për një biznes apo projekt mund të
realizohen në praktikë dhe, nëse po, a do të jetë ky biznes fitimprurës. Pra,
studimi i fizibilitetit shërben për të gjykuar mbi mundësitë e ngritjes së një
biznesi, si dhe leverdisshmërinë e tij. Nëpërmjet tij i jepet përgjigje pyetjes: “Ia
vlen apo jo të investohet për biznesin në fjalë?” Aty bëhet një analizë e të gjitha
aspekteve të biznesit, faktorëve të jashtëm që ndikojnë mbi të, si edhe faktorëve
të brendshëm. Nëse rezultati i studimit të fizibilitetit është i favorshëm, atëherë
kompanisë ia vlen që të vazhdojë me investimin për këtë biznes. Nëse jo,
atëherë nuk duhet harxhuar kohë dhe nuk duhet rrezikuar për të investuar në
një biznes që ka më tepër mundësi të përftojë humbje sesa fitim.
4. Sigurimi i burimeve. Sipërmarrësi ka nevojë për burime të ndryshme: para,

materiale dhe njerëz, për drejtimin e ndërmarrjes me sukses. Funksioni
thelbësor i një sipërmarrësi është që të sigurojë gatishmërinë dhe ekzistencën e
të gjitha këtyre burimeve.
5. Ngritja e sipërmarrjes. Për ngritjen e një sipërmarrjeje, sipërmarrësi ka nevojë

të përmbushë disa formalitete ligjore. Gjithashtu ai përpiqet për të gjetur një
vend të përshtatshëm, për të dizenjuar lokalet, për të instaluar makineri dhe
bën shumë gjëra të tjera.
6. Menaxhimi i ndërmarrjes. Sipërmarrësi ka një funksion të rëndësishëm: të

drejtojë ndërmarrjen. Ai menaxhon njerëzit, materialet, financat dhe organizon
prodhimin e mallrave dhe shërbimeve. Vetëm një organizatë që menaxhohet si
duhet jep rezultatet e dëshiruara.
7. Rritja dhe zhvillimi. Pasi ndërmarrja arrin rezultatet e dëshiruara, sipërmarrësi

ka për të shqyrtuar një gol tjetër më të lartë për rritjen e saj të duhur dhe të
zhvillimit.
Sipërmarrësi nuk është i kënaqur vetëm me arritjen e një qëllimi të caktuar, por
ai vazhdimisht përpiqet të arrijë përsosmërinë.
11
Marsela Robo
Kontrolloni veten
Plotësoni fjalitë:
Opsionet për karrierë janë: 1 ______________ 2 ______________ 3 ______________
Quhet punësim me pagesë kur ____________________________________________
Quhet vetëpunësim kur __________________________________________________
Sipërmarrja dallon nga biznesi i thjeshtë nga ________________________________
Fjalët kyçe
Identifikoni 6 fjalë kyçe të përdorura në këtë mësim
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Kontrolloni progresin tuaj
Jepni dy shembuj për secilin:
Shërbime qeveritare ______________________________________________________

________________________________________________________________________
Sektori publik ___________________________________________________________
________________________________________________________________________
Sektori privat ___________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Industria ________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Tregtia dhe shërbimet _____________________________________________________
_________________________________________________________________________
12
Identifikoni 3 ide sipërmarrëse

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
13
Marsela Robo
1.2. Karakteristikat dhe kompetencat

e sipërmarrjes
Thënë me një fjali, sipërmarrja i referohet aftësisë së një

individi për të kthyer idetë në veprime konkrete. Ajo
përfshin krijimtarinë, novacionin dhe marrjen përsipër
të rrezikut të llogaritur, si dhe aftësinë për të planifikuar
dhe për të menaxhuar projektet në mënyrë që të arrihen
objektivat e vendosur. Kjo mbështet të gjithë veprimtarinë
e përditshme si në shtëpi, ashtu dhe në shoqëri, i bën
punonjësit më të vetëdijshëm për kontekstin e punës së
tyre dhe më të aftë për t’i shfrytëzuar më mirë mundësitë
e tyre dhe siguron një bazament të fortë për sipërmarrësit
për të krijuar dhe çuar përpara një aktivitet social ose
tregtar.
Ekzistojnë dy koncepte për sipërmarrjen:
- Koncepti i ngushtë i sipërmarrjes si “aftësi për të filluar dhe çuar përpara
një biznes”.
- Koncepti më i gjerë i sipërmarrjes si “aftësi komplekse për të ndërmarrë
iniciativa, për t’u përballur me rreziqet dhe për të arritur suksesin gjatë
jetës”.
E rëndësishme është të kuptohet që sipërmarrja nuk është vetëm një kategori
ekonomike dhe nuk duhet të lidhet vetëm me temën e themelimit të ekzistencës.
Të menduarit dhe të vepruarit sipërmarrës vërehet në të gjithë sistemin funksional
të shoqërisë që nga ekonomia, feja, shkenca, politika, edukimi e deri te sporti. Çdo
individ, në bazë të aftësive që ka, mund të jetë sipërmarrës në një fushë të caktuar.
Edhe në veprimtarinë tonë të përditshme ne të gjithë jemi nga pak sipërmarrës.
Por sipërmarrësit e mirëfilltë, ata të cilët guxojnë dhe realizojnë vepra të mëdha,
kanë disa aftësi më të spikatura që i dallojnë nga njerëzit e zakonshëm. Këto janë të
ashtuquajturat aftësi sipërmarrëse. Gama e gjerë e aftësive që shihen si sipërmarrëse
dhe që janë të dobishme për sipërmarrësit, përfshin si tiparet (cilësitë) personale,
ashtu edhe aftësitë e fituara. Sipërmarrja është përpjekja për identifikimin e
mundësive të tregut, rregullimin e burimeve për të sjellë një ide të re në një situatë
praktike dhe investimin e këtyre burimeve për të arritur përfitime afatgjata.
Duke veçuar karakteristikat kryesore të sipërmarrjes, do të thoshim se sipërmarrja
është:
* Veprimtari krijuese: përfshin risinë e produkteve dhe teknikave duke
mbajtur parasysh kërkesat e tregut;
14
* Proces dinamik: mban parasysh ndryshimin e mjedisit të jashtëm;

* Aktivitet i qëllimshëm: i destinuar për të sjellë fitime ose ndryshime në treg;
* Mbartëse e rrezikut: vendimet sipërmarrëse janë të mëdha dhe nuk mund
të rikthehen lehtë dhe të përfshijnë pjesë të madhe të investimeve.
Kompetencat e sipërmarrjes
Në dhjetëvjeçarin e fundit, sipërmarrja dhe sjelljet sipërmarrëse kanë qenë dhe

vazhdojnë të jenë objektiva të rëndësishëm për arsimin dhe politikat e të mësuarit
gjatë gjithë jetës si në Bashkimin Europian (BE) në tërësi, ashtu edhe në shtetet
anëtare në veçanti. Ajo shihet si burim i fleksibilitetit dhe si risi, si krijuese e
vendeve të punës për ekonominë dhe, në të njëjtën kohë, si mundësi interesante për
zhvillimin dhe mirëqenien ose begatinë individuale dhe qytetarinë.
Po cilat janë ato që quhen kompetenca sipërmarrëse?
Në literaturën për karakteristikat dhe kompetencat e një sipërmarrësi mund të
veçohen tri të tilla kryesore:
• aftësitë sipërmarrëse kyçe,
• sipërmarrësi si menaxher,
• sipërmarrësi si sipërmarrës.
Aftësitë sipërmarrëse kyçe
Sipërmarrja është parë shpesh si mënyrë jetese. Pjesa më e madhe e autorëve (në
literaturën e sipërmarrjes) fokusohen në karakteristikat dhe cilësitë e një personi
sipërmarrës. Zhvillimi i një “fryme sipërmarrëse” është parë shpesh si kriter
kryesor dhe i rëndësishëm, që ndikon në vendimin për t’u bërë sipërmarrës dhe që
ky sipërmarrës të jetë i suksesshëm në këtë fushë.
Si cilësi të sipërmarrjes mund të rendisim motivimin, nevojën për autonomi dhe
pavarësi, krijimtarinë dhe origjinalitetin, marrjen e iniciativës, marrjen përsipër
të rrezikut, kërkimin e mundësive, paraqitjen e qëllimeve sfiduese, vetëbesimin,
kontrollin e brendshëm dhe durimin. Këto cilësi mund të quhen edhe aftësi
sipërmarrëse kryesore (kyçe). Këto aftësi kryesore, jo vetëm janë të zbatueshme
në një gamë të gjerë të aktiviteteve sipërmarrëse, por ato duhet të jenë edhe të
konkretizuara, pra të vihen në veprim. Gjithashtu, është e rëndësishme të bëhet
dallimi midis aftësive sipërmarrëse që ndihmojnë në ideimin dhe realizimin e
një sipërmarrjeje të ndershme, nga aftësitë për të mashtruar. P.sh, aftësia për të
studiuar tregun dhe për të kapur mundësinë më të mirë për të hyrë fuqishëm në të,
me qëllim sigurimin e fitimit, është aftësi sipërmarrëse. Ndryshe nga kjo, mashtrimi
me shifrat, taksat, tatimet, fitimin etj. (i ashtuquajturi “kontabiliteti krijues”), me
qëllim fshehjen e realitetit të biznesit, nuk është aftësi sipërmarrëse.
15
Marsela Robo
Autorë të ndryshëm, të cilët janë marrë me studimin e sipërmarrjes, theksojnë që
sipërmarrësit kanë një fiksim të vërtetë ndaj pushtetit dhe një nevojë të fortë për
të mbajtur gjithçka nën kontroll, dëshirë për pavarësi dhe etje për sukses. Ata e
urrejnë autoritetin, por kanë, në kundërshtim me mendimin e përgjithshëm, vetëm
një dëshirë të kufizuar për të ndërmarrë rreziqe, pasi ata janë persona që llogaritin
gjithçka, madje më tepër edhe se individët që luajnë bixhoz. Nevoja për llojin e
sipërmarrësit udhëheqës vizionar dhe të fortë ndihet më shumë si kur fillohet një
aktivitet sipërmarrës, ashtu edhe në periudhat e ndryshimeve të mëdha.
Shpesh lidhjet midis sipërmarrjes dhe punësimit shikohen si shumë të ngushta. Të
dyja janë karakterizuar nga një theks mbi fleksibilitetin, kreativitetin, zgjidhjen e
problemeve etj. dhe janë parë shpesh si një zhvillim i mëtejshëm përgjatë linjave të
njëjta (për shembull, si vetëpunësimi). Por duhet bërë një dallim midis sipërmarrjes
“së vërtetë” (duke filluar një biznes) me sipërmarrjen në punë ose punësimin
(ndoshta duke vendosur në mes vetëpunësimin). Dallimet bëhen të dukshme pikërisht
në ndryshimin që ekziston midisi funksionit të sipërmarrësit si menaxher dhe funksionit të
tij si drejtues i një biznesi. Edhe pse kompetencat kyçe ndonjëherë shihen si tipare të
personalitetit (“ju jeni një sipërmarrës i lindur”), shumë prej këtyre aftësive mund
edhe të zhvillohen gjatë jetës.
Sipërmarrësi si menaxher
Kompetenca e dytë kryesore ka të bëjë me rolet e sipërmarrësit si menaxher:
planifikimin, organizimin, menaxhimin financiar, udhëheqjen dhe kontrollin. Në
shumë raste, analizat përqendrohen në aftësitë për menaxhimin e një ndërmarrjeje.
Dallohen gjashtë lloje aftësish të sipërmarrësit si menaxher: menaxhimi operacional,
menaxhimi i personelit dhe organizimi, administrimi financiar, menaxhimi i
marketingut, menaxhimi financiar dhe hartimi i një plan biznesi.
Krahas funksioneve tradicionale, të tilla si: planifikimi, organizimi, udhëheqja dhe
kontrolli, një biznes i vogël përballet me sfida të reja të menaxhimit. Kjo gjë bëhet
më e theksuar në rastin e rrjeteve kombëtare dhe ndërkombëtare të bizneseve, kur
një sipërmarrje luan rolin e një nënkontraktori furnizues ose ka ekskluzivitetin e
një korporate të madhe. Në mënyrë që të jenë të aftë të operojnë me sukses në
strukturat e reja të biznesit dhe në rrjetet e lidhura me to, sipërmarrësi-menaxher i
biznesit modern duhet të zhvillojë edhe kompetenca të reja siç janë: të pasurit e një
perspektive ndërkombëtare dhe vëzhgimi i ndërlikimeve të mundshme, mundësive
dhe rreziqeve në një mjedis biznesi global; të kuptuarit e zinxhirit rrethues të
prodhimit dhe rrjetit të sipërmarrjeve ose sinjalet e ndryshimeve të tregut dhe
tendencave më të reja teknike.
Sipërmarrësi si drejtues biznesi

Kompetenca e fundit sipërmarrëse dhe më interesantja përqendrohet në mënyrë
më të qartë në rolin e sipërmarrësit si drejtues biznesi. Për të filluar me sukses një
16
sipërmarrje, për ta drejtuar atë në treg dhe për të siguruar mbijetesën dhe rritjen
e saj, nevojiten kompetencat “e duhura” sipërmarrëse. Kjo kompetencë ka të bëjë
me performancën individuale të profesionistëve, qofshin këta sipërmarrës ose të
punësuar. Ajo tregon gamën e plotë të problemeve profesionale apo sipërmarrëse
që profesionistët ose sipërmarrësit duhet të përballojnë dhe të zgjidhin. Një
sipërmarrës kompetent duhet të jetë në gjendje të përdorë njohuritë, qëndrimet dhe
aftësitë në mënyrë të tillë që të jetë në gjendje të merret në mënyrë efektive me
detyrat, problemet, dilemat dhe mosmarrëveshjet, që rrjedhin, për shembull, nga
konkurrenca e fortë apo kërkesat në ndryshim të konsumatorëve.
Sipas Konsorciumit Ndërkombëtar për Arsim për Sipërmarrësi mund të veçohen katër
kompetenca të tilla:
 Kompetenca e parë e rëndësishme është aftësia për të njohur dhe për të

analizuar mundësitë e tregut. Ajo përbëhet nga një kombinim i veçantë
i trajtimit të rrezikut, përmbajtjes dhe tregut. Sipërmarrësit duhet të
përcaktojnë riskun si një mundësi për të përdorur ekspertizën e tyre,
më tepër sesa si një arsye e mundshme për dështim. Ata mund të gjejnë
mundësitë në kërkim të mënyrave më të mira për të kryer një punë përmes
shpikjeve, shërbimeve dhe qasjeve të reja ose përmes eksplorimit të një
segmenti të caktuar të popullsisë, e cila mund të përgjigjet për një prej
produkteve të reja, duke vënë në shënjestër mënyrën e jetesës ose nevojat,
duke dhënë një produkt ose shërbim më të lirë sesa ai që është aktualisht në
dispozicion, duke aplikuar një teknologji të re për të zgjidhur problemet e
konsumatorëve në mënyra të ndryshme ose për të gjetur një vendndodhje
të biznesit i cili është më i përshtatshëm për konsumatorët.
 Kompetenca e dytë është aftësia për të komunikuar, për të identifikuar

mendërisht, për të bindur dhe për të diskutuar me konsumatorët, klientët,
furnizuesit e shërbimit, konkurrentët, ofruesit dhe aktorët e tjerë në
mjedisin e biznesit, duke kuptuar më mirë nevojat, pritshmëritë, kufizimet
dhe kërkesat të tyre. Një sipërmarrës duhet të veprojë me përgjegjësi ndaj
mjedisit social që e rrethon dhe komunitetit.
 Kompetenca e tretë është krijimi i lidhjeve, aftësia për të themeluar lidhje

me persona dhe aktorë të tjerë të biznesit, për të mësuar në mënyrë të
ndërsjellë, krijimi i sipërmarrjeve bashkëpunuese dhe veprimtarive të tjera
të përbashkëta, që synojnë arritjen e objektivave të përbashkët. Sipërmarrësit
kanë komunitetin e tyre ku operojnë (Gielen e të tjerë, 2003). Një pikë
thelbësore është zhvillimi i orientimit global dhe i konceptimit për botën
si një fushë potenciale e punës dhe e ndikimit në biznes (Gibb, 1998). Sipas
Gib, sipërmarrësit do të ballafaqohen (në nivelin e shoqërisë) me zhvillime
të tilla si: zgjerimi i tregun ndërkombëtar, konkurrenca në rritje, zgjerimi i
teknologjisë së komunikimit, ndërkombëtarizimi i standardeve të cilësisë,
një gamë më e gjerë dhe me shtrirje të ndërlikuara e teknologjive të procesit
të punës, nevoja e konsumatorit për më tepër diferencim, risi, shërbimet
dhe vlerë të shtuar dhe një ndikim të fortë në tregtinë ndërkombëtare nga
një numër i kufizuar i korporatave.
17
Marsela Robo

Kompetenca e katërt, sipas Gib (1998), integron aftësitë kyçe të sipërmarrjes
me aftësinë thelbësore për t’u marrë me botën e vërtetë të sipërmarrjes.
Sipërmarrësit duhet të jenë në gjendje të jetojnë me pasigurinë e përditshme
dhe madje edhe ta shijojnë këtë situatë. Një sipërmarrës duhet të zhvillojë
sjellje dhe karakteristika sipërmarrëse personale, të ndërveprojë me biznesin
dhe të mësojë prej përvojave më të mira të të bërit biznes (qarkullimi i
njohurive të mbështetura në rrjetet personale dhe internet/email). Një seri
e mëtejshme kompetencash është e lidhur me zhvillimin e organizatave
sipërmarrëse dhe të të mësuarit, menaxhimin e biznesit dhe një orientim
strategjik fleksibël.
Në nivel organizate, sipërmarrësit duhet të merren më shpesh me më shumë

përgjegjësi dhe pasiguri si rezultat i ristrukturimit, zvogëlimit dhe decentralizimit
të organizatave. Sfida më e madhe është menaxhimi i palëve të interesuara në nivel
kombëtar dhe ndërkombëtar, në kombinim me një shkallë të lartë pasigurie dhe
paparashikueshmërie. Në krye të organizatave të biznesit, ata duhet të marrin
parasysh rritjen e numrit të bizneseve të vogla dhe të mesme dhe, me konfigurimin
e ri të aftësive të specializuara dhe shërbimeve, ata duhet të jenë më konkurrues,
duke hapur, në të njëjtën kohë, mundësi të reja.
Sipas Tolentino (1998), kjo është arsyeja pse krijimi i një ekipi është aq i rëndësishëm
për një sipërmarrës fillestar. Delegimi i përgjegjësive te një ekip punonjësish
apo edhe këshilltarësh të jashtëm i mundëson sipërmarrësit të përqendrohet në
kompetencat e tij bazë, por gjithashtu hap rrugët për të përmirësuar frytshmërinë
dhe gjenerimin e ideve krijuese në procesin e menaxhimit.
Cilat nga pohimet e mëposhtme janë të vërteta dhe cilat janë të rreme?
(i) Sipërmarrësi ndërmerr rreziqe në konvertimin e ideve në vepra.
(ii) Sipërmarrësit në vetvete janë lojtarë bixhozi.
(iii) Sipërmarrësi përpiqet vazhdimisht për përsosmëri.
(iv) Sipërmarrësit nuk lindin, por bëhen të tillë.
(v) Sipërmarrësi gjeneron punësim për të tjerët.
(vi) Sipërmarrësi është person i pavarur.
Shkruani dy fjali me fjalët tuaja për secilin nga këto koncepte:
a) Studimi i fizibilitetit
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
18
b) Sigurimi i burimeve
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Plotësoni fjalinë:
Kompetencat sipërmarrëse janë ____________________________________________

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
19
Marsela Robo
1.3. Lidhja e sipërmarrjes me përfitimin

social-ekonomik
Në vitin 1890, Alfred Marshall ishte i pari që

njohu zyrtarisht rëndësinë e sipërmarrjes si një
faktor prodhimi. Në traktatin të tij të famshëm
“Parimet e ekonomisë”, Marshall pohon se ka
riformuluar katër faktorët e prodhimit të cilët
deri atëherë ishin: toka, puna, kapitali dhe
organizimi, duke zëvendësuar këtë të fundit
me sipërmarrjen. Sipas tij, organizimi është
faktori koordinues, i cili i mbledh faktorët e tjerë së bashku, dhe Marshall besonte se
sipërmarrja është elementi shtytës i organizimit. Nëpërmjet një organizimi krijues,
sipërmarrësit krijojnë mallra të rinj ose përmirësojnë “planin e prodhimit të një
malli të vjetër”. Në mënyrë që ta bëjnë këtë, sipërmarrësit duhet të kenë një kuptim
të plotë për industritë e tyre dhe duhet të jenë udhëheqësit e natyrshëm.
Sipërmarrja kontribuon në tërësinë e pasurisë shoqërore, duke krijuar tregje të
reja, industri të reja, teknologji të reja, forma të reja institucionale, vende të reja
pune dhe rritje neto të produktivitetit real. Punët e krijuara përmes aktiviteteve të
sipërmarrjes çojnë drejtpërdrejt në shpërndarjen e barabartë të të ardhurave dhe kjo
arrin kulmin në arritjen e standardeve më të larta të jetesës për popullsinë. Në këtë
mënyrë do të rriten gjithashtu edhe burimet në dispozicion të qeverisjes. Kështu, ato
do të mundësojnë që sipërmarrja të ofrojë shërbime sociale, si spitalet dhe shkollat,
zhvillimin e infrastrukturës dhe të ruajë ligjin dhe rendin.
Kapitalizmi, sistemi i iniciativës së lirë private, është i ngritur mbi parimin themelor
se konkurrenca midis firmave do t’u shërbejë me mirë plotësimit të nevojave të
shoqërisë. Në ekonominë e tregut, sistemi i sipërmarrjes private ka arritur rezultate
të paparashikueshme në rritjen e mirëqenies ekonomiko-sociale të njerëzve.
Nëpërmjet sipërmarrjes realizohen të drejtat themelore të njeriut, të cilat janë: prona
private, fitimi, liria e zgjedhjes dhe konkurrenca.
Përfitimet social-ekonomike nga sipërmarrja janë:

 1. Sipërmarrja krijon punësim.
Ekzistenca e aktiviteteve të biznesit ndikon te punësimi. Bizneset e themeluara kanë
nevojë për njerëz që të punojnë për ta.
 2. Sipërmarrja përmirëson cilësinë e jetës.
Njerëzit kanë nevojë të punojnë për të mbijetuar, për të plotësuar nevojat e tyre dhe
për të kënaqur dëshirat e tyre.
20
 3. Sipërmarrja kontribuon për një shpërndarje më të barabartë të të ardhurave.

Sa më shumë aktivitete sipërmarrëse të ketë në një zonë të caktuar, sidomos në
fshatra, aq më shumë banorët e këtyre zonave kanë mundësi të punësohen aty duke
shmangur kështu largimin e tyre në vende të tjera.
 4. Sipërmarrja përdor burimet.
Ne mund të përdorim, t’i përpunojmë dhe t’i shndërrojmë burimet tona natyrore
për gjëra më të dobishme.
 5. Sipërmarrja sjell përfitimet sociale përmes qeverisjes.
Burimet e mbledhura nga qeveria kthehen përsëri në dobi të njerëzve në formën e
shërbimeve, projekteve të infrastrukturës, objekteve shkollore dhe ruajtjes së rendit
dhe qetësisë.
21
Marsela Robo
Përmbledhje e kreut 1
Fjalor
Sipërmarrës: Sipërmarrës është individi i cili fillon një sipërmarrje. Çdo individ që
siguron të ardhurat në formën e biznesit, kontraktimit apo aktivitetit të lirë.
Sipërmarrje: - Procesi i veprimit që një sipërmarrës ndërmerr për të krijuar
ndërmarrjen e tij. Aftësia e një individi për të kthyer idetë në veprime konkrete.
Ajo përfshin krijimtarinë, novacionin dhe marrjen përsipër të rrezikut të llogaritur,
si dhe aftësinë për të planifikuar dhe menaxhuar projektet në mënyrë që të arrihen
objektivat e vendosur.
- Pothuajse çdo biznes apo organizatë mund të quhet sipërmarrje, mundësisht e
drejtuar nga një sipërmarrës.
Edukimi për sipërmarrësi: Koncepti i të mësuarit për sipërmarrësi konsiston në të
gjitha format e edukimit dhe trajnimit, formale dhe joformale, të cilat kontribuojnë
për krijimin e shpirtit dhe sjelljes sipërmarrëse me ose pa objektiva ekonomikë.
Kompetenca e sipërmarrjes: Njohuri, aftësi dhe sjellje sipërmarrëse
Vetëpunësim: I vetëpunësuar është ai individ i cili ka një punë apo një aktivitet, më
vete apo me një grup të vogël njerëzish, me ose pa punonjës me rrogë.
Shpikës: Individi që krijon diçka të re, një produkt, një treg apo teknikë.
ATM (Automatic Teller Machine): Bankomat për tërheqjen e parave me kartë.
Lokusi i kontrollit: Shkalla në të cilën një individ mund të ndikojë në jetën dhe
veprimtarinë e tij. Një sipërmarrës beson se ai personalisht është përgjegjës për
suksesin apo dështimin dhe jo faktorët e jashtëm si p.sh. fati apo të tjerë.
Fizibiliteti: kryerje/realizueshmëri/plotësueshmëri
Studimi i fizibilitetit: është një studim paraprak që ndërmerret për të kuptuar
dhe për të vërtetuar nëse idetë që ju keni për një biznes apo projekt mund të
realizohen në praktikë dhe, nëse po, a do të jetë ky biznes fitimprurës. Pra studimi
i fizibilitetit shërben për të gjykuar mbi mundësitë e ngritjes së një biznesi, si
dhe leverdishmërinë e tij. Nëpërmjet tij i jepet përgjigje pyetjes: “Ia vlen apo jo
të investohet për biznesin në fjalë?” Aty bëhet një analizë e të gjitha aspekteve të
biznesit, faktorëve të jashtëm që ndikojnë mbi të, si dhe faktorëve të brendshëm.
Nëse rezultati i studimit të fizibilitetit është i favorshëm, atëherë kompanisë ia vlen
që të vazhdojë me investimin për këtë biznes. Nëse jo, atëherë nuk duhet harxhuar
kohë dhe nuk duhet rrezikuar për të investuar në një biznes që ka më tepër mundësi
të sjellë humbje sesa fitim.
22
Kompetenca: Aftësia e individit për të demonstruar përmbushjen e një detyre në

një kontekst të dhënë.
Kompetenca profesionale: Tërësia e njohurive (Nj), shprehive (Sh) dhe qëndrimeve
(Q) që demonstron një individ gjatë përmbushjes së detyrave të punës sipas
standardeve të kërkuara, në kushte të caktuara.
Aftësi: Fuqia ose kapaciteti i një individi për të vepruar fizikisht, mendërisht,
ligjërisht, moralisht, financiarisht.
♦ Pyetje për vetëvlerësim

1. Shpjegoni dallimin midis punësimit me pagë, vetëpunësimit dhe sipërmarrjes.
2. Diskutoni funksionet kryesore të sipërmarrjes.
3. Shpjegoni rolin e sipërmarrjes në zhvillimin social – ekonomik.
4. “Sipërmarrësit nuk lindin, por bëhen të tillë!” Komento rreth kësaj.
♦ Intervista
Intervistoni një sipërmarrës të suksesshëm nga drejtimi/profili juaj profesional.
Kërkojini atij/asaj të zgjedhë dhe të diskutojë pesë cilësitë sipërmarrëse që
ai/ajo beson se e kanë ndihmuar të bëhet një sipërmarrës/sipërmarrëse i
suksesshëm/e suksesshme.
♦ Veprimtari praktike
Çdo nxënës zgjedh një sipërmarrës nga historia njerëzore (mundësisht nga fusha
që lidhen me drejtimin/profilin tuaj profesional) dhe bën një kërkim shkencor rreth
tij duke përdorur si udhëzues pyetjet e mëposhtme, për të zbuluar se çfarë e çoi
drejt suksesit këtë sipërmarrës apo shpikës. Përdorni internetin dhe bibliotekën
për të gjetur një informacion të përgjithshëm mbi sipërmarrësin e zgjedhur dhe
përqendrohuni te pyetjet e mëposhtme:
1. Çfarë sipërmarrjeje/biznesi e bëri këtë person të famshëm?
2. Çfarë dështimi iu desh të përballonte ky person në ndërtimin e mundësisë
së biznesit?
3. Çfarë po ndodhte në Amerikë në kohën që zhvillonte aktivitetin ky
sipërmarrës?
4. Cilat janë cilësitë personale që e ndihmuan atë të bëhet i suksesshëm?
5. Cili ishte formimi (arsimimi dhe përvojat) e personit që kontribuoi në
mundësitë e tij/e saj?
6. A mund të jetë ky person një model për nxënësit e sotëm? Pse?
23
Marsela Robo
Zgjidhni sipërmarrësin tuaj të preferuar nga lista e mëposhtme dhe zhvilloni
kërkimin për të sipas udhëzimeve të mësipërme:
 William Durant, General Motors  Henry Ford, Kompania e makinave Ford

 John Fitch and Robert Fulton, shpikësit e Motor
anijes me avull  Johann Philipp Reis and Alexander
 Thomas Alva Edison, shpikës (llamba Graham Bell, telefoni
elektrike)  Benjamin Franklin, shpikës dhe botues
 John Mauchly and Presper Eckert,  George Washington Carver, shkencëtar
UNIVAC (Universal Computeric Automatik) dhe shpikës i gjalpit të kikirikut
- kompjuteri i parë komercial i prodhuar  Herman Hollerith/Thomas J Watson,
në Shtetet e Bashkuara të Amerikës IBM
 Charles Goodyear, vullkanizimi i gomave  Steve Jobs/Steve Wozniak, Apple
 Elias Howe and Isaac Singer, makina  Orville and Wilbur Wright, aeroplani
qepëse
 Gail Borden, qumështi i kondensuar
 Levi Strauss, Levi Strauss & Co.
 Rowland Hussey Macy – Shitës me
 Bill Gates and Paul Allen, Microsoft pakicë
 Dave Thomas, fast food Wendy  Wallace C Abbott, Laboratorët Abbott
 Samuel Colt, pistoleta me mulli  Eugene McDermott, Texas Instruments
 Andrew Carnegie, procesi tungsten i  King Gillette, Kompania Gillette (brisqet)
çelikut
 Eli Whitney, makina zhveshëse e
 Henry John Kaiser – industrialist, pambukut
ndërtues anijesh
 Charles Darrow, krijuesi i lojës Monopoli
 Joseph Engelberger – babai i robotikës
 George Eastman, aparatet fotografike
 Steve Jobs (1955-2011) - shpikës dhe Kodak
krijues i kompjuterit personal, Ipod, Iphone
dhe Ipad
 Wally Amos, Biskotat e famshme Amos
24
Tema
SIPËRMARRJA
DHE VEPRIMTARIA
NJERËZORE
Çështjet
2.1. Aftësitë sipërmarrëse
2.2. Lidhja midis qëllimeve të sipërmarrjes dhe
veprimtarive njerëzore
2.3. Natyra, qëllimi dhe modelet e veprimtarive
njerëzore
2.4 Rreziqet dhe dështimet e sipërmarrjes
Objektivat

Të renditni aftësitë kryesore të një sipërmarrësi.

Të shpjegoni lidhjen midis sipërmarrjes dhe veprimtarisë njerëzore në aspektin
ekonomik dhe joekonomik.

Të tregoni me shembuj konkretë të modele të veprimtarive njerëzore.

Të analizoni shkaqet e dështimeve të sipërmarrjes.
25
Marsela Robo
2.1. Aftësitë sipërmarrëse
Nga sa thamë më sipër, sipërmarrësi “është individi i

cili kërkon mundësi, ndërmerr iniciativa bazuar në rrezik
dhe nëpërmjet sipërmarrjeve të reja vendos se si të përdorë
burimet në mënyrë sa më efektive. Ai është i udhëhequr nga
nevoja për arritje dhe jo gjithmonë motivohet nga fitimi,
por e përdor fitimin si masë të suksesit.”
Nëse nga njëra anë sipërmarrja mund të emërtohet
si “shpirt sipërmarrës ose sipërmarrje” (me
shpirtin sipërmarrës kuptohet një qëndrim që njeh
dhe organizon shanset), nga ana tjetër, edukimi
sipërmarrës thekson komponentin edukues, d.m.th.
arsimimin e një tipi sipërmarrës ose të të mësuarit për sipërmarrje. Pra, sipërmarrja
mund të mësohet që në bankat e shkollës. Koncepti i “edukimit sipërmarrës”
(Entrepreneurship Education) vjen nga SHBA-ja, ku edhe është zhvilluar më tej
si koncept. Edukimi për sipërmarrësi nuk duhet të ngatërrohet me studimin e
mirëfilltë të biznesit dhe të ekonomisë, pasi qëllimi i edukimit për sipërmarrësi është
që të promovojë krijimtarinë, inovacionin dhe vetëpunësimin. Inkurajimi i shpirtit
të sipërmarrjes është thelbësor për krijimin e vendeve të punës, përmirësimin e
konkurrencës dhe zhvillimin ekonomik. Kompetenca e sipërmarrjes në ditët e
sotme pranohet gjerësisht si një kompetencë bazë, që mund të ofrohet nëpërmjet të
mësuarit gjatë gjithë jetës.
Si aftësi sipërmarrëse mund të përmendim:
• aftësi menaxhuese - aftësia për të menaxhuar me sukses kohën dhe njerëzit
(veten dhe të tjerët);
• aftësi komunikimi;
• aftësi për të shitur ide dhe për të bindur të tjerët;
• aftësi për të punuar në ekip dhe në mënyrë të pavarur;
• aftësi për të planifikuar, për të koordinuar dhe për të organizuar në mënyrë
efektive;
• aftësi bazë në financë;
• aftësi për të bërë kërkime të efektshme (p.sh, për tregjet në dispozicion,
furnizuesit, klientët dhe konkurrencën);
• aftësi për të qenë i vetëmotivuar dhe i disiplinuar;
• aftësi për t’u përshtatur;
• aftësi shpikëse dhe mendim krijues;
• aftësi për të marrë përsipër shumë detyra;
26
• aftësi për të ndërmarrë përgjegjësi dhe për të marrë vendime;

• aftësi për të punuar nën presion;
• këmbëngulje;
• aftësi konkurruese;
• gatishmëria për të marrë rreziqe;
• aftësi për t’u lidhur dhe për të krijuar kontakte me të tjerë.
Përveç këtyre aftësive më të përgjithshme të renditura më sipër, ka edhe disa
aftësi të tjera më specifike apo të lidhura në mënyrë të veçantë me biznesin. Këtu
përmendim:
• aftësinë për të hartuar një plan biznesi për një sipërmarrje të re;
• aftësinë për të hedhur në treg dhe për të shitur një produkt të ri apo ide;
• aftësitë financiare, si mbajtja e ditarit në kontabilitet dhe llogaritja e taksave;
• aftësitë njohëse dhe zbatuese të legjislacionit përkatës.
Natyrshëm lindin pyetjet: Janë të lindura apo fitohen aftësitë sipërmarrëse? A mund
të trashëgohet shpirti sipërmarrës ose sipërmarrësia dhe nëse po, atëherë si?
Profesori amerikan i sipërmarrjes Brukhauz shpjegon mundësitë e edukimit
sipërmarrës duke bërë një krahasim: “A mund të mësohet dikush që të bëhet artist?
Po, është e mundur t’u mësosh njerëzve teorinë e ngjyrave, kompozimin, teorinë
e artit dhe aftësi të tjera artistike. Por nuk mund të mësohet asnjeri që të bëhet një
Pikaso apo Van Gog i dytë”. E njëjta gjë ndodh edhe me të mësuarit për sipërmarrësi.
Mund të edukohen disa prej aftësive sipërmarrëse, por veçanërisht aftësitë që janë
të vështira për t’u transmetuar, si p.sh.: aftësia për rezistencë, besimi në vetvete dhe
ideja për të bërë biznes, janë të lindura, nuk mund të mësohen.
Disa karakteristika personale kyçe, të cilat i bëjnë njerëzit të jenë sipërmarrës të
suksesshëm, janë:
 Vizioni: Sipërmarrësi i suksesshëm duhet të ketë një vizion të qartë dhe të
shprehur saktë lidhur me risinë dhe dobinë që sipërmarrja e tij do të sjellë në
treg. Ai është tërësisht i përkushtuar ta bëjë këtë vizion realitet, duke marrë
përsipër edhe rrezikun.
 Vendosmëria: Sipërmarrësi i suksesshëm duhet të jetë plotësisht i vendosur të
arrijë sukses, madje edhe përballë dyshimeve të familjes, të miqve të ngushtë
dhe të kolegëve. Kjo vendosmëri duhet të ushqejë përpjekjen e tij të palodhshme
për ta realizuar vizionin.
 Motivimi: Sipërmarrës kapërcen të gjitha pengesat në rrugën e tij për ta bërë
vizionin realitet.
 Fokusimi (përqendrimi): Sipërmarrësi duhet t’i mbajë sytë hapur gjatë gjithë
kohës e mos të lejojë kurrë që koha e çmuar, energjia dhe burimet e tjera të
shpërqendrohen prej projektit.
 Devotshmëria: Sipërmarrësi duhet të jetë krejtësisht besnik ndaj projektit, ta
pëlqejë punën e projektit dhe të jetë thellësisht i përkushtuar ndaj ideve dhe
besimeve në të cilat bazohet ky projekt.
27
Marsela Robo
 Aftësitë: Sipërmarrësi duhet të ketë disa aftësi të caktuara për të zhvilluar një
produkt ose shërbim apo për të realizuar një ide dhe të gjejë mënyrën për ta
vënë atë në punë
 Pasioni: Sipërmarrësi duhet ta dojë me të vërtetë atë çfarë ai/ajo është duke
bërë, në mënyrë që jo vetëm të mos i duket punë e rëndë, por ta përjetojë atë si
diçka që i sjell kënaqësi dhe që ai dëshiron ta bëjë.
 Përshtatshmëria: Sipërmarrësi duhet të jetë në gjendje të përshtatet vetë dhe të
sigurohet personalisht që organizata ka aftësi të përshtatet ndaj sfidave të reja.
T’u lejojë njerëzve të shprehin pikëpamjet e tyre dhe t’i identifikojë problemet
dhe mundësitë.
 Demonstrimi i vetënjohjes: Sipërmarrësi duhet të jetë në gjendje të njohë
potencialet dhe dobësitë e veta dhe të huazojë shkathtësitë, të cilat i mungojnë,
përbrenda ekipit të tij.
 Të menduarit krijues: Sipërmarrësi duhet të jetë në gjendje të mendojë përtej
idesë inovative dhe të merret me shumë çështje që kanë të bëjnë me biznesin,
si p.sh., tregu global, ndryshimet teknologjike dhe fuqia e shumëllojshme
punëtore.
Të diskutojmë
♦ Cilësitë e mia sipërmarrëse
 Vini përpara vetes listën e karakteristikave dhe tipareve sipërmarrëse dhe

zgjidhni nga kjo listë ato cilësi që ju mendoni se i keni.
 Mendoni dhe diskutoni për kohën dhe vendin [shtëpi, shkollë, gjatë kohës së
lirë apo ushtrimit të pasioneve (hobby) tuaja] kur ju i keni shfaqur këto cilësi.
 Ndani përvojat tuaja ndërmjet jush duke e filluar diskutimin me fjalitë e
mëposhtme:
- Unë mendoj që jam sipërmarrës, sepse ...
- Më kujtohet një kohë kur unë kam për të treguar se ...
- Duke qenë sipërmarrës më bën të ndihem ..., sepse ...
- Duke qenë sipërmarrës është e dobishme për mua, sepse ...
- Duke qenë sipërmarrës është e dobishme për miqtë e mi/shokët/
familjen, sepse ...
♦ Zgjidhni një sipërmarrës të suksesshëm të cilin do të donit ta kishit si model.

Analizoni dhe vlerësoni se çfarë e bën atë të jetë i suksesshëm. A mendoni se
i keni dhe ju ato aftësi?
28
2.2. Lidhja midis qëllimeve të sipërmarrjes

dhe veprimtarive njerëzore
Siç u theksua në temat paraardhëse,

sipërmarrja është procesi i krijimit të diçkaje
që është ndryshe nga ajo që ekziston dhe që
fiton më shumë vlerë në saje të përkushtimit,
të kohës dhe të përpjekjeve, duke përfshirë
rrezikun financiar, fizik dhe social për të
përfituar një shpërblim financiar ose një
kënaqësi personale.
Një nga autorët më në zë të sipërmarrjes,
Shumpiter e lidhi sipërmarrjen me krijimin
e pesë “kombinimeve të reja” bazë, të cilat
ishin:
1. Hedhja në treg (prodhimi) e një produkti të ri;
2. Futja e një metode të re prodhimi;
3. Hapja e një tregu të ri;
4. Pushtimi i një burimi të ri oferte;
5. Kryerja e një organizate të re të industrisë.
E para, hedhja në treg (prodhimi) e një produkti të ri, ndikon drejtpërdrejt në rritjen
e mirëqenies njerëzore. Katër kombinimet e tjera çojnë në uljen e kostove dhe jo
drejtpërdrejt në rritjen e mirëqenies njerëzore. Shpesh dëgjojmë se në mënyrë që
të kemi më shumë sipërmarrje, kemi nevojë për individët më krijues. Por cilët
janë tipat (llojet) e sipërmarrjeve? Nëse do t’i referohemi përcaktimit ekonomik
të konceptit të sipërmarrjes (si një veprimtari që prodhon fitim), atëherë do të
rezultonin 3 tipa kryesorë: sipërmarrje produktive, sipërmarrje joproduktive dhe
sipërmarrje shkatërruese.
Aktivitetet sipërmarrëse në thelb janë të ndryshme në varësi të llojit të organizatave
dhe të krijimtarive të përfshira. Shkalla e sipërmarrjes shkon nga projektet vetjake
(edhe sikur sipërmarrësi të jetë përshirë me kohë të pjesshme) te ndërmarrjet e
mëdha të cilat krijojnë më shumë mundësi për punësim. Shumë sipërmarrje të
niveleve të larta kërkojnë financime ose burime parash, në mënyrë që të ngrenë
kapitalin e tyre për të ndërtuar biznesin. Në ditët e sotme është rritur shumë
mbështetja dhe motivimi për sipërmarrjet dhe sipërmarrësit e ardhshëm. Vetë
kuptimi i termit “sipërmarrje” është zgjeruar duke përfshirë elemente të cilat nuk
lidhen domosdoshmërisht me hapjen dhe zhvillimin e një biznesi, por edhe me
elemente të tilla si, p.sh., kuptimi i sipërmarrjes si një mendim i veçantë (mendimi
29
Marsela Robo
sipërmarrës) i cili të çon në formën e sipërmarrjes sociale, sipërmarrjes politike apo
sipërmarrjes së dijes për të cilat po flitet gjithmonë e më shumë në ditët e sotme.
Është e rëndësishme të theksojmë se, pavarësisht fushës së veprimtarisë njerëzore
ku operojnë, tipat kryesorë të sipërmarrjes janë:
1. Sipërmarrjet e biznesit të vogël.
2. Sipërmarrjet e nisjes së përshkallëzuar. (Këto sipërmarrje ndërmerren nga
sipërmarrës të cilët krijojnë një kompani duke e ditur që nga dita e parë se
vizioni i tyre mund të ndryshojë botën. Ata tërheqin investime nga kapitalistë
apo sipërmarrës të tjerë. Puna e tyre është të kërkojnë për një model biznesi të
ripërsëritshëm dhe të shkallëzuar. Kur ata e gjejnë atë, sipërmarrja e nisur e tyre
kërkon edhe më shumë kapital për të furnizuar zgjerimin e shpejtë.)
3. Sipërmarrjet e kompanive të mëdha.
4. Sipërmarrjet sociale (ndërmerren nga shpikësit që përqendrohen në krijimin
e produkteve dhe shërbimeve që zgjidhin nevojat dhe problemet sociale të
njerëzve).
Pavarësisht tipave të sipërmarrjeve, qëllimi kryesor i tyre është plotësimi i nevojave

dhe kërkesave të shoqërisë njerëzore.
Qëllimi kryesor i sipërmarrjes është t’i shërbejë komunitetit dhe botës sonë. Energjia
dhe këmbëngulja e sipërmarrësve duhet të fokusohen në mirëqenien publike dhe
jo në fitimin personal. Fitimi i parasë është shpërblimi (produkti) dhe jo qëllimi
i sipërmarrjes! Sipërmarrja është shumë më tepër se të bërit para. Ajo është një
thirrje dhe, si çdo thirrje tjetër, është e përqendruar te njerëzit; ajo nuk duhet të jetë
e përqendruar te sipërmarrësi por duhet të jetë e gjitha për të tjerët. Është një thirrje
për të shërbyer, jo që ju të mund të grumbulloni (para/fitimi), por që ju të mund të
kontribuoni (shërbim/vlera).
Lind pyetja: Pse e themi këtë? Nëse ju i jeni përgjigjur kësaj thirrjeje të brendshme,
për të zgjedhur një karrierë të veçantë ose për të bërë një lloj të veçantë profesioni,
atëherë duhet ta kuptoni se qëllimi i gjithë kësaj nuk është thjesht të siguruarit e
jetesës dhe përmbushja e atyre nevojave dhe kënaqësive që përmendëm më lart.
Kur një sipërmarrës njeh një nevojë (problem), ai shkon në kërkim të një zgjidhjeje
(produkt apo shërbim), për të përmbushur këtë nevojë; kur një sipërmarrës
koncepton një ide për një produkt ose shërbim, ai shkon në kërkim të një grupi
njerëzish që kanë një nevojë për të.
Sipërmarrësi nuhat një nevojë të cilën nuk e krijoi ai (problemi) dhe gjen një mënyrë
për ta përmbushur atë (zgjidhja). Me fjalë të tjera, sipërmarrësi është vetëm një
instrument i natyrës, një shërbëtor i konsumatorëve dhe një zgjidhës problemesh
për njerëzimin.
Kjo është arsyeja pse sipërmarrja në thelbin e saj është më tepër një thirrje dhe jo lloji i
veprimtarisë së parasë së shtuar (fitimi), por lloji i veprimtarisë së vlerës së shtuar (shërbimi).
Si çdo thirrje tjetër, ajo ka dhe shpërblimin e vet. Për shembull, shpërblimi i një
drejtuesi të mirë është që ai të ndiqet nga sa më shumë pasues të tij, shpërblimi i një
mësuesi të mirë është një nxënës i ditur dhe i përgatitur, shpërblimi i një shpikësi
30
është lindja e një risie etj. Në mënyrë të ngjashme, shpërblimi i një sipërmarrësi të
mirë është fitimi. Me fjalë të tjera, shpërblimi i thirrjes së një sipërmarrësi për të
krijuar një sipërmarrje më vlerë të shtuar është përfitimi. Këtu hyjnë në lojë paratë.
Paratë vijnë vetëm pasi është krijuar sipërmarrja me vlerë të shtuar. Kështu, nëse
i futesh një biznesi me qëllimin e vetëm të bërjes së parave, është njësoj si të vësh
karrocën para kalit. Ajo që shumica e njerëzve nuk arrijnë të kuptojnë është se paraja
është shpërblim (një rezultat/konkluzion/produkt). Ky shpërblim nuk vjen vetiu,
por është rezultat apo produkt i një veprimtarie apo kontributi të veçantë.
Qëllimi i një biznesi nuk është bërja e fitimit, por shpërndarja e vlerave të shtuara
te klientët. Bizneset nuk ekzistojnë për hir të fitimit, por ekzistojnë për hir të
konsumatorëve. Dhe konsumatorët ekzistojnë, sepse ata kanë nevoja apo probleme
që duhet t’i zgjidhin dhe i vetmi person mjaftueshëm i aftë për t’i zgjidhur këto
probleme është automatikisht një sipërmarrës. Për këtë arsye, sipërmarrësi është
dikush që i është përgjigjur thirrjes për të zgjidhur një problem (kontribute ose
veprimtari) për një grup të caktuar njerëzish (klientë ose treg i synuar) dhe merr
para (rezultati ose përfundimi) si shpërblim për të qenë në gjendje që të zgjidhë të
gjitha këto probleme. Pikërisht këtu është pika lidhëse e qëllimeve të sipërmarrjes
dhe veprimtarisë njerëzore.
Veprimtari njerëzore quhen ato veprimtari që ndodhin në mjediset natyrore nën
ndikimin e njeriut. Këto veprimtari njeriu i zhvillon për të përmbushur nevojat dhe
kërkesat e tij materiale dhe shpirtërore, duke filluar që nga nevojat bazë të jetesës
e deri te kënaqësitë mendore, shpirtërore, intelektuale etj. Disa lloje të aktiviteteve
njerëzore përfshijnë industrinë, bujqësinë, minierat, transportin, ndërtimin, artin,
edukimin, banimin etj. Meqenëse këto janë edhe fushat ku zhvillohen llojet e
ndryshme të sipërmarrjeve dhe, siç theksuam më lart, qëllimi i sipërmarrjes është
shërbimi ndaj njerëzve, pra përmbushja e nevojave dhe kërkesave të tyre, atëherë
kuptohet që veprimtaritë njerëzore dhe sipërmarrja kanë lidhje objektive midis tyre.
Të diskutojmë
 Nëse jeni një sipërmarrës, do të preferoni:
Të zgjidhni një problem të vetëm për shumë njerëz apo të zgjidhni shumë
probleme për pak njerëz? Të dyja? Argumentoni zgjedhjen tuaj.
 Sillni shembuj mbi ndikimin që mund të ketë një sipërmarrje, që ushtron

veprimtarinë e saj në drejtimin tuaj profesional, në mjedisin natyror që e
rrethon. Vini në dukje lidhjen e qëllimeve të sipërmarrjes me veprimtarinë
njerëzore.
31
Marsela Robo
2.3. Natyra, qëllimi dhe modelet e veprimtarive

njerëzore (ekonomike dhe joekonomike)
Të gjithë ne jetojmë në familje dhe çdo familje,

në varësi të të ardhurave, ka standarde të
ndryshme jetese. Në jetën e përditshme të gjithë
njerëzit, për të përmbushur nevojat dhe dëshirat
e tyre, kërkojnë lloje të ndryshme mallrash dhe
shërbimesh. Disa anëtarë të familjes suaj duhet të
punojnë për të fituar dhe për të siguruar nevojat
e familjes. Kështu, njerëzit duhet të angazhohen
në aktivitete të ndryshme të cilat janë të njohura
si veprimtari ekonomike.
Në kohët e lashta njerëzit kishin kërkesa të
kufizuara për t’u kënaqur. Në kohët moderne ne
kemi nevojë për një shumëllojshmëri mallrash dhe shërbimesh për të përmbushur
pjesën më të madhe të nevojave tona dhe për të rritur standardin tonë të jetesës. Nga
njëra anë, kërkesa për mallra dhe shërbime ka çuar në zhvillimin e veprimtarive të
ndryshme dhe këto veprimtari janë ndërmarrë nga njerëzit për të fituar mjaftueshëm
dhe për të përmbushur dëshirat e tyre në rritje. Ekziston një numër i madh njerëzish
të përfshirë/të aktivizuar në industri, biznese, profesione dhe aktivitete ekonomike
dhe të biznesit, për të kënaqur nevojat e ndryshme dhe kërkesat për mallra dhe
shërbime.
Veprimtari njerëzore quhen ato veprimtari të cilat ndodhin në mjediset
natyrore nën ndikimin e njeriut. Disa lloje të aktiviteteve njerëzore përfshijnë
industrinë, bujqësinë, minierat, transportin, ndërtimin, artin, edukimin,
banimin etj.
Të gjitha veprimtaritë njerëzore mund të ndahen në dy kategori të gjera: (i) veprimtari
ekonomike dhe (ii) veprimtari joekonomike.
Puna e një fermeri, punëtori, mësuesi, mjeku, tregtari etj. janë shembuj të
veprimtarive ekonomike. Ato kanë lidhje kryesisht me prodhimin, shpërndarjen
dhe konsumin e mallrave dhe shërbimeve.
Veprimtaritë njerëzore që ndërmerren për të siguruar jetesën e njeriut dhe për
krijimin e pasurisë quhen veprimtari ekonomike.
Përveç aktiviteteve ekonomike, njerëzit gjithashtu ndërmarrin një numër aktivitetesh
për kënaqësinë e tyre mendore dhe shpirtërore. Ata angazhohen në punë bamirësie,
praktikojnë fetë e ndryshme, zhvillojnë veprimtari çlodhëse – argëtuese dhe
32
gjithashtu bëjnë shumë gjëra nga dashuria për të tjerët ose nga ndjenja patriotike.
Këto veprimtari janë të njohura si veprimtari joekonomike.
Veprimtaritë e njeriut të cilat ndërmerren jo për ndonjë shpërblim material
apo për të fituar, por për lumturinë, kënaqësinë apo përmbushjen shpirtërore
të dikujt, gjëra këto që nuk mund të maten me para, quhen pra veprimtari
joekonomike.
Në tabelën e mëposhtme jepen ndryshimet kryesore midis veprimtarive ekonomike

dhe atyre joekonomike të njeriut:
Nr. Veprimtari ekonomike Veprimtari joekonomike
1 Veprimtaritë ekonomike janë të Veprimtaritë joekonomike janë

motivuara nga fitimi ekonomik. motivuar nga dëshira për të arritur
kënaqësinë mendore ose shpirtërore.
2 Nga veprimtaritë ekonomike Nuk ka kënaqësi të tillë nga

priten përfitime monetare veprimtaritë joekonomike.
3 Veprimtaritë ekonomike të çojnë Veprimtaritë joekonomike të çojnë në

në krijimin e pasurisë plotësimin e kënaqësive personale
Pavarësisht ndryshimeve themelore midis dy llojeve të veprimtarive njerëzore,

mund të ndodhë që një lloj i veçantë veprimtarie, i cili në një rast të caktuar është
joekonomik, mund të jetë ekonomik në një rast tjetër. P.sh., gatimi, në rastin kur
bëhet nga një shtëpiake, është veprimtari joekonomike, por në rastin tjetër, kur
bëhet në një hotel, është veprimtari ekonomike.
Llojet e veprimtarive ekonomike dhe joekonomike

Kur njerëzit janë vazhdimisht dhe rregullisht të angazhuar në veprimtari të veçanta
ekonomike themi se ata kryejnë (ose janë të zënë me) punë. Veprimtaritë ekonomike
janë të lidhura me prodhimin, shpërndarjen, këmbimin dhe konsumin e mallrave dhe
shërbimeve. Qëllimi kryesor i veprimtarive ekonomike është prodhimi i mallrave
dhe shërbimeve me qëllim për t’i vënë ato në dispozicion të konsumatorit. Me fjalë
të tjera, veprimtaritë ekonomike janë ato përpjekje të cilat janë ndërmarrë nga njeriu
për të fituar të ardhura, para, pasuri për jetën e tij dhe për të siguruar kënaqësinë
maksimale të dëshiruar duke përdorur me mjete të kufizuara dhe të pakta.
Tipat e veprimtarive ekonomike janë: profesioni, punësimi dhe biznesi.
33
Marsela Robo
VEPRIMTARITË EKONOMIKE
PROFESIONI
PUNËSIMI
BIZNESI
Profesion: quhet çdo veprimtari ekonomike që kërkon njohuri dhe aftësi

të veçanta individuale për t’u kryer nga një individ me qëllim që të fitojë
jetesën.
Që të konsiderohet
“profesion” një veprimtari
SHEMBULL: Profesioni i RROBAQEPËSISË e caktuar, ajo duhet të
karakterizohet nga disa
 Produktet: kryesisht veshjet për individët. veçori, që kanë të bëjnë
 Proceset: matje, shënim, qepje, prerje… me objektet dhe produktet
 Materialet: copa, penj, kopsa… e kësaj veprimtarie, me
 Mjetet: makinë qepëse, gjilpërë, gërshërë.. proceset, mjetet dhe
materialet që përdoren, me
 Vendi i punës: rrobaqepësi, reparte të vogla kushtet në të cilat kryhet
ose ndërmarrje konfeksioni të mëdha.
etj. Këto veçori i japin
emërtimin një profesioni të
dhënë. Të tilla profesione
janë: rrobaqepësia, muratoria, saldimi, mësuesia, blegtoria etj.
Nisur nga profesionet, emërtohen edhe individët e angazhuar në veprimtaritë
profesionale përkatëse (rrobaqepës, murator, saldues, mësues, blegtor etj.). Këta
individë quhen profesionistë dhe ata ofrojnë shërbime të specializuara në këmbim të
tarifave. Për t’u bërë një profesionist, individi duhet të ketë njohuri të specializuara
dhe kualifikime profesionale. Profesionistë të tillë, si: mjeku, avokati, mësuesi etj.,
duhet të kenë njohuri të specializuara në mjekësi, në ligjshmëri, në mësuesi etj.
Ndërkohë profesione të tilla si: shtypshkrimi, rrobaqepësia, pastrimi, zdrukthëtaria,
mekaniku, elektricisti etj., kërkojnë edhe përdorimin e disa aftësive bazë të cilat mund të
jenë zhvilluar nga përvoja dhe praktika. Këto quhen edhe zanate.
34
Punësim: quhet çdo veprimtari ekonomike gjatë së cilës individi ofron

shërbimet e tij fizike ose mendore për dikë tjetër dhe në këmbim ai merr
rrogën ose pagën.
Personi i cili punëson njerëz quhet punëdhënës dhe personi që është i punësuar
quhet punonjës ose i punësuar. Kështu, punëtorët e fabrikës, asistentët e zyrave dhe
menaxherët janë të punësuar. Punësimi mund të jetë në administratën publike ose
në organizata private.
Ai mund të jetë me kohë të plotë ose me kohë të pjesshme, i përhershëm ose i
përkohshëm.
Biznes: quhet çdo veprimtari ekonomike që ka të bëjë me prodhimin dhe

shpërndarjen e mallrave dhe shërbimeve me qëllim fitimin.
Ai përfshin të gjitha ato veprimtari që drejtpërdrejt apo jodrejtpërdrejt merren me

blerjen, prodhimin dhe shitjen e mallrave dhe shërbimeve. Pra, prodhimi, minierat,
marketingu, reklama, magazinimi, sigurimet, bankat, tregtia, transporti etj. janë të
gjitha veprimtari biznesi.
Siç u tha edhe më lart, njerëzit merren edhe me veprimtari joekonomike të cilat nuk
kryhen me qëllim apo në këmbim të fitimit të parave, por për të plotësuar detyrimet
personale, sociale dhe fetare.
VEPRIMTARITË
NJERËZORE
EKONOMIKE JOEKONOMIKE
SHËRIM NACIONA-
PROFESION PUNËSIM BIZNES SOCIAL BAMIRËSI LIZËM
35
Marsela Robo
Të përforcojmë njohuritë
I. Plotësoni vendet bosh:
a) aktivitetet ekonomike mund të ndahen në tri kategori:
(i) ______________ (ii) ______________ (iii) ______________
b) Veprimtaritë që kërkojnë njohuri të veçanta dhe aftësi quhen ________________
c) Njerëzit që punojnë rregullisht për të tjerët dhe për këtë në këmbim marrin
shpërblim quhen ________________ .
d) Veprimtaritë e lidhura me prodhimin e mallrave për të fituar quhen veprimtari

________________ .
e) Objektivi kryesor ekonomik i biznesit është ____________________
II. Lidhni secilin prej përkufizimeve të mëposhtme me konceptin përkatës:
Përkufizimi Koncepti
1. Një veprimtari i cila përfshin përdorimin e disa aftësive a) Punë

themelore të cilat mund të zhvillohen nga praktika.
2. Veprimtaritë njerëzore të prodhimit, blerjes dhe shitjes. b) Profesion
3. Angazhim i rregullt në një veprimtari të veçantë c) Punësimi

ekonomike.
4. Veprimtari të cilat kërkojnë njohuri të posaçme dhe d) Zanat

aftësi në punë.
5. Kur një person punon rregullisht për të tjerët dhe merr e) Biznes
pagë si shpërblim.
36
2.4. Rreziqet dhe dështimet e sipërmarrjes

Ju përballeni me rreziqe çdo ditë, p.sh., nuk
mund të kaloni rrugën pa rrezikun që mund
të goditeni nga një makinë. Ngritja nga shtrati,
drejtimi i një makine si dhe hapja e një biznesi,
të gjitha këto, përmbajnë disa rreziqe. Rreziku
nuk është gjë tjetër veçse thjesht mundësia e
dëmtimit, lëndimit ose humbjes.
Ashtu si individët, edhe pronarët e bizneseve
kanë nevojë për të mbrojtur veten kundër
rreziqeve me të cilat ata përballen. Është e rëndësishme për sipërmarrësit që të njohin
rreziqet potenciale me të cilat ballafaqohen dhe të përgatitin strategji efektive për
t’ia dalë mbanë. Është gjithashtu e dobishme për sipërmarrësit që të hartojnë “plane
rezervë’ ose rrugë alternative të veprimit. Planet rezervë tregojnë se sipërmarrësi
është i ndjeshëm ndaj rreziqeve të rëndësishme dhe është i përgatitur për të trajtuar
rreziqet në varësi të specifikave të tyre.
Bukuria e sipërmarrjes është se ajo është një nga ato fusha ku rreziku dhe dështimi
janë përbërës jetësorë. Ata krijojnë mundësi për të mësuar nga gabimet dhe për
t’i korrigjuar ato. Nëse jeni një arkitekt dhe projektoni një ndërtesë e cila më pas
shembet ose jeni një mjek i cili bën një gabim të pafalshëm në operacion, atëherë
keni dështuar. Nuk ka kthim prapa. Por nuk ndodh kështu me sipërmarrjen; ajo
është plot me kthime prapa. Sipërmarrja nënkupton rrezik: rreziku i heqjes dorë
nga siguria dhe rruga e karrierës për të krijuar diçka të re; rreziku i futjes së vetes
dhe familjes në një stuhi të panjohur të stresit dhe të pasigurisë; rreziku i llogaritjes
keq të mundësive ose burimeve të brendshme kur zhytesh në një sipërmarrje të re.
Tregjet
Disa nga rreziqet me të cilat përballen pothuajse të gjitha bizneset përfshijnë
konkurrencën, ndryshimet e çmimeve, ndryshimet në stil, konkurrencën nga
produktet e reja në treg dhe ndryshimet nga kushtet e luhatshme ekonomike.
Aksidentet
Bizneset përballen gjithashtu edhe me rreziqe fizike përtej atyre të tregut dhe
ndryshimeve ekonomike. Për shembull, një dërgesë malli mund të shkatërrohet
për arsye të ndryshme gjatë transportit; një depo mund të digjet ose sasi të mëdha
të inventarit të shtrenjtë mund të kenë humbur. Ngjarje si këto kërcënojnë sigurinë
e një biznesi. Ato kushtojnë para dhe mund të bëjnë që një biznes të dështojë. Për
t’i përballuar ato, sipërmarrësit duhet të jenë në gjendje të identifikojnë të gjitha
rreziqet e mundshme me të cilat ata përballen dhe pastaj të vendosin mbi masat
parandaluese për të eliminuar ose zvogëluar ndikimin e rreziqeve. Një sipërmarrës
përballet me dy lloje kryesore rreziku: rreziku spekulativ dhe rreziku i pastër.
37
Marsela Robo
 Rreziku spekulativ ka të bëjë me pasigurinë nëse një aktivitet do të rezultojë

me fitim ose me humbje. Si të tilla mund të përmendim, p.sh., ndërtimin
e një fabrike që del të ketë kapacitet të gabuar ose mbajtja e inventarit në
një nivel që del të jetë shumë i lartë ose shumë i ulët. Këta janë shembuj
të rreziqeve spekulative. Rreziku spekulativ është i pashmangshëm dhe
është i natyrshëm për vetë natyrën e sistemit të sipërmarrjeve private.
 Rreziku i pastër ka të bëjë me pasigurinë se mund të ndodhin disa ngjarje
të paparashikueshme, të cilat mund të dalin me humbje për sipërmarrjen.
Rreziku i pastër mund të dalë vetëm në humbje, kurrë në fitore. Ky lloj
rreziku përbëhet nga rreziqet e tilla si rënia e një zjarri, një stuhi, humbje
jetësh të punonjësve apo lëndime të konsumatorëve në mjediset e biznesit
etj. Rreziku i pastër ekziston kur është e pranishme mundësia e humbjes,
por shkalla e humbjes së mundshme është e panjohur. Rreziku i pastër
është i ndryshëm nga rreziku spekulativ, sepse rreziku spekulativ mbart si
mundësinë e fitimit, ashtu edhe atë të humbjes.
Kur filloni një biznes, ju automatikisht keni marrë parasysh rrezikun; ju keni
ndërmend të fitoni të holla, por gjithashtu e dini edhe se mund të humbni para.
Duhet të jeni të përgatitur që fillimi dhe çuarja përpara e një biznesi nënkupton edhe
një përpjekje të vazhdueshme për të gjetur rrugë e mënyra me qëllim shmangien e
rrezikut. Sipërmarrësit e suksesshëm arrijnë të mbajnë nën kontroll rrezikun, sepse
ata llogarisin paraprakisht se sa është rreziku që ata janë të gatshëm të pranojnë dhe
pastaj zhvillojnë plane për të kontrolluar rreziqet e mbetura.
Biznesi përballet me shumë lloje rreziqesh dhe ju duhet të kuptoni se nuk ka asnjë
mënyrë për t’i shmangur të gjitha ato. Procedurat e menaxhimit të shëndoshë të
biznesit mund të minimizojnë humbjet e biznesit tuaj, megjithatë, sado kujdes të
tregoni me planifikimin dhe menaxhimin, asnjëherë rreziku nuk mund të eliminohet
tërësisht.
Si një sipërmarrës, ju duhet të jeni në gjendje të identifikoni rreziqet me të cilat
përballet biznesi juaj dhe të merrni masat e duhura paraprake për të minimizuar
humbjet. Përveç kësaj, ju duhet të jeni i vetëdijshëm se nga cilat humbje mund
të mbroheni, duke bërë sigurimin e duhur të biznesit tuaj. Përndryshe puna dhe
ëndrrat e një jete të tërë mund të humbasin në disa minuta. Duhet të keni parasysh
se rreziku nuk duhet të paralizojë zellin dhe entuziazmin e sipërmarrësve të rinj.
Ata duhet të jenë të gatshëm për të marrë përsipër rreziqe të moderuara kur besojnë
se ka mundësi të forta që të kenë sukses. Për sipërmarrësit, mundësia e humbjes
dhe kërcënimi nga rreziku është njëra anë e medaljes; ana tjetër e saj, ajo më e
ndritshmja, është mundësia e suksesit dhe e rritjes së pasurisë së tyre. Ëndrrat nuk
mund të bëhen realitet, nëse nuk jeni i gatshëm të ndërmerrni disa rreziqe!
Veprimtari
Diskutoni në klasë mbi perceptimin tuaj mbi dështimin.
Dështimi: një fatkeqësi apo një kurbë e të mësuarit? Hartoni një klaster me mendimet
tuaja. Mund të sillni fakte dhe shembuj të njerëzve të cilët sot janë të suksesshëm,
por që kanë dështuar në të kaluarën.
38
PËRSËRITJE PËR TEMËN 2
Punë grupi
Detyra: Intervistë me sipërmarrës vendas

Qëllimi i detyrës është të tregojë se nuk ka
formulë paraprake e cila mund të garantojë
nëse një sipërmarrës do të jetë apo jo i
suksesshëm, por janë një tërësi cilësish,
aftësish, karakteristikash dhe rrethanash ato
që përcaktojnë suksesin në një sipërmarrjeje.
Veprimtaritë
 Ndahuni më grupe me nga 5 vetë.

 Secili prej grupeve zgjedh sipërmarrësit që do të intervistojë.
 Intervistoni një deri në dy sipërmarrës vendas duke përdorur pyetjet më poshtë.
 Regjistroni rezultatet e çdo interviste, duke bërë edhe shënimet përkatëse për
përgjigjet e dhëna nga sipërmarrësit.
 Përcaktoni: a) në cilat përgjigje mendimet e tyre përputhen dhe b) në cilat
përgjigje mendimet e tyre janë të ndryshme apo të kundërta.
 Evidentoni cilësitë dhe aftësitë sipërmarrëse më të spikatura nga intervistat që
bëtë.
 Raportoni gjetjet tuaja në klasë.
 Hartoni matricën (ose klasterin) mbledhës bazuar në rezultatin përfundimtar të
punës së grupeve.
 Diskutoni në klasë mbi rezultatet e punës suaj dhe nxirrni disa konkluzione.
 Pasqyroni të gjithë hapat dhe rezultatet e punës në fletë të mëdha, të cilat
vendosini në muret e klasës suaj.
Pyetje që mund të bëhen gjatë zhvillimit të një interviste me

biznesmenë vendas
39
Marsela Robo
 Pse vendosët të filloni biznesin tuaj? Si ju lindi ideja?
 Ku i gjetët paratë për fillimin e biznesit?
 Çfarë aktiviteti kryeni në biznesin tuaj?
 Çfarë aftësish të veçanta ka një sipërmarrës?
 A mendoni se jeni një biznesmen i lindur?
 Cila është cilësia personale që, sipas jush, ju nxiti të bëheni biznesmen?
 A ju ndihmojnë anëtarët e familjes suaj në biznesin tuaj?
 Si e motivoni veten? A keni frikë nga dështimi?
 Në çfarë veprimtarish të tjera sipërmarrëse keni qenë i/e përfshirë?
 Sipas jush, cila është gjëja më shpërblyese e të qenit sipërmarrës?
 Si do t’i ndryshonit planet tuaja nëse do t’ju duhej të fillonit nga e para?
 A kishit kryer ndonjë trajnim formal apo shkollim për sipërmarrjen?
 Si e përcaktoni ju suksesin? Çdo të thotë për ju të jesh i suksesshëm?
 Çfarë ndihme keni pasur gjatë hartimit të planit të biznesit?
 Çfarë bëni në kohën tuaj të lirë?
 Cilat janë mësimet më të rëndësishme që keni mësuar nga përvoja juaj?
 Çfarë këshille do t’i jepnit një sipërmarrësi që aspiron të hapë biznes?
40
Ushtrime për kreun 1 dhe 2
Renditni avantazhet dhe disavantazhet e:

 punësimit,
 vetëpunësimit.
Argumente pro dhe kundër

Renditni arsyet që ju shtyjnë të hapni biznesin tuaj. A janë ato mjaftueshëm bindëse
për t’ju motivuar që të keni sukses?
Renditni arsyet që ju pengojnë të hapni biznesin tuaj. A janë pengesa të cilat mund
të kapërcehen?
Nëse po, a jeni të përgatitur për të bashkëjetuar me rrezikun? Nëse jo, çfarë drejtimi
do t’i jepni karrierës suaj?
A keni ide sipërmarrëse?
1. A keni ndonjë ide sipërmarrëse? Shkruajeni atë.

2. Çfarë dëshironi të bëheni kur të mbaroni shkollën?
3. Çfarë dëshironi të keni në jetën dhe karrierën tuaj?
4. Si mendoni se do të mund ta realizoni ëndrrën (dëshirën) tuaj?
A jeni gati për sipërmarrje?

Përgjigju pyetjeve vijuese me P (po), J (jo),? (i pasigurt/e pasigurt).
Në bazë të përgjigjeve që keni dhënë, mësoni nëse jeni gati për një sipërmarrje apo
jo.
41
Marsela Robo
Po Jo I/E pasigurt
1. Parapëlqeni që të merrni vetë vendime, apo

të jeni zbatues i vendimeve të marra nga të
tjerët?
2. A ju pëlqen konkurrimi? E keni shpirtin e
garës?
3. Si mendoni: Karakterizoheni nga vetëdisplina?
4. A i planifikoni punët tuaja dhe a i përfundoni
në kohë?
5. Pranoni këshilla nga të tjerët?
6. Jeni person që përshtateni lehtë në çdo situatë?
7. A jeni i gatshëm të punoni pa orar, në fundjavë
dhe ditë pushimesh e festash?
8. Mendoni se keni energji të mëdha fizike dhe
emocionale?
9. Keni identifikuar se cilat janë kompetencat
(njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet) kyçe të
domosdoshme për projektin tuaj sipërmarrës?
Mendoni se i keni këto kompetenca?
10. Mendoni se dini t’i përdorni me efektivitet
këto kompetenca?
11. A dini si të kontaktoni personat e duhur, të
cilët zotërojnë të njëjtat kompetenca, për t’i
afruar në sipërmarrjen tuaj?
12. I përmbush projekti juaj sipërmarrës ambiciet
tuaja për karrierë?
42
Tema
SIPËRMARRJA
DHE BIZNESI
Çështjet
§ 1. Format e sipërmarrjes
§ 2. Sistemi i sipërmarrjes private
§ 3. Faktorët e prodhimit
§ 4. NVM-të dhe roli i tyre në zhvillimin
social-ekonomik të vendit
§ 5. Format e organizimit ligjor të biznesit
§ 6. Fillimi i një biznesi të vogël Të ngre biznesin tim...
● Përmbledhje e temës
§ 7. Punë praktike. Simulimi i hapjes
së një biznesi
● Test
Objektivat
Në fund të kësaj teme do të jeni të aftë:

Të përshkruani 4 format e sipërmarrjes, avantazhet dhe disavantazhet e tyre.

Të analizoni sistemin e sipërmarrjes private.

Të klasifikoni faktorët e prodhimit (toka, kapitali dhe puna).

Të shpjegoni rolin e NVM-ve dhe drejtimet kryesore të zhvillimit të tyre në
Shqipëri.

Të analizoni format e organizimit ligjor të biznesit (person fizik, shoqëri tregtare).

Të shpjegoni procedurat për hapjen e një biznesi të vogël (person fizik ose
shpk).

Të simuloni hapjen e një biznesi në përputhje me profilin profesional përkatës.

Të zbatoni njohuritë e marra për hapjen e një biznesi.
43
Andrea Xhavara
● Skicë nga realiteti biznesor
Loni M., pasi mbaroi shkollën e mesme profesionale “Beqir Çela” në Durrës, nisi
menjëherë të kërkojë mundësi për të ushtruar zanatin e fituar, atë të elektricistit.
Natyrisht, ai fillon nga më e lehta: modernizimi i rrjetit elektrik të shtëpisë së tij,
ndërtuar që në vitet ’70. Pjesëtarët e familjes gëzohen tek shohin Lonin të punojë,
me gjithë mbeturinat dhe zhurmat që krijon matrapiku, i marrë hua te një shok i
tij. Por ai ka menduar më tej: mezi pret të vijë ditëlindja e motrës së vogël, për të
promovuar punën e tij. Në festën e organizuar, Loni shfrytëzon rastin t’u tregojë
të ftuarve ndriçimin krejt të ri, pultin e komandimit, çelësat dhe prizat e deri te një
copë tubi të instalimeve. Efekti qe i shpejtë: disa miq i kërkuan të bëjë të njëjtën gjë
në banesat e tyre, kundrejt një pagese “të arsyeshme”. Ndonëse për disa muaj
arrin të bëjë ca para, Loni kupton se me punë në “të zezë“ do të mbetej gjithnjë
i vockël: ai nuk mund të jetë një adresë, një terminal, një përgjegjësi e vërtetë
ndaj të tjerëve. Dhe rasti e sjell të njihet me Ilir V., një inxhinier elektrik i licencuar. Ai i
propozon të përfshihet në grupin me elektricistë, të cilët punojnë për të, kundrejt një
kontrate mjaft të leverdishme. Inxhinier Iliri shpjegon se ai bashkëpunon vetëm me
firma ndërtimi, duke siguruar punë voluminoze: rrjeti i furnizimit me energji elektrike
i gjithë pallatit dhe instalimet e elektroshtëpiakeve, brenda një afati të caktuar (me
akord). Më tej, kontrata me të u garantonte elektricistëve një pagesë sa 30%
e shumës së arkëtuar nga firma e ndërtimit për shërbimin, krahas sigurimeve
shoqërore, shëndetësore dhe të pensionit, pikërisht siç i kërkon ligji. Loni punoi
me inxhinier Ilirin për më shumë se dy vjet, të cilit i ra shpejt në sy shpejtësia e Lonit
në kuptimin dhe interpretimin e skicave, por dhe aftësia për të punuar në grup.
Ndërkohë, përvoja me inxhinierin e shtyu Lonin drejt idesë se edhe ai mund të bënte
afërsisht të njëjtën gjë si inxhinier Iliri. Të dilte më vete, duke hapur një biznes të
tijin! Mund të merrej fare mirë me banesat e vogla, me vilat, restorantet, dyqanet
e të tilla si këto. Një konsulent biznesi i shpjegoi se mund ta realizonte idenë e tij
duke u regjistruar si person fizik ose si shpk me ortak të vetëm. Çudi! Ndërsa,
puna me pallatet kërkonte licencë, e cila u jepet vetëm inxhinierëve elektrikë të
diplomuar. “Nuk i dihet, - mendon Loni, - shkolla që kam kryer, më jep përparësi
për ta ndjekur atë degë!”
44
§ 1. Format e sipërmarrjes
● Jeta mund të sjellë që në një të ardhme jo të largët, edhe ju të përfshiheni në

menaxhimin e një sipërmarrjeje. Ndoshta mund t’ju jepet shansi që të krijoni një
sipërmarrje të re, të blini një sipërmarrje ekzistuese apo një franshizë, sikundër
edhe të trashëgoni një sipërmarrje (të tërën apo një pjesë të saj).
▪ Njohuritë dhe aftësitë tuaja mund të shërbenin si një bazë mjaft e kënaqshme
për krijimin e një sipërmarrjeje të re, të lidhur sidomos me profesionin që keni
zgjedhur, por jo vetëm. Kurorëzimi i karrierës suaj me një sipërmarrje të re mund
t’ju duket, në një shikim të parë, mjaft premtues. Megjithatë, ju do të analizonit më
parë përgjigjet “po” dhe “kundër” ndaj vendimit përfundimtar për krijimin e saj.
♦ a) Ju mund të argumentoni me objektivitet avantazhet dhe disavantazhet ndaj nisjes
së një biznesi të ri me anë të tabelës në vijim. A do t’i shtonit ndonjë “po” apo “kundër”
kësaj tabele?
Avantazhe (Po) Disavantazhe (Kundër)

▪ Gjendje e “pastër”, pa detyrime të vjetra ▪ Biznes dhe markë produkti e panjohur
▪ Mund të blej teknologji moderne ▪ Duhet ca kohë për t’u futur në treg
▪ Mund të ofroj një produkt krejt të ri ▪ Bankat hezituese ndaj bizneseve të reja
▪ Mund të kontrolloj shpenzimet e nisjes ▪ Vështirësi për punonjës të kualifikuar
b) A ju ka shkuar ndërmend ideja e një biznesi të ri, të lidhur me profesionin tuaj, për të cilin
ka nevojë lagjja, bashkia/komuna, rajoni ku banoni apo edhe i gjithë vendi ynë? Në rast se
po, cili rol do t’ju pëlqente: pronar-menaxher, njëri nga menaxherët apo një punonjës i këtij
biznesi?
▪ Nëse keni vendosur të blini një sipërmarrje ekzistuese, ju sigurisht që i keni marrë
që më parë të gjitha përgjigjet e mundshme për pyetjen: “Përse kjo sipërmarrje është në
shitje?” Në kërkim të përgjigjes së kësaj pyetjeje vendimtare, ju do të keni përshkuar
një rrugë plot veprime të ngjeshura në kohë, si:
 Përcaktimi i objektivave të veçantë mbi llojin e biznesit që doni të blini.
 Takimi me shitës biznesesh apo brokerë, për të parë edhe mundësi të tjera.
 Kërkesa ndaj pronarit të biznesit e pasqyrave financiare për tre vitet e fundit. (Sa
dyshues keni qenë kur ai ka refuzuar t’ju ofrojë ndonjë nga informacionet e
kërkuara.)
 Kërkesa për informacione të tjera të rëndësishme, me shkrim.
 Vendimi si do ta financonit blerjen e biznesit duke negociuar me bankat, por
edhe me vetë shitësin e biznesit. Madje mund të keni rënë dakord me të që
45
Andrea Xhavara
ta paguani me shlyerje të vonuar (pay-back), pikërisht me anë të fitimeve nga
biznesi i blerë.
 Zgjedhja e një eksperti për caktimin e çmimit tuaj për biznesin në shitje.
 Caktimi i një juristi për hartimin e kontratës, nëse arrihet marrëveshja.
♦ a) Ju po shqyrtoni mundësinë e blerjes së një mobilierie ekzistuese. Argumentoni

pse karakteristikat e renditura janë avantazhe (me shenjën +) apo disavantazhe (me
shenjën –) për blerjen e kësaj mobilierie. A do ta blinit mobilierinë me të dhënat e mësipërme?
Pse po/jo? Cilat nga të dhënat e mëposhtme do të ishin vendimtare për blerjen ose jo të këtij
biznesi?
Klientelë e stabilizuar + Furnitorë cilësorë të gatshëm +

Procedura të krijuara + Nuk po nxjerr më fitim –
Vendndodhje e papërshtatshme – Mundësi për shlyerje të vonuar (pay-back) +
Mundësi për t’u kredituar nga bankat + Libra biznesi të saktë +
Ka probleme të fshehura – Nevojë për kreditim –
Caktimi i vlerës së biznesit, i vështirë – Nuk kërkon rinovim teknologjik +
b) Në rastin kur keni vendosur të bëheni pronar-menaxher i një biznesi, do të preferonit

blerjen e një biznesi ekzistues apo hapjen e një të riu me po atë lloj veprimtarie?
▪ Ju mund të veproni si një sipërmarrës edhe me anë të një franshize, një marrëveshjeje
ligjore, e cila ju jep të drejtën të operoni me emrin, procedurat dhe produktet e një
biznesi tjetër. Një nga franshizat më të përhapur sot në botë është McDonald’s, me
mbi 30 000 restorante të hapura në rreth 100 vende të botës. Afro ¾ e pronarëve të
këtyre lokaleve janë sipërmarrës të pavarur, të cilët ofrojnë hamburger të së njëjtës
cilësi dhe në të njëjtat kushte akomodimi. Dyqanet AMC, Vodafone, serviset e
makinave Benz, Peugot, Ford, disa pika shitjeje dhe shërbimi të Digitalb apo Infosoft,
dyqanet e bizhuterisë Penelope, hotelet Rogner, Sheraton etj. janë shembuj të shtrirjes
në rritje të franshizës edhe në Shqipëri.
Më tej, “Libri i mundësive për franshizat”, botim i Departamentit të Tregtisë të
SHBA-së, ju njeh me më tepër se 1400 mundësi të kategorizuara si të atilla.
Marrëveshja e franshizës është një kontratë ndërmjet dy palëve, përfituesit dhe
ofruesit, e cila përcakton se çfarë bie dakord të bëjë secila palë.
Përgjithësisht, përfituesi bie dakord
 të paguajë një shumë të caktuar për të drejtën e franshizës,
 të paguajë ofruesin me një përqindje të të ardhurave nga shitjet të ndjekë të
gjitha procedurat e ngritjes dhe zhvillimit të biznesit sipas përcaktimeve të
ofruesit.
Nga ana e tij, ofruesi zakonisht merr përsipër:
 të lejojë përfituesin të përdorë emrin, logon dhe simbolet e biznesit të ofruesit;
 të bëjë reklamë dhe marketing në nivel lokal dhe kombëtar;
46
 të zhvillojë trajnim profesional për përfituesin mbi zhvillimin korrekt të

biznesit;
 të furnizojë përfituesin me pajisje dhe mallra me çmimet e shumicës;
 të ofrojë ndihmë të vazhdueshme në tërë kohëzgjatjen e kontratës.
♦ Një shoqja juaj ka ndërmend të blejë franshizën e një firme tepër të njohur për hapjen
e një servisi (shitje-shërbim) të pajisjeve informatike. Argumentoni pse karakteristikat e
renditura janë avantazhe (me shenjën +) apo disavantazhe (me shenjën –) për blerjen e
franshizës së kësaj firme. A do t’i sugjeronit shoqes tuaj ta blejë franshizën me të dhënat e
mëposhtme? Pse po/jo?
E drejta e franshizës, e shtrenjtë – Furnitorë pajisjesh të përcaktuara –

Trajnim për menaxhimin + Shiten vetëm mallrat e ofruesit –
Nuk lejon aspak të jesh krijues – Parablerje e inventarit –
Produkt i mirë, i testuar në treg + Softe të gatshme për inventarin +
Mbështetje pranë bankave për kredi + Nevojë fondesh për blerjen e franshizës –
▪ Ju mund të trashëgoni një biznes të tërin ose një pjesë të tij. Kjo mund të ndodhë
kur një i afërmi juaj, zotërues i një biznesi apo i një pjese të tij, del në pension apo
ndërron jetë. Ju mund ta fitoni rishtas pronësinë e biznesit (apo të një pjese të tij) me
anë të një testamenti të pronarit ose, në mungesë të tij, me një vendim të thjeshtë
gjykate. Forma ligjore e biznesit të trashëguar mund të jetë: person fizik ose shoqëri
tregtare.
Ju mund të trashëgoni një biznes, i cili ka operuar me formën ligjore person fizik.
Edhe pse ndoshta mund të jeni i vetmi pronar i ligjshëm i këtij biznesi, ligji shqiptar
përcakton se, për të vazhduar të njëjtën veprimtari, duhet të aplikoni në QKR, së
pari, për mbylljen e tij dhe, më pas, për rihapjen në emrin tuaj.
♦ Cilin nga vendimet e mëposhtme do të merrnit, në rast se, nga një prind apo i afërmi
juaj, trashëgoni një biznes të profesionit tuaj me formë ligjore person fizik. Provoni të
argumentoni vendimin tuaj.
Shitjen e biznesit □ Pronar dhe menaxher i biznesit □

Vetëm pronar i biznesit □ Pronar, por punonjës i biznesit □
Ju mund të trashëgoni një biznes, i cili ka operuar me formën ligjore të një shoqërie
tregtare. Në rastin e disa pjesëtarëve, ju do të bëheshit zotërues kuotash apo
aksionesh të kapitalit të shoqërisë me po ato të drejta që kanë dhe pjesëtarët e
tjerë, të garantuara nga Statuti i shoqërisë. Si të gjithë sipërmarrësit që punojnë për
bizneset e familjeve të tyre, ju do të shijonit krenarinë dhe ndjesinë e misionit që
vjen si rezultat i të qenit pjesë e sipërmarrjes së familjes. Gjithashtu do t’i gëzoheshit
faktit që biznesi juaj qëndron në familje për më të paktën edhe një gjeneratë. Por,
nuk do t’ju mungonin edhe disa problematika. Pozicionet drejtuese mbahen nga
pjesëtarë të familjes, pavarësisht aftësive të tyre. Politikat e familjes shpeshherë
ndërhyjnë në vendimmarrjen e biznesit; dallimi ndërmjet jetës private nga ajo e
47
Andrea Xhavara
biznesit zbehet. Si sipërmarrës i një biznesi familjar, duhet të jeni i përgatitur më
tepër për kompromise, sesa për vendime e politika personale apo të pavarura tuajat.
♦ Cilin nga vendimet e mëposhtme do të merrnit, në rast se do të trashëgonit i vetëm një
hotel me formën ligjore të një shoqërie tregtare? Provoni të argumentoni vendimin tuaj.
Shitjen e biznesit □ Edhe menaxher i biznesit □

Vetëm ortak/aksionar □ Edhe punonjës i biznesit □
Fjalë kyçe. Rishikoni përdorimin e secilës fjalë në këtë çështje:

biznes fillestar franshizë biznes i trashëguar
blerje e një biznesi marrëveshje franshize
 Pyetje kontrolli
1. Cilat janë katër mënyrat e marrjes me biznes?
2. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe të hapjes së një biznesi të ri.
3. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe të një biznesi franshizë.
48
§ 2. Sistemi i sipërmarrjes private
♦ Biseda e mëposhtme zhvillohet në vitin 1987 ndërmjet Fatmirit dhe dajë Benit.
Ky i fundit, pas 40 vjetësh emigracion në SHBA, ka ardhur të takojë të afërmit e tij.
B. – Pse ka radhë edhe jashtë asaj byrektores?
F. – Sepse mbarohen shpejt dhe duhet të presësh një orë sa të piqen byrekë të tjerë.
B. – Pse nuk shkojnë te një byrektore tjetër?
F. – Sepse kjo është e vetmja byrektore në të gjithë qytetin.
B. – Atëherë shitësja e kësaj byrektoreje qenka pasanike e madhe!?
F. – Aspak, ajo merr vetëm rrogën që i ka caktuar qeveria.
B. – Qenka me leverdi të hapësh një byrektore tënden private, si thua?
F. – Nuk lejohet një gjë e tillë te ne, sepse prona private pjell kapitalizmin e keq.
B. – Çudi! Gruan time, atje në Amerikë, nuk e ndalon njeri të blejë vila, t’i riparojë dhe t’i
rishesë, duke fituar pesëfishin e rrogës time. Me sa kuptoj, kështu mund t’ju mungojnë
mjaft gjëra të tjera.
F. – Nuk të kemi shkruar, sepse këtu hapen të gjitha letrat. Radhët e gjata janë të zakonshme
te ne për të blerë ushqimet e përditshme, por edhe mish, vezë, vajguri... gjithçka me
racion mujor mjaft të paktë. Jemi të gjithë në punë, por vetëm falë atyre 100 dollarëve
që na dërgoni në muaj, kemi jetuar ca më mirë se shumë familje të tjera!
B. – Gjë e vogël, as 5% e rrogës sime mujore.
F. – Ndoshta për ju, por për ne janë një rrogë e mirë, sepse në bankë marrim 7000 lekë në
vend të tyre. A e di se me 100 $ këtu te ne blihen dhjetë radio “Orion”? Ato merren me
klering nga Hungaria, duke shkëmbyer një radio me një ton domate.
B. – Shumë pak! Në Amerikë, një ton domate kushton sa gjysma e rrogës time! Por kështu
do t’ju ndodhë derisa ta zëvendësoni ekonominë e centralizuar me atë të tregut!
● Ju, sigurisht, e kuptoni se të kundërtat e zbuluara gjatë bisedës lidhen me faktin

se dajë Beni jeton e punon brenda një sistemi të sipërmarrjes së lirë dhe të një
ekonomie tregu, ndërsa nipi i tij punon në një sistem ekonomie të komanduar.
Deri në prag të viteve ’90 shumica dërrmuese e vendeve praktikonin ekonominë e
tregut, ndërsa vendet e Europës Lindore dhe disa vende të tjera, atë të ekonomisë
së komanduar. Shembja e murit të Berlinit shënoi nisjen e kalimit drejt ekonomisë
së tregut të këtyre vendeve, si dhe të Shqipërisë (dy vjet vonë).
♦ Diskutoni, duke argumentuar me fakte, mbi vërtetësinë e dy thënieve:

a) “Deri në vitet ’90 shqiptarët jetonin të barabartë në varfëri”;
b) “Që pas viteve ’90 shqiptarët jetojnë të pabarabartë në pasuri”.
Përse situata e dytë do të ishte për ju më e preferuar?
49
Andrea Xhavara
● Sipërmarrja e lirë bazohet në tri të drejta themelore: e pronës private, e zgjedhjes
së lirë dhe e shpërblimit.
 E drejta e pronës private është e drejta e zotërimit, e blerjes, e shitjes apo
dhe e dhurimit të një prone. Kështu, nëse shihni tabelën me mbishkrimin
“Shitet” për një ngastër toke, ju mund të arrini një marrëveshje me pronarin
e saj dhe ta blini atë. Më pas, mund të vendosni të ngrini biznesin tuaj mbi
këtë parcelë. Po ashtu, ju mund ta jepni me qirà atë, duke pritur ca kohë
sa të rritet çmimi i tokës për ta rishitur me fitim, ose mund t’ia dhuroni
apo t’ia lini si trashëgim një të afërmi. Madje mund të vini një tabelë tjetër
me mbishkrimin “Ndalohet kalimi!”. Të gjitha sa thamë më lart ju lejohen,
sepse jeni pronar në një sistem të sipërmarrjes së lirë.
 Liria e zgjedhjes nënkupton lirinë tuaj për të hapur një biznes privat, si dhe
për të punësuar njerëz, për të investuar parà, për të blerë pajisje dhe makineri,
për të prodhuar e për të shitur produkte, të cilat ju i konsideroni me leverdi.
E njëjta liri i takon të punësuarve tuaj. Ata mund të zgjedhin të punësohen
në biznesin tuaj, njëlloj si në një biznes tjetër, apo në administratën publike
sipas kënaqësisë që kanë nga kushtet e punës, në veçanti nga paga. Por liria e
konsumatorit është ndoshta më e thellë. Në një ekonomi tregu, konsumatori
është sovrani: Bizneset nuk janë aq të lira që të prodhojnë mallra apo
shërbime që nuk i dëshiron apo i pëlqen konsumatori, sepse, përndryshe,
ato nuk do të mund të nxirrnin fitim. Shkurt, në një sistem të sipërmarrjes
së lirë, njerëzit gëzojnë të drejtën të zgjedhin ato produkte/shërbime apo të
ndjekin cilëndo karrierë që ata i konsiderojnë më të mirat për veten.
 E drejta e shpërblimit është e drejta e çdo pronari të një biznesi për të marrë
një fitim (pas taksave) nga veprimtaria e biznesit të tij. Në fakt, motivi i
fitimit personal çon në rritjen e bizneseve që, në total, sjellin edhe rritjen
ekonomike të të gjithë vendit. Edhe pse jo rrallë shfaqen abuzime në kurriz
të punonjësve apo të klientëve, konkurrenca rregullon gjithçka në një sistem
të sipërmarrjes së lirë. Shumë shpejt biznesmenët e kuptojnë se mund të
kenë fitime më të mëdha dhe më afatgjata vetëm kur punonjësit dhe klientët
e tyre mbeten të kënaqur.
● Pranohet pa hezitim se interesi personal është forca drejtuese e një ekonomie

tregu. Cilido përpiqet të bëjë atë që e quan se është e mira për veten e tij. Bizneset
synojnë të rritin fitimet dhe të ulin humbjet; pronarët kërkojnë çmimin më të lartë të
mundshëm për qiranë apo shitjen e një prone të tyre; të punësuarit duan të zënë një
vend me pagë sa më të lartë; konsumatorët shohin të blejnë një produkt të veçantë
me çmim sa më të ulët, por dhe të rritin kënaqësitë edhe pse me shpenzime të
kufizuara. Ndërkohë tregu, ku konkurrojnë ofertat dhe kërkesat e shumëllojshme,
përshtat të gjitha synimet e lartpërmendura me anë të një treguesi të vetëm,
çmimit. Është pikërisht çmimi ai që orienton pronarët, bizneset dhe konsumatorët
të rishikojnë dhe të bëjnë zgjedhjet e duhura në favor të interesave të tyre vetjake.
50
♦ Diskutoni:
a) A është rregulluar përfundimisht e drejta e pronës në Shqipëri?
b) A ndiheni të lirë në zgjedhjen e karrierës suaj të ardhme. A ka kufizime që ju të
vazhdoni universitetin, të bëheni pjesëtar i një biznesi si pronar apo i punësuar në të?
Nëse ka kufizime, a i përkasin ato sistemit ekonomik apo rrethanave personale? A është
e lirë zgjedhja e karrierës suaj?
● Sistemi i sipërmarrjes së lirë quhet ndryshe kapitalizëm. Përveç tij, janë edhe dy
sisteme ekonomike të tjera: komunizmi dhe socializmi. Shkurtazi:
 Kapitalizmi - Njerëzit vendosin lirisht dhe përcaktojnë produktet e
nevojshme për ta.
 Socializmi - Qeveria zotëron dhe kontrollon industritë parësore (bujqësinë
dhe burimet natyrore), ndërsa prodhimi i mallrave dhe shërbimet janë në
dorë të privatëve.
 Komunizmi - Çdo pronë është shtetërore. Të gjitha vendimet për prodhimin e
mallrave apo shërbimeve, bashkë me çmimet e tyre, si dhe pagat e punonjësve
merren dhe caktohen vetëm nga qeveria.
Në të vërtetë, Shqipëria hyri në rrugën e transformimit në ekonomi tregu edhe
për shkak se sistemi komunist i ekonomisë dështoi plotësisht. Ju, që nuk e keni
jetuar atë periudhë, nuk mund të përfytyroni ndoshta ushqimet me racion dhe
skamjen e shqiptarëve në atë sistem. Është e vërtetë që pothuaj të gjithë e gjenin
një punë në një ndërmarrje (vetëm shtetërore), por standardi i jetesës ishte mjaft i
ulët. Me trajtimin e të gjithëve si pothuaj të barabartë, duke ndaluar nismën e lirë
dhe duke mohuar prirjen natyrore drejt interesit personal, ai sistem nuk krijonte
nxitjet e duhura te njerëzit. Përkundrazi, lejimi i nismës së lirë, liberalizimi i tregtisë
së jashtme, privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore, përfshirja në ekonominë globale
dhe thellimi i reformave ekonomike i kanë futur tashmë shqiptarët në ekonominë e
tregut, ku ata edhe mund të pasurohen sipas aftësive të tyre.
Të gjithë pranojnë, gjithashtu, se sistemi i ekonomisë së tregut nuk është perfekt.
Ai ka nevojë për korrigjime të njëpasnjëshme ndaj dukurive, si: papunësia, krizat,
thellimi i pabarazisë ndërmjet të pasurve dhe të varfërve etj., që e shoqërojnë atë.
Po ashtu, të gjithë po e njohin sistemin e sipërmarrjes së lirë si më të mirin. Duke
qenë më afër natyrës njerëzore, me motivimin për të fituar më shumë, ai siguron
prodhimtari më të lartë dhe standard më të lartë jetese sesa sistemet e tjera.
 Shumë vende të botës kanë një ekonomi mikse ku, krahas privatëve, shteti ka mjaft
prona, por edhe sipërmarrje. Po ashtu, me institucionet e tij, shteti merr vendime
me ndikim mbi sipërmarrjen private dhe mbarëvajtjen e ekonomisë. Të tilla janë,
në Shqipëri, miratimi nga Kuvendi i shpenzimeve administrative dhe i investimeve
në infrastrukturë, përcaktimi i madhësisë së ofertës së parasë në qarkullim nga
Banka e Shqipërisë, miratimi i taksave mbi biznesin dhe familjarët nga Kuvendi
apo këshillat bashkiakë/komunalë e plot të tilla si këto.
51
Andrea Xhavara
♦ a) Nëse qeveria shqiptare e para viteve ’90 do të vendoste rritje pagash dhe shpërblime
për menaxherët dhe punonjësit që bënin një punë të shkëlqyer, a do kishim një ndryshim të
sistemit? Pse po apo pse jo?
b) Pronësia mbi disa sipërmarrje paraqitet si më kritike për ekonominë e një vendi. Plotësoni
tabelën mbi pronësinë, duke shënuar me:
P – private; SH – shtetërore; P/SH – më tepër private; SH/P – më tepër shtetërore
Linjat Energjia Shërbimi Hekurudha Shërbimi

ajrore elektrike postar telefonik
Shqipëria
Greqia
Italia
c) Çfarë mendoni për një privatizim të mundshëm të hekurudhave shqiptare?

liri e sipërmarrjes e drejta e lirisë së zgjedhjes komunizëm
ekonomi tregu e drejta e shpërblimit socializëm
ekonomi e komanduar kapitalizëm ekonomi mikse
e drejta e pronës private
1. Cilat sisteme ekonomike hasen sot në botë?

2. Përse ekonomia shqiptare është një ekonomi mikse?
52
§ 3. Faktorët e prodhimit
♦ Një darkë “mësimore”. Po të keni ngrënë familjarisht një darkë të shijshme (pica me
fruta deti) në restorantin “Shëtitorja”, duhet t’ju ketë bërë përshtypje mobilimi i veçantë i
sallës, pikturat në mure, rafti i shisheve me verë, picat që nxirren nga furra me dru me lopata
të gjata, por dhe kamerierët me uniformë kuq e zi. Një orkestër shoqëron ulët një këngëtar
me zë të këndshëm. Nuk ju kanë shpëtuar, sigurisht, shpjegimet e pronarit për grurin e
veçantë të miellit për pica, furnizimin me fruta deti të freskëta drejtpërdrejt nga peshkatorja,
e sidomos lëvdatat për kuzhinierin “artist” i cili është kthyer nga emigracioni në Itali. Dhe
kur ju i keni kujtuar se lokalin e gjeni gjithmonë plot, ai duhet të ketë thënë frazën e tij
standarde: “Eh, mbajtja e restorantit më kushton qimet e kokës!”
● Darka në restorant është shembull tipik i realizimit të tri të drejtave bazë të

një sistemi të sipërmarrjes së lirë. Sipërmarrësi e ka lokalin pronë të tijën, ai e ka
zgjedhur vetë aktivitetin, sikundër ju keni zgjedhur një produkt të veçantë të tijin:
pica me fruta deti. Por biseda me të tregon se për të arritur deri te produkti, krahas
tri të drejtave bazë, nevojiten edhe disa kontribues të tjerë, si: toka, puna, kapitali
dhe sipërmarrja.
▪ Frutat e detit janë dhuratë e natyrës, ato nuk janë krijuar nga dora e njeriut. Të
tilla janë të gjitha lëndët e para që vijnë nga sipërfaqja e tokës, nëntoka apo ajri,
si: uji, nafta, zhavorri, mineralet, energjia diellore e plot të tjera si këto. Po ashtu,
ekziston natyrshëm toka bujqësore, mbi të cilën mund të ngrihet një serë domatesh,
sikundër trualli mbi të cilin mund të ngrihen ndërtesa banimi, industriale, turistike
apo shërbimesh. Të gjithë këta kontribues, pa të cilët nuk mund të fillohet krijimi
i asnjë produkti, konsiderohen faktorë prodhimi dhe cilësohen me një emër të
përbashkët, toka.
♦ A janë të vërteta (v) apo të rremë (rr) pohimet e mëposhtme?
Mielli i picës përfshihet në faktorin tokë. ___ Faktori tokë i vetëm nuk prodhon asgjë. ___
Çmimi i tokës për shoqërinë është zero. ___ Çmimi i tokës për individin është zero. ___
Toka është e ndashme. ___ Toka është e lëvizshme. ___
▪ Kuzhinieri “artist”, kamerierët me uniformë kuq e zi, arkëtari e ndonjë tjetër bëjnë
të mundur që pica e shijshme të prodhohet e të vijë në tryezën tuaj. Kontributet e
këtyre personave, për ofertën e shërbimeve të restorantit, janë fizike dhe mendore,
duke u cilësuar me një emër të përbashkët, puna. Pra, puna është tërësia e veprimit e
të gjitha burimeve njerëzore të punësuar në një sipërmarrje: punonjës të drejtpërdrejtë,
menaxherë si dhe personel tjetër mbështetës. Në fakt, njerëzit e bëjnë një biznes
që të funksionojë! Pa punën një biznes është ose i pezulluar përkohësisht, ose i
mbyllur (joaktiv). Faktori punë përfaqëson një vlerë të konsiderueshme në kostot
53
Andrea Xhavara
e një biznesi. Ajo mund të variojë nga rreth 12% deri dhe 70% e kostove totale, siç
është rasti i prodhuesve në regjimin fason (konfeksionet apo përpunuesit e lëkurës)
në vendin tonë.
♦ A janë të vërteta (v) apo të rremë (rr) pohimet e mëposhtme?
Puna mund të ndahet nga punëtori. ___ Puna mund të magazinohet. ___
Puna është aftësia për të punuar. ___ Puna është burim njerëzor. ___
Punëtori shet punën e tij, jo veten. ___ Kosto e punës nuk mund të llogaritet ___
▪ Ato që i kanë kushtuar pronarit “qimet e kokës” janë, sigurisht, lokali, furra,
magazina, pajisjet dhe orenditë, furgoni e deri te thikat e pirunët e përdorur për
të ngrënë picën. Këto produkte, që mundësojnë veprimtarinë e restorantit për një
kohë të gjatë dhe ndihmojnë krijimin e produkteve të tij pa u bërë pjesë e asnjë
produkti, konsiderohen faktorë prodhimi, duke u kategorizuar me emrin kapital.
Bizneset e sotme përfshijnë në faktorin kapital edhe teknologjinë, zbatimin e dijeve
dhe të inovacioneve në krijimin e produkteve, aq sa një term si “teknologji e lartë”
(high tech) e njësojnë me modernen. Shembuj të teknologjisë së lartë në Shqipëri janë
vinçat krahëgjatë dhe, sigurisht, sistemi shqiptar Digitalb i shoqëruar nga televizorët
e importuar HD.
Paraja, si e tillë, nuk konsiderohet faktor prodhimi, por shërben për të blerë cilindo
nga tre faktorët e prodhimit të përcaktuar më lart.
♦ a) Në cilin nga tri faktorët: toke (t), punë (p), kapital (k) apo në asnjërin (jo f) përfshihen:
Muzika e orkestrës në restorant ___ Zotësia për të gatuar pica të veçanta ___
Uniforma e kamerierit ___ Lopata për nxjerrjen e picës nga furra ___
Salca e veçantë për pica ___ Makina personale e sipërmarrësit ___
b) Ndani në tri kategoritë e mësipërme kontribuesit e krijimit të produkteve të një biznesi të

profesionit tuaj (të paktën nëntë).
● Ndoshta, kur keni dalë mjaft i kënaqur nga restoranti, mund të keni thënë me
mend: “Sa i zoti ky pronari i restorantit!” Në fakt, ju thjesht keni pranuar aftësitë
e tij si sipërmarrës, si një faktor të katërt të prodhimit. Bashkimi dhe harmonizimi
i tre faktorëve të tjerë është sipërmarrja e tij! Përgjithësisht sipërmarrësit i njihen
katër funksione kryesore:
 Iniciativa për të kombinuar faktorët tokë, punë dhe kapital, për të krijuar
një produkt të mirë. Ai është ndezësi dhe katalizatori i prodhimit, që
harmonizon faktorët e tjerë për një biznes fitimprurës.
 Vendimmarrja bazë e politikave që përcaktojnë kursin e biznesit.
 Novacioni, futja e produkteve të reja, e teknikave të reja të prodhimit apo
dhe e formave të reja të organizimit.
54
 Marrja përsipër e rrezikut. Në një sistem kapitalist, sipërmarrësi nuk ka

asnjë garanci për fitimin. Koha e shpenzuar dhe përpjekjet e tij mund të
shpërblehen me fitime, por dhe me humbje e ndoshta edhe me falimentim.
Po ashtu, sipërmarrësi rrezikon reputacionin e tij, si dhe fondet e investuara
nga ai vetë dhe partnerët e tij.
● Nga këndvështrimi i orientuar nga tregu, restoranti (një biznes) dhe familja juaj
jeni aktorë në dy tregje: tregu i burimeve (i faktorëve të prodhimit) dhe tregu i
produkteve, me përfitime për të dyja palët, që pasqyrohen në tabelën e mëposhtme:
Faktori Pronari Shpërblimi

Toka Familja Renta
Puna Punëtori Paga
Kapitali Kreditori Interesi
Sipërmarrja Sipërmarrësi Fitimi
▪ Familjet të cilat drejtpërdrejt ose jodrejtpërdrejt (me anë të pronësisë te bizneset)

zotërojnë të gjitha burimet (tokë, punë, kapital, aftësi sipërmarrëse) i ofrojnë ato në
tregun e burimeve. Bizneset do të kërkojnë burime në këtë treg, sepse ato i duhen
për të krijuar produktet e tyre. Ndërveprimi i të dy palëve në këtë treg përcakton
çmimin e secilit burim. Pagesat e biznesit, për burimet e blera, janë shpenzime apo
investime të tij në parà, të cilat krijojnë fluksin e parave (paga, renta, interesa dhe
fitime), i cili rrjedh për në familjet shitëse të burimeve (faktorëve) të prodhimit.
▪ Bizneset kombinojnë burimet e blera, duke përftuar produkte, të cilat i ofrojnë në
tregun e produkteve. Meqë paratë e mbledhura nga tregu i burimeve as nuk hahen
e as nuk vishen, familjet do të kërkojnë t’i shpenzojnë ato në tregun e produkteve.
Ndërveprimi i kërkesës me ofertën në këtë treg përcakton çmimin e çdo produkti.
Paratë e shpenzuara nga familjet formojnë të ardhura për bizneset shitëse të
produkteve në këtë treg të dytë.
Figura. 3.1. Fluksi qarkullues i produkteve dhe i të ardhurave
55
Andrea Xhavara
Modeli i fluksit qarkullues të produkteve dhe të ardhurave (fig. 3.1) tregon se
familjet dhe bizneset, si aktorë kryesorë, luajnë role të kundërta. Në tregun e
burimeve, familjet janë në anën e shitësit (oferta), ndërsa bizneset në anën e blerësit
(kërkesa). Në tregun e produkteve rolet këmbehen. Bizneset janë në anën e shitësit
(oferta), ndërsa familjet në anën e blerësit (kërkesa). Shkurt, çdo grup nga këto njësi
ekonomike blen dhe shet.
♦ a) Çfarë faktorësh prodhimi ofron familja juaj në tregun e burimeve?
b) Çfarë burimesh blen një biznes i profesionit tuaj në tregun e burimeve?
c) A quhet faktor prodhimi lokali, të cilin biznesi e ka marrë me qirà?

faktor prodhimi kapitali tregu i burimeve
toka teknologjia tregu i produkteve
puna sipërmarrja fluksi qarkullues i produkteve dhe i të
ardhurave
1. Cilët janë katër faktorët e prodhimit?
2. Nga dallohet tregu i produkteve nga tregu i burimeve?
56
§ 4. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (nvm)

dhe roli i tyre në zhvillimin
social-ekonomik të vendit
● Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme formojnë tashmë shtyllën kurrizore të

ekonomisë shqiptare. Janë pikërisht ato të cilat ju sigurojnë librat shkollorë,
xhinset që vishni, sufllaqet që hani në pushimin e madh apo CD-të dhe DVD-të
për kohën tuaj të lirë. Ndërkohë nvm-të janë të lidhura ngushtë me ndërmarrjet
e mëdha, si klientë që furnizohen prej tyre, sikundër shumë prej nvm-ve i kanë
klientë ndërmarrjet e mëdha. Për shembull, shoqëria Papmetal furnizon me tabakë
dhe profile llamarine qindra ndërmarrje të vogla në të gjithë vendin, por mund të
blejë rafte metalike apo dhe profile llamarine të përpunuara nga një ndërmarrje e
vogël si Tati. Me gjigantin Fiat, në Itali, janë të lidhura me qindra biznese të vogla të
cilat e furnizojnë atë me të gjitha pjesët e veturës së njohur, duke i lënë atij pothuaj
vetëm montimin përfundimtar.
Po ashtu, vetë shteti me institucionet e tij paraqiten si klient apo edhe si konsumator
i fundmë, tepër i rëndësishëm për nvm-të. Me anë të prokurimit elektronik, të shtrirë
pothuaj në të gjithë vendin, institucionet publike, me fondet e tyre, sigurojnë nga
nvm-të gati të gjitha investimet, produktet dhe shërbimet e planifikuara.
♦ Emërtoni disa biznese të profesionit tuaj, operuese në vendin tonë, të cilat u ofrojnë
produkte apo shërbime: a) konsumatorëve të fundmë, b) bizneseve të tjera, c) institucioneve
publike (qendrore apo vendore).
● Lind pyetja: Cilat biznese konsiderohen nvm? Kjo varet nga këndvështrimi dhe
qëllimi i formuluesit të klasifikimit për nvm.
▪ Me qëllim që të rregullojë masat dhe politikat shtetërore, Kuvendi i Shqipërisë
ka miratuar një ligj të posaçëm, i cili i klasifikon nvm-të në katër kategori, sipas
plotësimit e të paktën njërit nga dy kushtet, numrit të personave të punësuar ose
xhiros vjetore (të ardhurat nga shitjet). Përmbledhtas, ky klasifikim jepet nga tabela
e mëposhtme:
Klasifikimi Numri i të punësuarve Xhiro vjetore (lekë)

Mikrondërmarrje (mkr) 1 deri 9 Jo më e madhe se 10 milionë
Ndërmarrje e vogël (nv) 10 deri 49 Jo më e madhe se 50 milionë
Ndërmarrje e mesme (nms) 50 deri 249 Jo më e madhe se 250 milionë
Ndërmarrje e madhe (nm) Mbi 250 Më e madhe se 250 milionë
57
Andrea Xhavara
Njohja e këtij klasifikimi i ndihmon menaxherët e nvm-ve të përfitojnë nga
programet e mbështetjes financiare të qeverisë në drejtim të: krijimit të vendeve të
reja të punës, zgjerimit të veprimtarive eksportuese dhe të rritjes së konkurrencës
ndërmjet tyre, nxitjes së investimeve, rritjes dhe forcimit të kualifikimit profesional
dhe të aftësive sipërmarrëse, zbatimit të teknologjive të përparuara, të zbatimit të
standardeve të cilësisë.
♦ Duke konsideruar plotësimin e të paktën njërit nga dy kushtet, klasifikoni bizneset me të
dhënat e mëposhtme (xhiro vjetore në lekë):
të punësuar 5, xhiro 12 milionë nv të punësuar 15, xhiro 80 milionë nms

të punësuar 5, xhiro 50 milionë nv të punësuar 2, xhiro 8 milionë mkr
të punësuar 12, xhiro 52 milionë nms të punësuar 50, xhiro 250 milionë nms
të punësuar 250, xhiro 250 milionë nm të punësuar 9, xhiro 10 milionë mkr
të punësuar 9, xhiro 10 milionë mkr të punësuar 8, xhiro 70 milionë nms
▪ Për efekt të pagimit të tatimit mbi fitimin, të sigurimeve shoqërore e shëndetësore,

të taksave dhe të tarifave vendore, ligji shqiptar i klasifikon bizneset vetëm sipas
xhiros vjetore në tri kategori:
Klasifikimi Xhiro vjetore (lekë)
Biznes i vogël (bv) Jo më e madhe se 8 milionë
Biznes i madh (bm) Mbi 8 milionë deri 100 milionë
Tatimpagues i madh (tpm) Mbi 100 milionë
♦ a) Cilat nvm mund të përfshihen në kategorinë biznes i madh?

b) Cilat nvm mund të përfshihen në kategorinë tatimpagues të mëdhenj?
● Le t’i hedhim një vështrim të shpejtë performancës së sotme e biznesit shqiptar.

Që nga rilançimi i nismës së lirë private, liberalizimi i tregtisë së jashtme dhe
shpërndarja e tokës bujqësore nga fundi i vitit 1991, thellimi i privatizimit të
ndërmarrjeve shtetërore dhe nisja e rikompensimit të pronarëve gjatë vitit 1993 ka
rrjedhur shumë “ujë”! Nga qofteshitësit e parë ambulantë privatë, që ndoshta nuk
i keni arritur, ju mund të blini tashmë në supermarkete moderne, të drejtoni një
nga mbi 400 mijë makinat që qarkullojnë në të gjithë vendin, të keni në shtëpinë
tuaj ndoshta më shumë se dy celularë, të informoheni për qindra prodhues
privatë vendës që zëvendësojnë importet dhe eksportojnë jashtë vendit etj., etj. I
padiskutueshëm është roli i biznesit për këto arritje, i cili, i ndarë sipas sektorëve
ekonomikë, pasqyrohet në diagramin në vijim:
58
Burimi: Ministria e Financave
Figura. 3.2. Struktura e PPB-së për Shqipërinë
● Sidoqoftë, janë disa tregues numerikë të cilët vënë në dukje rritjen reale të ekonomisë
së një vendi, duke dhënë mundësinë të bëhen krahasime edhe ndërmjet vendeve
të ndryshme të botës. Ju, si menaxherë biznesi, duhet të tregoni një vëmendje të
veçantë ndaj treguesit prodhimi i përgjithshëm bruto (PPB), vlera totale e të gjitha
produkteve dhe shërbimeve të shitura në një vit. Një tendencë në rritje e PPB-së
është shprehje e rritjes së kërkesës në treg, pra dhe e mundësisë për të zgjeruar
biznesin tuaj. E tillë ka qenë situata e vendit tonë për vitet 2008–2010, kur PPB-ja ka
pasur një rritje mesatare prej 4% në vit. Për krahasimin e nivelit relativ të jetesës,
llogaritet PPB-ja për frymë, duke pjesëtuar PPB-në me numrin e popullsisë. Për
këtë qëllim, mund të përdorni tabelën e mëposhtme -me të dhëna në mijë dollarë
amerikanë (të rrumbullakosura) të FMN-së- për 10 nga 183 shtete të botës për vitin
2010.
Nr. Vendi PPB/frymë Nr. Vendi PPB/frymë
10 SHBA 46,9 58 Turqia 10,3

19 Gjermania 40,4 77 Mali i Zi 6,4
23 Italia 34,1 90 Maqedonia 4,5
29 Greqia 27,3 95 Shqipëria 3,7
45 Kroacia 13,8 99 Kosova 3,1
♦ a) Duke pranuar se për vitin 2010 popullsia e Shqipërisë ishte 3,5 milionë banorë,
ndërsa PPB-ja për frymë 3700 dollarë amerikanë, llogaritni vlerën në dollarë amerikanë të
PPB-së për këtë vit. b) A është e vërtetë se çdo pjesëtar i familjes tuaj ka marrë 3700 dollarë
amerikanë në vitin 2010?
59
Andrea Xhavara
● Tabela tregon qartë se jemi një vend në rrugën e zhvillimit dhe se na duhet mjaft
punë për t’u afruar me vendet e zhvilluara. Kjo arrihet kryesisht me anë të rritjes së
PPB-së nga veprimtaria e biznesit shqiptar. Besimi te roli i biznesit për përparimin
ekonomik të vendit është i bazuar, sepse, së pari, biznesi mbulon 85% të punësimit,
duke koordinuar aftësitë e tij menaxhuese me pjesën dërrmuese të forcave aktive
në vend; së dyti, biznesi siguron rreth 70% të buxhetit të shtetit. Ndërkohë 34% e
këtij buxheti shkon për shpenzime operative dhe investime kapitale, me të cilat
shteti paraqitet si klient apo konsumator i biznesit. Ky bashkëpunim ekonomik, i
ndërthurur me masat dhe reformat në favor të përmirësimit të klimës së biznesit,
krijon një partneritet real të shtetit me biznesin, si një bazë e shëndoshë për rritjen e
mirëqenies dhe punësimit në vendin tonë.
● Kemi një strategji të zhvillimit të biznesit dhe të investimeve 2007–2013, tashmë si
një ligj të miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë. Ajo ka për mision të sigurojë një rritje
ekonomike të qëndrueshme, produktivitet dhe aftësi konkuruese sa më lartë, me
anë të zhvillimit dinamik të sipërmarrjes, nxitjes së investimeve dhe shfrytëzimit
më të mirë të burimeve natyrore, njerëzore e financiare.
Krijimi i një partneriteti të qëndrueshëm shtet-biznes është një nga përparësitë
kryesore të kësaj strategjie. Në të janë formuluar 6 parime nga të cilat duhet të
udhëhiqet veprimtaria e gjithë shtetit për periudhën shtatëvjeçare 2007–2013:
1. Nxitja e të bërit biznes; 2. Investimi në edukim, kualifikim dhe të mësuarit për
sipërmarrjen; 3. Shndërrimi në ekonomi me produkte dhe shërbime me vlerë të lartë;
4. Zhvillimi i shërbimit të transferimit teknologjik, inovacionit, kërkimit e zhvillimit,
partneritetit me universitetet dhe botën akademike; 5. Konsultimi i vazhdueshëm
me shoqërinë civile dhe organizatat e biznesit; 6. Ngritja e fondevepër realizimin e
projekteve përparësore.
♦ Për sa i takon aftësisë konkuruese, Shqipëria zë vendin e 123-të në një klasifikim të
FMN-së për 183 vende. Çfarë tregon ky tregues për eksportet shqiptare në botë?

nvm sipas mbështetjes prodhim i përgjithshëm bruto strategji
shtetërore prodhim i përgjithshëm bruto zhvillimi
nvm sipas xhiros vjetore për frymë
1. Cilat janë dy klasifikimet kryesore për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme?
2. Çfarë tregon prodhimi i përgjithshëm bruto për frymë?
60
§ 5. Format e organizimit ligjor të biznesit
● Nëse do të doni të hapni një biznes të ri, ju duhet të keni zgjedhur që më parë
formën e tij ligjore. Zgjedhja e saj është një nga momentet më të rëndësishme të
krijimit të biznesit tuaj. Është pikërisht forma ligjore që përcakton se cili i merr
vendimet, cili ka kompetencën (të drejtën dhe përgjegjësinë) e përfaqësimit të
biznesit ndaj të tjerëve (të tretëve), cili përgjigjet për detyrimet ndaj të tretëve dhe
deri në çfarë mase, si ndahen fitimet e të tjera të tilla si këto.
Sipas ligjit shqiptar, një biznes mund të zhvillohet në njërën nga dy format: si
tregtar (person fizik) ose si shoqëri tregtare (person juridik). Për përmbushjen e
kërkesave si dhe të objektivave të sipërmarrësve, ligji shqiptar mundëson katër
forma organizimi të shoqërive tregtare: kolektive (SHK), komandite (SHKM), me
përgjegjësi të kufizuar (SHPK) dhe aksionare (SHA).
Figura 3.3. Format e organizimit ligjor të biznesit
♦ Në rolin e krijuesit të një biznesi të ri, vlerësoni për nga rëndësia, në një total prej 100
pikësh, secilin nga kriteret për zgjedhjen e formës ligjore:
Kriteri për zgjedhjen e formës ligjore të biznesit Pikë

Shkalla e tatimit
Shkalla e përgjegjësisë për detyrimet ndaj të tretëve
Mundësia për të pasur ortakë të tjerë
Mundësia për të marrë kredi
Lehtësia për të menaxhuar biznesin
Totali 100
61
Andrea Xhavara
● Ju mund të regjistroheni me formën tregtar (person fizik), e cila ju jep mundësinë
të jeni njëherësh pronar dhe menaxher i biznesit tuaj. Në këtë rast, ju do t’i merrni
vetë të gjitha vendimet, duke gëzuar apo pësuar të gjitha pasojat prej tyre. Ndërkaq,
sipas ligjit, për detyrimet ndaj të tretëve përgjigjeni me të gjithë pasurinë tuaj
personale si të krijuar nga biznesi, ashtu dhe jashtë tij! Kuptohet, fitimi nga biznesi
(pas pagimit të taksave) është krejt i juaji!
● Ju mund të zgjidhni formën ligjore shoqëri me përgjegjësi të kufizuar (shpk),

kur jeni një ose më shumë ortakë. Me këtë formë, vendimet strategjike merren nga
Asambleja e ortakëve, votat e të cilëve janë në përpjesëtim të drejtë me pjesën e
zotëruar në kapitalin e shoqërisë. Ndërkaq menaxhimi dhe vendimet e përditshme
merren nga administratori, i emëruar nga Asambleja. Për detyrimet ndaj të tretëve,
përgjegjësia e shoqërisë kufizohet deri në vlerën e kapitalit të saj, pa kaluar te pasuria
personale që ortakët mund të kenë jashtë shoqërisë. Kuptohet, fitimi i fundvitit
do të ndahet ndërmjet ortakëve në përpjesëtim të drejtë me pjesën e zotëruar në
kapitalin e shoqërisë.
Pra, nëse doni të jeni “bossi” i vetëm i biznesit tuaj, mund të zgjidhni njërën nga dy
format ligjore: person fizik ose shpk me ortak të vetëm. Në rastin e fundit ju do të jeni
njëherësh pronari (ortaku i vetëm) dhe administratori i biznesit tuaj.
♦ a) A është e vërtetë se në një shpk ortaku zotërues i 30% të kapitalit të shoqërisë merr më
pak fitim fundviti se ortaku kontribues i 20% të tij? □ Po □ Jo
b) A është e vërtetë se përgjegjësia e një biznesi ndaj të tretëve është më e lehtë me formën
ligjore “person fizik”, sesa me formën “shpk me ortak të vetëm”? □ Po □ Jo
c) Zgjidhni formën ligjore më të përshtatshme për bizneset e renditura më poshtë:
Forma ligjore
Pronarët dhe biznesi në krijim më e përshtatshme
Person fizik Shpk
Dy vëllezër hapin një servis automjetesh
Hidraulik i vetëm
Babai, i biri dhe e bija kanë ndërtuar një hotel
Arbëri do të hapë një mobilieri me 10 punëtorë
Një kuzhinier hap restorantin e tij
d) Diskutoni çfarë pasojash negative mund të sillte regjistrimi i servisit si “person fizik” në
emër të njërit nga dy vëllezërit (rasti i parë).
● Ju mund të zgjidhni formën ligjore shoqëria aksionare (sha) kur jeni një ose më
shumë persona, me mendimin e përbashkët për t’u bërë aksionarë të saj. Me këtë
62
formë, vendimet strategjike merren nga Asambleja e aksionarëve, votat e të cilëve

janë në përpjesëtim të drejtë me pjesën e zotëruar në kapitalin e shoqërisë. Ndërkaq,
menaxhimi dhe vendimet e përditshme merren nga administratori ose Këshilli i
administrimit (kur janë më shumë se një), i/të emëruar nga Asambleja. Për detyrimet
ndaj të tretëve, përgjegjësia e shoqërisë kufizohet deri në vlerën e kapitalit të saj, pa
kaluar te pasuria personale që aksionarët mund të kenë jashtë shoqërisë. Kuptohet,
fitimi i fundvitit (dividendi) do të ndahet ndërmjet aksionarëve në përpjesëtim të
drejtë me aksionet e zotëruara, përbërëse të kapitalit të shoqërisë.
Kuptohet lehtë që nëse do të donit të ishit “bossi” i një shoqërie aksionare, atëherë
do t’ju duhej të zotëronit të paktën 51% të aksioneve të saj.
♦ a) Vihuni në rolin e këshilltarit të një sipërmarrësi, i cili kërkon të dijë se cila do të ishte
forma ligjore më e parapëlqyer për çdonjërën nga situatat e renditura:
Situata Person shpk sha

fizik
▪ Pronari dëshiron të transferojë pronësinë sa

më thjeshtë të jetë e mundur
▪ Krijuesi dëshiron të kontrollojë tërësisht të

gjitha veprimet e biznesit të tij
▪ Pronari dëshiron t’i japë të bijës një pjesë të

biznesit pa shumë burokraci
▪ Biznesit i duhen 1 milion lekë, por nuk mund

të marrë dot më një kredi bankare
▪ Biznesit i nevojiten 100 milionë lekë për t’u

zgjeruar
▪ Pronarët e biznesit nuk duan të përgjigjen për

detyrime përtej kontributit vetjak në kapital
b) Përse zotërimi edhe vetëm 40% të kapitalit në praktikë konsiderohet i mjaftueshëm për të
kontrolluar një shoqëri aksionare?
● Ju mund të zgjidhni formën ligjore shoqëri kolektive (shk) kur jeni dy ose më
shumë persona fizikë, me kontribute të barabarta në kapitalin e shoqërisë. Me
këtë formë, vendimet strategjike mund të merren si nga Asambleja, ashtu edhe
nga çdo ortak. Pra, në shoqërinë kolektive, një ose disa ortakë mund të veprojnë
sikur të ishin persona fizikë të vetëm, duke u pranuar pa diskutim nga ortakët e
tjerë! Ndërkaq, menaxhimi dhe vendimet e përditshme merren nga administratori,
i emëruar nga Asambleja. Për detyrimet ndaj të tretëve ortakët përgjigjen si persona
fizike, pra me të gjithë pasurinë e tyre personale si të krijuar nga biznesi, ashtu dhe
jashtë tij. Kuptohet, fitimi nga biznesi për ortakët (pas pagimit të taksave) do të
ndahet në mënyrë të barabartë.
63
Andrea Xhavara
♦ Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe për secilën nga format: person fizik, shoqëri me
përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëri kolektive.
● Forma ligjore shoqëri komandite (shkm) është një miks i shk me shpk. Disa nga
ortakët kanë përgjegjësi të pakufizuara (pranohen si persona fizikë), ndërsa disa
ortakë të tjerë kanë përgjegjësi të kufizuara deri në kontributin e tyre në kapitalin e
shoqërisë. Kjo formë pothuaj nuk haset fare në regjistrimet e biznesit shqiptar. Por
mund të përdoret kur ortakët themelues pranojnë të mbajnë përgjegjësi më të forta
se ortakët e ardhur rishtas.
♦ Duke vështruar përgjegjësinë ndaj të tretëve, shpk dhe sha quhen edhe shoqëri për kapitale,
ndërsa shk dhe shkm quhen edhe shoqëri për persona. Përse?
● Ju mund të keni nevojë të shfletoni ligjin nr. 9901, datë 14.4.2008, “Për tregtarët dhe
shoqëritë tregtare”, të cilin mund ta gjeni duke kërkuar në internet në www.qpz.gov.
al, në web site Qendra e Publikimeve Zyrtare.

person fizik shoqëri me përgjegjësi të kufizuar Asamble
shoqëri tregtare shoqëri aksionare administrator
shoqëri kolektive ortak këshill
shoqëri komandime aksionar administrimi
1. Cilat janë katër format e shoqërive tregtare?

2. Në cilat forma përgjegjësia ndaj të tretëve shtrihet edhe në pasurinë personale?
64
§ 6. Fillimi i një biznesi të vogël
● Statistikat thonë se për dilemën e hapjes së një biznesi, në çdo moment, rreth
gjysma e të rriturve të një vendi kanë idenë të hapin një biznes të vetin, ndërsa
vetëm më pak se 10% e tyre e bëjnë atë. Shumë njerëz e lidhin refuzimin për të hapur
një biznes me mungesën e parave, nevojën për një ide biznesi krejt të re apo mundësinë
e dështimit. Por realiteti tregon krejt të kundërtën! Sipas QKR-së, deri në gusht të
vitit 2011 në Shqipëri operonin rreth 145 mijë biznese, ndërsa vetëm në periudhën
janar-gusht 2011 ishin hapur mesatarisht afro 1100 biznese të reja për çdo muaj.
♦ Në SHBA, vendi më i zhvilluar i botës, për të njëjtin numër banorësh sa popullsia e
Shqipërisë, hapen rreth 980 biznese të reja në muaj, pra më pak se në Shqipëri, një vend në
rrugën e zhvillimit! Si do ta shpjegonit ju këtë diferencë?
● Nëse ju do të donit të dilni më vete me një biznes tuajin, do t’ju sugjeronim një nisje
duke bërë bashkë katër elementet (PBMSH), siç tregohen në figurën e mëposhtme:
Figura 3.4. Elementet e nisjes së një biznesi
♦ Ndër veprimet e para për nisjen e një biznesi, renditni, sipas gjykimit tuaj, secilin nga
veprimet e poshtëshënuara për katër elementet PBMSH me numrat nga 1 në 5 (veprimi më
i fundit për t’u bërë):
Pozicionimi Burimet
□ Hapja e një numri llogarie për biznesin □ Organizmi i një grup-biznesi fillestar
□ Zgjedhja e një emri tregtar për biznesin □ Blerje pajisjesh e makinerish
□ Hapja e një adrese e-mail □ Caktimi i menaxherëve
□ Identifikimi i një vendi për biznesin □ Kursi për menaxhimin e një biznesi
□ Blerja e një numri telefonik □ Krijimi i fondit vetjak në parà i nisjes
65
Andrea Xhavara
Motivimi Shkëmbimi
□ Punë për biznesin mbi 40 orë në javë □ Krijimi i të ardhurave nga shitjet e para
□ Përgatitja e një plani biznesi □ Marrëveshje furnizimi me kredi
□ Përpjekje për promovimin e biznesit □ Përcaktimi i çmimeve të shitjes
□ Zhvillimi i produktit/shërbimit □ Gjetja e kreditorëve për biznesin
□ Thellimi i të menduarit për biznesin □ Marrëveshje me dyqanet e pakicës
● Qendra Kombëtare e Regjistrimit (QKR) është institucioni i vetëm përgjegjës

për regjistrimin e biznesit. Fillimi i punës së saj, në shtator të vitit 2007, shënon
një nga arritjet kulmore të reformave që synojnë përmirësimin e klimës së biznesit
në Shqipëri. Falë saj tashmë ju mund ta regjistroni biznesin tuaj kudo, brenda një
dite dhe me kosto vetëm 100 lekë! Për këtë qëllim, mjafton të paraqitni kërkesën
tuaj (të aplikoni) për regjistrim pranë njërit nga 30 sportelet e QKR-së të hapura
pranë bashkive kryesore apo 2 sporteleve pranë Dhomave të Tregtisë në Tiranë dhe
Durrës. Me anë të QKR-së, regjistrimi i biznesit u shndërrua nga akt ligjor në një
akt administrativ. Ky ndryshim thelbësor e kaloi Regjistrin tregtar nga gjykatat në
QKR. Duhet thënë se disa shtete të rajonit tonë, si: Maqedonia, Mali i Zi, Kroacia,
nuk e kanë bërë akoma këtë reformë.
● Shërbimet e QKR-së realizohen nga sportelet e saj. Për hir të lidhjes online të
këtyre sporteleve me zyrën qendrore të QKR-së në Tiranë -pavarësisht ku e zhvilloni
biznesin tuaj- nga cilido sportel, mund:
 të merrni një “Certifikatë regjistrimi” për biznesin tuaj,
 të tërhiqni një “ekstrakt” për të dhënat e cilitdo biznes,
 të merrni miratimin për një emër tregtar,
 të aplikoni për ndryshimin e të dhënave të biznesit tuaj,
 të aplikoni për mbylljen e tij etj.
● Për çdo shërbim, ju komunikoni vetëm me nëpunësin e sportelit dhe jo me
nëpunësin vendimmarrës të zyrës qendrore në Tiranë, i cili caktohet me short! Kjo
mënyrë funksionimi heq mundësitë për korrupsion, sepse ju e dini që për çdo
shërbim, detyroheni të paguani vetëm 100 lekë dhe nuk dini kë të korruptoni.
♦ Pse moskontaktimi me vendimmarrësin redukton burokracinë?
● QKR mban Regjistrin tregtar të Republikës së Shqipërisë, i cili është elektronik

dhe i hapur për publikun. Pra, ju mund të nxirrni informacion për cilindo biznes
që ju intereson (sipas emrit ose sipas NIPT-it). Për këtë mjafton të hyni në web site të
QKR-së (www.qkr.gov.al) dhe të printoni një “ekstrakt të thjeshtë” të atij biznesi.
Ndryshe, mund të themi se QKR realizon transparencën e operatorëve të biznesit
në treg.
Ju mund të aplikoni pranë QKR-së për çdo ndryshim në dinamikën e jetës shoqërore
të biznesit tuaj: mund të regjistroni adresën e re, ndryshimin e administratorit,
të statutit, të pjesëmarrjes në kapital etj. Këto shërbime, që më parë në Gjykatë
66
kushtonin kohë e para, kryhen të gjitha brenda një dite, me kosto simbolike 100
lekë. Ndërkohë, natyra e këtyre shërbimeve na jep të drejtën që ta konsiderojmë
QKR-në si një “gjendje civile” të biznesit operues në Shqipëri.
♦ a) Pse themi që “transparenca” e operatorëve në treg i shërben investitorëve shqiptarë
dhe të huaj, por dhe qeverisë qendrore apo asaj vendore?
b) Zbërtheni metaforën “gjendje civile”, e përdorur për QKR-në, duke paralelizuar
zhvillimin e një biznesi me jetën e një njeriu.
● QKR-ja zbaton parimin e “miratimit të heshtur”. Pra, kur ju nuk merrni përgjigje
në afat, atëherë QKR-ja bën automatikisht si regjistrimin e biznesit (pas 1 dite),
ashtu dhe çregjistrimin e tij (pas 45 ditësh), respektivisht, nga data e aplikimit.
Shkurtas, mund të themi se QKR-ja funksionon si një qendër me një ndalesë (One
Stop Shtop), një formë moderne e organizimit të një institucioni publik.
♦ Pse zbatimi i parimit të miratimit “të heshtur” redukton burokracinë?
● Le ta zëmë se e keni ndarë tashmë mendjen: Do të hapni një biznes të vogël, por
doni të mbeteni “bossi” i tij. Siç e kemi përmendur më lart, keni dy opsione për
regjistrimin e tij: a) ose si “person fizik”, b) ose si “shpk me ortak të vetëm”. Ju,
sigurisht, do të dëshironit të dinit diçka për dallimet e këtyre dy opsioneve si në
procedurën e regjistrimit, ashtu dhe në kosto.
Për regjistrimin në të dyja opsionet, ju kërkohet i njëjti dokument: karta e identitetit.
Ndërkaq, për regjistrimin si “shpk me ortak të vetëm”, ju kërkohen edhe dy
dokumente të tjera: Akti i themelimit dhe Statuti i shoqërisë, të firmosura te noteri,
që sot kushtojnë rreth 20 000 lekë. Të nesërmen e aplikimit, që në të dyja opsionet
ka kushtuar vetëm 100 lekë, mund të paraqiteni në cilindo nga sportelet e QKR-së
për të marrë Certifikatën e regjistrimit, pavarësisht se ku keni aplikuar.
Mbani mend! Me marrjen e kësaj certifikate fillon menjëherë llogaritja e taksave si

dhe e sigurimeve shëndetësore e shoqërore për biznesin tuaj.
♦ Nxirrni nga uebsajti i QKR-së, për subjekte tregtare të njohura nga ju, një ekstrakt të
“thjeshtë” për:
a) një person fizik,
b) një shpk me një ortak të vetëm,
c) një shpk me dy ortakë.

pozicionim i biznesit shkëmbim biznesor sportel online
motivim për të bërë biznes regjistrim i biznesit miratim i heshtur
burime të biznesit QKR transparencë e tregut
1. Cilat janë katër elementet e nisjes së një biznesi?
2. Ku qëndron ndryshimi midis regjistrimit të biznesit në QKR nga ai në gjykatë?
67
Andrea Xhavara
1. Ju mund të përfshiheni në menaxhimin e 4. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme
një sipërmarrjeje duke krijuar një sipërmarrje janë sot shtylla kurrizore e ekonomisë
të re, duke blerë një sipërmarrje ekzistuese shqiptare, sepse ato janë kontribuesit
apo një franshizë ose me trashëgimi. Për të më të mëdhenj të PPB-së dhe të buxhetit.
vendosur, ju duhet të analizoni avantazhet Nvm-të mund të klasifikohen sipas xhiros
dhe disavantazhet për secilin rast të vjetore ose numrit të punëtorëve. PPB-
veçantë. Krijimi i një sipërmarrjeje të re ja për frymë tregon nivelin e jetesës së
është mjaft premtues, megjithëse fitimi një vendi. Strategjia 2007–2013 synon
është jo gjithnjë i garantuar. të krijojë kushte të kalimit të Shqipërisë
nga një vend në zhvillim në një vend të
2. Kapitalizmi, socializmi dhe komunizmi
zhvilluar.
janë tre sistemet ekonomike të praktikuara
në historinë e re të botës. Kapitalizmi 5. Forma ligjore përcakton pronësinë, të
bazohet në të drejtat e pronës private, të drejtat dhe përgjegjësitë e pronarëve të një
zgjedhjes së karrierës dhe të shpërblimit. biznesi. Një biznes mund të hapet si person
Komunizmi njeh vetëm pronën shtetërore fizik ose si një shoqëri tregtare. Personi
dhe nuk e lejon sipërmarrjen e lirë. fizik punon dhe menaxhon biznesin
Sistemet e tjera janë mikse. Komunizmi vetëm për vete. Për detyrimet ndaj të
dështoi në Shqipëri si sistem ekonomik. tretëve përgjigjet edhe me pasurinë jashtë
Ai siguronte punë për të gjithë, por jo biznesit. Shoqëria tregtare mund të jetë me
stimuj ekonomikë. Shqipëria e pasviteve përgjegjësi të kufizuar, aksionare, kolektive
’90 është shndërruar në një vend të ose komandite. Veprimtaria e shoqërive
ekonomisë së tregut, duke përparuar në tregtare rregullohet nga Statuti i tyre.
rrugën e zhvillimit ekonomik e shoqëror Pronarët e shpk-ve dhe sha-ve përgjigjen
të saj. deri në kapitalin e tyre për detyrimet ndaj
të tretëve, kurse ata të SHK-ve edhe me
3. Faktorët e prodhimit, ndryshe burimet,
pasurinë personale. Ligji lejon që një shpk
për një biznes janë katër: toka, puna,
apo sha të formohet edhe nga një ortak i
kapitali dhe sipërmarrja. Toka përfshin
vetëm.
gjithçka me origjinë natyrore dhe lëndët
e para. Puna përfshin kontributin fizik 6. Që të hapni një biznes tuajin, duhet
dhe mendor të punonjësve. Me kapital të punoni njëherësh në katër drejtime:
kuptohen ndërtesat, makineritë e pajisjet pozicionimi, krijimi i një vendi për
dhe teknologjitë, të cilat shërbejnë për të biznesin tuaj në hapësirë dhe në mendjen
prodhuar produktet pa u bërë pjesë e tyre. e njerëzve; të siguroni burimet e biznesit,
Sipërmarrja është aftësia e një personi paratë, pajisjet dhe makineritë, materialet
për të kombinuar tre faktorët e parë. Një dhe lëndët e para, njerëzit dhe dijet; të
sipërmarrës karakterizohet nga iniciativa, shprehni me veprime motivimin tuaj dhe
novacioni, marrja përsipër e vendimeve dhe të kryeni veprimet e para të shkëmbimit,
e rrezikut. Bizneset dhe familjet blejnë dhe vënia në lëvizje e burimeve, produkteve,
shesin në tregun e burimeve dhe në tregun shërbimeve për t’u shkëmbyer me parà.
e produkteve, duke qenë në anë të kundërta QKR-ja është “gjendja civile” e biznesit ku
të këtyre tregjeve. bëhen të gjitha pasqyrimet e dinamikës së
jetës biznesore. QKR-ja dhe sportelet e saj
online me të kanë përmirësuar rrënjësisht
klimën e biznesit në Shqipëri.
68
§ 7. Punë praktike
Simulimi i hapjes së një biznesi
● Organizimi. Klasa ndahet në grupe me 3 deri 5 nxënës (jo më shumë se 9 grupe).

Çdo grup përgatitet për regjistrimin e një subjekti tregtar, në njërin nga opsionet e
renditura:
 person fizik (një pronar-menaxher, të tjerët të punësuar);
 shpk me ortak të vetëm (të tjerët të punësuar);
 shpk me dy ose tre ortakë (të punësuar ose jo, të tjerët të punësuar).
Për të ditur çfarë të dhënash kërkohen për regjistrimin e biznesit, mjafton të kërkoni
në faqen e internetit të QKR-së, me adresë www.qkr.gov.al. Aty do të zbuloni se:
a) Për regjistrimin si person fizik, nga nëpunësi i sportelit të QKR-së, përveç kartës
së identitetit do t’ju kërkohet të deklaroni, si të detyrueshme, edhe të dhëna të tjera.
Plotësoni tabelën e të dhënave të subjektit që keni zgjedhur:
Objekti i veprimtarisë, produktet apo shërbimet

që do të ofrojë biznesi juaj
Selia, adresa e biznesit
Emri tregtar, emri që ju dallon si biznes
Numri i telefonit fiks (me dëshirë celulari)
Xhiro vjetore e parashikuar (në lekë)
Personat e punësuar, duke përfshirë edhe pronar-menaxherin
b) Për regjistrimin si shpk, nga nëpunësi i sportelit të QKR-së, përveç kartës së

identitetit të ortakëve, do t’ju kërkohet të përfshini në Statut, si të detyrueshme,
edhe të dhëna të tjera. Plotësoni tabelën e të dhënave të subjektit që keni zgjedhur.
Kapitali fillestar (jo më pak se 100 lekë)

Numri i pjesëve të kapitalit për secilin ortak
Vlera nominale e çdo pjese (në lekë)
Emri i administratorit (të paktën një)
Afati i emërimit të administratorit (jo më shumë se 5 vjet)
Kohëzgjatja e shoqërisë në vjet (mund të caktohet edhe e pakufizuar)
Data e themelimit të shoqërisë
69
Andrea Xhavara
Për hedhjen e të dhënave mund të imitohen ekstraktet e nxjerra paraprakisht nga
faqja e internetit e QKR-së nga vetë nxënësit. Një vizitë në sportelet e QKR-së pranë
bashkisë do të shërbente mjaft për qëllimin e kësaj veprimtarie praktike.
● Paraqitja e përgatitjeve. Përfaqësuesit e grupeve lexojnë plotësimet e bëra për

subjektet e zgjedhura.
● Objekti i veprimtarisë sipas profilit. Çdo grup do të veprojë si një biznes i lidhur
me profesionin tuaj, duke zgjedhur një variant të ndryshëm nga grupet e tjera. Ide
të tjera biznesi janë të mirëpritura!
▪ Biznesi i profilit termo-hidraulik mund të ishte:

a) termohidraulik i vetëm (person fizik),
b) termohidraulik me të punësuar të tjerë (person fizik),
c) shitës me pakicë pajisjesh të profilit termohidraulik (person fizik),
d) shitës me shumicë pajisjesh të profilit termohidraulik (shpk),
e) brigadë ndërtuese e profilit termohidraulik (shpk),
f) studio projektimi (person fizik).
▪ Biznesi i profilit përpunim druri mund të ishte:

a) mobilieri e vogël që prodhon produkte druri për konsumatorët (person fizik),
b) montues pjesësh gjysmë të gatshme në produkt për konsumatorët (shpk),
c) dyqan që blen mobilie te prodhuesit për t’ua rishitur konsumatorëve (person
fizik),
d) prodhues i madh me klientë biznese që ua rishesin produktet konsumatorëve
(shpk),
e) shpërndarës te dyqanet dhe qendrat tregtare i produkteve të prodhuesve
(person fizik),
f) qendër tregtare që shet mobilie importi të gatshme për konsumatorët (shpk),
g) salla e ekspozitës (show-room) së një prodhuesi që mbledh porosi nga bizneset/
konsumatorët (person fizik).
▪ Biznesi i profilit hoteleri-turizëm mund të ishte:

a) byrektore e vogël që shet vetëm për konsumatorët e rastit (person fizik),
b) piceri e vogël që shet vetëm për konsumatorët e rastit (person fizik),
c) fastfood që shet produkte për konsumatorët e rastit (person fizik),
d) restorant me kuzhinë dhe me të gjithë komoditetin e ngrënies në vend (shpk),
e) bar (person fizik),
f) motel (shpk),
g) hotel-restorant (shpk),
h) supermarket (shpk),
i) agjenci turistike (shpk).
▪ Biznesi i profilit mekanik mund të ishte:

a) mekanik i vetëm – tornitor, axhustator etj. (person fizik);
b) mekanik me të punësuar të tjerë (person fizik);
c) shitës me pakicë i pjesëve të këmbimit të makinave (person fizik);
70
d) servis i vogël makinash (person fizik);

e) servis i madh makinash (shpk);
f) shitës me shumicë i pjesëve të këmbimit të makinave (shpk);
g) koncesionari i një lloj makine (shpk);
h) servis i madh makinash të rënda (shpk).
▪ Biznesi i profilit informatikë mund të ishte:

a) specialist i vetëm (person fizik);
b) specialist me të punësuar të tjerë (person fizik);
c) shitës me pakicë pajisjesh të IT-së (person fizik);
d) servis i IT-së (shpk);
e) ofrues shërbimesh interneti (Internet service provider), (shpk);
f) shitës me shumicë pajisjesh të IT-së (shpk);
g) koncesionar i një firme të madhe të huaj, “Dell” (shpk);
h) studio projektimi web dhe publiciteti (shpk).
▪ Biznesi i profilit elektricist mund të ishte:

a) elektricist i vetëm (person fizik),
b) elektricist me të punësuar të tjerë (person fizik),
c) shitës me pakicë pajisjesh elektrike (person fizik),
d) studio projektimi (person fizik),
e) brigadë ndërtuese e profilit elektrik (shpk),
f) shitës me shumicë pjesësh pajisjesh elektrike (shpk),
g) hidrocentral i vogël (shpk),
h) studio projektimi (shpk).
▪ Biznesi i profilit shërbime mjekësore mund të ishte:

a) infermier i vetëm (person fizik),
b) farmaci (person fizik),
c) depo farmaceutike (person fizik),
d) klinikë private e specializuar (person fizik),
e) klinikë private me disa specialitete (person fizik ose shpk),
f) qendër diagnostikimi me aparatura (person fizik ose shpk),
g) laborator analizash (person fizik),
h) spital privat (shpk).
▪ Biznesi i profilit ekonomik mund të ishte:

a) konsulent i vetëm (person fizik),
b) kontabël i miratuar i vetëm (person fizik),
c) studio kontabiliteti (person fizik),
d) qendër asistence teknike për biznesin (person fizik ose shpk),
e) agjenci zhvillimi ekonomik (person fizik ose shpk),
f) studio asistence ekonomiko-ligjore (shpk).
71
Andrea Xhavara
● Test
Provoni aftësitë tuaja në zbatimin e koncepteve dhe njohurive të kësaj teme
♦ Ju mund ta përdorni makinën tuaj për qëllime personale ose si taksi. Ku qëndron
ndryshimi nga pikëpamja e faktorëve të prodhimit?
♦ Tregoni, për një rrobaqepësi, se në cilin nga faktorët: tokë (t), punë (p), kapital (k),
sipërmarrje (s) apo në asnjërin (jo f) përfshihet:
Lokali me qirà i rrobaqepësisë ___ Zotësia e menaxherit në komunikim ___

Hekurosja e këmishëve ___ Kopsa xhakete xhins ___
Makinë qepëse ___ Prestare e rrobaqepësisë ___
♦ a) Sipas xhiros vjetore në lekë, bizneset, me të dhënat e mëposhtme, do të paguajnë

taksat, si: biznes i vogël (bv), biznes i madh (bm), tatimpagues i madh (tpm):
2 milionë ____ ; 80 milionë ____; 25 milionë ____ ; 100 milionë ___;
100, 0001 milionë ____.
b) A mund të quhet biznes i madh në lidhje me taksat një biznes me 5 të punësuar?
♦ a) Duke pranuar se për vitin 2010 Shqipëria e kishte PPB-në për frymë 3700 dollarë
amerikanë, llogaritni vlerën e saj për vitin 2011, nëse rritja vjetore ka qenë 3,5%.
b) Llogaritni vlerën e tij në lekë, nëse kursi i këmbimit ka qenë 1 $ amerikan = 105
lekë.
♦ Për sa i takon aftësisë konkuruese, Shqipëria zë vendin e 123-të në një klasifikim

të FMN-së për 183 vende. Tregoni dy rrugë të mundshme të veprimtarisë biznesore
në Shqipëri që do të sillnin ngjitjen e saj në pozicione më të larta të këtij klasifikimi.
♦ Përse konsulentët ju sugjerojnë që ta regjistroni biznesin mundësisht në javën

e parë të muajit? Çfarë lidhje ka regjistrimi me pagesën e taksave vendore dhe
qendrore?
♦ Përse është mirë që biznesi juaj të ketë një telefon fiks?
♦ Me cilat detyrime ndaj shtetit lidhet deklarimi i xhiros vjetore të parashikuar, si

dhe i numrit të personave të punësuar, duke përfshirë edhe veten si menaxher?
♦ Përse sipërmarrësit, që formojnë një shpk, caktojnë si administrator, në shumicën

dërrmuese të rasteve, njërin nga ortakët?
♦ Për një shpk:

a) A mund ta ketë kapitalin fillestar 200 lekë?
b) A mund të ketë dy administratorë?
c) Si do të merreshin vendimet e Asamblesë vetëm me dy ortakë me kuota të
barabarta?
72
Tema
ORGANIZIMI
I BIZNESIT
Çështjet
§ 1. Organizimi i punës në një biznes dhe
mjedisi i konkurrencës
§ 2. Organizimi i punës në një biznes dhe
makromjedisi
§ 3. Organizimi i brendshëm i një biznesi
§ 4. Menaxhimi i një biznesi dhe cilësia e tij
§ 5. Cikli i jetës së një biznesi
§ 6. Struktura vertikale e organizimit
të biznesit
§ 7. Struktura horizontale e organizimit
të biznesit
● Përmbledhje e temës Mbaj vendin tënd ...
§ 8. Punë praktike. Simulimi i ndërtimit të
strukturës organizative të një biznesi të
vogël në profilin përkatës profesional
§ 9. Punë praktike. Simulimi i organizimit të
punës në një firme prodhimi ose shërbimi
sipas profilit përkatës profesional
● Test
Objektivat
 Të njihni ndikimin e faktorëve të mjedisit të konkurrencës.
 Të njihni ndikimin e faktorëve të makromjedisit.
 Të shpjegoni punët e një biznesi, si: planifikimi, organizimi, udhëheqja
dhe kontrolli.
 Të shpjegoni parimet e menaxhimit të një biznesi me standard të lartë.
 Të njihni strategjitë e biznesit për katër fazat e ciklit të jetës së tij.
 Të ilustroni strukturën dhe ndarjen funksionale ose sipas produktit të punëve.
 Të simuloni organizimin e një biznesi të vogël dhe të një firme të profilit.
73
Andrea Xhavara
Historia e suksesit e “Bebabiochem” është nga më të rrallat, një shembull tipik i

rritjes së shumë bizneseve shqiptare të pasviteve ’90, për të cilat një ide biznesi
sillte tjetrën. Ajo nis me produktin e ri “Babycream” të krijuar nga bashkëshortët
Baltëza në “laboratorin” e shtëpisë së tyre. Produkti, i ambalazhuar në shishe dhe i
paketuar në karton, ecën mirë. Privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore u jep mundësinë
të blejnë një ndërtesë ku me kredi të Fefad (sot Procredit), ata ngrenë një laborator
të vërtetë, me makineri e pajisje të blera jashtë. Për afro dhjetë vjet biznesi arrin
të prodhojë mbi dyzet artikuj kozmetikë, duke punësuar deri në 20 veta. Por zotin
Baltëza e ha meraku se kutitë e kartonit të importit kanë kosto të lartë. Prandaj,
ai vendos të ngrejë një fabrikë kartoni, e para në vend e këtij lloji. Fabrika prodhon
kuti dhe ambalazhe kartoni për vete, për gjithë vendin, por edhe për eksport. Pas
pesë vjetësh “Bebabiochem” është rritur, duke punësuar edhe 40 punonjës të tjerë.
Prodhimi i kartonit kërkon letër, e cila importohet. Atëherë zoti Bardhi vendos të
ngrejë një fabrikë të letrës së ricikluar, e cila prodhohet nga mbetjet e ambalazheve
të kartonit. Por një partner – investitor i ri, BERZH, ka blerë një pjesë të kuotave.
Tanimë biznesi ka rreth 90 të punësuar, por problemet e organizimit mbeten nga
më të rëndësishmet. Prandaj, Asambleja e re ka vendosur që maja e piramidës të
formohet nga 4 katër menaxherë të lartë: zoti Baltëza si administrator dhe 3 shefa
të divizioneve të prodhimit, përkatësisht të kozmetikës, të letrës së ricikluar dhe
të kartonit. Secili divizion punon si qendër fitimi më vete, me departamentet e
veta, si ai i prodhimit, i financës dhe i marketing-shitjes. Po ashtu, çdo departament
ka menaxherin e vet i cili komunikon drejtpërdrejt me punëtorët. Duket se zotit
Baltëza i punon mendja jo vetëm për ide biznesi, por edhe për struktura organizimi
të biznesit, vertikale apo horizontale qofshin!
74
§ 1. Organizimi i punës në një biznes

dhe mjedisi i konkurrencës
● Le ta zëmë se ju tashmë e keni regjistruar biznesin tuaj në një sportel të QKR-së si

dhe keni bërë disa veprime të para të nisjes, lidhur me pozicionimin e biznesit tuaj,
burimet në dispozicion, motivimin tuaj personal dhe shkëmbimet me të tjerët. Ju e keni
kuptuar se duhet t’u jepni përgjigje dhe zgjidhje pyetjeve të thjeshta, si: Çfarë duhet
bërë? Kush do ta bëjë? Si - në cilën mënyrë? Kur duhet bërë diçka. Në të vërtetë,
biznesi që keni krijuar është një subjekt krejt i dallueshëm nga vetë ju, edhe sikur ai
të ketë formën “person fizik”, me vetëm ju si të punësuar. Me anë të tij, ju synoni të
realizoni edhe disa objektiva personalë si të gjithë biznesmenët në botë.
♦ Vlerësoni synimet e biznesmenit me notë nga 1 (me më pak rëndësi) deri në 5, sipas
pikëpamjes suaj personale. Përse këto synime mund të konsiderohen pozitive?
Pavarësia □ Të qenurit i pavarur dhe i lirë shfaqet si motiv kryesor i brendshëm

për shumicën dërrmuese të biznesmenëve.
Afirmimi □ Zotërimi i një sipërmarrjeje private konsiderohet nga biznesmenët

si një realizim i vetvetes në një nivel më të lartë se i një të punësuari.
Respekti □ Një biznesmen i suksesshëm ndjen respekt për veten, por dhe
ndihet i respektuar nga të tjerët.
Paraja □ Biznesmenët pranojnë pa druajtje se paraja është një nga

motivuesit më të fuqishëm të veprimtarisë së tyre.
Pushteti □ Çdo biznesmen ka prirje që, në të shumtën e rasteve, të drejtojë

duke u diktuar të punësuarve rrugën e tij.
● Por objektivat personalë mund të arrihen vetëm në rast se sigurohet mbijetesa

dhe suksesi i biznesit tuaj. Ndërkohë asnjë biznes, pra edhe i juaji, nuk mund të
operojë i izoluar dhe i mbyllur në vetvete. Përkundrazi, çdo biznes është i hapur
ndaj ndikimit mbi të të faktorëve të shumtë të mjedisit të jashtëm, me të cilin ai është
në kontakt dhe bashkëvepron në mënyrë të pandërprerë në të gjitha veprimtaritë
e tij të përditshme. Ky mjedis përcakton çfarë duhet të bëni për suksesin e biznesit
tuaj. I përbërë nga dy pjesë, mjedisi i konkurrencës dhe makromjedisi, ai mund të
paraqitet si në figurën 4.1.
75
Andrea Xhavara
Figura 4.1. Mjedisi i jashtëm
● Mjedisi i konkurrencës për biznesin tuaj përfshin mjaft biznese të tjera me të cilat
ai ndërvepron. Ky mjedis, më i afërt dhe më i përditshëm se makromjedisi, shfaqet
me rivalitetin e konkurrentëve, rreziqet nga bizneset e reja apo zëvendësuese, si dhe
me fuqinë e furnitorëve apo të konsumatorëve.
● Meqë ju dhe konkurrentët tuaj rivalizoni për të njëjtët konsumatorë apo për t’i
hequr njëri - tjetrit pjesë të tregut, së pari, duhet të identifikoni cilët janë ata. Më
pas, duhet të analizoni si ju konkurrojnë ata dhe të reagoni ndaj strategjive të tyre,
si: ulja e çmimeve, futja e produkteve të reja, përmirësimi i cilësisë së produkteve
ekzistuese dhe shtimi shërbimeve për to, publiciteti agresiv etj. Që biznesi juaj të
mbijetojë dhe të jetë fitues, duhet që, në thelb, menaxhimi juaj të krijojë avantazhe
ndaj konkurrentëve. Nga përvoja ose me intuitë, mund ta keni kuptuar se një
avantazh konkurrues i dallueshëm mund të krijohet duke u orientuar nga cilësia,
kostot konkurruese, novacioni dhe shpejtësia.
▪ Cilësia është shkëlqimi i produktit tuaj, që përfshin tërheqësen tek ai, mungesën e
defekteve, sigurinë dhe ruajtjen afatgjatë të vlerave të tij. Qëndrimi i konsumatorëve
po ndryshon në mënyrë dramatike. Ata kërkojnë gjithnjë e më tepër cilësi dhe vlera,
si: karakteristika të reja, përputhje me standardet, shërbime shtesë apo edhe estetikë.
♦ Diskutim. Pse një prodhues i lodrave të cilësisë së lartë preferon më tepër t’i shesë ato me
anë të dyqaneve të vogla të specializuara sesa me anë të supermarketeve? Sa i vërtetë është
përcaktimi i tij për dyqanet e specializuara “ato shesin të fokusuar në çfarë ka brenda në
pako, jo në çfarë shkruhet mbi pako”?
▪ Të kesh kosto konkurruese do të thotë t’i mbash ato aq sa të konkurrentëve apo

edhe më të ulëta për të njëjtën cilësi të produkteve. Ndryshe, ju duhet të minimizoni
kostot e lëndëve të para, të punës, të marketingut dhe të shpërndarjes, por dhe të
përdorni në një afat sa më të gjatë makineritë dhe pajisjet. Kostot konkurruese nuk
e garantojnë suksesin, por biznesi juaj nuk mund të jetë i suksesshëm pa to. Lëndët
76
e para, makineritë dhe pajisjet, reklama, shpërndarja, forcat e punës janë vetëm disa
nga kostot që duhen menaxhuar me nikoqirllëk. Për t’u bindur, mjafton të kujtoni
konsumatorët gjithnjë e më të informuar dhe “luftën” me çmime të ulëta që mund
të hapin konkurrentët tuaj.
▪ Sa shpejt mund të hedhë biznesi juaj një produkt të ri në treg? Me çfarë shpejtësie
mund t’u përgjigjet ai kërkesave të konsumatorëve apo t’u kundërpërgjigjet
strategjive të konkurrentëve. Nëse gjërat e tjera janë njëlloj, shpejtësia ju bën fitues,
ndërsa ngadalësia do t’ju bënte humbës.
▪ Futja e produkteve të reja apo e shërbimeve shtesë për to nga biznesi juaj përbëjnë
një novacion. Produktet nuk shiten përgjithmonë, sepse shumë konkurrentë hedhin
në treg gjëra të reja vazhdimisht. Prandaj edhe biznesi juaj duhet të bëjë të njëjtën
gjë, sepse, në të kundërt, mund edhe të mbyllet.
Së fundmi, nuk duhet të mendoni të zhvilloni vetëm një apo dy nga katër avantazhet
konkurruese, por të gjitha së bashku.
♦ Plotësoni karakteristikat e lëvrimit të një servisi informatike, që, sipas jush, do t’i krijonin
atij një avantazh konkurrues të plotë:
 Montim dhe dërgim i një kompjuteri brenda _____ orësh nga marrja e porosisë.
 Kthim mbrapsht për shkak defekti brenda garancisë i _____ në 20 copë.
 Oferta të reja kompjuterash çdo ______ muaj.
 Çmim ___ % më të ulët se konkurrentët, për të njëjtët parametra të kompjuterit.
Kompania “Dell” i ka këta tregues përkatësisht 36 orë, 1/20, çdo 6 muaj dhe 5%.
● Rregullat e sotme tepër lehtësuese, për krijimin dhe licencimin e bizneseve të reja,
mundësojnë edhe shtimin e konkurrentëve të rinj për biznesin tuaj. Zvogëlimin e
efektit të bizneseve, që po hyjnë rishtas, mbi klientët mund ta bënte emri i biznesit
tuaj, investimet e mëdha të nevojshme për nisjen nga e para, vendi i mirë dhe
shpërndarja efiçente e biznesit tuaj, por edhe shpenzimet e promovimit apo ulja e
çmimeve që duhet të përballonin ata, për t’ju spostuar ju nga tregu.
● Të njëjtat situata mund të krijohen nga bizneset që sjellin produkte të afërta ose që
mund të zëvendësojnë produktet tuaja. Te ne kjo ndodh me çiftet autobus-furgon,
avion-traget, telefoni fikse-celulare, kinema-video, këpucë-çizme, gjalpë-margarinë,
pambuk-poliestër e plot të tilla. Për shkak se Shqipëria është treg i vogël, duhet të
jeni mjaft të vëmendshëm ndaj produkteve të importit, në rastin kur do të investoni
për një produkt tonin, zëvendësues të një produkti importi. Ndërkaq, shembulli
i industrisë së përpunimit të qumështit tregon se bizneset shqiptare mund t’i
konkurrojnë dhe t’i zëvendësojnë denjësisht importet e tyre.
● Furnitorët janë ata që ju sigurojnë burimet e nevojshme për krijimin e produkteve,

si: sindikatat (njerëzit), prodhuesit dhe tregtarët e shumicës (lëndët e para),
konsulentët (informacionin), bankat (kapitalin financiar). Ata janë të rëndësishëm
77
Andrea Xhavara
për ju, sepse furnizimet e tyre ndikojnë drejtpërdrejt mbi kohën e prodhimit,
cilësinë e produkteve dhe madhësinë e inventarit. Prandaj, ju do të kërkonit të
kishit mundësi të zgjidhnit ndër shumë furnitorë atë që ju siguron furnizim cilësor
dhe në kohë, por edhe që pranon t’ju shesë me pagesë të vonuar.
● Faktori më i rëndësishëm pa të cilin biznesi juaj nuk mund të ekzistojë paraqitet

nga konsumatorët. Më tej, ju do të analizoni më hollësisht ndikimin e tyre mbi
biznesin tuaj.
♦ a) Përse do të ishin më tërheqëse për biznesin tuaj mjediset me karakteristikat:

□ rritje e shpejtë e sektorit, □ pak konkurrentë, □ produkte të dallueshme nga njëri – tjetri,
□ pak biznese të krijuara rishtas, □ shumë furnitorë, □ shumë konsumatorë.
b) Tregoni zëvendësues të mundshëm (produkte ose biznese) për 3 biznese të profilit tuaj.
Si përfundim, biznesi juaj mund të jetë i suksesshëm vetëm nëse arrin të

organizojë punën në mënyrë të tillë që të krijojë avantazhe konkurruese si ndaj
konkurrentëve të drejtpërdrejtë, ekzistues apo të futur rishtas në treg, ashtu dhe
ndaj zëvendësuesve, por dhe të zgjedhë furnitorët më të mirë në treg dhe të kënaqë
sa më mirë konsumatorët.

mjedisi i jashtëm bizneset zëvendësuese kosto konkurruese
mjedisi i konkurrencës furnitor novacion
konkurrentët avantazh konkurrues shpejtësi
bizneset e reja cilësi
1. Cilët janë faktorët e mjedisit të jashtëm me ndikim mbi biznesin tuaj?
2. Në cilat drejtime duhet të punojë biznesi juaj për të krijuar avantazhe konkurruese?
78
§ 2. Organizimi i punës në një biznes

dhe makromjedisi
● Në organizimin e punëve të biznesit, ju përpiqeni të krijoni një avantazh

konkurrues edhe sepse faktorët e mjedisit konkurrues janë të pakontrollueshëm,
të pavarur nga ju. Të tillë janë edhe faktorët që formojnë makromjedisin, pjesa e
mjedisit të jashtëm, me natyrë politiko-ligjore, ekonomike, shoqërore, demografike
dhe teknologjike (Fig. 4.1). Ata veprojnë në afate më të gjata dhe nuk ndryshojnë
përditë si faktorët e mjedisit konkurrues, por ndikojnë mbi zhvillimin e biznesit tuaj
në përgjithësi.
▪ Politikat, rregullat dhe ligjet mund të imponojnë kufizime strategjike, por dhe
të krijojnë mundësi. Biznesit tuaj i ndalohet të tregtojë produkte të rrezikshme
për shëndetin dhe jetën e konsumatorit, të bëjë konkurrencë të pandershme, t’u
shmanget taksave apo të korruptojë nëpunësit e administratës publike. Por biznesi
juaj mund të përfitojë nga përmirësimi i klimës së biznesit me anë të shërbimeve
publike online, uljes së taksave, dhënies së koncesioneve, financimit nga shteti për
vende të reja pune, granteve ose subvencioneve qeveritare për mbulimin e kredive
apo daljen në eksport etj. Në veçanti, duhet të bëni mirë llogaritë, për të qenë korrekt
në pagesat e detyrimeve, taksat dhe tarifat ndaj pushtetit vendor dhe atij qendror,
të cilat shlyhen periodikisht çdo 3 muaj për biznesin e vogël dhe çdo muaj për
biznesin e madh.
♦ Diskutim. Në rolin e dyfishtë të një biznesmeni, por edhe të një qytetari argumentoni
cilës prej dy politikave ekonomike do t’i jepnit të drejtë:
A: Taksat për bizneset të mos ngrihen, që atyre t’u teprojnë më tepër parà për
investime dhe shpenzime plotësuese. Kështu, do të rritej prodhimi dhe punësimi.
B: Taksat dhe bizneset duhet të rriten, sepse ata janë më të pasurit e vendit. Kështu, do
të kemi më shumë para për ndërtimin e shkollave, spitaleve, rrugëve, kanalizimeve
etj., si dhe për rritjen e pensioneve apo për motivimin e administratës me paga më
të larta.
▪ Rritja ekonomike dhe punësimi ndikojnë që konsumatorët të blejnë më shumë

edhe te biznesi juaj, ndërsa rënia ekonomike dhe papunësia kanë efekt të kundërt.
Kriza globale e sotme, financiare dhe ekonomike, ndikojnë negativisht mbi biznesin
tuaj eksportues, por mund të lehtësonin bizneset importuese apo të rritnin praninë
e investitorëve të huaj në vendin tonë. Po ashtu, normat e larta të interesit dhe
të inflacionit, si dhe deficiti i lartë buxhetor mund të krijojnë shqetësime për të
ardhmen e afërt dhe të largët të biznesit tuaj. Në veçanti, ju duhet të ndiqni me
vëmendje njoftimet e medias për rritjen ekonomike, e cila matet me rritjen e prodhimit
79
Andrea Xhavara
të brendshëm bruto (PPB). Një rritje e PPB-së me 5% tregon se totali i shitjeve i të
gjitha bizneseve dhe organizatave në vend është shtuar me 5%, në krahasim me
periudhën e krahasuar.
♦ Nëse media njofton se në vitin 2011 PPB-ja u rrit me 5% në krahasim me vitin 2010,
a do të thotë kjo se edhe shitjet e biznesit tuaj janë rritur po aq? Pse rritja vjetore e shitjeve
të biznesit tuaj mund të jetë më e vogël apo më e madhe se 5%?
▪ Biznesi juaj është i lidhur ngushtë me tregun e punës ku rekrutoni stafin tuaj.
Meqë njerëzit janë pasuria më e çmuar e biznesit tuaj, ju jeni mjaft të interesuar
të njihni karakteristikat demografike të personave të aftë dhe të gatshëm për të
punuar te ju. Të tilla janë: mosha, seksi, gjendja martesore, shtresa shoqërore, niveli
arsimor dhe kualifikimi i tyre profesional, të cilat kanë peshë të rëndësishme në
vëllimin dhe cilësinë e kontributit të tyre, në performancën e biznesit tuaj. Duhet
thënë se në tregun e punës, në vendin tonë, ka akoma mungesa të ndjeshme për
forca të kualifikuara si drejtpërdrejt në prodhim, ashtu dhe në menaxhim. Përvoja e
deritanishme tregon se të rinjtë dhe të rejat, të cilët kanë kryer studimet në shkollat
e mesme profesionale, janë nga më të lakmuarit në tregun e punës si specialistë, por
edhe si menaxherë. Më tutje do të shohim ndikimin e faktorëve demografikë mbi
konsumatorët, pra dhe mbi shitjet tuaja.
♦ 1) Për profesionin termo-hidraulik, tregoni me argumente cilën nga mundësitë do të

preferonit pas mbarimit të studimeve të mesme profesionale si fillim të karrierës suaj:
□ specialist i vetëm, □ specialist i punësuar në një biznes të profilit, □ shitës pajisjesh të
profilit, □ pronar-menaxher i një biznesi të profilit, □ menaxher në një biznes ndërtues të
profilit, □ menaxher në një biznes tregtar të profilit (Njëlloj, për çdo profil tjetër).
2) Diskutim. Jepni opinionin tuaj: a) Pse “rrjedhja” e trurit është një humbje për vendin
tonë dhe çfarë mund të bëhet për ndalimin e saj. b) Çfarë kontributi pozitiv mund të sjellë
në zhvillimin ekonomik rikthimi i emigrantëve dhe i studentëve të diplomuar jashtë vendit?
▪ Vlerat dhe tendencat shoqërore. Ajo çfarë mendojnë dhe si sillen njerëzit në jetën
e tyre kanë ndikimet më të mëdha për menaxhimin e forcave të punës, veprimtaritë
shoqërore, si dhe vendimet strategjike për produktet dhe tregjet e biznesit tuaj.
Në dy dekadat e fundit, të prirë nga metropoli Tiranë - Durrës, bizneset shqiptare
shohin se janë rritur pretendimet për veshjen, paraqitjen dhe kohën e lirë, kërkesat
për kualifikim e ngritje personale, sikundër dhe përfshirja e femrave në punë,
menaxhim dhe drejtim. Ndërkohë, besimi te Zoti, familja, ndershmëria dhe mbajtja
e premtimeve, respektimi i tjetrit etj. mbeten akoma vlera të rëndësishme për
shoqërinë shqiptare. Këta faktorë ndikojnë, sigurisht, edhe në mënyrat tuaja të të
bërit biznes. Në thelb të suksesit të biznesit tuaj mbetet besimi i konsumatorit te
ndershmëria juaj. Por ky besim ndërtohet mbi besueshmërinë, qëndrueshmërinë
dhe performancën e produkteve tuaja. Prandaj ky raport i ndërsjellë duhet të mbetet
dhe themeli i mbijetesës dhe lulëzimit të biznesit tuaj.
80
♦ 1) Diskutoni nga pikëpamja e vlerave shoqërore drejtësinë ose jo të thënies: “Thelbi

i biznesit është konkurrenca, që e bën biznesin tërësisht një lojë, ku fitorja ka më shumë
rëndësi sesa si luhet loja”.
2) Bulonat e prodhuar nga një fabrikë kanë skarcitet 3%. A duhet që kjo firmë të marrë
pjesë në tenderin për ndërtimin e një ure metalike me vlerë 100 milionë lekë, kur dihet që ura
ndodhet jo larg qendrës së tërmeteve të përsëritura? Cilin nga vendimet e mëposhtme do të
merrnit si menaxher i shitjeve të kësaj fabrike?
□ Nuk ia vlen të përmendet skarciteti, sepse mundësia e shembjes së urës është tepër e vogël
në krahasim me vendet e punës, rritjen ekonomike të rajonit dhe të fabrikës.
□ Shpall skarcitetin dhe humb tenderin. □ Kërkoj konsensusin e kolegëve për të marrë pjesë
në tender ose jo. □ Kërkoj alternativa për pakësimin e rrezikut.
▪ Me teknologji kuptojmë tërësinë e metodave, proceseve, sistemeve dhe aftësive të

përdorura për të transformuar burimet në produkte. Rinovimi teknologjik është bërë,
tashmë, një nga rrugët më të përdorshme nga bizneset, për të krijuar avantazhe
konkurruese. Ju mund të rinovoni proceset ose produktet e biznesit tuaj.
Në rastin e parë, me një rinovim të “fortë”, ju mund të përmirësoni apo t’u shtoni
funksione të reja produkteve tuaja. Me anë të investimeve në makineri dhe pajisje,
ju mund të fusni produkte të reja në treg, por edhe të ulni ndjeshëm kostot e
prodhimit.
Në rastin e dytë, me një rinovim të “butë”, ju ndryshoni dizenjon dhe pamjen
e jashtme të produkteve tuaja, paketimin dhe ambalazhimin e tyre me vlera
promovuese, vendosni emër dhe logo dalluese të biznesit tuaj etj. Shkurt, rinovimi i
butë përqendrohet te zmadhimi i vlerës së perceptuar nga klientët për produktin tuaj.
Ky rinovim kushton më pak se ai “i fortë” dhe mund të përballohet si nga bizneset e
mëdha, ashtu dhe ato të vogla. Arredimet e reja të bareve dhe restoranteve, modelet
e reja të makinave, celularëve, veshjeve, këpucëve dhe aksesorëve, paketimet
“tetrapack” të qumështit dhe pijeve freskuese, mesazhet goditëse të publicitetit në
tv etj. janë vetëm disa shembuj rinovimesh “të buta”, të realizuara nga bizneset në
tregun shqiptar.
♦ a) Si e kuptoni thënien mbi paketimin e produkteve: “Paketimi mbron atë që shitet dhe shet
atë që mbron”.
b) Në një total me 100 pikë, vlerësoni ndikimin te ju -për blerjen e një makine- të faktorëve:
a) dizenjo ___ %, b) motori ___ %, c) komoditeti ___ %, d) opsionet ___ %.
● Ekzistenca e këtij numri të madh faktorësh të mjedisit të jashtëm, të cilët veprojnë

jashtë vullnetit tuaj, krijon pasigurinë për të ardhmen e biznesit tuaj. Kjo pasiguri
do të shtohej nëse ju nuk keni informacion të mjaftueshëm, për të kuptuar dhe
parashikuar çfarë vjen në të ardhmen afatshkurtër, por edhe afatgjatë. Ilaçi më i
mirë për të “kuruar” këtë pasiguri është kontrolli i vazhdueshëm i faktorëve më
me peshë. Prandaj, pyetje, si: Cilët janë konkurrentët e mi aktualë? A janë pak apo shumë
biznese të reja që po hyjnë në sektorin tim? Çfarë zëvendësuesish potencialë ekzistojnë për
produktet e mia? A varet shumë biznesi im nga furnitorë të fuqishëm, që mund të ngrenë
81
Andrea Xhavara
çmimet e lëndëve të para apo të pajisjeve? A është biznesi im tepër i varur nga ndonjë klient
i fuqishëm, që mund të më imponojë ulje të ndjeshme çmimesh? - duhet të marrin në kohë
nga ju përgjigjet dhe reagimet përkatëse.
● Edhe biznesi juaj, sado i vogël qoftë, mund të ndikojë mbi makromjedisin në favor
të tij. Kjo kërkon më tepër veprimin e organizuar të biznesit sesa atë individual. Një
rrugë e tillë është pjesëmarrja e biznesit tuaj në shoqatat apo dhomat e tregtisë, të
cilat mund t’ju mbështesin me avokati dhe përfaqësim të interesave të përgjithshme
të biznesit tuaj ndaj shtetit. Një aspekt i kësaj mbështetjeje është edhe bashkëpunimi
publiko-privat në hartimin e ligjeve dhe rregullave me ndikim në veprimtarinë e
biznesit.
♦ Kohët e fundit, Dhomat e Tregtisë i kanë kërkuar ligjbërësve dhe ligjvënësve që miratimi i
ligjeve dhe rregullave me efekte mbi biznesin të bëhet vetëm pas një diskutimi paraprak prej
8 javësh me palët e interesuara, me një diskutim të hapur edhe në media.
a) Cili është dallimi ndërmjet ligjbërësve dhe ligjvënësve?Pse kërkohet që diskutimi të
bëhet edhe në media?A ka shanse që ky diskutim të sjellë përfitime të dyanshme, nëse
trajtohet futja e një takse të re mbi biznesin?

makromjedis tendencë shoqërore rinovim i fortë
faktor politiko-ligjor rritje ekonomike rinovim i butë
faktor demografik faktor teknologjik pasiguri
faktor shoqëror rinovim teknologjik
1. Cilët janë faktorët e makromjedisit me ndikim mbi biznesin tuaj?
2. Cili është dallimi ndërmjet rinovimit “të fortë” dhe atij “të butë”?
3. Çfarë e krijon pasigurinë në veprimtarinë e një biznesi?
82
§ 3. Organizimi i brendshëm i një biznesi
● Menaxhimi me sukses i një biznesi arrihet vetëm kur koordinimi i të gjitha

burimeve del njëherësh me efektivitet dhe efiçencë. Efektiviteti nënkupton vetëm
arritjen e objektivave të vënë, ndërsa efiçenca edhe minimumin e humbjeve. Të
dyja së bashku do të tregonin arritjen e objektivave me përdorimin më të mirë
të mundshëm të parasë, kohës, të materialeve dhe të njerëzve. Disa menaxherë
gabojnë, duke u përqendruar te njëri drejtim në kurriz të tjetrit, sepse suksesi do të
ishte krejt i pagarantuar.
♦ Një fastfood arrin objektivin e tij ditor, duke shitur produkte me vlerë 10 000 lekë.
1. Për cilën vlerë në lekë të shpenzimeve të përgjithshme ditore menaxhim i tij do të
konsiderohej efektiv? Efektiv dhe më efiçenti?
a) 8 000, b) 10 000, c) 6 000, d) për asnjërin, e) për të gjitha rastet.
● Sado që të bërit biznes ka ndryshuar rrënjësisht me kohën, parimet bazë të

menaxhimit mbeten edhe për ju po ato: planifiko, organizo, udhëhiq dhe kontrollo!
▪ Me anë të planifikimit specifikohen objektivat e biznesit, si dhe veprimet,
strategjitë, burimet dhe afatet përkatëse për arritjen e këtyre objektivave. Shkurt,
plani i pajis punonjësit e biznesit tuaj me një “hartë” të qartë të veprimeve të tyre
në të ardhmen. Natyrisht, pjesa përmbyllëse e planit të biznesit duhet të pasqyrojë
mjetet financiare të nevojshme për realizimin e tij. Dy dekadat e fundit po hartojnë
plane jo vetëm bizneset e mëdha, por edhe mjaft biznese të vogla.
♦ Plotësoni pasqyrën e planit të investimit dhe të financimit (në mijë lekë) për hapjen e një
restoranti të ri. Çfarë fitimi mesatar vjetor duhet të nxjerrë ky restorant që të shlyejë borxhet
për 10 vjet? Sipas jush, në cilin vend është i arritshëm ky objektiv?
Plani i investimit Plani i financimit

Zëri i investimit Vlera Zëri i financimit Vlera
Ndërtim 200 000
Makineri dhe pajisje ____ Kapital vetjak 55 000
Automjet 10 000 Hua nga të afërmit 33 000
Shpenzime dhe humbje fillestare 15 000 Kredi bankare ____
Totali i investimit 275 000 Totali i financimit 275 000
Megjithatë, shumica e bizneseve të vogla përqendrohen më tepër në ngritjen dhe

forcimin e pozitës së tyre në treg, me anë të krijimit të një avantazhi konkurrues.
83
Andrea Xhavara
Për këtë qëllim, ju si menaxher, duhet të zgjidhni përfundimisht njërën nga dy
strategjitë e mundshme. Të krijoni një avantazh konkurrues të bazuar ose në
strategjinë “kosto e ulët”, pra dhe çmime më të ulëta se konkurrentët, ose në atë me
“diferencim”, pra në të qenit unik në sektorin tuaj. Në rastin e dytë ju do t’u ofronit
produkte të klasit të lartë konsumatorëve tuaj, për të cilët çmimi nuk ka dhe aq
rëndësi sa blerja e diçkaje të re.
▪ Organizimi është bashkimi dhe koordinimi i burimeve njerëzore, financiare,

fizike, informative etj., të nevojshme për arritjen e objektivave të vënë. Kuptimi
bashkëkohor i organizmit i sheh njerëzit ndoshta si burimet më të çmuara të biznesit
tuaj. Vetëm ata mund t’i japin biznesit tuaj ndryshueshmërinë dhe përshtatjen
ndaj nevojave të konsumatorëve apo konkurrencës së rreptë. Tërheqja dhe mbajtja
e më të mirëve prej tyre bëhet një nga garancitë e menaxhimit të biznesit tuaj
drejt suksesit. Një mjet mjaft i dobishëm për nxitjen e punonjësve tuaj do të ishte
vlerësimi i performancës së tyre të paktën një apo dy herë në vit. Në përputhje me
përshkrimin e punës, pjesë e kontratës individuale, këtë vlerësim duhet ta bëni me
dy qëllime: së pari, për qëllime administrative, si: caktimi i pagës, i shpërblimit,
vazhdimi i punës apo edhe largimi; së dyti, me qëllim zhvillimin e të punësuarit, me
anë të trajnimeve, planifikimit të masave për përmirësimin e përditshëm, por edhe
të karrierës së tij të ardhme brenda biznesit tuaj.
♦ Në pozicionin e një të punësuari klasifikoni me pikë nga 3 në 10 (më tepër nxitës) mjetet e
vlerësimit dhe të mbështetjes së performancës suaj:
Paga ____ Sigurim shëndetësor dhe për pensionin ___

Trajnime kualifikimi profesional ____ Vlerësim sipas objektivave____
Vlerësim sipas opinionit të klientëve ___ Shpërblime për punë të mirë ____
Vlerësim sipas përkushtimit në punë ___ Vlerësim sipas opinionit të vartësve ____
▪ Po ashtu, krahas ndarjes së detyrave në përshtatje me aftësitë e secilit, menaxhimi

efiçent i kohës është një faktor mjaft i rëndësishëm për arritjen e potencialit të plotë
të biznesit tuaj. Në këtë kuptim “koha është para”.
♦ Vlerësoni me pikë nga 1 (më pak e rëndësishmja) deri në 10 humbjet e kohës gjatë
menaxhimit të përditshëm të një biznesi.
Faktorë të jashtëm Faktorë të brendshëm

Ndërprerja nga puna prej telefonatave ___ Zvarritja e punëve ___
Takime me klientë apo furnitorë ___ Mungesa e delegimit te vartësit ___
Mungesa e informacionit ___ Programim i varfër i punëve ditore ___
Rregullat kufizuese për biznesin ___ Angazhimi në shumë gjëra njëherësh ___
Mungesa e personelit kompetent ___ Moscaktimi i përparësive___
84
▪ Udhëheqja përfshin përpjekjet tuaja si menaxher për të stimuluar një performancë

të lartë të punonjësve të biznesit tuaj. Ajo nënkupton drejtimin, motivimin dhe
komunikimin me punonjësit tuaj, individualisht dhe në grup. Menaxhimi i sotëm
kërkon mobilizimin e njerëzve për të kontribuar me ide, për të përdorur mendjen
e tyre në gjetjen e rrugëve optimale drejt objektivave të biznesit tuaj. Punonjësit
tuaj duhet të mbështeten nga një tip i ri drejtuesi, që i fuqizon dhe i motivon ata. Ju
duhet të fusni frymën e “skuadrës”, të grupeve të skuadrave dhe të bashkëpunimit
midis tyre.
♦ Vlerësoni me nota nga 1 (më pak e vlerësuara) deri në 10 listën e sjelljeve të një menaxheri.
Argumentoni vlerësimin tuaj:
Sjellja e menaxherit Nota
Komunikon dhe interpreton politikën e re, që ajo të kuptohet nga punonjësit

Merr vendime të menjëhershme dhe të qarta
U cakton vartësve punët të cilat u përshtaten më mirë
Inkurajon kolegët të japin ide dhe plane
Stimulon vartësit me anë të konkurrencës ndërmjet punonjësve
Kërkon mjete për përmirësimin e aftësive menaxhuese të tij
Mbështet dhe zbaton plotësisht politikat e biznesit
Merr pjesë në aktivitetet e komunitetit kur i jepet rasti
I rregullt në paraqitje
I ndershëm në të gjitha çështjet mbi pasuritë apo fondet e biznesit
▪ Funksioni i katërt i menaxhimit, kontrolli, siguron suksesin e tre të tjerëve. Ai

nënkupton ndjekjen e progresit dhe zbatimin e ndryshimeve të nevojshme. Ndodh,
jo rrallë, që të konstatoni se gjërat nuk po shkojnë sipas planit. Sfida juaj është të
mësoni edhe nga dështimet e vogla, si dhe të ndryshoni në mënyrë dinamike.
Teknologjitë e reja dhe përdorimi i IT-së ju lehtësojnë së tepërmi në kryerjen e
funksionit tuaj kontrollues. Por çfarë të kontrolloni? Natyrisht, gjithçka, por duke
ndjekur standardet e performancës të përcaktuara që më parë. A po i arrijnë shitësit
kuotat e caktuara? A janë inventarët në nivelin e synuar? A janë pakësuar ankesat e
klientëve sipas objektivit të vënë? Nëse performanca e punonjësve arrin apo tejkalon
standardet e caktuara, ju si menaxher duhet ta njihni atë, madje edhe të shpërbleni
punonjësit e suksesshëm. Ky do të ishte një kontroll motivues, por prapaveprues.
Nëse performanca del nën standardet, atëherë përgjegjësia bie kryesisht mbi ju. Për
këtë arsye, duhet të ushtroni edhe të quajturin kontroll “përballë fundit”: si është
trendi i shitjeve, i gjendjes së inventarit, i përdorimit të makinerive dhe pajisjeve
etj., etj. Ky qëndrim parakontrollues do t’ju japë mundësinë të ndreqni të metat dhe
mangësitë para se ato të shndërrohen në probleme serioze.
85
Andrea Xhavara
Së fundmi, ju si menaxher duhet të jeni në gjendje t’i kryeni që të katër funksionet,
pa nënvlerësuar apo neglizhuar ndonjërin prej tyre. Dita juaj e punës do të jetë
gjithnjë e mbushur plot, pa harruar edhe takimet, ndërprerjet, defektet e të tilla si
këto.
Ju mund të mendonit që sa u tha më sipër u takojnë bizneseve të mëdha, me shumë

punonjës dhe disa menaxherë. E vërteta është se edhe bizneset e vogla, me disa ose
edhe vetëm me një të punësuar, kanë jo pak çfarë të planifikojnë, të organizojnë, të
drejtojnë apo të kontrollojnë. Kjo shpjegon dhe ngarkesën e madhe ditore të punës
së përditshme të bizneseve të vogla.

efektivitet strategji diferencimi udhëheqje
efiçencë organizim motivim
planifikim menaxhim efiçent i kohës kontroll
strategji e kostos së ulët
1. Kur menaxhimi i një biznesi quhet efektiv?

2. Kur menaxhimi i një biznesi quhet efiçient?
3. Cilat janë katër drejtimet kryesore të menaxhimit të një biznesi?
86
§ 4. Menaxhimi i një biznesi dhe cilësia e tij
● Nëse do të synoni të bëheni menaxher i një biznesi, kompanie të madhe apo një
sipërmarrjeje të vogël qoftë, duhet të zotëroni disa aftësi, të cilat mund të grupohen
në tre kategori: aftësi teknike, aftësi komunikimi dhe aftësi konceptuale.
 Me mbarimin e studimeve të mesme, ju do të keni fituar një sërë aftësish
teorike dhe praktike të profesionit tuaj. Ato janë aftësi teknike bazë që
lidhen me prodhime apo shërbime të ndryshme, por dhe me mbajtjen e
llogarive, sistemin e informacionit, marketingun etj. Si menaxher, aftësitë
teknike ju duhen për të ditur çfarë dhe si të veprojnë punonjësit tuaj, por kjo
nuk mjafton.
 Meqë gjatë gjithë kohës punoni me njerëz, duhet të zotëroni edhe aftësi
komunikimi, që i ndihmojnë ata të mësojnë e të rriten dhe i motivojnë të japin
më të mirën e tyre.
 Së fundmi, si menaxher duhet të keni edhe aftësi konceptuale, si: interpretimi
i informacionit, identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre, vizioni i
marrëdhënieve të veçanta si një e tërë, formulimi i politikave drejtuese.
Kur të rriteni në përgjegjësi, do t’ju duhet të ushtroni dendur aftësitë tuaja
konceptuale dhe vendimmarrëse. Ju do të përballonit çështje që përfshijnë
të gjitha aspektet e biznesit tuaj, duke shqyrtuar një numër më të madh
faktorësh, me ndikim në vendimet tuaja.
● Pesha e secilës prej tri aftësive varion sipas pozicionit tuaj. Ju mund të fillonit si
një menaxher i linjës së parë, ndryshe menaxher operativ. Shpeshherë me titullin
“kontrollor”, ju duhet të dini si përdoren makineritë, të shpjegoni si dhe të bëni
vetë një instalim, të programoni kompjuterat, të sistemoni llogaritë, të menaxhoni
gjithçka lidhet me shitjet e plot të tilla si këto. Në këtë nivel, ju vlejnë aftësitë teknike,
por dhe ato të komunikimit, sepse keni të bëni gjithë kohës me punonjësit e thjeshtë.
Më vonë, ju mund të ngriheni në pozicionin e një menaxheri të nivelit të mesëm
(përgjegjës prodhimi), të nivelit të lartë (shef i departamentit të prodhimit) apo dhe
drejtor i përgjithshëm. Ju e kuptoni se kjo ngritje në hierarkinë e një kompanie të
madhe shoqërohet me rritjen e përgjegjësive tuaja, duke kërkuar kalimin tuaj nga
specialist (teknik) në një drejtues vizionar, konceptualist dhe përgjithësues.
Një rrugë tjetër është të bëheni pronar-menaxher i një biznesi tuaj. Në këtë rast, ju
do të kryeni të gjitha funksionet e menaxhimit, do të mbani të gjitha përgjegjësitë
për rezultatet dhe pasojat dhe do të fokusoheni te kënaqja e klientëve, duke punuar
me burime jo të bollshme dhe me njerëz të nivelit jo të lartë. Shkurt, ju do të jeni
“bossi” i vetes tuaj!
♦ Tregoni nivelin e menaxherit, përkatësisht me mo (operativ), mm (i mesëm), ml (i lartë),

sipas objektivave të përcaktuar prej tyre:
87
Andrea Xhavara
▪ Rritje e rendimentit me 1% ___ ▪ Reduktoj normën e defekteve me 2% ___

▪ Ridizenjoj produktin për të mbajtur kostot ▪ Rritje e shitjeve me 8% mbi vitin e
deri në 5% të kostove të vitit të shkuar ___ shkuar ___
▪ Krijoj një sistem të ri kontrolli ___ ▪ Blej torno me rendimet 1% më të lartë se
ekzistueset ___
▪ Mbaj kostot materiale deri në 5% të kostove ▪ U shpjegoj punëtorëve sistemin e ri për
të vitit të shkuar ___ kontrollin e defekteve ___
● Siç mund të keni kuptuar edhe më tepër nga ushtrimi i mësipërm, menaxhimi i
biznesit tuaj nënkupton menaxhimin e të gjitha proceseve për krijimin e produkteve
të biznesit tuaj. Këto procese mund t’i përfshinit në tre kategori të dallueshme
nga njëra-tjetra: burimet, transformimi dhe produktet e përfunduara. Në burimet
përfshihen të gjitha objektet fizike dhe njerëzit, të cilët janë së bashku të nevojshëm
për prodhimin e një produkti apo shërbimi të dëshiruar. Procesi i transformimit
është më thelbësori, sepse ai përmbledh të gjitha veprimet që shndërrojnë burimet
në produkte apo shërbime. Rezultati i transformimit të plotë të burimeve janë
produktet apo shërbimet të gatshme për t’u blerë nga konsumatorët. Dy pasqyrat
e mëposhtme ilustrojnë në mënyrë skematike sistemin e veprimeve për një fabrikë
dhe për një restorant
Sistemi i veprimeve në një fabrikë
Rezultati (Produkte
Burimet Transformimi
të gatshme/shërbime)
Lëndë e parë Pajisje Shpim, shkrirje, ngjyrosje, Produkte të mbaruara
Punonjësit Makineri montim, paketim, kontroll i Cilësia e produkteve
Menaxherët Ndërtesa cilësisë, magazinim
Sistemi i veprimeve në një restorant
Rezultati (Produkte
Burimet Transformimi
të gatshme/shërbime)
Ushqimet, pajisjet, lokali, Përgatitja e menuve, pritja e Drekë e ushqyeshme
komoditeti, punonjësit klientëve, gatimi i ushqimeve, Shërbim cilësor
e kuzhinës, kamerierët, shërbimi i porosive, krijimi i
menutë atmosferës, shënimi i shitjeve
♦ Tregoni, në mënyrë të ngjashme, sistemin e veprimeve për:

a) një bankë, b) një biznes të profilit tuaj.
● Produkti i një biznesi mund të shërbejë si burim për një biznes tjetër. Për shembull,
profilet metalike të prodhuara nga “Papmetal” shërbejnë si lëndë e parë për firmën
“Tati”, e cila prodhon rafte metalike me porosi. Fatkeqësisht, produkti i një uzine
88
çeliku mund të jenë edhe tymrat e gazrat që ndotin ajrin. Firmat shoqërisht të
përgjegjshme marrin masa për reduktimin e këtyre produkteve të padëshirueshme
të veprimtarisë së tyre.
● Ashtu si për çdo produkt apo shërbim, sot flitet edhe për cilësinë e menaxhimit, si
një karakteristikë thelbësore e tij, e cila sjell edhe cilësinë e produktit.
Lind pyetja: Cili mund të quhet menaxhim i mirë dhe cili jo? Ndryshe, a ka ndonjë
mënyrë vetëvlerësimi për cilësinë e menaxhimit? Përvoja e përparuar e historisë
së biznesit në botë e ka tashmë një përgjigje: masë e cilësisë së menaxhimit për
çdo biznes është standardi ndërkombëtar, nivelet e të cilit janë pranuar botërisht si
pikë referimi, për vlerësimin e performancës së menaxhimit të biznesit. Biznesi juaj
mund të certifikohet se i ka arritur normat e këtij standardi, nëse ai plotëson tetë
parimet bazë të cilësisë së menaxhimit ISO 9001. Këto parime aktualisht formulohen
si vijon:
▪ Konsumatori fokus: biznesi duhet të kuptojë nevojat e sotme dhe të ardhme
të konsumatorit, t’i plotësojë ato dhe të përpiqet t’i tejkalojë pritjet e tij.
▪ Udhëheqja: menaxherët e lartë duhet të përcaktojnë unitetin e qëllimit
dhe të drejtimit të biznesit, duke i përfshirë të gjithë njerëzit në arritjen e
objektivave.
▪ Motivimi i njerëzve: njerëzit në të gjitha nivelet janë thelbi i biznesit;
përfshirja e plotë e tyre i shkathtëson ata që aftësitë dhe krijimtarinë t’i vënë
në shërbim të biznesit.
▪ Trajtimi proces: rezultati i dëshiruar arrihet në mënyrë më efiçente kur
alokimi i burimeve dhe veprimet mbi to menaxhohen si një proces i vetëm.
▪ Trajtimi sistem: identifikimi, kuptimi dhe menaxhimi i proceseve të
ndërlidhura si një sistem kontribuon në arritjen efektive dhe efiçente të
objektivave të biznesit.
▪ Përmirësimi i vazhdueshëm: si objektiv i përhershëm i performancës së
biznesit në të gjitha aspektet.
▪ Marrja e vendimeve sipas fakteve: vendimet efektive bazohen në analizën
e të dhënave dhe të informacionit.
▪ Marrëdhënie përfitimi e ndërsjellë me furnitorët: biznesi dhe furnitorët e
tij janë të ndërvarur, prandaj përfitimi i ndërsjellë rrit aftësitë e tyre për të
krijuar vlerë të shtuar.
Është e qartë që nëse biznesi juaj plotëson normat e këtij standardi, atëherë ai
do siguronte një përdorim efiçent të burimeve dhe do të kënaqte si nevojat dhe
pritshmëritë e konsumatorëve, ashtu dhe të palëve të tjera të interesuara.
♦ Palët e interesuara ndaj biznesit tuaj do të ishin:

1. konsumatorët, 2. pronarët, 3. punonjësit, 4. furnitorët dhe partnerët, 5. shoqëria.
Cilat janë nevojat dhe pritshmëritë e secilës palë, për t’u kënaqur nga menaxhimi i biznesit
tuaj: a) fitime të qëndrueshme, transparencë; b) mjedis i mirë, siguri në punë, mirënjohje për
punën dhe shpërblime; c) cilësia, çmimi dhe shpërndarja e produktit; d) ruajtje e mjedisit,
sjellje etike dhe respektim i rregullave dhe i kërkesave ligjore; e) përfitime të ndërsjella dhe
vazhdimësi. (Duhet të çiftoni interesat me palët.)
89
Andrea Xhavara
Menaxhimi i biznesit me standard të lartë ka shumë shanse që të sjellë edhe
produkte me cilësi të lartë. Kështu, certifikimi i cilësisë së menaxhimit ka njohur
një zhvillim të ri edhe në vendin tonë. Tashmë ka mjaft konsulentë dhe agjenci, të
cilat u ofrojnë bizneseve mbështetje teknike dhe audit për marrjen e certifikatës ISO
9001. Kjo certifikatë jo vetëm që po kërkohet si kusht paraprak për pjesëmarrjen në
tenderat publikë të hapur, por paraqitet edhe si një vlerë e shtuar për çdo biznes
shqiptar karshi partnerëve të huaj.

aftësi teknike menaxher i mesëm produkt
aftësi komunikimi menaxher i lartë proces
aftësi konceptuale burime standard ndërkombëtar
menaxher operativ transformim palë e interesuar
1. Cilat janë tri cilësitë e kërkuara për një menaxher biznesi?

2. Cilat janë tre nivelet e menaxhimit të një biznesi?
3. Cilat janë tri kategoritë përbërëse të procesit të krijimit të një produkti?
4. Çfarë certifikon standardi ISO 9001, cilësinë e produktit apo të menaxhimit të biznesit?
90
§ 5. Cikli i jetës së një biznesi
● Cikli i jetës së një biznesi mund të krahasohet me jetën e një bime, për shembull,
të lulediellit. Konceptimi i idesë së biznesit i ngjan hedhjes në tokë të farës. Më pas
biznesi del në treg, ashtu si luledielli lëshon
rrënjë, çel dhe krijon kërcell, gjethe dhe kokrra.
Biznesi zhvillohet më tej duke arritur dhe
kulmin e tij, ashtu si luledielli pjek frutat dhe
vilet. Në fund vjen rënia e biznesit, që i ngjan
përdorimit të farave të lulediellit për bërsi etj.
Duke u shprehur në mënyrë më shkencore,
cikli i jetës së një biznesi të vogël lidhet me
katër fazat e ndryshme të zhvillimit të tij. Të
emërtuara hyrja, rritja, pjekuria dhe rënia,
ato kanë secila karakteristikat e veta unike
dhe përcaktuese të veprimtarive biznesore
përkatëse (fig. 4.2). Figura 4.2. Cikli i jetës së një biznesi
▪ Para hyrjes në treg ju, sigurisht, keni krijuar një bindje të plotë se ideja juaj e
biznesit është e realizueshme dhe se zotëroni aftësitë e duhura për ta menaxhuar
atë. Tashmë keni marrë një sërë njohurish mbi nisjen e një biznesi, ndër të cilat do
t’ju kujtonim edhe njëherë më kryesoret:
 Nuk ka një përgjigje magjike për pyetjen nëse është e mirë ideja juaj e
biznesit. Përvoja ka treguar që disa nga idetë më të çuditshme janë kthyer
në biznese të suksesshme, ndërsa disa të tjera jo.
 Ka shumë të ngjarë të keni sukses, në qoftë se aftësitë, interesat dhe motivimet
tuaja i përshtaten pikërisht biznesit tuaj.
 Shumë biznese kërkojnë aftësi teknike të fituara nga një shkollim profesional.
Që të arrini sukses, ju nevojiten edhe aftësi menaxheriale komunikimi dhe
konceptuale.
 Pavarësisht se mund ta keni edhe pasion (hobby) veprimtaria e biznesit tuaj
lidhet me detyrime, si: taksat, sigurimet, marrëveshjet apo edhe përgjegjësitë
ndaj shoqërisë.
 Për të ngritur një biznes, duhet të përdorni me nikoqirllëk fonde të caktuara
parash.
 Ka rëndësi të zgjidhni një emër për biznesin tuaj, i cili ka ndikim, kujtohet
lehtë dhe bën dallimin e produkteve tuaja nga ato të konkurrentëve.
 Krahas regjistrimit në QKR-së, mund t’ju nevojitet edhe ndonjë licencë, e
cila merret pranë sporteleve të QKL-së apo zyrave të pushtetit vendor ose
qendror.
 Fillimi i një biznesi do t’ju ndryshojë mënyrën tuaj të jetesës, profesionale
dhe personale. Për t’i dhënë vetes shansin më të mirë për sukses, shqyrtoni
për herë të fundit idenë tuaj të biznesit para se të zhyteni në të!
91
Andrea Xhavara
♦ A keni ndërmend të hapni një biznes të profesionit tuaj në të ardhmen? Diskutoni lirisht
përgjigjet “po” dhe “kundër” ndaj këtij opsioni. Merrni në konsideratë tipa të ndryshëm
biznesi, ku mund t’ju shërbejnë njohuritë dhe aftësitë e fituara nga studimet në profesionin
tuaj.
▪ Hyrja në treg e biznesit tuaj shënohet nga kontaktet e para me konsumatorët, të

cilët mund të blejnë pak ose aspak. Por ju duhet t’i shfrytëzoni këto kontakte për t’u
demonstruar produktet tuaja të reja dhe atributet e tyre. Po ashtu, duhet t’u bëni të
njohur konsumatorëve cilësitë apo shërbimet shtesë të produkteve tuaja jo të reja,
të krahasuara me ato ekzistueset në treg.
Siç do të mësoni në temat vijuese, gjatë kësaj faze ju duhet t’u bëni të ditur
konsumatorëve të mundshëm: çfarë ka unike biznesi juaj, çfarë të reje sjell ai për të
kënaqur nevojat konsumatorëve, pse ata duhet të blejnë te ju dhe jo te konkurrentët.
Shkurt, ju duhet të shpenzoni kohë, energji dhe parà për të promovuar biznesin tuaj.
Po t’u shtojmë këtyre edhe shpenzimet për mbajtjen e biznesit, do t’ju duhet një
kohë e konsiderueshme derisa të ardhurat të barazojnë shpenzimet. Kjo vështirësi
mund të zgjasë 6 muaj, një vit apo më shumë edhe për një biznes të vogël. Nëse
biznesi juaj do të ecë më tej apo do të dështojë që në këtë fazë, varet nga aftësitë,
iniciativa dhe kapaciteti juaj për të punuar, por edhe nga mbarëvajtja e ekonomisë
në përgjithësi si dhe klima e biznesit në veçanti.
Ju nuk duhet të dekurajoheni nga humbjet fillestare. Sido që edhe orët nuk do t’ju
mjaftojnë për të bërë të gjitha “detyrat”, nëse ecni sipas një plan biznesi realist,
sidomos në pjesën e marketingut, ju po përgatitni kalimin gradual të biznesit tuaj në
periudhën e rritjes. Përvoja e rreptë e kësaj faze të parë me strategjitë e çmimeve të
ulëta, por dhe përgjigjja e konkurrentëve me të njëjtën monedhë, do t’ju ngulisin një
rregull të thjeshtë të kapitalizmit të sotëm: “Problem nuk është të prodhosh, por të
shesësh!” Megjithatë, mund të mbaheni fort me produktet e reja, me anë të strategjisë
me diferencim. Duke u përqendruar në theksimin e unicitetit të produkteve tuaja të
reja për një grup të vogël konsumatorësh, “novatorët” dhe “adaptuesit e hershëm”,
ju mund të mbani lart çmimet e tyre dhe të krijoni ca të ardhura edhe në këtë fazë.
▪ Përpjekjet tuaja gjatë fazës së hyrjes kanë përgatitur tashmë kalimin e biznesit
tuaj në fazën e dytë, atë të rritjes. Biznesi juaj është bërë i njohur nga konsumatorët,
ndërkohë që edhe blerjet e tyre te ju vijnë e shtohen. Por çështje problematike bëhet
rivaliteti. Për shkak të pranimit të gjerë nga konsumatorët, në sektorin tuaj hyjnë
biznese të tjera, duke intensifikuar konkurrencën me ju. Për këtë arsye, ju detyroheni
të shtoni shpenzimet në dy drejtime, në përmirësimin e atributeve të produkteve
tuaja, por dhe në marketing, për t’i diferencuar nga ato të konkurrentëve. Sidoqoftë,
kjo fazë shënon rritjen më të shpejtë të shitjeve dhe të fitimeve tuaja, duke arritur
vlerat më të larta të tyre. E thënë ndryshe, biznesi juaj ka arritur të thithë maksimumin
e mundshëm të konsumatorëve.
▪ Kur të konstatoni se rritja e shitjeve mujore po nis të bjerë, biznesi juaj ka hyrë
në fazën e pjekurisë. Sipas specialistëve, thithja e një klienti të ri kushton pesë a
gjashtë herë më shumë se mbajtja e një klienti ekzistues. Prandaj, gjatë kësaj faze,
92
ju i kushtoni më tepër vëmendje mbajtjes së tyre. Shpenzimet e promovimit bëhen

minimale, aq sa për të garantuar konsumatorët se atributet e produkteve dhe të
shërbimeve të biznesit tuaj jo vetëm ruhen, por edhe përmirësohen. Mund të themi
se biznesi juaj po korr frytet e përpjekjeve dhe të shpenzimeve të mëdha të dy fazave
të para. Ndërkaq, për shkak të konkurrencës, shitjet mujore jo vetëm nuk rriten më,
por vazhdojnë të bien, duke shkuar drejt zeros dhe vlerave negative. Kjo do të thotë
se edhe vetë shitjet po bien, bile edhe pa asnjë shenjë kthimi. Biznesi juaj ka hyrë në
fazën e rënies.
▪ Rënia, si fazë e pashmangshme e zhvillimit të çdo biznesit, pra edhe e tuajit,

kuptohet nga konsumatorët. Ju kanë mbetur vetëm “besnikët”, të cilët janë blerës
tradicionalë që nuk i ndërrojnë preferencat e tyre. Është koha të shisni sa të mundni,
duke aplikuar zbritje të mëdha çmimesh. Njëkohësisht është momenti të vendosni
ose të dilni nga ai biznes, ose ta vazhdoni atë. Dalja nga një biznes i caktuar mund
të pasohet nga hyrja me një biznes të ri tuajin në një sektor tjetër, kurse vazhdimi i
po atij biznesi kërkon investime dhe shpenzime të tjera për nxjerrjen e produkteve
të reja ose për një ndryshim rrënjësor të tyre, pra për një pamje krejt tjetër të biznesit
tuaj. Nëse ky opsion vlen, ai do të ishte vetëm një vendim i mirëpeshuar nga ju.
Në fazën e rënies, por edhe në fazën e pjekurisë, biznesit tuaj mund t’i bien fitimet
dhe të marrë humbje aq të rënda, sa të shtrëngoheni të ndërprisni veprimtarinë, për
të shmangur humbje të tjera. Në këto rrethana, mund të vendosnit edhe të dilnit
fare nga biznesi, duke ndjekur njërën nga rrugët:
- mbyllja, duke shlyer të gjitha detyrimet ndaj shtetit, kreditorëve dhe
ortakëve
- shitja dikujt, me ide të reja, që sheh avantazhe në blerjen e një biznesi
ekzistues
- transferimi i biznesit tuaj te një pjesëtar i familjes apo dhe i afërm, për të
krijuar vazhdimësinë e tij, por edhe të “veprës” tuaj.
♦ Cilës fazë të ciklit të jetës së një biznesi i takojnë më tepër strategjitë e mëposhtme?
Strategjia mbizotëruese Faza

Bëj marketing për diferencimin e biznesit nga konkurrentët.
Bëj zbritje të mëdha çmimesh.
Hartoj planin e biznesit.
Lejoj që shpenzimet të jenë më të mëdha se të ardhurat.
Zëvendësoj disa produkte me të tjera, shtoj shërbimet për produktet.
Bëj shpenzime të mëdha për promovimin.
Fus teknologji të reja.
Cikli i plotë i jetës së një biznesi të vogël zgjat zakonisht katër deri në gjashtë vjet.
Këtë fakt mund ta konstatoni po të vëreni me vëmendje ndërrimin e destinacioneve
93
Andrea Xhavara
të bizneseve të dikurshme apo shpalljet “Jepet me qirà”. Ndryshueshmëria dhe
përshtatja janë dy nga cilësitë dalluese të biznesit të vogël nga ai i madh. Biznesmenët
e shkathët e kuptojnë shumë shpejt kalimin në fazën e rënies. Kështu, ata, pa shumë
dëme, mbyllin një biznes, por dhe hapin një të ri. Disa biznese të vogla vazhdojnë
edhe më gjatë, pa u transformuar; në shumicën e rasteve ato mbeten në gjendjen e
mbijetesës, me një pronar që nxjerr vetëm një “pagë” mujore!
♦ Nëse do të vendosnit të zgjasni jetën e biznesit tuaj, kur do të ishte më e përshtatshme

të shpenzonit për rinovimin e tij, në fazën e pjekurisë apo atë të rënies? Argumentoni
përgjigjen tuaj.

cikli i jetës së biznesit faza e pjekurisë rritje e shitjeve
faza e hyrjes faza e rënies norma e rritjes së shitjeve
faza e rritjes
1. Cilat janë katër fazat e ciklit të jetës së një biznesi?

2. Në cilën fazë shitjet dhe fitimet e biznesit rriten?
3. Në cilën fazë shitjet e biznesit janë konstante?
4. Në cilën fazë shitjet e biznesit pësojnë rënie?
94
§ 6. Struktura vertikale e organizimit të biznesit
● Puna ecën “vaj” në një biznes kur secili e ka të qartë çfarë duhet të bëjë dhe kujt
duhet t’i raportojë, por edhe se kush ka të drejtë të vendosë apo të urdhërojë që
diçka të bëhet apo të mos bëhet. Kjo ndarje e punëve, e përgjegjësive dhe e detyrave
i jep formën organizimit strukturor të çdo biznesi. Struktura e organizimit të një
biznesi mund të paraqitet edhe me anë të një skice, e cila bën të qartë marrëdhëniet
epror – vartës.
♦ a) Asambleja e një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar, në kushtet e një konkurrence të

fortë, ka zgjedhur strategjinë e çmimeve të ulëta, duke reduktuar në minimum kostot. Për
të ushtruar një kontroll të rreptë, administratori i saj ka zgjedhur hapësirën e kontrollit 2
vartës - 1 epror. Meqë në këtë biznes janë të punësuar edhe 30 punonjës të tjerë, organizimi
i tij ka pamjen e një strukture “të gjatë” (fig. 4.3).
Struktura e gjatë
Drejtori i përgjithshëm
Menaxhimi i lartë
Menaxhimi i mesëm
Menaxhimi i linjës së parë
Punëtorët
Struktura e sheshtë
Drejtori
i përgjithshëm
Menaxhimi i mesëm
Punëtorët
Figura 4.3. Procesi i organizimit të biznesit
b) Meqë biznesi ka hyrë në fazën e rritjes, Asambleja ka vendosur të synohet rritja e vlerës
së perceptuar nga konsumatorët. Administratori i shoqërisë, duke gjykuar se kjo situatë
kërkon më tepër lirshmëri, fantazi dhe krijimtari, zgjedh si më të përshtatshme hapësirën
e kontrollit, 5 vartës - epror, për të njëjtin staf me 30 veta. Vizatoni skicën e organizimit
strukturor të kësaj shoqërie në këtë situatë të re.
95
Andrea Xhavara
Ju mund të vini re se struktura e situatës së dytë është më “e sheshtë”. Nga këto dy
situata kuptohet se mund ta ndryshoni organizmin e biznesit në varësi të mjedisit
të jashtëm, strategjisë së zgjedhur, aftësive të burimeve njerëzore dhe teknologjisë
së përdorur për krijimin e produkteve. Po ashtu, nga skicat e strukturave të
organizimit të biznesit në dy situatat mësipërme, ju mund të keni kuptuar që, në
secilin rast, ka një ndarje të punës në detyra të vogla. Çdo njësi apo individ brenda
saj kryen një pjesë të veçantë të detyrës së përgjithshme sipas specializimit të tij.
Por e tëra nuk mund të jetë një bashkim mekanik i detyrave të veçanta. Realizimi
i saj kërkon një koordinim me qëllim integrimin harmonik të pjesëve në një tërë,
produktin për shitje dhe shpërndarje deri te klienti. Nëse punëtorët kryejnë procese
të veçanta për krijimin e produktit, koordinimi i tyre brenda një njësie është detyrë
e menaxherëve. Ndërkohë koordinimi midis menaxherëve deri te administratori
(drejtori i përgjithshëm) mundëson integrimin e pjesëve në një të tërë.
● Për të kuptuar çështje, si: raportimi, autoriteti, përgjegjësia etj., është e nevojshme
të merremi me analizën e strukturës vertikale (nga lart-poshtë dhe anasjellas) të
organizimit të biznesit.
▪ Autoriteti, e drejta për të marrë vendime dhe për t’u thënë të tjerëve çfarë të bëjnë
është një tipar thelbësor në funksionimin e çdo organizate, pra edhe të një biznesi.
Shembulli klasik i tij është rasti i “bosit” që i jep një urdhër vartësit të vet. Autoriteti
qëndron te pozicioni dhe jo te njeriu. Kështu, menaxheri i marketingut ka autoritet
mbi këtë departament, pavarësisht sa njerëz vijnë dhe shkojnë në atë pozicion apo
kush e ka zënë aktualisht atë. Nëse keni një biznes të vogël, ju keni autoritetin më
të lartë. Edhe kur punësoni një menaxher, ju i jepni atij ca autoritet për të drejtuar
punonjësit dhe biznesin. Por, menaxheri ju jep llogari, si pronari i biznesit që jeni.
Kështu, ju mbeteni, gjithsesi, autoriteti më i lartë.
♦ A mundet që një menaxher i nivelit të lartë t’i ngarkojë një detyrë drejtpërsëdrejti një
punëtori? A është kjo rrugë e nevojshme? A e shkurton burokracinë kjo mënyrë kapërcimi e
ndonjërit prej niveleve të menaxhimit?
Tradicionalisht, autoriteti i një individi ka qenë mjeti parësor i drejtimit të biznesit dhe
i çuarjes së tij përpara, drejt arritjes së objektivave. Por, përparimi ekonomik solli në
skenë forma ligjore të reja të organizimit të biznesit, shoqëritë tregtare. Kështu, nëse
blini aksione të një shoqërie aksionare ose pjesë të një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar,
ju bëheni bashkëpronar i asaj shoqërie. Për arsye nga më të ndryshmet, si: numri i
madh i aksionarëve, mungesa e informacionit etj., ju mund të mos përfshiheni në
drejtimin e asaj shoqërie. Autoritetin tuaj mund ta shprehni vetëm me votën tuaj në
Asamble për miratimin e bilancit, të drejtimeve kryesore të veprimtarisë, si dhe në
zgjedhjen e Këshillit drejtues apo të drejtorit të përgjithshëm (administratorit). Janë
këta dy të fundit, të cilët kanë autoritetin më të lartë, përkatësisht, i pari, për të marrë
vendime të rëndësishme mbi politikat e biznesit, ndërsa, i dyti, për menaxhimin e
përditshëm. Vitet e fundit ka një tendencë që anëtarët e Këshillit drejtues të jenë
njerëz jashtë biznesit.
96
♦ Diskutim
a) Çfarë efekti pozitiv ka për një shoqëri aksionare përfshirja e personave të jashtëm në
Këshillin drejtues?
b) A është me dobi, për një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, emërimi i një personi të
jashtëm në pozicionin e Administratorit? Argumentoni përgjigjet “po” dhe “kundër”
këtij opsioni.
● Çdo punonjës i një shoqërie të organizuar mirë ka një pozicion të qartë, që

përcakton çfarë duhet të bëjë, kë mund të urdhërojë dhe kujt duhet t’i japë llogari.
Ndryshe, edhe autoriteti ka një strukturë nivelesh, e cila shërben si “ngjitësja” që
i mban bashkë këto nivele të ndryshme. Struktura e autoritetit, hierarkia, i ngjan
një piramide. Në shtresën e poshtme të saj janë punëtorët, të cilët kanë si detyrë të
punojnë dhe t’i japin llogari menaxherëve të linjës së parë. Këta të fundit zbatojnë
urdhrat dhe u japin llogari menaxherëve të nivelit të mesëm, të cilët, nga ana e
tyre, zbatojnë urdhrat dhe u japin llogari menaxherëve të nivelit të lartë, zakonisht
zëvendësdrejtorëve. Së fundmi, drejtori dhe zëvendësit e tij formojnë majën e
piramidës, me autoritetin më të lartë, të cilët janë menaxherët strategjikë dhe
përgjigjen për të gjithë shoqërinë. Pra, hierarkia e autoritetit krijon rregullin e punës
në një biznes: vendimet dhe urdhrat rrjedhin nga lart-poshtë, ndërsa raportimi për
punën e kryer, nga poshtë-lart.
♦ Hyni në faqet e internetit të dy-tre shoqërive tregtare të njohura nga ju. Sipas informacionit
përkatës nga linku i tyre “Organizimi”, përpiquni të ndërtoni strukturën e autoritetit të
këtyre shoqërive. Në sa nivele është ngritur struktura e autoritetit të këtyre shoqërive? A
mund të propozonit një strukturë tjetër më pak burokratike?
● Për shkak të ngarkesës së madhe, por edhe për të nxitur rritjen personale,
menaxherët përdorin shpesh delegimin, dorëzimin e autoritetit dhe të përgjegjësisë
te një vartës. Kuptohet që, në përfundim, vartësi duhet t’i raportojë eprorit me sa
efektivitet dhe efiçencë e kreu detyrën, sepse, pavarësisht se detyrën e ka kryer
ai, përgjegjësia i mbetet eprorit. Shumë biznese praktikojnë sot zbritjen poshtë të
autoritetit, duke zëvendësuar fuqinë e bazuar te frika me besimin, aftësimin dhe
krijimtarinë e të punësuarve, si dhe përkushtimin e tyre. Disa menaxherë ndihen
mirë kur u delegojnë detyra vartësve të tyre, kurse disa të tjerë, jo. Natyrisht,
delegimi duhet të mos jetë as gjysmak dhe as një marifet për t’ia “ngecur” punën
të tjerëve.
♦ Një shtëpi botuese do të ndërtojë rishtas faqen e saj të parë të internetit (Web site). Drejtori
ia ngarkon menaxherit të IT-së këtë detyrë. Argumentoni, në pozicionin e vartësit, cilin nga
dy delegimet do të preferonit më tepër:
Uebsajti duhet të pasqyrojë çfarë botojmë dhe Pyet dhe më raporto për çmimet e 3
si ua ofrojmë ato lexuesve. Çfarë niveli duhet studiove për një uebsajt. Më pas do të
të ketë ky uebsajt, me kusht që kosto e tij të shoh çfarë uebsajti do të bëjmë. Pyet edhe
mos kalojë vlerën 100 000 lekë? financierin mbi gjendjen e parave.
97
Andrea Xhavara
● Delegimi i përgjegjësisë dhe i autoritetit e decentralizon vendimmarrjen, duke
e zbritur te nivelet më të ulëta. Do të ishte ideale që vendimet të merreshin nga
njerëzit të prekur drejtpërdrejt nga problemi. Rrethana të tilla krijohen sidomos kur
mjedisi i biznesit ndryshon shpejt, prandaj dhe vendimet duhet të merren shpejt dhe
mirë. Shpesh autoriteti vendimmarrës duhet zbritur te pika e veprimit. Niveli që ka
të bëjë drejtpërdrejt me problemet, por dhe me mundësitë, ka edhe informacionin
më të vlefshëm, për të vepruar në kohë, por edhe për të parashikuar më mirë
pasojat e vendimeve. Prandaj mjaft menaxherë lejojnë edhe një farë delegimi “të
heshtur”, i cili shprehet me një shkallë të caktuar lirshmërie dhe informaliteti. Për
hir të mbarëvajtjes, njerëzit vetëveprojnë, duke shkëmbyer informacion dhe duke
bashkëpunuar me linjat e tyre të komunikimit dhe jo të zinxhirit formal të urdhrave,
që imponon struktura e organizimit formal.
♦ Diskutim
a) Cili është shkaku i krijimit të strukturave informale?

b) Si dhe çfarë mund të përfitojnë punonjësit që operojnë në nivelet e ulëta të strukturës
formale?
c) Po menaxherët e niveleve më të larta, si dhe çfarë mund të përfitojnë prej tyre?

organizim strukturor autoritet hierarki
strukturë vertikale delegim decentralizim
hapësirë kontrolli
1. Cili është ndryshimi ndërmjet ushtrimit të autoritetit nga ai i delegimit?

2. Cili është autoriteti më i lartë në një biznes?
3. Në cilat raste mund t’u delegohet autoritet punëtorëve?
98
§ 7. Struktura horizontale e organizimit të biznesit
● Çështje si autoriteti, hapësira e kontrollit, delegimi dhe decentralizimi janë të

rëndësishme, sepse tregojnë lidhjen ndërmjet menaxherëve dhe punonjësve,
në nivele të ndryshme të strukturës vertikale të organizimit të një biznesi. Por,
paralelisht me të, ju duhet të keni marrë me mend edhe një decentralizim horizontal,
që lidhet me ndarjen e punëve në të njëjtin nivel menaxhimi. Ndryshe themi se
biznesi është ndarë në njësi ose departamente. Natyrisht, lind pyetja: Si mund të
bëhet ndarja e punës? Me çfarë kriteri mund të grupohen njerëzit në departamente?
Ndër format e ndarjes në departamente, më të përdorshmet janë sipas funksionit,
produktit, zonës gjeografike dhe konsumatorit.
▪ Në organizimin funksional, një departamentet grupon punonjës që merren me të

njëjtën punë. Kështu, duke vlerësuar më tepër aktivitet kryesore, mund të krijohet
departamenti i marketingut, i financës, i prodhimit të produkteve/shërbimeve, i
personelit e ndonjë tjetër. Menaxherët e këtyre departamenteve përbëjnë nivelin
e lartë të menaxhimit, duke i raportuar drejtpërdrejt administratorit/drejtorit të
përgjithshëm të shumtën e rasteve. Të tilla organizime hasen në nivele të caktuara
të menaxhimit të pothuaj të të gjitha bizneseve, sidomos në shoqëritë e sigurimit,
etj. Në organizimin sipas produktit, të gjitha funksionet që kontribuojnë për të
njëjtin produkt, grupohen nën autoritetin e një menaxheri. Si shembull shërben
firma “Bebabiochem” e skicës biznesore, e ndarë në tre divizione të mëdha sipas
produkteve, përkatësisht kozmetiket, letra e ricikluar dhe kartoni. Secili divizion i
kësaj firme vepron i pavarur nga dy të tjerët, duke u mbështetur nga departamentet
e prodhimit, marketingut, financës, personelit e ndonjë tjetër.
● Le të krahasojmë të dy format e mësipërme të organizimit, me anë të tabelës

vijuese.
Organizimi funksional Organizimi sipas produktit

Një departament qendror blerjesh Çdo divizion ka njësinë e tij të blerjeve
Departament i veçantë për të gjithë Çdo divizion ka ekspertët e vet të
firmën për marketingun, financën etj. marketingut, financës etj.
Një grup i vetëm kërkim-zhvillimit për Çdo divizion ka ekspertët e vet të
të gjitha produktet e firmës kërkim-zhvillimit vetëm për një
produkt
Një grup i vetëm mirëmbajtjeje për të Çdo divizion ka njësinë e vet për
gjitha departamentet e firmës mirëmbajtjen
99
Andrea Xhavara
▪ Organizimi funksional ka avantazhe dhe disavantazhe, siç tregon tabela vijuese:
Avantazhe Disavantazhe
Vendimmarrje e lehtë dhe një Një punonjës merr urdhra nga disa
komunikim i qartë dhe i kuptueshëm menaxherë të ndryshëm
brenda grupit
Specialistët teknikë janë të çliruar nga Përgjegjësia për një performancë të
puna administrative dobët të firmës është kolektive, jo
individuale
Grupimi mundëson blerje më efiçente Menaxherët ngushtojnë horizontin e
të pajisjeve dhe të mallrave tyre, bëhen specialistë, por jo vizionarë
Performanca rritet, sepse punonjësit e Ndërmjet grupeve me funksione të
të njëjtit grup mund të specializohen ndryshme mund të lindin konflikte
më lehtë
Monitorimi i ndryshimeve të mjedisit Diferencimi i grupeve sipas funksionit
të jashtëm arrihet më lehtë nga secili vështirëson integrimin në një të tërë
grup
▪ Organizimi sipas produktit ka avantazhe dhe disavantazhe, siç tregon tabela

vijuese:
Avantazhe Disavantazhe
Informacionet për një produkt të Funksionet e përsëritura nga çdo divizion
vetëm menaxhohen më lehtë mund të rrisin ndjeshëm kostot
Përkushtimi vetëm ndaj një linje Vështirësi koordinimi e divizioneve të
produkti siguron njohje më të thellë përqendruara te produkti i vet
Detyrat, përgjegjësitë dhe raportimi Vendimmarrja e decentralizuar
janë krejtësisht të qarta vështirëson kontrollin nga niveli i lartë i
menaxhimit
Burimet e plota i bëjnë menaxherët Menaxherët më tepër vizionarë, por jo të
më të pavarur dhe të përgjegjshëm thellë në ekspertizë
Performanca e divizioneve të Vështirësi në koordinimin e individëve
ndryshme mund të krahasohet me të ndryshëm që operojnë njëherësh
anë të fitimit
♦ Krahasoni performancën e marketingut për një firmë me tre produkte në rastet kur:
a) firma ka një organizim funksional,
b) firma ka një organizim sipas produktit.
100
● Një nga disavantazhet e organizimit funksional, më i ndjeshmi në performancën e

një biznesi, është prishja e unitetit të urdhrave. Kjo ndodh, sepse çdo punëtor merr
urdhra nga menaxherë të ndryshëm, çdonjëri prej të cilëve është ekspert në fushën
e tij. Meqë kjo rrethanë shkakton mjaft konfuzion, bizneset preferojnë strukturën
lineare, sipas së cilës çdo person ka vetëm një “boss”. Lëvizja, nga maja e hierarkisë
deri në fund, bëhet pa kryqëzime: çdo vartës është eprori i një vartësi të një niveli
më të poshtëm, pra çdo menaxher ka kontroll të drejtpërdrejtë mbi vartësit e tij.
Më tej, çdo menaxher ka autoritet të plotë mbi veprimtarinë e tij, pa e ndarë atë me
menaxherët e tjerë. Kjo strukturë, me autoritete dhe përgjegjësi të qarta, siguron
vendime të shpejta dhe efiçente. Nga ana tjetër, struktura lineare kërkon menaxherë
të shumanshëm dhe të aftë për të përballuar një vëllim të madh pune. Duke qenë
përgjegjës për çdo aspekt të veprimtarisë së njësisë së tyre, të gjitha problemet apo
vendimet shkojnë fill vetëm tek ata.
♦ Shefi i divizionit të prodhimit (SHDP) të kartonit i firmës “Bebabiochem” komunikon

me menaxherin e marketingut (MM), të financës (MF) dhe me 2 menaxherët e prodhimit
(MP). Për të zvogëluar kostot, MM dhe MF komunikojnë drejtpërdrejt me punonjësit e tyre.
Numri i të punësuarve në këtë divizion është 40, ndërsa hapësira e kontrollit për punonjësit
e prodhimit është 15 me 1.
a) Sa është numri i punonjësve në departamentin e prodhimit?
b) Sa është numri i punonjësve në dy departamentet e tjera? Ndajini ata sipas vizionit
tuaj.
c) Vizatoni skicën e strukturës organizative të kësaj firme. Për lehtësi në vizatimin e
skicës, punonjësit të paraqiten me një kuadrat, ku të shënohet numri i tyre. Çfarë
ndryshimi apo shtese mund t’i bëhej këtij strukturimi?
● Strukturimi i një niveli të organizimit sipas linjave territoriale do të ishte një

ndarje e tij në divizione të mëdha gjeografike. Të tilla ndarje kanë shoqëri të mëdha
që janë shtrirë në të gjithë vendin tonë, si: bankat, shoqëritë e sigurimeve, Digitalb,
kompanitë celulare e mjaft të tjera, por edhe në vendet fqinje.
Strukturimi i biznesit në departamente sipas konsumatorit është një organizim me
bazë nevojat e konsumatorit. Kjo ndarje është tipike për bankat, të cilat ndahen në
departamente të kredisë, të arkës dhe të shërbimeve, pikërisht sipas kërkesave të
klientëve të tyre. Njëlloj me ta, edhe supermarketet e firmave të njohura i ndajnë
veshjet në pavijone të veçanta, si: për fëmijë, për meshkuj dhe për femra.
Së fundmi, vetë departamentet cilësohen si linje ose personeli. Departamentet e
linjës kanë përgjegjësinë për veprimtaritë kryesore të biznesit. Ato merren me
furnizimin me lëndët e para, dizenjimin, krijimin e produkteve, paketimin, marketingun
dhe shpërndarjen apo shitjen e tyre. Menaxherët e këtyre departamenteve kanë
shumë autoritet dhe fuqi, por dhe janë përgjegjës për rezultatet e vendimeve të
tyre, të cilat shprehen me produktet e nxjerra. Departamentet e personelit ofrojnë
aftësi të specializuara dhe profesionale. Të tilla do të ishin departamenti: i kërkim-
zhvillimit, i çështjeve ligjore, i IT-së, i marrëdhënieve publike dhe i burimeve njerëzor.
Krahas monitorim-kontrollit, ato mbështesin me ekspertizë departamentet e linjës.
101
Andrea Xhavara
Shkurt, specialistët e këtyre departamenteve mbështesin menaxherët e linjës. Këta
të fundit mund t’ua kushtojnë energjitë dhe kohën e tyre krijimit të produkteve dhe
shërbimeve, pa u shqetësuar për çështjet tepër të specializuara.
Sigurisht, mund t’ju lindë pyetja: A i përdorin bizneset tona tërë këto forma
organizimi dhe si i përdorin? Në të vërtetë, ballafaqimi me firmat e huaja në import
dhe eksport, përfshirja gjithnjë e më tepër e Shqipërisë në ekonominë globale,
por edhe sfida aktuale e integrimit europian e kanë drejtuar biznesin shqiptar
drejt kombinimit me efektivitet të strukturave të ndryshme të organizimit, të cilat
kërkohen edhe për marrjen e certifikatës ISO 9001.
♦ Në një biznes prodhues detergjentësh me 38 të punësuar, niveli i lartë i menaxhimit

ushtrohet nga administratori (AP) dhe tre menaxherët, përkatësisht të departamenteve
të prodhimit (MP), të marketingut (MM) dhe të financës (MF). MP komunikon me dy
menaxherë të tjerë, që komunikojnë drejtpërdrejt me punonjësit, me hapësirë kontrolli 10 me
1. Ndërkohë, MM dhe MF komunikojnë me nga një menaxher vartës, të cilët komunikojnë
drejtpërdrejt me vartësit e tyre, me hapësirë kontrolli 5 me 1. Pranojmë se kjo firmë është e
organizuar sipas një strukture lineare.
a) Sa është numri i të punësuarve që punojnë në secilin departament?
b) Të vizatohet struktura skematike e organizimit të këtij biznesi. Për lehtësi, punëtorët të
paraqiten vetëm me një kuadrat, ku shënohet numri i tyre.
Ju mund të thoni se këto çështje i takojnë bizneseve të mëdha. Në të vërtetë edhe

biznesi i juaj i vogël ndjek të njëjtat hapa dhe çështje. Ndryshimi qëndron vetëm te
numrat!

strukturë horizontale organizim sipas produktit strukturë lineare
departament organizim gjeografik departament linje
organizim funksional organizim sipas konsumatorit departament personeli
1. Cilat janë format më të përdorshme për krijimin e departamenteve?

2. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe të organizimit funksional.
3. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe të organizimit sipas produktit.
4. Nga dallohen departamentet e linjës nga ato të personelit?
102
1. Me anë të një biznes ju synoni disa 5. Cikli i jetës së një biznesi lidhet me katër
objektiva personalë, si pavarësia, afirmimi, fazat e ndryshme të zhvillimit të tij, të
respekti, paraja, pushteti. Biznesi juaj është i emërtuara, hyrja, rritja, pjekuria dhe rënia.
hapur ndaj ndikimit të mjedisit të jashtëm, i
përbërë nga dy pjesë, mjedisi i konkurrencës ▪ Hyrja në treg ka pak shitje dhe humbje
dhe makromjedisi. fillestare. Gjatë rritjes, shitjet dhe fitimet
rriten. Pjekuria ka maksimumin e shitjeve,
Mjedisi i konkurrencës, më i afërt dhe më i ndërsa rënia shoqërohet me shitje minimale
përditshëm se makromjedisi, shfaqet me dhe humbje. Në secilën fazë biznesi ndjek
rivalitetin e konkurrentëve, rreziqet nga një strategji të dallueshme nga fazat e tjera.
bizneset e reja apo zëvendësuese, si dhe me
fuqinë e furnitorëve apo të konsumatorëve. 6. Struktura vertikale lidhet me çështje, si
raportimi, autoriteti dhe përgjegjësia.
Që biznesi juaj të mbijetojë dhe të jetë fitues,
duhet të krijojë avantazh konkurrues, duke ▪ Autoriteti, e drejta për të marrë vendime
u orientuar nga cilësia, kostot konkurruese, dhe për t’u thënë të tjerëve çfarë të bëjnë,
novacioni dhe shpejtësia. qëndron te pozicioni dhe jo te njeriu. Në një
2. Faktorët që formojnë makromjedisin, pjesa shoqëri aksionare autoriteti më i lartë është
e mjedisit të jashtëm, me natyrë politiko- Asambleja. Struktura e autoritetit, hierarkia,
ligjore, ekonomike, shoqërore, demografike dhe i ngjan një piramide me disa shtresa deri
teknologjike. Ata veprojnë në afate më të te punëtori më i thjeshtë. Menaxherët
gjata dhe nuk ndryshojnë përditë si faktorët përdorin shpesh delegimin, dorëzimin e
e mjedisit konkurrues, por ndikojnë mbi autoritetit dhe të përgjegjësisë te një vartës
zhvillimin e biznesit tuaj, në përgjithësi. që e decentralizon vendimmarrjen, duke e
Mbi makromjedisin mund të ndikohet me zbritur te nivelet më të ulëta.
anë të shoqatave. 7. Struktura horizontale lidhet me ndarjen
3. Menaxhimi me sukses i një biznesi synon e punëve në të njëjtin nivel menaxhimi,
njëherësh efektivitetin dhe efiçencën. në njësi ose departamente, sipas funksionit,
produktit, zonës gjeografike dhe konsumatorit.
Parimet e menaxhimit janë planifikimi, Në organizimin funksional grupohen
organizimi, udhëheqja dhe kontrolli! punonjës që merren me të njëjtën punë, si:
departamenti i marketingut, i financës, i
4. Menaxheri i një biznesi duhet të zotërojë
prodhimit të produkteve apo shërbimeve,
aftësi teknike, komunikimi dhe konceptuale.
i personelit etj. Në organizimin sipas
Ai mund të jetë menaxher operativ, i mesëm produktit, kontribuesit grupohen nën
ose i lartë apo dhe drejtor i përgjithshëm. autoritetin e një menaxheri. Departamentet
Menaxhimi i biznesit lidhet me burimet, mund të jenë linje ose personeli.
transformimin dhe produktet e përfunduara.
Masë e cilësisë së menaxhimit të sotëm
është standardi ndërkombëtar.
103
Andrea Xhavara
Simulimi i ndërtimit të strukturës organizative
të një biznesi të vogël të profilit profesional
I. Studim rasti
Firma “Tota shpk” është një biznes i vogël, por në rritje. Administratori i saj, zoti
Tota, është një inxhinier mekanik mjaft i pasionuar pas profesionit të tij. Ai e ka filluar
biznesin vetëm, duke punuar dyer e kangjella metalike. Për më se 12 vjet ka arritur
të blejë një sërë makinerish metalprerëse, duke rritur edhe numrin e punonjësve
deri në 13. Llojet e punimeve, si etazherë, dollapë dhe mbulesa me kapriata metalike
për bizneset e mëdha, kanë ardhur duke u shtuar. Firma prodhon vetëm me porosi,
skicat dhe llogaritjet e të cilave ai i bën vetë, ndonëse ka dy punëtorë të rinj që janë
diplomuar në shkollën mekanike të qytetit. Një financier mban llogaritë e firmës,
ndërsa magazinieri mban edhe arkën. Por, zoti Tota është i shqetësuar se ofiçina
e tij punon vetëm me më pak se gjysmën e kapacitetit. Ndërkohë merr vesh se një
firmë tregtare sjell nga Italia etazherë dhe dollapë metalikë shumë të shtrenjtë, por
me cilësi të afërt me produktet e tij. “Si është e mundur që këta klientë nuk e njohin
firmën time?”, - mendon zoti Tota. Diçka duhet bërë, por atij nuk i tepron kohë,
sepse është i zënë gjithë ditën me skicat dhe ndjekjen e cilësisë së çdo procesi të
prodhimit të produkteve.
Pyetje
1. A ka firma Tota një strukturë të qartë organizimi?
2. A merret ndokush me gjetjen e klientëve, me shitjet dhe promovimin?
3. Pse zoti Tota i bën vetë skicat, llogaritjet dhe kontrollin e cilësisë?
4. A e përdor zoti Tota delegimin?
Nëse do t’ju kërkohej konsulencë nga zoti Tota, çfarë do t’i sugjeronit në lidhje me
pyetjet e shtruara:
a) Në sa departamente mund të ndahej puna e ofiçinës dhe cilat duhet të ishin
ato?
b) Me çfarë pune do të merrej secili departament?
104
c) A mund të organizohej puna në një mënyrë tjetër me të njëjtin numër

punëtorësh?
d) Me çfarë do të merrej zoti Tota pas këtij riorganizimi?
Vizatoni skemën e strukturës pas riorganizimit të sugjeruar, nëse 5 punëtorë do

të merren me prodhimin, 2 punëtorë me skicimin dhe shitje-promovimin, një me
magazinën dhe inventarët, ndërsa një tjetër me mbajtjen e llogarive. Sa menaxherë
do të kishte firma “Tota shpk” pas riorganizimit dhe me se do të merrej secili?
II. Zgjidhni, për profilin tuaj, një nga llojet e bizneseve të sugjeruara nga Tema 3
apo të idesë suaj me formë ligjore shpk. Caktoni:
a) Departamentet e nivelit të lartë (e lirë). Mos harroni administratorin!
b) Numrin e punëtorëve të secilit departament (hapësira e kontrollit, e lirë);
c) Detyrat e secilit punonjës dhe menaxher;
d) Skemën e organizimit strukturor të atij biznesi.
105
Andrea Xhavara
Simulimi i organizimit të punës së një firme
prodhimi/shërbimi të profilit profesional
I. Studim rasti
Rrobaqepësia “Dream” prodhon dhjetë lloje veshjesh për femra, me linja të veçanta
me nga 18 punëtorë për secilën linjë. Firma punon nën regjimin e përpunimit aktiv të
lëndës së parë nga Gjermania. Modelet vijnë të gatshme nga firma e huaj porositëse,
priten në fabrikën shqiptare, punohen dhe rieksportohen. Firma është ndarë në
departamente sipas produktit, ndërsa për të gjithë fabrikën janë të përbashkëta
departamentet e marketing-shitjes, financës dhe personelit.
Pyetje
1. Sa punonjës merren drejtpërdrejt me prodhimin? Me çfarë pune duhet të

merren ata? Sa kontrollorë cilësie duhet të ketë departamenti i prodhimit?
2. Me çfarë duhet të merret departamenti i marketing-shitjeve? Sa punëtorë
të thjeshtë mund të ketë ai dhe me çfarë duhet të merren ata?
3. Me çfarë duhet të merret departamenti i financës? Sa punëtorë të thjeshtë
mund të ketë ai dhe me çfarë duhet të merren ata?
4. Me çfarë duhet të merret departamenti i personelit? Sa punëtorë të thjeshtë
mund të ketë ai dhe me çfarë duhet të merren ata?
5. Sa është numri i përafërt i njerëzve që punojnë në fabrikën “Dream”?
6. A mund ta vizatoni organizimin strukturor të kësaj fabrike? (Punonjësit e
çdo departamenti të tregohen vetëm me një kuti, ku të shënohet numri i
tyre.)
7. Nëse “Dream” do të blinte vetë lëndën e parë dhe do të shiste produktet e
markës së saj brenda dhe jashtë vendit:
a) Çfarë ndryshimi duhej bërë në departamentin e marketingut?
b) A do t’ia vlente hapja e një salle ekspozimi (show-room) në disa qytete
të mëdha të vendit?
c) Çfarë mbështetjeje mund t’i jepte një uebsajt shitjeve jashtë vendit?
106
II. Zgjidhni, për profilin tuaj, një nga llojet e bizneseve të sugjeruara nga Tema 3 apo
të idesë suaj me formë ligjore shpk. Caktoni:
a) Departamentet e nivelit të lartë (e lirë). Mos harroni administratorin!
b) Numrin e punëtorëve të secilit departament (hapësira e kontrollit, e lirë);
c) Detyrat e secilit punonjës dhe menaxher;
d) Skemën e organizimit strukturor të atij biznesi.
107
Andrea Xhavara
● Test
Provoni aftësitë tuaja në zbatimin e koncepteve dhe njohurive të kësaj teme
♦ Plotësoni karakteristikat e lëvrimit të një produkti të profilit tuaj (paketimi, kthimi

mbrapsht, oferta të reja, çmim), që do t’i krijonin atij një avantazh konkurrues të
plotë:
♦ a) Plotësoni karakteristikat e një mjedisi aspak tërheqëse për biznesin tuaj:
□ rritje _______ e sektorit □ _______ konkurrentë □ produkte të _______
□ ______ biznese të krijuara rishtas □ ______ furnitorë □ ______ konsumatorë
♦ Komentoni thënien “Sipërmarrësi është një person që paguan një çmim të caktuar
për një produkt për ta shitur me një çmim të pasigurt, duke pranuar edhe rrezikun”.
♦ Cilin nga faktorët do të rinovonit, për të arritur te një produkt ushqimor i ri:
a) shijen, b) paketimin, c) performancën, d) komunikimin me blerësit?
♦ Një restorant arrin objektivin e tij ditor, duke shitur produkte me vlerë 40 000 lekë.
Si do ta konsideronit menaxhimin e tij sipas efektivitetit dhe efiçencës, në rast se shpenzimet
ditore në lekë do të ishin: a) 30 000? b) 60 000? c) 40 000?
♦ A duhet që një biznes të mos ketë si synim vetëm fitimin? A mundet?
♦ Tregoni sistemin e veprimeve (burimet, transformimi, produkti) për shkollën tuaj.
♦ Cilës fazë të ciklit të jetës së një biznesi i takojnë më tepër strategjitë e mëposhtme?
Strategjia mbizotëruese Faza
Bëj marketing agresiv.
Praktikoj çmime të ulëta.
Hartoj planin e marketingut.
Lejoj që shpenzimet të jenë më të mëdha se të ardhurat.
Zëvendësoj disa produkte me të tjera, shtoj shërbimet për produktet.
Bëj shpenzime të vogla për rinovimin e produkteve.
Nuk fus më teknologji të reja.
♦ Vizatoni dhe shpjegoni skemën e organizimit strukturor të shkollës suaj. A ka vend për
ndonjë përmirësim të saj?
♦ Asambleja e një shoqërie, në kushtet e një konkurrence të fortë, ka zgjedhur strategjinë

e çmimeve të ulëta, për të reduktuar në minimum kostot. Për të ushtruar një kontroll të
rreptë, hapësira e kontrollit është caktuar 3 vartës - 1 epror. Sa të punësuar do të kishte
ky biznes, nëse struktura e organizimit të tij do të kishte dy nivele menaxhimi mbi punëtorët
e thjeshtë? Vizatoni skemën e organizimit strukturor të këtij biznesi.
108
Tema
TREGU DHE SJELLJA
KONSUMATORE
Çështjet
§ 1. Nocione bazë të tregut
§ 2. Llojet e tregut
§ 3. Segmentimi i tregut
§ 4. Sjellja konsumatore
§ 5. Procesi i blerjes
§ 6. Punë praktike. Kërkimi i tregjeve
të synuara
§ 7. Punë praktike. Ju, si konsumator
● Test Harrova të blej syze ...
Objektivat
 Të përshkruani natyrën e tregut dhe ekuilibrin e tij.
 Të dalloni llojet e tregjeve sipas produkteve dhe konkurrencës.
 Të renditni kriteret për segmentimin e tregut, për të gjetur tregjet e synuara.
 Të përshkruani faktorët ndikues mbi sjelljen konsumatorë.
 Të shpjegoni dhe të zbërtheni hapat e blerjes së një produkti.
 Të bëni ndarjen e tregut e të identifikoni tregje të synuara sipas profesionit tuaj.
 Të simuloni sjelljen e një individi si konsumator gjatë blerjes.
109
Andrea Xhavara
Pranvera P. sapo ka mbaruar studimet 3-vjeçare për menaxhim biznesi, në

universitetin “Aleksandër Moisiu”, Durrës. Ka në plan studimet për master, por tani
dëshiron të realizojë një ëndërr të saj, të nisur vitin e fundit në degën konfeksione të
shkollës profesionale “H. Cela”, Durrës.Tani ajo e kupton mirë se ëndrra e saj, krijimi
i markës “Made in Albania” për konfeksionet, është tepër e madhe për kushtet reale
si dhe aftësitë e saj. Kudo nëpër butikë sheh veshje importi nga të gjitha markat
e njohura (një pjesë e mirë, thjesht imitime), ndërsa fasonistët punojnë pothuajse
vetëm për eksport. Megjithatë, ajo e ndjen se diçka mund të bëjë. Në mendje i është
ngulitur sidomos thënia e një eksperti biznesi: “Gjej një treg nishë (qoshe tregu) dhe
eksploroje atë.” Pra, e gjithë puna qëndron te gjetja e një grupi të synuar brenda
një segmenti tregu dhe krijimi më pas i një “qosheje” të veçantë, ku të kënaqen të
dyja palët, konsumatorët dhe biznesi i saj. Ideja “e shkëlqyer” i vjen nga një studim,
që konstaton se 20 deri në 25 për qind e grave janë mbi peshë. Ky grup duhet
synuar, sepse paraqet sigurisht një treg nishë me plot konsumatorë, që kërkojnë
veshje të përmasave të mëdha. E ndërsa butikët reklamojnë vetëm veshje për të
reja elegante dhe trendi, Pranvera nis të mendojë për modele veshjesh që shkojnë
me përmasat XL (extra large), XXL apo dhe XXXL. Më tej, ajo ia shtjellon idenë
e saj menaxherit të rrobaqepësisë ku ka bërë praktikën. Ai, për vite me radhë, ka
krijuar një bazë të dhënash (database) të pasur, me modelet e veshjeve për eksport
në Itali dhe Gjermani. A do ta pranojë ai kontratën me butikun që ka sloganin “Të
jesh vetja jote” të ngritur nga Pranvera? Ndoshta ajo do të ketë edhe mbështetjen e
gruas së menaxherit, e cila është ca obeze! “Sa për suksesin, - mendon Pranvera, -
këmbëngulja dhe njohuritë e mia nuk janë pak”.
110
§ 1. Nocione bazë të tregut
● Me treg do të kuptojmë një vend fizik apo virtual, në të cilin shitësit (“ofruesit”)
e produkteve (mallra apo shërbime) vihen në kontakt me blerësit (“kërkuesit”)
e këtyre produkteve. Gjatë këtij kontakti, shitësit dhe blerësit mund të kënaqin
nevojat e njëri-tjetrit, duke shkëmbyer ndërmjet tyre produkte me parà (kesh, çek ose
elektronike).
Një fastfood, një supermarket, një agjenci turistike, një diskotekë janë tregje të
thjeshta, ndërsa Dow Jones në Nju-Jork apo Piazza Affari në Milano janë shembuj
tregjesh komplekse dhe të organizuara.
● Oferta tregon sasinë e një produkti, të cilën furnitorët duan dhe janë në gjendje
ta shesin në treg, në varësi të çmimit të këtij produkti (në një periudhë të caktuar).
♦ Provoni arsyetimin tuaj: A janë të vërteta (V) apo të rreme (R) pohimet e mëposhtme?
a) Rritja e çmimit të misrit e nxit fermerin të mbjellë më shumë nga toka e tij me misër. ___
b) Rënia e çmimit të mollëve i nxit tregtarët të ofrojnë më pak mollë në treg. ___
Përgjigjet tuaja të sakta duhet të respektojnë ligjin e ofertës:
Duke marrë si konstante gjithçka tjetër, kur çmimi rritet/zvogëlohet, sasia e ofruar
zvogëlohet/rritet.
Shkurt, themi se ndërmjet çmimit dhe sasisë së ofruar ka një marrëdhënie të drejtë.
Sipas këtij ligji, grafiku i ofertës do të jetë një vijë ngjitëse. Në këtë grafik, rasti a)
përputhet me zhvendosjen nga pika E1 në pikën E2, ndërsa rasti b) përputhet me
zhvendosjen e kundërt (fig. 5.1).
Figura 5.1. Grafiku i ofertës Figura 5.2. Grafiku i kërkesës Figura 5.3. Pika e ekuilibrit
Por vetë oferta e tregut përcaktohet nga disa faktorë bazikë, si: 1. çmimi i lëndëve
të para, 2. numri i furnitorëve në treg, 3. përmirësimet teknologjike, 4. ndryshimet e
111
Andrea Xhavara
taksave apo stimujve, 5. çmimet e mallrave të afërta, 6. pritjet e furnitorëve për çmimet
e mallrave në të ardhmen.
a) Një rënie e çmimit të plehrave, rrit çmimin e grurit në treg. ___
b) Futja e kompanisë “Shpresa” uli çmimin e kompjuterave në tregun tonë. ___
c) Një inovacion në prodhimin e motorit sjell uljen e çmimit të makinave të reja. ___
d) Heqja e TVSH-së për universitetet do të sjellë rritjen e çmimeve për studime të larta. ___
e) Rritja e çmimit të mishit të pulës bën që të blihet më shumë mish viçi. ___
f) Zjarret masive në Rusi nxisin tregtarët e shumicës të ofrojnë më shumë grurë tani. ___
Për të ndjekur grafikisht ndryshimet e situatave në treg, që lidhen me ndryshimin
e ofertës në përgjithësi, mund të kontrolloni me anë të zhvendosjes paralele të
grafikut, djathtas-poshtë kur oferta rritet në përgjithësi apo majtas-lart kur oferta
zvogëlohet në përgjithësi. Nga grafiku mund të konstatoni ndryshimet e sasisë në
varësi të çmimit.
● Kërkesa tregon sasinë e një produkti, të cilin konsumatorët duan dhe janë në
gjendje ta blejnë, në varësi të çmimit të këtij produkti (në një periudhë të caktuar).
♦ Provoni arsyetimin tuaj. A janë të vërteta (V) apo të rreme (R) pohimet e mëposhtme?
a) Nëse një berber ngre çmimin për një qethje, klientët e tij do të nisin të pakësohen. ___
b) Nëse një butik ul çmimin e xhinseve, do të vijnë më pak konsumatorë t’i blejnë ato. ___
Përgjigjet tuaja të sakta duhet të respektojnë ligjin e kërkesës:
Duke konsideruar konstante gjithçka tjetër, kur çmimi rritet/zvogëlohet, sasia e
kërkuar zvogëlohet/rritet. Shkurt, themi se ndërmjet çmimit dhe sasisë së kërkuar
ka një marrëdhënie të kundërt.
Sipas këtij ligji, grafiku i kërkesës do të jetë një vijë zbritëse. Në këtë grafik, rasti a)
përputhet me zhvendosjen nga pika E1 në pikën E2, ndërsa rasti b) përputhet me
zhvendosjen e kundërt (fig. 5.2).
Por vetë kërkesa e tregut përcaktohet nga disa faktorë bazë, si: 1. shijet apo preferencat
e konsumatorëve, 2. numri i konsumatorëve në treg, 3. të ardhurat e konsumatorëve,
4. çmimet e mallrave të lidhura, 5. pritjet e konsumatorëve për çmimet e mallrave dhe të
ardhurat vetjake
a) Rritja e popullaritetit për një trup elegant rrit kërkesën për qendra aerobie. ___
b) Zvogëlimi i numrit të çifteve të reja sjell pakësimin e kërkesës për banesa të reja. ___
c) Rritja e pagave rrit kërkesën për mish viçi, por ul atë për rroba të përdorura. ___
d) Ngritja e çmimit të biletave të furgonëve rrit kërkesën për udhëtim me autobus. ___
e) Një rritje e taksës mbi birrën, e njoftuar për 1 janar 2012, nxit tregtarët e shumicës të
blejnë sasi të konsiderueshme birre gjatë vitit 2011.
112
Për të ndjekur grafikisht ndryshimet e situatave në treg, që lidhen me ndryshimin

e kërkesës në përgjithësi, mund të kontrolloni me anë të zhvendosjes paralele të
grafikut, djathtas-lart kur kërkesa rritet në përgjithësi apo majtas-poshtë kur
kërkesa zvogëlohet në përgjithësi. Nga grafiku mund të konstatoni ndryshimet e
sasisë në varësi të çmimit.
● Kontakti i shitësve (ofruesit) me blerësit (kërkuesit) në treg realizon edhe

bashkëveprimin e këtyre dy aktorëve të tij, të cilët kanë synimet e tyre. Shitësit
tentojnë të ofrojnë sasi sa më të mëdha me çmim sa më të lartë, ndërsa kërkuesit
synojnë të blejnë sasi sa më të mëdha me çmim sa më të ulët. Përballja e këtyre
dy prirjeve të kundërta krijon “ngrohje, vlim dhe avullim” të qasjeve nga palët,
pra një bashkëveprim të tyre. Në përfundim të këtij bashkëveprimi ndërmjet të
dy aktorëve, realizohet në treg një “ekuilibër”, i brishtë, gjithnjë në tentim për t’u
prishur nga ofruesit dhe/ose nga kërkuesit.
Grafikisht, ekuilibri në treg pasqyrohet nga pikëprerja E e vijës së ofertës me vijën e
kërkesës. Kjo pikë tregon që, për çmimin e ekuilibrit CE, sasia e produktit të ofruar
në treg dhe sasia e kërkuar janë të barabarta (fig. 5.3).
Po ashtu, në grafik shihet se, për një çmim C1, më të lartë se çmimi i ekuilibrit CE, do
të kishim më tepër sasi produkti të ofruar më të madhe nga ajo e kërkuar (S1O>S1K),
pra do të kishim tepricë të atij produkti në treg (fig 5.4). Kjo bën që shitësit të ulin
çmimin derisa ai të zbresë te çmimi i ekuilibrit. E kundërta, për një çmim C2 më të
ulët se çmimi ekuilibër do të kishim sasi më të vogël produkti të ofruar se ajo që
kërkojnë konsumatorët (S2O < S2K), pra do të kishim mungesë të tij në treg. Në këtë
rast, shitësit do të ngrenë çmimin derisa tregu të kthehet në ekuilibrin e mëparshëm
(fig. 5.5).
Figura 5.4. Teprica në treg Figura 5.5. Mungesa në treg
Shkurt, tregu qeveriset nga “duar të padukshme”! Marrëdhëniet e sasive të tregtuara

me çmimet përkatëse vetërregullohen nga ndërveprimi shitës-blerës.
♦ Në plazhin e Durrësit, gjatë verës, çmimi i ekuilibrit CE të një dhome hoteli për 1
ditë është 6 000 lekë (shihni figurën). Le të jetë NE numri i të gjitha dhomave të zëna
113
Andrea Xhavara
në verë. Ndërkaq, gjatë dimrit, çmimi i ekuilibrit është C1 dhe numri i dhomave të
zëna N1.
a) Çfarë ndodh me ofertën dhe kërkesën gjatë kalimin nga stina e verës në atë
të dimrit?
b) Krahasoni C1 me CE dhe N1 me NE. (Përdorni figurën ndihmëse në vijim.)

treg kërkesë çmim i ekuilibrit
ofertë ligj i kërkesës mungesë në treg
ligj i ofertës ekuilibër i tregut tepricë në treg
1. Çfarë ndryshimi ka ndërmjet ofertës dhe kërkesës në lidhje me varësinë sasi-çmim?

2 Çfarë ndryshimi ka ndërmjet mungesës dhe tepricës në lidhje me sasinë e ofruar dhe atë
të kërkuar?
114
2. Llojet e tregut
● Tregjet mund të klasifikohen sipas disa këndvështrimeve. Duke u nisur nga

dyshja produkt – konsumator i fundmë, tregjet ndahen në tre tipa bazë: biznesor,
konsumator dhe ai i organizatave.
▪ Biznesi juaj do të ishte pjesë e tregut biznesor, po të shisnit produkte, të cilat

përdoren më tej, për t’i rishitur ose për të prodhuar produkte të tjera. Ky treg
etiketohet edhe si biznes–biznes (b-b), ngaqë shitësit dhe blerësit e këtij tregu janë
biznese. Në tregun shqiptar b-b, i formuar nga afro 15 mijë biznese të mesme dhe
të mëdha, përfshihen industritë më të mëdha, si: agrikultura, pyjet dhe peshkimi,
minierat, fabrikat prodhuese, ndërtimi, komunikimi, shërbimet publike, bankat dhe
institucionet financiare, sigurimet, shpërndarësit dhe shërbimet. Kështu, mobilieria
juaj blen në këtë treg produktin sharrë për të prodhuar produkte të tjera, si tryeza,
karrige etj.
▪ Biznesi juaj do të ishte pjesë e tregut konsumator, po të shisnit produkte përdorimi

personal, të cilat blerësit nuk i trajtojnë apo i tregtojnë më tej. Ky treg, i cili në
Shqipëri formohet sot nga afro 100 mijë biznese të vogla, emërtohet edhe si biznes
– konsumator (b-k), duke nënkuptuar që shitësi është një biznes dhe blerësi - një
konsumator i fundmë.
Prandaj, nëse jeni të interesuar për sjelljen dhe kënaqjen e klientëve, duhet të dini për
çfarë qëllimi i blejnë ata produktet tuaja. Kjo përqasje do t’i ndante ato në produkte
biznesi dhe produkte konsumi. Kështu, një shitës i “Megatek”, kur interesoheni për
një sharrë, ju pyet nëse e doni atë për nevoja shtëpiake apo për mobilierinë tuaj.
♦ Cilësoni si produkte biznesi (me “pb”) ose si produkte konsumi (me “pk”):
hekur për rrobaqepësinë ___ mish për restorantin ___ ilaçe për menaxheren ___
hekur për shtëpinë ___ mish për shtëpinë ___ printer për servisin ___
tel hekuri për ndërtim ___ abazhur për spitalin ___ formatim kompjuteri ___
tavolinë për shkolla ___ qepen për farmacinë ___ libra për kioskën ___
▪ Së treti, biznesi juaj mund të ofrojë produkte edhe në tregun e organizatave, të

cilat mund të jenë ose organizata jofitimprurëse (shoqata apo fondacione), ose
institucione publike (të financuara nga buxheti i shtetit apo vendor).
Organizatat jofitimprurëse, si pjesë e shoqërisë civile, kryejnë një veprimtari të
gjerë, në kuadër të projekteve të financuara, përgjithësisht, nga donatorë. Prandaj
edhe ato mund të jenë blerës të biznesit tuaj si për produkte konsumi, ashtu dhe për
produkte biznesore.
115
Andrea Xhavara
♦ Duke hamendësuar se jeni pjesëtarë të një biznesi të profesionit tuaj, diskutoni çfarë
produktesh mund të blinte prej tij një organizatë jofitimprurëse, e përfshirë në një projekt
trevjeçar kushtuar përmirësimit të arsimit dhe formimit profesional. Çfarë do të kërkonte më
tepër kjo organizatë nga biznesi juaj, cilësinë e produkteve, respektimin e afateve, faturimin
e saktë apo ndonjë tjetër?
Ndërkohë institucionet publike, qendrore dhe vendore, si kudo në botë edhe
në Shqipëri, shpenzojnë dhjetëra e dhjetëra miliardë lekë për investime në
infrastrukturën inxhinierike, për mbajtjen e shkollave, spitaleve dhe të institucioneve
të tjera, si dhe realizimin e mjaft projekteve me interes shtetëror apo shoqëror.
♦ Si pjesëtar i një biznesi të interesuar, ju do të sugjeronit, që:

1. Oferta e biznesit tuaj, në tenderin për ndërtimin e një ujësjellësi të anonte:
a) nga një çmim sa më i ulët, b) nga vënia në pah e një cilësie të lartë, c) nga të dyja.
2. Një spital publik do të privatizojë me tender shërbimin e kuzhinës. Oferta e biznesit tuaj
do të anonte:
a) nga një çmim sa më i ulët, b) nga vënia në pah e një cilësie të lartë, c) nga të dyja.
E njëjta situatë për një spital privat.
3. Ju jeni ulur në një tryezë dhe po ndiqni mësimin në klasën tuaj. Tregoni rrugëtimin e
produkteve në klasë, nga importi deri te produkti i fundit, edukimi profesional, duke i
cilësuar ato si produkte biznesore (me “pb”) apo konsumatore (me “pk”).
● Biznesi juaj mund të ofrojë në treg produkte të tipave të ndryshëm, të cilat

konsumatori ose synon t’i blejë shpejt dhe me sforco minimale (produkte
konvencionale), ose do t’i shqyrtojë me ngè para se t’i blejë (produkte shopingu),
ose i kërkon edhe duke udhëtuar, sepse i çmon ato posaçërisht (produkte speciale).
♦ Duke hamendësuar se jeni pjesëtarë të një biznesi të profesionit tuaj, ndani produktet e
ofruara prej tij në tre tipat e sipërcituar, duke formuluar nga një frazë të goditur për blerësin
në secilin rast.
● Biznesi juaj mund të ofrojë produkte për blerës më të mëdhenj, si: biznese të tjera,
organizata joqeveritare apo dhe institucione shtetërore. Në këtë rast, produktet e
ofruara nga biznesi juaj do të ishin:
– produkte kapitale, si: makineri, pajisje dhe orendi, ndërtesa, zyra, automjete etj.
(aktive të qëndrueshme), të cilat mundësojnë zhvillimin për një kohë të gjatë
të atyre bizneseve dhe krijimin e produkteve të tyre pa u bërë pjesë e asnjë
produkti;
– produkte prodhimi, si: lëndë të para, produkte gjysmë të gatshme apo përbërës
të gatshëm, që do të bëhen pjesë produktesh;
– produkte operative, si: furnizimet për mirëmbajtje, riparim e kancelari, ndriçues,
programe, mjete promovimi etj., që përdoren pa u bërë pjesë e asnjë produkti
për shitje.
♦ Duke hamendësuar se jeni pjesëtarë të një biznesi të profesionit tuaj, ndani produktet
e blera prej tij në tre tipat e sapopërmendur (ndërtesat, makineritë dhe pajisjet, lëndët e
116
para, mallrat për përpunim, pjesët e këmbimit, mirëmbajtja dhe riparimi, ndriçues, pajisje
kancelarie, mbajtje llogarie, promovim etj.). Për çfarë do të ngulnit këmbë më tepër, për
secilin nga këta tipa produktesh, për çmimin apo për cilësinë?
● Tregu sipas konkurrencës. Si pjesëtar i një biznesi, sigurisht, do të interesoheshit

të dinit sa konkurrentë të tjerë ofrojnë produktin tuaj, ku e ofrojnë dhe me çfarë
çmimi.
Nëse keni zgjedhur një zonë ku biznesi juaj ndodhet i vetëm, ju pothuaj veproni
në një situatë tregu monopol. Në këtë rast, çmimi i produktit do të caktohej vetëm
nga ju, ndërsa klientët apo konsumatorët do të detyroheshin të paguanin atë çmim.
Përndryshe, ata duhet të vendosnin të shkonin te biznese të tjera, në një zonë më të
largët apo të blinin një produkt tjetër zëvendësues.
♦ 1. Diskutoni mbi sugjerimin: “Nisni një biznes të ri, vetëm nëse mund të ofroni një
produkt të ri”.
2. A mendoni se futja e disa operatorëve të tjerë, krahas CEZ, në shpërndarjen
e energjisë elektrike do të ndikonte në çmimin dhe në cilësinë e furnizimit me
energji elektrike në Shqipëri?
● Mundet që biznesi ku punoni ofron produkte të njëjta, bashkë me pak biznese të

tjera. Në këtë treg oligopol, si grup biznesesh, mund të mbani çmimet nën kontroll,
në vend që t’i shpallni “luftë” njëri-tjetrit. Përsëri janë blerësit që do të vepronin si
në rastin e monopolit.
♦ Cilin nga dy variantet e ligjit shqiptar mbi konkurrencën do të votonit si konsumator?

Varianti i mëparshëm: Ndalohet që një biznes të zotërojë më tepër se 40% të tregut.
Varianti i ri: Lejohet që një biznes të mbizotërojë në treg, me kusht që të mos e
përdorë atë pozitë duke imponuar çmimet.
● Së fundmi, shumë biznese të tjera ofrojnë produkte të njëjta ose të afërta me ato
të biznesit tuaj. Biznesi juaj po vepron në kushtet e konkurrencës së plotë. Nëse ju
ngrini çmimet, blerësit e kanë të lehtë të shkojnë të blejnë te konkurrenti juaj më i
afërt. Ju do të humbnit klientë dhe fitimet do t’ju zvogëloheshin.
Në fakt, konkurrenca e plotë në treg bën që çmimet të vendosen nga tregu, nga
oferta dhe kërkesa. Ju mund dhe duhet të përshtatni çmimet tuaja në përputhje me
ndryshimet e këtyre dy faktorëve.
♦ 1. Ju, si pjesëtar i një biznesi, preferoni t’i shisni produktet tuaja me çmim sa më të
lartë, ndërsa si konsumator t’i blini ato me çmim sa më të ulët. Nga do të anonte
interesi juaj si individ? A varet ky interes nga sa shpesh ju blini produkte të
caktuara, por dhe se kush i ka prodhuar ato?
2. A do të pranonit të jeni pjesëtar i një biznesi të profesionit tuaj në kushtet e një
konkurrence të plotë? Çfarë do të bënit për të siguruar njëfarë pozicioni të veçantë
edhe në këtë lloj tregu?
117
Andrea Xhavara

treg biznesor produkt konvencional produkt operativ
treg konsumator produkt shopingu monopol
treg i organizatave produkt special oligopol
produkt biznesor produkt kapitali konkurrencë e plotë
produkt konsumi produkt prodhimi
1. Çfarë ndryshimi ka ndërmjet produktit biznesor nga ai i konsumit?

2. Çfarë ndryshimi ka ndërmjet produktit konvencional dhe atij të shopingut?
3. Çfarë ndryshimi ka ndërmjet tregut monopol dhe tregut të konkurrencës së plotë?
118
§ 3. Segmentimi i tregut
● Ju, menaxher apo i punësuar, e keni kuptuar që biznesi juaj duhet të jetë i orientuar
nga klientët (biznese apo konsumatorë), blerës të produkteve tuaja. Meqë ata janë
burimi i të ardhurave për biznesin tuaj, ju duhet të jeni mësuar, tashmë, t’i shihni
ata jo thjesht si një masë e tërë, por t’i ndani në grupe të dallueshme nga njëri-tjetri,
të cilët, brenda tyre, përbëhen nga klientë me karakteristika të ngjashme. Kjo ndarje
më e detajuar e klientëve të biznesit tuaj quhet ndryshe segmentim i tregut.
▪ Nëse do të hetonit cilët janë në të vërtetë klientët tuaj, atëherë ju do të kishit

realizuar një segmentim demografik të tregut tuaj.
♦ Përfytyrojeni veten si pjesëtar i një biznesi të profesionit tuaj. Përpiquni t’u përgjigjeni
pyetjeve mbi karakteristikat njerëzore dhe shoqërore të klientëve tuaj:
Sa është numri total i klientëve në tregun ku

biznesi juaj ofron produktet e tij?
Sa është numri i klientëve të këtij tregu, të cilët
mund të blejnë produktet e biznesit tuaj?
Si është shpërndarja e klientëve të biznesit tuaj
sipas moshës? Cilën moshë hasni më shpesh?
Si ndahen klientët e biznesit tuaj sipas seksit?
Femrat apo meshkujt blejnë më shpesh?
Cila është shpërndarja e klientëve të biznesit
tuaj sipas gjendjes së tyre martesore?
tuaj sipas arsimimit të tyre?
Si ndahen klientët e biznesit tuaj sipas të
ardhurave? Cilës shtresë u shisni më shpesh?
tuaj sipas punësimit ose jo?
Sa prej këtyre pyetjeve mund t’u përgjigjeni? Në cilat burime informacioni do të kërkonit
për të gjetur përgjigjen e pyetjeve të tjera?
▪ Nëse arrini t’i dalloni klientët tuaj sipas vendit apo zonës ku ata jetojnë, ju keni në
dorë një segmentim gjeografik të tregut tuaj.
119
Andrea Xhavara
♦ Në rolin e pjesëtarit të një biznesi të profesionit tuaj, përpiquni t’u përgjigjeni pyetjeve
mbi vendndodhjen e klientëve tuaj:
Sa për qind e klientëve ndodhen në zonën rreth vendndodhjes së biznesit tuaj?

A është vendi ku ju shisni lehtësisht i arritshëm nga klientët tuaj?
Si bëni që produktet tuaja të mbërrijnë te klientët tuaj të largët?
A ka ndonjë ndikim klima apo sezoni në gamën e produkteve të biznesit tuaj?
Mos ka mjaft konkurrentë rrotull biznesit tuaj që ju ulin shitjet?
▪ Ju mund të keni vënë re se një pjesë e klientëve i blejnë produktet e biznesit tuaj
për shkak të formimit personal të tyre, mënyrës së jetesës apo dhe për hir të gjërave
që ata i konsiderojnë si vlera. Nëse arrini të shquani grupe të tilla ndër klientët tuaj,
ju do të kishit bërë një segmentim psikografik të tregut tuaj.
♦ Vlerësoni me notë nga 1 deri në 7 (më e larta) dobinë e pyetjeve të mëposhtme, në ndihmë
të segmentimit psikografik të tregut të një biznesi të profesionit tuaj:
Pyetja për klientët Nota

Me çfarë pune merren dhe çfarë veprimtarie kryejnë jashtë saj?
Cila është mënyra e tyre e jetesës: mbijetesa, normalja apo luksi?
Cilat janë bindjet e tyre rreth familjes, fesë, politikës?
Cilat motive i shtyjnë të shpenzojnë më tepër?
Cili është tipi i personalitetit dhe çfarë vlerash personale kanë ata?
Sa shpejt i pranojnë produktet e reja?
Si është qëndrimi i tyre ndaj biznesit: shumë, pak apo aspak vlerësues?
Figura 5.6. Segmentimi i tregut

120
▪ Ju, si konsumatorë, blini mjaft produkte për hir të përfitimeve që keni prej tyre.
Kështu, çamçakëzi ju mban frymën me aromë të mirë, celulari ju mban në kontakt
me miqtë në distancë, atletet janë komode në të ecur, me ushqimet e pasura me
vitamina ju siguroni një trup të shëndetshëm, një gazetë e caktuar është e paanshme
etj. Nëse keni përcaktuar cilët klientë i blejnë produktet tuaja për shkak të përfitimeve
prej tyre, ju keni realizuar një segmentim mbi përfitimet të tregut tuaj.
♦ Shprehni qartë përfitimet e mundshme nga produktet e një biznesi të profesionit tuaj.
Cilësoni grupet demografike, gjeografike dhe psikografike të klientëve që i blejnë produktet e
atij biznesi për hir të përfitimeve të listuara nga ju.
● Kur si pronar-menaxher i një biznesi u flisni klientëve mbi biznesin tuaj apo
hetoni mbi çmimet e konkurrentëve tuaj, ju, me plan ose jo, po bëni thjesht një
studim tregu. Po ta formalizonit këtë proces, do të kishit në dorë një informacion
tepër të vlefshëm mbi produktet dhe klientët tuaj, si dhe pozicionimin e biznesit
tuaj në tregun ku operoni.
♦ Vlerësoni me notë nga 1 deri në 5 (më e larta) rëndësinë e pyetjeve të mëposhtme, në

ndihmë të menaxherit të një biznesi të profesionit tuaj për një studim të tregut të tij:
Pyetja për studimin e tregut Nota

Pse klientët blejnë/nuk blejnë produktet tona?
Si është cilësia e produkteve tona krahasuar me konkurrentët tanë?
A do të blinin klientët më shumë/më pak po të ulnim/ngrinim çmimet?
Cilat produkte të reja apo shërbime mbi ta kërkohen nga klientët tanë?
Cilët janë aktualisht konkurrentët tanë dhe a do të shtohen ata?
● Studimi i tregut kërkon kohë dhe energji. Ai kryhet me vëzhgime, pyetësorë, si

dhe me informacione të mbledhura nga telefonatat, botimet e posaçme, statistikat,
interneti etj.
a) Nëse do të punonit në një servis makinash, i cili merret vetëm me riparim
motorësh, ju do të ishit të hapur për çdo klient, pavarësisht nga vjen, mosha,
seksi apo të ardhurat e tij etj. Pra, servisi juaj ofron një produkt të vetëm për
të gjithë klientët e mundshëm, pa i diferencuar ata.
b) Ju mund të punonit në një rrobaqepësi të specializuar vetëm për prodhimin
e veshjeve për të reja të cilat duan rroba trendi. Mund të themi se kjo
rrobaqepësi është e përqendruar në një segment të vetëm tregu. E njëjta gjë
mund të thuhej për një butik, i dedikuar vetëm shitjes së këtyre veshjeve.
c) Ju mund të bëheni pjesëtar i një zdrukthëtarie të specializuar në prodhimin
vetëm të dyerve me materiale të ndryshme, si: melaminë, lis, rimeso etj.
Klientët tuaj ndahen sipas preferencave për njërin nga këto lloje. Biznesi
juaj ka mundësi t’u drejtohet shumë pjesëve të tregut të dyerve, duke i
trajtuar klientët në mënyrë të diferencuar, sipas gustove të tyre.
♦ Me mbarimin e shkollës së mesme, mund ta përfytyronit veten si pjesëtar të një biznesi të

profesionit tuaj. Cilin nga tre trajtimet e shtjelluara më sipër do të preferonit për atë biznes?
121
Andrea Xhavara
● Le ta zëmë se një menaxher ka vendosur për një trajtim të përqendruar ose të
diferencuar të klientëve. Hapi pasues do të ishte identifikimi i tregjeve të synuara, i
grupeve të klientëve, të cilët mund të pëlqejnë produktet e biznesit të tij. Sigurisht,
menaxheri duhet të ketë analizuar pikat më të forta të biznesit të tij, për të përcaktuar
dhe tërhequr tregjet e synuara. Një rast i veçantë do të ishte gjetja e një tregu “nishë”,
një grup klientësh të gatshëm të paguajnë edhe më tepër, mjaft të kënaqen sa më
mirë nevojat apo dëshirat e tyre. Mendoni për Ferrarin apo Harley Davidson! Ato
nuk janë thjesht makinë apo motor, nuk është luksi që i bën të veçantë, por statusi
me të cilin vishen personat që i zotërojnë këto produkte, stili i jetës që ata bëjnë,
përkatësia ndaj një grupi njerëzish me të cilët ndajnë një sistem vlerash etj.
♦ Cilat do të ishin tregjet e synuara për një servis pajisjesh informatike:

□ studentët, □ institucionet dhe ojf-të, □ bizneset, □ të gjithë pa dallim.
Cilin nga këto tregje do ta zgjidhnit për “nishë”?
● Për një gjë duhet të jeni të sigurt. Nëse jeni sot një biznes i suksesshëm dhe lojtar
i vetëm, shumë shpejt do të shfaqen konkurrentët. Prandaj, shpejt, ju duhet të dini
cilët janë ata dhe çfarë kompetencash kanë.
♦ Identifikoni 3 biznese të profesionit tuaj dhe krahasoni objektivisht produktet e tyre.
Biznesi A Biznesi B Biznesi C

Vendndodhja
Pika më e fortë
Pika më e dobët
Cilësia e produktit
Çmimi
Afati i lëvrimit
Shërbim plus

segmentim i tregut studim tregu trajtim i diferencuar
segmentim demografik segmentim mbi përfitime treg i synuar
segmentim gjeografik trajtim i padiferencuar konkurrent
segmentim psikografik trajtim i një segmenti
1. Cilat janë katër mënyrat e segmentimit të tregut?
2. Çfarë është një studim tregu?
3. Cilat quhen tregje të synuara?
122
§ 4. Sjellja konsumatore
● Nëse doni të jeni të efektshëm, patjetër duhet dini pse i blejnë konsumatorët
produktet tuaja, si sillen ata gjatë blerjes dhe pas saj apo edhe si mund të ndikohen
ata për të blerë. Për shembull, pse një biznesmen ankohet për çmimin e lartë të një
kompjuteri në servisin tuaj dhe më pas blen atë më të shtrenjtin? Përse disa nga
ju do të ndjekin shkollën e lartë, qoftë dhe me pagesë, ndërsa shumë nga ju mezi
presin të fillojnë punë te një biznes apo dhe të hapin një biznes të vetin? Pyetjeve të
tilla mund t’u japësh përgjigje vetëm me një kuptim të qartë të natyrës së sjelljes
konsumatore. Rruga që përshkojnë konsumatorët deri te blerja e një produkti,
sjellja konsumatore e tyre, është një proces i ndërlikuar psikologjik. Mendohet se
konsumatori është tipik dhe ndjek një renditje të caktuar: nga njohja e nevojës për
produktin deri te blerja e tij, madje edhe pas saj.
● Vendimi i fundit i konsumatorëve varet nga një mori motivesh. Për shembull,
klientët që vlerësojnë së tepërmi vlerat ushqimore, porositin gjithnjë fruta deti në
restorantin tuaj; personat që duan të japin imazhin e një mirëqenieje të lartë, sjellin
te servisi juaj makina luksoze, kurse ata që duan të kursejnë i shihni me makina
ekonomike.
Nëse do të kërkonit ndër faktorët me ndikim në vendimet e konsumatorëve tuaj,
ju mund të evidentonit si më kryesorët prej tyre: mjedisin shoqëror, veçoritë
individuale, faktorët rrethanorë, por dhe pasblerjen. Figura 5.7 jep një model të
përgjithshëm të vendimmarrjes së konsumatorit dhe të faktorëve ndikues mbi të.
Mjedisi shoqëror
• Kultura
• Klasa shoqërore
• Familja
• Lidhjet personale
Veçoritë individuale Faktorët rrethanorë

• Personaliteti Procesi • Të papriturat
• Mënyra e jetesës i vendimit konsumator • Stimuj në dyqan
• Motivimi • Prania e të tjerëve
Figura 5.7. Një model i përgjithshëm i ndikimeve mbi vendimmarrjen e konsumatorit
● Ju mund të keni ndjerë se disa faktorë të mjedisit shoqëror, si: kultura, klasa
shoqërore, familja dhe lidhjet personale, janë ndër më ndikuesit mbi vendimet e
konsumatorëve.
123
Andrea Xhavara
▪ Kultura e konsumatorëve, e cila mësohet dhe transmetohet brez pas brezi, lidhet
me vlerat, idetë, qëndrimet, fenë, etninë, por edhe me ndërtesat ku njerëzit jetojnë e
punojnë, produktet dhe markat e preferuara prej tyre e të tilla si këto.
♦ a) Çfarë lloj kompjuteri do t’i ofronit një personi të kulturuar? Po një të riu të
ardhur nga zonat e Veriut, i cili dëshiron të aftësohet sa më shpejt për tregun e
punës në qytetin tuaj?
b) Nga se do të ndryshonin mesazhet e hotelit tuaj buzë detit drejtuar turistëve të
mundshëm, që mund të vinin nga Gjermania dhe Kosova?
▪ Klasat shoqërore përbëhen nga njerëz me vlera, nevoja, mënyra jetese dhe sjellje të
ngjashme. Trajtimi i tyre si konsumatorë do t’i paraqiste ata të ndarë në katër klasa:
e lartë, e mesme, punëtore dhe e ulët.
♦ Tregoni çfarë produktesh mund të ofronte një biznes i profesionit tuaj ndaj konsumatorëve
të secilës klasë.
▪ Familja është faktori më ndikues në sjelljen individuale, vlerat, qëndrimet, pra dhe
në vendimet për blerjet. Fazat e ciklit të jetës së saj krijojnë segmente të ndryshme
tregu, si: fëmijët, të rinjtë, të pjekurit, çiftet e reja, pensionistët.
♦ Tregoni se çfarë produktesh mund të ofronte një biznes i profesionit tuaj ndaj një çifti të
ri të klasës së mesme, i cili ka blerë një apartament vetëm si karabina. Kini parasysh që ata
duan të bëjnë të gjitha rifiniturat (dyer, dritare, shtrime, instalime etj.), si dhe mobilimin e
plotë të apartamentit!
▪ Përveç familjes, konsumatorët ndikohen nga lidhjet personale të tyre, si: shokët
dhe miqtë, bashkëpunëtorët, bashkanëtarët e një organizate apo dhe idhujt e tyre.
Ata kërkojnë informacion dhe sugjerime, veçanërisht kur duan të blejnë një produkt
kompleks, të pranohen nga të tjerët, sidomos nga partneri, apo të imitojnë një idhull
të skenës apo të sportit.
♦ Çfarë do t’i këshillonit një shoku/shoqeje për markën dhe çmimin kur ai/ajo do të blejë:
- një palë pantallona të përditshme ________________________________________
- një CD player _______________________________________________________
- një makinë për punë __________________________________________________
- një orë dore dhuratë për ditëlindjen e shokut _______________________________
- një kompjuter për aplikime të shumta ____________________________________
- një tavolinë studimi __________________________________________________
- një portë për shtëpinë e tij private _______________________________________
● Veçoritë individuale të konsumatorëve, si: personaliteti, mënyra e jetesës apo

motivimi, kanë ndikimin e vet mbi vendimet e tyre për blerjet.
▪ Për menaxherët, personaliteti lidhet me konceptin për veten, perceptimin
e përgjithshëm që një person ka për vetveten. Pra, konsumatorët blejnë ato
124
produkte apo marka që i shkojnë për shtat konceptit për veten që ata kanë
apo edhe rritjes së tij.
▪ Me personalitetin është e lidhur ngushtë edhe mënyra e jetesës, e përfaqësuar
nga aktivitetet, interesat dhe opinionet e një konsumatori, sipas të cilave
mund të bëhet segmentimi i tregut.
▪ Motivimi ndihet sidomos në rastin e nevojave të paplotësuara. Sipas
Maslow, individët rriten personalisht me plotësimin e nevojave të niveleve
të larta, të cilat bëhen të rëndësishme vetëm pasi të kenë plotësuar ato të
niveleve më të ulëta.
♦ Diskutoni në mënyrë kritike!

Sa dakord jeni me tabelën e renditjes së Maslow për nivelet e nevojave konsumatore?
Niveli Tipi i nevojës Produkte të blera

I (baza) Psikologjike Ushqime, ngrohje, strehim
II Siguria Ilaçe, dyer të sigurta, alarme, kualifikim profesional
III Lidhjet njerëzore Kujtime, dhurata, foto
IV Vlerësimi Rroba, mobilie shtëpie a zyre, sende luksi
V Vetaktualizimi Art, libra, dëfrim
● Edhe faktorët rrethanorë kanë ndikim mbi sjelljen konsumatore. Shpesh ata
janë të parakohshëm, si: rastet e papritura, mungesa e kohës, ndryshimi i shpejtë
i planeve. Promovimet dhe publiciteti, provat e hapura të një produkti, muzika e
ulët janë stimuj në dyqan që nxisin blerjet. Ndodh që prania e të tjerëve, sidomos
e miqve, opinioni apo dhe asistenca e mirë e shitësit ndikojnë po ashtu në sjelljen
konsumatore.
Duke përjashtuar blerjet impulsive, ju duhet ta konsideroni sjelljen konsumatore si
logjike. Për ju është më e volitshme ta vlerësoni blerësin të aftë për të dalluar mirë
atributet e produktit tuaj, sepse shpejt a vonë kjo do të ndodhë.
● Bizneset shpenzojnë mjaft parà për informim dhe publicitet, me qëllim që të

ndikojnë mbi konsumatorët. Sot pranohet që këto mesazhe thithen më tepër
nga opinion formuesit për tregun, të cilët mund të përbëjnë edhe deri në 10% të
popullsisë së një vendi. Këta janë tipa të prirë drejt informacionit për tregun nga të
gjitha burimet, që dinë gjithçka dhe ndikojnë mbi këdo që njohin. Ky grup duhet
vlerësuar nga bizneset e mëdha. Mesazhet promovuese kapen shpejt nga tipa
që, me informacionin “gojë më gojë”, shtojnë blerësit. Bizneset e vogla duhen t’i
njohin dhe t’i trajtojnë me përparësi këta opinion formues, sepse ata mund të bëhen
promovues “pa pagesë” të produkteve të tyre.
125
Andrea Xhavara
● Me sjelljen e konsumatorit, por edhe të shitësit, lidhen disa probleme me karakter
etik dhe shoqëror. Sjellja konsumatore jo etike përfshin vjedhjet dhe abuzimet me
politikat e kthimit. Humbjet nga vjedhjet dhe kthimet e paarsyeshme të produkteve
shpesh janë të konsiderueshme. Por nuk është e drejtë që ato të përkthehen të tëra
në kosto, sepse rëndohen me pa të drejtë konsumatorët e ndershëm dhe korrektë.
Ndërkohë sjelljet korrekte të konsumatorëve janë interesimi i tyre për etiketat
apo për lëshimin e faturës fiskale. Po ashtu, një ngjarje shoqërore, si protesta e një
force politike, nuk ka pse të degjenerojë në prishje të dyqaneve apo dhe vjedhje
të tyre. Sjellja e biznesit vlerësohet kryesisht në aspektin e përgjegjësisë dhe atë
etik. Bizneset duhet të garantojnë mbrojtjen e mjedisit, si dhe të ofrojnë produkte
të sigurta për jetën dhe shëndetin e konsumatorëve. Po ashtu, ata nuk duhet të
ofendojnë konsumatorët, drejtpërdrejt apo jodrejtpërdrejt. Kështu shpjegohet edhe
moderimi i publicitetit të disa produkteve, si cigaret e ndonjë tjetër.
♦ a) A është e ligjshme që një biznes të përdorë një opinion formues, për të nxitur frekuentimin
e dyqanit të tij nga sa më shumë konsumatorë? Po etike? b) A është ligjore që gjendja civile
e një rajoni të mos u lëshojë dokumente qytetarëve, të cilët nuk kanë paguar taksat vendore?
Po etike?c) A është etike që, për shkak se CEZ nuk furnizon me energji elektrike një komunë,
banorët e saj të bllokojnë rrugën. Po ligjore?

sjellje konsumatore lidhjet personale të papriturat
mjedis shoqëror personaliteti stimuj në dyqan
kultura mënyra e jetesës prania e të tjerëve
klasa shoqërore motivimi problem etik
familja
1. Cilët janë katër faktorët kryesorë me ndikim në sjelljen konsumatore?

2 Çfarë kuptohet me përgjegjësi shoqërore të biznesit?
126
§ 5. Procesi i blerjes
● Bizneset përpiqen të kuptojnë proceset psikologjike që lidhen me vendimmarrjen

e konsumatorëve për blerjen e produkteve të tyre. Shumë prej tyre e njohin, tashmë,
modelin me pesë faza të sjelljes konsumatore në blerjen e një produkti dhe pas
blerjes së tij, të paraqitur nga figura 5.8.
Njohja Kërkimi dhe Vendimi Blerja Sjellja

e nevojës, vlerësimi për e produktit pas blerjes
e problemit i alternativave blerjen (feedback)
Figura 5.8. Si e merr konsumatori vendimin për blerje
Si shembull mund të marrim një turist të huaj, i cili dëshiron të njohë Shqipërinë. Ai
ka vizituar me shpejtësi disa hotele dhe ka krahasuar akomodimin, menutë, çmimet,
por edhe paketat turistike shoqëruese. Turisti i huaj ka konstatuar se hoteli, ku ju
jeni pjesëtar, mban edhe një libër përshtypjesh, të cilin ai nis ta shfletojë me nge.
Është pikërisht ky libër, i ekspozuar dukshëm, si dhe disa shënime të turistëve të
huaj në të, që ndikojnë në vendimin e tij për të ndenjur 10 ditë në hotelin tuaj.
Për arsye nga më të ndryshmet, fazat mund të kapërcehen apo edhe të këmbehen.
Për shembull, pasi njohim nevojën për të blerë bukë, anashkalojmë përftimin e
informacioneve dhe zgjedhjen ndërmjet alternativave, duke kaluar drejtpërdrejt në
fazën e blerjes së saj te bukëpjekësi i lagjes.
▪ Procesi i blerjes fillon kur një individ kupton nevojat apo njeh problemet e tij.
Ato mund të nxiten nga stimuj të brendshëm, si: uria, etja, çlodhja (kujto tabelën
Maslow), apo të jashtëm, si makina e re e fqinjit apo udhëtimet e tij të fundit në
Borsh.
Menaxherët duhet të zbulojnë cilët janë ata ngacmues që nxisin shfaqjen apo daljen
në sipërfaqe të një nevoje të caktuar, duke mbledhur informacion nga konsumatorë
të shumtë. Më pas, ata mund të zhvillojnë strategji të ndryshme për përftimin e
interesit apo rritjen e motivueshmërisë së tyre.
▪ Një konsumator, i interesuar për një produkt të caktuar, do të kërkojë gjithnjë e

më tepër informacion. Nga publiciteti në televizion, ai mund të kalojë në pyetjen e
të afërmve dhe miqve, shfletimin e gazetave, revistave apo guidave të ndryshme,
të vizitojë dyqane, qendra tregtare apo biznese të ndryshme, por edhe të klikojë
në internet. Nëpërmjet marrjes së informacionit konsumatori krijon një ide rreth
produkteve konkurruese, për t’i vendosur me pas ato në “peshoren” e vendimit.
127
Andrea Xhavara
♦ a) Në cilat faqe interneti (site) keni kërkuar informacione mbi produktet e bizneseve
të profesionit tuaj?
b) Në cilat site, të njohura nga ju, mund të blihet online?
▪ Pas kërkimit të informacionit, konsumatori vlerëson mundësitë (produktet,

markat). Vlerësimi i alternativave bazohet në besimet individuale mbi produktet
dhe atributet e tyre. Marrja parasysh e ideve dhe vendimi për blerjen rrjedhin nga
ndjenja e kënaqësisë që konsumatori gjykon se do t’i sjellë produkti. Ndryshe,
në vlerësimin e alternativave vepron logjika e vlerave që i “vishen” një produkti,
pikërisht ato, të cilat një grup konsumatorësh është i prirë t’i blejë.
▪ Në fazën e vlerësimit, konsumatori formon parapëlqimet ndërmjet produkte apo

markave të tyre në sistemin e tij të zgjedhjes. Në vendimin për të blerë, atij i duhet
të kalojë nënvendime, si: marka – A; tregtuesi - i treti në listë; sasia - 2 copë; koha e
blerjes - në fundjavë; mënyra e pagesës - me kartë debiti.
Duhet thënë se sjellja konsumatore është një fenomen kompleks. Shumë vendime
motivohen nga nevoja dhe vlera të veçanta. Disa përfshijnë një proces logjik dhe të
ndërgjegjshëm, ca të tjera pak ose aspak mendim. Sipas një studimi mbi blerjet në
rreth 4000 qendra tregtare dhe masive:
 vetëm 30% e blerjeve në qendrat tregtare ishin të planifikuara;
 vendimi në vend haset shumë më dendur te familjet me një numër të madh
anëtarësh, familjet me të ardhura të pakta dhe femrat;
 konsumatorët blejnë pa plan më tepër në qoshet, korridoret.
♦ Diskutoni në mënyrë kritike!

Përfytyroni vendimin tuaj për të hyrë në një biznes si pronar-menaxher ose i
punësuar.
■ A do të ndiqnit edhe ju procesin logjik të vendimit të konsumatorit si në
figurën 5.1?
__________________________________________________________________
■ Për çfarë informacioni të veçantë do të kishit nevojë?
__________________________________________________________________
■ Çfarë rrethanash do të vlerësonit më tepër, për të marrë vendim?
__________________________________________________________________
■ Pas vendimit për njërën apo tjetrën alternativë a do të rimendoheshit?
__________________________________________________________________
■ Cilat pritshmëri pozitive do të ishin përcaktuese për vendimin përfundimtar?
__________________________________________________________________
● Pasblerja shoqërohet gjithnjë me të mësuarit konsumator, ndjenjën e kënaqësisë

apo pakënaqësisë, si dhe njohjen dyshuese për produktin e blerë. Prandaj, detyra e
bizneseve nuk mbaron me blerjen e produktit. Ata duhet të monitorojnë kënaqësinë
e pasblerjes, veprimet e pasblerjes dhe përdorimin e produktit pas blerjes.
128
Shpjegimet gjatë blerjes dhe publiciteti i përsëritur krijojnë një njohje konsumatore
të prirë ndaj blerjes së përsëritur, njëlloj si kënaqësia.
● Çfarë e përcakton kënaqësinë e konsumatorit për një blerje? Kënaqësia është në

varësi të afërsisë së pritshmërive ndaj performancës së perceptuar të produktit.
Nëse performanca e produktit perceptohet si më e ulët në krahasim me pritshmëritë,
konsumatori do të zhgënjehet; nëse i arrin pritshmëritë, konsumatori është i
kënaqur; nëse i kalon ato, konsumatori është i mrekulluar. Këto ndjesi do të luajnë
një rol në vendimet e ardhshme të tij, për ta blerë ose jo produktin përsëri, por dhe
për faktin nëse duhet t’u flasë të tjerëve pozitivisht apo jo.
Pakënaqësia duhet hetuar, sepse çon në humbjen e konsumatorëve. Pas blerjes,
konsumatori mund të dyshojë për cilësitë e produktit, sidomos kur ai është i
shtrenjtë, me përdorim afatgjatë apo thjesht perceptohet si blerje me rrezik të lartë.
Prandaj është i nevojshëm komunikimi pas shitjes, duke u interesuar si në lidhje me
perceptimin e tyre për vlerat e produktit, ashtu dhe për faktin se si ata e përdorin
dhe e mbajnë produktin.
Së fundmi, konsumatorët e pakënaqur, mund të kërkojnë ta kthejnë produktin
e blerë, por edhe të largohen fare nga biznesi juaj. Për më tepër, një konsumator
i zemëruar mund të pretendojë që, në tregtimin e një produkti, biznesi juaj ka
shkelur rregullat dhe ligjet në fuqi. Në këto raste, konsumatori mund të ankohet
pranë Shoqatës së Konsumatorëve, Dhomës së Tregtisë apo edhe Gjykatës, të cilat
mund edhe ta ndëshkonin biznesin tuaj.
♦ Tregoni të kundërtat e vendimeve për dy blerje që keni bërë kohët e fundit, njëri vendim
i shtrenjtë ose kompleks dhe tjetri i thjeshtë.
● Biznesi juaj, i çfarëdo madhësie apo lloji, paraqitet si blerës në tregun e produkteve
biznesore (b–b), ku ai blen produkte kapitale, prodhimi ose operative. Po ashtu,
biznesi juaj, si shpërndarës i madh, mund të blejë produkte të këtij tregu, për t’ua
rishitur bizneseve të tjera. Procesi i blerjes në këtë treg ndjek po atë rend si në
tregun konsumator, duke u drejtuar nga dy objektiva: kënaqësia e konsumatorit
të fundmë dhe reduktimi i kostove të blerjes. Këta objektiva ju detyrojnë të zgjasni
në kohë e të përqendroheni më tepër në dy fazat e para të procesit të blerjes: njohja
e nevojave apo e problemeve dhe vlerësimi i alternativave. Për të qenë efektivë
dhe efiçentë, biznesi juaj duhet të krijojë një marrëdhënie bashkëpunimi të fortë me
furnitorët. Vetëm një marrëdhënie e tillë do të garantonte cilësinë e produkteve të
blera, përfitim, besim dhe ndershmëri të dyanshme.
● Pasi të keni identifikuar, me ndihmën e stafit dhe të këshilltarëve të jashtëm,

produktet që ju nevojiten apo problemet që duhen zgjidhur, duhet të kërkoni oferta
nga disa furnitorë. Guidat e biznesit, Dhomat e Tregtisë, si dhe interneti do të ishin
burime mjaft të dobishme për këtë qëllim. Ofertat e furnitorëve, që janë bindëse
për ju, mund t’i mblidhni drejtpërdrejt apo me anë të postës elektronike. Për raste
blerjesh nga furnitorë të rëndësishëm, duhet t’i ftoni ata në një garë të ndershme,
duke ju paraqitur ofertat e tyre në të njëjtën orë dhe në të njëjtin vend. Biznesi juaj
duhet të vlerësojë tek ofertat momente të rëndësishme, si:
129
Andrea Xhavara
■ specifikimi i mallit në lloj, cilësi, sasi, paketim etj.;
■ çmimi, në varësi të sasisë së blerë;
■ mënyra e lëvrimit të produkteve, garancitë dhe politikat e kthimit;
■ mënyra e pagesës, duke theksuar shitjen me kredi;
■ mënyra e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve (me konsensus ose në gjykatë).
Për momentet e mësipërme, shpesh lidhet një kontratë shitblerjeje, e cila është e
domosdoshme në tregtinë ndërkombëtare. Zgjedhja e ofertës optimale do të ishte
vendimi për blerjen e produkteve nga ana e biznesit tuaj, e cila realizohet me
mbërritjen e produkteve të kërkuara në vendin ku ju zhvilloni biznesin.
♦ Mendoni në mënyrë kritike! Për një biznes të profesionit tuaj, sipas jush:
a) A është e nevojshme që të punojë me furnitorët gjithnjë sipas një kontrate?
b) Rendisni, për nga rëndësia, pesë momentet e cituara për një kontratë.
c) Pse duhet të kërkoni faturë për çdo blerje te furnitorët?

njohja e nevojës, problemit blerja e produktit pakënaqësia nga blerja
vlerësimi i alternativave pasblerja kontratë shitblerjeje
vendimi për blerjen kënaqësia nga blerja
1. Cilat janë pesë fazat e procesit të blerjes së një produkti?

2. Çfarë kuptohet me mënyrë pagese?
130
1. Tregu është një vend fizik apo virtual,3. Një biznes i orientuar nga konsumatori
ku takohen shitësit e produkteve bën segmentimin e tregut me njërin
me blerësit e këtyre produkteve. Ai nga kriteret: demografik, gjeografik,
rregullohet nga duart “e padukshme”, psikografik apo të përfitimit, duke i
oferta dhe kërkesa. Çmimi është motori i ndarë konsumatorët përkatësisht sipas
tregut. Kur çmimi i një produkti rritet, të dhënave shoqërore, vendore, jetës
kërkesa për të zvogëlohet, ndërsa oferta personale apo përfitimeve nga produkti.
e tij rritet dhe e kundërta. Konkurrenca Brenda një segmenti, biznesi cakton
shpie tregun në ekuilibër, ku sasia e tregjet e synuara, ose zgjedh një nishë.
ofruar e një produkti barazohet me sasinë Një pjesë e konsumatorëve të një
e kërkuar dhe produkti shitet me çmimin segmenti nuk blejnë te biznesi juaj,
e ekuilibrit. por te konkurrentët. Për të mbajtur
klientelën ose për ta rritur atë, duhet që
2. Një biznes mund të shesë produkte të studioni vazhdimisht konkurrentët
konsumi, vetëm për konsumatorin e tuaj.
fundit, ose produkte biznesi, të cilat
blihen nga biznese të tjera për t’i 4. Interesi për sukses shtyn çdo biznes
rishitur apo për të prodhuar produkte të njohë faktorët më ndikues mbi sjelljen
të tjera. Produktet e konsumit ndahen konsumatore. Mjedisi shoqëror, ku
në konvencionale, shopingu apo speciale, dallohen kultura, klasa shoqërore, familja
kur blihen përkatësisht shpejt, me dhe lidhjet personale, ndikon mbi të,
nge apo me këmbëngulje. Produktet por dhe i shërben mirë segmentimit të
biznesore ndahen në kapitale, prodhimi tregut. Veçoritë individuale, që lidhen
apo operative, kur blihen përkatësisht si me ndryshimet në personalitet, mënyrën
aktive të qëndrueshme të një biznesi, e jetësës, motivime, japin dhe ndryshime
për t’u bërë pjesë e produkteve të tyre në sjelljen konsumatore. Shpesh
apo thjesht për mbajtjen e biznesit. Një janë rrethanat që ndikojnë. Sjellja
biznes mund t’u shesë organizatave konsumatore mund të shfaqë edhe
publike ose jo me pjesëmarrje në tender probleme sociale apo etike.
apo në një grup ofertash. Një biznes
mund të veprojë në një treg monopol, 5. Procesi i blerjes ndjek pesë faza.
oligopol apo të konkurrencës së plotë, Njohja dhe vlerësimi i alternativave
duke diktuar çmimet në treg krejtësisht janë mjaft të rëndësishme për bizneset
i vetëm, bashkë me një grup apo aspak. blerëse. Ndjekja e klientëve pas blerjes,
për kënaqjen apo jo nga produkti,
forcon lidhjen e biznesit me ta. Kontrata
është mjeti më i mirë për marrëdhëniet
ndërmjet bizneseve, por dhe kënaqjen
e konsumatorëve.
131
Andrea Xhavara
Kërkimi i tregjeve të synuara
● Organizimi. Ju, të ndarë në grupe (me 4 deri 6 persona), do të keni rastin të

zbatoni njohuritë e kësaj teme mbi gjetjen e tregjeve të synuara për një biznes të
profilit tuaj, si dhe për sjelljen konsumatore gjatë procesit të blerjes. Çdo grup do
të veprojë si një biznes i lidhur me profesionin tuaj, duke zgjedhur një variant të
ndryshëm nga grupet e tjera (shih te Tema 3). Kështu, biznesi i profilit “përpunim
druri” mund të ishte:
a) një mobilieri e vogël, e cila prodhon dhe shet produkte druri për
konsumatorët;
b) montues pjesësh gjysmë të gatshme në produkt për konsumatorët;
c) dyqan që blen mobilie te prodhuesit, për t’ua rishitur konsumatorëve;
d) prodhues i madh me klientë biznese që ua rishesin produktet konsumatorëve;
e) shpërndarës te dyqanet dhe qendrat tregtare i produkteve të prodhuesve;
f) qendër tregtare që shet mobilie importi të gatshme për konsumatorët;
g) agjent ose sallë ekspozimi (show-room) e një prodhuesi, i cili mbledh porositë
nga bizneset dhe konsumatorët.
● Punë në grup. Duke zbatuar njohuritë e përftuara nga kjo temë, duhet të
tregoni cilat tregje, konsumatorësh apo biznesesh, do të synojë biznesi juaj. U jepni
përgjigje me shkrim pyetjeve:
- Cilët janë klientët tuaj, konsumatorë apo biznese? Pse i blejnë ata produktet
tuaja?
- A mund të përshkruhen ata sipas përkatësisë në ndonjërin nga segmentet:
demografik, gjeografik, psikografik apo të përfitimit? Në veçanti a luan
rol, për biznesin tuaj, seksi, shtresa shoqërore, vendbanimi, personaliteti i
klientëve? Çfarë përfitimesh të veçanta kanë klientët nga produktet tuaja?
- A mund të përqendroheni te një grup i caktuar klientësh? A mund t’i vini
një emërtim të shkurtër këtij grupi? Sa mund të jetë numri i tyre? Sa lekë do
të ishte xhiro mujore e biznesit tuaj nga blerjet e këtij grupi të synuar?
- A ka konkurrentë të tjerë që veprojnë po në këtë treg? A mund të tregoni
disa avantazhe të biznesit tuaj ndaj konkurrentëve?
- A formon ky treg i synuar një “nishë”, ku ju shisni i vetëm ose me fare pak
konkurrentë?
- Çfarë lloj mesazhi i shkurtër do të ishte kuptimplotë për tregun e synuar
nga ju?
● Prezantimi. Përfaqësuesit e secilit grup paraqesin punën e tyre. Jepen mendime

nga pjesëtarët e grupeve të tjera.
132
Ju, si konsumator
● Organizimi. Ju, të ndarë në grupe (me 4 deri 6 persona), do të keni rastin të

zbatoni njohuritë e kësaj teme mbi sjelljen konsumatore të një individi, gjatë procesit
të blerjes. Në çdo grup, njëri do të përfaqësojë një biznes të profesionit tuaj, ndërsa
të tjerët do të veprojnë si konsumatorë apo opinion formues. Çdo konsumator do
të shoqërohet nga një opinion formues (këshillues) gjatë pesë fazave të procesit të
blerjes.
● Punë në grup. Duke zbatuar njohuritë e përftuara nga kjo temë, ju do të

simuloni procesin e blerjes së një apo më shumë produkteve. Për këtë qëllim, do
të përgatiteni për një inskenim të shkurtër blerjeje. Ndiqni brenda grupit tuaj, të
renditura dhe duke mbajtur ndonjë shënim, këto veprime:
- Zgjidhni cili nga ju do të imitojë një biznes dhe të çfarë tipi.
- Përcaktoni dyshet konsumator-këshillues.
- Specifikoni për çfarë produkti keni nevojë dhe në çfarë sasie.
- Gjeni dhe vlerësoni disa alternativa, si dyshe konsumator-këshillues, duke
vendosur blerjen te biznesi i grupit tuaj.
- Shihni dhe vlerësoni pritjen nga biznesi. Pyesni për produktet që keni
nevojë, këshillohuni dhe vendosni edhe sipas përgjigjeve të shitësit.
- Blini produktet. Ndiqni shpjegimet e shitësit mbi produktet dhe përcjelljen
e tij.
- Krahasoni vetitë e produktit me ato që prisnit. Simuloni një rast kënaqësie,
pakënaqësie apo kërkese për kthim të produkteve. Ndiqni reagimin e
shitësit për secilin rast.
● Prezantimi. Një treshe, biznes-konsumator-këshillues, e zgjedhur për çdo grup,

inskenon procesin e blerjes. Pjesëtarët e grupeve të tjera japin mendimet e tyre për
momente të ndryshme të inskenimit të paraqitur.
133
Andrea Xhavara
● Test
Provoni arsyetimin tuaj për vërtetësinë e pohimeve të mëposhtme:
♦ a) Rritja e pagave dhe e pensioneve sjell rritjen e kërkesës për rroba në qendrat
tregtare. □ Po □ Jo
b) Një tender elektronik i hapur detyron bizneset pjesëmarrëse të ofrojnë çmime të
larta. □ Po □ Jo
c) Ngritja e çmimit të biletave të trageteve sjell uljen e kërkesës për udhëtim me
aeroplan. □ Po □ Jo
♦ Çmimi i ekuilibrit të një kredie biznesi në një situatë normale është 8% (interesi). Pse
kufizimi i kredisë nga bankat, për shkak të vështirësive si efekt i krizës globale, do
të sillte rritjen e çmimit të kredisë (interesit)? Ilustroni arsyetimin tuaj duke vizatuar
grafikun e dy situatave. Kufizimi i kredisë është edhe zvogëlim i ofertës.
♦ Cilësoni si produkte kapitale (me “pkp”), prodhimi (“pp”) apo operative (“po”),
produktet biznesore të renditura, të blera nga një servis kompjuterash:
kasa për kompjutera _____ dyqan _____ bojë printeri _____
softe për t’u instaluar ____ rafte për ekspozim ____ printer për servisin ____
furgon për furnizim ____ neone për servisin ____ blloqe faturash ____
♦ A është tregu ynë i sotëm i telefonisë celulare një treg i konkurrencës së plotë?
Cili është reagimi i kompanive Vodafone dhe AMC ndaj çmimeve të ulëta të
kompanive Eagle dhe Plus?
♦ Cili nga katër tipat e segmentimit të tregut i përshtatet një biznesi të profesionit
tuaj.
♦ Zgjidhni një biznes “nishë” të profesionit tuaj, duke përshkruar shkurt produktin
dhe konsumatorët që do të kënaqeshin prej tij.
♦ a) Çfarë lloj kompjuteri do t’i ofronit një personi të kulturuar? Po një të riu të
ardhur nga zonat e Veriut, i cili dëshiron të aftësohet sa më shpejt për tregun e
punës në qytetin tuaj.
b) Nga se do të ndryshonin mesazhet e hotelit tuaj buzë detit drejtuar turistëve të
mundshëm, që mund të vinin nga Gjermania dhe Kosova?
♦ A është etike ndërprerja e energjisë elektrike nga CEZ për komunën, një pjesë e
banorëve të së cilës nuk kanë paguar faturën e energjisë elektrike? Po etike?
♦ A njihni njerëz që në kundërshtim me Maslow do të sakrifikonin për artin?
♦ a) Si do të zgjidheshin mosmarrëveshjet e lindura me furnitorin, nëse produkti do

të vinte me cilësi më të ulët ose shumë më vonë nga sa ishte përcaktuar në kontratë?
b) Çfarë ndikimi do të kishte për ekonominë tonë lëshimi i kuponit fiskal për çdo
shitje?
134
Tema
INSTITUCIONET
FINANCIARE
Çështjet
§ 1. Institucionet financiare dhe roli i tyre
në mbështetje të biznesit
§2. Bankat dhe shërbimet bankare
§ 3. Kreditimi
§ 4. Tregu i kapitaleve
§ 5. Menaxhimi financiar i biznesit
§ 6. Punë praktike. Kërkimi i tregjeve
të synuara
§ 7. Punë praktike. Ju si konsumator
● Test A do të ulen interesat ...?
Objektivat
 Të shpjegoni kuptimin dhe rolin e institucioneve financiare në mbështetje
të biznesit.
 Të përshkruani mënyrën se si funksionon një bankë.
 Të njihni llojet e shërbimeve bankare dhe mënyrën e realizimit të tyre.
 Të përshkruani format e kredive dhe mënyrat e marrjes së tyre.
 Të tregoni mënyrën e hapjes, funksionimit dhe mbylljes
së një llogarie bankare.
 Të mblidhni informacion në banka për kushtet dhe normat e interesit
të kredive.
 Të simuloni aplikimin dhe marrjen e një kredie për një biznes
në profilin tuaj profesional.
135
Andrea Xhavara
Kanë kaluar më se dhjetë vjet që Fatmira ka emigruar në Itali. Ka ca kohë që edhe

atje po ndihen vështirësitë ekonomike të krizës globale. Pronari i pastiçerisë, ku ajo
punon, ka njoftuar për shkurtime të vendeve të punës. Ndërkohë të afërmit e saj
vazhdimisht e njoftojnë për kushte të mira në Shqipëri, sidomos për të bërë biznes.
Pasi e bluan mirë idenë edhe për ca kohë, Fatmira kthehet me plane të mëdha në
qytetin e saj të vogël. Me ca parà të kursyera, por dhe me një kredi, ajo do të ngrejë
një pastiçeri speciale, si ajo ku punonte në Itali, por me përmasa më të vogla. Do të
ofrojë në lokal, ëmbëlsira të veçanta, të reja, për bashkëqytetasit, por do të zhvillojë
edhe katering për porositë nga familjet. Sipas llogarive të saj, investimi kap shifrën
rreth 48 mijë euro. Nga kursimet e veta mund të heqë 15 mijë euro, ndërsa pjesën
tjetër do ta marrë kredi nga një bankë. “Kollaj fare!”, - mendon ajo. Por për çudinë
e saj, shumë banka nuk i japin kredi bizneseve fillestare. “Nuk ke histori biznesi.”, - i
thonë. Fatmira nuk dorëzohet! Nga vizitat e bëra në pesë banka të tjera, vihet në
dijeni mbi programin për zhvillimin e nvm-ve në Shqipëri. Sipas këtij programi, edhe
një biznes fillestar mund të marrë kredi deri në 50 mijë euro. Kushti thelbësor është
blerja e makinerive dhe pajisjeve në Itali. “Po unë atje i kam zgjedhur t’i blej ato; ky
është rasti ideal.”, - gëzohet me vete Fatmira. Pasi fikson njërën nga pesë bankat,
asaj i duhet të vendosë: ta marrë kredinë në euro (me interes 5,5%) apo në lekë
(me interes 8,5%)? Më rëndësi, për momentin, ka çështja: A do të jetë ajo bindëse
për bankën se e meriton kredinë? Ajo, sigurisht, do ta mbështesë plan biznesin te
përvoja e saj profesionale 10-vjeçare. Fatmira e di shumë mirë se për bankën,
aftësitë duhen, por nuk mjaftojnë! “Më duhet t’i bind specialistët e bankës se jam
e vendosur të bëj të pamundurën, për të kthyer borxhin”, - gjykon ajo. Ndërkohë ka
hyrë në bankë dhe sheh një specialiste, e cila me seriozitet i thotë: “Përshëndetje, si
mund t’ju ndihmojmë?”
136
§ 1. Institucionet financiare dhe roli i tyre

në mbështetje të biznesit
● Që nga koha kur Hani i jep gjysmën e bukës së tij Henit, ndërsa ajo i jep atij gjysmën
e tasit të saj të qumështit, e kështu hanë e pinë që të dy, kanë rrjedhur disa qindra
shekuj. Megjithatë, barteri, shkëmbimi i mallit me mall, është praktikuar edhe në
kohët e reja. Tipik është rasti i Shqipërisë, e cila shkëmbente me ish-vendet e kampit
socialist minerale dhe produkte bujqësore për traktorë, makina e prodhime të tjera
industriale. Por barteri ose kleringu po përdoret mjaft në sektorin tonë të ndërtimeve,
ku investitorët shkëmbejnë apartamente me bizneset, kundrejt furnizimit prej tyre
me lëndë të para apo punime. Në fakt, barteri bën vend sa herë që mungon paraja.
Ndonëse edhe interneti ka krijuar mundësi të mëdha për barterin, pjesa dërrmuese
e shkëmbimeve mbështetet në përdorimin e parasë, monedhë apo kartëmonedhë,
të cilën kushdo e pranon si pagesë për një produkt apo shërbim. Ju jeni aq të
ambientuar me përdorimin e parasë, sa nuk ka nevojë për shpjegim që paraja është
mjet universal shkëmbimi.
Zoti Bardhi i shet një derë një klienti, sepse e di që me ato parà mund të blejë një
produkt apo shërbim tjetër. Paraja është bërë tashmë për ju edhe një standard
vlere, një matës i vlerës relative të produkteve apo shërbimeve karshi njëri-tjetrit.
Nëse zoti Bardhi e shet një derë 20 000 lekë, kur financieri i kërkon 40 000 lekë për
hartimin e bilancit, ai e ka të qartë se një bilanc vlen sa dy dyer. Nëse heqja e një
dhëmbi kushton plot 2 000 lekë, zoti Bardhi e di se me paratë nga shitja e një dere
mund të heqë plot 10 dhëmbë. Natyrisht, veprimet e kryera me parà e shpëtojnë
zotin Bardhi nga situata komike e barterit, të heqë patjetër 10 dhëmbë për një derë
që ai i ka bërë dentistit. Atij i është ngulitur në kokë që një derë e tij vlen sa 10
dhëmbë të hequra! Po ashtu, paraja është një magazinues i vlerës. Ju mund ta ruani
dhe ta përdorni atë më vonë, kur të keni nevojë.
● Dy nga karakteristikat më të rëndësishme të parasë duhet të jenë: qëndrueshmëria

e fuqisë blerëse të saj dhe siguria e mosprodhimit të saj lehtësisht.
♦ Diskutim. Çfarë do të ndodhte, nëse fuqia blerëse e parasë do të binte në mënyrë të

ndjeshme? Po sikur të ishte lehtësisht e riprodhueshme? Çfarë dini për shenjat e sigurisë
së kartëmonedhave?
● Historikisht, çdo vend ka paranë e vet. Kështu, lek, euro, dollar, yen, paund janë
emërtimet e parasë në Shqipëri, BE, SHBA, Japoni, Mbretëri e Bashkuar. Vlera e
çdo malli apo shërbimi shprehet gjithnjë si një shumëfish, pjesë apo kombinacion
i parasë së përdorur në atë shkëmbim. Kartëmonedhat dhe qindarkat janë parà
letre apo metali (angl. currency), të cilat pranohen si mbartës të vlerës në parà
137
Andrea Xhavara
sipas shënimit mbi to. Zakonisht, kartëmonedhat përbëjnë rreth 30% të parasë
në qarkullim, ndërsa metaliket afro 2% të saj. Ju, sigurisht, keni vënë re se mjaft
pagesa për produkte apo shërbime mund të kryhen edhe me mjete të tjera, si: çeqet, kartat e
kreditit dhe kartat e debitit (për pagat) apo çeku i udhëtarit (p.sh., American Express).
Përdorimi i gjerë i tyre i lehtëson së tepërmi shkëmbimet ekonomike dhe i bën
ato më të sigurta. Duke zëvendësuar shkëmbimin me parà në dorë, ato po e bëjnë
edhe ekonominë shqiptare gjithnjë e më bankabël (më pak informale), në interes të
përparimit të saj.
Përfshirja e Shqipërisë në tregun global bën që, për mjaft produkte apo shërbime, të
përdorni si parà lek, euro apo dollar, sipas rastit. Prandaj, shpesh interesoheni për
kursin e këmbimit (exchange rate) të një paraje në një tjetër.
♦ Kursi i këmbimit është 1€ = 140 lekë

a) Sa lekë ju duhen për të blerë një biletë trageti të linjës Durrës–Bari (Itali) me çmim 85€?
b) Me sa euro do të shkëmbeheshin 35 420 lekë?
● Njëlloj si kudo në botë, Shqipëria ka tashmë një sistem institucionesh financiare,

të cilat luajnë rolin e ndërmjetësit midis huadhënësve dhe huamarrësve. Të parët i
ofrojnë parà institucionit kundrejt një interesi, ndërsa të dytët tërheqin parà prej tij,
duke paguar një interes më të lartë. Diferenca ndërmjet interesave që institucioni
merr nga huamarrësit me interesat që ai u jep depozituesve, shkon për mbajtjen dhe
po ashtu për të krijuar fitimin e tij. Për shkak të natyrës, por edhe të shërbimeve të
tyre, institucionet financiare (vepruese në vendin tonë) ndahen në jo banka dhe
banka.
● Jo bankat operuese në vendin tonë kanë formën e shoqërive të kursim-kreditit, të

fondacioneve të kreditit dhe të institucioneve financiare.
▪ Shoqëritë e kursim-kreditit (SHKK) funksionojnë sipas një ligji të veçantë. Ato
krijohen nga grupe personash, të lidhur sipas punësimit, profesionit, banimit
etj. Anëtarët, sipas mundësive dhe dëshirës, derdhin kontributin e tyre për
të krijuar fondin e shoqërisë, i cili përdoret për të kredituar vetëm anëtarët
e shoqërisë. Teprica vjetore e parave, që krijohet nga pagesat e interesave të
kredive, nuk lejohet t’u ndahet anëtarëve, por riinvestohet për të zgjeruar
aktivitetin e shoqërisë. SHKK-të mund të thithin fonde nga donatorë vendës
apo të huaj, të interesuar për mbështetjen e aktivitetit të tyre.
▪ Fondacionet e kreditit janë institucione financiare që operojnë kryesisht me
fonde të donatorëve. Ato mund të krijojnë fonde me anë huash me interes të
ulët nga banka të ndryshme, për t’i dhënë kredi me interes më të lartë. Këto
fondacione, si: “Besa”, “Noa” (ish-PSHM) etj., veprojnë kryesisht në zonat
urbane, por ka edhe të tjera, si fondacioni “Për të ardhmen” e ndonjë tjetër, që
mbështesin zonat rurale.
▪ Institucionet financiare të mirëfillta krijohen nga grupe biznesesh apo
individësh, të cilët duan të nxjerrin fitime duke dhënë kredi biznesi apo
konsumatore. Tendenca e sotme është që këto institucione të ofrojnë edhe
shumë shërbime të tjera, të ngjashme me ato bankare, përveç depozitave.
138
Në vendin tonë funksionojnë aktualisht rreth 130 shoqëri kursim-krediti, 3

institucione financiare jobankare dhe 4 fondacione kreditimi, me një tepricë rreth 100
milionë dollarë amerikanë. Kundrejt totalit të kredisë, duke përfshirë edhe sistemin
bankar shqiptar, kredia nga institucionet mikrofinanciare zë rreth 5.2% të saj, me
rreth 50 mijë klientë. Institucionet mikrofinanciare, sipas qëllimit të tyre, financojnë
kredi në biznese të vogla dhe shumë të vogla, për të ndikuar në zbutjen e varfërisë
dhe zhvillimin e mikrobiznesit në tërësi. Licencimi dhe ushtrimi i veprimtarisë së
institucioneve jobankare është tashmë kompetencë e Bankës së Shqipërisë.
♦ Çfarë institucionesh financiare operojnë në qytetin, fshatin tuaj? A ndihmojnë ato në

rritjen ekonomike të familjeve dhe të bizneseve të vogla të qytetit/fshatit tuaj?
● Sistemi bankar. Sipas ligjit, sistemi ynë bankar përbëhet nga Banka e Shqipërisë
(BSH), si dhe nga bankat dhe degët e bankave të huaja. Këto janë institucione
financiare që pranojnë depozita dhe ofrojnë një gamë të gjerë shërbimesh, nga kreditë
te boks-depozitat e sigurta. Të 17 bankat operuese sot në vendin tonë janë banka
tregtare, të cilat shpeshherë quhen edhe banka të nivelit të dytë.
● Banka e Shqipërisë (BSH) është e vetmja bankë e nivelit të parë, e cila ndryshe
quhet edhe “Banka e bankave”. Ajo është institucioni i vetëm në Republikën e
Shqipërisë përgjegjës për konceptimin, hartimin, miratimin dhe zbatimin e politikës
monetare. Kjo politikë hartohet në funksion të përmbushjes së objektivit kryesor
të Bankës së Shqipërisë: Arritja dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve. Ndryshe,
BSH-ja duhet të menaxhojë ofertën e parasë në përputhje me nevojat e ekonomisë së
vendit tonë si një e tërë. Kjo kërkon që shuma e parave në dispozicion të qytetarëve,
biznesit dhe qeverisë të mbështesë si rritjen e PPB-së dhe të punësimit, ashtu dhe
një nivel relativisht të qëndrueshëm të çmimeve.
Ndër funksionet kryesore të veprimtarisë së BSH-së do të renditnim:
▪ emetimi i monedhave të reja, ▪ mbikëqyrja dhe kontrolli i bankave dhe institucioneve
të tjera financiare, ▪ tregtimi i letrave me vlerë të qeverisë, ▪ regjimi i këmbimit
valutor dhe ruajtja e rezervës valutore të vendit, ▪ funksionimi normal i sistemit të
pagesave kombëtare dhe ndërkombëtare, ▪ kreditimi i bankave të nivelit të dytë,
▪ caktimi i normës së interesit për kreditimin e bankave, ▪ mbajtja e rezervave të
detyrueshme nga bankat e nivelit të dytë.
♦ Nga kuptohet se një kartëmonedhë është e emetuar nga Banka e Shqipërisë?
● Banka e Shqipërisë është një institucion i pavarur. Ajo drejtohet nga një Bord,
anëtarët e të cilit zgjidhen nga Kuvendi i Shqipërisë për një afat të gjatë kohor. Ky
bord vendos pa u ndikuar nga qeveria, duke synuar vetëm rritjen ekonomike dhe
punësimin. Mjetet e politikës monetare të BSH-së bazohen në faktin se edhe tregu
i parasë rregullohet nga oferta e saj dhe kërkesa për të. Tre janë mjetet e përdorura
nga BSH-ja për të ndikuar mbi këtë treg:
▪ Ndryshimi i normës së rezervës. Në fakt, çdo bankë duhet të derdhë në BSH
njëfarë përqindjeje për të gjitha llogaritë rrjedhëse dhe depozitat e saj. Nëse
139
Andrea Xhavara
BSH-ja do të vendoste të ngrinte normën e rezervës, atëherë bankave do t’u
tepronin më pak parà për të dhënë kredi, pra oferta e parasë në treg do të
zvogëlohej. Ky mjet përdoret rrallë.
▪ Ndryshimi i normës së interesit. Për arsye të zgjerimit të aktivitetit, bankat
marrin hua nga BSH-ja, të cilën duhet ta kthejnë në afatin e caktuar bashkë
me normën e interesit. Nëse BSH-ja ngre normën e interesit, atëherë bankat
do të marrin më pak borxh tek ajo. Për pasojë, oferta e parasë në treg do të
zvogëlohej.
▪ Shitja dhe blerja e bonove të thesarit bankave apo publikut. Kjo është mënyra
më e fortë për të ndikuar në ofertën e parasë (në mësimet e ardhshme).
♦ Shembull. Nëse në vend do të kishte papunësi dhe rënie të PPB-së, atëherë

BSH-ja do të ulte normën e interesit të huave të saj për bankat. Kjo masë do të sillte
një zinxhir pasojash si vijon: BSH-ja ul normën e interesit, bankat marrin më shumë
borxh nga BSH-ja, oferta e parasë rritet, interesi i kredive për biznes zvogëlohet,
investimet dhe shpenzimet rriten, papunësia zvogëlohet dhe PPB-ja rritet.
♦ Duke e konsideruar paranë si një “mall”, i cili i nënshtrohet ligjit të ofertës dhe të kërkesës,
plotësoni vendet bosh në tabelën e mëposhtme:
Veprimi Oferta Interesi

Investimet PPB-ja
i Bankës së Shqipërisë e parasë i kredive
Rrit normën e interesit Zvogëlohet
Ul normën e interesit Rritet
Rrit normën e rezervës Rritet
Ul normën e rezervës Rriten

barter kurs këmbimi institucion financiar
qëndrueshmëri e parasë shoqëri kursim krediti norma e rezervës
siguri e parasë fondacion krediti norma e interesit
1. Çfarë ndryshimi thelbësor ka ndërmjet bankave dhe jo bankave?

2. Cili është misioni i Bankës së Shqipërisë?
140
§ 2. Bankat dhe shërbimet bankare
● Bankat tregtare janë, për momentin, thelbi i sistemit tonë financiar. Pas
privatizimit të dy bankave shtetërore të fundit dhe krijimit të mjaft bankave “bija”
nga bankat “mëmë” të huaja, kemi sot një treg bankar me 17 banka tregtare të
përhapura në territorin tonë. Vlen të përmendim këtu bankën turke BKT, bankën
austriake “Raiffeisen”, por dhe bankën “Credins” me të shumtën e kapitalit atë
shqiptar. Konkurrenca e krijuar nga bollëku i bankave i nxit ato të kërkojnë tregje,
duke hapur sportele të reja në qytete të tjera, por dhe duke shtuar shërbimet e tyre.
● Banka mund të përfytyrohet si një “makinë fitimprurëse”, ku paratë hyjnë në

formën e depozitave të kursimtarëve dhe dalin në formën e kredive për bizneset
apo individët. Fitimi i bankës dhe mbajtja e veprimtarisë së saj sigurohet nga
diferenca e shumës së interesave vjetorë për kreditë me shumën e interesave vjetorë
për depozitat.
♦ Një bankë ju jep kredi 5000 €, me afat shlyerje 1 vit dhe interes vjetor 10%.
Duke e menduar bankën si një “makinë fitimprurëse”:
a) Në fund të vitit ju duhet t’i ktheni bankës: □ 500 € □ 5500 € □ 5000 €
b) Sa do të ishte vlera e interesit vjetor, ofruar nga po kjo bankë, për një depozitë kursimi
tuajën prej 5000 €? □ 500 € □ më shumë se 500 € □ më pak se 500 €
● Shërbimet bankare. Nëse hyni në një bankë, mund të vëreni lehtë një ndarje të
saj në tri zona (departamente) të dallueshme: Arka, Shërbimet dhe Kredia.
▪ Në arkë, ju mund të derdhni paratë tuaja:
 për të zmadhuar një depozitë tuajën;
 për të paguar një këst kredie;
 për të transferuar në favor të një të treti;
 për të kryer pagesa të ndryshme (energji, ujë, telefon, internet etj.);
 për të kryer një shkëmbim valutor në parà kesh;
 për të tërhequr parà kesh drejtpërdrejt ose me anë të një çeku të autorizuar.
▪ Specialisti i departamentit të shërbimit për klientin ju mundëson:
 të merrni informacion mbi të gjitha shërbimet e bankës;
 të hapni ose të mbyllni një llogari rrjedhëse;
 të hapni ose të mbyllni një depozitë kursimi;
 të transferoni elektronikisht parà nga llogaria juaj te llogaria e një të treti
brenda ose jashtë bankës, në Shqipëri, por dhe jashtë saj;
 të merrni një vërtetim të nevojshëm;
141
Andrea Xhavara
 të bëni shkëmbim valutor të parave tuaja në mënyrë elektronike;
 të paguani komisionet e përcaktuara nga banka;
 të bëni kalimin e pagave të punonjësve.
Shënojmë se ky departament, sipas kërkesës, mund t’ju pajisë edhe me një kartë
debiti. Me këtë kartë plastike mund të tërhiqni parà nga llogaria juaj ose të blini
mallra në qendrat e mëdha tregtare (vetëm nëse keni parà të mjaftueshme në
llogarinë tuaj).
▪ Specialistët e departamentit të kredisë ju mundësojnë të aplikoni dhe të merrni

një kredi bankare. Ata kanë për detyrë edhe t’ju ndjekin gjatë shlyerjes së kredisë,
si dhe t’ju ndihmojnë për rinegocimin e saj. Zakonisht, kreditë bankare ndahen në
kredi për:
▪ mikrobiznese, me shuma deri rreth 6 milionë lekë; ▪ individë (retail), çfarëdo
shume;
▪ nvm, çfarëdo shume; ▪ korporata, me shuma mbi 500 000 euro.
Shënojmë se ky departament, nëse plotësoni kushte të caktuara, mund t’ju pajisë
edhe me një kartë krediti. Me këtë kartë (p.sh., Visa, Master Card etj.) mund të
kryeni pagesa, brenda dhe jashtë vendit, deri në një vlerë të caktuar. Natyrisht,
ju duhet të derdhni më vonë paratë e shpenzuara, bashkë me njëfarë interesi. Kjo
mënyrë përdorimi e bën kartën e kreditit si një kredi bankare afatshkurtër. Ky fakt
i shtrëngon akoma bankat në Shqipëri të jenë të matura, duke u dhënë karta krediti
vetëm personave publikë apo biznesmenëve të njohur. Ndërkohë biznese shqiptare
të përparuara jo vetëm që pranojnë t’u shesin klientëve me karta krediti apo debiti,
por edhe të shesin me këste për klientët që kanë karta krediti të lëshuara nga disa
banka të caktuara.
♦ Cilat nga shërbimet bankare përdoren nga familja juaj?
● Vlen të theksojmë rolin e pazëvendësueshëm të bankave për pagesat në tregtinë

ndërkombëtare. Përfytyroni për pak momente rastin e një biznesi i cili do të blinte
nga një firmë e huaj një makineri me vlerë 150 mijë euro. Me anë të një letre krediti,
të nënshkruar nga të dyja palët dhe të depozituar në bankë, realizohet si mbërritja
e makinerisë te biznesi blerës, ashtu dhe transferta e parave nga llogaria bankare e
blerësit shqiptar te llogaria bankare e shitësit të huaj. Komoditeti i një letre krediti
bankar përdoret normalisht edhe nga bizneset shqiptare eksportuese.
● Ekzistenca e 17 bankave tregtare në vendin tonë ka krijuar një konkurrencë të

fortë për thithjen e klientëve, e cila po i shtyn ato vazhdimisht drejt përmirësimit
cilësor dhe sasior të “portofolit” të shërbimeve. Si të tilla do të dallonim:
▪ Bankomatët, ATM (Automatic Teller Machine): arka automatike, ku mund të
tërhiqni parà kesh nga llogaria juaj me anë të kartës suaj të debitit. Disa banka
të avancuara kanë tashmë ATM-të e tyre edhe në Maqedoni, Malin e Zi dhe
Kosovë.
142
▪ Llogaria e zbuluar (overdraft): për personat që tërheqin pagën në bankë, si dhe

për bizneset. Në fakt, overdrafti është një lloj kredie me afat të shkurtër. Ju
mund ta mbuloni borxhin sa herë që keni parà, kurse interesi i caktuar zbatohet
vetëm për shumën që i keni mbetur borxh bankës.
▪ Banking on line: ju mundëson të ndiqni llogarinë tuaj bankare që nga kompjuteri
juaj. Disa banka të avancuara po investojnë në softe që së afërmi të mundësojnë
edhe pagesat apo transfertat online.
▪ Leasing: ju mundëson të merrni me qirà një makinë apo një makineri. Kjo arrihet
në bazë të një marrëveshjeje ndërmjet një koncesionari dhe një banke, ndërsa ju
i paguani këstet e qirasë në bankë. Sqarojmë se ju mund ta ndërpritni pagesën
e qirasë (leasing) në çfarëdo momenti, por duke kthyer objektin mbrapsht. Në
rastin kur ju shlyeni të gjitha pagesat e caktuara si qirà, objekti bëhet tuaji.
▪ Blerje me kredi e apartamenteve, pa garanci hipotekore (banka të veçanta): Në
fakt, vetë apartamenti shërben si garanci, sepse ai mbetet pronë e bankës derisa
ju të shlyeni plotësisht vlerën e tij.
▪ Depozita të diferencuara si “Gold”, “Plus”, “12+1” (banka të veçanta) etj.
Mbani mend! Pothuaj të gjitha shërbimet bankare nuk ofrohen më falas, por
kundrejt një “komisioni”, zakonisht mujor.
♦ Diskutoni: Pse është lehtësim për bizneset, organizatat dhe institucionet publike
tërheqja e pagave prej vetë punonjësve nga bankomati me anë të kartave personale? Përse
bankat synojnë të thithin sa më shumë subjekte të tilla? Përse shteti e ka bërë tërheqjen e
pagave me karta debiti të detyrueshme për të gjitha subjektet pa përjashtim?
● Siç pamë më lart, bankat tregtare duhet të depozitojnë pranë BSH-së një rezervë,
e cila të jetë një përqindje e caktuar e të gjithë vlerës së llogarive dhe depozitave
të tyre. Kjo bëhet për të siguruar klientët në rast falimentimi te ndonjë banke. Në
fakt, me këtë fond të rezervave, pranë BSH-së është krijuar Agjencia e Sigurimit
të Depozitave (ASD). Sipas ligjit, kjo agjenci siguron dhe kompenson vetëm deri
në vlerën 2 500 000 lekë, si dhe çdo shumë në lekë apo valutë të njëvlershme, të
depozituar pranë një banke operuese në territorin e Republikës së Shqipërisë.
Po japim dy shembuj ilustrues:
a) Ju keni hapur një depozitë me b) Ju keni hapur një depozitë me

vlerë 2 000 000 lekë, me afat 12-mujor, vlerë 3 000 000 lekë, me afat 12-mujor,
me interes vjetor 6%, ndërsa banka me interes vjetor 6%, ndërsa banka
falimenton 8 muaj pas hapjes së falimenton 8 muaj pas hapjes së
depozitës suaj. depozitës suaj.
Kursimi 2 000 000 lekë Kursimi 3 000 000 lekë
Interesi në 8 muaj 80 000 lekë Interesi në 8 muaj 120 000 lekë
Totali i kompensueshëm 2 080 000 lekë Totali i kompensueshëm 2 500 000 lekë
Pjesa e pakompensueshme 0 lekë Pjesa e pakompensueshme 620 000 lekë
143
Andrea Xhavara
♦ Pse shumë biznese, organizata apo familje hapin depozita në disa banka të ndryshme? Si
do ta shpërndanit shumën prej 7 000 000 lekë të kursyera të biznesit tuaj, në mënyrë që të
mos pësonit pothuaj asgjë nga falimentimi bankar?
● Disa shërbime financiare nuk mbulohen nga bankat, por mbulohen më mirë nga
shoqëritë e sigurimit dhe fondet e pensioneve. Të parat, kundrejt një primi (pagese
vjetore) rimbursojnë biznesin apo familjen tuaj për një sëmundje të papritur në
një udhëtim jashtë shtetit, aksidentin me makinë, dëmet nga zjarri apo fatkeqësi
natyrore, vdekjen e një personi të siguruar etj. Meqë të tilla ngjarje ndodhin jo shpesh,
shoqëritë e sigurimit arrijnë fitime të konsiderueshme, të cilat i investojnë ato si për
t’iu përgjigjur pretendimeve të klientëve të tyre, ashtu dhe për të krijuar fitime.
Ndërkaq, fondet e pensioneve u krijuan nga nevoja e njerëzve për t’u përgatitur për
daljen në pension. Në vendin tonë, këto institucione private janë në fillesat e tyre.
Por në vende që e kanë bërë reformën e pensioneve, siç është edhe Kosova, çdo
qytetar e ka sigurimin për pensionin si një aksion. Ai mund ta tregtojë atë në tregjet
financiare, për të rritur vlerën e tij sidomos gjatë periudhës para daljes në pension.
● Në kushtet kur efektet e krizës financiare dhe ekonomike në eurozonë po bëhen

gjithnjë e më të dukshme, institucioni ynë kryesor bankar, Banka e Shqipërisë,
konfirmon për një sistem bankar të qëndrueshëm dhe me aftësi paguese të
kënaqshme. Kjo do të thotë se tregu i lirë i bankave dhe i institucioneve të tjera
financiare po funksionon mirë dhe se nuk ka ndonjë nevojë për ndërhyrjen e shtetit.
E kundërta po ndodh në mjaft vende të botës, ku pasojat e rënda të krizës financiare
e detyruan shtetin të blejë një pjesë të mirë të kapitalit të tyre (kapitalizimi). Kjo
reformë korrigjuese e tregut të lirë bëhet për të shpëtuar sistemin bankar, sepse
shkatërrimi i tij do të kishte pasoja shumë më të rënda se vetë kriza ekonomike që
ato shkaktuan.

kredi bankare ATM blerje me kredi
depozitë bankare overdraft shoqëri sigurimesh
interes bankar leasing fond pensionesh
letër krediti banking online
1. Çfarë ndryshimi thelbësor ka ndërmjet kredisë dhe ovërdraftit?

2. Çfarë ndryshimi thelbësor ka ndërmjet kartave të debitit dhe kartave të kreditit?
144
§ 3. Kreditimi
● Lind pyetja: A duhet të marrim kredi? Marrja e një kredie është bërë tashmë
një dukuri mjaft e përhapur. Në fakt, kredia është një borxh për t’u shlyer në të
ardhmen, në emër të një investimi të sotëm. Për një televizor HD, një investim në
makineri apo për të mbajtur veprimtarinë e biznesit, ju nuk prisni sa të grumbulloni
paratë, por, përkundrazi, aplikoni për një kredi. Megjithatë, marrja e kredisë është,
jo rrallë, çështje vizioni apo mentaliteti.
♦ Diskutoni mbi tre tipat të cilët përkatësisht thonë:

A. – “Bota jeton me kredi”.
B. – “Merr sa më shumë borxh dhe shlyeje sa më vonë”.
C. – “Merr sa më pak borxh dhe shlyeje sa më shpejt”.
Cilin tip do të ndiqnit në jetë, si konsumator? Po me biznesin tuaj, si do të vepronit?
●A do të na japin kredi? Për të marrë një kredi, ju i drejtoheni zakonisht një banke.
Por, shpeshherë, aplikimi juaj mund të refuzohet! Shkak, përgjithësisht, mund të
bëhet mosplotësimi i ndonjë kushti, i cili është mjaft i rëndësishëm për bankën.
♦ Vihuni në rolin e specialistit të bankës, që e vlerëson kërkuesin e kredisë sipas 5 k-ve. Sa

pikë, në një total prej 100 pikësh, do t’i jepnit secilit k-kriter të renditur në vijim:
Nr Kriteri i vlerësimit Pikë

1 Karakteri i personit që kërkon kredi
2 Kapaciteti, aftësitë dhe përvoja në menaxhimin e një biznesi
3 Kapitali, kontributi vetjak, krahas kredisë, për realizimin e planit të biznesit
4 Kolaterali, pasuria vetjake që vihet si garanci në rast mosshlyerje të kredisë
5 Konkurueshmëria, aftësia e biznesit për të përballuar konkurrencën në treg
Gjithsej 100
● Për kreditë e biznesit, bankat aplikojnë (me raste) një periudhë grejs (grace),
gjatë së cilës biznesi nuk paguan principalin (pjesën e borxhit), por vetëm interesat
bankare. Kjo e lehtëson biznesin në periudhën fillestare të realizimit të investimeve
si dhe të hyrjes në treg të produkteve të tij. Kuptohet që principali (borxhi i marrë)
do të paguhet i tëri së bashku me interesat në periudhën e mbetur.
145
Andrea Xhavara
● Në cilën parà ta marrim kredinë? Kjo pyetje do t’ju lindë vetiu, posa të keni
vendosur që të mbështesni biznesin tuaj me një kredi. Ushtrimi vijues do t’ju
ndihmojë të nxirrni një rregull të përgjithshëm për këtë rast.
♦ Të ardhurat e biznesit tuaj do t’i keni kryesisht në lekë. Ndërkaq, në posterin e madh të
bankës suaj, do të lexoni:
Shijoni ëmbëlsinë e depozitave tuaja

në lekë, me interes 8%
në euro, me interes 4%
në dollarë, me interes 3%
Sipas këtij njoftimi, por dhe vlerësimi të bankës suaj:

a) Pse në të ardhmen dollari do të jetë më i shtrenjtë se euro dhe ky i fundit më i
shtrenjtë se leku?
b) Në cilën parà do të kishit më tepër leverdi ta merrnit kredinë? Ju kujtojmë se edhe
banka punon për të fituar!
c) Vendimi juaj ndjek rregullën: Kredia ka leverdi të merret në paranë që në të
ardhmen do të jetë më _______ .
● Çdo bankë pranon që si garanci e një kreditimi të saj të shërbejë edhe një depozitë
që keni krijuar pranë saj. Shumë interesant është rasti kur vlera e kredisë së kërkuar
nga ju barazohet me vlerën e depozitës suaj. Në fakt, banka do t’ju jepte borxh
paratë tuaja! Megjithatë, edhe në këtë rast, banka do të nxjerrë një fitim për vete.
♦ Ju keni gjendje 700 000 lekë dhe do të donit t’i investoni këto para për rikonstruksionin e
shtëpisë suaj. Banka ju propozon që me ato para të hapni një depozitë kursimi me interes
vjetor 5% dhe ta vini atë si garanci për një kredi me po atë vlerë, por me interes vjetor 8%.
Po ashtu, ju informoheni nga specialisti i bankës se, për çdo garanci tjetër, interesi i kredisë
do të ishte 10%.
a) Përse banka ofron interes më të ulët për kreditë e mbuluara nga një depozitë si garanci?
b) A ju ndihmon skenari i ofruar nga banka që të kurseni? Ju kujtojmë se pasi të keni shlyer
kredinë, ju do të keni jo vetëm 700 000 lekë, por dhe një shtesë nga interesat e depozitës gjatë
viteve që shlyeni kredinë.
c) Çfarë do të bënit, do të rikonstruktonit shtëpinë me paratë tuaja, apo do të pranonit
propozimin e Bankës?
● Le ta zëmë se ju, si pronar-menaxher i një biznesi të vogël, doni të dini cilët

janë hapat e aplikimit për kredi. Ju, sigurisht, e keni të qartë se kontakti parë
me specialistin e kredisë është mjaft i rëndësishëm. Nga njëra anë, ai duhet t’ju
informojë mbi kushtet e kredisë, interesat e kredisë dhe mënyrat e shlyerjes së saj.
Nga ana tjetër, ju duhet të sqaroni përse biznesit tuaj i nevojitet kjo kredi, por dhe
146
ta bindni specialistin se e meritoni këtë kredi (kujto pesë k-të). Nëse kualifikoheni
për kredinë e kërkuar, specialisti do t’ju kërkonte një dokument identifikimi, një
certifikatë familjare, dokumente pronësie të shtëpisë ku banoni, si dhe të objektit që
do të vini si garanci (kolaterali), për një moskthim të mundshëm të kredisë sipas
kushteve të nënshkruara me bankën. Po ashtu, do t’ju kërkohen pasqyrat financiare
të vitit ushtrimor të fundit, deklaratat doganore deri në momentin e aplikimit dhe
një ekstrakt historik i QKR-së.
♦ Pasi të renditni dokumentet që banka i kërkon një aplikanti për kredi, mundohuni të
shpjegoni përse i shërben bankës ky dokumentacion. A mendoni se disa nga këto dokumente
kanë lidhje edhe me shumën e kredisë së kërkuar?
● Dokumentet e paraqitura i mjaftojnë stafit të bankës për të vendosur përfundimisht

mbështetjen ose jo të biznesit tuaj me kredi. Në rastin pozitiv, ju nënshkruani me
bankën një marrëveshje mbi kushtet e shlyerjes së kredisë, por dhe të bllokimit të
pronës suaj si garanci. Që të tërhiqni paratë (disbursimi i kredisë), duhet që, më
parë, të keni paguar paraprakisht disa komisione bankare, si dhe të keni derdhur
primin vjetor të sigurimit të jetës suaj dhe të pronës së vënë si garanci. Ju kujtojmë se
mund ta tërhiqni shumën krejtësisht ose pjesërisht, sipas nevojave të biznesit tuaj.
Po ashtu, duhet dini se korrektësia e shlyerjes së kredisë monitorohet nga banka
çdo muaj, ndërsa vonesa nga data e caktuar e pagesës së këstit sjell pagesën edhe të
një gjobe, të përcaktuar në kontratën me bankën e të nënshkruar nga ju.
♦ Përse deri në përfundimin e shlyerjes së kredisë prona juaj, e vënë si garanci, shënohet
në Regjistrin e pasurive të paluajtshme si pronë e bankës? Përse banka kërkon që kjo
garanci pasurore të mbulojë jo më pak se 120% të vlerës së kredisë?
● Kur vendosni të merrni një kredi, duhet të jeni në gjendje të parashikoni që ta

shlyeni atë në mënyrë korrekte. Prandaj, ju duhet të llogarisni që më parë vlerën
e çdo pagese, në afatin e caktuar. Pagesa e radhës, kësti, përbëhet nga dy pjesë:
principali, pjesa e borxhit, dhe interesi, kostoja e parasë (fitimi i bankës). Vlera e
secilit prej tyre varet si nga madhësia e kredisë dhe e interesit, ashtu dhe nga afati
kohor i shlyerjes së kredisë.
♦ a) Biznesi juaj ka marrë një kredi bankare prej 1 200 000 lekë, me interes vjetor 10%,
me afat shlyerjeje dy vjet, me këste mujore. Le të llogarisim vlerën e këstit mujor për dy
muajt e parë, si shumë e principalit me interesin. Principali, pjesa e borxhit që i duhet
kthyer bankës çdo muaj, do të ishte: 1 200 000/24 = 50 000 lekë, ndërsa interesi do të ishte:
1 200 000 x 10%/12= 10 000 lekë. Pra, kësti i parë do të ishte 60 000 lekë. Ndërkohë llogaritjet
për këstin e dytë do të ishin disi ndryshe, sepse tani ju i keni borxh bankës vetëm 1 150 000
lekë. Principali do të ishte po aq, 50 000 lekë, kurse interesi: 1150 000 x 10%/12= 9 583 lekë.
Pra, kësti i dytë do të ishte 59 583 lekë.
b) E njëjta kërkesë do të bëhej, nëse afati i shlyerjes së kësaj kredie do të ishte dy vjet.
Krahas kësaj mënyre, bankat ofrojnë edhe një mënyrë tjetër, atë me këste fikse.
147
Andrea Xhavara
● Vlen të dini se BSH-ja mban dy regjistra mjaft të rëndësishëm. Regjistri i
subjekteve të licencuara nga BSH-ja përmban informacione për publikun dhe mund
të konsultohet nga cilido person i interesuar për më shumë detaje në lidhje me një
institucion financiar, veprues në territorin e Shqipërisë. Ndërsa regjistri i kredive
përmban informacione në lidhje me kreditë që bankat u japin klientëve të tyre. Ky
regjistër përditësohet nga raportet e bankave për çdo kredi të re. Informacioni i tij
është jopublik dhe lejohet të merret nga specialisti i një banke vetëm me autorizimin
tuaj si aplikues për kredi. Me anë të këtij regjistri të ngritur këto tre vitet e fundit,
bankat mund të eliminojnë rrezikun nga aplikimi për dy a më shumë kredi, nga i
njëjti subjekt dhe që duhen shlyer në të njëjtën kohë. Po ashtu, ky regjistër, duke
evidencuar kreditë e “këqija”, ndihmon në uljen e numrit të tyre, sepse banka
paguan një gjobë në BSH për çdo kredi të tillë. Kur vonesa e shlyerjes arrin një
vit, atëherë kredia “e keqe” shndërrohet në të panegociueshme dhe prona garanci
vihet në shitje nga Përmbarimi. Me paratë e shitjes së saj shlyhen, së pari, të gjitha
detyrimet ndaj bankës, ndërsa vetëm teprica mund t’i kalojë pronarit të parë të saj.
♦ a) Sipas BSH-së, kreditë me probleme deri në fund të nëntorit të vitit 2011 arritën 18%.
Përse, sipas BSH-së, ky nivel konsiderohet krejtësisht i menaxhueshëm?
b) Vonesat e pagesave të disa klientëve mund të bëhen shkak që biznesi juaj nuk po arrin të
shlyejë në afat këstet e një kredie.
c) A do të preferonit të merrnit përsipër një rrezik të dyfishtë, duke aplikuar për kredi te një
bankë tjetër, për të shlyer në afat kredinë e parë? Nëse jeni të sigurt se klientët tuaj do t’ju
paguajnë pas 6 muajsh, çfarë do t’i propozonit bankës si rinegocim të kredisë së vështirë?

periudhë grace interes kredi e pa/negociushme
kredi me depozitë principal regjistër i subjekteve
garanci (kolateral) këst regjistër i kredive
1. Cilat janë momentet kryesore të aplikimit për një kredi?

2. Përse banka vlerëson më tepër kriteret 1, 2 dhe 5 (nga pesë k-të)?
148
§ 4. Tregu i kapitaleve
● Në çdo treg takohen blerësit (kërkuesit) dhe shitësit (ofruesit) e produkteve.

Në tregun fshatar njerëzit, të cilët duan të blejnë fruta, zarzavate apo bulmetra
të freskëta, takohen me fermerë të shumtë që i kanë sjellë atë ditë këto produkte.
Aktorët e këtij tregu plotësojnë dy kushte:
a) Blerësit dhe shitësit janë të shumtë në numër; largimi i ndonjërit prej tyre
nuk ndikon mbi tregun. Kjo do të thotë se asnjëra nga palët nuk ka ndikim
mbi kërkesën dhe ofertën në këtë treg.
b) Çmimi i ekuilibrit të mallrave të këtij tregu përcaktohet nga bashkëveprimi
ndërmjet blerësve dhe shitësve, të drejtuar nga arsyetimi i shëndoshë (angl.
common sense).
● Në tregun e kapitaleve, blerësit janë investitorët, ju dhe çdo qytetar tjetër, apo
organizata të mëdha. Ndërkohë shitësit në këtë treg janë bizneset ose qeveria, të
cilët ofrojnë produktet e tyre, letrat me vlerë.
Nëse vendosni të blini në tregun e kapitaleve, do të shihnit se oferta e letrave me
vlerë është vetëm dy llojesh, letra pronësie ose letra borxhi.
▪ Letrat e pronësisë janë aksione (angl. stocks) të një biznesi që operon në formën
ligjore të një shoqërie aksionare. Është e qartë se blerja e këtyre aksioneve ju bën
bashkëpronar të asaj shoqërie. Kështu, ju gëzoni tashmë të drejtën e dividentit
(fitimit) që do të ndajë kjo shoqëri në fund të vitit ushtrimor. Shumica e aksioneve
janë të zakonshme. Nëse zotëroni aksione të tilla, atëherë jeni bashkëpronar i
shoqërisë që jua ka shitur ato. Nëse shoqëria ecën mirë, ju do të fitoni dividendin
e tyre. Në këtë rast, ju edhe mund t’i shisni ato aksione me fitim, sepse vlera e tyre
në treg është rritur. Por, nëse shoqëria nuk ecën mirë, ajo mund të mos ndajë fare
dividendë. Për më tepër, vlera në treg e këtyre aksioneve do të bjerë nën vlerën
e blerjes së tyre nga ju. Pra, ju duhet t’i shisni sa më shpejt ato, ndoshta edhe
me humbje. Ndërkohë zotëruesit e paktë të aksioneve preferenciale gëzojnë të
drejtën e dividendit fiks dhe të shlyerjes para aksionarëve të zakonshëm. Siç
mund ta keni kuptuar, edhe biznesi i aksioneve përmban njëfarë rreziku. Por
rreziku dhe suksesi janë dy shoqëruesit e pashmangshëm të një biznesi, cilido
qoftë tregu ku ai mund të operojë!
♦ Një shoqëri aksionare ka blerë me paratë e veta, për 1 000 000 lekë, një makineri e cila
i jep në fund të vitit një fitim 150 000 lekë. Për mungesë parash, shoqëria shet aksione
preferenciale me vlerë 3 000 000 lekë, me interes vjetor 10%, për të blerë edhe 3 makineri të
tjera. Duke supozuar se kushtet ekonomike nuk përkeqësohen, gjeni:
a) Sa do të jetë fitimi vjetor i shoqërisë i siguruar nga puna e 4 makinerive?
b) Sa do të jetë fitimi vjetor i aksionarëve të rinj preferencialë?
149
Andrea Xhavara
c) Me sa u rrit fitimi vjetor i shoqërisë pas blerjes së 3 makinerive të tjera?
d) Pas sa vitesh do të shlyhej investimi, i realizuar me anë të shitjes së aksioneve?
P. a) 600 000 lekë, b) 300 000 lekë, c) 150 000 lekë, d) 10 vjet
▪ Letrat e borxhit, ndryshe obligacionet (angl. bonds), ju bëjnë huadhënës të një

biznesi apo të qeverisë. Zotërimi i një obligacioni ju jep të drejtën e rimbursimit të
vlerës së tij, së bashku me interesin, në afatin e shpallur nga emetuesi i tij (biznesi
apo qeveria).
Nëse keni bërë ca parà dhe doni t’i shtoni, mund të bëheni një huadhënës i rregullt,
duke hapur një depozitë kursimi në një bankë ose duke blerë obligacione. Bizneset
shesin obligacione, kur kanë nevojë për të kryer investime të mëdha. Ndërkaq,
qeveria emeton obligacione, sepse, në buxhetin e saj, shpenzimet i kalojnë pothuaj
gjithnjë të ardhurat. Kjo ndodh sidomos për shkak të projekteve ambicioze, të cilat
janë mbi mundësitë financiare të buxhetit.
♦ a) Përse interesat e obligacioneve, të emetuara nga bizneset apo nga qeveria, janë më të
larta se interesat e depozitave të kursimit?
b) Përse bizneset u premtojnë blerësve të obligacioneve se do t’jua këmbejnë ato me aksione
në një të ardhme të afërt?
▪ Ju keni dy mundësi blerjesh të obligacioneve: të garantuara ose të pagarantuara.

Obligacionet e emetuara nga biznesi janë pothuaj gjithnjë të garantuara nga një
pasuri e paluajtshme e tij. Nëse shoqëria nuk i përmbahet kontratës së shitblerjes
së obligacioneve tuaja, mund të kërkoni që ajo garanci të vihet në shitje, për të
rimbursuar paratë dhe interesat që ju takojnë. Pra, në këtë rast, ju konsideroheni si
kreditorët e shoqërisë, të cilët, sipas ligjit, duhen rimbursuar të parët.
Ndërkohë obligacionet qeveritare nuk janë të mbuluara me ndonjë garanci. Po ku
ka në botë një huamarrës më të sigurt se qeveria?
▪ Le ta analizojmë dinamikën e tregut të obligacioneve ca më thellë. Hamendësojmë

se keni blerë një obligacion pa afat skadimi, me vlerë 100 000 lekë dhe me interes
vjetor 5% ose 5000 lekë. Nëse individët dhe organizatat kanë blerë obligacione me
tepricë, në treg krijohet mungesë e parasë kesh. Kështu, nis një shitje e nxituar që rrit
ofertën e obligacioneve në tregun e letrave me vlerë. Kjo tepricë i detyron zotëruesit
që t’i shesin ato me 95 000 lekë. Në këtë rast, 5 000 lekë të obligacionit tuaj japin
një interes prej 5 000 : 95 000 = 5,26%. E kundërta do të ndodhte nëse individët do
të kishin tepricë parash kesh. Pra, në tregun e letrave me vlerë, vepron rregulla:
Obligacionet me vlerë më të ulët shoqërohen me interesa më të lartë dhe anasjellas. I njëjti
përpjesëtim i zhdrejtë ndodh edhe me vlerën e aksioneve, sepse oferta dhe kërkesa
janë rregulluesit universalë edhe për tregun e letrave me vlerë.
♦ a) Ju zotëroni një aksion me vlerë 100 000 lekë, me interes vjetor 10%. Llogaritni vlerën
e këtij aksioni kur Bursa të shpallë një interes vjetor të tij prej 8%. Është rritur apo është
zvogëluar vlera e aksionit tuaj? Me sa lekë është rritur vlera e aksionit?
150
▪ Shënojmë se obligacionet kanë mënyra dhe afate të ndryshme shlyerjeje. Kështu,

duke zotëruar obligacione, ju mund të merrni çdo vit interesat, ndërsa shlyerja e
plotë e principalit mund të bëhet edhe pas 20 vjetësh.
Një interes të veçantë për individët, bizneset dhe organizatat në Shqipëri paraqesin
disa obligacione të emetuara nga qeveria, bonot e thesarit. Ato mund t’i blini pranë
bankave tregtare apo pranë degëve të BSH-së. Bonot e thesarit janë me afat 3-mujor,
6-mujor ose njëvjeçar, ndërsa shuma minimale është 300 000 mijë lekë. Ju mund të
tërhiqni që në fillim interesat, ndërsa principalin ta rimbursoni në përfundim të
afatit të caktuar, maturimit. Ndërkohë, po të keni nevojë, ju mund t’i shisni bonot e
thesarit te një bankë tregtare, duke marrë principalin deri në 7 ditë para maturimit
të tyre.
♦ Përse shumë banka blejnë bono thesari? Çfarë lidhje apo ndikimi kanë këto blerje me
kreditimin e biznesit apo të konsumatorëve?
● Vendi ku tregtohen letrat me vlerë është bursa. Tregtimi i tyre bëhet në dy

faza. Në fazën e parë, tregu parësor, shoqëritë aksionare i drejtohen një tregtari
investimesh, dealer, me të cilin përcaktohet sasia dhe çmimi për aksionet në shitje.
Kjo fazë përfundon me nënshkrimin dhe blerjen e letrave me vlerë nga dilëri.
Në fazën e dytë, tregu dytësor, zakonisht, dilëri komunikon me brokerat,
profesionistë të autorizuar për shitjen dhe blerjen e letrave me vlerë në bursë. Duhet
thënë se një dealer mund të tregtojë letra me vlerë për llogari të vetes. Më pas, ai
mund t’ua shesë ato brokerave ose të mbajë një pjesë të tyre për vete. Brokeri është
një agjent që vepron gjithnjë vetëm për llogari të një klienti, i cili e paguan atë për
këtë shërbim.
Që një shoqëri aksionare të tregtojë aksione në bursë, ajo duhet të përshihet në listën
e saj. Listimi në bursë bëhet vetëm kundrejt plotësimit të disa kushteve njëherësh,
në lidhje me fitimin bruto, aktivet qarkulluese, numrin e aksioneve për shitje dhe
zotëruesit e tyre.
♦ Përse mjaft kompani aksionare hezitojnë të listohen në bursë? Çfarë do të ndodhte nëse
blerësit e rinj do të zotëronin shumicën e aksioneve të një shoqërie aksionare?
● U bënë afro 10 vjet që është krijuar Bursa e Tiranës, tashmë operuese edhe si
institucion i pavarur. Fusha e veprimtarisë së saj janë tregjet e aksioneve, bonove
të thesarit dhe obligacioneve qeveritare, bashkiake apo të shoqërive private. Deri
më sot kjo Bursë ka të listuar vetëm 4 anëtarë, gjë që e ngushton veprimtarinë e saj
vetëm në shitjen e obligacioneve qeveritare. Pritet një gjallërim i veprimtarisë së saj
në të ardhmen, me anë të listimit të shoqërive të tjera aksionare. Kjo gjë ka ndodhur
në mjaft vende të rajonit tonë, si p.sh. në Malin e Zi, ku bursa vepron me sukses.
Bursa e Tiranës do t’i jepte shansin çdo qytetari shqiptar të merrej me biznes, duke
përdorur kursimet e tij në tregun e kapitaleve, në blerjen apo në shitjen me leverdi
të letrave me vlerë.
151
Andrea Xhavara
● Së fundmi, duhet thënë se tregu i kapitaleve është në një shkallë të madhe treg
perceptimesh. Cilido që investon paratë e veta në këtë treg blen apo shet letra me
vlerë të një shoqërie, sipas parashikimeve për të ardhmen e kësaj shoqërie. Një palë
investitorë, të cilët besojnë se vlera e aksioneve do të rritet në të ardhmen, janë
blerës tepër aktivë. Ata quhen “dema” (mbajnë kokën poshtë) dhe kanë si motiv
“blej lirë sot dhe shit shtrenjtë nesër”. Disa investitorë të tjerë parashikojnë se vlera
e aksioneve do të bjerë. Ata quhen “arinj” (e mbajnë kokën lart) dhe kanë si motiv
“shit shtrenjtë sot dhe bli lirë nesër”. Por ka edhe investitorë të cilët mendojnë
se vlera e sotme e aksioneve nuk ka asnjë lidhje me të nesërmen. Sipas tyre, për
të zgjedhur aksione që do të rriten në të ardhmen, duhet analizuar menaxhimi i
shoqërisë aksionare apo politikat qeveritare favorizuese për atë tip shoqërie.
Në vende të zhvilluara, si SHBA-ja, pothuajse 40% e familjeve luajnë në bursë që
nga kompjuteri i shtëpisë, duke u komunikuar brokerave të tyre të blejnë apo të
shesin aksione sipas rastit. Duhet të pranojmë se numri i investitorëve shqiptarë që
luajnë në bursat e huaja është akoma i vogël.

letër me vlerë obligacion Bursë
letër pronësie obligacion i garantuar treg parësor
letër borxhi obligacioni pagarantuar treg dytësor
aksione bono thesari dealer
dividend maturim broker
1. Cili është dallimi thelbësor ndërmjet aksioneve dhe obligacioneve?

2. Cilat shoqëri tregtare mund të emetojnë letra me vlerë?
152
§ 5. Menaxhimi financiar i biznesit
● Ka mundësi që ju, si pronar-menaxher i një biznesi të vogël, të mendoni se detyra

juaj kryesore është vetëm të prodhoni dhe të shisni, mjafton që dikush (shpesh, ju
vetë) të mbajë llogaritë si dhe lidhjet me bankën, për marrjen e ndonjë kredie dhe
shlyerjen e saj. Por, nëse keni kuptuar se paraja është “gjaku jetësor” i biznesit tuaj,
atëherë menaxhimi financiar i duhet besuar një personi të specializuar. Ky person,
në Shqipëri zakonisht një kontabël i miratuar, duhet ngarkuar jo vetëm të kryejë
veprimet financiare me bankën, por dhe të përgatisë një plan financiar për ju. Me
anë të këtij plani, ju duhet të identifikoni paratë e nevojshme, kohën kur duhen ato
dhe burimet e tyre. I hartuar në një program të veçantë kompjuterik, ai mund të
nxjerrë raporte periodike që ju mundësojnë të krahasoni faktet me parashikimin
dhe të zbuloni shkaqet e mangësive. Një nga raportet financiare më të rëndësishëm
të planit financiar është ai i rrjedhjes së parasë. Duke pasqyruar hyrjet dhe daljet
e parasë, pra dhe gjendjen e parasë në fund të muajit, raporti parashikon aftësinë
paguese të biznesit tuaj. Pagesa e detyrimeve në afat është një nga problemet më të
mprehta për çdo biznes, i madh apo i vogël qoftë ai.
♦ Çfarë vendimi do të merrnit, nëse raporti financiar tregon tepricë parash gjendje në fund
të muajit:
□ blerje letrash me vlerë, □ investim në pajisje, □ shitje letrash me vlerë,
□ blerje rezervash të lëndëve të para/produkte për rishitje, □ asnjë veprim.
● Asgjë nuk mund ta shpëtojë biznesin tuaj, nëse klientët nuk ju paguajnë. Prandaj,
përcaktimi dhe ndjekja e një politike të shitjeve me kredi duhet të jetë pjesë e
rëndësishme e menaxhimit financiar. Nga llogaritja e vonesës mesatare në ditë për
secilin klient, ju mund të përcaktoni cilit do të vazhdoni t’i shisni me kredi dhe cilit jo.
♦ Një punishte prodhon dritare, dyer dhe vetrata me xham dhe duralumin. Cilit prej klientëve
mund t’u shitej me kredi:
□ firmë ndërtimi, □ biznes i vogël (bar etj.), □ institucion publik, □ individ, □ asnjërit.
● Menaxhimi financiar fillon që në hapjen e biznesit tuaj. Ju, si pronar-menaxher i një
biznesi të vogël, duhet të siguroni parà për realizimin e investimit si dhe mbulimin
e shpenzimeve, të paktën derisa të ardhurat të bëhen më të mëdha se daljet e parasë.
Natyrshëm lind pyetja: Kujt mund t’i drejtoheshit për mbështetje financiare? Së
pari, vetes. Ju mund të përdorni kursimet tuaja për të mbuluar shpenzimet mujore
të biznesit dhe të vini si garanci shtëpinë apo makinën, për të marrë një kredi, për
të realizuar investimet në aktive të qëndrueshme (ndërtesë, makineri, pajisje).
Po ashtu, ju mund t’u drejtoheni pjesëtarëve të familjes dhe miqve të afërt. Nëse
ata e vlerësojnë idenë tuaj të biznesit si fitimprurëse, ata mund t’ju japin hua pa
153
Andrea Xhavara
interes. Natyrisht, ju mund t’i ftoni ata si ortakë, nëse keni krijuar një shpk. Por
kur keni akoma nevojë për parà, banka mund t’ju kreditojë edhe me mbështetjen
e garantuesve, të cilët duhet të jenë persona në gjendje dhe të gatshëm të paguajnë
detyrimet ndaj bankës në rast falimentimi të biznesit tuaj.
● Pasi biznesi të ketë nisur udhën e tij, duhet t’u përgjigjeni nevojave të biznesit
tuaj për financim afatshkurtër ose afatgjatë. Financimi afatshkurtër lidhet me gjetjen
e fondeve të nevojshme për shlyerjen e detyrimeve gjatë 12 muajve të ardhshëm.
Ndodh shpesh që hyrjet e parasë në biznes të jenë më të vogla se daljet e parasë
për shpenzimet dhe investimet. Për të mbuluar këtë diferencë, biznesi juaj mund
të shfrytëzojë një sërë burimesh afatshkurtra, si: furnizimet me kredi, ovërdrafti,
faktori apo grantet qeveritare.
▪ Me anë të një marrëveshjeje, mund të siguroni furnizime me kredi, blerje
produktesh dhe lëndësh të para me pagesë të vonuar. Nëse arrini marrëveshje
të tipit “2/10, neto 30”, ju do të keni përftuar një zbritje prej 2% kur paguani
brenda 10 ditësh. Por e aplikuar për 12 muaj kjo zbritje do të arrinte në 24%!
♦ Biznesi juaj ka lidhur një marrëveshje furnizimi me kredi të tipit “2/10, neto 30” për
100 000 lekë mall çdo muaj. a) Sa lekë do të kishit kursyer me shlyerjen korrekte të këtij
furnizimi? b) Në rastin kur shitjet e biznesit tuaj nuk do të ecnin mirë, a do ia vlente që të
merrnit një kredi bankare njëvjeçare sa ajo shumë, me interes 10%, për të shlyer furnitorin
në mënyrë korrekte?
▪ Nëse biznesi juaj ka pozita financiare të qëndrueshme, në vend të një kredie të
zakonshme, mund të përdorni një ovërdraft. Meqë interesat bankare aplikohen
vetëm për shumën borxh, ju mund ta zvogëloni këtë borxh duke derdhur
tepricën e parave dhe të tërhiqni parà vetëm kur keni nevojë.
▪ Mund të ndodhë që biznesi juaj të ketë nevojë për parà të çastit, sepse, për të
ruajtur klientët, keni bërë mjaft shitje me kredi. Në këtë situatë, ju mund të
detyroheni t’ia shisni marrëveshjet një faktori, një institucioni financiar, i cili
merr përsipër të mbledhë pagesat e vonuara të klientëve tuaj. Duhet ta dini se
faktori ju jep vetëm një pjesë të vlerës së tyre, e cila është më e vogël për vonesat
me afat më të gjatë.
▪ Nëse jeni një biznes fillestar dhe nuk keni kolateral (garanci pasurore) të
mjaftueshëm për të mbuluar një kredi, mund të shfrytëzoni grantet qeveritare.
Këto janë fonde garancie, të cilat u jepen bankave, për kreditimin e bizneseve
fillestare me një ide dukshëm fitimprurëse.
♦ Një bankë jep kredi biznesi, me kolateral të mbuluar nga një fond qeveritar garancie, deri
në 70% të vlerës së kredisë. Pse do të mjaftonte si kolateral furgoni juaj (me vlerë 12 mijë
euro), për të përfituar një kredi të tillë, prej 30 mijë euro, kur garancia pasurore e kërkuar
është 120%?
● Nevojat për financim afatgjatë shfaqen kur biznesi juaj nis e zgjeron veprimtarinë
ose planifikon të investojë më tej në makineri e pajisje. Këto nevoja mund të
plotësohen në dy mënyra:
154
a) me kredi afatgjatë ose shitje obligacionesh, që sjell rritje të borxheve të biznesit

tuaj;
b) me shitje aksionesh, që sjell rritjen e kapitalit vetjak të biznesit tuaj.
Ju kujtojmë se shitja e obligacioneve dhe e aksioneve është e mundur vetëm për

bizneset që operojnë si shoqëri aksionare.
Një kredi afatgjatë biznesi mund ta ketë afatin e shlyerjes deri në dhjetë vjet. Nëse
fitimet e biznesit tuaj janë më të larta se interesat bankare, atëherë mund të themi
se investimet tuaja me anë të kredisë kanë qenë të studiuara saktë. Ndryshe, ju keni
marrë para borxh për të bërë parà!
♦ Cili nga investimet me kredi (në milion lekë) ka qenë më fitimprurës?
Investimi Vlera e tregut Detyrimi i mbetur Dobia neto

A 38 25 13
B 29 12 17
C 32 34 -2
● Një kredi afatgjatë bën që edhe detyrimet (borxhet) e biznesit tuaj të mbeten për
një kohë të konsiderueshme. Gjatë kësaj periudhe borxhi juaj mund të ishte më i
madh se pasuria që zotëroni (borxhi i biznesit A është 66% e investimit). Kjo nuk
duhet t’ju trembë për sa kohë që ekonomia e të gjithë vendit shkon mirë (në këtë
situatë ndodhen sot mjaft biznese shqiptare që vazhdojnë të punojnë normalisht).
Në rast të kundërt, biznesi juaj mund edhe të falimentojë. Në këtë rast fatkeq, banka
ka të drejtë t’i shesë aktivet tuaja, për të marrë paratë e saj, ndërsa ortakët apo
aksionarët do të shpërbleheshin vetëm me pjesën e mbetur.
♦ Cili nga bizneset A, B dhe C (ushtrimi i mëparshëm) do të shpërblente më mirë ortakët/

aksionarët në rastin e një falimentimi. Supozohet se numri tyre është i njëjtë, si dhe pjesët
që zotëron secili janë të njëjta.
● Një shoqëri aksionare, e cila nuk i pëlqen shtrëngimet e bankës, mund të emetojë
obligacione afatgjata, për të siguruar një financim afatgjatë. Kjo do të thotë se ajo mund
të shesë obligacione me maturim deri 10 apo edhe 20 vjet, duke paguar periodikisht
vetëm interesat, ndërsa principalin në fund të periudhës së maturimit të tyre. Kjo
strategji krijon frymëmarrje të madhe, meqë biznesi mund të kryejë investimet
e planifikuara dhe është i detyruar të paguajë pak gjatë viteve, vetëm interesat e
obligacioneve. Shënojmë se biznesi mundet që t’i riblejë një pjesë të obligacioneve,
kur ka krijuar kesh të lirë nga fitimet. Në këtë rast, zotëruesit e bonove mund të
kënaqeshin duke marrë principalin dhe një interes pak më të lartë.
● Edhe pse obligacionet janë të siguruara nga një garanci pasurore e biznesit,
blerësit, në tregun e letrave me vlerë, mund të preferojnë më tepër aksionet. Shitja
e tyre është një strategji tjetër e shoqërive aksionare, për financimin afatgjatë të
155
Andrea Xhavara
investimeve të planifikuara prej tyre. Ju kujtojmë se aksionet e shitura, preferenciale
apo të zakonshme, i bëjnë blerësit e tyre aksionarë të shoqërisë. Si të tillë, ata
gëzojnë të drejtën e dividendit në fund të vitit. Është e vërtetë se mjaft shoqëri, me
vendim të bordit drejtues, nuk ndajnë dividendë, për shkak të investimeve të reja.
Aksionarët e pranojnë këtë vendim në emër të rritjes së vlerës së shoqërisë, pra
edhe të dividendëve të tyre në të ardhmen.
Së fundmi, ekzistojnë biznese të specializuara që blejnë obligacione apo aksione të
shoqërive të vlerësuara prej tyre, për t’i rishitur në tregun e letrave me vlerë. Nëse
vlera e aksioneve do të ishte 1 milion euro, këto kompani do t’i jepnin shoqërisë
vetëm 900 mijë euro, ndërsa 100 mijë euro u mbeten atyre si fitim dhe për mbulimin
e kostove të shitjes së letrave me vlerë, individëve apo organizatave.
♦ Lidhni një për një nevojat për financimin e një biznesi me 300 000 € me strategjinë më të
mirë, në rastet e mëposhtme:
Nevoja financiare Strategjia më e mirë

1 borxhi do të shlyhet brenda 5 vjetëve overdraft a
2 urgjente, nga shkaku i shitjeve me kredi obligacione b
3 premton pronësi në biznes furnizim me kredi c
4 pa lënë asgjë si kolateral aksione të zakonshme d
5 pas dy muajsh biznesi ka tepricë parash aksione preferenciale e
6 pronësi e premtuar, me 6% dividend kredi bankare f
7 blen produkte që do të paguhen pas 2 muajsh kredi afatgjatë g
8 borxhi paguhet pas 20 vjetësh, interesi çdo vit faktor h

plan financiar financim afatshkurtër shitje me kredi
rrjedhje e parasë financim afatgjatë furnizim me kredi
garantues kredie faktor vonesë mesatare
1. Cili është dallimi thelbësor ndërmjet shitjeve me kredi dhe furnizimeve me kredi?
2. Cili është dallimi thelbësor ndërmjet mbështetjes së garantorit dhe faktorit?
156
Mbledhje informacioni mbi
shërbimet bankare
● Organizim. Ndahuni në grupe (3–5 persona) me synimin për të mbledhur

informacion nga një vizitë në bankë. Për të lehtësuar punën dhe për të fituar kohë,
secili grup cakton të vizitojë vetëm njërin nga departamentet (specialistin): arkë,
shërbime ose kredi, duke i ndërruar nga banka në bankë. Më pas grupet mund të
shkëmbejnë në klasë informacionet e mbledhura.
● Nga takimet me punonjësit e departamenteve të ndryshme të bankave (të paktën

tre), duke pasur parasysh planin tuaj financiar, duhet të merrni informacion në
vend mbi shërbimet e bankës, si:
 hapja e një llogarie rrjedhëse,
 hapja e një depozite kursimi,
 llojet e çeqeve në përdorim dhe koston e tyre,
 kartat e debitit dhe kreditit dhe kushtet e pajisjes me to,
 a funksionon e-banking ,
 a tregtohen bono thesari etj.
Këto informacione plotësuese janë të dobishme për menaxhimin financiar të biznesit

tuaj në të ardhmen.
● Mbështetja me kredi nga një institucion financiar varet shumë nga fakti nëse biznesi
juaj është fillestar apo e menaxhoni atë prej disa kohësh. Në të vërtetë, shumica e
institucioneve tona financiare mbështesin me kredi bizneset me jo më pak se 6 muaj
veprimtari. Për këtë arsye, është e nevojshme të merrni një informacion të parë mbi
këtë çështje, duke vizituar në internet faqet e institucioneve kredituese. Ju mund të
filloni të kërkoni në faqet e internetit të institucioneve që janë pranë vendndodhjes
së biznesit tuaj, por jo vetëm. Qëllimi i këtij kërkimi duhet të përqendrohet në
çështje kryesore, si:
 Deri në çfarë shume mund të jepet një kredi konsumatore?
 Deri në çfarë shume mund të kreditohen bizneset fillestare? Po ato
ekzistuese?
 Cili është afati maksimal i shlyerjes së një shume të caktuar kreditimi?
 A është e mundur një periudhë grejs (kur paguhen vetëm interesat dhe jo
principali i këstit) dhe sa është maksimumi i saj?
 Sa e shtrenjtë është kredia, pra me çfarë interesi vjetor jepet ajo?
157
Andrea Xhavara
 Cilat janë afatet e pagesës së kësteve për shlyerjen e kredisë?
 A kërkohet garanci pasurore, e çfarë lloji dhe në çfarë madhësie?
 Cilat janë dokumentet kryesore që duhen paraqitur me aplikimin për
kredi?
Është e vërtetë se një pjesë e këtyre informacioneve nuk përfshihen në faqet e

internetit të mjaft institucioneve financiare. Për këtë arsye, pas kërkimit në këto to,
duhet të shkoni në bankë, ku do të merrni mjaft njohuri të dobishme mbi mënyrën
e punës së tyre.
Së fundmi, sistemojini shënimet në mënyrë të dallueshme për secilin shërbim.
158
Aplikimi për një kredi
● Ju, si grup, keni mbledhur informacione të mjaftueshme për aplikimin për një
kredi. Zakonisht kreditë bankare ndahen në kredi për:
▪ mikrobiznese, me shuma deri rreth 6 milionë lekë; ▪ individë (retail), çfarëdo shume;
▪ nvm, çfarëdo shume; ▪ korporata, me shuma mbi 500 000 euro.
Më poshtë tregohen në mënyrë të detajuar hapat e mëtejshëm pas kualifikimit.
1. Klienti paraqet listën e dokumenteve të kërkuara nga analisti i kredisë
(konsumatore ose biznesi):
a) Dokument identifikimi, kartë identiteti dhe/ose pasaportë;
b) Certifikatë familjare;
c) Librezë kontributesh (shoqërore e shëndetësore);
d) Lëvizje të llogarive bankare, ku klienti është titullar, në banka të tjera;
e) Librezë uji, energjie elektrike, telefoni fiks etj.;
f) Vërtetime pagash të familjarëve;
g) Dokumente pronësie të shtëpisë ku klienti banon dhe të pronës që do të
lërë në garanci, për një moskthim të mundshëm nga ana e tij të kredisë
sipas kushteve të kontratës, të vendosura nga banka;
h) Në rastet e aplikimit për kredi të një biznesi kërkohen: bilanc tatimor i
vitit të fundit ushtrimor, deklaratat doganore të bëra deri në momentin
e aplikimit, ekstrakt i QKR dhe çdo dokument tjetër që mendohet i
domosdoshëm nga banka.
2. Aplikimi për kredi.
a) Pas paraqitjes së dokumenteve të kërkuara klienti firmos:
▪ Autorizimin e përdorimit të të dhënave për qëllim kërkimi në
Regjistrin e Bankës së Shqipërisë;
▪ Formularin me të dhënat përkatëse të kredisë të kërkuar;
▪ Formularë të ndryshëm mbi pranimin e kushteve të punës me bankën,
si dhe ndërgjegjësimin e tij për komisionet, interesat dhe mënyra e
llogaritjes së tyre.
b) Analisti përkatës bën verifikimet dhe analizën financiare për rastin (për
bizneset përgatitet një plan biznesi i detajuar.
3. Miratimi i kredisë. E gjithë dosja miratohet nga drejtorët përkatës të bankës
dhe vetëm pas dhënies së mitratimit nga autoritetet e brendshme përkatëse,
analisti vazhdon me procedurat e disbursimit.
4. Disbursimi
a) Firmosja e kontratave dhe e marrëveshjeve midis palëve;
b) Noterizimi i kontratave;
159
Andrea Xhavara
c) Bllokimi i garancive në favor të bankës dhe paraqitja në bankë e
dokumentit përkatës;
d) Lëvrimi i fondeve në llogarinë e klientit;
e) Pagesa e komisioneve të kredisë:
• Komision disbursimi,
• Komisioni i vlerësuesit të pasurisë,
• Primi vjetor i sigurimit të jetës për efekt kredie,
• Primi vjetor i sigurimit të pronës për efekt kredie,
• Shpenzimet e noterizimit,
• Komision për kërkimet e bëra në Regjistrin e Bankës së Shqipërisë,
f) Tërheqja e shumës së kredisë.
5. Pas tërheqjes së kredisë, klienti duhet ta shlyeje atë sipas kushteve të rëna
paraprakisht dakord dhe të nënshkruar në kontratë. Në rastet e mosshlyerjes
së kredisë sipas kushteve, klienti përgjigjet me pronat e luajtshme dhe të
paluajtshme që ka pasur, që ka dhe që do të krijojë në të ardhmen. Banka
monitoron klientët e saj të kredisë me bazë të paktën 6-mujore.
● Secili grup i paraqet kërkesën për kredi grupit pasues (në rolin e specialistëve të
bankës). Aplikimi duhet të ndjekë dy faza: a) kualifikimi, pjesa më e rëndësishme
(kujtoni pesë k-të) dhe b) paraqitja e dokumenteve të nevojshme (imitim). Në këtë
fazë duhet të shpjegohet edhe garancia, e cila duhet të vlejë jo më pak se 130% të
kredisë së kërkuar.
160
1. Paraja është mjet universal shkëmbimi, Kredia shlyhet me këste, shuma e
standard vlere, si dhe një magazinues i vlerës. principalit me interesin. Regjistri i kredive
Çdo vend ka paranë e vet. Tregu global përmban të gjitha kreditë e dhëna nga
përdor kursin e këmbimit të një paraje në bankat. Shlyerja e kredisë sigurohet edhe
një tjetër. Shqipëria ka tashmë një sistem nga një garanci pasurore.
institucionesh financiare, të cilët luajnë
4. Në bursë (tregu i kapitaleve) investitorët
rolin e ndërmjetësit midis huadhënësve
blejnë obligacione (letra borxhi) ose aksione
dhe huamarrësve. Jo bankat operuese në
(letra pronësie) të shitura nga bizneset
vendin tonë kanë formën e shoqërive të
ose qeveria. Zotëruesi i një aksioni
kursim-kreditit, të fondacioneve të kreditit dhe
gëzon të drejtën e dividendit në fund të
të institucioneve financiare. Ato financojnë
vitit. Zotëruesi i një obligacioni përfiton
biznese të vogla dhe shumë të vogla,
periodikisht interesat dhe principalin pas
për të ndikuar në zbutjen e varfërisë
maturimit. Obligacionet mbulohen nga
dhe zhvillimin e mikrobiznesit në tërësi.
një garanci pasurore. Në tregun e letrave
Sistemi ynë bankar përbëhet nga Banka e
me vlerë vepron rregulla: Obligacionet/
Shqipërisë, si dhe nga bankat private dhe
aksionet me vlerë më të ulët shoqërohen me
degë të bankave të huaja.
interesa më të lartë dhe anasjellas. Vendimet
BSH-ja është institucioni i vetëm përgjegjës e investitorëve bazohen mbi parashikimet
për konceptimin, hartimin, miratimin dhe për të ardhmen. Bonot e thesarit janë
zbatimin e politikës monetare. Ndryshimi i obligacione të qeverisë shqiptare, me
normës së rezervës, i normës së interesit dhe interesa më të larta se depozitat bankare.
shitblerja e bonove të thesarit janë mjetet e
saj për të ndikuar në ofertën e parasë. 5. Menaxhimi financiar identifikon paratë
e nevojshme, kohën kur duhen ato dhe
2. Bankat tregtare janë thelbi i sistemit tonë burimet e tyre për arritjen e objektivave të
financiar. Konkurrenca e krijuar nga prania biznesit. Hapja e biznesit mbështetet me
e 17 bankave, i nxit ato të hapin sportele të kredi bankare, kursime personale dhe nga
reja dhe të përmirësojnë shërbimet e tyre. të afërmit.
Banka mund të përfytyrohet si një makinë Financimi afatshkurtër (gjatë 12 muajve
fitimprurëse, ku paratë hyjnë në formën e të ardhshëm) shfrytëzon burime, si:
depozitave të kursimtarëve dhe dalin në furnizimet me kredi, ovërdrafti, faktori apo
formën e kredive për bizneset apo individët. grantet qeveritare.
Shërbimet bankare që ofrohen nga arka, Nevojat për financim afatgjatë, kur
shërbimet dhe kredia, lidhen me llogaritë, biznesi zgjeron veprimtarinë e tij, mund
pagesat, depozitat, kreditë dhe kartat për të plotësohen me kredi afatgjatë ose shitje
bizneset dhe individët. Letra e kreditit obligacionesh, që sjell rritje të borxheve;
përdoret në tregtinë ndërkombëtare. me shitje aksionesh, që sjell rritjen e kapitalit
Bankomatët, ovërdrafti, banking online, vetjak të biznesit.
leasing, blerja me kredi e apartamenteve pa Shitja e obligacioneve/aksioneve është e
garanci hipotekore, depozitat e diferencuara mundur vetëm për shoqëritë aksionare.
janë shërbime të reja të bankave tona. Investimet me kredi afatgjatë duhet të
Depozitat e kursimit janë të siguruara deri sigurojnë fitime mesatare më të larta se
në vlerën 2,5 milionë lekë. interesat bankare.
3. Kredia është një borxh për t’u shlyer në
të ardhmen, në emër të një investimi të
sotëm. Pesë k-të janë kriteret kryesore për
vlerësimin e një kërkese për kredi.
161
Andrea Xhavara
● Test
♦ Çfarë ndodh me fuqinë blerëse të parave të punonjësve, nëse çmimet rriten me 3%
dhe pagat e tyre mbeten të pandryshueshme?
♦ Në tregun valutor, kurset e këmbimit janë 1€ = 140 lekë dhe 1$ = 106 lekë. Gjeni
kursin e këmbimit të euros në dollar dhe të dollarit në euro.
♦ Plotësoni skemën me vargun e efekteve: BSH-ja ngre normën e interesit → Oferta

e parasë _________ → Interesi i kredive ___________ → Investimet __________
→ PPB-ja ________ → Kërkesa _________ → Çmimet bien.
♦ Argumentoni pse një rritje e ndjeshme e pagave do të shoqërohej me një rritje të

çmimeve të produkteve në treg.
♦ Pse depozitat bankare i mbrojnë kursimet e qytetarëve nga rrezikun i inflacionit?
♦ Depozitat në euro janë me interes 4%, ndërsa në dollarë janë me 3%. Nëse do të
blinit një makineri jashtë vendit, në cilën parà do ta merrnit kredinë, në euro apo
në dollarë?
♦ Pse kërkesa për një kredi nuk duhet të mbështetet vetëm te garancia pasurore
(kolaterali)? Në cilat cilësi të aplikuesit duhet të mbështetej më tepër kjo kërkesë?
♦ Një bankë ju jep kredi 5000 €, me interes vjetor 10% dhe afat shlyerje 3 vjet, nga të
cilët 1 vit grejs.
a) Llogaritni pagesat e biznesit tuaj në bankë për çdo muaj të periudhës grejs.
b) Llogaritni vlerën e këstit mujor që duhet derdhur nga biznesi juaj në bankë, për
muajin e parë dhe të dytë, pas periudhës grejs.
♦ Një bankë jep kredi biznesi, me kolateral të mbuluar nga një fond qeveritar
garancie, deri në 70% të vlerës së kredisë. Çfarë vlere duhet të kishte makineria juaj,
e vënë si garanci për të përfituar një kredi të tillë prej 50 mijë eurosh, kur garancia
pasurore e kërkuar është 130% e kredisë?
♦ Nga strategjitë: ovërdraft (ov), ogligacione (ob), furnizim me kredi (fk), aksione të
zakonshme (az), aksione preferenciale (ap), kredi afatgjatë (kgj), zgjidh më të mirën
për rastet:
borxh 15 vjet, interesa 6-mujore ____ hyrje të shumta parash pas 5 muajsh ____
nuk rrezikoj pasurinë personale ____ ju bëj bashkëpronar biznesi ____
paguaj me siguri pas 3 muajsh ____ borxh për 3 vjet ____
jap pronësi biznesi me dividend 8% ____ lëndën e parë e paguaj pas 5 muajsh ____
162
Tema
NJOHURI
PËR MARKETINGUN
Çështjet
§ 1. Marketingu. Katër P-të. Produkti
§ 2. Çmimi në marketingun miks
§ 3. Vendi dhe promovimi në marketingun miks
§ 4. Plani i marketingut
§ 5. Punë praktike. Prezantimi i planit
të marketingut
katër drejtime, një synim ...
● Test
Objektivat
 Të përshkruani objektin dhe funksionet e marketingut.
 Të renditni katër P-të e marketingut.
 Të dalloni veçoritë e një produkti apo shërbimi.
 Të njihni disa nga strategjitë e vendosjes së çmimit
të një produkti/shërbimi.
 Të përshkruani rolin, rëndësinë dhe mënyrat e shpërndarjes.
 Të shpjegoni elementet e promocionit dhe rëndësinë e realizimit të secilit.
 Të përshkruani teknikat e nxitjes së shitjeve.
 Të hartoni një plan marketingu për një produkt të profilit tuaj profesional.
163
Andrea Xhavara
Pas “strategjish” kontakti të shumta për disa muaj rresht, Fatmiri arriti ta bindë
pronaren e “Era IT”. Duke vlerësuar imët njohuritë e tij nga informatika (djaloshi
vinte nga shkolla e mesme profesionale “A. Brozi” Shkodër), por dhe aftësitë e tij
komunikuese, zj. Era B. pranoi ta merrte djaloshin si shitës. “Jo fort keq!”, – kishte
menduar Fatmiri me gjysmë zemër. Shumë shpejt ai kuptoi se “Era IT” nuk ishte
thjesht dyqan. Me një sipërfaqe mbi 200 m2, lokali ishte ndarë në tri pjesë thuajse të
barabarta: vitrina, servisi dhe salla e trajnimeve.Vitrina (jo dyqani!) ftuese përmbante
rafte të rreshtuara, në mënyrë që klientët mund të xhironin e të shihnin pajisjet, të
ndara sipas llojit dhe brenda llojit. Fatmirit i vinte çudi që e shumta e atij malli ishte
furnizuar me kredi nga Tirana, kundrejt një komisioni për shitje. Në servis punonin
gjashtë veta, me dy turne, të cilët bënin të gjitha shërbimet brenda garancisë apo të
kërkuara nga klientët. Mjerë ata po të kapeshin nga pronarja duke ndenjur! Ndërkohë
salla e trajnimeve zihej kryesisht pasdite kur zj. Era zhvillonte dy kurse me rreth 20
veta. Ajo shpjegonte me anë të projektimit në një ekran, ndërsa të trajnuarit ndiqnin
duke vepruar secili në kompjuterin e tyre. Sipas porosisë së pronares, Fatmiri duhej
të “peshkonte” ata që kishin nevojë për trajnim. Këtyre fillestarëve u ofrohej instalim
falas në shtëpi dhe trajnim me gjysmë çmimi. Me kohë ai arriti të kuptojë filozofinë
e saj. Klientë të avancuar do të kenë nevojë për programet e reja dhe trajnimet e
specializuara të “Era IT”! “Do të hap dhe unë një biznes si ky!” – mendon shpesh
Fatmiri. A do të jetë ai në gjendje të konkurrojë me “Era IT”? Ndoshta pas ca kohësh!
164
§ 1. Marketingu. Katër P-të. Produkti
● Marketingu është tërësia e veprimeve të realizuara nga ju, për të kënaqur nevojat
e klientëve tuaj, duke siguruar njëherësh fitim për biznesin tuaj.
♦ Shprehni vlerësimin tuaj për dy vizionet e kundërta:

a) Një produkt/shërbim i mirë shitet vetë (produkti është “mbreti” i tregut).
b) Zbulo më parë nevojat e klientëve dhe pastaj prodho (klienti është “mbreti” i tregut).
Dy vizionet e mësipërme lidhen përkatësisht me marketingun e orientuar nga

produkti apo klienti. Performanca e biznesit shqiptar, në 20 vitet e fundit, pasqyron
qartë tendencën e tij drejt marketingut të orientuar nga klienti. Ofertat e larmishme
të kompanive celulare, pasurimi i vazhdueshëm i programeve të mjaft stacioneve
televizive, opsionet e depozitave të kursimit të mjaft bankave, shitja e mjaft
produkteve në tv-shop, artshoping janë disa nga shembujt e shumtë të orientimit
nga klienti.
● Ndër funksionet kryesore të marketingut dallojmë tre prej tyre: shkëmbimin,

shpërndarjen dhe krijimin e lehtësive.
♦ Shënoni me shenjën + cilin nga funksionet e mëposhtme konsideroni të

domosdoshme për një biznes të profesionit tuaj.
1. Shkëmbimi 3. Krijimi i lehtësive

▪ Blerja e mallrave dhe e lëndëve të ▪ Mbledhja e informacionit mbi nevojat
para dhe kënaqjen e konsumatorëve
▪ Shitja e produktit me anë të ▪ Marrja përsipër e rrezikut për shitjen
zbulimit dhe të tërheqjes së sa më pak ose aspak të produkteve/
shumë klientëve shërbimeve
▪ Standardizimi, ndarja e mallrave sipas
2. Shpërndarja llojit apo tipit
▪ Transportimi i mallrave në ▪ Klasifikimi, ndarja e mallrave brenda
vendin e shitjes: te shitësit me llojit apo tipit
shumicë/pakicë etj. ▪ Financimi, marrëveshjet për blerjet me
▪ Magazinimi i produkteve të kredi nga furnitorët dhe shitjet me kredi
gatshme, i lëndëve të para etj. për klientët
165
Andrea Xhavara
● Nga sa keni kuptuar deri tani, marketingu është një proces i dyfishtë. Ai synon
si identifikimin e konsumatorëve dhe mallrave apo shërbimeve që ata kanë nevojë,
ashtu dhe ofrimin e tyre në vendin dhe kohën e duhur, por dhe me çmimin e pritur
prej tyre. Ndryshe biznesi juaj duhet të zhvillojë një marketing miks për katër p-të:
produkti (product), çmimi (price), vendi (place) dhe promovimi (promotion).
● Me termin produkt kuptojmë gjithçka që biznesi juaj ofron në treg, për të kënaqur
nevojat, dëshirat apo dhe kërkesat e konsumatorëve. Si mjaft të tjerë, ju mund të
përpiqeshit t’i gruponit produktet e biznesit tuaj në dy kategori të dallueshme: ose
mall, ose shërbim. Mallrat janë produkte fizike, ndërsa shërbimet janë produkte
jofizike. Mallrat janë të prekshëm, të magazinueshëm, të ndashëm dhe të fiksuar,
ndërsa shërbimet nuk i kanë këto cilësi.
Praktika e biznesit tregon se shumica e ofertës në treg ka elemente si të një malli,

ashtu dhe të një shërbimi. Në të vërtetë, tregu i sotëm paraqet një spektër me
variacione nga mall “i pastër” në shërbim “i pastër” (fig. 7.1).
Mall Produkt me Produkt Produkt me Shërbim

i pastër tepër mall hibrid tepër shërbim i pastër
Figura 7.1. Spektri mall “i pastër”– shërbim “i pastër” i produkteve në treg
Ju duhet ta njihni mirë përzierjen mall-shërbim të ofertës së biznesit tuaj, sepse

pikërisht tek ajo përzierje qëndrojnë avantazhet e saj, për të cilat duhen të informoni
sa më mirë të gjithë konsumatorët.
♦ a) Shënoni me një nga pesë cilësimet e mësipërme produktet e renditura:
Produkti i shitur Cilësimi
Kondicioner në supermarket
Kondicioner + garanci
Kondicioner + garanci + instalim
Paketë me midhje në dyqan
Pjatë me midhje në restorant
Stilim i flokëve në parukeri
Derë tamburato + transport + vendosje
10 kompjutera + garanci + lidhje në rrjet
166
● Është e qartë se konsumatorët i blejnë produktet tuaja për të kënaqur nevojat

e tyre. Ata dëshirojnë të kenë një “tufë” përfitimesh nga produkti që ju i shisni.
Prandaj, në rolin e menaxherit, ju duhet të integroni komponentët e produktit,
veçoritë e tij me shërbimin për klientin.
♦ a) Përputhni një për një komponentët e produktit me shprehjen që i përshkruan ato:
Komponentët e produktit Shprehja përshkruese
Veçoritë e produktit
1. Sa përputhet stili, estetika me funksionin e produktit
a) Cilësia
b) Dizenjo 2. Transport, instalim, garanci, përfitime të veçanta
c) Emërtimi 3. Sa i mirë është produkti sipas konsumatorit
d) Paketimi 4. Shpjegime mbi përdorimin, testim, pyetje pas blerjes
Shërbimi për klientin

e) Shërbimet e shitblerjes 5. Emri, shenja dallon produktet nga ato të konkurrentëve
f) Shërbimet e përdorimit 6. Mbajtësi i produktit me etiketën dhe përshkrimin e tij
● Në vendimet tuaja si menaxher i marketingut, cilësia dhe çmimi luajnë sigurisht

një rol parësor. Për të shitur më shumë se konkurrentët tuaj, ju mund të krijoni një
avantazh konkurrues, duke ndjekur njërën nga dy strategjitë e mundshme:
a) të ofroni produkte të ngjashme me të konkurrenteve, por me çmim më të
ulët;
b) të ofroni produkte të dallueshme e më të mira se të konkurrentëve, por me
çmim më të lartë.
Me strategjinë e parë ju keni vendosur të fitoni nga “sasia”, ndërsa me të dytën ju
dëshironi të fitoni nga “njësia”. Për të zgjedhur njërën nga dy strategjitë, ju duhet
të merrni parasysh edhe koston e prodhimit të 1 njësie produkti për biznesin tuaj.
♦ a) Kompjuterat e montuar të servisit tuaj janë të një cilësie më të lartë se të konkurrentëve.

Ata shesin me çmim 30 000 lekë deri 37 500 lekë për copë.
Argumentoni, në vështrimin e avantazhit konkurrues, cilin nga çmimet do të dëshironit të
vendosnit për kompjuterin tuaj: □ 25 000 lekë, □ 16 900 lekë, □ 50000 lekë.
b) Si duhet të ishte kosto e kompjuterit tuaj në krahasim me çmimin e vendosur?
● Në ngjashmëri me jetën biologjike, prania e një produkti në treg ka ciklin e vet të

jetës, i cili rrjedh nëpër katër faza të dallueshme: hyrja, rritja, pjekuria dhe rënia
(fig. 7.2). Ju, natyrisht, do të përshtatni marketingun me fazën e ciklit të jetës së
produktit në treg.
167
Andrea Xhavara
Figura 7.2. Cikli i jetës së produktit
Hyrja nis me hedhjen e një produkti të ri në treg. Në këtë fazë shitjet rriten ngadalë,
sepse kërkuesit e gjërave të reja formojnë vetëm rreth 15% të tregut potencial të tij. Ju
mund të punoni edhe me humbje, për shkak të shpenzimeve të larta të marketingut.
Mund të vendosni çmime të larta, “premium” (siç veprohet me produktet high-tech),
ose çmime të ulëta, “depërtuese”, për të inkurajuar konsumatorët të adaptohen me
produktin e ri. Vërtet nuk keni konkurrentë, por ata pritet të mbërrijnë së shpejti.
Për të lëvizur për te faza e rritjes, duhet të synoni të zgjeroni tregun e produktit
tuaj në segmente të reja, zakonisht gjeografikë ose demografikë. Gjatë rritjes, shitjet
dhe fitimet ngrihen me shpejtësi. Produkti juaj mund të arrijë të zërë afro 50% të
tregut potencial të tij, që shpejton edhe rritjen e konkurrentëve të rinj. Kur produkti
arrin fazën e pjekurisë së tij, biznesi juaj duhet të shpërblehet maksimalisht për
kohën dhe paranë e shpenzuar për zhvillimin e produktit. Prandaj, karakteristikat
e produktit rifreskohen herë pas here, për ta diferencuar nga konkurrenca, me një
marketing shumë më të paktë se në dy fazat e mëparshme. Ndërkohë produkti zë
gradualisht të gjithë tregun e tij potencial dhe fitimet arrijnë pikun. Por ky sukses i
produktit tuaj shton edhe më tepër numrin e konkurrentëve, të cilët luftojnë edhe
më ashpër, sidomos me çmimin. Produkti ka hyrë në fazën e rënies së tij, nëse rënia
vazhdon pareshtur. Ndryshimet në shije, në teknologjitë e reja, në produkte të tjera
zëvendësuese mund të jenë disa nga shkaqet. Ju kanë mbetur konsumatorët besnikë,
vetëm 10% e tregut tuaj. Është koha të hiqni gjithë marketingun dhe të vendosni ose
të mos e prodhoni më atë produkt, ose ta zëvendësoni me një tjetër, krejt të ri.
♦ Shënoni fazën e ciklit të jetës së produktit sipas strategjisë së marketingut të ndjekur
Strategjia e marketingut e ndjekur Faza e ciklit të jetës

Bëj oferta speciale të produktit
Shtoj shërbimet për klientin
Bëj të njohur emrin e produktit apo të biznesit
Ul pak çmimet e produkteve
Zgjeroj gamën e produkteve dhe të shërbimeve për klientin
Informoj mbi epërsitë e produktit ndaj atyre të konkurrentëve
Theksoj unicitetin e produktit
168

marketing hyrja e produktit në treg pjekuria e produktit në treg
produkt rritja e produktit në treg rënia e produktit në tre.
1. Çfarë ndryshimi thelbësor ka ndërmjet marketingut kah klienti me atë kah produkti?
2. Çfarë ndodh me shitjen dhe fitimin në secilën fazë të jetës së një produkti?
169
Andrea Xhavara
§ 2. Çmimi në marketingun miks
● Kur ndiqni një strategji për caktimin e çmimeve të produkteve tuaja, sigurisht
synoni të arrini disa objektiva, të cilat, kryesisht, janë pesë:
1. Sigurimi i mbijetesës në treg, kryesisht afatshkurtër. Strategji të tilla janë: ulja
e çmimeve të kroçerave në periudha të vështira ekonomike; ulja e çmimeve
nga butikët në fund të sezonit; ulja e çmimeve për produktet ekzistuese, kur
në treg po hyjnë produkte të reja; çmimet agresive të bankave për shërbimet,
për shkak të rritjes së konkurrencës etj.
2. Zmadhimi i rritjes së shitjeve, shpesh me anë të çmimeve depërtuese,
ndjeshëm më të ulëta se të konkurrentëve. Ndiqet sidomos për produktet e
reja apo për tregje të reja. Shpallja e një çmimi më të lartë, për më vonë, bëhet
për të hequr dyshimet për cilësinë. Shembuj të tillë janë çmimet e ulëta të
makinave japoneze kur hynë në SHBA dhe Europë.
3. Maksimizimi i fitimit me anë të çmimeve të shkallëzuara. Kjo strategji nis
me çmim të lartë, për të tërhequr konsumatorët që nuk janë të ndjeshëm
ndaj çmimit. Më pas, ai ulet gradualisht, duke tërhequr segmente të tjera
konsumatorësh. Çmimi i lartë hyrës krijon te blerësit një imazh pozitiv
për dyshen produkt–cilësi. Shembuj të saj janë ulja graduale e çmimeve të
kompjuterave, televizorëve plazma, të dekoderave të Digitalb etj.
4. Mposhtja e konkurrencës me anë të çmimeve, afër ose edhe më të ulëta se të
konkurrentëve. Meqë produktet kanë pak diferenca, konkurrenca me çmim
kthehet shpesh në “luftë” çmimesh. Kjo po ndodh me telefoninë celulare
në vendin tonë, me futjen e operatorit të katërt. Ajo po shoqërohet me
konkurrencë jo vetëm me çmimet, por edhe me opsione të reja shërbimesh,
gjithçka në favor të konsumatorëve!
5. Ruajtja e një imazhi të veçantë të dyshes produkt–cilësi arrihet me anë të
strategjisë së çmimit prestigj, bazuar në sloganin “blen atë që ke paguar”.
Për këtë arsye, profesionistët, si: avokatët, doktorët, ekspertët, dentistët,
praktikojnë çmime të larta. Njëlloj ndodh me shërbimet për dasmat apo me
dhuratat për data të veçanta si Shën Valentini etj.
♦ a) Çfarë efekti do të kishte caktimi i çmimeve shumë të ulëta, shumë të larta?

b) Çfarë ndryshimi ka strategjia e “mbijetesës në treg” nga “ruajtja e një imazhi
të veçantë të dyshes produkt – cilësi? Po “rritja e shitjeve” nga “maksimizimi i
fitimit”?
● Faktorët ndikues në caktimin e çmimit

Që caktimi i çmimit të jetë efektiv dhe i qëndrueshëm, duhen marrë në konsideratë
pesë K-faktorët më me ndikim në vendimet për çmimet.
170
♦ Vlerësoni, në lidhje me biznesin e profesionit tuaj, me notë nga 1 deri në 5 (më i rëndësishmi)
pesë K-faktorët e renditur:
Faktori ndikues Nota

Kostot e prodhimit, shpërndarjes dhe promovimit të produktit, të cilat duhen
mbuluar nga çmimi.
Konsumatori, me pritshmërinë dhe dëshirën për të paguar për më shumë
përfitime dhe cilësi nga produkti në shitje.
Kanalet e shpërndarjes (shitësit me pakicë/shumicë) duhen motivuar si me
çmime promocionale, ashtu dhe me një fitim të arsyeshëm.
Konkurrentët, me “betejën” e çmimeve të ulëta
Përputhshmëria e çmimeve të së njëjtës linjë, ku produktet me çmime të ulëta
nuk duhet të “gërryejnë” shitjet e atyre me çmim të lartë
● Vlerësimi i çmimit nga konsumatori

Për caktimin e çmimeve, ju, si menaxher, duhet të parashikoni si do t’i gjykojnë
blerësit ato çmime. Sot pranohet se në mendjen e blerësit krijohet një vlerë e perceptuar
për produktin, bazuar në vlerësimin e dyfishtë, çfarë “jep” ai (çmimi i produktit)
dhe çfarë “merr” (produkti bashkë me cilësitë dhe përfitimet e tij të veçanta). Cilësia
dhe përfitimet e rrisin vlerën e perceptuar nga blerësi për produktin, ndërsa çmimi
i lartë bën të kundërtën, e ul vlerën e perceptuar prej tij.
● Lidhja çmim – cilësi. Mund të themi se konsumatori sakrifikon çmimin e paguar

për përfitimet e marra dhe cilësinë e produktit. Në fakt, deri në njëfarë shkalle,
blerësit e lidhin çmimin e lartë të produktit me cilësitë e larta dhe përfitimet e
mira prej tij. Por për ta quajtur një çmim “korrekt” apo “të arsyeshëm”, blerësit e
mirinformuar bëjnë edhe krahasimet e rastit me çmimet e mëparshme, me ato të
konkurrentëve të tjerë, me çmimet e pritshme në të ardhmen e afërt, me njoftimet
në internet etj.
♦ Intervistë. Bëji shokut të bankës pyetjen: “Çfarë të shkon ndërmend kur merr në
konsideratë blerjen e një pajisjeje profesioni (kompjuter, makinë qepëse, furrë pjekje, torno,
kombinat druri etj.)?” Në cilin moment ai përmend çmimin? Po atributet e tjera? Deri në
çfarë shkalle radha në të cilën përmenden atributet e produktit reflekton rëndësinë e tyre për
të vendosur blerjen e tij? Ndërroni rolet dhe diskutoni bashkërisht pyetjen e fundit.
● Strategjitë e caktimit të çmimit

Caktimi tradicional i çmimeve njeh vetëm çmimet fikse, çmimet e shpallura të
listës. Tipik është supermarketi ku një pako sheqer blihet për 150 lekë, 2 pako për
300 lekë e kështu me radhë.
171
Andrea Xhavara
Arritja e objektivave të biznesit kërkon një ose disa strategji të caktimit të çmimeve
edhe të ndryshueshme. Këto strategji mund të ndahen në katër kategori. Ja disa
shembuj karakteristikë strategjish për secilën kategori:
1. Shitja me çmime të diferencuara e të njëjtit produkt, ku përfshihen raste, si:
▪ Uljet e çmimeve për tregje dytësore, si eksportimi i një pjese të mallrave
me çmim më të ulët se brenda vendit, shitja me çmim më të ulët e
biletave të një shfaqjeje pas disa numrash të saj për pensionistët apo
studentët, që janë të shumtë në numër.
▪ Uljet tregtare, që disa biznese u bëjnë shpërndarësve me shumicë. I
tillë është rasti i Kantinës “Gjegj Kastrioti”, e cila u shet tregtarëve të
shumicës, me çmime më të ulëta se ato të listës, në dyqanet e veta.
▪ Uljet sasiore, për blerësit që bëjnë porosi të mëdha, sipas rregullit “po
të rritet porosia, bëhet ulje më e madhe e çmimit”.
▪ Uljet kesh, një shpërblim për pagesat në një afat të caktuar. Njoftimi
“2/10, neto 30” do të thotë që, nëse blerësi paguan brenda 10 ditësh,
i bëhet një ulje prej 2%, por fatura duhet paguar brenda 30 ditësh. Kjo
strategji përdoret shpesh për shitjet me kredi.
▪ Uljet sezonale, para ose pas pikut të shitjeve. Këto ulje janë tipike për
shitjen e veshjeve në fund të çdo stine, për prodhimet bujqësore në fund
të sezonit, për të gjitha produktet në kohën e festave fetare dhe të Vitit
të Ri etj.
2. Shitja me çmime konkurruese, sipas pozicionit të biznesit në lidhje me
konkurrentët.
▪ Çmimet depërtuese, ndjeshëm të ulëta, për të mposhtur konkurrentët.
Zbatohen për të maksimizuar si rritjen e shitjeve, ashtu dhe pjesën e
tregut.
▪ Çmimet sinjalizuese, të larta për produkte me cilësi të dobët. Kjo
strategji ecën çuditërisht jo rrallë, sepse blerësi shoqëron çmimin e lartë
me cilësinë e mirë.
▪ Çmimet mesatarizuese, afër mesatares së sektorit. Kjo strategji, e
kundërt me betejën e çmimeve, zbatohet kur konkurrohet me shërbim
dhe përfitime sesa me çmim.
3. Shitja me çmime linjë produkti, nga firmat që ofrojnë versione të shumta për
të njëjtin produkt.
▪ Çmimet fund-krye. I tillë është rasti i Vodafone që ka vënë në shitje një
seri celularësh me çmime të shkallëzuara, nga më i ulëti deri te më i
larti. Ndryshimi i çmimit të një lloji të serisë ka ndikim mbi shitjet e të
gjithë serisë.
▪ Çmimet grup, për produkte të dallueshme, të shitura si një paketë e
vetme. Kjo strategji praktikohet shpesh në paketat turistike, shërbimet
hoteliere, menutë e restoranteve etj.
▪ Çmimet premium, të praktikuara nga bizneset që ofrojnë disa modele
alternative. Versionet më luksoze kanë çmim më të lartë dhe nxjerrin të
shumtën e fitimit.
172
▪ Çmimet e porcionuara, me ndarje në pjesë dhe jo me një çmim të vetëm.

Kështu, çmimi i një kondicioneri do të jepej: kondicioner 23 000 lekë +
instalim 7 000 lekë. Blerësi mban mend më tepër njërin çmim e kjo bën
që kërkesa të rritet.
4. Shitja me çmime psikologjike që supozon se perceptimet dhe gjërat në të
cilat beson një blerës, ndikojnë mbi vlerësimin e tij për çmimet.
▪ Çmimet e çrregullta, caktimi i një çmimi pak më poshtë se një vlerë e
rrumbullakosur. Kështu, çmimi 199 lekë për një palë xhinse është më
sugjestionues për blerësin sesa çmimi 2000 lekë.
▪ Çmimet sipas konsumatorit, të caktuara nga konsumatori, i pyetur “sa
dëshiron të paguash”. Tipi është rasti i prodhuesve të orëve “Swatch”, të
cilët ofrojnë orë me çmim 50 $, sipas pritshmërisë të blerësve potencialë
të shumtë të anketuar.
♦ a) Në dyqan-servisin tuaj, ju shisni një kompjuter me çmim 35 000 lekë, një printer ink jet
me 9 000 lekë dhe një stabilizator me 5000 lekë. Me çfarë çmimi do t’i shisnit, si një paketë e
vetme, këto 3 produkte së bashku? Kur do ta shisnit këtë paketë nën kosto?
b) Si e gjykoni sjelljen e bizneseve të cilat rrisin çmimet në rastet e festave? A është kjo sjellje
e ligjshme? Po etike?
c) Në kohën e përmbytjeve në Veri të vendit, disa tregtarë nuk i ngritën çmimet e çizmeve.
Si do ta shpjegonit këtë strategji nga pikëpamja e ekonomisë së tregut?

çmim i listës ulje për tregje dytësore çmim psikologjik
ulje tregtare çmim depërtues çmim i çrregullt
ulje sezonale çmim mesatarizues çmim sipas konsumatorit
ulje kesh çmim grup çmim i porcionuar
ulje sasiore çmim premium çmim grup
1. Cilët janë pesë objektivat e strategjive për caktimin e çmimeve?

2. Cilët janë pesë faktorët ndikues në caktimin e çmimeve?
173
Andrea Xhavara
§ 3. Vendi dhe promovimi në marketingun miks
● Vendi, si P-ja e tretë e marketingut miks, ka kuptim të dyfishtë:

▪ Vendndodhja, adresa fizike e biznesit tuaj, ku klientët blejnë produktet tuaja.
Zgjedhja e një vendi sa më të përshtatshëm varet nga natyra e biznesit tuaj,
mënyra e organizimit të shitjeve apo dhe mundësia për të përballuar kostot
e atij mjedisi.
▪ Shpërndarja e produkteve, rrugët e përdorura për t’i dërguar ato te klientët
tuaj. Linja që ndjek një produkt deri te konsumatori final quhet kanal i
shpërndarjes. Në praktikë, funksionojnë një sërë kanalesh shpërndarjeje. Një
pjesë e tyre e çojnë drejtpërdrejt produktin nga prodhuesi te konsumatori.
Ndërkaq, për mjaft produkte, kanalet e shpërndarjes përmbajnë edhe
ndërmjetës, si: agjenti, shitësi me shumicë dhe shitësi me pakicë. Agjenti
është një profesionist që lidh prodhuesit me blerësit. Blerës i tij mund të jetë
si shitësi i shumicës, që ua shet produktet bizneseve të tjera për t’i rishitur,
ashtu dhe shitësi me pakicë, i cili ua shet produktet konsumatorëve finalë.
Kanalet kryesore të shpërndarjes mund të skicohen si vijon:
1 Prodhues-Agjent-Shumicë- 5 Prodhues-Agjent-Shumicë-Blerës
Pakicë-Konsumator industrial
2 Prodhues-Shumicë- Pakicë-Konsumator 6 Prodhues-Shumicë-Blerës industrial
3 Prodhues-Pakicë-Konsumator 7 Prodhues-Agjent-Blerës industrial
4 Prodhues-Konsumator 8 Prodhues-Blerës industrial
▪ Kompania Infosoft është shembulli i një blerësi industrial, i cili pasi blen
pjesët nga prodhues të ndryshëm, i monton ato në kompjutera. Në këtë rast,
shkëmbimi ndjek skemën 8. Ndërkohë shitja e këtyre kompjuterave ndjek
në përgjithësi skemën 3.
♦ Sugjeroni vendin më të përshtatshëm për bizneset e mëposhtme:

Servis makinash
Restorant
Supermarket
Mobilieri
Dyqan dhe servis informatike
Fabrikë kartoni
Hotel
Kontabilist
Shumicë ushqimoresh
Rrobaqepësi e madhe
174
● Kanalet e shpërndarjes me ndërmjetësit, ndonëse i rrisin ndjeshëm çmimet e

produkteve, janë të pashmangshme dhe të dobishme. Për t’u bindur, mjafton
të analizoni si do të rriteshin numri i shkëmbimeve dhe koha me furnizimin
drejtpërdrejt nga prodhuesit të familjes suaj.
♦ Tregoni kanalet e shpërndarjes së produkteve të mëposhtme:
Makinë “Benz” Prodhues – ________ - _______ - Konsumator

Levrek i furrës Prodhues - ________
Fund xhins Prodhues – ________– ________ - Konsumator
Derë me dru lisi Prodhues – _______ – Konsumator ose _______ - Konsumator
Kompjuter Prodhues – ______ ________ – _______ – _____ - Konsumator
Ambalazh kartoni Prodhues - _________
Dy netë fjetje Prodhues - __________
Bilanc biznesi Prodhues - __________
Sheqer me thasë Prodhues – ________– ________
Bluzë për eksport Prodhues – ________ - ________ – ________ - Konsumator
● Tregtia elektronike (e-commerce). Mjaft nga ju e dinë tashmë që shumë

produkte apo shërbime mund të blihen edhe duke qenë të ulur para një kompjuteri.
Duke shfletuar faqe interneti), mund të blini libra, disqe muzikore, softe, pajisje
elektroshtëpiake, lule, automjete, të prisni një biletë udhëtimi ndërkombëtar, me
itinerar të ndërtuar sipas dëshirës, të luani në bursën e aksioneve etj.
Në të vërtetë, tregtia elektronike bën të mundur që edhe bizneset e vogla të luajnë në
të njëjtin terren me të mëdhenjtë: me anë të një magazine virtuale ato konkurrojnë si
të barabartë në ekranin e një kompjuteri. Janë eliminuar njëherësh kufijtë gjeografikë
dhe biznesi, i madh apo i vogël qoftë, ka hyrë në tregun global.
Në eBay, një nga faqet më të njohura të tregtisë elektronike në botë, ju mund të
blini një produkt në dy mënyra: në çast, duke shtypur butonin blej tani (by it now)
ose me ankand. Këto të fundit janë katër llojesh: të hapura, me zarf të mbyllur, ala
holandeze dhe me çmim të dytë. Në ankandet e hapura, shitësi cakton një çmim
minimal dhe afatin e përfundimit. Blerësit ngrenë ca nga ca çmimin, ndërsa fiton
të drejtën e blerjes së produktit ai blerës që, në minutën e fundit, jep çmimin më
të lartë. Pra, ky lloj ankandi e krijon vetë tregun, takimin e ofertës me kërkesën.
Shumë shqiptarë blejnë me anë të e-commerce nga vende të ndryshme të botës.
Ndërkaq vlen të vizitoni faqet shqiptare, si: www.njoftime.com; www.publicitet.al;
www.duapune.com
● Promovimi në marketingun miks. Si P-ja e katërt, promovimi përfshin të

gjitha veprimtaritë që bëni për të informuar, bindur dhe kujtuar konsumatorët mbi
produktin tuaj dhe përfitimet prej tij. Kur ju informoni blerësit e mundshëm mbi një
175
Andrea Xhavara
produkt të ri, kur mundoheni të bindni konsumatorët të blejnë produktin tuaj më
tepër se të konkurrentëve apo i siguroni klientët tuaj se përfitimet nga produkti juaj
ruhen dhe përmirësohen, ju pikërisht promovoni produktin tuaj.
● Përgjithësisht, promovimi mund të realizohet në pesë mënyra: publiciteti,

shitja personale, shitja promovuese, marrëdhëniet publike dhe komunikimi i
drejtpërdrejtë.
▪ Publiciteti bëhet zakonisht me anë të tabelave grafike, televizionit, radios,
revistave, gazetave dhe internetit, për të nxitur blerjen e një produkti të ri apo
ekzistues. Nganjëherë përdoret për të krijuar një imazh të mirë për një biznes,
me nëntekstin se edhe produktet e tij janë të mira.
♦ Çfarë mjeti publiciteti do të sugjeronit për një biznes të profesionit tuaj?

▪ Shitja personale, me anë të kontaktit shitës-blerës, me qëllim të parë
plotësimin e nevojave të blerësit, ka një ndikim të madh në realizimin e të
ardhurave të biznesit.
♦ Vlerësoni me notë nga 1 deri në 5 (më e larta) cilësitë e shitësit të një biznesi të profesionit
tuaj:
□ i orientuar nga klienti, □ i ndershëm, □ tolerues, □ kompetent, □ i pëlqyeshëm.
▪ Shitja promovuese përfshin veprimtari dhe mjete që synojnë të stimulojnë
interesin, provën apo dhe blerjen e një produkti. Të tilla janë panairet,
ekspozitat me projektime të produkteve, por dhe kuponët më ulje çmimi,
rimbursimi në parà, premiumet në mallra apo modelimet e falura.
▪ Marrëdhëniet publike realizohen nga njoftimet apo shkrimet falas të medias
së shkruar dhe elektronike për një produkt apo biznes, që ato i bëjnë për të
shtuar audiencën e tyre. Po ashtu, këtu futen edhe sponsorizimet që bizneset
bëjnë për jetën kulturore dhe sportive të komunitetit apo dhe për bamirësi.
▪ Komunikimi i drejtpërdrejtë bëhet me klientët e synuar, duke inkurajuar
përgjigjen e tyre me anë të telefonit, postës me zarf ose elektronike apo me
kontakt personal. Të kësaj mënyrë janë edhe tv shoping apo shërbimet online.
♦ Cila nga mënyrat C, D dhe E të promovimit do të ishte e realizueshme dhe më pak e

kushtueshme për një biznes të profesionit tuaj? A do t’ia vlente njoftimi me e-mail, që
përmban një poster me figura të produkteve të tij, i shpërndarë nga Posta Shqiptare?
● Para se të përdorni çfarëdo mënyre publiciteti, duhet të formuloni qartë mesazhin

që doni t’u dërgoni klientëve tuaj. Ky mesazh duhet të përcaktojë pozicionin tuaj të
veçantë në treg, ndryshe vlerën e shtuar nga ju në treg. Mesazhi mund të lidhet me
cilësinë, stilin, lëvrimin, shërbimin, teknologjinë, lehtësinë e të blerit, shkallën apo
qëllimin. Po ashtu, mesazhi duhet të jetë i përmbledhur dhe goditës.
♦ Sa të qëlluara i konsideroni mesazhet e shkurtra publicitare për secilin nga bizneset

operuese në Shqipëri (apo produktet e tyre) të renditura më poshtë:
176
Plus (telefoni celulare) Të përket ty!

FPM (prodhim mobiliesh) Duam të jemi më të mirët.
Infosoft (pajisje informatike) Kurse kohën, beso më shumë!
GoTech (pajisje elektroshtëpiake) Freski pranvere në produktet tona.
Era (piceri) Gjithçka për vlerat ushqyese.
Teuta (ushqime të ambalazhuara) Shijo cilësinë!
Sigal (shoqëri sigurimesh) Bëhuni me ne, nëse doni edhe ju të jeni të parët.
Benz (koncesionar makinash) Si asnjë tjetër
Megatek (qendër tregtare) Bëje mirë, bëje vetë!
♦ Punë në grup. Çdo grup (3 – 6 nxënës) imiton një biznes të profesionit tuaj.
a) Tregoni pozicionin e veçantë të biznesit tuaj në treg. Si dallohet ai nga ato të
konkurrentëve (produkt i veçantë, cilësia, shërbimi, çmimi, e ndonjë tjetër)?
b) Cila është vlera e shtuar në treg nga produkti juaj?
c) Shkruani një mesazh publiciteti, një shprehje të shkurtër dhe goditëse, karakteristike
për biznesin tuaj. Si do ta përdornit këtë mesazh për klientët tuaj?

vendndodhje shitës me pakicë shitje personale
shpërndarje tregti elektronike shitje promovuese
agjent promovim marrëdhënie publike
shitës me shumicë publicitet komunikim i drejtpërdrejtë
1. Cilat janë dy kuptimet e fjalës vend (place)?

2. Cilat janë pesë mënyrat e bërjes promocion (promotion)?
177
Andrea Xhavara
§ 4. Plani i marketingut. Punë praktike
● Plani i marketingut është një nga pjesët më thelbësore të planit të përgjithshëm

të biznesit tuaj. Nëse do të hapnit një biznes tuajin, nëse do të fusnit produkte apo
koncepte të reja në treg, ky plan do t’ju ndihmonte veçanërisht:
 të vlerësoni nevojat e klientëve tuaj,
 të zhvilloni produkte që kënaqin këto nevoja,
 të përcaktoni mënyrat e shpërndarjes së produkteve për te konsumatori,
 të komunikoni atributet e produkteve tuaja te konsumatori.
Për më tepër, që të hartoni një plan të besueshëm, duhet të vini theksin mbi disa
gjëra si natyra e klientëve tuaj dhe si dhe pse ata do të blejnë produktet e biznesit
tuaj. Ndërkaq, plani juaj i marketingut është materiali i parë që një bankier kërkon
të shohë. Para se t’ju japë hua paratë e tij, ai do të sigurohet nëse biznesi juaj do të
shesë shumë, pak apo aspak. Po ashtu, krahas bankierëve apo investitorëve, me
planin tuaj të marketingut duhet të bindni veten se biznesi që po nisni do të ketë
vërtet sukses.
● Në fakt, plani i marketingut është si një mozaik, pjesëzat e të cilit pothuaj i keni
shkruar gjatë studimit mbi sipërmarrjen; mjafton t’i bashkoni me kujdes ato pjesëza,
duke plotësuar edhe ndonjë mungesë të rastit. Natyrisht, shkrimi i planit ndjek një
skemë të sugjeruar nga përvoja më e mirë e biznesit dhe e këshilltarëve të tij.
Le të nisim së bashku hartimin e tij, duke ndjekur edhe një model ndihmës.
● Përmbledhja ekzekutive, pjesa e parë e planit të marketingut, jep një vështrim

të përgjithshëm të çështjeve kyçe që përfshihen në këtë plan. Kjo përmbledhje
është edhe pjesa që studiohet më me vëmendje nga bankierët apo investitorët.
Për këtë arsye, duhet t’i kushtoni një kujdes të posaçëm asaj, duke vënë në pah
faktet më të rëndësishme të biznesit tuaj. Ajo duhet të jetë interesante, aq sa
ta nxisë lexuesin për t’i shkuar deri në fund shfletimit të planit tuaj. Prandaj,
shkruani shkurt dhe qartë! (Ju mund ta lini për ta plotësuar atë në fund, pasi të
keni shkruar pjesët e tjera.)
Plani i marketingut i picerisë “12 yjësitë”

▪ Përmbledhje ekzekutive. Piceria “12 yjësitë” parashikon të fillojë veprimtarinë e saj si
biznes më 1 korrik 2012. Ajo pretendon të paraqitet si një biznes i nivelit të mesëm, i cili
do të ofrojë pica të gatuara vetëm në furrë druri. Biznesi do të operojë si një shoqëri me
përgjegjësi të kufizuar, me ortakë z. A.B. dhe zj. C.D, e cila do të jetë dhe administratore.
Adresa: Rr. “Taulantia”, P. 158, Durrës
Tel/Fax: 052_________ / Mob: 06_________ E-mail: piceri12yjësitë@gmail.com
178
▪ Piceria synon që çdo familje e qytetit, me të ardhura mesatare e lart, të ketë

konsumuar produktet e saj të paktën një herë në vit. Po ashtu, “12 yjësitë” synon
të bëhet e njohur për klientët nga Tirana dhe për turistët e huaj.
▪ Janë rreth 30 piceri që operojnë brenda qytetit të Durrësit, si dhe po aq të tjera në
plazhin e tij. Por vrojtime serioze tregojnë se ato janë nga më të frekuentuarat,
ndër të gjitha lokalet e ushqimit social. Kërkesa për pica, me shijen dhe lehtësinë e
tretjes së tyre, ka njohur vetëm rritje këtë dhjetëvjeçar të fundit.
▪ Piceria “12 yjësitë” do ta diferencojë veten nga të tjerat në katër mënyra: të dy
ortakët, të diplomuar në shkollën profesionale “H. Çela”, Durrës, dhe me
përvojën e praktikës në lokalet më në zë të këtij qyteti, do të punojnë në piceri,
njëri si kuzhinier dhe tjetra si menaxhere; piceria do të ngrihet në një lokal të
marrë me qira, në shëtitoren e qytetit të Durrësit, me pamje tërheqëse nga deti
dhe lehtësisht i arritshëm për klientët; shërbimi do të jetë i shpejtë në një lokal
me një muzikë të ulët në sfond; do të ketë shërbim katering për të gjithë klientët, të
cilët mund të porositin edhe me telefon.
● Pas përmbledhjes ekzekutive është i domosdoshëm një identifikim më i

detajuar i biznesit. Është vendi të jepni disa informacione për të interesuarit
ndaj biznesit tuaj, si: vizioni për të ardhmen dhe misioni i biznesit, që e lidh
atë me klientët, stafin dhe investitorët potencialë. Po ashtu, duhet të shpallni
objektivat dhe ato vlera të biznesit tuaj që garantojnë suksesin e tij. Ndërkaq
investitorët dhe kreditorët janë të interesuar për pronësinë dhe organizimin e
biznesit tuaj.
▪ Vizioni. Pas tre vitesh “12 yjësitë” do të klasifikohet si piceri me “katër yje”, duke ofruar
vazhdimisht një gatim perfekt të picave, shoqëruar me një shërbim të shkëlqyer, që krijon
përvojën e një tryeze të paharrueshme.
▪ Misioni. Piceria “12 yjësitë” do të ekzistojë vetëm nëse krijimi i fitimeve do të jetë i
pandashëm nga kënaqësia e klientëve. Produkt i freskët dhe cilësor, mjedis i ngrohtë dhe staf
mikpritës dhe i fokusuar në kënaqjen e klientëve me cilëndo shenjë të horoskopit.
▪ Objektivat e picerisë “12 yjësitë”:

 Marrja me qirà e një lokali në shëtitoren buzë detit, me një kontratë jo më pak se pesë
vjet.
 Mobilimi i lokalit me mbështetjen financiare të kompanisë “Wine & drink to food”,
e cila do të ketë eskluzivitetin e furnizimit me verëra dhe pije alkoolike apo pije freskuese
të lokalit. Kujdes i veçantë do të tregohet për vendosjen në mure të tablove me pamjet
e 12 yjësive qiellore dhe me shkrimet e horoskopit të secilës yjësi, që shpjegon edhe vetë
emrin e lokalit.
 Radhitja ndër dhjetë piceritë më me reputacion të qytetit të Durrësit në fund të vitit
të dytë të aktivitetit.
179
Andrea Xhavara
 Realizimi i një investimi prej 7 milionë lekësh, nga të cilat 20% nga pronarët e lokalit,
10% nga kompania “Wine & drink to food” dhe 70% nga një kredi bankare me një
afat shlyerje dhjetë vjet.
 Shitjet të kapin vlerën 27 milionë lekë për vitin e parë dhe të kenë një rritje mesatare
prej 6% çdo vit.
 Shitjet me shpërndarje katering sipas porosive të zënë 10% të totalit vjetor.
▪ Organizimi i biznesit. Piceria “12 yjësitë” do të operojë si një shoqëri me përgjegjësi

të kufizuar, me kapital prej 1,4 milionë lekë, të zotëruar1 milion lekë nga z. A.B dhe 0,4
milion lekë nga zj. C.D. Shoqëria do të ketë si administratore zj. C.D, e cila do të mbulojë
menaxhimin në përgjithësi, furnizimin dhe marketingun. Të gjitha shërbimet e lokalit për
klientët do të drejtohen nga z. A.B, që do të punojë si kuzhinier. Piceria do të ketë gjithnjë tre
punonjës të rregullt, një ndihmës kuzhinier dhe dy kamerierë për 12 tavolinat e lokalit dhe
për shërbimin katering (njëri prej tyre). Për ditët e pushimit do të jetë një punonjës i katërt,
i cili do të zëvendësojë tre punonjësit e rregullt, ndërsa ortakët do të zëvendësojnë njëri-
tjetrin. Lëndët e para dhe produktet do të sillen dhe shkarkohen nga furnitorë të kontraktuar.
▪ Çelësi i suksesit. Të tillë konsiderojmë fokusimin te klienti, si epiqendra e të gjithë

aktivitetit të picerisë. Me këtë synim:
 ne do të kalojmë te çdo tryezë për të përshëndetur, për të biseduar pak apo të paktën
për t’i dërguar një buzëqeshje klientëve si miq;
 ne do t’i përgjigjemi çdo telefonate që sjell një konstatim për shërbimin tonë, pozitiv
apo negativ qoftë ai;
 ne do të angazhohemi që edhe stafi i punonjësve të ketë sukses dhe të ndiehet mirë.
● Cilat nevoja do të kënaqë produkti i juaj? Kjo pyetje kërkon të bëni një
përshkrim të produktit tuaj. Shpjegoni me hollësi pse produkti juaj është unik
apo më i mirë se ato që ekzistojnë. Nëse nuk është unik, ndoshta vendi është ideal
ose ekziston një treg i gjerë për konkurrencën. Natyrisht, për konkurrencën,
duhen shifra dhe fakte ku mbështeten konkluzionet tuaja.
▪ Përshkrimi i produktit. “12 yjësitë” pretendon të bëhet një lokal unikal për dy arsye.
Së pari, ne e konsiderojmë ofertën e tij më tepër shërbim se mall. Që në hyrje, lokali do
të dallohet nga atmosfera e ngrohtë: pritja nga menaxherja apo kamerieri, muzika e ulët në
sfond, 12 tryezat që me tablotë përfaqësojnë 12 yjësitë qiellore, ndriçimi me llambadarë të
stiluar, rafti me verëra cilësore dhe kamerierët me uniformë të qepur posaçërisht. Këto, së
bashku, kanë qëllim të krijojnë te klienti përshtypjen se ata vetë janë njerëz të veçantë, të cilët
kanë rastin të përjetojnë një ngjarje të veçantë. Në fakt, emri dhe komoditeti i lokalit janë një
ftesë për të ngrënë një darkë për ditëlindjen e një pjesëtari të familjes, por jo vetëm.
Së dyti, gatimi i vetë picës do të shquhet për nga cilësia. Mjeshtëria dhe përvoja e z. A.B,
mielli i importuar posaçërisht për një pica të hollë, përbërësit e freskët dhe vera speciale që
180
porositet pasi të jetë provuar, theksojnë më tepër të shijuarit sesa të ngopurit, që përshtatet
me idenë e një ngjarjeje të veçantë. Në unicitetin e ofertës sonë ka peshë, sigurisht, pica me
fruta deti, e cila do të mbetet edhe ca kohë një nga specialitet që pak piceri e ofrojnë.
Është e vërtetë se janë rreth 30 piceri në qytet dhe po kaq të tjera në plazh, të cilat hapen
kryesisht në sezonin veror. Por në një qytet me 200 mijë banorë, i cili dyfishohet në verë nga
turistët, ka vend akoma edhe për një piceri cilësore si “12 yjësitë”. Shkurt, mund të thuhet
se konkurrenca e lejon hapjen e picerisë sonë.
● Cilët do të jenë klientët ose, ndryshe, cili është tregu i synuar nga biznesi
juaj? Para se të filloni të shisni diçka, duhet ta dini kujt apo cilëve njerëz do t’u
shisni. Nëse nuk keni përcaktuar cili është tregu i synuar, ka të ngjarë të keni një
produkt që askush nuk e pëlqen apo që nuk kënaq nevojën e askujt. Prandaj është
e domosdoshme të keni nisur me kohë segmentimin e tregut, për të arritur më
pas tek evidentimi i asaj mase konsumatorësh, të cilët do të blejnë produktin tuaj.
Më pas, nga krahasimi me konkurrentët tuaj, mund të përllogaritni madhësinë e
tregut tuaj
▪ Tregu i synuar i “12 yjësitë” lidhet me konsumatorët e mësuar tashmë me picën si ushqim.
Por niveli i lokalit të ardhshëm është ftues vetëm për rreth 20% të familjeve të qytetit, pra
jo më pak se 40 mijë veta. Këta konsumatorë të mundshëm i përkasin familjeve të shtresave
me të ardhura të mesme apo të larta, pra me mbi 30 mijë lekë të ardhura për frymë në
muaj. Ata janë të çdo gjinie dhe me moshë mbi 5 vjeç. Produkti përshtatet edhe me kërkesat
e njerëzve të kulturuar apo me pozitë të veçantë në shoqëri. Lokali është i arritshëm lehtë
më makinë, por edhe më këmbë, për ata që e quajnë ngjarje të veçantë vizitën në lokalin
tonë. Duke konsideruar edhe vizitorët e shumtë të qytetit tonë, mund të thuhet pa hezitim
se madhësia e tregut të konsumatorëve të mundshëm formohet nga jo më pak se 80 mijë
njerëz.
▪ Është konkurrenca ajo që përcakton sa prej këtyre konsumatorëve do të vijnë në lokalin

tonë të paktën një herë në muaj, dy herë apo më shumë. Prandaj, ia vlen të krahasojmë
produktet e “12 yjësitë” me produktet e konkurrentëve të saj.
Shumica dërrmuese e picerive cilësore ndodhen përgjatë shëtitores ose në plazh, në largësi
dy herë më të madhe.
Lokali ynë e konsideron pikë të fortë specializimin në prodhimin e picave, për ata
konsumatorë që do të duan të kënaqen vetëm me shijimin e saj.
Por kjo njëanshmëri mund të konsiderohet si pikë e dobët për lokalin tonë, sepse konsumatorët
mund të dëshirojnë një drekë apo darkë të ndryshme. Në fakt, shumë restorante konkurruese
ofrojnë një menu të pasur, ku përfshihen edhe picat.
Ne jemi të sigurt se lokali ynë do të ofrojë pica me cilësi të njëjtë apo dhe më të lartë se
konkurrentët. Kjo cilësi do të garantohet si nga pronarët e kualifikuar, ashtu edhe nga stafi
i mësuar posaçërisht prej tyre.
181
Andrea Xhavara
▪ “12 yjësitë” do të ndjekin strategjinë e çmimeve konkurruese. Specializimi i saj do

të shprehet me çmime që variojnë nga 650 lekë deri në 900 lekë (pica me fruta deti), kur
mesatarja e çmimeve të konkurrentëve është 750 lekë. Për çdo picë plus të porositur nga një
tryezë do të bëhet një zbritje prej 30%, ndërsa për porositë katering do të ketë një zbritje prej
20% ndaj çmimit në tryezë.
Sa parashtruam më sipër na jep mundësinë të bëjmë një përllogaritje të përafërt të numrit të
konsumatorëve që do të frekuentonin “12 yjësitë” gjatë një muaji, por edhe të të ardhurave
dhe fitimit si në vijim:
Konsumatorë të mundshëm (A) 80 000

Konsumatorë një herë në muaj 2% e A 1600
Konsumatorë dy herë në muaj 0,2% e A 320
Konsumatorë më shumë se dy herë në muaj 0,02% e A 32
Konsumatorëve në muaj 1952
Konsumatorëve në muaj (më realiste) 1800
Shitje mujore në lokal (1800 x 1200 lekë/person) 2 160 000 lekë
Shitje katering (180 x 600 lekë/copë) 108 000 lekë
Totali i shitjeve mujore 2 268 000 lekë
Fitimi mujor bruto (10% e shitjeve mujore) 226 800 lekë
▪ Rezultatet e gjetura janë të pranueshme për një biznes fillestar. Pronarët e picerisë kanë
parashikuar ta arrijnë atë vetëm pas dhjetë muajsh nga nisja e biznesit, duke rritur shitjet
mujore vetëm me 10%, siç tregon edhe tabela në vijim:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
227 454 681 907 1134 1360 1588 1814 2041 2268 2268 2268
Pra, piceria do të punojë me humbje afërsisht deri në muajin e tetë. Në muajin e nëntë
parashikon që të ardhurat të barazojnë shpenzimet dhe vetëm në muajin e dhjetë të dalë me
fitim 10% ndaj shitjeve.
Siç mund të kuptohet lehtë, piceria “12 yjësitë” pretendon të jetë një “nishë”: konsumatorët
e saj janë grupi i të pasionuarve pas picës cilësore, por edhe përjetimit të shijimit të saj si një
ngjarje e veçantë. Pronarët e saj parashikojnë ta mbajnë të tillë të paktën dy vjet. Por dihet
se suksesi i saj do të sjellë në treg konkurrentë të tjerë. Prandaj, ata do të rishikojnë nevojën
dhe mundësinë për ta shndërruar picerinë në një restorant me menu të plotë. Megjithatë,
ata shpresojnë që pica cilësore të mbetet pjata më e preferuar e klientëve të saj. Po ashtu, ata
do të synojnë të rrisin kateringun e picave për ngjarje që organizohen nga institucionet e
qytetit, për shkollat me pica të madhësive të vogla, duke përdorur shitës ambulantë e ndonjë
treg tjetër.
182
Duke vlerësuar trendin perëndimor të qytetit të Durrësit, me popullsi në rritje si pjesë e

metropolit më të madh shqiptar, pronarët e picerisë “12 Yjësitë” parashikojnë një rritje të
shitjeve vjetore me 6%.
● Lind pyetja: Si do të bëhet e njohur për konsumatorët piceria “12 yjësitë”? Cila
është vlera e shtuar në treg nga biznesi juaj? Çfarë mesazhesh duhen dërguar
drejt tregut të synuar dhe si? Ndryshe, a keni menduar për promovimin e biznesit
tuaj dhe mjetet që do të përdorni për të mbërritur te klientët e dëshiruar?
▪ Duke i besuar shumë sloganit “biznes = marketing + marketing + marketing”, pronarët e

picerisë “12 yjësitë” kanë vlerësuar se duhet të shpenzojnë për promovimin e saj me anë të
mjeteve të renditura më poshtë:
 Postera në katër tabelat e mëdha buzë trotuareve. Ajo do të paraqesë logon e picerisë
që përmban simbolet e 12 yjësive qiellore, shkrimin “për shenjën tuaj” dhe datën e
hapjes së lokalit (dy muaj pas shfaqjes në tabela).
 Dy tabela të mëdha me emrin e picerisë dhe figurën 12 yjësive; njëra buzë rrugës dhe
tjetra te hyrja e lokalit (do të jetë shënuar edhe numri i telefonit për porositë).
 Fletëpalosje me logon dhe adresën e picerisë, me citimet e secilës nga 12 shenjat e
horoskopit dhe me një menu të llojeve të picave që ofron lokali.
 12 tablo të mëdha në mure me citimet dhe figurat e shenjave të horoskopit.
 Ceremoni e hapjes me të ftuar personat më të rëndësishëm të skenës, sportit dhe
politikës, për degustimin falas të ofertës së lokalit.
 Njoftim për publikun në përgjithësi me anë të një posteri, të shpërndarë në të gjithë
vendin me e-mail nga Posta Shqiptare.
 Përfshirja e posterit të lokalit në edicionin vjetor “Guida e biznesit shqiptar”, botuar
nga kompania “Çelësi”.
 Një banket falas çdo muaj për “Shtëpinë e fëmijëve” për të festuar ditëlindjen e
jetimëve të shenjës së atij muaji.
plani i marketingut vizion objektiva

përmbledhje ekzekutive mision çelësi i suksesit
1. Përse nevojitet një plan marketingu?

2. Përse përmbledhja ekzekutive paraqitet në fillim, por plotësohet pas mbarimit të planit të
marketingut?
183
Andrea Xhavara
1. Marketingu është tërësia e veprimeve Strategjitë ngrihen mbi çmime fikse ose
të realizuara nga ju, për të kënaqur nevojat të ndryshueshme. Çmimet e diferencuara
e klientëve tuaj, duke siguruar njëherësh përfshijnë uljet e ndryshme; çmimet
fitim për biznesin tuaj. Përqasja moderne konkurruese lidhen me pozitën në treg.
e marketingut është ajo e orientuar nga Vëmendje kërkojnë edhe shitja me çmime
konsumatori dhe jo më nga produkti. linjë produkti apo me çmime psikologjike.
Tre funksionet kryesore të marketingut
janë: shkëmbimi, shpërndarja dhe krijimi i 3. Me vend kuptohet vendndodhja fizike e
lehtësive. Këto variojnë, por asnjë biznes biznesit tuaj ose shpërndarja e produkteve,
nuk i shmanget marrjes përsipër të rrezikut. kanalet e përdorura për t’i dërguar ato
Për të shitur dhe kënaqur konsumatorin, te klientët tuaj. Disa kanale e çojnë
biznesi juaj duhet të zhvillojë një marketing drejtpërdrejt produktin nga prodhuesi
miks për katër p-të: produkti, çmimi, vendi dhe te konsumatori. Të tjerë janë ndërmjetës,
promovimi. Me termin produkt kuptojmë si agjenti, shitësi me shumicë dhe shitësi
gjithçka që biznesi juaj ofron në treg, mall me pakicë. Kanalet e shpërndarjes janë
ose shërbim. Shumica e ofertës në tregun e të pashmangshme dhe të dobishme për
sotëm paraqet një spektër me variacione furnizimin e familjeve. Tregtia elektronike
nga mall “i pastër”, në shërbim “i pastër”. bën të mundur që, me anë të një magazine
Një avantazh konkurrues krijohet duke virtuale, edhe bizneset e vogla të hyjnë në
synuar te çmimi ose te sasia. Produkti në tregun global.
treg ka një cikël jete me katër faza: hyrja, Promovimi përfshin të gjitha veprimtaritë
rritja, pjekuria dhe rënia, me të cilat duhet të që bëni për të informuar, bindur dhe kujtuar
përshtatni marketingun tuaj. konsumatorët mbi produktin tuaj dhe
përfitimet prej tij.
2. Me strategjitë në caktimin e çmimeve, ju Publiciteti bëhet me anë të tabelave grafike,
synoni të arrini pesë objektiva kryesorë, si televizionit, radios, revistave, gazetave
sigurimi i mbijetesës në treg, zmadhimi i rritjes dhe internetit. Shitja personale, me anë të
së shitjeve, maksimizimi i fitimit, mposhtja e kontaktit shitës-blerës, ka një ndikim të
konkurrencës dhe ruajtja e imazhit produkt – madh në realizimin e të ardhurave. Shitja
cilësi. promovuese nxit interesin, provën apo dhe
Që caktimi i çmimit të jetë efektiv blerjen e një produkti. Të tilla janë panairet,
dhe i qëndrueshëm, duhen marrë në ekspozitat me projektime të produkteve,
konsideratë pesë K-faktorët më me ndikim kuponët, rimbursimi, premiumet apo
në vendimet për çmimet, si: kostot e modelimet e falura.
produktit, konsumatori që pret sa më tepër Marrëdhëniet publike realizohen nga
përfitime dhe cilësi, motivimi i kanaleve të njoftimet apo shkrimet falas të medias së
shpërndarjes, konkurrentët me “betejën” shkruar dhe elektronike apo sponsorizimet
e çmimeve të ulëta dhe përputhshmëria e për jetën kulturore, sportive dhe bamirësitë.
linjës. Komunikimi i drejtpërdrejtë bëhet me klientët
Cilësia dhe përfitimet e rrisin vlerën e e synuar me telefon, postë me zarf ose
perceptuar për produktin, ndërsa çmimi elektronike, me kontakt personal, si dhe
i lartë e ul atë. Deri në njëfarë shkalle, me shitje online.
blerësit e lidhin çmimin e lartë të produktit
me cilësitë e larta dhe përfitimet prej tij. 4. Ju mund të hartoni një plan marketingu
duke u bazuar kryesisht në njohuritë tuaja
mbi sjelljen konsumatore dhe marketingun
miks.
184
Prezantimi i planit të marketingut
● Hartimi i planit të marketingut

Ju, të ndarë në grupe (me 4 deri 6 veta), do të keni rastin të zbatoni njohuritë e kësaj
teme mbi marketingun, por edhe të temës mbi sjelljen konsumatore. Çdo grup do
të veprojë si një biznes i lidhur me profesionin tuaj, duke zgjedhur një variant të
ndryshëm nga grupet e tjera (shih Tema 3). Kështu, një biznes i profilit “ushqimi
shoqëror” mund të ishte:
a) një byrektore e vogël, e cila prodhon dhe shet vetëm për konsumatorët e
rastit;
b) një piceri e vogël, e cila prodhon dhe shet vetëm për konsumatorët e rastit;
c) një fastfood, i cili vetëm përgatit dhe shet produkte për konsumatorët e rastit;
d) restorant me kuzhinë dhe me të gjithë komoditetin e ngrënies në vend;
e) bar;
f) motel;
g) hotel-restorant.
● Prezantimi. Plani i marketingut, i hartuar nga grupi juaj i biznesit (sipas modelit
të planit të “12 yjësitë”), do të prezantohet para grupit të specialistëve të kredisë së
një banke. Ai duhet të jetë një dokument i shkruar dhe i printuar në kompjuter, me
paraqitje siç tregohet më poshtë:
Kapaku, ku shënohet titulli i planit, emri i biznesit dhe i autorit të saj (faqja e parë).
Në faqen e dytë hidhet përmbajtja, e radhitur si vijon:
Përmbajtja
1. Përmbledhje ekzekutive
2. Detaje mbi biznesin. Objektivat dhe organizmi i tij
3. Përshkrimi i produktit
4. Tregu i synuar
5. Pikat e forta dhe të dobëta
6. Konkurrentët. Strategjia e çmimeve. Madhësia e tregut
7. Parashikimi i shitjeve dhe i fitimit
8. Promovimi i biznesit
Ju mund të ndani punën, duke e hartuar planin pjesë-pjesë dhe duke e redaktuar,
më pas, si një e tërë. Ndërkohë prezantimi duhet të jetë bindës për dhënien e kredisë
së parashikuar. Kështu, parashtrimi i planit duhet të jetë në gjendje t’u përgjigjet
pyetjeve apo skenarëve të ndryshëm, që mund të pozojnë specialistët e bankës.
185
Andrea Xhavara
● Test
♦ Zbërtheni sloganet:
a) Në kapitalizëm nuk është problem të prodhosh, por të shesësh.
b) Biznes = marketing + marketing + marketing.
♦ Tregoni sa të orientuara nga klienti janë: a) furnizimi me energji elektrike në

vendin tonë, b) transporti urban. A mund të përmirësohen ato dhe si?
♦ Pse marrja përsipër e rrezikut përfshihet në krijimin e lehtësive, që është një nga
funksionet e marketingut.
♦ Shënoni me një nga pesë cilësimet e spektrit “mall i pastër” – “shërbim i pastër”,
produktet e renditura:
televizor + garanci _______________ ; pica me fruta deti në lokal _______________ ;
sallam në dyqan _________________ ; internet + instalim modemi ______________ ;
masazh + pastrim i fytyrës + stilim flokësh ___________________ .
♦ Fastfoodi juaj prodhon sanduiçe të një cilësie më të ulët se konkurrentët, të cilët

shesin me çmime nga 60 lekë deri 90 lekë. Kostot tuaja janë 35 lekë për copë.
Argumentoni, në vështrimin e avantazhit konkurrues, cilin nga çmimet do të
vendosnit për sanduiçet tuaja: □ 45 lekë, □ 50 lekë, □ 65 lekë.
♦ Shënoni fazën e ciklit të jetës së produktit sipas strategjisë së marketingut të
ndjekur.
Strategjia e marketingut e ndjekur Faza e ciklit të jetës
Ul ndjeshëm shpenzimet e marketingut
Praktikoj çmime të larta
Shpenzoj mjaft për marketingun
Maksimizoj shitjet dhe fitimet
Ul ndjeshëm çmimet e produkteve karshi konkurrentëve
♦ a) A mundet që mbijetesa në treg” të sigurohet gjithnjë nga “ruajtja e imazhit?

b) A duhet që “maksimizimi i fitimit” të mbështetet vetëm te “rritja e shitjeve”?
♦ Çfarë gjendjeje financiare duhet të ketë një biznes që të bëjë ulje çmimesh?
♦ Në një dyqan-servis shitet një kompjuter me çmim 35 000 lekë, një printer ink jet
me 9000 lekë dhe një stabilizator me 5000 lekë. Për cilat nga arsyet do t’i shisnit këto
tre produkte së bashku (si një paketë e vetme) me një çmim të vetëm 40 000 lekë?
□ mungesë likuiditeti □ versione të reja në treg □ mbyllje biznesi
□ asnjëherë □ kur është fituar mjaft □ për një punonjës të servisit
♦ A vlen që një biznes i profesionit tuaj të ketë një web, një adresë e-mail apo
mjafton vetëm një tabelë identifikimi? Pse po apo pse jo? A ka lidhje kjo çështje
me kostot, me llojin e konsumatorëve të tij?
186
Tema
LEGJISLACIONI
DHE ETIKA E BIZNESIT
Çështjet
8.1. Njohuri mbi etikën e biznesit
8.2. Kuadri ligjor i biznesit
8.3. Autoritetet dhe institucionet e biznesit
8.4. Kontratat, llojet, përmbajtja e tyre. Të
drejtat dhe detyrimet e palëve
Objektivat

Të shpjegoni rolin e etikës në biznes.

Të analizoni llojet e komunikimit në biznes.

Të shpjegoni veprimtaritë e ndryshme ekonomike sipas kuadrit ligjor.

Të shpjegoni veprimtarinë e autoriteteve dhe institucioneve që lidhen
me biznesin.

Të shpjegoni përmbajtjet, të drejtat dhe detyrimet e palëve në kontratë.

Të shpjegoni përdorimin e kontratave në biznes.

Të kryeni simulim bisedimesh dhe plotësim kontratash ndërmjet palëve.
187
Marsela Robo
8.1. Njohuri mbi etikën e biznesit
Biznesi është një prej institucioneve që, krahas

shkencës, artit dhe edukimit, ka kontribuar më shumë
në përmirësimin e cilësisë së jetës njerëzore dhe
njëkohësisht është edhe forca kryesore lëvizëse që u ka
mundësuar miliona individëve të jetojnë jetën e tyre
në një botë të pasur, të shëndetshme, racionale dhe me
plot gjallëri.
Megjithatë, asnjë institucion tjetër sa institucioni i
biznesit nuk ka qenë kaq shumë i shoqëruar nga
dyshimi për imoralitet. Pra, duket se togfjalëshi “etikë
e biznesit” përbën në vetvete “një kontradiktë termash”.
Etika është një disiplinë e veçantë shkencore e cila ngërthen në vetvete vlerat,
parimet, virtytet dhe standardet morale të shprehura në sjellje të mirë e të dobishme
shoqërore. Ajo përmban në objektin e saj të studimit edhe parimet e mirësjelljes
së individit apo të grupeve shoqërore. Po ashtu, etika përkufizohet si shkenca
e së mirës, e moralit, e normave morale dhe moralitetit apo moralshmërisë. Ajo
mishëron në vetvete edhe normat morale [thuaj gjithmonë të vërtetën; bëj mirë, të
gjesh mirë; ktheje të keqen me të mirë; sa më shumë punë, aq më shumë begati; sa
më shumë mirësi (dashamirësi), aq më shumë humanizëm (njerëzishmëri)] etj.
Kurse “etika e biznesit” ka të bëjë me atë se si njerëzit dhe institucionet duhet të
sillen në botën e biznesit. Në mënyrë të veçantë, ajo shqyrton kufizimet që lindin
në përfitimet personale apo të firmës së biznesit në momentin kur veprimtaria e
individit apo e firmës prek të tjerët. Etika e biznesit përmban diçka më tepër sesa
politika e ndërmarrjes, sesa ligji dhe rregulloret e ndryshme. Gjatë veprimtarisë
së tyre të biznesit, ndërmarrjet ndeshen me probleme të cilat në raste të caktuara
e ngadalësojnë procesin e parashikuar të zhvillimit, madje në disa raste ato e
vështirësojnë dhe shpeshherë e vënë në pikëpyetje funksionimin e biznesit.
Joshja për të arritur me çdo kusht atje ku synohet, pa marrë parasysh rreziqet dhe
shmangiet nga ligjshmëria, nuk është gjë tjetër veçse shkelje e etikës në biznes, dhe
ky është pikërisht momenti kur biznesi vihet para detyrimeve dhe përgjegjësive më
të mëdha për të zbatuar rregullat e etikës.
Lind pyetja: Kush është përgjegjës për të vepruar në mënyrë etike? Përgjegjësia
fillon që nga individi e përfundon tek e gjithë shoqëria.
Fjala e parë në etikën e biznesit është respekti. Ai është një qëndrim, një vlerë që
duhet të zbatohet në marrëdhënie me njerëzit, me burimet që ka dhe me gjithë
mjedisin rrethues të biznesit tuaj.
188
Respekti përfshin:
• sjelljen me dinjitet ndaj konsumatorëve, bashkëpunëtorëve, konkurrentëve;
• shfrytëzimin e mjeteve të ndërmarrjes, pajisjeve, kapitalit, kohës në mënyrë
efiçente dhe vetëm për biznes;
• mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit ku punoni nëpërmjet ligjit, rregullave
dhe rregulloreve të ndryshme të cilat ekzistojnë për të mbrojtur botën që
na rrethon dhe jetën tonë.
Fjala e dytë në etikën e biznesit është përgjegjësia. Ju si sipërmarrës keni përgjegjësi
për suksesin e biznesit tuaj, por duhet të keni përgjegjësi për konsumatorët,
bashkëpunëtorët, për ndërmarrjen tuaj dhe, në fund, edhe për vetveten:
• duke prodhuar prodhime dhe shërbime me cilësi, sasi dhe në kohë të
caktuar;
• duke bashkëpunuar dhe duke ngritur pjesëmarrjen tuaj në aktivitetet e
ndërmarrjes;
• duke vlerësuar dhe plotësuar kërkesat e mundshme të njerëzve që punojnë
për ju.
Fjala e tretë në etikën e biznesit lidhet me rezultatet. Është mjaft e rëndësishme që
plotësimi i rezultateve të bëhet në rrugë të drejtë, të kuptueshme dhe të pranueshme
për njerëzit në marrëdhënie pune. Ne vazhdimisht duhet të bëjmë përpjekje
që të largohemi nga shprehja “qëllimi justifikon mjetin”. Qëllimi i sipërmarrësit
është realizimi i objektivave të biznesit që ai ka parashikuar dhe kjo nënkupton
përmbushjen e kërkesave të konsumatorëve të tyre në mënyrë që të jenë më të mirët
në treg. Nga ndërmarrjet e biznesit pritet edhe që këto rezultate të realizohen në
mënyrë të ligjshme dhe morale, duke iu përmbajtur rregullave të etikës. Nëse ju
si sipërmarrës keni humbur këto cilësi, atëherë keni marrë mbi vete rrezikun që të
humbni biznesin dhe karrierën tuaj.
Vlerat etike në biznes janë:
• Besimi i ndërsjellë, i gjithanshëm dhe i vazhdueshëm i subjekteve
sipërmarrëse në biznes ose në marrëdhëniet e biznesit;
• Leverdia, dobishmëria dhe interesi i ndërsjellë midis subjekteve në biznes
dhe palëve kontraktuese;
• Mirëbesimi, korrektësia, ndershmëria dhe të qenët i drejtë;
• Kompromisi dhe toleranca në biznes;
• Shmangia e konfliktit të interesit;
• Pozita e barabartë dhe e barasvlershme e partnerëve në tregun e biznesit
etj.
Ndërmarrjet e biznesit vazhdimisht janë të detyruara që të marrin vendime. P.sh.,
menaxherët përcaktojnë qëllimet e ndërmarrjes, prodhimet ose shërbimet, mjetet
si dhe mënyrat më të mira për arritjen e objektivave pa u konfrontuar në radhë të
parë me njerëzit dhe individët brenda ndërmarrjes dhe jashtë saj. Vendime nuk
marrin vetëm njerëzit që menaxhojnë ndërmarrjet; vendime marrin edhe punëtorët
189
Marsela Robo
e niveleve më të ulëta të cilët punojnë për plotësimin e nevojave të ndërmarrjes.
Hapi i parë në procesin e marrjes së vendimeve etike është vlerësimi individual ose
në grup lidhur me procesin e marrjes së vendimeve të drejta dhe të padrejta. Procesi
i marrjes së vendimeve është i varur nga kultura e ndërmarrjes.
Kultura e ndërmarrjes është një tërësi besimesh, shpresash dhe vlerash të cilat janë të lidhura
me anëtarët e ndërmarrjes që ajo i punëson dhe e cila transmetohet brez pas brezi, duke
ruajtur emrin e ndërmarrjes dhe reputacionin e saj. Kjo kulturë ruhet me sjelljen etike
dhe me normat të cilat i ka krijuar vetë ndërmarrja për funksionimin normal dhe të
rregullt të saj. Kultura e ndërmarrjes pasqyron misionin dhe orientimin e saj.
Shpeshherë marrja e vendimeve në mënyrë të pamatur dhe të pavetëdijshme ka pasoja
etike.
Rast për diskutim

Situata
Një kompani farmaceutike duhet që të rritë çmimet e disa barnave të cilat janë jetike
për shëndetin dhe jetën e një grupi të caktuar njerëzish për të cilët këto barna janë
të domosdoshme.
Nga njëra anë kompania argumenton se është e detyruar të rritë çmimet për shkak:
1. të rritjes së shpenzimeve të prodhimit (kompania ka nevojë që të ketë të
ardhura të mjaftueshme të cilat t’i garantojnë funksionimin normal në treg);
2. të rrezikimit të ekzistencës së saj në këtë treg nga konkurrenca (asaj i
nevojiten mjete për të rritur produktivitetin dhe efektivitetin e saj).
Nga ana tjetër, qëndron përgjegjësia sociale dhe detyrimi etik i kompanisë që të
prodhojë këtë ilaç të rëndësishëm për jetën e njerëzve dhe të prodhojë sa më shumë
që është e mundur.
Diskutim
Çfarë vendimesh do të kishit marrë ju si sipërmarrës në këtë situatë, në mënyrë
që edhe kompania të mos dëmtohet, edhe etika e kompanisë të zbatohet?
190
8.2. Kuadri ligjor i biznesit
Ligji është një sistem rregullash dhe udhëzimesh të cilat gjejnë zbatim nëpërmjet
institucioneve sociale për të qeverisur sjelljen njerëzore në të gjitha fushat e
veprimtarisë së njeriut. Ai modelon politikën, ekonominë dhe shoqërinë në mënyra
të shumta dhe shërben si një ndërmjetës social i marrëdhënieve ndërmjet njerëzve.
Në varësi të fushës ku veprojnë, kemi ligje ekonomike, politike, civile, administrative
etj.
Kuadri ligjor i biznesit është tërësia e ligjeve që rregullojnë funksionimin e biznesit
në një vend të caktuar. Pjesë e tij janë nene të caktuara të Kodit civil dhe të Kodit
të punës, kodi doganor ligji i sigurimeve shoqërore, legjislacioni tatimor etj., si
dhe një tërësi aktesh ligjore e nënligjore që rrjedhin prej tyre. Në themel të ligjit
qëndron koncepti i së drejtës. Më 10 dhjetor të vitit 1948, Asambleja e Përgjithshme
e Kombeve të Bashkuara nxori dhe shpalli Deklaratën e Përgjithshme mbi të Drejtat e
Njeriut. Të drejtat e njeriut përshkruajnë një koncept sipas të cilit të gjithë njerëzve
u takojnë që nga lindja të drejtat universale njerëzore. Edhe sipas Kodit civil të
Republikës së Shqipërisë, çdo person fizik gëzon zotësi të plotë dhe të barabartë
për të pasur të drejta dhe detyrime civile brenda kufijve të caktuar me ligj. Zotësia
juridike fillon me lindjen gjallë të personit dhe mbaron me vdekjen e tij.
Personat juridikë janë publikë dhe privatë. Persona juridikë publikë janë institucionet
dhe ndërmarrjet shtetërore, që financohen vetë ose nga buxheti i shtetit, si dhe
entet e tjera publike të njohura nga ligji si person juridik. Persona juridikë privatë
janë shoqëritë, shoqatat, fondacionet dhe entet e tjera me karakter privat, të cilat
e fitojnë personalitetin juridik në mënyrën e caktuar nga ligji. Personi juridik ka
zotësi të fitojë të drejta dhe të marrë përsipër detyrime civile që nga çasti i krijimit
të tij dhe, kur ligji parashikon se duhet të regjistrohet, që nga çasti i regjistrimit.
Personi juridik mund të kryejë çdo veprim juridik të lejuar në ligj, në aktin e krijimit
ose në statut.
E drejta është dukuri historike e lidhur ngushtë me shoqërinë njerëzore. Studimi
i së drejtës është i varur nga studimi i marrëdhënieve shoqërore dhe i faktorëve
shoqërorë që kanë pasur ndikim në lindjen e të drejtës. Ka disa lloje të së drejtës, por
këtu do të ndalemi te e drejta civile, e drejta tregtare, e drejta industriale, e drejta e
pronësisë intelektuale etj.
E drejta civile është degë e së drejtës, e cila studion marrëdhëniet juridiko-civile.
Pra, është tërësi normash juridike dhe civile me të cilat rregullohen marrëdhëniet
shoqërore me karakter pasuror. Objekti i së drejtës civile janë raportet shoqërore
me karakter pasuror, si dhe raportet e tjera shoqërore të cilat fillimisht nuk kanë
karakter pasuror, por që në një situatë të fundit edhe ato mund të shprehen në vlerë
pasurore.
191
Marsela Robo
E drejta tregtare është degë e së drejtës, me rregullat e së cilës rregullohet pozita e
shoqërive tregtare, e personave të tjerë juridikë dhe fizikë që paraqiten si subjekte
në veprimet juridike dhe normohen punët juridike ndërmjet subjekteve të së drejtës
kombëtare. Sipas kuptimit të Kodit civil, tregtari është personi fizik i cili ushtron
veprimtari ekonomike të pavarur, që kërkon një organizim tregtar të zakonshëm.
E drejta tregtare ndahet në të drejtën tregtare statusore dhe kontraktore.
E drejta tregtare statusore rregullon format, pozitën juridike, mënyrën e themelimit
dhe të veprimit të shoqërive tregtare, përgjithësisht të subjekteve ekonomike.
E drejta tregtare kontraktore rregullon punët juridike që kryejnë në mënyrë të
ndërsjellë subjektet e së drejtës tregtare si dhe rregullat që përcaktojnë radhën e
punëve të tyre juridike.
E drejta e biznesit është degë e veçantë dhe relativisht e re juridike – shkencore,
e cila përfshin dhe trajton shumë probleme dhe qasje juridike siç janë: bazat së
drejtës, e drejta ndërkombëtare private, njohuritë themelore mbi të drejtën civile
dhe sendore, të drejtën e detyrimeve, të drejtën ekonomike, si dhe të drejtën e punës.
E drejta e biznesit ka si objekt të saj të drejtpërdrejtë të studimit përmbledhjen e
përkufizimeve institucionale të tregut modern. Ajo është një pjesë e së drejtës civile,
e cila hedh themelet e ekonomisë së tregut. Personat fizike dhe juridike, themelimi
dhe regjistrimi i organizatave jofitimprurëse, veprimet juridike, pavlefshmëria e
tyre, pasojat, mbrojtja e pronësisë, detyrimet, dëmi kontraktor dhe jashtëkontraktor,
kontratat, llojet e tyre etj. trajtohen nga e drejta e biznesit.
E drejta e tatimeve studion parimet dhe normat që lidhen me caktimin dhe zbatimin
e asaj të hyre të së drejtës publike që është tatimi.
Koncepti i tatimit, në kuptimin e tij tërësisht formal, është një derdhje e
detyrueshme, të cilën enti publik mund t’ua imponojë subjekteve të caktuara, në
mënyrë institucionale, e paracaktuar nga ligji për realizimin e një të hyre. Pra, para
së gjithash, tatimi karakterizohet nga tipari formal i detyrueshmërisë. Kuptimi i
tatimit, si detyrë që qëndron në kontributin në shpenzimet publike duke u bazuar
në aftësinë paguese, është ende një përkufizim i përgjithshëm për sa kohë që kjo
detyrë teknikisht konkretizohet në parashikimin e instituteve të veçanta juridike, të
përbëra nga rregulla dhe të karakterizuara nga një qëllim i caktuar. Qëllimi është
përfitimi nga ana e shtetit apo e entit publik (shteti, rajoni, provinca, komuna,
Dhoma e Tregtisë etj.) e një shume të caktuar parash, pagimi i të cilës i ngarkohet
një subjekti pasiv, i cili normalisht është një privat.
Natyrshëm lind pyetja: Si përcaktohet dhe si përfitohet kjo shumë?

Legjislacioni në lidhje me detyrimet financiare ndaj shtetit parashikon një situatë
të caktuar ekonomike dhe përcakton raportin mes saj dhe subjektit, i cili më pas
shndërrohet në debitor të asaj shume ndaj entit publik. Ligji i përgjithshëm mbi
tatimin, nga njëra anë, rregullon tatimet dhe dhëniet e tjera publike, që janë të
rëndësishme për çdo njeri e kësisoj edhe për sipërmarrësin, dhe, nga ana tjetër,
zbatimin dhe mbledhjen e tyre. Dhëniet publike përcaktohen me vendim të
192
organit përfaqësues të njësive të vetëqeverisjes rajonale dhe të organit të njësive të

vetëqeverisjes lokale mbi bazën e ligjit përgjithshëm mbi tatimin. Ato përkufizohen
si më poshtë:
Tatimet: janë dhënie në para dhe të hyrat e bilancit me të cilat mbulohen shpenzimet
publike.
Doganat: janë tatime që paguhen me rastin e importit.
Taksat: janë dhënie në para që paguhen për veprimin e caktuar ose për përdorimin
e të mirave publike.
Kontributet: janë dhënie në para që paguhen për përdorimin e shërbimeve të
caktuara ose për realizimin e të drejtave (kontributi për sigurimin e pensionit dhe
sigurimin shëndetësor).
Për sa i përket strukturës së tatimit, karakteristika tipike e tatimit është se ai përbëhet
nga një element objektiv dhe nga një element subjektiv: a) elementi objektiv varet nga
një fakt apo nga disa fakte që shprehin aftësinë paguese të një subjekti (objekt i
detyruar në kuptimin e gjerë); b) elementi subjektiv varet nga faktori i dyfishtë: nga
njëra anë subjekti pasiv, me të cilin lidhen elementet objektive, dhe nga ana tjetër
subjekti aktiv, i cili është enti që e përcakton tatimin.
Një nga të drejtat themelore të njeriut është e drejta e pronësisë, si p.sh., e drejta
mbi tokën. Por pronësi nuk është vetëm toka. Pronësi mund të jetë një ide, një
biznes ose një proces teknologjik, gjithçka që zhvillon mendja njerëzore. Nga ky
kuptim i pronësisë lind edhe e drejta e pronësisë intelektuale. Prona intelektuale
është e lidhur me gjërat që janë krijuar duke përdorur aftësitë mendore të njerëzve,
duke përfshirë edhe shpikjet (vizatimet, skicat), punën letrare dhe artistike etj.
Ka dy kategori të pronës intelektuale. Këto janë prona industriale dhe e drejta e
autorit. Markat tregtare, patentat dhe dizenjot industriale janë klasifikuar në bazë
të pronësisë industriale, ndërkohë që e drejta e autorit mbulon të drejtat e lidhura
me muzikën, punimet letrare, krijimet artistike, filmat etj.
E drejta e pronësisë intelektuale ndahet në: a) e drejta e patentave dhe e markave
industriale dhe b) e drejta e autorit.
Objektet e pronësisë industriale janë: patentat, modelet e përdorimit, dizenjot
industriale, markat tregtare dhe të shërbimit dhe treguesit gjeografikë. Marka është
një fjalë, simbol, vizatim apo kombinim i fjalëve, i frazave, simboleve apo vizatimeve
që identifikojnë dhe dallojnë burimin e mallrave të një pale nga ato të një pale tjetër.
Pronësia industriale mbrohet vetëm duke e regjistruar markën tregtare ose objektet
e tjera. Nëse një biznes nuk regjistron produktin apo shërbimin e tij, atëherë ai nuk
ka asnjë të drejtë mbi të.
E drejta e autorit është mbrojtja ligjore e shtrirë te titullari i të drejtave në një
vepër origjinale që ai ka krijuar. Autor i veprës është çdo person fizik ose një grup
personash fizikë, me emrin e të cilit/të cilëve vepra është shfaqur për herë të parë
në publik, me përjashtim të rastit kur vërtetohet se autorësia i përket një ose disa
personave fizikë, të tjerë nga ata që kanë emrat në vepër. E drejta e autorit përbëhet
nga 2 grupe kryesore të drejtash: të drejtat ekonomike dhe të drejtat morale.
193
Marsela Robo
Të drejtat ekonomike janë të drejtat e riprodhimit, transmetimit, performancës
publike, përshtatjes, përkthimit, recitimit në publik, shfaqjes publike, shpërndarjes
e kështu me radhë.
Të drejtat morale përfshijnë të drejtat e autorit për të kundërshtuar ndonjë
shtrembërim, gjymtim apo modifikim/ndryshim tjetër që mund t’i bëhet veprës
së tij, i cili mund t’i dëmtojë nderin apo reputacionin. E drejta e autorit zbatohet
te të gjitha veprat origjinale letrare, shkencore dhe artistike. Këto përfshijnë librat,
muzikën, skulpturat, pikturat, fotografitë, filmat, programet radiotelevizive,
programet kompjuterike.
Punë e pavarur
 Shqyrtoni legjislacionin shqiptar mbi të drejtën e autorit në Shqipëri:
1. Ligj nr. 9380, datë 28.4.2005, Për të drejtën e autorit dhe të drejtat e tjera
të lidhura me të.
2. Strategjia për zbatimin e të drejtave të pronësisë intelektuale 2010 – 2015.
(Dokumentet e mësipërme i gjeni në faqen e internetit http://www.zshda.gov.al)
 Sillni shembuj konkretë të zbatimit (ose jo) të së drejtës së autorit në Shqipëri

dhe organizoni një diskutim mbi këtë çështje.
194
8.3. Autoritetet dhe institucionet e biznesit
Veprimtaria e një sipërmarrjeje biznesi

është e lidhur me autoritete dhe institucione
të ndryshme të cilat mundësojnë ecurinë
e biznesit. Këtu mund të përmendim
autoritetet sektoriale dhe fiskale, grupet
e interesit, institucionet e shërbimeve,
institucionet financuese dhe mbështetëse,
sigurimet etj.
Autoriteti më i lartë mbikëqyrës financiar
në vend është Ministria e Financave.
Drejtoritë kryesore të Ministrisë së Financave janë:
 Drejtoria e përgjithshme e thesarit;
 Drejtoria e përgjithshme e buxhetit;
 Drejtoria e përgjithshme e politikave makroekonomike dhe fiskale;
 Drejtoria e përgjithshme e menaxhimit të borxhit publik;
 Drejtoria e inspektimit financiar publik;
 Drejtoria e administrimit dhe shitjes së pronave publike;
 Drejtoria e përgjithshme e financimeve dhe kontraktimeve.
Po ashtu, në varësi të Ministrisë së Financave janë edhe disa institucione si:
 Drejtoria e përgjithshme e doganave. Një nga misionet kryesore të Doganës
shqiptare është misioni fiskal, që ka të bëjë në mbledhjen e taksave
doganore të mallrave që importohen në Republikën e Shqipërisë. Krahas
këtyre, dogana mbledh një sërë taksash të tjera për llogari të organeve
tatimore, si; TVSH-në, akcizat, taksat rrugore etj. Vënia në pah në mënyrë
objektive e vlerës së mallrave të importuar nga dogana shërben si një e
dhënë thelbësore për organin tatimor në llogaritjen dhe vjeljen e tatimeve.
 Drejtoria e përgjithshme e tatimeve (misioni kryesor i saj është administrimi
i tatimeve dhe taksave në RSH).
 Drejtoria e përgjithshme e parandalimit të pastrimit të parave
 Instituti i Sigurimeve Shoqërore (sigurimet shoqërore të të punësuarve,
pensionet e pleqërisë etj.).
 Agjencia e trajtimit të kredive.
Autoritet tjetër mbikëqyrës financiar është edhe Autoriteti i Mbikëqyrjes
Financiare (AMF), krijuar në vitin 2006, i cili është një institucion publik i pavarur
195
Marsela Robo
nga ekzekutivi, përgjegjës për rregullimin dhe mbikëqyrjen e sistemit financiar
jobankar dhe operatorëve që ushtrojnë aktivitetin e tyre në këtë sektor. Autoriteti i
Mbikëqyrjes Financiare ka një rol të rëndësishëm për zhvillimin dhe ruajtjen e një
stabiliteti të qëndrueshëm financiar për ekonominë e vendit.
Fusha kryesore e veprimtarisë së AMF-së është rregullimi dhe mbikëqyrja:
• e aktivitetit të tregut të sigurimeve dhe operatorëve të tij;
• e aktivitetit të tregut të letrave me vlerë dhe operatorëve të tij;
• e aktivitetit të tregut të pensioneve private suplementare dhe operatorëve
të tij;
• e veprimtarive të tjera financiare jobankare.
Institucion mbikëqyrës që ka lidhje me biznesin është edhe Autoriteti Kombëtar

i Ushqimit (AKU) i cili mbulon kontrollet dhe inspektimet, vlerësimin dhe
komunikimin e rrezikut për të gjithë fushën e sigurisë ushqimore.
Një institucion që ka lidhje me biznesin po ashtu është edhe Qendra Kombëtare
e Licencimit (QKL). QKL-ja është një institucion publik qendror në varësi të
Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës. Me shërbimin me një ndalesë
dhe procedura të shkurtuara, transparente dhe të shpejta, QKL redukton barrierat
administrative ndaj nismës së lirë, ul kostot për bizneset në procesin e licencimit
dhe zvogëlon hapësirat për informalitet, duke përmirësuar ndjeshëm klimën për
biznes në Shqipëri.
QKL-ja ofron këto shërbime:
a) trajton procedurat e licencimit, autorizimit, lejeve, ndryshimit dhe
revokimit;
b) mban dhe administron Regjistrin kombëtar të licencave e lejeve;
c) siguron qasje të thjeshtë e të lehtë të biznesit dhe publikut në informacionin
mbi ligjet dhe rregulloret që administrojnë licencat dhe lejet në Shqipëri,
si dhe mbi procesin e zbatimit, duke përfshirë kriteret, dokumentet e
nevojshme, procesin e shqyrtimit, afatet e vendimmarrjes, tarifat dhe
pagesat;
ç) informon dhe këshillon kërkuesit dhe publikun për procedurat e licencimit,
autorizimit e lejimit.
Në varësi të Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës është gjithashtu

edhe Qendra Kombëtare e Regjistrimit (QKR). Nëpërmjet QKR-së realizohet
brenda një dite regjistrimi i bizneseve të reja dhe kombinohen në një procedurë të
vetme të gjithë hapat e regjistrimit, duke përfshirë edhe regjistrimin për efekt të
taksave.
Disa nga përfitimet më të rëndësishme si për bizneset shqiptare, ashtu edhe për
investitorët e huaj janë:
 Proces më i thjeshtë, më i shpejtë dhe me më pak shpenzime për regjistrimin
e bizneseve të reja.
196
 Regjistrim i njëkohshëm në administratën e taksave, në sigurimet shoqërore,

në sigurimet shëndetësore dhe në Inspektoratin e Punës, nëpërmjet
përdorimit të një procedure të vetme aplikimi.
 Sportele aplikimi për regjistrimin e biznesit në mbarë Shqipërinë, duke i
mundësuar një biznesi kryerjen e të gjithë procedurave të regjistrimit në
nivel të qeverisë vendore.
 Qasje e lirë e publikut në informacionin e Regjistrit tregtar nëpërmjet
internetit.
Inspektorati Shtetëror i Punës (ISHP), në varësi të MPÇSSHB-së, është një

institucion që ka si qëllim të sigurojë zbatimin e legjislacionit të punës nga subjektet
e biznesit. Ai inspekton bizneset lidhur me procedurat e punësimit, siguracionin e
punonjësve, kushtet teknike të punës, kontratat e punës etj.
Institucionet financuese dhe mbështetëse të biznesit janë bankat, të cilat ofrojnë
shërbime të ndryshme financiare për biznesin.
Biznesi ka lidhje edhe me institucione shërbimi, si p.sh.: Enti Rregullator i Ujit (ERU)
Enti Rregullator i Energjisë (ERE), Instituti i Shëndetit Publik (ISHP), kompani të
ndryshme të telefonisë fikse apo të lëvizshme, kompani që sigurojnë shërbimin e
internetit etj.
197
Marsela Robo
8.4. Kontratat, llojet dhe përmbajtja e tyre
Kuptimi i kontratës
Kontrata përbën një nga burimet më të
rëndësishme të lidhjes së detyrimeve. Kontrata
është një veprim juridik i dyanshëm, d.m.th.
është takimi i shprehjes se vullnetit të dy apo
me shumë palëve për të lidhur, rregulluar ose
zgjidhur marrëdhëniet juridike pasurore.
Sipas nenit 663 të Kodit civil (KC), kontrata

duhet të përmbushë kushtet e mëposhtme:
a) Pëlqimi i palës që merr përsipër detyrimin

Pëlqimi i palës që merr përsipër detyrimin është aspekti kryesor dhe kushti i parë
i domosdoshëm për vlefshmërinë e kontratës. Pala duhet të japë pëlqimin e saj
për kushtet e kontratës. Kushtet e kontratës ndahen në kushte thelbësore, që janë të
domosdoshme për lidhjen e kontratës, siç mund të jetë çmimi ose afati në kontrata
të caktuara, ose kushte të zakonshme, që janë ato kushte që ndeshen në kontratat
e veçanta dhe për këtë shkak këto kushte parashikohen edhe në ligj me anë të
normave dhe dispozitave.
b) Shkaku i ligjshëm në të cilin mbështetet

Që të mund të lidhim një kontratë kërkohet që ajo të mbështetet në një shkak të
ligjshëm dhe siç e përcakton neni 677 i Kodit civil. Në një kontratë shkaku ligjor
është i paligjshëm kur vjen në kundërshtim me ligjin, me rendin publik ose kur
kontrata bëhet mjet për të shmangur zbatimin e një norme.
c) Objekti që formon lëndën e kontratës

Objekti lidhet me sjelljen e subjekteve dhe me veprimet apo mosveprimet që është
e detyruar të kryejë njëra nga palët. Objekti i një kontrate duhet të jetë i mundshëm,
i ligjshëm, i caktuar dhe mund të përcaktohet. Pamundshmëria juridike ekziston,
p.sh., kur objekti i kontratës është përjashtuar nga qarkullimi civil. Objekti është i
përcaktuar që në fillim, atëherë kur ai dihet që në momentin e lidhjes së kontratës,
me të gjitha karakteristikat dhe elementet që shërbejnë për ta individualizuar (p.sh.,
lloji, madhësia, sasia etj.). Nga ana tjetër, objekti mund të jetë i papërcaktuar që në
fillim kur natyra e kontratës ose rrethanat në të cilat u lidh ajo nuk e mundësonin
caktimin e objektit në çastin e lidhjes së kontratës, por ai mund të përcaktohet më
pas (p.sh., kontrata mund të përmbajë edhe kryerjen e veprimeve të caktuara që
mund të kryhen në të ardhmen).
198
d) Forma e saj e kërkuar nga ligji

Kushti i katërt që kërkohet për të krijuar kontrata të vlefshme është forma e saj
e kërkuar nga ligji (p.sh., shitblerja e një pasurie të paluajtshme kërkon një akt
me shkrim të redaktuar te noteri dhe më pas regjistrimin në zyrën e pasurive të
paluajtshme).
Për të lidhur një kontratë, vullneti i palëve kontraktuese është një nga elementet
thelbësore për ekzistencën e saj dhe ky element është shprehje e drejtpërdrejtë e
parimit të lirisë së palëve. Palët janë të lira të zgjedhin kushtet për negocimin, kanë
lirinë të zgjedhin palën me të cilën dëshirojnë të lidhin kontratën, si dhe lirinë e plotë
që edhe pasi ta kenë lidhur kontratën, me vullnetin e tyre të përbashkët të mund të
ndryshojnë apo shuajnë tërësisht ose pjesërisht kontratën e lidhur rregullisht.
Llojet e kontratave
Janë të shumta kontratat që subjektet juridike i shfrytëzojnë në jetën e përditshme
ekonomike, ndër të cilat më të shpeshta dhe më të domosdoshme janë:
 kontrata mbi shitjen,
 kontrata mbi veprën dhe ndërtimin,
 kontrata mbi qiranë dhe
 kontrata mbi huanë dhe kredinë.
Lidhja e kontratës
Kontrata quhet e lidhur kur palët kanë shfaqur në mënyrë të ndërsjellë vullnetin
e tyre, duke u marrë vesh për të gjitha kushtet thelbësore të saj. Shfaqja e vullnetit
mund të jetë e shprehur ose e heshtur. Kontrata konsiderohet e lidhur në momentin
kur personi që ka bërë propozimin vihet në dijeni të pranimit nga pala tjetër ashtu
sikurse e kishte paraqitur propozimin. Nëse propozimi ndryshohet nga njëra palë,
kemi një kundërpropozim, pra mbetemi në fazë tratativash.
Propozimi është deklarata që përmban në vetvete të gjitha elementet thelbësore

të kontratës, që bëhet me qëllimin për t’u impenjuar, pra për të marrë përsipër
një detyrim. Nga pikëpamja subjektive, shihet deklarimi i vullnetit të palës. Nga
pikëpamja objektive, propozimi duhet të jetë i plotë, të përmbajë të gjitha elementet
thelbësore. Nga pikëpamja formale, propozimi duhet të ketë formën që ligji
parashikon për kontratën që do të lidhet.
Propozimi mund të tërhiqet përpara se të jetë marrë miratimi nga pala tjetër.
Tërheqja nga nënshkrimi i kontratës ka kuptim vetëm kur vjen në dijeni pala që do
të japë miratimin para se ta bëjë këtë. Propozimi është një hap para nënshkrimit të
kontratës dhe dallon nga bisedimet paraprake apo nga negociatat që janë shprehje
e qëllimit për t’u njohur mbi mundësinë për të marrë përsipër detyrime.
199
Marsela Robo
Pranimi është deklarimi që bën personi të cilit i është drejtuar propozimi lidhur me
faktin se ai është dakord me propozimin që po i bëhet dhe shpreh vullnetin e tij për
lidhjen e kontratës së propozuar, sipas kushteve të propozimit.
Një tjetër çështje me shumë rëndësi, që ka të bëjë me lidhjen e kontratës, i referohet
çastit të lidhjes së saj. Çasti i lidhjes së kontratës midis palëve të pranishme, kur
nuk është përcaktuar afat, është momenti kur pranuesi deklaron aty për aty se
pranon propozimin për lidhjen e kontratës që i bën propozuesi. Nëse personat
nuk janë të pranishëm, kontrata do të konsiderohet e lidhur në çastin që pranimi i
arrin propozuesit. Vendi i lidhjes së kontratës është vendi ku propozuesi ka marrë
pranimin e palës tjetër.
Interpretimi i kontratës
Interpretimi i kontratës bëhet gjithmonë në kërkim të qëllimit të përbashkët dhe të
vërtetë të palëve. Nëse klauzolat e kontratës mund të interpretohen edhe ndryshe, si
rregull do të interpretohen sipas praktikës së vendit ku është përfunduar kontrata. Në
kontratat e standardizuara apo ato kontrata që lidhen duke nënshkruar formularë,
kontrata do të interpretohet në favor të palës që e ka nënshkruar formularin, si
rregull në favor të palës më të dobët.
Efektet e kontratës
Kontrata ka forcën e ligjit ndërmjet palëve. Si rregull, kontrata nuk i shtrin efektet
karshi personave të tretë, përveç disa rasteve të parashikuara në ligj, siç është
kontrata në dobi të personit të tretë (p.sh., hapja e një llogarie bankare nga ana e
prindit në favor të fëmijës) dhe kontrata e premtimit për kryerjen e një detyrimi
(p.sh., kur X-i merr përsipër karshi Z-ë se Y-i do të kryejë një veprimtari në favor të
Z-së).
Heqja dorë nga kontrata

Pala kontraktuese mund të heqë dorë nga kontrata brenda 7 ditëve nga përfundimi
i saj, pa treguar arsyet, kur kontrata është përfunduar në vendin e punës ose të
banimit të njërës palë, gjatë një ekskursioni të organizuar në një mjedis publik
ose në kushte të tilla që nuk i korrespondojnë një situate normale bisedimesh;
në kontratën që ka për objekt dhënien e një kredie për të blerë një send konsumi,
shitësi duhet të njoftojë me shkrim blerësin për të drejtën e heqjes dorë nga kontrata
e lidhur në kushtet e mësipërme, përndryshe afati i heqjes dorë është një vit. Nëse
e drejta për t’u tërhequr nga kontrata i njihet vetëm njërës nga palët (sipas nenit
672), pala e legjitimuar ka të drejtë të largohet nga kontrata për sa kohë nuk ka
filluar ekzekutimi i saj. Në kontratat me ekzekutim të vazhdueshëm, tërheqja nga
kontrata ka kuptim vetëm për përmbushjet ende të pakryera ose që janë në kryerje
e sipër. Si rregull, tërheqja nga kontrata shoqërohet me pagimin e një kompensimi
për tërheqjen.
Zgjidhja e kontratës
Kur flasim për zgjidhjen e kontratës, i referohemi atyre kontratave që janë te
lidhura në mënyrë të rregullt dhe që plotësojnë kushtet për t’u quajtur të tilla.
200
Sipas nenit 698 të Kodit civil, në kontratat me detyrime të ndërsjella, kur njëra nga
palët kontraktuese nuk përmbush detyrimit e veta, pala tjetër kontraktuese, sipas
rastit, mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit ose zgjidhjen e kontratës, përveç
dëmshpërblimit të dëmit. Zgjidhja e kontratës ka efekt prapaveprues midis palëve
(kthim në gjendjen e mëparshme), përveç kontrata me ekzekutim të vazhdueshëm.
Zgjidhja e kontratës, qoftë edhe me marrëveshje midis palëve, nuk prek te drejtat
e fituara nga të tretët, me përjashtim të efekteve të regjistrimit të kërkesës për
zgjidhjen e kontratës.
Të diskutojmë
Lexoni me vëmendje bashkëbisedimin e mëposhtëm:
Albi: – Mua më pëlqen televizori juaj.
Genci: – Faleminderit. Iliri më ofroi 200 € për këtë televizor javën e kaluar.
Albi: – Çmimi duket i arsyeshëm. Për mendimin tim duhet ta shisni televizorin.
Genci: – Unë nuk e shes më pak se 300 €.
Albi: – Unë do të të jap 250 €.
Genci: – Është i yti me 260 €”.
Albi: – U tha, u bë!
A është ky bashkëbisedim një kontratë? A ka një ofrues? A ka një pranim?

A ka shqyrtim kërkese?
Diskutoni në klasë.
201
Marsela Robo
Përsëritje për temën 8

Si të formuloni një kontratë shërbimesh
Si drejtues i një biznesi, ju mund të keni nevojë të merrni shërbime nga të tretët. Sot,
gjithnjë e më shumë, bizneset marrin shërbime nga të tretët, duke ulur në këtë mënyrë
kostot e biznesit, pasi kompani të specializuar e ofrojnë shërbimin me një cilësi më
të lartë dhe kosto më të ulët sesa do ta realizonit ju vetë me punonjësit tuaj. Çelësi
i suksesit të një sipërmarrjeje shërbimesh është formulimi i një kontrate shërbimi
me klauzolat e duhura. Më poshtë do të gjeni disa udhëzime për formulimin e një
kontrate të tillë.
1. Si fillim, identifikoni palën që do të ofrojë shërbimin. Përfshini adresat e dy ose
më shumë palëve për efekt korrespondence.
2. Identifikoni në mënyrë specifike detyrat që do duhet të përmbushë furnizuesi
i shërbimeve. Nëse shërbimi kërkon specifikime të detajuara, i detajoni në një
aneks të cilin ia bashkëngjisni kontratës.
3. Përcaktoni në kontratë kohën kur ajo hyn në fuqi si dhe kohën deri kur është e
vlefshme.
4. Përcaktoni mënyrën e përfundimit të kontratës. P.sh., përfshini termin sipas të
cilit kontrata quhet e përfunduar pas 30 ditëve nga njoftimi me shkrim i njërës
palë.
5. Përcaktoni ligjin e zbatueshëm si dhe gjykatën kompetente të zgjidhjes së
mosmarrëveshjeve.
Forma e përgjithshme e kontratës

1. Blerës dhe shitës___________________
2. Përshkrimi i pronës. Prona e shitur dhe e shpërndarë nga kjo kontratë është përshkruar
si më poshtë:
Malli ________________________________
Nr. i serisë ________________________________
Përshkrimi ________________________________
Viti i prodhimit ________________________________
3. Çmimi _____________ (blerësi është dakord të paguajë) _____________ (shitësi)
shuma e _________________ për artikullin e përshkruar në paragrafin 2.
4. Garancia për personin. Shitësit garantojnë se ai ose ajo është pronari i ligjshëm dhe
përgjigjet për të gjitha pretendimet e blerësit; që ai/ajo kanë të drejtë ta shesin këtë
pronë dhe se ai/ajo garantojnë dhe do të mbrojnë titullin në gjykatë, në qoftë se është
e nevojshme kundrejt pretendimeve të ndonjë personi.
5. Garanci mekanike. Kjo pasuri është shitur në kushte të hamendësuara sikur shitësi
nuk merr garanci për kushtet e kësaj pasurie.
202
Veprimtari në grup
Mësuesi: I kërkon klasës të formojë grupe të vogla me rreth 8 persona, për të

punuar mbi idetë e vendimmarrjes etike. Ofrojuni atyre informacion
rreth biznesit për përdorim në aktivitet. Ky mund të jetë një biznes
vendas, një ide biznesi, e juaja ose e tyre, apo një shembull plan
biznesi që ata kanë punuar në klasë. Kërkojini çdo grupi që të bëjë si
më poshtë.
Nxënësit:
1. Identifikoni problemet që sipërmarrësit mund të hasin në kryerjen e
biznesit në mënyrë etike.
2. Zhvilloni kodin e etikës me 10-të pika për biznesin.
3. Diskutoni rregulloret dhe procedurat e duhura për këtë biznes që do të
mbështesnin kodin e etikës.
4. Listoni sa më shumë probleme etike që mund të përballen punonjësit
gjatë ditës së zakonshme të punës. Diskutoni zgjidhjet e mundshme për
problemet. Konsideroni se si procedurat mund të ndihmojnë punonjësit të
marrin vendimet më të mira.
5. Anëtarët e grupit duhet të luajnë rolet e procesit të përballjes me klientin,
për çështje etike, me furnitorin, konkurruesin dhe me djalin e pronarit.
Diskutoni rezultatet e ushtrimit të luajtjes së rolit. Nëse është e nevojshme
mund të dëshironi të modifikoni kodin e etikës kësaj radhe.
6. Çdo grup duhet të prezantojë kodin e tij të etikës në klasë dhe të diskutojë
rezultatet kryesore të diskutimeve të tyre.
203
Marsela Robo
Ushtrime
Lexoni me kujdes situatat e mëposhtme dhe diskutoni për secilën prej tyre duke
iu përgjigjur pyetjes: “Si do të vepronit ju në një situatë të tillë duke respektuar
rregullat e etikës në biznes?”
 Dhuratë për festë

Një furnizues, me rastin e Krishtlindjes, dërgon një shportë me ushqime të shtrenjta
në shtëpinë tuaj. Shporta shoqërohet me një pusullë ku shkruhet: “Urojmë që ju dhe
familja tuaj t’i shijoni këto të mira”. Çfarë veprimi do të ndërmerrni ju?
 Referenca
Një klient i ardhshëm, shumë i rëndësishëm për biznesin tuaj, ju pyet në lidhje me
reputacionin e një biznesi tjetër që është konkurrenti juaj. Ju e dini që një nga klientët
tuaj ka pasur një përvojë shumë të keqe me këtë konkurrent. Çfarë informacioni do
të ndani me klientin e ardhshëm? Si do t’i përgjigjeni pyetjes së tij pa shkelur etikën?
 Konflikti i interesit
Si menaxher i një departamenti që jeni, ju kërkohet të organizoni një festë zyrtare
në kompaninë ku punoni. Buxheti për ushqimin që ju është dhënë për këtë rast
është 200 000 lekë. Një miku juaj sapo ka filluar një biznes në fushën e hotelerisë. Ai
ju propozon që t’ju ofrojë shërbimin e tij katering për këtë rast. Meqenëse është në
hapat e parë të biznesit, ai ju propozon një kosto më të ulët si edhe artikuj shtesë pa
pagesë. Si do të vepronit ju?
 Konkurrenca
Ju jeni në një betejë kokë me kokë me konkurrentin tuaj. Një nga bashkëpunëtorët
ju afrohet. Ai i është bashkuar së fundi kompanisë suaj pasi ka punuar për
konkurrentin tuaj për disa vjet. Ai ju thotë: “Kam mbajtur shënime për të gjitha
ofertat e konkurrentit, nga të cilat mund merrni të dhëna të rëndësishme. Ata
përdorin disa standarde të qarta kostoje. Dëshironi që t’ju sjell nesër shënimet e
mia (në zyrën tuaj) për të parë se si mund të përfitojmë?” Si do t’i përgjigjeni ju?
 Mirënjohja
Ju punoni në një firmë ngarkim – shkarkimi. Një klienti juaj ka një ngarkesë shumë
delikate, me përmasa dhe peshë të madhe, për të ngarkuar dhe ju drejtohet juve.
Klienti ka paguar për shërbimin dhe ka marrë edhe faturën nga ju. Ai është i
pranishëm gjatë gjithë operacionit të ngarkimit. Punonjësit tuaj bëjnë një manovër
shumë të ndërlikuar për transferimin e ngarkesës në rimorkio. Kur operacioni
përfundon me sukses, klienti, i ngazëllyer, nxjerr nga xhepi dhe ju ofron një shumë
të madhe parash. Çfarë do të bëni?
204
Tema
LEGJISLACIONI
I PUNËS
Çështjet
9.1. Legjislacioni i punës dhe rëndësia e tij
9.2. Të drejtat dhe detyrimet në Kodin e punës
9.3. Aplikimi për punë dhe fillimi i
marrëdhënieve të punës
9.4. Kontrata e punësimit
9.5. Përfundimi i marrëdhënieve të punës
Objektivat
 Të përshkruani legjislacionin e punës dhe rëndësinë e tij.
 Të shpjegoni të drejtat e njeriut dhe detyrimet sipas kodit të punës.
 Të plotësoni saktë formularët e aplikimit për punë.
 Të tregoni rregullat e komunikimit zyrtar në një intervistë pune.
 Të plotësoni një kontratë punësimi.
 Të përshkruani procesin e përfundimit të marrëdhënieve të punës.
205
Marsela Robo
9.1. Legjislacioni i punës dhe rëndësia e tij
Një nga të drejtat themelore të njeriut është e drejta e

punës. Objekt i të drejtës së punës janë marrëdhëniet
e varura të punës. E drejta e punës përcaktohet si e
drejtë që rregullon dhe administron marrëdhëniet
që lindin nga kryerja e një pune të varur, pra kryerja
e një pune për llogari të tjetrit. Në Republikën e
Shqipërisë e drejta e punës përcaktohet si tërësia e
normave juridike që, në kushtet e shoqërisë sonë
demokratike, rregullon marrëdhëniet e varura të
punës. Sipas legjislacionit tonë, e drejta e punës, si
degë e së drejtës, rregullon marrëdhëniet e punës në
të cilat punëmarrësi merr përsipër të ofrojë punën
ose shërbimin e tij në kuadër të organizimit dhe të
urdhrave të një personi tjetër të quajtur punëdhënës,
i cili merr përsipër të paguajë një shpërblim.
Në Republikën e Shqipërisë (RSH), të drejtat dhe detyrimet lidhur me marrëdhënien
e punës rregullohen në mënyrë përparësie nga burimet e mëposhtme:
a) Kushtetuta e Shqipërisë
b) Konventat ndërkombëtare të ratifikuara nga RSH-ja
c) Kodi i punës dhe aktet e tij nënligjore
d) Kontrata kolektive e punës
e) Kontrata individuale e punës
f) Rregullorja e brendshme
g) Zakonet lokale dhe profesionale.
E drejta e punës përcakton lindjen, ndryshimin, shuarjen e marrëdhënieve të

punës të punëmarrësve, sanksionon kohën e punës e të pushimit të tyre, sistemet
e shpërblimit të punës (pagat), përcakton masat e detyrueshme të punës, rregullat
e përgjegjësisë disiplinore dhe pasurore të punëmarrësit për shpërblimin e dëmit
gjatë marrëdhënieve të punës, mënyrën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të punës
etj.
Të drejtat dhe detyrimet ndërmjet punëdhënësit dhe punëmarrësit si në sektorin privat,
ashtu edhe në atë publik i rregullon legjislacioni i punës.
Hartimi i ligjit të punës u bë, nga njëra anë, për shkak të kërkesave të punëtorëve
për kushte më të mira pune dhe për të drejtën për t’u organizuar (ose jo) në një
organizatë punëtorësh, dhe, nga ana tjetër, për shkak të kërkesave të punëdhënësve
për të kufizuar kompetencat e organizatave të punëtorëve dhe për të mbajtur
206
kostot e punës të ulëta. Ekzistenca e tij shtrihet që nga rënia e feudalizmit e deri
më sot, duke përbërë thelbin e marrëdhënieve moderne ekonomike. Ai rregullon
marrëdhëniet midis punëdhënësve dhe punëmarrësve.
“Punëdhënës” quhen të gjithë personat fizikë e juridikë që punësojnë persona të tjerë me ose
pa kontratë. Punëdhënësi punëson në mënyrë të drejtpërdrejtë punëmarrësin dhe,
për ta bërë këtë, ai mund të përdorë shërbimet e zyrave shtetërore të punësimit ose
të agjencive private të punësimit.
“Punëmarrës” quhet personi fizik i cili punësohet nga punëdhënësi. Punëmarrësi është
i punësuar nga punëdhënësi për të ofruar shërbimet e tij mbi baza të rregullta në
shkëmbim të një kompensimi. Ndërmjet punëdhënësve dhe punëmarrësve lindin
ato që quhen marrëdhëniet e punës. Si punëdhënësi, ashtu edhe punëmarrësi kanë
secili të drejtat dhe detyrimet e tyre dhe luftojnë për të mbrojtur interesat e tyre.
Punëdhënësit i tremben rritjes së shpenzimeve për shkak të kërkesave të punëtorëve
të organizuar për të fituar paga më të larta ose nga zbatimi i ligjeve, të tilla si ligji i
sigurimeve shëndetësore dhe shoqërore; ata gjithashtu mund të kenë kufizime në
lirinë e tyre për të zgjedhur vetë kë do të punësojnë apo jo. Gjithashtu, organizatat
e punëtorëve, të tilla si sindikatat, mund të kapërcejnë konfliktet thjesht industriale
për të fituar pushtet politik. Ligji i punës në çdo kohë është një, pra është njëkohësisht
edhe produkt, edhe komponent i luftës ndërmjet interesave të ndryshme në shoqëri.
Karakteristika themelore e ligjit të punës në pothuajse çdo vend është që të drejtat
dhe detyrimet e punëtorit dhe të punëdhënësit me njëri-tjetrit janë të ndërmjetësuara
përmes kontratës së punës ndërmjet dy palëve: punëdhënësve dhe punëmarrësve
Shumë nga termat dhe kushtet e kontratës janë të nënkuptuara nga legjislacioni
ose nga ligji i zakonshëm, në mënyrë të tillë që të kufizojnë lirinë e njerëzve për të
rënë dakord për disa gjëra dhe të lehtësojë mbrojtjen e punonjësit në një treg pune
gjithmonë e më të paqëndrueshëm.
Kodi i punës i RSH-së ka 18 kapituj dhe 205 nene. Në të trajtohen të drejtat themelore
të punonjësve, siç janë: ndalimi i punës së detyruar, ndalimi i diskriminimit dhe
liria sindikale e bisedimet kolektive. Pjesë e rëndësishme e Kodit të punës janë edhe:
krijimi i raporteve individuale të punës nëpërmjet kontratës së punës; detyrimet e
punëmarrësit; detyrime të përgjithshme të punëdhënësit; kohëzgjatja e punës dhe
e pushimeve; mbrojtja e veçantë për të miturit dhe gratë; paga; të drejtat e shpikësit
dhe autorit punëmarrës; përfundimi i marrëdhënies së punës; kontrata kolektive e
punës; organizatat sindikale; konfliktet kolektive; administrata e punës.
Punë e pavarur
Veçoni nenet e një kapitulli (kreu) të caktuar të Kodit të punës së RSH-së dhe
diskutoni në klasë për përmbajtjen e tyre.
207
Marsela Robo
9.2. Të drejtat dhe detyrimet në Kodin e punës
Kodi i punës përmban të drejtat dhe detyrimet e punëdhënësit dhe të punëmarrësit.

Disa të drejta themelore të parashikuara në Kodin e punës janë:
Ndalimi i punës së detyruar: 1. Ndalohet puna e detyruar në të gjitha format e
saj. 2. Me punë të detyruar ose të detyrueshme kuptohet çdo punë ose shërbim
që i kërkohet individit kundër
vullnetit të tij, duke e kërcënuar
me një dënim të çfarëdoshëm.
Ndalohet përdorimi i punës së
detyruar si: a) masë shtrënguese
ose sanksion ndaj personave
që kanë ose që shprehin bindje
në kundërshtim me rendin
politik, ekonomik, shoqëror në
fuqi; b) metodë mobilizimi ose
përdorimi të fuqisë punëtore për
qëllime të zhvillimit ekonomik;
c) masë për disiplinën në punë; d) dënim për pjesëmarrje në grevë; e) masë
diskriminimi racial, shoqëror, kombëtar ose fetar.
Ndalimi i diskriminimit: 1. Ndalohet çdolloj diskriminimi në fushën e marrjes në
punë dhe të profesionit. 2. Me diskriminim kuptohet çdo dallim, përjashtim ose
parapëlqim që bazohet në racë, ngjyrë, seks, moshë, fe, bindje politike, kombësi,
origjinë shoqërore, lidhje familjare, të meta fizike ose mendore që cenon të drejtën
e individit për të qenë i barabartë në punësim dhe trajtim. Dallimet, përjashtimet
ose parapëlqimet që kërkohen për një vend pune të caktuar nuk konsiderohen si
diskriminime. Masat e veçanta mbrojtëse për punëmarrësit të parashikuara nga ky
Kod me VKM ose me kontrata kolektive nuk quhen si diskriminime.
Liria sindikale dhe bisedimet
kolektive: 1. Liria sindikale
mbrohet me ligj. 2. Askush nuk
ka të drejtë: a) të kushtëzojë
punësimin e punëmarrësit nëse
ai është ose jo, ose pushon së
qeni anëtar i një sindikate të
krijuar në bazë të ligjit; b) të
pushojë ose të cenojë të drejtën
e punëmarrësit për shkak
të anëtarësimit ose jo në një
208
sindikatë të krijuar në bazë të ligjit ose të pjesëmarrjes në veprimtari sindikale, duke

respektuar legjislacionin në fuqi.
Kreu VI i Kodit të punës parashikon detyrimet e punëmarrësit. Punëmarrësi kryen

personalisht punën e ngarkuar, me përjashtim të rasteve kur me marrëveshje
parashikohet e kundërta. Ai nuk është i detyruar t’i sigurojë punëdhënësit
një zëvendësues kur shkëputet nga puna për një kohë të caktuar, në zbatim të
dispozitave të këtij Kodi. Punëmarrësi zëvendësohet ose ndihmohet nga një i tretë,
me pëlqimin e shprehur ose në heshtje të punëdhënësit. Në këtë rast zëvendësuesi
ose ndihmësi quhet punëmarrës i punëdhënësit.
Detyrimet e punëmarrësit sipas Kodit të punës janë:

Detyrimi i bindjes: Punëmarrësi respekton udhëzimet e përgjithshme dhe të veçanta
të punëdhënësit.
Detyrimi i kujdesit në punë: Punëmarrësi kryen sipas rregullave të caktuara punën
që i ngarkohet dhe për kryerjen e punës duhet të përdorë sipas rregullave të
caktuara mjetet e punës, aparaturat, mjetet e punëdhënësit dhe pajisjet e vëna në
dispozicion të tij.
Detyrimi i dhënies llogari dhe i kthimit: 1. Punëmarrësi i jep llogari punëdhënësit
për gjithçka të përfituar në emër të punëdhënësit gjatë ushtrimit të veprimtarisë
së tij brenda kontratës, veçanërisht për shumat në para. 2. Punëmarrësi i kthen
menjëherë punëdhënësit gjithçka të marrë, me përjashtim të bakshisheve dhe
dhuratave vetjake për të. 3. Punëmarrësi i kthen punëdhënësit menjëherë edhe
gjithçka të prodhuar nga veprimtaria e tij në bazë të kontratës.
Detyrimi i besnikërisë: 1. Punëmarrësi ruan me besnikëri interesat e ligjshëm të
punëdhënësit. 2. Punëmarrësi ndihmon, brenda mundësive të tij, punëmarrësit
e tjerë ose punëdhënësin në rast fatkeqësie ose rreziku. 3. Gjatë vlefshmërisë së
kontratës, punëmarrësi nuk duhet të kryejë asnjë punë të paguar nga të tretët, e cila
dëmton punëdhënësin ose i bën konkurrencë atij. 4. Gjatë vlefshmërisë së kontratës
dhe pas mbarimit të saj, punëmarrësi duhet të ruajë faktet e destinuara të mbeten
sekret, si: sekreti i fabrikimit dhe i veprimtarisë që ai ka pasur dijeni kur ka qenë
në shërbim të punëdhënësit. 5. Punëmarrësi ka të drejtë të denoncojë në organet
kompetente veprat penale, shkeljet e legjislacionit të punës ose të kontratës për të
cilat ai ka dijeni.
Përgjegjësia e punëmarrësit: 1. Punëmarrësi përgjigjet ndaj punëdhënësit për
dëmin që i shkakton kur shkel me dashje ose nga pakujdesia detyrimet e vendosura
me kontratë. 2. Shkalla e përgjegjësisë së punëmarrësit për shpërblimin e dëmit
varet nga njohuritë teknike të nevojshme për të kryer punën e caktuar, duke pasur
parasysh aftësitë dhe cilësitë e punëmarrësit që punëdhënësi i njihte ose duhej t’i
kishte njohur. Dëmi që është rezultat i kryerjes së punës, për këto raste, përballohet
nga punëdhënësi. 3. Dëmi përfshin dëmin real dhe fitimin e munguar. 4. Gjykata
mund të shkarkojë plotësisht ose pjesërisht punëmarrësin nga detyrimi për
shpërblimin e dëmit kur:
209
Marsela Robo
- punëmarrësi ka vepruar me pakujdesi të lehtë;
- punëdhënësi bën të njëjtin gabim në organizimin ose kontrollin e punës;
- detyrimi për të zhdëmtuar plotësisht dëmin shpesh të përballueshëm,
duke pasur parasysh burimet e të ardhurave të punëmarrësit.
Ndalimi i konkurrencës pas përfundimit të marrëdhënieve të punës (kushtet,

kufizime, përfundimi i ndalimit, sanksione)
Në kreun VII të Kodit të punës trajtohen detyrimet e përgjithshme të punëdhënësit.
Punëdhënësi respekton dhe mbron në raportet e punës personalitetin e punëmarrësit.
Detyrimet e punëdhënësit sipas kodit të punës janë:
Mbrojtja e personalitetit: 1. Punëdhënësi respekton dhe mbron në raportet e punës
personalitetin e punëmarrësit. 2. Ai duhet të parandalojë çdo qëndrim që cenon
dinjitetin e punëmarrësit. 3. Punëdhënësi ndalohet të kryejë çdo veprim që përbën
shqetësim seksual karshi punëmarrësit dhe nuk lejon kryerjen e veprimeve të tilla
nga punëmarrësit e tjerë.
Detyrimi: Punëdhënësi, gjatë marrëdhënieve të punës, nuk duhet të mbledhë
informata lidhur me punëmarrësit, përveç rasteve kur këto informata lidhen me
aftësitë profesionale të punëmarrësve ose janë të nevojshme për zbatimin e kontratës.
Kontrolli i sendeve vetjake: 1. Punëmarrësi dhe sendet e tij vetjake nuk bëhen objekt
i kontrollit, me përjashtim të rasteve kur duhet të mbrohet pasuria e punëdhënësit,
punëmarrësve të personit juridik ose personave të tretë nga një cenim i paligjshëm. 2.
Kontrolli kryhet gjatë kohës së punës nga punëdhënësi ose një person i caktuar prej
tij. Personi që kontrollon dhe personi që kontrollohet duhet të jenë të së njëjtës gjini.
3. Kontrolli kryhet gjatë kohës së punës në prani të një punëmarrësi të ndërmarrjes.
Certifikata e punës: 1. Punëmarrësi i kërkon punëdhënësit në çdo kohë një certifikatë
mbi natyrën dhe kohëzgjatjen e punës, cilësinë e saj dhe sjelljen e tij. 2. Me kërkesën
e shprehur të punëmarrësit, certifikata përmban të dhëna vetëm mbi natyrën dhe
kohëzgjatjen e marrëdhënieve të punës. 3. Punëdhënësi nuk ka të drejtë t’u japë të
tretëve informacione për punëmarrësit e tij, me përjashtim të rasteve të parashikuara
në ligj ose me pëlqimin e punëmarrësit.
Regjistri: 1. Punëdhënësi mban regjistrin e punëmarrësve të punësuar në
ndërmarrje. 2. Përmbajtja e regjistrit caktohet nga dispozitat e këtij Kodi dhe me
vendim të Këshillit të Ministrave (VKM).
Masa disiplinore: Masa disiplinore parashikohen vetëm në kontratën kolektive.
Vënia në dispozicion e kodit: Punëdhënësi duhet të vërë në dispozicion të
punëmarrësve në çdo ndërmarrje një kopje të Kodit të punës.
Punëdhënësi është përgjegjës për sigurimin dhe mbrojtjen e shëndetit të punëmarrësit.
Ai duhet të përcaktojë qartë rregullat e sigurimit teknik për të parandaluar aksidentet
dhe sëmundjet profesionale. Punëdhënësi detyrohet të kujdeset për higjienën e
vendeve të punës. Punëdhënësi, pasi konsultohet me punëmarrësit, duhet të marrë
masat e nevojshme mbrojtëse kundër rreziqeve të veçanta që paraqesin substancat
210
dhe agjentët helmues, makinat, transporti i peshave të rënda, ndotja e ajrit, zhurmat
dhe dridhjet, si dhe rreziqeve në disa degë të ekonomisë, si: ndërtim, xhenio civile,
miniera dhe industri kimike. Ai (punëdhënësi) duhet të informojë punëmarrësit mbi
rreziqet që lidhen me punën dhe duhet t’i kualifikojë punëmarrësit për respektimin
e kërkesave në fushën e shëndetit, sigurimit dhe higjienës.
Në Kod parashikohen gjithashtu edhe detyrimet e punëmarrësit lidhur me: vendin
e punës (rregullimi i vendit të punës, qëndrueshmëria dhe pastërtia, riparimet);
mjedisin e punës (ajri, zhurma dhe dridhjet); makineritë e rrezikshme (mbrojtja
e përgjithshme, mirëmbajtja, tregtia e makinave); kushtet e punës dhe ngarkesat;
lëvizjet dhe rëniet (kalimet, daljet, skelat, pasarelat, shkallët, govatat, gropat me ujë,
rezervuarët, parandalimi nga rrëshqitjet, ndriçimi); zjarret dhe shpërthimet (avuj
që mund të marrin flakë, mjetet fikëse, instruksione për punëmarrësit, mbrojtja
kundër kushteve atmosferike, pajisje individuale); pijet, ngrënien; gardërobën dhe
instalimet sanitare (sendet vetjake, instalimet sanitare, banimi, strehimi, ndihma e
shpejtë).
Të diskutojmë
Bazuar në nenet e Kodit të punës së RSH-së, përcaktoni detyrimet tuaja si
punëdhënës i supozuar i një biznesi në profilin tuaj profesional, lidhur me kushtet
konkrete të punës që ju si punëdhënës duhet të plotësoni për punëmarrësit tuaj.
Zhvilloni një diskutim në klasë për këtë çështje.
211
Marsela Robo
9.3. Kontrata e punësimit
Kontrata e punësimit është një marrëveshje

ndërmjet punëdhënësve e punëmarrësve, që
rregullon marrëdhëniet juridike të punës, si dhe
të drejtat e detyrimet e secilës palë që rregullohen
nga këto marrëdhënie. Kontrata e punës është,
pra, marrëveshja ndërmjet punëdhënësit dhe
punëmarrësit, ku ky i fundit merr përsipër të
ofrojë shërbimet e tij për një kohë të caktuar
ose të pacaktuar, ndërsa punëdhënësi merr
përsipër të paguajë shpërblimin. Kontrata e
punës mund të lidhet dhe të ndryshohet me
gojë ose me shkrim. Ajo mund të ndryshohet
vetëm në marrëveshje ndërmjet palëve.
Kontrata e punës, e lidhur me shkrim, duhet të përmbajë:

1. identitetin e palëve,
2. vendin e punës,
3. përshkrimin e përgjithshëm të punës,
4. datën e fillimit të punës,
5. kohëzgjatjen kur palët lidhin kontratë me afat të caktuar,
6. kohëzgjatjen e pushimeve të paguara,
7. afatin e njoftimit për zgjidhjen e kontratës,
8. elementet përbërëse të pagës dhe datën e dhënies së saj,
9. kohën normale javore të punës,
10. kontratën kolektive në fuqi.
Kur kontrata lidhet me gojë, punëdhënësi është i detyruar që brenda 30 ditëve nga
data e lidhjes së kontratës, të hartojë me shkrim dokumentin përkatës, të nënshkruar
prej tij dhe punëmarrësit.
Kontratat e punës janë disa llojesh:
 kontrata pune për një kohëzgjatje të pacaktuar,
 kontrata pune për një kohëzgjatje të caktuar,
 kontratë punë që lidhet për kohëzgjatjen e nevojshme për kryerjen e një
pune të caktuar,
212
 kontratë pune me provë,

 kontratë pune me kohë të pjesshme,
 kontratë grupi,
 kontrata e mësimit të profesionit,
 kontrata e punës në shtëpi,
 kontrata e punës e agjentit tregtar.
Kontratat e punës mund të jenë individuale ose kolektive. Kushtet e kontratës

individuale të punës ndahen në kushte subjektive dhe objektive. Kushtet subjektive
kanë lidhje me faktin që, për të lidhur një kontratë të vlefshme, subjektet e kësaj
kontrate duhet të kenë zotësi për të vepruar.
Si kushte objektive të kontratës së punës kuptohen:
a) Marrëveshja midis palëve: kontrata e punës quhet e lidhur në çastin në të
cilin palët arrijnë në një marrëveshje ndërmjet tyre, d.m.th. ai që ka bërë
propozimin merr dhe pëlqimin e palës tjetër.
b) Shkaku i kontratës: është qëllimi për të cilën bëhet shprehja e vullnetit në
kontratë dhe qëndron në dyanësinë shërbim-shpërblim. Ky shkak duhet të
jetë gjithmonë i ligjshëm.
c) Objekti: është shërbimi personal i punës, d.m.th. ato energji pune ose intelektuale
që punëmarrësi është i detyruar të përmbushë kundrejt shpërblimit. Objekti
mund të jetë: 1. i mundshëm, 2. i ligjshëm, 3. i përcaktueshëm ose që mund të
përcaktohet.
Kontrata mund të përfundohet ose të ndryshohet

me gojë ose me shkrim. Me shkrim duhet të
përmbajë identitetin e palëve, vendin e punës,
përshkrimin e përgjithshëm të punës, datën e
fillimit të punës, kohëzgjatjen kur palët lidhin
kontratë me afate të caktuara, kohëzgjatjen
e pushimeve të paguara, afatin e njoftimit të
zgjidhjes së kontratës, elementet përbërëse të
palës dhe datën e dhënies së saj, kohën normale
javore të punës, sipas rastit dhe marrëveshje
kolektive të punës së zbatueshme.
Kur punëdhënësi lidh një kontratë me një grup

punëmarrësish si tërësi (kontrata e grupit), ai
lidhet në mënyrë kontraktuese me secilin anëtar
të grupit. Kontrata kolektive përmban dispozita
mbi kushtet e punësimit, lidhjen, përmbajtjen
dhe përfundimin e kontratave individuale të punës, formimin profesional, si dhe
mbi marrëdhëniet midis palëve kontraktuese. Kontrata kolektive mund të përmbajë
213
Marsela Robo
dispozita që vendosin punëdhënësit dhe punëmarrësit në raporte të detyrueshme,
të krijuara nga palët me marrëveshje kolektive ndaj personave juridikë. Kontrata
kolektive nuk mund të përmbajë dispozita më pak të favorshme për punëmarrësit se
ato të ligjeve dhe akteve nënligjore në fuqi, me përjashtim të rasteve të parashikuara
shprehimisht në ligj.
Kontrata kolektive e punës

lidhet nga një ose disa
punëdhënës ose organizata
punëdhënësish nga njëra
anë dhe një ose disa
sindikata nga ana tjetër.
Për sa i përket formës,
kontrata kolektive është e
vlefshme vetëm në formë
të shkruar. Ajo duhet të
nënshkruhet nga të gjitha
palët. Kur një palë është një
organizatë, përfaqësuesit e
kësaj të fundit caktohen
në përputhje me statutin.
Kontrata kolektive mund të
zgjidhet ose të ndryshohet
vetëm me shkrim; ajo është e vlefshme edhe kur bëhet në formën e një vendimi me
shkrim të dhënë nga zyra e pajtimit, e caktuar me marrëveshje nga palët. Gjykata
është kompetente për të zgjidhur çdo mosmarrëveshje individuale ose kolektive
lidhur me zbatimin e kontratës kolektive.
USHTRIME
Lexoni me kujdes kontratën individuale të punës të dhënë më poshtë dhe
diskutoni nëse ajo është hartuar në përputhje me Kodin e punës dhe legjislacionin
shqiptar. Pasi të jeni bindur se kushtet e kontratës janë të përshtatshme për ju,
plotësojeni atë.
214
SHRSF “XYZ” shpk
KONTRATË INDIVIDUALE PUNE
Kjo kontratë pune individuale lidhet sot më datë ___/___/________ midis palëve:
PUNËDHËNËSI: Shoqëria “XYZ SECURITY” shpk, e regjistruar me nr. 25493 (i ndryshuar), datë
21.03.2001, me seli në rrugën “Komuna e Parisit”, lagjja nr.3, pall. 12/2, ap. 4, me administrator dhe
drejtues teknik z. ……
PUNËMARRËSI: ______________________, i biri i _____________, lindur më datë ___/___/_____,
në _____________dhe banues në ___________________.
KUSHTE TË PËRGJITHSHME
- Të drejtat dhe detyrimet lidhur me marrëdhënien e punës rregullohen me përparësi edhe nga
kontrata individuale e punës.
- Kontrata individuale e punës mbështetet kryesisht në Kodin e punës, pa përjashtuar pjesën tjetër
të legjislacionit shqiptar.
- Kontrata e punës është një marrëveshje ndërmjet punëmarrësit dhe punëdhënësit, që rregullon
marrëdhëniet e punës dhe përmban të drejtat dhe detyrimet e palëve.
- Në këtë kontratë punëmarrësi merr përsipër të ofrojë punën ose shërbimin e vet, për një periudhë
të caktuar apo të pacaktuar kohe, në kuadër të organizimit të urdhrave të punëdhënësit, i cili merr
përsipër të paguajë një shpërblim për punën e kryer.
QËLLIMI I KONTRATËS
Kjo kontratë ka për qëllim të rregullojë marrëdhëniet ndërmjet punëdhënësit dhe punëmarrësit.
1. Të përcaktojë detyrat, të drejtat dhe detyrimet e ndërsjella të palëve, të konfirmojë dhe të zhvillojë
bashkëpunimin mbi bazën e korrektësisë së ndërsjellë.
2. Të rregullojë raportet ekonomike dhe sociale në përputhje me ligjin, në bazë dhe për zbatim të tij.
Detyrime të përgjithshme të PUNËMARRËSIT:
1. Respekton urdhrat dhe udhëzimet e përgjithshme dhe te veçanta të punëdhënësit, me përjashtim
të rasteve kur ndryshojnë kushtet e kontratës si dhe të rasteve kur këto urdhra rrezikojnë jetën dhe
shëndetin e tij. Ndryshimi i kontratës bëhet me marrëveshje ndërmjet palëve.
2. E kryen me kujdes punën që i ngarkohet, duke përdorur sipas rregullave mjetet e punës, pajisjet
si dhe aparaturat në dispozicion të tij;
3. I jep llogari punëdhënësit për gjithçka të përfituar gjatë punës në emër të punëdhënësit;
4. Ruan me besnikëri interesat e ligjshme të punëdhënësit si dhe sekretin e fabrikimit që ka pasur në
dijeni kur ka qenë në shërbim të punëdhënësit.
Detyrime të përgjithshme të PUNËDHËNËSIT:
1. Respekton dhe mbron në raportet e punës personalitetin e punëmarrësit;
2. Detyrohet të kujdeset për higjienën e vendeve të punës dhe të marrë të gjitha masat mbrojtëse
kundër rreziqeve që paraqesin lëndët helmuese, zhurmat e dridhjet, makineritë e pajisjet, peshat
e rënda etj.
3. Duhet të organizojë, para dhe gjatë marrjes në punë, vizita periodike mjekësore për punëmarrësit
që do të punojnë në vende pune me rrezikshmëri.
4. Duhet të informojë punëmarrësin mbi rreziqet që lidhen me punën dhe duhet t’i kualifikojë ata për
respektimin e kërkesave në fushën e shëndetit, sigurimit dhe higjienës, si dhe te kërkojë zbatimin
e masave të sigurimit teknik dhe të higjienës.
NENI 1
PUNA QË DO TË KRYHET
I punësuari ________________________________ pranon të punojë në profesionin e
______________________________________.
Puna që do të kryejë punëmarrësi do të jetë
_______________________________________________ (bëhet një përshkrim i hollësishëm i
detyrave që ai duhet të kryejë sipas vendit të punës)
215
Marsela Robo
NENI 2
KOHËZGJATJA E KONTRATËS
Kjo kontratë lidhet për një periudhë _____ mujore/vjetore.
Bisedimet ndërmjet palëve që do të lidhen me kontratë pune individuale duhet të fillojnë 1 muaj para
përfundimit të kontratës ekzistuese (nëse ka një të tillë).
Në rastin kur palët bien dakord të zgjasin afatin e kontratës së punës, duhet të bëjnë një aneks kontrate
të nënshkruar nga të dyja palët, ku mund të parashikohen edhe kushte të reja.
NENI 3
DOKUMENTET QË I BASHKËNGJITEN KONTRATËS
Punëmarrësi, që do të merret në punë, është i detyruar të depozitojë e të paraqesë dokumentet e
kërkuara si me poshtë:
a. Dokument identiteti
b. Curriculum Vitae
c. Dëftesë ose Diplome (të noterizuar)
d. Libreze pune (nëse ka)
e. Librezën e sigurimit shoqëror e shëndetësor (nëse ka)
f. Dëshmi kualifikimi (nëse ka)
g. Raport mjekësor për aftësimin në punë
h. Adresën e vendbanimit ose ndonjë dokument tjetër të nevojshëm sipas specifikës së vendit të punës.
NENI 4
KOHA JAVORE E PUNËS
Koha javore normale e punës do të jetë __________ orë në javë.
Puna fillon në orën _______ dhe mbaron në orën _________ .
Punëdhënësi kompenson punëmarrësin për kryerjen e orëve shtesë me një pushim të paktën 25% ose
me një shtesë page jo më pak se 25% mbi pagën orare për çdo orë pune shtesë.
NENI 5
PUSHIMET VJETORE
Punëmarrësi ka të drejtën e pushimeve vjetore të cilat janë _____________ javë.
Pushimet vjetore jepen gjatë vitit të punës në marrëveshje me të punësuarin, por asnjëherë më pak
se gjashtë ditë rresht.
Data e pushimeve vjetore i njoftohet punëmarrësit të paktën 30 ditë para fillimit të tyre.
NENI 6
PAGA
Paga e punëmarrësit do të bëhet _____________ herë në muaj, në datat ___/___/_____ dhe
___/___/_____.
Paga do të jetë __________________________ leke në muaj (jo më pak se paga minimale në shkallë
vendi, referuar VKM për caktimin e pagës minimale).
NENI 7
SIGURIMET SHOQËRORE DHE SHËNDETËSORE
Punëdhënësi dhe punëmarrësi janë të detyruar të zbatojnë ligjin “Për sigurimet shoqërore në
Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar) dhe aktet nënligjore përkatëse.
NENI 8
KUSHTET E PUNËS
Punëdhënësi duhet t’i sigurojë punëmarrësit kushte të favorshme pune dhe higjieno – sanitare, mjete
mbrojtëse dhe të gjitha kushtet e tjera të punës që përcaktohen në Kodin e punës të Republikës së
Shqipërisë (në përputhje me nenet nga 39-75).
NENI 9
ZGJIDHJA E KONTRATËS
Kontrata zgjidhet:
• Kur mbyllet aktiviteti i shoqërisë.
• Me marrëveshje midis palëve.
216
• Kur në mbarimin e afatit kohor të kontratës palët kanë heshtur dhe nuk është bërë asgjë për të
lidhur kontratë të re, kjo kontratë kalon me afat të pacaktuar.
NENI 10
SHKELJET DISIPLINORE
Do të quhen shkelje disiplinore rastet e mëposhtme:
• Mosrespektimi i përsëritur i kohës dhe i orarit të punës.
• Moskryerja e detyrave apo mosrespektimi i përsëritur i afateve të caktuara për kryerjen e detyrave.
Sjellja e parregullt gjatë kohës së punës me eprorët, kolegët, vartësit dhe publikun.
• Dëmtimi i pronës, përdorimi i saj jashtë përcaktimit zyrtar, krijimi pa shkaqe të pranueshme i
mundësisë për dëmtim apo keqpërdorim të pronës së shoqërisë.
• Shkelja e rregullave të etikës gjatë shërbimit.
• Moszbatimi i dispozitave ligjore në përmbushjen e detyrave fiskale.
NENI 11
MASAT DISIPLINORE
Për shkelje disiplinore të nenit 13, punëdhënësi merr këto masa disiplinore:
a) vërejtje,
b) vërejtje me paralajmërim,
c) ulje e klasës së pagesës,
d) ulje në detyrë,
e) largim nga puna.
NENI 12
DHËNIA E MASËS DISIPLINORE
- Masa disiplinore “Vërejtje me paralajmërim” ka për qëllim këshillimin dhe paralajmërimin e
punëmarrësit për masa të tjera disiplinore më të rënda në rast përsëritjeje të shkeljes.
- Në përcaktimin e masës disiplinore, punëdhënësi merr parasysh shkaqet dhe rëndësinë e shkeljes
disiplinore, shkallën e fajësisë dhe rrethanat në të cilën është kryer shkelja, pasojat e saj, sjelljen e
përgjithshme dhe rezultatet e vlerësimit individual në kryerjen e detyrës, si dhe rastet e përsëritjes
së shkeljes.
NENI 13
DETYRIMET E PËRGJITHSHME TË PALËVE
Detyrimet e përgjithshme të palëve janë të përcaktuara në Kodin e punës dhe legjislacionin shqiptar.
NENI 14
DETYRAT E VEÇANTA
- Detyrat e veçanta për çdo punonjës janë të përcaktuara në rregulloren e brendshme funksionale
dhe organizative të institucionit dhe të shoqërisë.
- Mosrespektimi i këtyre detyrave të veçanta përbën shkelje të kontratës.
NENI 15
TË NDRYSHME
Pasi punëmarrësi u njoh me rregulloren e brendshme të institucionit dhe të shoqërisë, me detyrat dhe
kompetencat e tij, të dyja palët ranë dakord dhe me dëshirë miratojnë këtë kontrate pune, e cila hyn
në fuqi sot më datë ___/___/_____ .
Kontrata, pasi u lexua, u nënshkrua dhe u mbajt në dy kopje. Një kopje e mbajti punëdhënësi dhe një
kopje, punëmarrësi.
PUNËDHËNËSI PUNËMARRËSI
SHRSF “XYZ SECURITY” shpk
Administratori dhe drejtuesi teknik
EMER – MBIEMËR
217
Marsela Robo
9.4. Aplikimi për punë dhe fillimi

i marrëdhënieve të punës
Marrëdhëniet e varura te punës janë

objekt i të drejtës se punës. E drejta e
punës përcaktohet si e drejtë që rregullon,
administron marrëdhëniet që lindin nga
kryerja e një pune të varur (kryerja e një
pune për llogari të tjetrit). Në Republikën
e Shqipërisë e drejta e punës përcaktohet
si tërësia e normave juridike që në kushtet
e shoqërisë sonë demokratike, rregullon
marrëdhëniet e varura të punës. Sipas
legjislacionit tonë, e drejta e punës, si degë
e së drejtës, rregullon marrëdhëniet e punës ne te cilat punëmarrësi merr përsipër
të ofrojë punën ose shërbimin e vet në kuadër të organizimit dhe të urdhrave të një
personi tjetër te quajtur punëdhënës, i cili merr përsipër të paguajë një shpërblim.
E drejta e punës përcakton lindjen, ndryshimin, shuarjen e marrëdhënieve të
punës, të punëmarrësve, sanksionon kohën e punës e të pushimit të tyre, sistemet
e shpërblimit të punës (pagat), përcakton masat e detyrueshme të punës, rregullat
e përgjegjësisë disiplinore dhe pasurore të punëmarrësit për shpërblimin e dëmit
gjatë marrëdhënieve të punës, mënyrën e zgjidhjes se mosmarrëveshjeve të punës
etj.
Puna është një veprimtari e ndërgjegjshme dhe e vullnetshme, e natyrshme, por e
mundimshme, për faktin se ajo përmban përpjekje për krijimin ose për punimin e
një vepre të dobishme, materiale ose jomateriale. Nga pikëpamja terminologjike
puna nënkupton, së pari, veprimtarinë prodhuese, domethënë kryerjen e një pune
të caktuar dhe, së dyti, rezultatin e kësaj veprimtarie, pra punën e kryer, punën e
përfunduar me sukses. Puna përcaktohet si shërbim, zbatim i aftësisë mendore ose
fizike; ajo përcaktohet si veprimtari humane, me dorë ose intelektuale, që ushtrohet
në drejtim të një rezultati të dobishëm të caktuar si përpjekje e rregulluar me ligj.
Pra, puna, nga natyra e saj, është materiale ose intelektuale. Por jo çdo punë e kryer
përbën një marrëdhënie pune në kuptimin shkencor të së drejtës së punës. P.sh., ai
që punon për llogari dhe interes të tij pa kërkuar punë të varur dhe vetëm quhet
punonjës i pavarur (fermeri, artizani, tregtari i vogël etj.). Këto nuk kanë asnjë lidhje
me të drejtën e punës, puna e tyre rregullohet me dispozita të veçanta. Në procesin
e punës lindin edhe marrëdhëniet e punës midis punëmarrësit dhe punëdhënësit.
Marrëdhënie pune quhet marrëdhënia e kontraktuar (pra e rregulluar me anë të një kontrate
punësimi) ndërmjet punëmarrësit dhe punëdhënësit; ajo nënkupton që punëmarrësi futet me
vullnet të lirë në procesin e organizuar të punës te punëdhënësi, përkundrejt një rroge apo
218
forme tjetër shpërblimi, dhe kryen punën për të cilën është kontraktuar sipas udhëzimeve
dhe me mbikëqyrjen e punëdhënësit.
Ligji dhe rregulloret e kompanive private të biznesit përcaktojnë rregullat për
kushtet, procedurat, të drejtat dhe detyrimet, e pranimit, fillimit dhe mbarimit të
marrëdhënieve të punës së personelit. Punëdhënësi mund ta punësojë punëmarrësin
në mënyrë të drejtpërdrejtë ose mund të përdorë shërbimet e zyrave private ose
shtetërore të ndërmjetësimit në punë.
Në institucionet publike, ndërmarrjet publike dhe persona të tjerë juridikë që
kryejnë veprimtari të shërbimit publik, në organet e administratës shtetërore dhe
të njësive të qeverisjes vendore, nevoja për punëmarrës sigurohet me botimin e
njoftimit në të paktën dy gazeta të përditshme. Sot përdoret shumë edhe shpallja
e kërkesave për vende pune të lira nëpërmjet internetit, madje edhe aplikimi për
punë mund të bëhet duke plotësuar formularët e gatshëm që subjekti i interesuar
vë në dispozicion të punëkërkuesve. Në njoftimin e kërkesës për punësim që
nxjerr punëdhënësi, jepet përshkrimi i punës që do të kryhet, kërkesat që duhet të
përmbushë aplikuesi (p.sh. arsimimi, përvoja në punë të ngjashme, mosha, aftësi
të veçanta që duhet të ketë për punën në fjalë, mosha etj.), procedura e aplikimit
(dërgimi i CV-së me postë, e-mail apo dorazi, konkurs apo intervista etj.). Më poshtë
paraqitet një kërkesë për punësim e një subjekti privat.
Ofrohet një vend pune (me kohë të pjesshme) si shitës

në Departamentin e veglave, Tiranë
Detyrat dhe përgjegjësitë:

1. Të negociojë me klientët dhe të dijë të shesë produktet;
2. Të ndihmojë klientët që të gjejnë produktet ku ndodhen
3. Të ofrojë këshilla dhe t’u përgjigjet pyetjeve të klientëve;
4. Të kontrollojë produktet e ekspozuara për të rimbushur mallrat stok;
5. Të sigurohet që çmimet e produkteve të ekspozuara të jenë korrekte dhe në
vendin e duhur;
6. Në raste të veçanta mund të organizojë porositë e mallrave.
Kriteret mininale
Edukimi: Parapëlqehet të ketë diplomë të shkollës teknike për mekanikë ose
inxhinieri mekanike.
Eksperiencë pune: Të paktën 2 vjet përvojë pune në sektorë të ngjashëm.
Të tjera:
Aftësi gjuhësore: Njohuri shumë të mira të gjuhës shqipe dhe angleze.
Aftësi të tjera:
- Aftësi shumë të mira në prezantim dhe komunikim;
- Aftësi shumë të mira për të negociuar;
- Aftësi për t’u përshtatur shpejt me situata të reja.
219
Marsela Robo
Procedura e aplikimit
Për aplikimin në këtë pozicion, duhen dorëzuar dokumentet e mëposhtme:
1. CV e detajuar në gjuhën angleze;
2. Letër interesi;
te Divizioni i burimeve njerëzore nëpërmjet njërës nga mënyrat në vijim:
1. Me email: humanresources@megateksa.com
2. Me postë: në adresën: MEGATEK S.A, Divizioni i burimeve njerëzore,
Autostrada Tiranë-Durrës km 7, Tirana, Albania
Pas mbylljes së procedurave të aplikimit, merret vendimi për fituesin e vendit të

punës, i cili njoftohet dhe paraqitet për të lidhur kontratën e punës. Duke filluar
nga ky çast, midis punëmarrësit dhe punëdhënësit janë vendosur marrëdhëniet
e punës.
Të provojmë veten
1. Shkruani një CV për të aplikuar për vendin e punës që u përshkrua më lart
(gjeni modele në internet).
2. Hamendësoni se jeni pronar i një biznesi privat në profilin tuaj profesional.
Formuloni një kërkesë për një vend pune në biznesin tuaj.
3. Nxirrni nga interneti një kontratë punësimi tip për profilin e biznesit tuaj
dhe plotësojeni.
220
9.5. Përfundimi i marrëdhënieve të punës
Punëdhënësi dhe punëmarrësi mund

ta zgjidhin menjëherë kontratën në çdo
kohë dhe për shkaqe të arsyeshme.
Quhen shkaqe të arsyeshme të gjitha
rrethanat që objektivisht nuk lejojnë t’i
kërkohet vazhdimi i marrëdhënieve të
punës atij që ka zgjidhur kontratën. Është
gjykata që vendos nëse kanë ekzistuar
shkaqe të arsyeshme për zgjidhjen e
kontratës. Quhen shkaqe të arsyeshme në
ngarkim të punëmarrësit vetëm ato raste
kur ai vepron me faj të rëndë, sidomos
kur thyen në mënyrë të përsëritur disiplinën në punë me gjithë paralajmërimet e
punëdhënësit.
Kontrata e punës mund të lidhet për kohëzgjatjen e nevojshme në kryerjen e një
pune të caktuar. Ajo mund të lidhet për një kohëzgjatje të pacaktuar ose për një
kohëzgjatje të caktuar.
Nëse kohëzgjatja përcaktohet me saktësi nga palët gjatë lidhjes së kontratës, atëherë
kjo trajtohet si kontratë me kohëzgjatje të caktuar.
Nëse kohëzgjatja nuk përcaktohet me saktësi nga palët gjatë lidhjes së kontratës,
atëherë trajtohet si kontratë me kohëzgjatje të pacaktuar. Kontrata me kohëzgjatje
të pacaktuar përfundon atëherë kur zgjidhet nga njëra palë dhe kur ka përfunduar
afati i njoftimit. Quhet kohë prove 3 muajt e parë të punës, me përjashtim të rasteve
kur palët kanë lidhur një kontratë për kryerjen e së njëjtës punë. Koha e provës
mund të reduktohet ose hiqet me marrëveshje me shkrim ose me kontratë kolektive.
Gjatë kohës së marrjes në provë, secila nga palët mund të zgjidhë kontratën duke i
njoftuar vendimin e saj palës tjetër të paktën 5 ditë përpara. Për punëmarrësin, gjatë
vitit të parë të punës, afati i njoftimit për zgjidhjen e kontratës është 1 muaj, për 2
deri në 5 vjet pune afati është 2 muaj, për më shumë se 5 vjet pune afati është 3 muaj.
Kur njëra nga palët e zgjidh kontratën pa respektuar afatin e njoftimit, zgjidhja
trajtohet si zgjidhje e kontratës me efekt të menjëhershëm. Pas kohës së marrjes në
provë, kur punëdhënësi mendon të zgjidhë kontratën e punës, ai duhet të njoftojë
me shkrim punëmarrësin të paktën 72 orë para takimit dhe të bisedojë me të.
Punëdhënësi i parashtron punëmarrësit arsyet e vendimit të marrë për zgjidhjen
e kontratës. Zgjidhja njoftohet të paktën 48 orë pas bisedës dhe duhet të bëhet me
shkrim. Punëdhënësi mund ta pezullojë punëmarrësin gjatë procedurës kur gjykon
se ka të bëjë me motive të drejta të pushimit të menjëhershëm. Zgjidhja e kontratës
që bëhet në kundërshtim me këtë dispozitë është e pavlefshme. Palët ruajnë të
221
Marsela Robo
gjitha të drejtat dhe detyrimet që burojnë nga kontrata. Kjo nuk zbatohet në rastet
e pushimeve kolektive nga puna. Nëse kontrata është zgjidhur nga punëdhënësi
dhe marrëdhëniet e punës kanë zgjatur jo më pak se tre vjet, punëmarrësi përfiton
shpërblim për vjetërsi. Punëmarrësi e humb të drejtën e shpërblimit për vjetërsi,
nëse është pushuar me efekt të menjëhershëm, për shkaqe të arsyeshme.
Zgjidhja e kontratës nga punëdhënësi konsiderohet pa shkaqe të arsyeshme kur:

a) Punëmarrësi ka pretendime që rrjedhin nga kontrata e punës.
b) Punëmarrësi ka përmbushur një detyrim ligjor.
c) Bëhet për motive të cilat lidhen me personalitetin e punëmarrësit, por që
nuk kanë lidhje legjitime me raportet e punës. Quhen si motive të tilla:
raca, ngjyra, seksi, mosha, gjendja civile, detyrimet familjare, shtatzënia,
besimi fetar, bindjet politike, kombësia, gjendja shoqërore.
d) Për motive që lidhen me ushtrimin e një të drejte kushtetuese nga
punëmarrësi, por që nuk sjell shkeljen e detyrimeve që rrjedhin nga
kontrata e punës.
e) Bëhet për motive të anëtarësimit ose jo të punëmarrësit në sindikatë të
krijuar në bazë të ligjit ose për shkak të pjesëmarrjes së tij në veprimtari
sindikale në bazë të ligjit.
f) Punëmarrësi është anëtar i organit drejtues të sindikatës dhe punëdhënësi
nuk ka motiv për pushimin e tij nga puna.
g) Punëdhënësi shkel rregullat për konsultim me sindikatën e njohur si
përfaqësuese ose me punëmarrësit për transferimin e ndërmarrjes ose
pushimin kolektiv nga puna.
Nëse kontrata zgjidhet pa shkaqe të arsyeshme, punëmarrësi ka të drejtë të ngrejë

padi kundër punëdhënësit në gjykatë brenda 180 ditëve nga dita e përfundimit të
afatit të njoftimit. Punëdhënësi, që ka zgjidhur kontratën pa shkaqe të arsyeshme,
detyrohet t’i japë punëmarrësit një dëmshpërblim deri në një vit pagë, e cila i shtohet
pagës që ai duhet të marrë gjatë afatit të njoftimit. Punëdhënësi nuk mund të zgjidhë
kontratën kur punëmarrësi është me pushim paaftësie të përkohshme në punë për
një periudhë jo më shumë se një vit, për aq kohë sa punëmarrësi përfiton pagesën
nga punëdhënësi ose Sigurimet Shoqërore. Kur zgjidhja e kontratës bëhet para se
punëmarrësi të jetë me paaftësi të përkohshme për më pak se një vit pune dhe
afati i njoftimit nuk ka përfunduar, ky afat pezullohet për periudhën e paaftësisë së
përkohshme në punë dhe rifillon përsëri pas përfundimit të kësaj periudhe.
Kontrata me afat të caktuar përfundon në fund të kohës së parashikuar, pa zgjidhje
paraprake. Kur mbas përfundimit të afatit të caktuar kontrata zgjatet në heshtje tej
këtij afati, ajo konsiderohet si kontratë me afat të pacaktuar. Kur palët kanë qenë
të lidhur me anë të një apo më shumë kontratave me afat të caktuar, për jo më pak
se tre vjet, mosripërtëritja e kontratës nga punëdhënësi konsiderohet si zgjidhje e
kontratës me afat të pacaktuar.
Kur kontrata lidhet për më shumë se pesë vjet, ajo mund të zgjidhet nga punëmarrësi
pas pesë vjetësh. Në këtë rast afati i njoftimit është tre muaj dhe zgjat deri në fund
222
të muajit të tretë. Në rastet e shkeljes së të drejtave të punëmarrësit nga ndërprerja

e marrëdhënieve të punës, personi i cenuar ka të drejtë të kërkojë zhdëmtimin e
dëmit të pësuar. Punëdhënësi ose punëmarrësi nuk mund të kërkojnë dëmtim në
natyrë, me përjashtim të rasteve të parashikuara shprehimisht në ligj.
Të diskutojmë
Situatë konkrete
Hamendësoni se jeni pronar i një biznesi në profilin tuaj profesional. Për arsye
të cilat do t’i përcaktoni ju, duhet të shkëpusni marrëdhëniet e punës me një nga
punëmarrësit tuaj ose ta pushoni atë nga puna.
Gjeni në Kodin e punës së RSH nenet përkatëse mbi bazën e të cilave ju do
të argumentoni ligjërisht ndërprerjen e marrëdhënieve të punës (pushimin nga
puna) me këtë punëmarrës. Vlerësoni dëmet apo gjobat që duhet të paguani për
këtë veprim.
223
Marsela Robo
Ushtrime
Përfitimi i biznesit dhe siguria në punë e punonjësve

Lexoni me kujdes rastin e mëposhtëm. Diskutoni mbi shkeljet e ligjit dhe të etikës
që ka bërë kompania në fjalë. Jepni mendimin tuaj të argumentuar se si duhet të
veprojë Davidi.
A keni dëgjuar raste të tilla të ngjashme? Sillini ato në klasë dhe bëjini objekt të
diskutimit tuaj.
Rast studimor
David Peterson kundër kompanisë së shkrirjes Uajneud (Waynewood).
David Peterson punon për Kohët e fundit. Ai ka pësuar një aksident të rëndë në
vendin e punës, si pasojë e të cilit është i detyruar të rrijë në një karrige me rrota
për tërë jetën. Dëmtimi është shkaktuar nga një fletë e rëndë çeliku, e cila ra mbi të
ndërkohë që po ulej poshtë nga një ashensor, i cili nuk funksiononte mirë.
Inspektorati përgjegjës për sigurinë dhe shëndetin në punë e kishte paralajmëruar

disa herë kompaninë Uajneud për shkelje të rregullave të sigurisë, që kishte gjetur
në këtë kompani, midis të tjerave edhe për ashensorin në fjalë. Madje, së fundmi,
kompania edhe ishte gjobitur me një shumë prej 200 000 $ për shkeljet e gjetura dhe
ishte urdhëruar që të zëvendësonte ashensorin, si dhe të bënte edhe riparime të
tjera, të cilat do t’i kushtojnë kompanisë 2 000 000 $. Por, megjithëse kishte kaluar
kohë, Uajneud ende nuk kishte filluar punën për t’iu përgjigjur urdhrit. Pasi Davidi
u aksidentua, kompania refuzoi të paguajë kompensimin dhe të paguajë faturat e tij
mjekësore ($ 600,000). Atëherë ai e paditi kompaninë duke kërkuar dëmshpërblim
prej $ 50 milionë dollarë. Menjëherë pasi u vendos data e gjyqit, avokatët e Uajneud
i ofruan Davidit e 5 000 000 $ me kusht që Davidi:
a) të heqë dorë nga të gjitha pretendimet ndaj kompanisë për kompensimet e
ardhshme mjekësore dhe
b) të nënshkruajë një marrëveshje konfidencialiteti ku të deklarojë që nuk do
ta bëjë publike këtë padi.
A duhet ta pranojë Davidi ofertën?
224
Tema
LLOGARITJE
TË THJESHTA
EKONOMIKE
Çështjet
§ 1. Kosto dhe elementet e saj
§ 2. Llogaritja e nevojave për pajisje dhe
materiale
§ 3. Hartimi i preventivit të materialeve
dhe llogaritja e kostos për to
§ 4. Kostot e punës
§ 5. Shpenzimet operacionale
§ 6. Llogaritja e kostos së njësisë
§ 7. Caktimi i çmimit
§ 8. Llogaritja e fitimit
§ 9. Pasqyrat financiare të biznesit
● Përmbledhje e temës trend rritës ...
§ 10. Punë praktike. Llogaritja e kostos,
e çmimit, e fitimit dhe fatura
● Test
Objektivat
 Të shpjegoni kuptimin e kostos dhe elementet e saj.
 Të dalloni dhe të përdorni konceptet e kostove direkte/indirekte dhe fikse/
variabël.
 Të hartoni një preventiv të materialeve.
 Të llogaritni kostot e punës.
 Të llogaritni koston e njësisë së një produkti/shërbimi të një biznesi
të vogël.
 Të llogarisni fitimin e një biznesi të vogël.
 Të plotësoni një faturë shitjeje të një produkti/shërbimi.
 Të hartoni dhe të interpretoni pasqyra të thjeshta financiare.
225
Andrea Xhavara
Pas një pune trevjeçare në një mobilieri të madhe, Bardhi C. ka hapur tashmë një
mobilieri të tijën, duke punësuar edhe një ndihmës. Kanë filluar të vijnë edhe porositë
e para: 4 dyer të brendshme tamburato me përmasa 2 m x 1 m, të një shtëpie
private. Meqë porositësi dëshiron të dijë sa do të paguajë, Bardhi nis llogaritjet. Së
pari, materialet që i nevojiten për një derë: fletë e rimesuar, korniza e dërrasës,
mentesha, ngjitëse e deri te brava, sipas shijes së porositësit. Materialet mund të
blihen te një furnitor i njohur me 6000 lekë dhe brava e menteshat me 1000 lekë.
Bardhi e di se skarciteti shkon 5%, pra edhe 300 lekë të tjera, që bëjnë 7 300 lekë
për materialet. Kësaj shume i duhet shtuar kosto e punës së tij dhe e ndihmësit. Për
t’i mbaruar të katër dyert, duhen 3 ditë. Bardhi ka caktuar për vete një pagë ditore
4000 lekë, ndërsa për ndihmësin 2000 lekë në ditë. Llogaritjet i japin si kosto pune
për një derë një vlerë jo më shumë se 4500 lekë. Duke mbledhur i del se kosto e
materialit dhe e punës për një derë mund të kapin shifrën 12 000 lekë. Në treg dyer
të tilla shiten me çmim 18 000 lekë deri 24 000 lekë. Bardhi mendon të caktojë
si çmim të një dere vlerën 21 000 lekë. Ai shpreson se diferenca prej 9000 lekësh
mjafton të mbulojë shpenzimet e tjera, si: qiraja, karburanti, telefoni, riparime etj., si
dhe të nxjerrë një fitim të mirë. Por nuk është dhe aq i sigurt për këto konkluzione.
Ndoshta duhet hapur edhe një herë libri përkatës për llogaritjen e kostove. Bardhi
kujtohet se kur studionte në shkollën e mesme profesionale “Karl Gega” në Tiranë,
kishte mjaft telashe me këtë temë. Por “telashi” i tanishëm me porositësin është më
i madh!
226
§ 1. Kosto dhe elementet e saj
♦ Rrobaqepësia “Kuqi” prodhon dhe shet konfeksione brenda vendit. Menaxheri ka llogaritur
se materiali për një palë pizhame fanellate për fëmijë kushton 150 lekë. Ai vendos të shesë me
çmimin 170 lekë, që është çmim i ulët, por më i lartë se kosto e materialit. Kështu, ai mendon
se do të ketë shumë shitje, pra dhe fitim.
A ka probleme vendosja e çmimit nga firma “Kuqi”? Tregoni të paktën dy të tilla.
● Nga rasti i firmës “Kuqi” mund të keni kuptuar lehtë se, për të caktuar një çmim
me leverdi, duhet të dish paraprakisht sa është kosto e njësisë, vlera në parà e të
gjitha shpenzimeve të nevojshme për realizimin e një njësie produkti apo shërbimi.
“Sa më kushton realisht prodhimi i një dere”, - pyet Bardhi C. Një mekanik do të
pyeste: “Sa i kushton servisit tim riparimi i një makine?” E kështu njëlloj, menaxherit
të çdo profili biznesi i duhet t’u përgjigjet sa më saktë disa pyetjeve, si: Sa parà duhet
të shpenzojë biznesi im që një njësi produkti/shërbimi të arrijë përfundimisht te
klienti apo konsumatori im? Si mund të prodhoj më lirë dhe të arrij një fitim sa më
të lartë? Çfarë duhet dhe mund të bëj në të ardhmen?
Është e qartë se sekreti i përgjigjeve qëndron, së pari, te llogaritja e kostos për 1 (një)
njësi produkti/shërbimi.
● Orientimi nga klienti dhe krijimi i avantazhit konkurrues kërkojnë që ta shihni

biznesin tuaj jo vetëm si një kombinim rastësor makinerish, pajisjesh, njerëzish dhe
parash. Me këto burime ju kryeni një sërë aktivitetesh parësore, si prodhimi, logjistika
e jashtme dhe e brendshme, marketingu dhe shitja apo shërbimet për produktin. Po
ashtu, secili prej tyre lidhet me aktivitete mbështetëse, si: furnizimi, kërkimi dhe
zhvillimi teknologjik, menaxhimi i burimeve njerëzore, infrastruktura (planifikimi,
financat, cilësia), të cilët ndihmojnë përdorimin me efektivitet dhe efiçencë të
burimeve. Për ju është e qartë që secili nga këto veprime ka shpenzimet e veta,
por edhe i shton vlerë produktit tuaj përfundimtar. Nëse i menaxhoni të gjitha
këto veprime si një sistem i vetëm, atëherë do të keni krijuar zinxhirin e vlerave të
biznesit tuaj (fig. 10.1).
Termi “marzh” tregon që biznesi juaj është i aftë të lëvrojë një produkt, për të cilin
konsumatori pranon të paguajë më tepër se shuma e shpenzimeve, për të gjitha
veprimet e zinxhirit të vlerave të biznesit tuaj.
227
Andrea Xhavara
Figura 10.1. Zinxhiri i vlerave
● Duke analizuar veprimet e zinxhirit të vlerave të biznesit tuaj, mund të konstatoni

lehtë se një pjesë prej tyre lidhen drejtpërsëdrejti me prodhimin. Shpenzimet që
mbulojnë këto veprime do t’i quajmë kosto direkte. Ndërkohë shpenzimet që
mbulojnë veprimet të cilat lidhen tërthorazi (jodrejtpërsëdrejti) me prodhimin e
produkteve do t’i quajmë kosto indirekte. Sipas kësaj ndarjeje, për një biznes tuajin,
prodhues ose ofrues shërbimesh, kostot direkte përfshijnë të gjitha dhe vetëm ato
shpenzime, të cilat lidhen direkt me:
 produktin/shërbimin (si pjesë e tij) që ju shisni apo ofroni ose me
 procesin e prodhimit (puna) apo të realizimit të atij produkti/shërbimi që
ju ofroni.
Megjithatë, për të lehtësuar llogaritjet, mund të përdorni dy rregulla ndihmëse. Që

një shpenzim të përfshihet në kostot direkte duhet që:
 të llogaritet lehtë,
 të ketë vlerë të konsiderueshme në parà.
Pra, kostot direkte që krijojnë vështirësi në llogaritje apo kanë vlera të vogla, mund
t’i përfshini te kostot indirekte.
♦ Shembull. Rrobaqepësia “Verdha”, me 50 punonjës, prodhon përparëse. Pëlhura dhe

kopsat janë kosto direkte për prodhimin e 1(një) përparëseje, sepse:
 ato bëhen pjesë e përparëses së prodhuar;
 sasia, pra dhe vlera e tyre llogaritet lehtë;
 vlera në parà e tyre është e konsiderueshme.
Po ashtu, pagat e punonjësve të kësaj rrobaqepësie përfshihen në kostot direkte, sepse:

 puna e tyre lidhet drejtpërdrejt me prodhimin e çdo përparëseje,
 koha për prodhimin e një përparëseje mund të llogaritet lehtë,
 pagat kanë vlerë në parà mjaft të konsiderueshme.
228
● Sa parashtruam më lart, rrjedh se kostot direkte mund të jenë:

▪ Ose të lidhura me lëndën e parë dhe materialet, që shërbejnë për të krijuar
produktin apo shërbimin. Këto kosto do t’i quajmë kosto direkte materiale.
▪ Ose të lidhura me punën mbi lëndën e parë dhe materialet, për të krijuar
produktin apo shërbimin. Këto kosto do t’i quajmë kosto direkte pune. Pra,
kemi ndarjen:
Figura 10.2. Ndarja e kostove direkte
Ndërkaq, për një shitës me shumicë ose me pakicë kosto direkte konsiderohen vetëm
shpenzimet për blerjen e mallrave për t’i rishitur. Pra, sipas kuptimit të ndarjes së
mësipërme, këto biznese kanë vetëm kosto direkte materiale (blerja e mallrave) dhe
jo kosto direkte pune. Ata nuk punojnë mbi mallrat, por vetëm i rishesin ato.
♦ I. Përse shpenzimet e mëposhtme duhen konsideruar kosto indirekte?

a) Shpenzimet për fije, për qepjen e një përparëseje, në një rrobaqepësi
b) Paga e financierit në një firmë ndërtimi
c) Paga e shitëses së një butiku
II. Tregoni me shenjën “+” se cilat kosto të biznesit janë direkte dhe cilat indirekte.
Argumentoni shënimet tuaja.
Të Jo të
Emërtimi i shpenzimit
drejtpërdrejta drejtpërdrejta
Pjesë këmbimi të blera nga një servis makinash
Thumba të blerë nga një mobilieri
Pagesa e faturës së telefon-internetit nga një hotel
Paga e pronarit të një dyqani veglash pune me pakicë
Paga e frezatorit të një punishteje mekanike
Libra të blerë nga një librari, për t’i rishitur
Paga e kuzhinierit të një restoranti
Pajisje të blera nga një pikë riparimi kompjuterash
Izolant i blerë nga një grup elektricistësh
Sigurimi i furgonit të biznesit
229
Andrea Xhavara
● Është e qartë se, për një periudhë të caktuar, p.sh. një muaj, ju mund të llogaritni
shumën e të gjitha kostove të prodhimit të një produkti me anë të barazimit:
Kosto totale = Kosto direkte materiale + Kosto direkte pune + Kosto indirekte (101)
Nëse dihet numri i njësive të prodhuara brenda periudhës, ju mund të gjeni edhe
koston e prodhimit të 1 (një) njësie produkti. Për këtë, mjafton të pjesëtohet vlera e
kostove totale të periudhës me numrin e njësive të prodhuara gjatë asaj periudhe.
♦ Një porositës i kërkon rrobaqepësisë “Verdha” që të dorëzojë 4000 copë përparëse, brenda
një muaji nga dita e mbërritjes së porosisë me shkrim. Financierja e firmës ka bërë këto
llogari mujore:
Nr Elementet e kostos Vlera (lekë)

1 Kosto direkte materiale 360 000
2 Kosto direkte pune 2 100 000
3 Kosto indirekte 540 000
a) Sa lekë është kosto e prodhimit të një përparëseje? P. 750 lekë

b) Me cilin nga çmimet e mëposhtme mund të pranohet kjo porosi?
□ 1000 lekë □ 750 lekë □ 1200 lekë

aktivitete parësore marzh kosto direkte pune
aktivitete mbështetëse kosto direkte kosto indirekte
zinxhiri i vlerave kosto direkte materiale kosto totale
1. Cilat janë tre elementet e kostos?
2. Cili është dallimi ndërmjet kostove direkte dhe kostove indirekte?
3. Cilat janë rregullat për përfshirjen e një kostoje direkte tek indirektet?
230
§ 2. Llogaritja e nevojave për pajisje dhe materiale
● Në një biznes të vogël të profesionit tuaj punohet kryesisht sipas porosive të

konsumatorëve. Këto porosi, gjatë një periudhe të caktuar, mund të ndryshojnë
nga njëra-tjetra në lloj apo sasi. Për shembull, gjatë të njëjtit muaj, mobilieria
“Bardhi C.” mund të marrë porosi për 4 dyer tamburato, 2 dollapë rrobash dhe
një bibliotekë. Kuptohet lehtë që, për secilën nga porositë, duhen grupuar kostot
direkte të materialeve dhe të punës përkatëse. Llogaritja e tyre është relativisht e
lehtë dhe bazohet në vrojtime dhe matje të sakta. Por, sipas barazimit (10.1), na duhet
të llogarisim edhe kostot indirekte. Ndërkaq, kostot indirekte janë shpenzime të
kryera gjatë tërë muajit, të cilat lidhen me të gjitha porositë e këtij muaji. Për pasojë,
duhet llogaritur çfarë pjesë e tyre i shkon secilës nga porositë. Për këtë qëllim do të
bazohemi në kohën e punës përkatëse për realizimin e secilës prej porosive. Meqë
këtë rregull do ta zbatojmë më vonë, le të ndjekim, fillimisht, si e bën zoti Bardhi
llogaritjen e kostove direkte materiale.
♦ Mobilieria “Bardhi C.” ka marrë porosinë e parë, 4 dyer tamburato për një shtëpi private.
Sipas të dhënave të zotit Bardhi (shih te skica biznesore), kostot direkte materiale për 1
(një) derë tamburato jepen me tabelën vijuese:
Lëndë e parë dhe materiale Kosto (lekë)

Dërrasë 1000
Fletë e rimesuar 5000
Bravë 900
Mentesha 100
Skarcitet 5% 300
Totali 7300
Shënojmë, kosto direkte materiale për njësi, K1 = 7 300 lekë/njësi.
Pyetje: Përse zoti Bardhi nuk ka përfshirë në kostot direkte materiale shpenzimet për tutkall,
thumba? Në cilat kosto do të përfshihen ato?
● Le ta zëmë se një mik i kërkon pronarit të mobilierisë “Bardhi C.” një derë tamburato
për shtëpinë e tij. Me çfarë çmimi mund t’ia shesë mobilieria këtë derë atij? Kjo derë
“ekstra” e rrit koston direkte materiale me 7 300 lekë. Ndërkohë kostot e punës do
të mbeteshin po ato (pagat mujore ishin fikse), kurse kostot indirekte, si: energji,
thumba, tutkall e ndonjë tjetër, do të rriteshin në vlera të pakonsiderueshme. Prandaj,
zoti Bardhi mund t’ia shesë mikut të tij një derë edhe me këtë çmim, pa kërkuar të
nxjerrë fitim nga ai. Vlera 7 300 lekë emërtohet kosto marzhinale. Ajo është kosto e
prodhimit të një njësie shtesë, kur kostot e tjera mbeten të pandryshueshme.
231
Andrea Xhavara
● Përcaktimi i nevojave për pajisje dhe materiale për realizimin e një porosie, nga
një biznes i profesionit tuaj, lidhen shpesh me skica të një projekti. Vetëm një analizë
e detajuar e këtyre skicave, sipas legjendës, do t’ju jepte mundësinë e gjetjes së saktë
të nevojave për pajisje dhe materiale, të nevojshme për realizimin e tërë projektit.
♦ a) Inxhinier Ilir V. ka marrë porosinë dhe ka lidhur kontratën me një privat, për instalimet
elektrike të një lokali me sipërfaqe 100 m2. Ai i ka dorëzuar specialistit Loni M. skicën e
projektit, për të llogaritur materialet dhe pajisjet e nevojshme. Inxhinieri është i bindur se ky
i diplomuar në shkollën profesionale “B. Çela” është plotësisht i aftë në zbërthimin e skicave.
Analiza e detajuar e skicës së projektit nga Loni jep tabelën e mëposhtme, me 28 artikuj (janë
shënuar vetëm një pjesë e tyre):
Nr Materiale dhe pajisje Njësia Sasia

1 Kuadër apartamenti Kap 24 module copë 1
2 Kuti shpërndarjeje brenda murit PT7 copë 2
... ....................................................... ....... .....
27 Përcjellës bakri i izoluar NO7V-K 4 mm2 ml 140
28 Automat 3P+N/25A copë 3
b) Sipas një skice apo shënimeve paraprake, hartoni listën e nevojave materiale për realizimin
e një porosie për një biznes të profesionit tuaj. Kjo porosi mund të ishte: një drekë për 20 veta;
montimi i një kompjuteri; instalimet elektrike/hidraulike të një apartamenti 1+1; riparimi i
pjesshëm i një makine; dritaret prej duralumini të një apartamenti 2+1 etj.
Kushtojini vëmendje përcaktimit të njësisë, si dhe dy rregullave ndihmëse për ato kosto
direkte, të cilat mund të konsiderohen si indirekte.
● Biznesi juaj është i ndërvarur me furnitorët tuaj, për shkak të kostove direkte
të materialeve dhe pajisjeve, si dhe cilësisë së tyre. Ndërtimi i marrëdhënieve të
përfitimit të ndërsjellë rrit kapacitet e të dy palëve për të krijuar vlerë. Prandaj,
duke e konsideruar furnitorin si partner tuajin, së bashku mund të krijoni përshtatje
me shpejtësi ndaj kërkesave të tregut apo të konsumatorëve, si dhe të optimizoni
kostot dhe burimet. Shkurt, ju duhet të zgjidhni furnitorët kryesorë të biznesit tuaj
dhe të shkëmbeni informacione me ta. Po ashtu, duke krijuar vazhdimësi pune me
furnitorët, ata mund t’ju bëjnë zbritje tregtare, por edhe mund të pranojnë që t’ju
bëjnë furnizim me kredi, pra të shlyeni me pagesë të vonuar.
♦ Një furnitor ju bën zbritje 10% nga çmimet e listës, për materialet dhe pajisjet e një
porosie, si dhe pranon një marrëveshje pagese të vonuar deri tre muaj nga data e blerjes.
Çfarë zbritjeje, për materialet e kësaj porosie, do t’i bënit një klientit tuaj të rëndësishëm?
□ 5% □ 2% □ 6%
Çfarë pagese të vonuar do të pranonit për këtë porosi nga ky klient i rëndësishëm?
□ 2 muaj □ 5 muaj □ 3 muaj
● Sa lëndë të parë, pajisje dhe materiale të blej e sa të mbaj gjendje? Me këtë çështje,
do të keni të bëni vazhdimisht, pothuaj në çfarëdo biznesi të jeni. Prodhuesit,
tregtarët me shumicë apo pakicë nuk mund të jenë efektivë (të plotësojnë nevojat
232
e klientëve) nëse nuk kanë në dispozicion, inventar, një sasi të caktuar lënde të
parë, pajisje, materiale apo mallra. Edhe bizneset e shërbimeve, si: restorantet,
parukeritë, serviset e makinave e plot të tjera, duhet të kenë njëfarë inventari për të
qenë efiçentë ndaj klientëve të tyre (t’u shërbejnë në kohë).
Sasia dhe tipi i inventarit për vazhdimësinë e krijimit të produkteve, si dhe sasia
për t’u porositur, varet nga vendndodhja dhe tipi i biznesit tuaj. Nëse keni një
dyqan shitjeje me pakicë apo një shërbim në zonat urbane, ju mund të bëni blerje
të shpeshta, prandaj dhe keni nevojë për pak inventar. E kundërta do të ndodhte
nëse biznesi juaj operon në një qendër të vogël rurale. Përmbledhtas, sasia dhe
tipi i inventarit është i rëndësishëm për një biznes të vogël, sepse furnizimi i tij
është i vështirë të krahasohet me kërkesat e konsumatorit në çdo kohë. Po ashtu,
mbajtja e inventarit është një kosto joproduktive. Për sa kohë që inventari qëndron
në raftet tuaja, paraja e shpenzuar për blerjen e tij është e lidhur me të, pa ju kthyer
akoma parà. Një situatë ideale për inventarin krijohet kur blerja e tij bëhet pasi
produkti është porositur dhe blerë. Ky quhet inventar në kohën e duhur, sepse e
redukton inventarin në minimumin absolut të tij. Natyrisht, ky reduktim arrihet
edhe me një montim dhe dërgim të shpejtë të produktit te blerësi (për shembull një
blerje në eBay). Në këtë mënyrë, tre inventarët kryesorë të një biznesi prodhues apo
shërbimesh: i lëndëve të para, i produkteve në proces dhe i produkteve të përfunduara,
mbahen që të gjithë në minimumin e mundshëm.
Ju kujtojmë se kostot direkte materiale barazohen vetëm me vlerën e inventarit të
produkteve të përfunduara, por edhe të shitura.
Së fundmi, ju mund ta kontrolloni inventarin tuaj në mënyrë periodike ose
të vazhdueshme. Biznesi juaj i vogël, edhe për shkak të kërkesave të Zyrës së
Taksave, duhet të kontrollojë dhe të vlerësojë inventarët një herë në muaj, në tre
muaj, në gjashtë muaj dhe në fund të vitit ushtrimor. Ai bëhet me numërim fizik
dhe vlerësim financiar të diferencës ndërmjet hyrjeve dhe daljeve në tre llojet e
inventarëve. Ndërkaq, teknologjia e sotme e softeve informatike e llogarit këtë
diferencë sa herë që bëhet një shitje, duke ju dhënë vlerën e inventarit në çast.
Shumë markete dhe restorante shqiptare e përdorin, tashmë gjerësisht këtë mënyrë
mbajtjeje të inventarit. Rrobaqepësia “Ambra” në Durrës, ndër më modernet në
Shqipëri, zbaton mbajtjen e inventarit në mënyrë të vazhdueshme. Automatizimi
dhe kompjuterizimi i saj është aq i saktë, saqë mund të masë edhe sasinë e fijes, të
adezivëve apo edhe të shiritave plastikë apo kartoni nën jakë. Pra, dhe llogaritja e
nevojave materiale, për një produkt si këmishë femrash, është absolutisht e saktë.
♦ Nga inventarizimi në një servis makinash, për një muaj, dalin të dhënat e mëposhtme:
Zërat e inventarit Kosto (lekë)

Gjendje fillestare pjesë këmbimi 20 000
Pjesë këmbimi të blera gjatë muajit 950 000
Gjendje pjesësh këmbimi në fund të muajit 70 000
a) Sa lekë është kosto e pjesëve të këmbimit të përdorura në riparimet gjatë muajit?
b) Sa lekë është kosto direkte materiale mesatare e një riparimi, nëse dihet se servisi ka
bërë 60 riparime gjatë muajit?
233
Andrea Xhavara
porosi inventar i lëndëve të para inventar në kohën e duhur

kosto marzhinale inventar i produkteve në proces inventar periodik
inventar inventar i produkteve të përfunduara inventar i vazhdueshëm
1. Kur përputhet kosto direkte materiale me koston marzhinale?
2. Cilët janë tre llojet kryesore të inventarëve?
3. Përse duhet bërë inventari periodik?
234
§ 3. Hartimi i preventivit të materialeve dhe

llogaritja e kostos për to
● Pasi të keni planifikuar nevojat për materiale e pajisje, sigurisht, do të jeni të

interesuar të njihni edhe koston e tyre. Për këtë qëllim, duhet të hartoni një preventiv,
një tabelë me njësitë, sasitë dhe çmimin e çdo zëri shpenzimesh. Ndryshe, duke
shumëzuar sasinë me çmimin, mund të llogaritni koston e secilit zë shpenzimesh,
shuma e të cilave ju jep dhe vlerën e përgjithshme të kostove materiale. Është e qartë
se preventivi është vetëm një parashikim i kostove direkte materiale, të nevojshme
për realizimin e një porosie.
♦ a) Me ndihmën e informacioneve të furnitorit, Loni plotëson preventivin e nevojave

materiale, për realizimin e instalimeve elektrike të lokalit, sipas porosisë së pronarit të saj.
Pas llogaritjeve për çdo zë, preventivi do të merrte pamjen (çmimet janë në euro):
Nr Materiale dhe pajisje Njësia Sasia Çmimi Vlera

1 Kuadër apartamenti Kap 24 module copë 1 16.03 16.03
2 Kuti shpërndarjeje brenda murit PT7 copë 2 0.81 1.62
... ....................................................... ...... ..... .... ....
27 Përcjellës bakri i izoluar NO7V-K 4 mm2 ml 140 0.35 49.00
28 Automat 3P+N/25A copë 3 9.2 27.60
Shuma e përgjithshme e kostove materiale 361.95
b) Cilët zëra të materialeve nuk janë përfshirë në këtë preventiv, sepse janë konsideruar si
kosto indirekte? Përse janë konsideruar të tilla?
c) Plotësoni në preventiv listën e nevojave materiale për realizimin e një porosie për një
biznes të profesionit tuaj (të nisur në çështjen 2), duke shtuar dy kolona të tjera, përkatësisht
të çmimit dhe të vlerës. Cilët zëra të materialeve nuk i keni përfshirë në këtë preventiv, duke
i konsideruar si kosto indirekte? Përse i keni konsideruar të tilla?
● Ju mund të vini re se disa kosto ndryshojnë në varësi të numrit të njësive të

prodhuara. P.sh., kosto e materialeve për 1 (një) derë tamburato është 7 300 lekë,
për 2 dyer ajo bëhet 14 600 lekë, për 3 dyer shkon 21 900 lekë e kështu me radhë.
Kosto të tilla, të cilat rriten apo zvogëlohen në përpjesëtim të drejtë me rritjen apo
zvogëlimin e sasisë së njësive të prodhuara, quhen kosto variabël (të ndryshueshme).
Sipas këtij përcaktimi, kostot e materialeve, kostot e lëndëve të para, kosto e energjisë
së përdorur nga makineritë në procesin e prodhimit etj., janë shembuj kostosh variabël.
Kuptohet lehtë se, kur biznesi nuk prodhon asgjë, kostot variabël janë zero.
235
Andrea Xhavara
Ndërkohë mund të konstatoni se disa kosto të tjera nuk varen fare nga numri i
njësive të prodhuara, por ruajnë vlerën e tyre edhe kur numri i njësive të prodhuara
rritet, zvogëlohet apo nuk ndryshon. Kosto të tilla quhen kosto fikse. Sipas këtij
përcaktimi, qiraja e lokalit të biznesit, paga e sekretares, interesat e kredisë, materialet
higjieno-sanitare etj., janë shembuj kostosh fikse. Në fakt, ju duhet të shpenzoni për
qiranë, pagën e sekretares, materialet higjieno-sanitare, interesat e kredisë etj., edhe sikur
të prodhonit shumë, por edhe sikur të mos prodhonit asgjë.
Ndarja e mësipërme e kostove bëhet gjithnjë për një periudhë kohe të caktuar, p.sh.
një muaj. Pra, për kostot mujore mund të kemi ndarjen si në figurën 10.3.
Figura 10.3. Ndarja e kostove mujore

Ndryshe, në llogaritjet e kostove mujore, mund të përdorni barazimin:
Kostot totale = Kostot variabël + Kostot fikse ose KT = KV + KF (10.2)
♦ 1. Kosto fikse apo variabël është paga e kuzhinierit të një restoranti, nëse ai:
a) paguhet me 100 mijë lekë në muaj, b) paguhet vetëm me 10% të xhiros mujore.
2. Ndani shpenzimet mujore të një mobilierie si kosto ose fikse, ose variabël:
Zëri i shpenzimit Kosto fikse Kosto variabël

Kompensatë për dyer tamburato
Materiale higjieno-sanitare
Pagesa e faturës së telefon-internetit
Primi i sigurimit të mobilierisë
Paga e ndihmësit
Tarifa e pastrimit për bashkinë
Ngjitëse kompensate
Bravë dere
Taksa e pronës për bashkinë
Karburant për furgonin e mobilierisë
Le t’i rikthehemi barazimit (10.2). Nëse shënojmë me: KT – kostot totale mujore;
K1 – koston për 1 (një) njësi produkti, KF – kostot fikse mujore dhe X – sasinë e
produkteve të prodhuara gjatë muajit, atëherë barazimi (10.2) do të merrte pamjen:
236
KT = K1.X + KF (10.3)
Meqë ky funksion ka formën y = a.x +b, grafiku i tij është një drejtëz (fig. 10.4).
Figura 10.4. Grafiku i kostove
Pika (0; KF) shpreh faktin që kur x = 0, ju nuk prodhoni, KT = KF, ju keni kosto,
të pashmangshmet kostot fikse! Gjatësia e segmentit AB përfaqëson kostot fikse,
gjatësia e segmentit BC, kostot variabël, ndërsa gjatësia e segmentit AC, kostot
totale mujore. Pjerrësia e drejtëzës është aq më e vogël/më e madhe, sa më e vogël/
më e madhe të jetë K1, kosto e prodhimit për 1 njësi produkti.
♦ Kostot e dy bizneseve paraqiten me ekuacionet:

a) KT = 5000 X + 120 000 dhe KT = 4000 X + 120 000
b) KT = 9000 X + 150 000 dhe KT = 9000 X + 130 000
Paraqitini rastet a) dhe b) grafikisht. Cilat kosto janë të njëjta në secilin rast? Cili nga dy
bizneset (veças për secilin rast) është më konkurrues në treg, nëse produktet dhe cilësia e
tyre janë të njëjta?
● Duke shqyrtuar të dy klasifikimet, mund të vini re se, në shumicën dërrmuese

të rasteve, kostot direkte korrespondojnë me kostot variabël. Në të vërtetë,
shpenzimet për materialet, lëndët e para apo për pagën e punës së normuar janë kosto
direkte në njërin klasifikim, por edhe kosto variabël në tjetrin. Njëlloj ndodh me
kostot indirekte, të cilat, në shumicën dërrmuese të rasteve, korrespondojnë me
kostot fikse. Si shembull sjellim qiranë mujore, pagën e financierit, materialet me vlerë
të pakonsiderueshme, të cilat janë kosto indirekte në njërin klasifikim, por edhe kosto
fikse në tjetrin.
Megjithatë, në disa raste nuk e kemi këtë korrespondencë. Kështu, një pagë mujore
fikse është kosto direkte pune në njërin klasifikim, ndërsa është kosto fikse në tjetrin.
237
Andrea Xhavara
♦ Ndani shpenzimet e mobilierisë në kosto direkte ose indirekte, si dhe fikse ose variabël.
Zëri i shpenzimit Kosto Kosto Kosto Kosto

direkte indirekte fikse variabël
Kompensatë për dyer tamburato
Materiale higjieno-sanitare
Pagesa e faturës së telefon-internetit
Primi i sigurimit të mobilierisë
Paga e ndihmësit
Tarifa e pastrimit për bashkinë
Ngjitëse kompensate
Bravë dere
Taksa e pronës për bashkinë
Karburant për furgonin e mobilierisë

preventivi kosto fikse
kosto variabël kosto totale
1. Jepni shembuj të dy kostove indirekte që janë kosto fikse.
2. Jepni shembuj dy kostove direkte që janë edhe kosto variabël.
3. Jepni shembuj dy kostove direkte që janë kosto fikse.
238
§ 4. Kostot e punës
● Kostot e punës, të konsideruara si kosto direkte, mund t’i vlerësoni nga të dhënat
për pagesën e secilit punonjës të biznesit tuaj, të përfshirë në krijimin e produkteve
për shitje. Llogaritja e kostos së një ore pune të biznesit tuaj ndihmon në gjetjen e
kostos së një njësie të një produkti të krijuar nga biznesi juaj për shitje.
Le të analizojmë, për ilustrim, kostot e punës për mobilierinë “Bardhi C.”.
Sipas të dhënave të zotit Bardhi, në një muaj (me 22 ditë pune):
 Ai vetë do të punojë 8 orë në ditë, 6 orë në punën prodhuese dhe 2 orë në
menaxhimin e biznesit; paga bruto e tij do të jetë 4000 lekë për ditë pune ose
500 lekë/orë pune.
 Ndihmësi do të punojë 8 orë në ditë; paga bruto e tij do të jetë 2000 lekë për
ditë pune ose 250 lekë/orë pune.
Mbi këto të dhëna, mund të hartoni një tabelë të kostove mujore të punës, si vijon:
Kosto direkte pune Kosto indirekte pune

1 2 3 4 5 6 7
Punonjësi Orë Paga Orë Paga Orë Paga (lekë)
pune (lekë) pune (lekë) pune
Bardhi C. 176 88 000 132 66 000 44 22 000
Ndihmësi 176 44 000 176 44 000 – –
Shuma 352 132 000 308 110 000 44 22 000
Me anë të kësaj tabele të detajuar mund të llogaritni lehtë sa i kushton mesatarisht

mobilierisë “Bardhi C.” 1 orë pune, e cila quhet edhe kosto direkte pune orare:
Totali (5) : Totali (4) = 110 000 leke : 308 ore = 358 lekë/orë.
Ju mund të konstatoni se koha e shpenzuar nga zoti Bardhi për menaxhim nuk
konsiderohet si kohë pune direkte, por indirekte. Shifra mesatare e rrumbullakosur
me të tepërt do të na ndihmojë të llogaritim sa i kushton mobilierisë puna për
prodhimin e një dere tamburato.
Sipas zotit Bardhi, për prodhimin e 4 dyerve duhen 3 ditë pune të mobilierisë, pra
24 orë pune, nga del se për 1 (një) derë duhen vetëm 6 orë pune e tij bashkë me
ndihmësin. Atëherë, me anë të barazimit:
Kosto direkte e punës/njësi = Kosto direkte pune/ore x Koha pune direkte/njësi,
kemi: K2 = 358 lekë/orë x 6 orë/njësi, prej nga gjejmë
K2 = 2 148 lekë/njësi.
239
Andrea Xhavara
Pra, për 1 derë, mobilieria shpenzon 7 300 lekë për materialet dhe 2 148 lekë për
punën mbi to, transformimin e tyre në një derë tamburato.
♦ Për një rrobaqepësi të vogël kemi këto të dhëna:

Shuma orë pune 1448 dhe orë pune në prodhim 968.
Shuma e pagave mujore 170 000 lekë, kosto direkte pune 98 000 lekë.
a) Sa orë pune jo drejtpërdrejt në prodhim realizohen në muaj nga punonjës të ndryshëm të
kësaj rrobaqepësie?
b) Sa lekë në muaj është kosto indirekte e punës për këtë rrobaqepësi.
● Kur flasim për pagë mujore “bruto” nënkuptojmë se vlerës së saj do t’i zbriten
detyrimet ligjore për të punësuarit. Këto detyrime janë: tatimi mbi të ardhurat
personale dhe kontributet për sigurimin shëndetësor dhe shoqëror.
▪ Tatimi mbi të ardhurat personale. Sipas ligjit, çdo e ardhur personale në parà, pra
dhe paga mujore bruto, tatohet. Përditësimi i këtij ligji, më 1 korrik 2011, përcakton
tatimin mbi pagën mujore si në tabelën vijuese:
Intervali i pagës (lekë) Shkalla e tatimit

(0 ; 10 000] 0
(10 000 ; 30 000] 10% të shumës mbi 10 000 lekë
mbi 30 000 10% të gjithë pagës
Shembuj:
Paga mujore bruto (lekë) Përqindje e vlerës Vlera e tatimit (lekë)
25 000 10% e 15 000 1 500
30 000 10% e 20 000 2 000
40 000 10% e 40 000 4 000
100 000 10% e 100 000 10 000
Sqarojmë se të ardhurat nga ky tatim shkojnë në arkën e shtetit për të financuar

administratën publike, pagat e punonjësve dhe shpenzimet e veprimtarisë së saj.
● Kontributi për sigurimin shëndetësor. Sipas ligjit, çdo qytetar i punësuar

(punëmarrësi), por dhe biznesi (punëdhënësi) duhet të paguajnë për të mbuluar
sigurimin e tyre shëndetësor (shërbimi parësor dhe spitalor), si dhe atë shoqëror
(sigurimi për sëmundje, barrëlindje, pension, aksidente, sëmundje profesionale,
papunësi). Përditësimi i këtij ligji, më 1 korrik 2011, përcakton vlerën e kontributeve
sipas tabelës vijuese:
240
Kontributi Kontributi
për sigurimin shëndetësor për sigurimin shoqëror
Punëdhënësi Punëmarrësi Punëdhënësi Punëmarrësi

1,7% e pagës bruto 1,7% e pagës bruto 15% e pagës bruto 9,5% e pagës bruto
Shënojmë se, sipas përditësimit të lartpërmendur ligjor, llogaritja e kontributeve

të mësipërme njeh si pagë minimale vlerën 17 420 lekë, ndërsa si pagë maksimale
vlerën 87 100 lekë. Pra, ligji nuk lejon pagë më të ulët se paga minimale, ndërsa për
pagat më të larta se paga maksimale kontributet llogariten deri te maksimalja.
Shembuj
Kontributi për sigurimin Kontributi për sigurimin

shëndetësor (lekë) shoqëror (lekë)
Paga mujore
bruto (lekë)
Punëdhënësi Punëmarrësi Punëdhënësi Punëmarrësi
1,7% 1,7% 15% 9,5%
25 000 425 425 3 750 2375

40 000 680 680 6 000 3800
60 000 1 020 1 020 9 000 5700
100 000 1 481 1 481 13 065 9500
Llogaritjet e mësipërme tregojnë se për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore i

punësuari derdh 11,2% të pagës së tij.
♦ Plotësoni (në lekë) listëpagesën e mobilierisë “Bardhi C.” për një muaj punë:
Detyrime të zbritshme
Sigurimi Tatimi
Nr I punësuari Paga Baza Paga neto
shoqëror personal Gjithsej
bruto e kontribu-
e shëndetësor 10%
teve
11,2%
1 Bardhi C. 88 000 69 444
2 Ndihmësi 44 000 34 672
Shuma 132 000 131 100 14 684 13 200 27 884 104 116
Shembujt e tabelës së parë tregojnë qartë rolin e madh shoqëror të biznesit privat.
Ai, duke përfshirë edhe fermerët që vetësigurohen, është kontribuesi kryesor i
fondit të pensioneve në Shqipëri.
241
Andrea Xhavara
● Me llogaritjet e bëra për mobilierinë “Bardhi C.” gjetët se zotit Bardhi dhe ndihmësit
të tij u duheshin 6 orë punë, për të prodhuar një derë tamburato. Ndryshe, në rast se
zoti Bardhi do të punonte vetëm për të gjitha proceset, atëherë ai do ta përfundonte
një derë jo për 6 orë, por për 12 orë. Në këtë rast të supozuar, koha e punës dhe
koha diellore përputhen. Në rastet e tjera të punës si mobilieri ato nuk përputhen;
koha e punës është dy herë më e madhe se koha diellore. Pra, një ditë pune zgjat
8 orë diellore, por koha e punës përmban 16 orë pune të mobilierisë: 8 orë punë të
ndihmësit në prodhim dhe 8 orë punë të zotit Bardhi, nga të cilat 6 orë në prodhim
dhe 2 orë në menaxhim. Ky është edhe avantazhi i punës në seri, i cili vihet re
sidomos në fabrikat me shumë punonjës, si në industrinë e prodhimit të veshjeve
apo të këpucëve në vendin tonë.
♦ Për prodhimin e një palë pantallonave punojnë 18 punonjës, që kryejnë secili nga një
proces në minutë.
a) Sa minuta zgjat prodhimi i palës së parë të pantallonave? Po i palës së dytë?
b) Sa palë pantallona prodhon kjo linjë me 18 punonjës në një orë?

kosto direkte pune tatim mbi të ardhurat pagë minimale
kosto indirekte pune sigurim shëndetësor listëpagesë
kosto indirekte pune orare sigurim shoqëror
1. Jepni shembuj për dy kosto indirekte pune.
2. Jepni shembuj për dy kosto direkte pune.
3. Cila është më e madhe numerikisht, koha diellore apo koha e punës?
242
§ 5. Shpenzimet operacionale
● Le t’i kthehemi “zinxhirit të vlerave” të biznesit tuaj. Ai është tërësia e veprimeve

të biznesit e menaxhuar prej jush si një sistem i orientuar nga produkti për
konsumatorin. Por secili nga këto veprime të biznesit tuaj ka koston e vet. Kështu, ju
do të shpenzoni parà për blerjen e lëndëve të para, materialeve dhe pajisjeve, të cilat
nevojiten për të krijuar produktet, por edhe për transportimin dhe magazinimin e
tyre. Po ashtu, duhet të shpenzoni për pagat dhe sigurimet e të gjithë punonjësve të
përfshirë, drejtpërdrejt ose jo, në prodhimin e produkteve. Dhe lista e shpenzimeve
nuk mbaron me kaq. Ju shpenzoni parà të tjera, që t’i shtoni vlerë produktit tuaj, me
ambalazhimin, paketimin, publicitetin dhe shitjen e tij. Së fundmi, janë edhe disa
shpenzime të tjera, të cilat shërbejnë për zhvillimin e biznesit si një i tërë. Disa prej
tyre do të ishin qiraja e lokalit, furnizimi me ujë, energji dhe telefoni, mirëmbajtja
etj. Të gjitha këto shpenzime gjatë një periudhe të caktuar, për shembull një muaj,
i quajmë shpenzime operacionale. Për më tepër saktësi, shpenzime operacionale të
biznesit tuaj konsiderohen të gjitha paratë që keni nxjerrë vetëm për realizimin e të
ardhurave dhe mbajtjen e biznesit.
Njohja në detaje e shpenzimeve operacionale është informacion parësor në llogaritjen
e kostos për një njësi të prodhuar, si dhe për caktimin e çmimit të shitjes së tij. Në të
vërtetë, çdo shpenzim i kryer nga ju, i shton vlerë produktit tuaj, prandaj logjikisht
duhet të rëndojë mbi çmimin e shitjes së tij. Ndryshe, kjo do të thotë se reduktimi
në minimumin e mundshëm i shpenzimeve operacionale ul koston e produktit tuaj,
duke ju dhënë mundësi të konkurroni në treg me çmim më të ulët.
♦ Lokali ku zhvilloni biznesin është pronë e familjes suaj. Diskutoni përse qiraja e lokalit
duhet të përfshihet në shpenzimet operacionale (mund të lidhet një kontratë qiraje me
familjen).
● Në shpenzimet operacionale përfshihen edhe shpenzimet e transportit të

mallrave në të dy kahet: nga furnitorët deri te lokali apo magazina e biznesit tuaj, si
dhe nga ju te konsumatori final. Vlera dhe pesha specifike (në përqindje) e kostove
të transportit ndaj shpenzimeve të përgjithshme varet nga tipi, madhësia dhe
vendndodhja e biznesit tuaj.
▪ Në rastin e bizneseve të vogla që operojnë në qendrat urbane, shpenzimet
e transportit mund të reduktohen, duke grupuar furnizimet, por edhe duke
shfrytëzuar shpërndarësit që jua sjellin mallrat në derë. Të jeni të sigurt se këta
ndërmjetës jo vetëm ju kushtojnë më pak se po ta transportonit vetë, por dhe ju
kursejnë kohë dhe energji. Sidoqoftë, kostot e transportit janë të pashmangshme
dhe biznesi juaj i vogël duhet t’i përfshijë ato te kostot fikse mujore. Në rastin kur
transportoni me makinën tuaj, keni të drejtë të shënoni si shpenzime operacionale
ato të karburantit.
243
Andrea Xhavara
▪ E kundërta ndodh me bizneset e mëdha prodhuese ose tregtuese me shumicë,
për të cilat shpenzimet e transportit mund të kapin vlera të konsiderueshme. Edhe në
këto raste, gjithçka varet nga mënyra e organizimit dhe marrëveshjet për furnizimin
me lëndë të para, pajisje apo mallra, si dhe zgjedhja e kanaleve të shpërndarjes
së produkteve deri te konsumatori final. Çmimet e transportit të mallrave varen
nga ngarkesa dhe distanca, prandaj jepen zakonisht me lekë për ton.km. Por për
distanca fikse çmimet e transportit të mallrave mund të jepen edhe me lekë për ton.
♦ Fabrika “Seament” do të eksportojë 240 ton çimento nga Fushë-Kruja në Podgoricë të

Malit të Zi. Oferta e një firme transporti me kamionë është 12 lekë/ton.km, ndërsa oferta e
hekurudhës është 1 000 lekë/ton. Cila nga dy ofertat është më e leverdishme për fabrikën,
nëse distanca Fushë-Krujë – Podgoricë është 130 km?
▪ Nëse biznesi juaj do të ishte i përfshirë në tregtinë ndërkombëtare, do të kishit
më tepër leverdi të transportonit me firmat shqiptare. Ato aplikojnë çmime më të
ulëta se firmat e huaja, për shkak se çmimi i naftës në Shqipëri është më i ulët.
Ndërkohë, për të evituar humbjet dhe dëmtimet e mallrave nga të papriturat,
mallrat duhen siguruar për periudhën nga nisja deri në mbërritje, duke derdhur një
shumë të caktuar në favor të një shoqërie sigurimi.
● Edhe shpenzimet për energjinë elektrike janë të pranishme në çdo biznes. Këto
shpenzime njihen edhe për efekt të taksave. Ato janë të konsiderueshme, sidomos,
në fabrikat prodhuese, të cilat përdorin makineri për krijimin e produkteve. Njësia
matëse e energjisë elektrike në vendin tonë është kilovat për orë, që shënohet kwh.
Për të evituar ngarkesat e mëdha gjatë ditës, shoqëria e shpërndarjes CEZ aplikon
çmime më të ulëta për konsumin e energjisë pas mesnatës.
Po ashtu, për efekt të llogaritjes së kostos së njësisë, në shpenzimet operacionale
duhet të përfshini edhe kostot e furnizimeve me gaz, ujë, telefoni, internet dhe
website.
♦ Njëra nga makineritë e fabrikës së kartonit “Edi Pack” në Durrës e ka fuqinë 250 kw.
Çmimi i energjisë gjatë ditës është 13 lekë/kwh, ndërsa nga ora 24:00 deri në 7:00 është më i
ulët, 11 lekë/kwh. Sa lekë i kushton kësaj fabrike konsumi i energjisë vetëm nga kjo makineri,
kur ajo punon nga ora 16:00 deri në orën 8:00 të ditës së nesërme?
● Tashmë mund ta dini se kësti mujor i shlyerjes së një kredie përbëhet nga dy pjesë:
 principali, i cili është pagesa e një pjese të parave që i keni marrë borxh
bankës;
 interesi bankar, ndryshe kostoja e parasë së marrë borxh bankës (edhe
fitimi i bankës).
Nëse zoti Bardhi C. shlyen çdo muaj 20 000 lekë principal dhe 8 000 lekë interes
bankar, atëherë vetëm ky i fundit njihet si shpenzim operacional. Meqë ky shpenzim
nuk është kosto direkte (as materiale dhe as pune), zoti Bardhi C. duhet ta përfshijë
atë në kostot indirekte mujore. Ndërkohë, meqë ky shpenzim nuk ka lidhje me
numrin e njësive të prodhuara, ai duhet konsideruar si kosto fikse mujore.
244
Sqarojmë se shlyerja e principalit nuk shënohet si shpenzim në llogaritë e biznesit. Ajo

shënohet vetëm si “dalje” e parasë nga biznesi në pasqyrën “Rrjedhja e parasë”, ku
paratë e marra borxh bankës shënohen si “hyrje” (më vonë do ta shqyrtojmë në hollësi).
♦ Një biznes shlyen kredinë e marrë nga një bankë me këste mujore prej 35 000 lekë. Çfarë
vlere duhet të shtojë ky biznes në kostot indirekte mujore të tij, nëse interesi bankar mujor
përbën 10,3% të këstit mujor? A është ky shpenzim kosto variabël?
● Amortizimi. Ngritja e një biznesi shoqërohet zakonisht me investime në ndërtesë,

makineri apo pajisje. Ju, me të drejtë, pyesni: A duhet të njihen këto investime si
shpenzime operacionale? Përgjigjja është: “Po, por pjesërisht dhe gradualisht, me
anë të amortizimit vjetor”.
Le ta zëmë se mobilieri “Bardhi C.” ka investuar në biznesin e tij për një makineri
kombinat me vlerë 240 000 lekë. Nëse kjo makineri mendohet të ketë një jetëgjatësi
pune prej 10 vitesh, atëherë amortizimi vjetor i saj do të ishte: 240 000 : 10 = 24 000
lekë, ndërsa amortizimi mujor i saj do të ishte 24 000 : 12 = 2 000 lekë.
Sipas ligjit, vlera 2 000 lekë njihet si shpenzim operacional mujor i biznesit. Meqë ky
shpenzim nuk është kosto direkte (as materiale dhe as pune), zoti Bardhi C. duhet
ta përfshijë atë në kostot indirekte mujore. Ndërkohë, meqë ky shpenzim nuk ka
lidhje me numrin e njësive të prodhuara, ai duhet konsideruar si kosto fikse mujor.
♦ Llogaritni amortizimin mujor të investimeve në tabelën vijuese:
Nr Investimi Vlera Jetëgjatësia Amortizimi Amortizimi

(lekë) (vjet) vjetor (lekë) mujor (lekë)
1 Ndërtesë 120 000 000 40 3 000 000 250 000
2 Frigorifer 90 000 5 18 000 1 500
3 Matrapik 72 000 3 24 000 2 000
● Natyrshëm mund t’ju lindë pyetja: Cili e cakton jetëgjatësinë e një investimi?
Ekzistojnë të paktën dy përgjigje për këtë pyetje, sipas rastit, nëse llogaritja e
amortizimit do të bëhej: a) për detyrimet tatimore apo b) për parashikimet e biznesit.
Për hir të detyrimeve tatimore, ka një ligj të posaçëm për llogaritjen e amortizimit.
Meqë një investim i kryer përmban edhe rrezikun, ligji i njeh biznesit si shpenzim
pikërisht amortizimin vjetor. Pra, biznesi ka të drejtë që të zbresë nga të ardhurat
vjetore vlerën e amortizimit vjetor të të gjitha investimeve (ndërtesa, makineri,
pajisje). Në këtë mënyrë ulet fitimi e për rrjedhojë edhe tatimi mbi fitimin.
Por për hir të analizës dhe të parashikimit të performancës së biznesit, menaxherët
e llogaritin amortizimin sa më realisht. Në këtë mënyrë, edhe llogaritja e kostos së
prodhimit të njësisë së produktit është më realiste, duke mos rënduar mbi çmimin.
♦ Menaxheri i një hoteli po llogarit amortizimin mujor të frigoriferit, i cili është blerë me
çmimin 90 000 lekë. Sipas ligjit, frigoriferi amortizohet (“shuhet” fare si investim) brenda
245
Andrea Xhavara
5 vjetësh. Por menaxheri e di mirë se frigoriferi mund të punojë mirë edhe 6 vjet, për t’u
zëvendësuar më pas me një të ri.
a) Çfarë vlere të amortizimit mujor të frigoriferit do t’i sugjeronit menaxherit të hotelit në
llogaritjet e tij për tatimin mbi fitimin?
b) Çfarë vlere të amortizimit mujor të frigoriferit do t’i sugjeronit menaxherit të hotelit në
llogaritjet e tij për kostot e një shërbimi të tij?

shpenzime operacionale shpenzime energjie principali i kredisë
shpenzime transporti interes bankar amortizim mujor
1. Jepni shembuj për dy kosto indirekte pune.
2. Jepni shembuj për dy kosto direkte pune.
3. Cila është më e madhe numerikisht, koha diellore apo koha e punës?
246
§ 6. Llogaritja e kostos së njësisë
Në rastin e rrobaqepësisë “Verdha”, ju llogaritët se kosto e përgjithshme për

prodhimin e 4 000 copë përparëseve ishte 300 000 lekë. Më pas, duke pjesëtuar,
gjetët se kosto e prodhimit për një copë përparëse ishte 750 lekë. Krejt i kundërt
është rasti i mobilierisë “Bardhi C.”, ku kërkohet të parallogaritet kostoja e një dere,
pa njohur sasinë e prodhuar. Llogaritjet në letër të zotit Bardhi tregojnë se, për
prodhimin e një dere tamburato: kosto direkte materiale është K1 = 7 300 lekë; kosto
direkte e punës është K2 = 2 148 lekë dhe kosto e 1 (një) ore pune është 358 lekë. Ju
e kuptoni se mbi prodhimin e një përparëseje rëndojnë edhe kosto të tjera: kostot
indirekte mujore.
Sipas të dhënave plotësuese të zotit Bardhi, mund të hartohet tabela në vijim:
Kostot indirekte mujore Lekë

Qira 40 000
Energji dhe ujë 15 000
Mirëmbajtje pajisjesh 5 000
Sigurim (makineri-pajisje, inventari) 5 000
Transport 10 000
Kancelari 1 000
Poste-telefon 10 000
Taksa e tarifa për bashkinë 10 000
Kosto indirekte pune (7) * 22 000 * Pjesa e pagës së zotit Bardhi
për menaxhimin, e cila nuk
Thumba, tutkall etj. 5 000
lidhet drejtpërsëdrejti me
Amortizim makineri-pajisjesh 2 000 procesin e e prodhimit të një
Interes bankar 8 000 dere.
Të ndryshme (materiale pastrimi etj.) 5 000
Totali 138 000
Meqë kostot indirekte shkaktohen nga veprime mbështetëse për prodhimin, mund
të supozohet se 138 000 lekë shpenzime jo të drejtpërdrejta u takojnë 308 orëve punë
në prodhim (shih kostot e punës). Duke pjesëtuar, gjejmë se:
kosto indirekte për 1 orë prodhimi është 138 000 lekë : 308 orë = 448 lekë/orë.
247
Andrea Xhavara
Tani mund të gjejmë çfarë pjese e kostove indirekte i shkon një dere tamburato:
kosto indirekte për 1 derë është 448 lekë/orë x 6 orë
K3 = 2 688 lekë.
Por kosto totale për njësi = K1 + K2 + K3, prej ku del se:
KT = 7 300 lekë + 2 148 lekë + 2 688 lekë.
Pra, KT = 12 136 lekë.
Ju mund të konstatoni se gabimi i zotit Bardhi te skica nuk është aq i madh.
● Metoda e shtjelluar për llogaritjen e kostos së njësisë paraqitet disi e ndërlikuar

me alokimin e kostove indirekte tek ato direkte. Por ajo është mjaft orientuese dhe
gjen zbatim sidomos në kontratat e bizneseve tekstile apo lëkurëpunuese shqiptare,
të cilat punojnë për eksport me lëndë të parë të porositësve të huaj. Për këto
biznese, kosto direkte materiale është zero, sepse lënda e parë sillet nga porositësi
i huaj. Kështu, menaxherët duhet të llogaritin vetëm: a) kostot e punës direkte për
prodhimin e një njësie produkti dhe b) pjesën e kostove indirekte mujore, të cilat
u shtohen kostove të punës për prodhimin e njësisë. Kjo pjesë shtesë llogaritet në
përpjesëtim të drejtë me kohën e punës së drejtpërdrejtë për prodhimin e njësisë.
♦ Rrobaqepësisë “Ziu” i është ofruar një porosi për 300 palë pantallona në ditë, me
çmim 1,5 euro. Stafi i rrobaqepësisë i ka paraqitur menaxherit të dhënat e mëposhtme:
- koha e punës për prodhimin e një palë pantallonave është 54 minuta,
- kosto direkte e punës - 980 000 lekë,
- kohë pune direkte mujore - 7 000 orë,
- kostot indirekte mujore janë 350 000 lekë.
Të llogaritet:
a) kosto direkte e punës për 1 orë,
b) kosto direkte e punës për 1 palë pantallona,
c) kosto indirekte për 1 orë pune,
d) kosto indirekte për 1 palë pantallona,
e) kosto totale për 1 palë pantallona.
A do të kishte leverdi kjo rrobaqepësi ta pranonte këtë porosi, nëse kursi i këmbimit është 1
euro = 140 lekë?
Zgjidhje. Plotësoni vendet bosh hap pas hapi:

a) Kosto direkte e punës për 1 orë është 980 000 : ____ = 140 lekë/orë.
b) Kosto direkte e punës për 1 palë pantallona është 140 x ____ = 126 lekë.
c) Kosto indirekte për 1 orë pune është _____ : 7 000 = 50 lekë.
d) Kosto indirekte për 1 palë pantallona është ____ x 0.9 = 45 lekë.
e) Kosto totale për 1 palë pantallona 0 + _____ + _____ = 171 lekë.
Porosia mund të pranohet, sepse 171 lekë < ____ lekë = 1,5 euro.
● Ju, tashmë, dini t’i ndani kostot edhe në një mënyrë tjetër, si variabël dhe fikse. Le
t’i shqyrtojmë kostot e mobilierisë, duke i ndarë në variabël dhe fikse, si dhe duke i
shoqëruar edhe me grafikun përkatës.
248
Kosto variabël të mobilierisë janë kostot direkte materiale, sepse ato ndryshojnë në
përpjesëtim të drejtë me numrin e njësive të prodhuara. Kështu, nëse materialet për
një derë tamburato e kanë koston 7 300 lekë, për 2 dyer ato do të ishin 14 600 lekë,
për 3 dyer do të ishin 21 900 lekë e kështu me radhë.
Mund të themi se kostot materiale janë edhe kostot variabël. Kështu, mund të
shkruajmë KV = 7 300 X, ku X është numri i dyerve të prodhuara. Ndërkohë, pagat
mujore -e zotit Bardhi dhe e ndihmësit- janë fikse, sepse ato nuk ndryshojnë në
varësi të prodhimit; ato bashkohen me kostot e tjera indirekte mujore, të cilat janë
gjithashtu fikse. Duke mbledhur, mund të gjenit se kostot fikse mujore do të ishin
KF = 138 000 + 132 000 = 270 000 lekë. Në përfundim, kostot totale të mobilierisë, si
shuma e kostove variabël me ato fikse, do të paraqiteshin me barazimin:
KT = 7300 X + 270 000.
Ju mund të konstatoni se kur X = 0, mobilieria nuk prodhon, ajo ka përsëri shpenzime
mujore me vlerë 270 000 lekë, kostot fikse.
Natyrisht, zoti Bardhi ka parashikuar që kostot do të mbulohen nga të ardhurat që
do të sigurojë biznesi i tij. Si rregull, të ardhura nga biznesi quhen të gjitha paratë që
vijnë vetëm nga shitjet e produkteve apo shërbimeve të tij. Është e qartë se për një
çmim të caktuar, të ardhurat nga shitjet janë në përpjesëtim të drejtë me numrin e
njësive të shitura. Kështu, nëse zoti Bardhi ka vendosur t’i shesë dyert me çmim 22
000 lekë, atëherë të ardhurat nga shitja e X dyerve do të ishin A = 22 000 X.
Po të bënit llogaritjet për porosinë për 4 dyer tamburato do t’ju dilte se:
KT = 7 300 x 4 + 270 000 = 292 200, ndërsa A = 22 000 x 4 = 88 000, që tregon se të
ardhurat nga shitja e 4 dyerve arrijnë të mbulojnë vetëm një pjesë të kostove totale.
● Natyrshëm të lindin pyetjet: A mbulohen të gjitha shpenzimet e biznesit tim nga

të ardhurat prej shitjeve? Ndryshe, sa njësi të një produkti duhet të prodhoj e të
shes, për të mbuluar të gjitha kostot javore, mujore, vjetore? Ose, sa ditë të javës,
muajit, vitit më mbesin për të nxjerrë fitim? Përgjigjet, për pyetje si këto, janë shumë
të rëndësishme për ju si menaxher biznesi. Ato lidhen me pikën e barazimit, e cila
arrihet kur të ardhurat barazohen me kostot. Pra, për të gjetur pikën e barazimit,
duhet të zgjidhni ekuacionin:
Të ardhurat nga shitja e Xb njësive = Kostot totale të periudhës. (10.3)
Për rastin e mobilierisë “Bardhi C.”, duhet të zgjidhnit ekuacionin:
22 000 Xb = 7 300 Xb + 270 000, i cili jep si zgjidhje Xb = 18,3.
Ndryshe, kostot e mobilierisë mbulohen sapo të jenë prodhuar dhe shitur 18 dyer.
Për shembull, të ardhurat për 19 dyer të shitura do të ishin 418 000 lekë. Ndërkaq
kostot e përgjithshme mujore të mobilierisë do të ishin 408 000 lekë, pra më të vogla
se të ardhurat. Grafikisht, situatat e përshkruara më lart do të paraqiteshin si në
figurën 10.5.
249
Andrea Xhavara
Figura 10.5. Pika e barazimit
♦ Llogaritni pikën e barazimit për rrobaqepësinë “Ziu”.

alokim i kostove indirekte të ardhura nga biznesi pika e barazimit
1. Si llogaritet kosto direkte e punës për 1 orë?
2. Si llogaritet kosto indirekte për 1 orë?
3. Si llogaritet kosto indirekte për një njësi të prodhuar?
250
§ 7. Caktimi i çmimit
● Çfarë është çmimi? Meqë një produkt nuk është shuma e karakteristikave të tij,
edhe çmimi nuk mund të jetë thjesht shuma e kostos së njësisë me fitimin. Në fakt,
çmimi ngërthen në vetvete “vlerë”, sidomos në mendjen e konsumatorit. Kështu
shpjegohet pse jeni të gatshëm të paguani më shumë për një palë pantallona xhins
“firmato” apo për një shampo të një kompanie të njohur. E thënë ndryshe, strategjitë
e vendosjes së çmimit të një produkti bazohen në disa llogaritje matematike, por
edhe në disa faktorë të tjerë. Gjithsesi, përvoja e biznesit sugjeron disa parime të
pranuara tashmë nga të gjithë, si:
 Çmimi, që normalisht duhet të mbulojë kostot dhe të sigurojë fitim.
 Ulja e kostove të biznesit tuaj është rruga më efektive për të ulur çmimet
për konsumatorët tuaj.
 Për të siguruar sa më shumë shitje, çmimet duhet të jenë sa më të stabilizuara.
 Çmimet duhet të rishikohen dendur për të reflektuar sidomos kërkesën e
tregut dhe sjelljen e konkurrentëve.
Ndërkohë ju kujtojmë se situata të ndryshme mund t’ju detyrojnë t’u përshtateni me
një strategji të përshtatshme çmimi, si ato të shtjelluara në temën mbi marketingun.
● Në caktimin e çmimit, për të mbuluar kostot si dhe për të siguruar fitim, mund të
niseni nga barazimi:
çmimi = kosto totale + marzh shtesë. (10.4).
Në këtë barazim, marzhi shtesë mund të shprehet në dy mënyra: a) si përqindje e
kostove totale të prodhimit të njësisë ose b) si përqindje e çmimit të shitjes.
Sipas llogaritjeve tona, kosto totale e prodhimit të një dere tamburato nga mobilieria
“Bardhi C.” ishte KT = 12 136 lekë. Në rast se zoti Bardhi do të dëshironte një marzh
shtesë 50% mbi kostot totale, atëherë çmimi i një dere do të përcaktohej kështu:
Kosto totale e produktit 12 136 lekë

Marzhi shtesë (50% e kostos totale) 6 068 lekë
Çmimi i dëshiruar 18 204 lekë
Kuptohet se zoti Bardhi mund ta rrumbullakoste këtë çmim në 19 000 lekë.

E kundërta, nëse zoti Bardhi sheh se tregu e pranon një derë me çmimin 22 000 lekë,
atëherë llogaritjet do të paraqiteshin kështu:
Kosto totale e produktit 12 136 lekë

Marzhi shtesë 9 864 lekë
Çmimi i dëshiruar 22 000 lekë
Duke pjesëtuar, do të gjeni se marzhi shtesë është 44,8% e çmimit të shitjes.
251
Andrea Xhavara
Për rastin e parë mund të themi se zoti Bardhi, për çdo 100 lekë të shpenzuara,
nxjerr për vete 50 lekë shtesë. Për rastin e dytë mund të themi se zoti Bardhi, për çdo
100 lekë të arkëtuara nga shitjet, nxjerr për vete 44,8 lekë shtesë.
♦ Kosto totale e një riparimi makine është 24 000 lekë. Çfarë çmimi do të caktonit për klientin,
në rast se:
a. do të dëshironit një marzh shtesë 50% të kostos totale?
b. do të dëshironit një marzh shtesë 50% të çmimit?
Cilin nga dy çmimet do të vendosnit dhe përse?
● Shënojmë se të dyja strategjitë e mësipërme garantojnë një tepricë nga shitja e

çdo njësie të produktit/shërbimit. Në të vërtetë, me të dyja strategjitë ju arrini të
mbuloni kostot totale të prodhimit të njësisë, madje edhe t’i tejkaloni ato. Por kjo
nuk mjafton! Për një periudhë afatgjatë, të paktën një muaj, rezultati përfundimtar
do të përcaktohej krejtësisht nga fakti nëse të ardhurat nga produktet e shitura
do të mbulonin apo jo të gjitha shpenzimet mujore. Për shembull, hamendësojmë
se mobilieria “Bardhi C.” prodhon dhe shet vetëm 4 dyer në muaj, me çmim 22
000 lekë. Ky çmim është shumë më lart se kostot totale të prodhimit të një dere.
Të ardhurat 88 000 lekë nga shitja e tyre nuk arrijnë të mbulojnë kostot indirekte
mujore, të cilat kapin vlerën 270 000 lekë. Megjithatë, ju zotëroni tashmë një metodë
tjetër ndihmëse për zgjidhjen e kësaj situate: llogaritja e pikës së barazimit. Kujtoni
se pika e barazimit lidhet pikërisht me të ardhurat dhe shpenzimet mujore. Përtej
saj, të ardhurat nga shitjet i tejkalojnë shpenzimet. Për të kuptuar më mirë metodën
e pikës së barazimit, le të ndjekim mobilierinë në rastin konkret, kur ajo prodhon
dhe shet 25 dyer në muaj. Ju kujtojmë se pika e barazimit për këtë biznes arrihej kur
prodhoheshin dhe shiteshin afërsisht 18 dyer.
Mobilieria “Bardhi C.”

Çmimi i pranuar nga tregu 22 000 lekë
Pika e barazimit 18 copë
Sasia e prodhuar dhe e shitur 25 copë
Kosto totale mujore 7300 x 25 + 270 000 = 452 500 lekë
Të ardhura 22 000 x 25 = 550 000 lekë
Marzhi shtesë ndaj kostos totale mujore 550 000 – 452 500 = 97 500 lekë
Pra, pasi të keni caktuar një çmim të pranueshëm nga tregu, me metodën e pikës
së barazimit mund të llogaritni marzhin shtesë ndaj kostove totale mujore, për një
sasi të caktuar produktesh të shitura. Që të siguroni një marzh shtesë pozitiv, duhet
që biznesi juaj të ketë kapacitetin të prodhojë dhe të shesë brenda muajit një sasi
produktesh më të madhe se pika e barazimit. Vini re! Mobilierisë i duhen afro 14
ditë pune për të arritur pikën e barazimit.
♦ Llogarisni pikën e barazimit Xb për mobilierinë “Bardhi C.”, për rastin kur tregu pranon
çmimin 25 000 lekë.
Udhëzim. Përdorni ekuacionin 25 000 Xb = 7 300 Xb + 270 000.

252
● Meqë mobilieria prodhon 4 dyer në 3 ditë, ajo arrin të prodhojë 16 dyer në 12

ditë, duke kapërcyer pikën e barazimit (e llogaritur në afro 15 dyer). Ju mund të
vëreni se kur çmimi i shitjes së dyerve rritet, vlera e pikës së barazimit zvogëlohet,
duke shkurtuar edhe kohën e arritjes së saj. Ky përfundim është logjik: një çmim
më i lartë siguron më shpejt të ardhura të mjaftueshme për mbulimin e kostove
totale mujore. Ritheksojmë se sa u tha më sipër vlen vetëm kur i gjithë produkti i
prodhuar shitet brenda periudhës së llogaritjeve, në rastin tonë një muaj.
♦ Plotësoni fjalinë e vlefshme për pikën e barazimit:

Nëse çmimi i shitjes së produktit zvogëlohet, atëherë vlera e pikës së barazimit _________ ,
ndërsa afati i arritjes së saj _________ .
● Një metodë tjetër e caktimit të çmimeve është metoda e bazuar në rentabilitetin e

investimeve. Sipas kësaj metode, të ardhurat nga shitjet duhet të mbulojnë kostot e
prodhimit si dhe të sigurojnë një marzh shtesë që mbulon një përqindje të caktuar të
vlerës së investimeve. Le ta zbatojmë këtë metodë për një këpucari. Ajo ka investuar
15 milionë lekë dhe synon t’i shlyejë ato për 5 vjet, pra me një rentabilitet 20%, duke
prodhuar 120 mijë palë këpucë në vit. Llogaritjet për caktimin e çmimit do të ishin:
Kosto totale për një palë këpucë 800 lekë

Vlera e investimit për t’u shlyer 20% x 15 000 000 = 3 000 000 lekë
Sasia vjetore e prodhimit 120 000 copë
Vlera për t’u shlyer nga një palë këpucë 3 000 000 : 120 000 = 25 lekë
Çmimi që mbulon shlyerjen e investimit 800 + 25 = 825 lekë
Çmimi 825 lekë e garanton shlyerjen e investimeve. Ndërkohë, sipas interesave te

fabrikës dhe mundësive të tregut, mund të caktohet një çmim tjetër, më i lartë se 825
lekë dhe që mbulon kostot totale mujore dhe vjetore.
♦ Fabrika “Edipack” shet rreth 5 mijë ton karton në vit. Llogaritni vlerën që i duhet shtuar
çmimit aktual të shitjes së një toni karton, për të shlyer në 8 vjet investimin e një makinerie
të re, me vlerë 200 mijë euro.
Udhëzim. Gjeni më parë koeficientin e shlyerjes së investimit, në përqindje.
● Me realizimin e një shitjeje me çmimin e pranuar nga blerësi, sipas ligjit, ju jeni i
detyruar t’i lëshoni atij një faturë, një dokument që vërteton shitblerjen e produktit.
Në rastin e një biznesi të vogël (me xhiro vjetore nën 8 milionë lekë), ju mund të
lëshoni një faturë të thjeshtë tatimore. Për rastin e shitjes së 4 dyerve nga mobilieria
“Bardhi C.”, ky dokument në dy kopje, një për ju dhe një për blerësin, do të kishte
një paraqitje si vijon:
253
Andrea Xhavara
FATURË E THJESHTË TATIMORE

Nr. 123 Datë 5.06.2012
Shitësi “Bardhi C.”
NIPT K71317501S
Adresa Rr. “A. Goga”, Nr. 67, Durrës
0131904
Blerësi Aaaa Bbbb
NIPT L2134567B
Adresa Rr. “A. Goga”, Nr. 76, Durrës
Nr Lloji i mallit apo Njësia Sasia Çmimi Vlera

shërbimit
1 Derë tamburato copë 4 22 000 88 000
Mbyllet me numrin 1 ................. .............. .............. ...............
TOTALI 88 000
Shitësi (Emri, nënshkrimi, vula) Blerësi (Emri, nënshkrimi, vula)
Blloqet e faturave, me numrin serial (djathtas) jepen nga Zyra Rajonale e Taksave.
Shënimi i NIPT-it (numri i identifikimit të personit të tatueshëm) e bën faturën
dokument të vlefshëm. Moslëshimi i faturës ndëshkohet me gjobë, si shmangie nga
tatimet.

marzh shtesë rentabilitet faturë e thjeshtë tatimore
1. Çfarë tregon marzhi shtesë në përqindje ndaj kostos totale, ndaj çmimit?
2. Çfarë kostosh synon të mbulojë metoda e rentabilitetit me caktimin e çmimit?
254
§ 8. Llogaritja e fitimit
● Një nga pyetjet më të rëndësishme për të gjithë bizneset është: A po fitojmë? Për
t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, ju ndihmon barazimi:
Fitimi = Të ardhura – Shpenzime ose shkurt: F = A – SH. (10.5)
Termat e këtij barazimi duhet të kuptohen njëlloj nga të gjithë, si vijon:
Të ardhura nga biznesi quhen të gjitha paratë që hyjnë në biznes vetëm nga shitja
e produkteve apo shërbimeve, duke përfshirë edhe ato që do të vijnë nga pagesat e
vonuara të shitjeve me kredi.
Shpenzime të biznesit quhen të gjitha paratë që dalin nga biznesi vetëm për
realizimin e të ardhurave dhe mbajtjen e biznesit, duke përfshirë edhe ato që do të
bëhen për pagesat e vonuara të blerjeve me kredi.
Theksojmë se llogaritja e fitimit nënkupton që të ardhurat dhe shpenzimet i takojnë
të njëjtës periudhë veprimtarie (mujore, 3-mujore, 6-mujore apo vjetore). Është e
qartë se për të nxjerrë fitim gjatë një periudhe, për shembull një muaj, duhet që
biznesi juaj të prodhojë dhe të shesë përtej pikës së barazimit. Kështu, zbatimi i
barazimit (10.5) për rastin e mobilierisë “Bardhi C.”, me pikë barazimi 18, me 25
dyer të shitura dhe me çmim 22 000 lekë, do të tregonte se:
A = 22 000 x 25 = 550 000; SH = 7300 x 25 + 270 000 = 452 500. Për këtë arsye, fitimi
mujor i këtij biznesi do të ishte F = A – SH = 97 500 lekë, i barabartë me marzhin
shtesë.
♦ Të llogaritet fitimi mujor i mobilierisë “Bardhi C.”, duke ditur që shpenzimet mujore jepen
nga barazimi KT = 7300 X + 270 000, kur mobilieria arrin të prodhojë dhe të shesë 28 dyer
në muaj, me çmim 22 000 lekë.
● Fitimi është treguesi kryesor i performancës financiare të biznesit tuaj. Ju mund të

vlerësoni sa fitimprurës është biznesi juaj me anë të treguesve financiarë. Këta janë
raporte numerike të shprehura përgjithësisht në përqindje. Ndër më parët për t’u
përdorur nga ju do të ishin: marzhi i fitimit bruto, marzhi i kthimit të shitjeve dhe
marzhi i kontributit.
▪ Treguesi i marzhit të fitimit bruto (TMFB) vlerëson në çfarë mase të ardhurat nga
shitjet arrijnë të mbulojnë shpenzimet, por edhe të nxjerrin një fitim bruto. Ai
llogaritet me formulën TMFB = (Të ardhura nga shitjet – Shpenzime totale): Të ardhura,
në përqindje, i cili me simbole do të shkruhej:
TMFB = (A - KT) : A %. (10.6)
Për shembull, nëse të ardhurat nga shitjet mujore janë A = 290 000 lekë dhe
shpenzimet mujore janë 222 000 lekë, atëherë TMFB = (290 -222) : 290 % = 23,4%.
255
Andrea Xhavara
Marzhi 23,4% tregon se për këtë biznes, në çdo 100 lekë të ardhura nga shitjet
mujore, 23,4 lekë janë fitim bruto, ndërsa 76,6 lekë shkojnë për të mbuluar shpenzimet
mujore.
♦ Të llogaritet çfarë të ardhurash mujore duhet të ketë një servis kompjuterash, me kosto
totale mujore 320 000 lekë, nëse synon një marzh të fitimit bruto prej 30%?
▪ Treguesi i marzhit të kthimit të shitjeve vlerëson çfarë pjese të të ardhurave nga

shitjet përbën fitimi bruto.
Ai llogaritet me formulën TKS = Të ardhurat nga shitjet : Fitim, në përqindje, i cili me
simbole do të shkruhej:
TKS = F : A %. (10.7)
Për shembull, nëse të ardhurat mujore janë A = 290 000 lekë dhe fitimi për atë muaj
ka qenë 61 200 lekë, atëherë TKS = 61,2 : 290 % = 21,1 %.
Marzhi 21,1% tregon se për këtë biznes në çdo 100 lekë të ardhura nga shitjet mujore,
21,1 lekë janë fitim bruto.
♦ Të llogaritet fitimi mujor i një hoteli, i cili gjatë një muaji ka realizuar 560 000 lekë
të ardhura, me një fitim bruto 40% ndaj të ardhurave nga shërbimet e tij.
● Kur flitet për fitimin e biznesit tuaj gjatë një periudhe të veprimtarisë, duhet të
dalloni fitimin bruto nga fitimin neto. Fitimi bruto është diferenca e të ardhurave
nga shitjet gjatë periudhës me shpenzimet totale mujore. Pra, fitimi bruto për
periudhën llogaritet me anë të formulës: F = A - SH. Fitimi neto është fitimi i pastër
për periudhën, i cili i mbetet biznesit tuaj pas pagimit të tatimit. Në Shqipëri, për
fitimin e çdo biznesi, zbatohet taksa “e sheshtë” prej 10%. Kjo do të thotë se tatimi
mbi fitimin (T) llogaritet me formulën:
T = 10 % x F. (10. 8)
Për këtë arsye, fitimi neto (FN), që do t’i mbetej biznesit tuaj pas pagesës së tatimit
mbi fitimin, do të ishte:
FN = F – T. (10.9)
Për shembull, nëse të ardhurat nga shitjet mujore janë A = 290 000 lekë dhe
shpenzimet mujore janë 222 000 lekë, atëherë:
Zëri i llogaritur Lekë

Të ardhura mujore 290 000
Shpenzime mujore 220 000
Fitimi bruto 70 000
Tatimi mbi fitimin (10%) 7 000
Fitimi neto 63 000
256
Barazimet (10.5), (10.8) dhe (10.9) lidhin pesë madhësitë A, SH, F, T dhe FN, të cilat
mund t’i përdorni për parashikimet.
♦ a) Llogaritjet e një biznesi që merret me përpunim duralumini tregojnë një tepricë prej 90
000 lekë të të ardhurave ndaj shpenzimeve. Sa lekë duhet të paguajë ky biznes si tatim mbi
fitimin? Sa lekë është fitimi neto?
b) Një termohidraulik synon që përveç pagës, të fusë në xhep edhe 50 000 lekë të tjera në
muaj. Sa lekë duhet të ishte fitimi i tij para pagesës së tatimit mbi fitimin?
● Fitimi është një nga orientuesit kryesorë për menaxhimin e biznesit tuaj.
Megjithatë, ju mund të merrni vendime të bazuara edhe te një tregues tjetër, marzhi
i kontributit (MK), diferenca ndërmjet të ardhurave dhe kostove variabël.
Pra, MK = A - KV. (10.10)
Shënojmë se madhësitë e përfshira në këtë barazim i takojnë së njëjtës periudhë
veprimtarie, për shembull, një muaj. Kështu, për mobilierinë “Bardhi C.”, me
shpenzime mujore KT = 7300 X + 270 000, nëse mobilieria arrin të prodhojë dhe të
shesë 20 dyer në një muaj me çmim 22 000 lekë, do të kishim:
Të ardhurat: A = 20 x 22 000 = 440 000 lekë.
Kostot variabël: KV = 7300 x 20 = 146 000 lekë.
Kështu, MK = A - KV = 440 000 – 146 000 = 294 000 lekë.
Për të analizuar varësinë e performancës së shitjeve në treg nga kostot variabël,

shërben treguesi i marzhit të kontributit TMK. Ky tregues llogaritet si raport i
marzhit të kontributit ndaj të ardhurave nga shitjet, në përqindje.
Pra, TMK = MK : A %. (10.11)
Për rastin e mësipërm do të kishim TMK = MK : A% = 294 : 440% = 69%. Kjo vlerë
tregon që, për çdo 100 lekë të ardhura nga shitjet, mobilieria nxjerr 69 lekë drejt
mbulimit të kostove fikse; ndërsa pasi të jenë mbuluar kostot fikse, në çdo 100 lekë
shtesë nga shitjet, 69 lekë janë fitim. [Në fakt, nga barazimet (10.10), (10.5) dhe
(10.2) del se MK = KF + F, që tregon se marzhi i kontributit përmban kostot fikse dhe
fitimin.]
♦ Llogaritni marzhin e kontributit për mobilierinë, nëse shiten 30 dyer në muaj me të njëjtin
çmim dhe kosto fikse.
Në llogaritjet tuaja, ky tregues ka përsëri vlerën 69 për qind. Në të vërtetë, meqë
MK = A – KV, del se MK/A = 1 – K1/p, që tregon se ky tregues mbetet konstant kur
kosto e njësisë K1 dhe çmimi p (price) nuk ndryshojnë. Orientimi sipas këtij treguesi
është edhe një nga strategjitë e ndjekura nga bizneset kur çmimi i shitjes caktohet
nga rrethanat.
● Mobilieria “Bardhi C.”, me shpenzime mujore KT = 7300 X + 270 000, arrin të

shesë dhe të prodhojë zakonisht 20 dyer në muaj, ndonëse kapaciteti i saj është për
30 dyer. A duhet që kjo mobilieri të pranojë një porosi shtesë për 4 dyer të tjera me
çmimin “e çuditshëm” 12 000 lekë?
257
Andrea Xhavara
Duket se porosia nuk duhet pranuar, sepse çmimi i porositësit është ndjeshëm
më i ulët se çmimi i zakonshëm i shitjes së një dere. Meqë kostot fikse mbeten të
pandryshueshme, ndoshta ia vlen që, së bashku m zotin Bardhi, të bëjmë llogaritjet
në vijim:
Pa porosi ekstra (lekë) Me porosi ekstra (lekë)

Të ardhurat mujore 20 x 22 0000 = 440 000 + 440 000 + 4 x 12 000 = 488 000 +
Kostot variabël 7300 x 20 = 160 000 _ 7 300 x 24 = 175 200 _
Marzhi i kontributit 280 000 + 312 800 +
Kostot fikse 270 000 _ 270 000 _
Fitimi mujor 10 000 + 42 800 +
Llogaritjet tregojnë se fitimi mujor katërfishohet, prandaj porosia “e çuditshme”

duhet pranuar. Ky shembull tregon rolin e marzhit të kontributit në vendimet tuaja
si menaxher. Me një organizim më të mirë të punës dhe shfrytëzim të kapaciteteve
të lira, mund të merren porosi, edhe pse në dukje të papranueshme. Kushti i vetëm
është që kostot fikse të mbetën të pandryshueshme!

të ardhura fitim neto marzhi i kthimit të shitjeve
shpenzime tatim mbi fitimin marzhi i kontributit
fitim bruto marzhi i fitimit bruto
1. Çfarë vlerëson treguesi i marzhit të fitimit bruto?
2. Çfarë vlerëson treguesi i marzhit të kthimit të shitjeve?
258
§ 9. Pasqyrat financiare të biznesit
● Pasqyrat financiare ju ndihmojnë për të analizuar performancën e biznesit tuaj.

Ato shërbejnë gjithashtu për të informuar si ortakët dhe partnerët tuaj potencialë,
ashtu dhe organet tatimore në lidhje me detyrimet. Shpeshtësia e hartimit të
këtyre pasqyrave varet nga interesi juaj si menaxher. Nëse menaxhoni një biznes
të madh, duhet t’i hartoni këto pasqyra çdo muaj, ndërsa për një biznes të vogël
mund të mjaftoheni me pasqyra 3-mujore. Në ditët e sotme bizneset shqiptare kanë
mundësinë të përdorin programe informatike, të cilat lejojnë nxjerrjen e raporteve
financiare për çfarëdo periudhe të veprimtarisë. Ndër pasqyrat financiare më të
dobishme, për ju si menaxher, do të cilësonim ato, si: rrjedhja e parasë, të ardhura
dhe shpenzimet, si dhe bilanci.
● Gjatë një periudhe veprimtarie mund të vini re lehtë se paratë “rrjedhin”, ato
“hyjnë në” dhe “dalin nga” biznesi juaj. Le të ndjekim si shembull shënimet në
vijim të zotit Bardhi gjatë muajit të parë të veprimtarisë së mobilierisë së tij. Ai ka
mbajtur shënime të rregullta të veprimeve financiare (në mijë lekë) si më poshtë:
+Kredi bankare 350; -Qira 40; -Transport 10; -Pagesë kredie 18;
+Kapital vetjak 150; -Energji dhe ujë 15; -Kancelari 1; -Taksa vendore 15;
-Makineri, pajisje 300; -Mirëmbajtje 5; -Postë-telefon 15; -Të ndryshme 5;
-Lëndë e parë 175; -Sigurim 5; +Shitje dyersh 660; -Paga, sigurime 132.
-Tutkall, thumba 5;
* Janë shitur me kredi 8 dyer të tjera, me vlerë 176 mijë lekë, të cilat do të paguhen më datë
10 të muajit II.
** Është blerë lëndë e parë, me vlerë 219 mijë lekë (për 30 dyer), nga të cilat 145 mijë lekë
janë paguar në dorë dhe 74 mijë lekë do të paguhen më datë 10 të muajit III.
Shënoni fillimisht, ashtu si zoti Bardhi, me shenjën “+” paratë që hyjnë në biznes,
ndërsa me shenjën “–” paratë që dalin nga biznesi. Natyrisht që zoti Bardhi dëshiron
të dijë sa parà ka biznesi i tij në fund të muajit I, pra sa lekë është gjendja e parave.
Për këtë, shërben barazimi: Gjendje = Hyrje – Dalje ose GJ = H – D. (10.12)
Ju mund t’i sistemonit llogaritë e zotit Bardhi njëlloj si në tabelën e mësipërme. Pra,
gjendja e parave në fund të muajit I, për mobilierinë, është 78 mijë lekë. Kjo shifër
duhet të përputhet me shumën e parave që mobilieria ka në emër të saj (në bankë
dhe në arkë) në fund të muajit I.
259
Andrea Xhavara
Rrjedhja e parasë për mobilierinë “Bardhi C.”, muaji I (në mijë lekë)
Veprimi Hyrje Dalje
Gjendje në fillim 0 0
Kredi bankare 360
Kapital vetjak 150
Makineri, pajisje (investim) 300
Lëndë e parë (sh)** 145
Tutkall, thumba etj. (sh) 5
Shitje 12 x 22 (a) 264
Qira (sh) 40
Energji dhe ujë (sh) 15
Mirëmbajtje (sh) 5
Sigurimi i mobilierisë (sh) 5
Transport (sh) 10
Kancelari (sh) 1
Postë-telefon (sh) 10
Principal kredie 10
Interes kredie (sh) 3
Të ndryshme (sh) 5
Paga + sigurime (sh) 132
Taksa vendore (sh) 10
Gjithsej 774 696
Gjendje në fund 78
♦ a) A është fitimi mujor bruto i mobilierisë 78 000 lekë? Pse jo?

b) Llogaritë e një biznesi në fund të vitit janë:
Hyrje 5 000 000 lekë; Gjendje 2 000 000 lekë.
Daljet e këtij biznesi në fund të vitit kanë qenë:
□ 7 000 000 lekë, □ 3 000 000 lekë, □ 3 500 000 lekë.
Paratë që vijnë nga kredia dhe kapitali vetjak janë hyrje e parasë në biznesin tuaj.
Ato dallohen nga të ardhurat, të cilat hyjnë nga shitja e produkteve të biznesit tuaj.
Paratë e nxjerra për investimet në pajisje, makineri e orendi janë dalje e parasë nga
biznesi juaj. Ato dallohen nga paratë që dalin për shpenzimet, të cilat bëhen për
zhvillimin dhe mbajtjen e biznesit tuaj.
260
♦ a) A është e vërtetë se të ardhurat janë një pjesë e hyrjeve? □ Po □ Jo

b) A është e vërtetë se daljet janë një pjesë e shpenzimeve? □ Po □ Jo
● Pasqyra financiare e dytë do të ishte ajo e të ardhurave dhe shpenzimeve. Ju
kujtojmë që të ardhura (a) konsiderohen të gjitha paratë që hyjnë në biznes vetëm
nga shitja e produkteve apo e shërbimeve (duke përfshirë edhe ato nga shitjet me
kredi). Po ashtu, ju duhet të kujtoni që shpenzime (sh) duhet të konsiderohen të
gjitha paratë që dalin nga biznesi vetëm për realizimin e të ardhurave nga shitjet
(duke përfshirë edhe ato për blerjet me kredi).
Le të hartojmë këtë pasqyrë për mobilierinë “Bardhi C.” për muajin I.
Të ardhurat kanë qenë: A = 264 000 + 176 000 = 440 000 lekë. Meqë çmimi i një dere
ishte 22 000 lekë, mobilieria ka prodhuar 20 dyer, nga të cilat 12 dyer i ka shitur
me parà në dorë, ndërsa 8 dyer të tjera i ka shitur me pagesë të vonuar, për muajin
tjetër. Ndërkaq, kredia dhe kapitali vetjak nuk janë përfshirë në të ardhurat, sepse
ato parà nuk vijnë nga shitjet.
Shpenzimet përbëhen nga të gjitha kostot variabël dhe fikse, të cilat i takojnë
veprimtarisë prodhuese vetëm për muajin I. Kështu, kostot mujore për lëndën e parë
plotësojnë prodhimin e 20 dyerve, të shitura me parà në dorë apo edhe me kredi.
Këto janë dhe kostot variabël mujore me vlerë KV = 20 x 7300 = 146 000 lekë. Pra, kjo
vlerë llogaritet (nga financieri) dhe nuk kopjohet nga tabela e rrjedhjes së parasë.
Sipas tabelës së rrjedhjes së parasë, kostot fikse mujore (pa amortizimin) kapin
shifrën 241 000 lekë. Por amortizimi mujor i investimeve është llogaritur për 2 000
lekë. Për këtë arsye, kostot fikse mujore janë KF = 241 000 + 2 000 = 243 000 lekë.
Atëherë, shpenzimet e përgjithshme për muajin I do të paraqiteshin si shuma e dy
kostove mujore: SH = KT = KV + KF = 146 000 + 243 000 = 389 000 lekë.
Në mbyllje të kësaj pasqyre, duhet të llogaritni edhe fitimin e mobilierisë “Bardhi
C.”, për muajin I: F = A – SH = 440 000 – 389 000 = 51 000 lekë
♦ Për mobilierinë “Bardhi C.”, të llogariten për muajin I: fitimi bruto, tatimi mbi fitimin
dhe fitimi neto.
● Bilanci është pasqyra që tregon gjendjen pasurore të biznesit dhe detyrimet e tij
në fund të një periudhe të caktuar të veprimtarisë. Ju mund ta përfytyroni bilancin
si një peshore me dy krahë, të cilat në çdo moment janë në ekuilibër. Në njërën
anë të kësaj peshoreje janë vendosur aktivet, që tregojnë pasurinë e zotëruar nga
biznesi juaj. Në anën tjetër janë vendosur pasivet, që tregojnë detyrimet e biznesit
ndaj të tjerëve. Pra, ka vend barazimi: Aktivet = Pasivet. (10.13)
Shënojmë se bilanci i takon biznesit, duke e konsideruar atë si subjekt krejt të
dallueshëm nga pronarët e tij.
▪ Le të llogarisim vlerën e aktiveve (në mijë lekë) të mobilierisë “Bardhi C.”. Si
rregull, pasuritë e disponuara nga ky biznes, në fund të muajit I, ndahen si vijon:
 Të qëndrueshme (makineri e pajisje), me vlerë 298 (zbritur amortizimi, me 2).
 Kesh, parà me vlerë 78, sa gjendja e parave në fund të muajit I.
261
Andrea Xhavara
 Inventar, me vlerë 73 = 219 -146 (lëndë e parë e papërdorur akoma).
 Arkëtime të pritshme, me vlerë 176 = 8 x 22 (do të paguhen në datën 10 të
muajit).
Duke shumuar, del se vlera totale e aktiveve të mobilierisë “Bardhi C.” është 625.
▪ Le të llogarisim vlerën e pasiveve (në mijë lekë) të mobilierisë “Bardhi C.”. Si
rregull, detyrimet e këtij biznesi ndaj të tjerëve, në fund të muajit I, ndahen si vijon:
 Kapitali vetjak, me vlerë 150. Ky është detyrimi që mobilieria i ka pronarit,
zotit Bardhi, i cili i ka futur këto parà (të vetat) për të ngritur mobilierinë si
biznes.
 Pagesa të ardhshme, me vlerë 74 = 219 - 145. Ky është detyrimi tregtar i
mobilierisë ndaj furnitorit, për t’u shlyer në datën 10 të muajit III.
 Kredi bankare, me vlerë 350 = 360 – 10 (pjesa e kredisë e mbetur për t’u shlyer).
 Fitimi, me vlerë 51. Ky është detyrimi që biznesi i ka pronarit të tij. Në fakt,
pronari e ka ngritur mobilierinë pikërisht për hir të këtij fitimi.
Duke bërë shumën e tyre, del se vlera totale e pasiveve të mobilierisë “Bardhi
C.” në fund të muajit I kap shifrën 625, të barabartë me aktivet. Tashmë mund të
hartojmë pasqyrën e bilancit për mobilierinë “Bardhi C.” (në fund të muajit I) me
vlera në mijë lekë si vijon:
Bilanci i mobilierisë “Bardhi C.” (muaji i parë)

Aktivet Vlera Pasivet Vlera
Të qëndrueshme 298 Kapitali vetjak 150
Kesh 78 Pagesa të ardhshme 74
Inventar 73 Kredi bankare 350
Arkëtime të pritshme 176 Fitimi 51
Gjithsej 625 Gjithsej 625
♦ Nga bilanci i një biznesi në fund të vitit rezulton se aktivet kapin vlerën 24 milionë lekë,
ndërsa kapitali vetjak i këtij biznesi është 15 milionë lekë. Sa lekë janë detyrimet e këtij
biznesi?

hyrje e parasë aktive kapital vetjak
dalje e parasë arkëtime të pritshme pagesa të ardhshme
gjendje e parasë pasive
1. Cilat janë tri pasqyrat financiare?
2. Cili është dallimi thelbësor ndërmjet aktiveve dhe pasiveve?
262
1. Orientimi nga klienti dhe nevoja për 5. Shpenzime operacionale të biznesit tuaj
krijimin e avantazheve konkurruese konsiderohen të gjitha paratë që keni
kërkojnë një sistem aktivitetesh parësore dhe nxjerrë vetëm për realizimin e të ardhurave
mbështetëse, të cilat formojnë “zinxhirin e dhe mbajtjen e biznesit. Në to përfshihen
vlerave”, për të cilin konsumatori pranon të shpenzimet për blerjen e lëndëve të
paguajë një marzh mbi koston totale të vetë para, materialeve dhe pajisjeve, për
produktit. Kosto direkte janë ato shpenzime transportimin dhe magazinimin e tyre,
që krijohen nga materialet dhe puna mbi për pagat dhe sigurimet e punonjësve, për
to për krijimin e produktit. Kostot indirekte ambalazhimin, paketimin, publicitetin dhe
nuk lidhen drejtpërdrejt me krijimin e shitjen e tij, si dhe për zhvillimin e biznesit
produkteve. Shuma e kostove direkte dhe si një e tërë, si: qiraja, furnizimi me ujë,
indirekte jep koston totale të produktit. energji, telefoni, mirëmbajtja etj.
2. Kosto direkte materiale e njësisë llogaritet 6. Caktimi i kostove indirekte për një
mbi bazën e matjes së elementeve përbërëse njësi bëhet në përpjesëtim të drejtë me
të produktit. Përcaktimi i nevojave për kohën e prodhimit të saj. Pika e barazimit,
pajisje dhe materiale lidhet shpesh me për një periudhë të caktuar, arrihet kur të
skica të një projekti. Për shkak të kostove ardhurat barazohen me kostot. Përtej pikës së
direkte të materialeve dhe pajisjeve, si barazimit, biznesi ka fitin kur kostot fikse
dhe të cilësisë së tyre, ju duhet të ngrini mbeten po ato.
një partneritet të ndërsjellë me furnitorët.
Inventari është sasia në dispozicion me 7. Ju mund ta caktoni çmimin e një
lëndë të parë, pajisje, materiale apo produkti si shumë e kostos totale me një
mallra. Një biznes efektiv dhe efiçent i marzh shtesë, një përqindje e kostove totale
mban inventarët në minimumin e tyre të ose e vetë çmimit të shitjes. Por fitimi mujor
mundshëm. arrihet po të prodhoni dhe të shisni përtej
pikës së barazimit. Sigurimi i rentabilitetit
3. Preventivi është një tabelë me njësitë, të investimeve është një strategji tjetër për
sasitë dhe çmimin e çdo zëri shpenzimesh caktimin e çmimit.
për nevojat materiale për një porosi.
Kostot variabël rriten apo zvogëlohen 8. Fitimi bruto, për një periudhë të caktuar,
në përpjesëtim të drejtë me rritjen apo matet me diferencën ndërmjet të ardhurave
zvogëlimin e sasisë së njësive të prodhuara. dhe shpenzimeve. Treguesit financiarë
Kostot fikse ruajnë vlerën e tyre pavarësisht janë raporte që vlerësojnë performancën
nga numri i njësive të prodhuara. Shuma e financiare të biznesit. Marzhi i kontributit
kostove variabël dhe fikse jep koston totale. lejon të merren vendime për pranimin e
Grafiku i kostove është drejtëz. porosive të veçanta.
4. Kostot e punës vlerësohen nga pagesat e 9. Pasqyra e rrjedhjes së parasë tregon hyrjet,
punonjësve të biznesit tuaj, të përfshirë në daljet dhe gjendjen monetare në fund të
krijimin e produkteve për shitje. Llogaritja një periudhe. Pasqyra e të ardhurave dhe
e kostos së një ore pune ndihmon në gjetjen shpenzimeve ndihmon për të llogaritur
e kostos së njësisë. Bizneset e rregullta fitimin/humbjen për një periudhë të
dhe punonjësit derdhin tatimin mbi të caktuar. Bilanci pasqyron gjendjen pasurore
ardhurat dhe kontributet e sigurimit shoqëror dhe detyrimet e biznesit tuaj në fund të
e shëndetësor. periudhës, zakonisht një vit.
263
Andrea Xhavara

● Organizim. Klasa ndahet në grupe me nga 3 – 5 nxënës, të cilat do të përfaqësojnë
një biznes të profesionit tuaj, të njërit nga llojet: a) tregti me pakicë; b) prodhues;
c) shërbim, me blerje lënde të parë; d) shërbim i “pastër” pa blerje lënde të parë.
Zgjidhni dy produkte me të cilat do të merret biznesi i grupit tuaj, për shembull
produkti A dhe produkti B.
I. Llogaritja e kostos dhe caktimi i çmimit

të një produkti/shërbimi
1. Llogaritja e kostos. Llogaritni, për secilin prej dy produkteve, koston direkte
materiale të njësisë, K1. Për tregtarët me pakicë kosto e njësisë është e barabartë me
çmimin e blerjes, ndërsa për një shërbim të “pastër”, që nuk blen lëndë të parë, K1
= 0. Ndërkohë prodhuesit dhe shërbimet që blejnë lëndë të parë duhet të vlerësojnë
kostot e përbërësve kryesorë të produktit (shih § 2, shembulli i mobilierisë). Ju
kujtojmë që një shpenzim të përfshihet në kostot direkte duhet që:
 të llogaritet lehtë,
 të ketë vlerë të konsiderueshme në para.
Pra, kostot direkte, që krijojnë vështirësi në llogaritje apo kanë vlera të vogla, mund
të mos i merrni parasysh për llogaritjen e kostos së njësisë.
2. Çmimin e shitjes p të secilit nga produktet mund ta caktoni si shumë e kostos
direkte materiale K1 të njësisë me njëfarë marzhi të kontributit mk të synuar nga
ju. Pra, do të zbatoni barazimin: p = K1 + mk. Këtë marzh mund ta caktoni si një
përqindje e vlerës së K1, si në shembullin vijues.
Zëri Produkti Z
Kosto e njësisë (Çmimi i blerjes) K1 200 200 200
Marzhi i kontributit, si përqindje e K1 20% 30% 50%
Vlera e marzhit të kontributit mk 40 60 100
Çmimi i shitjes p 240 260 300
Plotësoni tabelat për dy produkte të ndryshme:
Zëri Produkti A Produkti B
Kosto e njësisë (Çmimi i blerjes) K1
Marzhi i kontributit, si përqindje e K1
Vlera e marzhit të kontributit mk
Çmimi i shitjes p
Duke ju kujtuar që marzhi i kontributit siguron mbulimin e kostove totale mujore
bashkë me njëfarë fitimi, për secilin nga produktet, zgjidhni një nga tre çmimet e
caktuara që pranohet më mirë nga tregu.
Shënojmë se grupet e bizneseve të shërbimit, të cilat nuk blejnë lëndë të parë, duhet
ta caktojnë çmimin sipas kohës së punës, të nevojshme për realizimin e shërbimeve
264
A ose B. Biznese të tilla, si: elektricist, termohidraulik etj., mund të zgjedhin njërin
nga çmimet: 1000 lekë/orë, 1500 lekë/orë ose 2000 lekë/orë. Këto lloj biznesesh
mund të supozojnë se gjysma e kohës është punë, ndërsa gjysma tjetër shkon për
ta gjetur punën.
II. Plotësimi i faturave

Duke supozuar se keni shitur sasi të ndryshme nga produktet A dhe B, plotësoni:
a) një faturë vetëm me njërin nga produktet për një blerës; b) një faturë tjetër me të
dyja produktet, për një blerës të dytë.

Nr ......... Datë ..................
Shitësi ................
NIPT ....................
Adresa ............................ ..............
Blerësi .................................
NIPT ........................................
Adresa ........................................

i shërbimit
1
Mbyllet me numrin 1
TOTALI

Nr ......... Datë ..................
Shitësi ................
NIPT ....................
Adresa ............................ ..............
Blerësi .................................
NIPT ........................................
Adresa ........................................

shërbimit
1 Derë tamburato
2
Mbyllet me numrin 2
TOTALI
265
Andrea Xhavara
III. Llogaritja e fitimit për një biznes të vogël të profilit

Në fund të muajit, biznesi juaj ka shitur produkte apo shërbime të ndryshme dhe ju
doni të dini sa është fitimi mujor.
Për këtë qëllim, duhet të zbatoni formulën F = A – SH.
Supozoni tre raste të mundshme të zhvillimit të biznesit tuaj, duke përcaktuar vetë
të ardhurat mujore nga shitjet dhe shpenzimet mujore. Zgjidhni një rast me humbje,
një me fitim mesatar dhe një me fitim të kënaqshëm. Plotësoni tabelën:
Rasti 1 Rasti 2 Rasti 3

Zëri Lekë Lekë Lekë
Të ardhurat mujore
Shpenzimet mujore
Fitimi mujor bruto
Tatimi mbi fitimin
Fitimi neto
U jepni përgjigje pyetjeve:

– Kur ndodh që biznesi del me humbje?
– Sa është treguesi i marzhit të fitimit bruto (TMFB) për secilin rast?
– Sa është treguesi i marzhit të kthimit të shitjeve T KS për secilin rast?
– A jeni të kënaqur nga llogaritë e biznesit të grupit tuaj?
266
● Test
♦ Një porositës i huaj i kërkon këpucarisë “Stili i ri” që të dorëzojë 25 000 palë këpucë,
brenda një muaji nga dita e mbërritjes së porosisë me shkrim. Financierja e firmës ka bërë
këto llogari mujore:
Nr Elementet e kostos Vlera (euro)

1 Kosto direkte materiale 0
2 Kosto direkte pune 50 000
3 Kosto indirekte 15 000
Me cilin nga çmimet e mëposhtme mund të pranohet kjo porosi?

□ 2.8 € □ 3 € lekë □ 2.5 €
♦ Financieri i një servisi kompjuterash, për një muaj, ka nxjerrë të dhënat e mëposhtme:
Zërat e inventarit Kosto (lekë)

Gjendje fillestare (materiale dhe pjesë këmbimi) 250 000
Materiale dhe pjesë këmbimi të blera gjatë muajit 750 000
Gjendje në fund të muajit (materiale dhe pjesë këmbimi) 300 000
a) Sa është kosto direkte materiale e shërbimeve gjatë muajit?

b) Sa lekë është kosto direkte materiale mesatare e një shërbimi, nëse dihet se servisi
ka bërë 140 shërbime gjatë muajit?
♦ Një mobilieri prodhon 120 karrige me kosto direkte materiale 800 lekë për copë.
a) Të llogariten kostot totale mujore të kësaj mobilierie, nëse kostot fikse mujore të saj
kapin shifrën 90 000 lekë.
b) Të llogaritet fitimi mujor i kësaj mobilierie, nëse ajo arrin ta shesë këtë prodhim me
çmim 2 000 lekë.
♦ Një makineri e fabrikës së letrës është blerë për 300 000 €. Të llogaritet në lekë amortizimi
i saj vjetor dhe mujor, nëse norma ligjore amortizimit është 10%. Kursi i këmbimit është
1 € = 140 lekë.
♦ Kosto direkte materiale për një dritare duralumini është 4500 lekë/m2, ndërsa kostot fikse
mujore të punishtes janë 100 lekë.
a) Gjeni pikën e barazimit xB për çmimin 8000 lekë/m2.
b) Llogaritni fitimin mujor të punishtes, nëse ajo shet 40 m2 dritare atë muaj.
♦ Kosto totale e riparimit të një pajisjeje mjekësore të sofistikuar nga servisi juaj është rreth
4000 lekë. Çfarë çmimi do të caktonit për klientin, në rast se:
a) do të dëshironit një marzh shtesë 60% të kostos totale?
b) do të dëshironit që marzhi shtesë të ishte sa 40% e çmimit?
Cilin nga dy çmimet do të vendosnit nëse servisi juaj është i vetmi në zonë?
267
Andrea Xhavara
♦ Një elektricist, i regjistruar si person fizik, arrin që në fund të muajit të nxjerrë një fitim
bruto prej 60 000 lekësh. Të llogaritet fitimi i tij neto.
♦ Një piceri, duke punuar me gjysmën e kapacitetit, shet 1500 pica në muaj, me çmim
500 lekë. Kosto direkte materiale e një pice është 200 lekë, ndërsa kostot fikse mujore arrijnë
400 000 lekë. A duhet që kjo piceri të pranojë një porosi shtesë prej 1000 copë pica në muaj,
me çmimin “e çuditshëm” 300 lekë?
♦ Nga bilanci vjetor i një shoqërie me përgjegjësi të kufizuar del se aktivet kapin vlerën
6 milionë lekë, ndërsa detyrimet ndaj të tjerëve arrijnë 4 milionë lekë. Sa lekë i detyrohet kjo
shoqëri ortakëve?
♦ Përse fitimi vjetor shënohet te pasivet e bilancit të një shoqërie?
268
Tema
ASPEKTE
TË TEKNOLOGJISË
SË INFORMACIONIT
DHE KOMUNIKIMIT
(TIK) NË BIZNES
Çështjet
11.1. Përdorimi i TIK-ut në biznes
11.2. Biznesi elektronik dhe tregtia
elektronike
Objektivat

Të shpjegoni format e ndryshme të përdorimit të TIK-ut në biznes.

Të shpjegoni aspektet kryesore të Teknologjisë së informacionit dhe
komunikimit (TIK) në biznes.
269
Marsela Robo
11.1. Përdorimi i TIK-ut në biznes
Teknologjia është një koncept i gjerë

që përfshin njohuritë për veglat dhe
profesionet, në funksion të kontrollimit
dhe të përshtatjes së njeriut me rrethanat
në mjedisin jetësor dhe në përputhje
me nevojat e tij. Një përkufizim i saktë
për termin “teknologji”, sidoqoftë,
nuk ekziston; “teknologjia” mund
t’u referohet objekteve materiale që
përdoren nga njeriu, siç janë makinat,
harduerët ose pajisjet, por mund
të përfshijë edhe tema më të gjëra, si p.sh., sistemet, metodat e organizimit dhe
teknikat.
Ky term mund të zbatohet në kuptim të përgjithshëm ose edhe për kategori
specifike, si p.sh: “teknologjia e ndërtimit”, “teknologjia mjekësore” etj. Zbatimi
i teknologjisë nga njerëzimi filloi me shndërrimin e burimeve natyrore në vegla të
thjeshta. Zbulimi i aftësisë të kontrollimit të zjarrit rriti burimet e ushqimit, ndërsa
zbulimi i rrotës ndihmoi njerëzit të udhëtonin dhe të kontrollonin mjedisin e tyre.
Zhvillimet e fundit të teknologjisë, përfshirë shtypin, telefonin dhe internetin, kanë
zvogëluar barrierat fizike të komunikimit dhe kanë lejuar njerëzit të komunikojnë
në shkallë globale. Teknologjia ka ndikuar shoqërinë në mënyra të ndryshme duke
ndihmuar në zhvillimin e ekonomisë. Një nga teknologjitë që gjithmonë e më
shumë po merr zhvillim dhe përdorim në të gjitha fushat e veprimtarisë njerëzore
është TIK-u.
TIK (Teknologjia e informacionit dhe e komunikimit) është termi për çdo pajisje ose përdorim
të komunikimit (radio, televizioni, telefonat celularë, kompjuteri dhe rrjeti hardware dhe
software, sistemet satelitore e kështu me radhë), si dhe shërbimet e ndryshme dhe zbatimet
që lidhen me to, të tilla si videokonferencat dhe të mësuarit në distancë. Rëndësia e TIK-ut
nuk qëndron aq në vetë teknologjinë, sesa në aftësinë e saj për të krijuar një qasje më
të madhe ndaj informacionit dhe komunikimit, për t’i shërbyer sa më mirë njerëzve.
TIK-u gjen përdorim në arsim, në shëndetësi, në biblioteka dhe padyshim në biznes.
Lind pyetja: Përse dhe si përfiton biznesi nga përdorimi i TIK-ut? Qëllimi kryesor
i përdorimit të TIK-ut në biznes është reduktimi i kostove, gjë që çon drejtpërdrejt
në uljen e çmimeve të produkteve apo të shërbimeve. Me qëllim uljen e kostove,
biznesi përdor TIK-un për: kontrollin e stoqeve, përmirësimin e komunikimit,
mbajtjen e dokumentacionit të rregullt, marketingun dhe prodhimin.
TIK-u lejon një komunikim më të shpejtë nëpërmjet përdorimit të faksit, telefonisë
celulare, email, internetit dhe intranetit.
270
Mbajtja e një dokumentacioni të rregullt në biznes, duke përdorur TIK-un, bëhet

nëpërmjet përdorimit të: a) spreadsheet (një program kompjuterik me mjete që rrisin
produktivitetin e përdoruesit në kapjen, analizën dhe ndarjen e të dhënave në
grupe), i cili përdoret në veprimtarinë financiare, shkurton kohë dhe ul rrezikun e
gabimit; b) database (një koleksion i organizuar i të dhënave për një ose më shumë
qëllime, zakonisht në formë digjitale), i cili mund të përdoret për të ruajtur të
dhënat mbi stafin, duke reduktuar kostot administrative, si edhe informacionet mbi
klientët, duke realizuar një akses më të shpejtë dhe një shërbim më të mirë ndaj tyre.
TIK-u ndihmon biznesin për të përmirësuar prodhimin: a) duke automatizuar
proceset (përdorimi i CAD/CAM dhe CIM), gjë që nënkupton sasi më të madhe
prodhimi në një kohë më të shkurtër dhe reduktimin e humbjeve, duke e bërë
biznesin më konkurrues; b) duke përdorur robotët të cilët janë më efektivë dhe
eficentë se njeriu.
TIK-u ka krijuar mjete për kontrollin e fondeve të tilla si: pika elektronike të shitjes
(bazë të dhënash mbi fondet që përditësohet duke përdorur barkode), shkëmbim
elektronik i të dhënave (lejon mbërritjen e informacionit për shitjet dhe fondet
drejtpërdrejt në zyrë), transferim elektronik i fondeve dhe pikave të shitjes (lejon
klientët të kryejnë pagesat në mënyrë elektronike).
TIK-u krijon mundësi për një marketing më të mirë, sepse nëpërmjet tij sigurohet: a)
kërkim dhe analizë tregu më e shpejtë; b) mbledhje më e shpejtë e informacionit mbi
çmimet konkurruese në treg; c) reduktimi i kohës së shpërndarjes së produkteve
nëpërmjet GPS-së dhe programeve kompjuterike të lokalizimit të vendeve ku do
të shkojë produkti; d) përdorimi i formave të reja e të larmishme të promovimit të
produktit.
Kërkim i pavarur
Kërkoni dhe mblidhni informacion mbi mënyrat e përdorimit të TIK-ut në ndihmë
të zhvillimit të biznesit tuaj në përshtatje me drejtimin/profilin profesional
përkatës.
Diskutim në klasë
Informacionin e mbledhur silleni në klasë dhe organizoni një diskutim mbi
mënyrat konkrete se si përdorimi i TIK-ut mund t’ju ndihmojë në biznesin tuaj,
në përshtatje me drejtimin/profilin tuaj profesional.
271
Marsela Robo
11.2. Biznesi elektronik dhe tregtia elektronike
Zhvillimi i teknologjisë së internetit ka mundësuar

zhvillimin e atyre degëve ekonomike të cilat me ndihmën
e internetit realizojnë një biznes të suksesshëm. Interneti
ka krijuar një treg i cili po zhvillohet me ritme të shpejta
dhe që ka lehtësuar komunikimet dhe kontaktet midis
partnerëve të biznesit. Kjo dukuri ka ngjallur kureshtjen
e studiuesve të fushës, të cilët kanë përcaktuar edhe
emërtimin e saj si “e-biznes” – biznes elektronik.
Biznesi elektronik (e-biznes) është mjeti më i vlefshëm që
përdoret në ditët e sotme për të rritur cilësinë e prodhimit
dhe fitimin në biznes. Çdo biznes që përdorur kompjuterin dhe pajisje të ngjashme
elektronike njihet si biznes elektronik. Ky lloj biznesi kryesisht shfrytëzon internetin
si rrjet komunikimi dhe ka provuar të jetë me kosto më efektive për çdolloj biznesi.
Biznesi elektronik ka të bëjë me përdorimin e teknologjive të internetit me qëllim
ofrimin e një niveli të lartë shërbimesh ndaj konsumatorëve, për të modernizuar
proceset e biznesit, për të rritur shitjet dhe për të zvogëluar shpenzimet. Nëse një
pronar biznesi përdor internetin për të zhvilluar ose për të rritur biznesin e tij, themi
që ai është duke përdorur e-biznes.
Biznesi elektronik është termi për të përshkruar bizneset të cilat veprojnë në internet ose
përdorin teknologjinë e internetit për të përmirësuar produktivitetin ose fitimin e biznesit.
Biznesi elektronik ka edhe disa nëndegë të tij, të cilat janë: e-tregti (e-commerce),
e-marketing (marketing),e-prokurim( e-procurement), e-bank (e-banking) etj.
Tregtia elektronike është vetëm një aspekt i e-biznesit. Tregtia elektronike mund të
zhvillohet midis vetë bizneseve apo midis biznesit dhe klientit. Tregtia elektronike
përfshin veprimtaritë e mëposhtme:
• transaksione tregtare të bëra nëpërmjet internetit, telefonit dhe faksit;
• veprime bankare dhe sisteme pagesash elektronike;
• tregtia e digjitalizuar e mallrave dhe shërbimeve;
• blerjet elektronike dhe sistemet e magazinimit (menaxhimi i zinxhirit të
furnizimit);
• shkëmbimi i të dhënave midis bizneseve;
• shërbimi i blerjes dhe i dorëzimit të mallrave;
• shërbimi ndaj klientit.
Lind pyetja: Cila është lidhja që ekziston midis biznesit elektronik dhe tregtisë
elektronike? Më sipër ne theksuam se e-tregtia është pjesë e e-biznesit. Por, shpesh
studiues të fushës janë ndodhur para dilemës: A është e-tregtia pjesë e e-biznesit apo
e-biznesi është vetëm rezultat i zhvillimit të hovshëm dhe kompleks të e-tregtisë?
Siç do ta shohim edhe në vijim, e-biznesi është zgjeruar përtej kufijve të aktivitetit
të mundshëm të e-tregtisë, prandaj mund të themi që e-biznesi është koncept më i
gjerë se thjesht e-tregtia, pasi e përfshin atë.
272
Siç e pamë edhe më sipër, e-biznesi bazohet në zhvillimet lidhur me qasjen në

internet, zhvillimin e web faqeve dhe aplikimin e metodave dhe strategjive të
ndryshme në lidhje me prezencën publike në internet.
Aplikacionet e ndryshme dhe zhvillimi i teknologjive të reja kanë krijuar disa
koncepte të tjera të zhvillimit të e-biznesit, të cilat merren më shumë me çështjet e
organizimit, të funksionimit dhe të menaxhimit të organizatave.
Këto koncepte janë:
• Intraneti;
• Ekstraneti;
• Groupware;
• Integrimi i aplikacioneve të korporatës (Enterprise Application Integration, EAI);
• Menaxhimi i relacioneve me konsumatorët (Customer Relationship Managemet,
CRM);
• Menaxhimi i dijes (Knowledge Management, KM);
• Menaxhimi i zinxhirit të furnizimit (Supply Chain Management, SCM);
• Planifikimi i burimeve të korporatës (Enterprise Resource Planning, ERP);
• Intelegjenca e biznesit (Business Intelligence).
Çfarë kuptojmë me intranet dhe ekstranet (extranet)?
Intranet është rrjeti elektronik i brendshëm i kompanisë i vlefshëm vetëm për

komunikim të brendshëm. Ai siguron lidhjen dhe komunikimin midis zyrave që
mund të jenë në godina të ndryshme, ul numrin e takimeve dhe mbledhjeve fizike,
mundëson shpërndarjen e informacionit, koordinon veprimtaritë e ndryshme të
biznesit.
Figura 11.1. Skema e përgjithshme e arkitekturës së intranetit dhe lidhja e serverëve
273
Marsela Robo
Ekstranet (extranet) është rrjeti elektronik i jashtëm, i cili mundëson lidhjen dhe
komunikimin e biznesit tuaj me botën e jashtme.
Figura 11.2. Koncepti i ekstranetit
E-biznesi ndahet në disa kategori të cilat kanë karakteristika të dallueshme nga

njëra–tjetra.
Kategoritë e e-biznesit përcaktojnë kategorizimin e kompanive të cilat merren me

e-biznes dhe e-commerce dhe relacionet e biznesit të cilat ato kanë me partnerët,
furnizuesit, konsumatorët dhe punonjësit e tyre. Terma specifike të cilat përdoren
për t’i paraqitur këto relacione janë:
a) Biznesi-te-biznesi i njohur me shkurtesën B2B (Business-to-Business);
b) Biznesi te konsumatori – B2C (Business-to-Consumer);
c) Konsumatori te konsumatori – C2C (Consumer-to-Consumer);
d) Biznesi te qeveria/sektori publik) – B2G (Business-to-government);
e) Konsumatori te biznesi – C2B (Consumer-to-business);
f) Biznesi te punonjësit – B2E (Business-to-Employees);
g) Qeveria/sektori publik te qeveria/sektori publik–G2G (Government-to- Government).
Figura 13.3. Kategoritë e e-biznesit
274
a) Biznesi te biznesi – B2B (Business-to-Business)

Biznesi te biznesi është term që përdoret për të përshkruar transaksionet komerciale
ndërmjet bizneseve ose relacionet ndërmjet partnerëve biznesmenë, qofshin ata një
shitës me një blerës apo një sistem kompleks i realizimit të biznesit që lidh qindra
biznese. Në këtë rast, edhe blerësi, edhe shitësi janë kompani ose organizata. Biznesi
te biznesi shpesh përdoret si një veprimtari që përdoret për të përshkruar një
aktivitet, siç është B2B marketingu ose B2B shitja që ndodhin ndërmjet bizneseve.
Në internet, B2B, i njohur edhe si e-biz, paraqet këmbimin e produkteve, shërbimeve
ose informatave ndërmjet bizneseve me përdorimin e IT infrastrukturës dhe
teknologjive të internetit. B2B kuptohet edhe si e-commerce ndërmjet bizneseve.
Përdorimi i internetit biznes me biznes siguron një potencial më të madh të
veprimtarive për shumë biznese të vogla. Sipërmarrjet e vogla dhe të mesme
mund të përfitojnë nga tregtia elektronike biznes me biznes, duke blerë pajisje dhe
materiale online, pasi kanë shqyrtuar katalogët përkatës, duke shitur produktet apo
shërbimet te blerës të rinj, duke investuar në zgjedhjen tuaj të prokurimeve online.
Figura 11.4. Model i zakonshëm i funksionimit të B2B-së
b) Biznesi te konsumatori – B2C (Business-to-Customer)

Kjo kategori nënkupton e-biznesin midis kompanive dhe konsumatorëve. Në
këtë rast shitësi është një organizatë e biznesit, ndërsa blerësi është konsumatori.
275
Marsela Robo
Konsumatorët blejnë të mirat materiale nga kompanitë ose sigurojnë informacione.
Kjo është forma e dytë më e njohur dhe më e përhapur e e-biznesit dhe e e-commerce
pas B2B-së. Kompanitë më të njohura të cilat përdorin B2C modelet e e-biznesit
janë Amazon.com, yahoo.com, Drugstore.com, Beyond.com, Barnes & Nobles
etj. Në përgjithësi, të gjitha kompanitë të cilat, me anë të internetit, dëshirojnë të
tërheqin konsumatorët me qëllim shitjen e prodhimeve apo ofrimin e shërbimeve
bëjnë pjesë në këtë kategori. Përfaqësues tipik janë dyqanet elektronike (e-stores). Po
ashtu, nëpërmjet këtij modeli të e-biznesit mund të bëhen edhe pagesa dhe veprime
financiare online.
Figura 11.5. Proceset e B2C-së
c) Konsumatori te konsumatori – C2C (Customer-to-Customer)

Kjo kategori e e-biznesit është thjesht tregtia online ose transaksionet e organizuara
elektronike midis individëve privatë ose konsumatorëve, duke përdorur portalet
e ndryshme të internetit si një palë e tretë. Shembull i zakonshëm është auksioni
online.
Pala e tretë krijon tarifat ose komisionin. Portalet janë zakonisht vetëm ndërmjetësues
dhe përgjegjësitë e tyre variojnë. Ky tip i e-biznesit karakterizohet me rritjen e
tregjeve elektronike dhe auksioneve online; është tregu i ri me potencialin më të
madh të zhvillimit.
d) Biznesi te qeveria/sektori publik – B2G (Business-to-Government)

Kjo kategori e e-biznesit në përgjithësi përkufizohet si tregtia ndërmjet kompanive
dhe sektorit publik apo institucioneve qeveritare. I referohet përdorimit të internetit
276
për prokurimin publik, procedurat e licencimit dhe operacionet e tjera të lidhura

me organizatat qeveritare.
e) Konsumatori te biznesi – C2B (Customer-to-Business)

Kjo është një formë e re e tregtisë online ku konsumatorët ose individët ofrojnë
produkte te kompanitë dhe kompanitë paguajnë për ato oferta. Kjo formë është
e kundërta e biznesit tradicional ku kompanitë ofrojnë të mirat materiale dhe
shërbimet te konsumatorët.
f) Biznesi te punonjësit – B2E (Business-to-Employees)

Kjo kategori paraqet marrëdhëniet ndërmjet kompanisë dhe punonjësve të saj. Ajo
mund të jetë një rrjet i intrabiznesit (Intranet/Extranet), i cili u lejon kompanive të
ofrojnë produkte ose shërbime për punëtorët e vet. Me rrjetet e B2E kompanitë
automatizojnë proceset në lidhje me punonjësit, të cilat mund të jenë:
• rregullat e menaxhimit të sigurisë online,
• lajmërimet në korporatë për punonjësit,
• kërkesat online për punësim të punonjësve,
• raportet për përfitimet e punonjësve etj.
E-biznesi i krijon mundësi biznesit të menaxhojë më mirë stafin e tij dhe e ndihmon
atë të ndihet më shumë në kontakt me biznesin. Gjithmonë e më shumë kompanitë
e biznesit po i shpallin kërkesat e tyre për punë në faqet e tyre të internetit dhe
kërkuesit për punë po aplikojnë online.
g) Qeveria/sektori publik te qeveria/sekt. publik–G2G (Government-to-government)

Paraqet interaksionin online jotregtar ndërmjet organizatave qeveritare,
departamenteve, dhe autoriteteve. Kjo kategori zakonisht ka dy tipa:
 Lidhja e brendshme – Lidhja e një departamenti qeveritar ose agjencie me një
tjetër në mënyrë të veçantë (lidhjet e departamenteve shëndetësore online,
shërbimeve publike etj.).
 Lidhja e jashtme – Lidhja e shumë sistemeve qeveritare – shembull mund të
jenë aspektet integruese të Sistemit Informativ të Shengenit (SIS), i zhvilluar
për të plotësuar nevojat e marrëveshjes së Shengenit.
Duke u mbështetur në të gjitha kategoritë dhe karakteristikat e e-biznesit, arrijmë

në përfundimin se nga përdorimi i e-biznesit mund të përfitojnë të gjitha llojet e
bizneseve pavarësisht llojit të mallrave që prodhojnë apo shërbimeve që ofrojnë.
Në ditët e sotme kompanitë e biznesit në çdo fushë po bëjnë biznes online. Rrjeti i
komunikimit me anë të e-biznesit mund të zbatohet në çdo pjesë të operacioneve
të kompanisë, duke përfshirë marketingun dhe shitjen, blerjen, logjistikën dhe
prodhimin, projektimin dhe teknologjinë, si dhe menaxhimin e stafit. Përdorimi i
e-biznesit është më efektiv kur disa nga këto funksione janë të kombinuara.
277
Marsela Robo
Biznesi elektronik mund të ndihmojë biznesin tuaj:
 duke shkurtuar kostot dhe kohëzgjatjen e veprimeve;
 duke kursyer kohë e para dhe duke përmirësuar funksionet e brendshme
dhe të jashtme;
 duke riorganizuar sistemin e brendshëm dhe të jashtëm të menaxhimit të
zinxhirit të furnizimit;
 duke promovuar marketingun dhe shitjet në të gjithë botën me anë të
hapjes së faqes suaj të interneti;
 duke përmirësuar mbështetjen ndaj konsumatorëve, komunikimin dhe
menaxhimin e marrëdhënieve në biznes;
 duke konkurruar në nivel global me faqen tuaj të internetit me biznese të të
gjitha madhësive, pa qenë nevoja të keni zyrat tuaja në vendet e tjera.
Themi se një sipërmarrje përdor e-biznesin si pjesë të veprimtarisë të saj, nëse kryen
disa nga operacionet e mëposhtme:
 Komunikon në mënyrë elektronike me partnerët e saj të biznesit,
konsumatorët dhe furnizuesit.
 Komunikon në mënyrë elektronike me ndërmarrjet e tjera për të porositur
prodhimet dhe shërbimet.
 Shet produktet ose shërbimet me anë të faqeve të internetit.
 Përdor teknologjitë e internetit, si World Wide Web, për të gjetur informacione,
siç mund të jenë p.sh. çmimet dhe zgjedhja e produkteve.
 Përdor faqet e internetit për kërkime, si p.sh. për të studiuar trendet e
fundit industriale.
 Përdor faqet e internetit për të ofruar informata në lidhje me produktet e
saj dhe
 shërbimet.
 Përdor internetin për operacionet bankare online (në rrjetin intranet,
ekstranet ose në internet) edhe për realizimin e pagesave.
Të provojmë veten
Detyra 1
Përcaktoni funksionet kryesore të e-biznesit dhe ato të e-tregtisë.
Provoni që e-biznesi është term më i gjerë se e-tregtia (pra, e përfshin atë).
Detyra 2
Lidhuni me një biznes që i përket profilit tuaj profesional dhe siguroni prej stafit
skemën e funksionimit të e-biznesit që kjo kompani përdor. Analizoni skemën
dhe funksionet që ajo realizon. A ka diçka në të që ju mund ta përmirësoni? Jepni
idetë tuaja lidhur me këtë çështje.
278
Ushtrime
Shpjegoni çfarë tregon figura e mëposhtme.

Ndahuni në pesë grupe. Secili grup të përzgjedhë njërin nga rastet e përdorimit të TIK-ut
në biznes. Në përshtatje me drejtimin/profilin tuaj profesional, krijoni modelin konkret
të përdorimit të TIK-ut për biznesin tuaj.
P.sh., për përmirësimin e komunikimit në biznesin tim unë do të propozoja këta hapa:
1. ________________________
2._________________________
279

Bazat e Sipermarrjes PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bazat e Sipermarrjes PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MSc.

MARSELA ROBO ANDREA XHAVARA

SHTËPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

Titulli: “Bazat e sipërmarrjes”

Botues: SHTËPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

Këshilli botues i ShBLU-së

© Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2012.

Redaktore përgjegjëse: Klara Shoshi

Redaktore letrare: Klara Shoshi

Arti grafik dhe kopertina: Klara Shoshi

Recensues: M.B.A. Gentiana Josifi

Tema 1. NJOHURI TË PËRGJITHSHME MBI SIPËRMARRJEN 7

Tema 2. SIPËRMARRJA DHE VEPRIMTARIA NJERËZORE 25

Tema 3. SIPËRMARRJA DHE BIZNESI 43

Tema 4. ORGANIZIMI I BIZNESIT 73

Tema 5. TREGU DHE SJELLJA KONSUMATORE 109

Tema 7. NJOHURI PËR MARKETINGUN 163

Tema 8. LEGJISLACIONI DHE ETIKA E BIZNESIT 187

Tema 9. LEGJISLACIONI I PUNËS 205

Tema 10. LLOGARITJE TË THJESHTA EKONOMIKE 225

Tema 11. ASPEKTE TË TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT

“E rëndësishme është të mos kesh frikë të kapësh shansin. Të

Ju mund të zgjidhni karrierën tuaj nga dy kategori të gjera opsionesh – punësim me

1.1. Kuptimi i sipërmarrjes, funksionet

Siç u tha edhe në hyrje të këtij libri, ju keni disa

Punësimi me pagë Sipërmarrja

Figura 1.1. Diferenca ndërmjet punësimit me pagë dhe sipërmarrjes

Kuptimi i termit “sipërmarrje” dhe funksionet e saj

Disa nga funksionet kryesore të sipërmarrjes janë:

1. Identifikimi i mundësive sipërmarrëse. Ka shumë mundësi në botën e biznesit.

3. Studimi i fizibilitetit. Është një studim paraprak që ndërmerret për të kuptuar

4. Sigurimi i burimeve. Sipërmarrësi ka nevojë për burime të ndryshme: para,

5. Ngritja e sipërmarrjes. Për ngritjen e një sipërmarrjeje, sipërmarrësi ka nevojë

6. Menaxhimi i ndërmarrjes. Sipërmarrësi ka një funksion të rëndësishëm: të

7. Rritja dhe zhvillimi. Pasi ndërmarrja arrin rezultatet e dëshiruara, sipërmarrësi

Opsionet për karrierë janë: 1 ______________ 2 ______________ 3 ______________

Quhet punësim me pagesë kur ____________________________________________

Quhet vetëpunësim kur __________________________________________________

Sipërmarrja dallon nga biznesi i thjeshtë nga ________________________________

Kontrolloni progresin tuaj

Jepni dy shembuj për secilin:

Shërbime qeveritare ______________________________________________________

Kontrolloni progresin tuaj

Identifikoni 3 ide sipërmarrëse

1.2. Karakteristikat dhe kompetencat

Thënë me një fjali, sipërmarrja i referohet aftësisë së një

* Proces dinamik: mban parasysh ndryshimin e mjedisit të jashtëm;

Në dhjetëvjeçarin e fundit, sipërmarrja dhe sjelljet sipërmarrëse kanë qenë dhe

Aftësitë sipërmarrëse kyçe

Sipërmarrësi si drejtues biznesi

 Kompetenca e parë e rëndësishme është aftësia për të njohur dhe për të

 Kompetenca e dytë është aftësia për të komunikuar, për të identifikuar

 Kompetenca e tretë është krijimi i lidhjeve, aftësia për të themeluar lidhje

Në nivel organizate, sipërmarrësit duhet të merren më shpesh me më shumë

Kontrolloni progresin tuaj

Shkruani dy fjali me fjalët tuaja për secilin nga këto koncepte:

Kompetencat sipërmarrëse janë ____________________________________________

1.3. Lidhja e sipërmarrjes me përfitimin

Në vitin 1890, Alfred Marshall ishte i pari që

Përfitimet social-ekonomike nga sipërmarrja janë:

 3. Sipërmarrja kontribuon për një shpërndarje më të barabartë të të ardhurave.

Kompetenca: Aftësia e individit për të demonstruar përmbushjen e një detyre në

♦ Pyetje për vetëvlerësim

Opsionet për karrierë janë: 1 2 3 __

(i) (ii) (iii) __