You are on page 1of 167
PROLOGO ‘vawno en el ito de 1871 se propusioron mis queridos amigos los Sres. D, Manuel Gémex Marin y D, Pasoual Gil y Gémez publicar on latin y castellano el Corpus juris civiliz, proscindiendo de la Instituta, y comenzendo por reproducir la versién del Digesto hechs & fines del siglo pasado por el Licenciado D. Bartolomé Agustin Rodri- guoz de Fonseca, bien que acomoddndola en lo posible, para no desnaturalizarla, al de- purado texto latino dado & Inz modernamente por los hermanos Alberto y Mauricio Kriegel, encomendéronme la traduccién del Cédigo de Justiniano, y & este improbo traba- jo consagré largo espacio de tiempo mi preferente atencién, hasta que, terminada la publicacién del Digesto y abandonado el proyecto de continuarla con la del Cédigo y Ia de las Novelas & consecuencia de insuperables dificultades sobrevenidas en los tltimos dias del afio de 1874, hube de dejar inacabada la tarea que con tanto carifio habia co- menzado, no sin resolyerme scoretamente 4 reanudarla algin dia para que sirviera 4 otra mds venturosa tentativa de publicar 4 doble toxto el Corpus iurie civilie, 6 por mi cuenta 6 por mi iniciative, y bajo mi direccién, sila fortuna me deparaba editor sufi- ciontemente ilustrado y decidido para tamaiia empresa. Largos afios han transcurrido desde entonces, y al cabo de ellos hdseme presentado ccasién favorable para acometerla. Alentado y fortalecido en mi deseo por las excitacio- nes de carifiosos amigos, he amontonedo y preparado el inmenso original necesario pare tan vasta obra, y escogido, en cuanto de mi ha dependido, para publicarla, precisamen- te el momento en que ha quedado reslizada casi por completo la codificacién civil comin espaiiola; y esto, porque oreo firmemente que la publicacién del Corpus iuris civilis, tal como me propongo huceria, pede satisfacer, respecto de los antiguos fundamentos his- téricos del derecho civil patric, andioge necesidad que el novisimo Cédigo Civil espanol rerrscto de la ley positive aplicable 4 las regiones no aforadas: la de facilitar el estudio y la inteligoncia de las Jeyes civiles, puestas por su compilacién ordenada en el Cédigo al aloance ann de los no peritos en el Derecho, y en Is traduoeién del Corpus iuris sus fundamentos al de los no muy versados en Is lengua del Lacio, si facil y hermosa en los clisioos, con sobrada frecuencia dificil, osoura é incorrects, y siempre desigual, en los numerosos y heterogéneos elementos de que se componen los Oddigos romanos. vu PROLOGO A la recopilacién hechs, en el Cédigo Civil espattol de casi todo el derecho positive comin, corresponds, si no Ia reunidn de sus fandamentos y antecodentes romanos en un nuevo Cuerpo, porque siglos hace que existe, la tradnccién del Corpus iuris civilis, on- yas antiguas leyes han sido hasta ahora y habrdn de ser perpetuamente, cuando no el texto vivo, todavia aplicable & multiples relaciones de la vida humana, el comentario suténtico, la explicacidn més autorizada y clara de la legislacién civil moderna en casi todas las naciones del orbe civilizado. Y asi como el novisimo Cédigo Civil espaftol poco innova on Is comtin legislacién patria, pero representa un progreso, porque simplifica, metodiza y aclara las antiguas leyes, asi también la traduccién del Corpus iuris civilis, aun sin introducir novedad alguna respecto 4 los precedentes y fandamentos histéricos de aquéllas, puede decirse que facilitard y goneralizard su conocimiento. Todo esto, sin contar con que el nuevo Cédigo Civil espafol deja subsistente en im- portantisimas regiones e] derecho foral, del cual es en Catalufia, Navarra é islas Baleares complemento el antiguo derecho civil romano. Y quizé no sea aventursdo decir que en. tales regiones aforadas, sobre ser de inmediata utilidad practice la tradueri‘a tel Corpus iuris civilia, puede contribnix,, an. vuaitio Tavewet. .ewsudho y el conocimiento del derecho ~ quanto, iia mejor defense del foral, si por acaso algtin dia se viere amenazada su exis- tencia més gravemente que lo ha estado al establecimiento dol reciente Cédigo Civil espaitol. No quiere decir todo esto que hasta hoy no haya sido oportuna y convenients la pu- blicacién del Conpus iuris civilis, sino, por el contrario, que, habiéndolo sido siempre, lo es también ahora, no sdlo & pesar de la del nuevo Cédigo Civil espafiol, sino ademas por razén de la promulgacién del mismo. Yoiertamente maravilla quo en Espafia, donde tanta influoncia ha ejercido en todo ‘tiempo el derecho romano, no se haya hecho ni siquiera une sola edicién del Corpus iu- tris civilis y sea necesario recurrir & las extranjeras para conocer, segiin la lectura que nos dan, leyes vigentes en nuestra patria. Los italianos, franceses y alemanes pueden decir que tienen texto propio del Corpus iuris civilis, texto por sus sabios y jurisconsul- tos depurado y establecido en virtud de portentosos trabajos de investigaciéa y de er{- tica; pero los espafioles, é falta de quienes hayan podido y querido emplear durante Jargos afios sa actividad y sus conooimientos en la fijacién de una lectura hispana que pudiora contraponerse é las antiguas vulgata, florentina & norica, 5 & las modernss ecléc- ticas y més literarias y cient{ficas, hemos de adoptar, y en cierto modo de apropiarnos, cada onal sogiin sus gastos é inclinaciones 6 por especiales motivos de critica, el texto de una de las ediciones extranjeras conocides. Y esto con tanta mayor libertad, cuanto que entre nosotros el poder legislativo, aun manteniendo como ley de Espaiia el derecho romano, no ha determinado nunca endl de los numerosos y muy diversos textos publi- cados en el extranjero, en el espacio da algunos siglos, ha de ser proferido 6 en cierto modo considerado oficial para su observancia y aplicacién en los fallos de los tribunales. {Gravisimo desouido que en lo pasado habré sido origen de perdurables nontiandae y do arbitratias resoluciones judiciales, y que todavia em lo presente y aun en lo porvenir podrd ocasionsr conilictos En la imposibilidad de pretender Ienar aquel sacio de la literatura juridiea espatiola, para cuya grandiosa y meritoria obra mo confieso sin facultades, me he limitado en este punto 4 clegir, entro los publicados en el extranjero, el texto més depurado que podria servirme pare la traduceién; y aun para esto no he aten- dido sélo & mi propio juicio, sino también al de eminentes romanistas, entre ellos Carlos Maynz, quien en su notabilisimo Curso de Derecho romano menifiesta, al enumerar v, PROLOGO 1x resoflar las ediciones que so han hecho del Conpus iuris civilis, quo la estereotipada, con notas eriticas dendo las principales variantes, publicada de 1883 4 1887, en Leipzig en casa de Baumegartner, «es la més completa que ha aparecido hasta hoy.» En ella, que es de Ia que me sirvo, el tomo primero, debido & los hermanos Alberto y Mauricio Kriegel, contiene la Instituta y el Digesto; éeto, segiin la edicién florentina de Torelli; ol segundo, por Emilio Hermann, comprende el Cédigo; y el tercero, por Ed. Osenbriggen, las Novelas, texto griego y latino, y Is nueva traduccién de las griegas: una segin le Vulgata, y otra sogin Hombergk y Haloandro. ‘Mas no reproduzco integra esta edicién al publicar 4 doble texto, latino y caste- Ilano, el Corpus iuris civilis, sino que, respecto de la Instituta, Digesto y Cédigo, utilizo tan sélo la lectura latina, sus variantes, y las citas de referencias, prescindiendo de otras notes muy curiosas y erudites, pero no indispensables para el fin que me pro- pongo, de dar & conocer y de divulgar con su versién castellans un depurado texto del Corpus iuris civilis; y en cuanto 4 las Novelas, que forman en la edicién & que me refiero un tomo casi tan abultado como todo el Digesto, dejo de trascribir el texto griego y la versién latina de Hombergk y Haloandro, revisada por Osenbriiggen, y sélo tomo para Ja traducoidn 1a lectura Hamada Vulgata, bien que adicionéndola con las notas de variantes, y completéndola on los casos en que de las Novelas no hay antigua version del griego con Ia moderna que da Osenbriggen. Pero si de texto latino del Corpus iuris civilis, que por haberse depurado y publicado en nuestra patria pudiera lamarae hispano, hay carencia tan absolute que obliga 4 recu- rrir éediciones oxtranjeras, en punto 4 traducoiones no se nota la misma falta, bien que, con ser varias las parciales é incompletas que existen, no hacen innecesaria 6 superflus la que shora so publica. Del Digesto hizo & fines del siglo pasado una versién castellana, entonces muy aceptable dado el texto latino de que se sirvid, el abogado del Iltre. Cole- gio de Madrid D. Bartolomé A. Rodriguez de Fonseca, la cual fué reproducida, segin queda dicho, en 1874, sin notas, en Madrid, por los Sres. Gémez Marin y Gil y Gémoz, soomodada on algunos, muy pocos, parajes, & Ja lectura latina dada por los hermanos Kriegel; con notas de concordancias, perosin el texto latino, en Bercelona, por el Sr. Ba- cardi, formando parte de Ia versién castellana de todo su Cuerpo del Derecho Civil. De la Instituta existen varias traducciones, entre ellas la del Sr. Laserna en su obra de Derecho romano y In de los Sres. Pérez de Anaya y Pérez Rivas en Ia versién que hicieron de la Eaplicacién histérica de las Instituciones del emperador Justiniano, por Mr. Ortolan. No conozeo del Cédigo de Justiniano, prescindiendo de la traduceién que de é1 comencé en Madrid en el affo de 1871, otra versién castellana que ls publicada tres affos después en Barcelona por el Sr. Bacardi; y en cuanto las Novelas, creo que solamente existe la traduccién de dicho sefior. Ademds de éstas, en el afio de 1861 comenzé é publicarse otra edicién de los Cédigos romanos, & doble texto, latino y castellano, oon notas y citas de sus concordancias, por le casa editorial Plus Ultra; pero ces6 en el libro VIII del Diges- to. ¥ otra tentativa hecha pocos afios después, en 1967, también en Barcelons, por don J. M. de O. y deS., para la pnblicacién del Digesto 6 Pandectas con su versién al caste- ano, no alcanzé tampoco més que hasta el libro XII de los cinonents de que se compone el Digesto. Resulta, pues, que ni en latin ni menos 4 doble texto hay ninguna edicién espafiole de todo el Corpus iuris civilis, y que traduccion castellana del mismo no existe otra que Ia publicada en Barcelona por el Sr, Bacardi en el aio de 1874, on dos volimenes, for- mada en parte con la de Fonseca y con otra del Sr. Ortega, autor de le publicscién tentads en 1867, y en parte completada por dicho sefior. Pero sin que trate de juzgar ow 10 x PROLOGO aqui 1a mencionada traduocién, he de hacer notar que no puede ser uniforme estando compneste con trabajos de tres diferentes autores, ontre ellos Rodriguez de Fonseca, de fines del siglo pasado. Ademés, esta publicacidn, hecha por el Sr. Bacardi del Cuerpo det Derecho Civil, adolece’& mi juicio del capital y gravisimo defecto de no ir acompa- Sada del texto latino, que es él tinico que puede dar sutoridad é una edicién del Corpus iuris civilia. Las leyes del derecho romano no pueden ser citadas en nuestros tribunales sino en latin, como tampoco pueden serlo lee eepefiolas en otro idioma que en el que es- tén redactadas. Entiendo que una traduccién de las leyes romanas slo he de servit para facilitar el conocimiento de las mismas, en manera ninguna para sustituir el texto castellano al latino, Sobre que no es dado & ningin traductor reemplazar por otro el idioma propio en que Is ley #0 halle escrite, no creo que pueda hacerse privedamen- te, por quien no tiono poderes de logislador, una versidn de las leyesromanas tan exacta y fehaciente en todos eus puntos que no admite discusién 6 correccién en algunos; y aiendo esto asi, es evidente que ninguna traduceién, por concienzuda que sea, podré al- canzar autorided si no concuerda con el texto latino que la acompaite, y que sin publi- car este mismo texto no cabe decir propiamente que se ha hecho una edicidn del Corpus juris civilis. Yon onanto & Is traduccidn que publico, me bastarén poquisimas palabras. Lejos de mf ls ridfoula presunoién de haber acertado siempre, he puesto grandisimo cuidado en cefiirme todo lo posible el texto latino, conservando, en cuanto lo consiente Ja lengua castellana y he sabido 6 atinado, le misma forma de oxpresién y hasta la misma puntuacién de aquel original, 4 fin de correr menos riesgos de extraviarme del verdadero sentido de la ley, y de hacer también més ficil le comprobacién de la version que le he dado. No he pretendido, pues, hacer una traduccién literaria, para la que habria sido indispensable una libertad de oxpresién que, en mi sentir, no es admisi ble en la traduccién de un cuerpo de leyes. En muchos puntos me he apartado de otras versiones que he tenido & le vista; pero unas veces ha sido esto debido 4 exi- gencia del texto latino de que me he servido, diferente de aquellos é que otros traductores atendieron, y no pooas & que, aun siendo igusles los toxtos, he oreido, después de maduro examon, deber separarme por mi propia cuenta, y sin dnimo de corregir 4 nadie, de anteriores interpretaciones. Finalmente, declaro con entera ingenuidad que he puesto todo mi empefio para que de Ia traduccién castellana, que no sin grandes recclos doy al piblico, no paedan con razén decir los critioos lo que ol romanista Carlos Maynz scribe juzgando la versidn francesa, hecha 4 principios de este siglo, del Instituta por Hulot, del Digesto por Hulot y Berthelot, del Cédigo por Tissot y de las Novelas por Bérenger: «Es trabajo, digno de todo elogio en lo quo toca & la ejecncién tipogréfica, deja mucho que desear en lo relativo é la exactitud, tanto por el texto latino como por la traduccidn, de la que no se puede usar sin grandes precauciones.> Si he conseguido mi objeto, & Is critica tooa decidirlo. Inpmronso L, Gazcta pat ConmaL ‘Barosloma 1." de folio do 2888 INSTITUTIONUM D. IUSTINIANI LIBRI IV LOS CUATRO LIBROS IN STITUTA SENOR JUSTINIANO Hal. . Russ. Cont. Hot. . Cj. Bien. Buch. Schr. . Gaje. Coltatio. ‘Theoph. . Institutionam libb, IV. castig EXPLICACION DE LAS ABREVIATURAS Institutionum bb. IV. per Gregor. Haloandram. Norembergae. 1529. 8. 9 illustrati Ludovico Russardo auct. Antverpiac. 1560.8, is. 1567. 8. Institutionum libb. IV. per Anton. Contium. Pari Francisci Hotomani Commenterius in IV. libb, Institutionum, Ba, 11. Basileae, 1569, Fel. Institutfonum libb. TV. cum notis Tac. Cujacii, Parisiis. 1585. 8. Institutionum libb. IV, recensuit F. A. Bioner, Berolini, 1812. 8. Institutionum libb. IV. edidit ©, Bacher, Erlangas, 1626. 8 Institationum libb. IV. recensuit Eduardus Schrader. Berolini, 1992. 4. Gaji Institutionum comentarii IV. eruit To. Fr. Lud, Goeschen. Carolus Lachmannus recognovit. Berolini, 1842. 8. Lex Deis. Mosaicarum ot Romanarum legum Collatio. edidit Fr. Blume. Bonnas. 1888.8. ‘Theophili antecessoris Paraphrasis gracca Institutionum, ed. Gul. Otto Reits, T. I. 1. Hagae Comitum, 1751. 4. IN NOMINE DOMINI KOSTRI IESU CHRISTI Imperator Cassar Flavius Iustinianus, Ala- manicus, Gothicus, Francicus, Germanicus, Anticus, Alenicus, Vandalicus, Africanus, plus, felix, inclytus, victor ac triumphator, Somper Augustus, cupidae legum iuventuti, Imporatoziam mai fom, eed etiam leg etiam per legitimos tramites calumniantium in guitates expellons (2), et fiat tam iuris religiosis- simus, quam victis hostibus triumphator. § Je—Quoram tramane, viua oun gummia vigilliseummague providentia, annaente Deo, per: Fecimus, Bt bellicos quidem sadores nostros Darieae gentes sub iuga nostra deductas cogno- Scunt; of tam Africa, quam aliae inoumeroses (8) Provincise post tanta’ temporam spatia. nostri Yietoriis,a Goelesti numine praestitie, itera i Yoni Romanae nostroque.additae imperio prote- Stuntar, Ommes vero popalt legibus fam a nobis Promulgatie quem compositis eguntur. § 2.—Et quum sacratissimas constitationos an- tes confusas in Iuculentam ereximus consonan- tiam, tune nostram extendimus curam ad immen- sa veteris pradentiae volumina, et opus despera- tum, quasi per medium profundum euntes, coclesti favore iam adimplevimus. 8.—Quumgue hoe Deo propitio peractum est, Triboniano, vito maguitice, magietro et ex: ‘store sacri palatii nostri (8), nee ton Theophilo Dorotheo, virisillustribus, nteceseoribus()(quo yam omnlum solertiam of logum sofentiam et cir- ‘ca nostras iussiones fidem iam ex multis reram Grgumentis accopimus) convocatis, specialiter mandevimus, nt nostra auotorivate nostrisque (1) exintens, Gone gpa Ree ln Duchperne aaron ‘Siow Buch fohrinnumerae, Ruse; oumerosae, Ov. on Hots pero Spldgeeat, Mhasph. EN EL NOMBRE DE NUESTRO SEROR JESUCRISTO EL Emperador Oéar Flavio Justiniano, Alo- ménico, Gético, Francico, Germanico, An- E tico, Aldnieo, Vandalico, Atricano, pio, feliz, inolito, vencedor y triunfador, siempre WAogusio, é1e juventud dereosa de ostudiar jeyes. La majestad imperial conviene que no sélo esté hontads con Ins armas eino también fortalecida porlas legen, para age ano y olze tempo, tel Se\guarras come aide pay pueden oer ben. gor hades, cipe romano subsista, vence- dor 20 solamente on los combates con los ene- migos, sino también. rechazando por legitimos tramites Ine iniquidades do los calumniadores, 7 ogo & ser tan rligiosinime observador del 4a. echo, como triunfador de los enemigos vencidos, $1--Cuyos doa eaminos hemos seguido, me- aint of favor de Dog con mum culdado 7 dome provisién. Y on vordad quo las gontes bart hhuestro yugo sometidas conocen nuestros belicos ‘sfanos; 7 los atestiguan asi el Africa como otras Innumerables provincias, de nuevo sgreg después do tan grando espacio do tiompo, Gorfo romano y 4 nuestro imperio porm ‘Victorias, concodidas por la celestial deidad, Y to- dos los pacblos so rigen por leyes asi promulgadas como eompiladas por nosotros. cuando, hubimos puesto en clara con. cotdancia Ins antas confuses aacratiaimas consti- fuciones, entoneas extendimos nuestro cnidado & jensos volémencs de Ia antigua jurispra- ‘y, eamminando casi por modio de ua abiemo, hhemos ye terminado, con el favor del cielo, uns obra. dete: , siéndonos Dios propicio, se ach extn tbiondo conrocado 6 Teibaniane ‘magnifico, maestro y exevestor de nuestro tacro Palacio, & Tedfllo y'& Doroteo, varones ifus- pee profesores ae derecho iat M que ha- fatios ya conocido por muchas praebas #4 capa. cidnd, 5 conceimicnto de la loves y ou fdel Gonestros mandatos), Jes encargemos ospecial- (@ et exconsale, atadan Hl. Ruts, pero falta en todo Loe ebdices de Runyorde’ vba L297. CL (8), uae. Cont, Ht, Dton. Behr; Bom contra Thooph. 4 mesrvrora suasionibus componant Institutiones (1); ut liceat vobis prima legum cunsbula, non ab antiquis. fa- balis discoro, sed ab imperiaii splendore eppetere, et tam aures quam animae vestrae nihil mutile nihilque perperam positum, sed quod in ipsis re- Tum obtinet argumentis, accipiant; et quod. prio- Te tempore vi post quaiviensium priofilvus ‘son tingebas, ut tune constitutiones imperatorias egerent, hoe vos a primordio ingrediamini, digni tanto hénore tantaquo reperti folicitate, ut. et initium vobis ot finis legum eruditionis voce ‘rincipali procedat, 4.—Igitur post bros quinquaginta Digesto- robs oa Sendeotarum, in quibus home susan quum collatum est, quos per eundem virum ex- Gelsum Tribouianum neo hon ceteros viros illu: stres et fagundigsimos confecimus, in hos quatuor Iibros easdem Institutiones partis! inssimas, ut sint totius legitimae scientiae prima elementa; § 5.—in quibus broviter expositam est, ot quod antea obtinebat, et quod postes desuetudine fnumbratum ab’(8) imperial remedio illumi ‘tum et, # 6—Quas ex omnibus antiquoram institutio nibus et praccipue ex commentariis Gail nostsi, tam institutionum, quem rerum cotidianaram, aliisque multis commontariis composites, quum Draodietl vn prudent nobis bialerua, et mus et cognovimus (4),et plenissimum nostra~ rion constitafionum rebur fis accommodavimas. § 7-—Summa itaque ope et slacri studio has Loges nostras accfpite, et vosmetipsos sie eruditos ‘ostendite, ut spes vos pulcherrima foveat, toto legitimo ‘opere perfecto, posso etiam nostram rempublicam in partibus elus vobis eredendis (5) gubernaro (8). Dat. x1. Kal. Decemb. Constanti- Bop. (1) D. IUSTINEANO PP, 4. 111, CONS. (533.) (Q) Blan. uch. Sehr; Inst, componerent, lo reaventer. {3 Su quae, Str. eogum antiquisonee Cadten. (3), Het: Bien, Buch. Sehr tenia to rentantes. (@) Teeoguovlinns, Rust. Cot, Zot ‘mento quo bajo nuestra autoridad y con nuest consejos compusioran unas Insbituciones, para du les psimeros rudimentos do las leyes pod Bo aprenderlos en Ins fabulosus obr: Sino aleanzarlos en las. dol ‘uestros oldos ni vue nada indtil ni nada inalamonte establecido, sino Toque descansa en la misma naturalezs de las co- gall y para que loge en el empo pasado apenas Hogéda después do un cuadrienio para los més aventajados, esto es, que entonces leian las cons- titnciones imperiales, 10 acometdis yosotros desde tl principio, considerados dignos de tanco honor Goal flicdnd que stl Smienso como o tore no de Ia instrusetéa de las loyes procedan pare ‘Yosotros do le pslabre imperial” - “L-'Y ast, después de los cineuenta libros del Dipesio 6 ‘de’ las Pandectas en quo se recopild tnd el derecho antiguoy y los cuales hicimos va- Wendonos del mismo 'Triboniano, varén excrleo,-y do ctsoe iustres y eloenentisimes varonos, maa- damos que lus mismas Tastituciones se di on estos cuatro libros, para que copstilayan los pPrimeros elementos de toda la ciencia del de § 5.—en los quo se ha expuesto con brevedad Jo que antes estaba vigente y lo que oscurecido apts por of desieo ha wd acarado por la aol {| 6.-Cayas Tastituciones, compusstas de todas a3 de los antiguos y printipalmente de los co- mentarios do nuestro Gayo, tanto sobre Ins insti tuclones como sobre las causas cuotidianas, y de otros muchos, fuego que mos las presentaroa 1 tres mencionados varones jurisconsulvos, las lel- mos y revisamos, y les prestamos la plenisima fuerda do constituciones Auestr {'T—Aprended, pues, con suma diligencia_y fanoso estudio estas leyes 7 mostrags de fal modo instruldos en elles, ques aliente la be- Iisimne eaperaaza, terminado que seu todo vucs- trgesiudio de las loyes, do poder gobsraar tam: Didn nuestra replica en tas partes que ge os conten. Dada 'eh Constantinnphe 4 once de Iau Galendas de Diciembre, bajo ef texcer consalado del Sofor Justiniano, Augusto perpetuo (588). 5) exedandam, Bin. Buch ‘Behr: guberaarl los restates; Spbacy Thenph. (@) Sehr Constantinop. (OP.) to celocan loo demds dee ‘puts ae Dat, contra el antique exile, INSTITUTIONUM D. IUSTINIANI LIBER PRIMUS LIBRO I De la Instituta del Sefor Justiniano TIT. 1 Dm rusrinia et 10pm (1) Tustitia est constans et perpetua voluntas ins saum culgne tribuens @). § 1-—furisprudentia est divinarum atque bu- shat seram "notin, iat algde sus itis sgitur genoraliter cogniti ot incipien- tidus nobis exponore fora popall Romani, ita (3) videntwr poste tradi commodiasime, af primo levi Xo eimpllel vin (2), post doinde.ailigentiseima sigue exactissime iterpretatione singin tradan far Aloquin, a statimy ab initio adem adhe ot infirmamanimam studios! multitudine 20. varie- rerum oueraverimus, duorim alteraa, oat wiotem studioruin effclomun, aut otin magno labore eius (5), saepe etiam cum diffidentia, quae pleramgue Juvones avert, szids ad Sd perduee: vai quod leviore via ductus sine magao labe- feet sine alla difidentia maturius perduel po- thisels te 8.—Turis prascopta sunt haec: honeste vivera, Seas cere § 4.—Hains studif dune sunt cum t privatum. Publicum ius est, quod tom tel Romanae spectat; privatum, quod ad lorum ntilitatem pertinet (8). Dicendum est igitur de jure privato, quod tripertitum est; collestum est enim ex neturalibus pracceptis, aut gontium, aut eivilibus. () 210.11. D. debut et ure. Te 1. (3) Bien, Buen. Sehr; tibuendl, lon demas, contradicion- olen Thenph. Pease también Bas. 113.40.) Helen aus oman larion deat ty. (3) tania, inerton Hot Bien, Bach, Se. ‘riTULO 1 DE LA JUSTICIA ¥ DEL DERECHO Tusticis es le constante y firme voluntad que da é cada uno au derecho. $'1—Jurlsprudencta es el conocimiento de las cosas divinas'y humanas, 1a clenela de Lo justo y Sef injoto, my Eacnaae ino vex conocidas en general estas ei y lorsenzendo nocolpen L exppucr las loses del Pusblo. romano, parécenos quo se pueden oucefiar Inuy comodamente, sf prinero de nna maners abrevinda y sencilla y_ después con diligentisime ¥ muy exacta interprotacion se explice cada cons. Derotro modo, a a, panto dade, un pring bimratsos'elepisin apa inonitoy 46h del cstudiante con tne multitud y variedad de cosas, ‘una de dos, 6 hariames dosortar & Jos estudiosos, Sicon grande trabajo suyo, frecuentemente tam: ‘con la desconfianza, que les mis de les Yeoes sleja del estudio 4 los” Jévenes, los llevariamos mis tardiamente al puato que, guiados por mbes igero camino, podria ser condvcides con mayor muduree sin greade trebajo 7 sin desconfanzs algun 'f'S-—"Los preceptos del derecho aon estos: vivir hopestameatey ne canaat dato hots, 7 dar & {4 —Dow son 10s. aspoctos de este estudio, ol piblico y el privado, Derecho piblico es el Fespeota’al estado. de In cose. romana; privado, tl que pertenece 4 Ja utilidad de cada oust. Se ha de tratar, pues, del derecho privado, que consta de tres partes; pucs so ha formado. do loa precep- tos naturales, de los de gentes, 6 de los civiles. () ia, omtata Serr. (9), Ho. Bien. Buch Schr; elus, omitenta lo demée, pero ‘ehatlo.en ton cidicen (len Buch Shr; pert, omitonta ow resentes 6 INSTITUTA.—UIBRO I: TiTULO IT TIT. Dm TORE NATURAL, GRNTUM ET crvstt (1) Tus naturale est, quod natura omnia animal doouit. Nam ius istud non human! generis pro- rium est, sed omnitm animalium, quae in coclo, Guae in terra, quae in mari nascuntur. Hine de- scondit maris aque feminae coniugatio (2), quam nos matrimonfum appellamus; hine liberoram Procreatio ot) educatio: Widemus ctonim cetere ‘quoque animalia istius iuris peritia censeri. § 1.—Tus antem civile vel gentium ita dividi- tut. Omnes populi, qui legibus et moribus regun- tur, partim suo proprio, partim commani omniam hominum jure ueuntar: Bam quod quisque popu- Tus ipse sibi ius constituit, id ipsias proprium ci- Vitatis est voeaturque ios civile, quasi ius pro- priam fpstus civitatis; quod vero naturalis ratio Inter omnes homines constituit, id apud omn populos peraegue custoditur, vocatarquo ins gen Heim, quasi quo fure omnes genten utontur’ (4). is populus itague Homanus partim suo proprio, partin communi omnia hominum fure uieor Quae singule qualia sint, suis lovis proponemus. § 2.—Sed ius quidem civile ex unaquaque civi- tate appellatur, Velutl Atheniensfum: nam si quis velit Solonis ve) Draconis loges appeliare ius ei vie’ Athenfensiom, "non ‘erravert Sic aim ot ius, quo populas Romanus utitar, ius eivile Re- Imangrum appellamus, vel ius Quisitim, quo Quirites utuntur; Romani enim a Quirino Quiri- tes appellantur,’ Sed quoties non tddimus n0- nen (6), oulus sit civitatis, nostrmm fus sigmifin- nus; sicati quam postam dicimus nec addimus omen, subsuditur apud Graccos egregius Home: an ajud noe Vingirus, "Tor sate gontion omni humano generi commbne est. Nam Usa exigente et humanis necessitatibus gentes hume- fae quaedam sini constituerunt; bella etonim ort Sunt) et captivitates secutas et servitutes, quac Sunt natarell Turi contrariae (6) jure enim nat: Fall omnes homines xb initio liberi nascebantury, fet ex hoc jure gentitim omues pone contractus fntroducti sunt, at emtio venditio, locatio. con acti, societas, depositom, mutaum ot ali inn. morabiles. § 8.—Constat eutem ius nostram aut ex seri- ply aut eon ferpto, wt aad Gracies oy Be ply Ervpagos ok 8 depo (7). Seriptom (6) ius est Fer plete. sotetheconsalte, princspam ple: ‘cts, laagistratanm edicte, pradeatum respousa, § 4.—Lox est, quod populus Romanus senatorio magistrata interrogante, veluti consule, consti- fushat. Plabiscitum est, quod plebs, plebefo ma- gistrata interrogante, veluti tribuno, constitue- dat. Plebs autem a populo eo differt, quo species 4 genero. Nam appellatione populi universi cives significantur, connumeratis etiam patriciis et se- (Gag. EG 8504 8. ILL LD. de conat prine fe (@)_ Hot. on aus noiat. Bien. Buch, Sehr. sogin los codices; cconjanetio, fos demas. (9) Bien, Buch, Sehr; bn, ov restanter, p91 8. §.t De debut. ek bere, viTvLo 1 ‘DEL DERNCHO NATURAL, DE GENTHS, ¥ CIVIL Derecho natural oss] que la naturaleza onseié 4 PRS Ios tatmnaloe Ase sete dasoshe wo ee pre tative del genere mano, sine de todes los ani Tanlenque nacen en el eieio, on ta. tierra y ene paste aga povine aan st macho y dea Kembra, que lamemos matrimonio; de. ayut le Procreeuida’y fe educnclés do low kijow gorges Femos que tsibiés loo denis anitaiee # rgen Por a! Gouochmtente Go ose derecho. iMag el Gevocho so divide asi, civil 6 de gonten Todos os pason, los cuss $6 eyes y costumbres, aan fo un derecho tye propio, en perte comin ¢ totes pues el doreoho fue‘ns’ pueblo cualquiera consti Eyed] mime pares f propo do ln cada ray ee llama Serecho civil man el que la razSa Eubdcal estableso’entze totes tos hombres cate tr guslmente sbservado en doe lor pustion, 7 se Hama derecto de genves, porque de eats Sere ho usan todas Tap. gontes! Yea pues, &t pusblo fomano usu Lambidt dean Sarethoy’ tn parte Saye propio, en parte comin & todos los ontbree, Eitan cao, detenminaremor es espectives Iagares, STaMas ef derecho civit se apellida con al setae do a, iad, como el de los alee or; pues e algtisn quisiers eter & las lepes do Solin 6" do Deacon Worecho oft de los atontene fer, no exrariaY asi también Hammon) dere- the de que'uay el pasblo romano, derecho eivl So {be romano, § derecho do ton quiriven por aquel Ge que ae Valen lor qairiter; pues ot roushos son tpetiands auido Qustne, Fore canals Sovagregamor elinombre de cays ciudad sea, nidcamgs nuestro derecho; como. cuando decimas {ipo watson wu aombreseaobrenten- jleutre"los griegon el egrogio Homer, y entre ocotton Virgie: Mas ef derecho de goutes es Comin & todcel géners humane, Pues por exigisio Tazo" y por Ins hecesida dee hazsanad, las nesio- Soo hanes: eonstituyeroa, pare ai cierto dere ho; imag eatallan ag gueraas y originanee Tas Guulividedes y enclaviteten, qua soa contearing sl derecho: ndtaral (pues por derecho. natural Eodos ioe hombres al principio pacian Kren Screte derecho de. gentes had sido introgucidos cant todos los conteatog, como la compre-vents tl'ecrondamfont a eeoioind, el deposit, em tho y otros innunierables, «J “Boro consta nucstro derecho 6 del esrito 6 det'zo eccssto, como entre los griogos, de eyes tecritos y no eeertes, ts derechs eecrita In ey, fos plotbcitos, loo seaadoconsulte, las consti: Sonus de ion eiapernores 1s edgctosde fos ma Eigtradnp ies renpuestas de lo jusisconsultes hr~Ley’es la que el puctle romano cons tuo, interlogindole an magistrado senator, Por sleet Sangh shee gue eatbieta lube, invorrogindele. us magistrado plebey>, Como an tribune: Mas la plobe Siflore doh pucblo en'lo que le ospeaie del gducro. Pues con Ia pals. fra pusblo so siguiScas todos low’ ciudadance, (e)Bion Buch Ser epine etn Oa; tate, it ‘3 Sno, mite Shr fe Semeesee © Sea cat 8 Ree rum ane seriptae,aliae non seriptae, ‘Sutem Imevton to demas tel aisles da cl mate plete anim pps ie Pay oz semester es, enloamia. Ee wll ge Borne § 5.—Senatusconsultum est, quod senatus in- bet atque constituit. Nam quum auctus est (1) po- vulus Romanus in eam modum, ut difficile esset, in unum cum convocari legis sanciendae causa, equim visum est senatan vice populi consul Sod et quod prineipi placuit, legis habet vigorem, quum lege regia, quae de imperio eius Teta est, populus ei et im eam omne suum imps rium et potestatem concessit. Quodcunque ergo imperator per opistolem constituit, vel cogno- seens decrevit, vel edicto praecepit, legem esse constat; hae sunt, quae coustitutiones appellan- tur, Plane ex his quaedam sant personales, quae nee ad exemplum trahuntur, quoniam non hoe prinoeps vult; nam quod alicui ob meritum indul- Sit, vel si cui poenam ixrogavit, vel si oni sine extmplo. subvenit, personam hon trensgredi- tur (2). Aliae autem quum generales sint, omnes procal dubio tenent. §7—Prastoram quogue edicta non modicam iutis obtinent anctoritatem. Hoc etiam ius hono- rarlum solemus sppellare, quod, qui honores ge- unt, id est magistratus, auctoritatem huic iuri Gederunt. Proponobant et aediles curules edictum de quibusdam causis, quod edictum (8) iuris ho- norarii portio eat. '§ 8—Responsa prudentum sunt sententiae et opiniones corum, quibus permissum erat inra, condere. Nam antiquitus institutum erat, ut qui jura publice interpretarentur, quibus ius respondendi datum est, qui iuris- consulti appellabentur: quorum omnium senten- tine et opiniones eam auctoritatem tonebant, ut indict retedere a responso eoruin non liceret, ut est constitutuin. 9.—Ex non seripto ius venit, quod usus com- probavit. Nam diuturni mores consonsu uzentinm Comprobati legem imitantur, §:10.—Bt non inelogantor in duas spocios ing cifile Gattivatam ()esidetur. Nam origo etus ab fartutis Guarum civ, “Atbenaram (@) se Heet et Lacedaemonis (8 duxiaee-videtur- Tn his enim efvitetious ite ap aolitum orateut Lar Cedaomovst quidem megs ea, quae pro legibas sbserverent,amemoriae mandareat; Athonieases worouts quad in lgibes soripvecomprabendissont, Snot taes {ii—Sed naturalia quidem tora, quae apud coxines gente poreoyue serventar, vide quadem vrovidsntia conmieata, sompor rma atque fmn- Giuratiia permanent; en vero, quae. ipsa Suneguscivias cous, soo mutant olent el to eonssnse: popu, val alia postes To ya PoP ppostes loge §'i2.—Omne autem is, quo utimur, vol a per- sca evtinety vel ad ay gol ad ectones Prius de porsorte videauius: Nem paruay ett ios ose, si/personas, quarum cause constivucam ‘oct; iguoréatur (I). (Q) eat y deapuds ot, Bien, Sehr enseeset, ros, contra A teoto de ton eden, (G) egroditar, Sehr 1.1. DL 4. @ etipsam, ol. Ruse. Cont Zot (Cont Ho. Bion crane erin otro. 7 patricios y sonadores; fmds.con el dictado de plebe indfeanse los demas ciudadanos sin los patricios y los senadores. Pero, Promaigads Is ley! Hortansla los plebiecites Inenzaren & tenor'no menos fuerza quo las 4, 805.—Senadoconsulio es lo que el “'y constitaye, Pues cuando s0. aumenté el pueblo Fomano do modo que era dfill eonvoearlo 4 todo fara sancionar las leyos, parecié equitativo aud el Senado fuose consulate en ver del pacblo, 8 “Rae cambidn To que’ plugo al eimporador tigne fuerza do ley, porgue por la ley regis, pro- mulgada sobre suimperio, el pueblo Te concedis HAS para dl todo au, perio, y_potestad. Asi, uss 18 gue ol emporadorsstableci® por epsiola decrets conociendo, 6 mandé por edicto, consta ‘que 68 ley; ates son las que se amen constitu. clones. Mas, de éstas, unas son personales, que no gon aplioadas 4 otros casos, porque no lo qui reel emperador; pues lo que por su mérito co codié & alguien, 6 lo que por pens impuso & 0, 810 gue otorgeé sin ajemplar & otro, ne sale ols persona, Perovotray, como quigra quo sean Benerales, obligan sin duda alguna 4 todos. {.7.—Los edictos de los pretares tienen también no poea autoridad de ley. A ésto solemos lamario ademés derecho honoratio, porque: dieron autori- dad & este derecho los que gozan de honores, esto 8, los magietrados, También Tos ediles curules publicaban un edieto sobre eiertos asuntos, ciryo ‘Sdioto forma parte del derecho honorario. §'8-—Hespaestas de los jurisconsultos son las sontoncias y opiniones de aquellos & quienes 38 habla permitido fijar el derecho. Porque antigus se habia establecide que hubiese quiones compren licamente interpretaran el derecho, & los cua jes se di6 por el Céear el derecho de responde y se les Ilamaba jurisconsultos: todas cuyas le Besaape Jumping (elas oats ae, secean 3 gone tenia fal ator, gona. sre le Cen Jus partanee, Je 9.—Provede del no escrito, el derecho que el wd Smathers serait: roa tee sourtnbege seta Siguen, somejan 4 1a ley. : Pie ne ny cece Uriddo on dos odio Saeucneen nares icdidg doe operon ok Sree Seay te, igen Pare® Soe Fete a ees sue ae efecto, en estas ciudades se habia solido proceder ESSE Se ean eres trae acelemanics Pelee faomendaban Ole nem Ie eels a Se reeves tae! See yet sanpor ful an Ba eran ee cep cheer ange todo nn getes,etaesdet or gore erileets eins, Fernaavemn stg Seges 8 immebles, poe isu una cad sealguig gonsiage pare tool solar arate mori oy Perey Forte ede se se Fins ean ty ht hasten i. ble poronas, le cme, fd assis, Eases iene en oars gael cerca ecko ($) Hab use. Cont. Hot. Sehr; Athenionstum,ofrot, (@) Hot. Sehr; Lacedaemoniorum, otras. (Con ete parvafo enpttsan Hot Cx, viguiendod Theoph, etiatesiguionte, 8 INsriTuTA.— LBRO 1: THTULO ¥ wr. be TURE PRRSONARDM (1) Summa itaque divisio de Sure personerum hace est, quod omnes homines sut liberi sunt ut § 1.—Et libertas quidem est, ex qua etiam libe- xi Yocantnr, naturalis facultas eius, quod eulgue Tacere libe’, nisi quod (2) vi abt lure prohibe- tar, Servitus autem est constitutio iuris gen- iam, qua quis dominio slleno contre naturam sublieltar. vi autem ex 00 appellst! sunt, quod imperatores captives vendere tubeat (8), se per hoe servare, noe occidore solent: qui etiam man- cipia dies sunt (4), quod eb hostibus mann cf ihnear. Pie Servi autem aut nascuntur, aut dunt Nascamiur ex aueillis nostrisy Aunt dut jure gon- ‘tan, id est ex captivitate, aut ure civilly quumm home liber maior vigints auais ad. pretitim par- Geipeudum sese ventindari passus e2t. § 5.—In servorum conditione nulla est diffe- rentiac, In liberis multae differentiae sunt; aut sunt ingeaui, aut libertini. vrr. 1V DB INGENUIS (5) Seid aaa alae oe chognamas svt out statin wt natn et er ince Meat Wats dhe eo Heeruiie ductus (oe oe tice laprape a altere ngunao, Se Ga 2, try ioe, cota (Oy es ane, ingen mihi nee auemadmaon ing era oases, pare nants on ge soncepeas et Budi ante ee See? a aa ace Gelade sacle fnoke penis Disc come as, setae bere ate gui om Gan cs SE Te ie es aac od geet tg once, Panes ea ste donde ails pray fais ona ber ta ror pegil/ gt Maret oO ae, a a areal ose stern mao § 1.—Quum antem ingennus aliquis natus sit, non offcit illi jn sorvitute fuisse et postea manu- miseum esse. Saepissime enim constituium est, natalibus non officere manumissionom. TIT. v pe uipeeriNs (11) ibertin{ aunt, qui ox iusta servitute manne W) Gab Act, ah IE fh Dd tae am Le Sik dali ll Sal Galt Cot! Gt, aitendo a ta ebb gil a Oo en eee cate; Labent,oids cor cnt ko, tran rn contra at dae tale @) Gof. ES, 1151.5. 2.3. D. de mata hom. T.8. (it. dir, dog haw cdtces ont, asertan foe demas, TiTULO TT DEL DERECHO RESPEOTO 4 LAS PERSONAS ia principal divisién del derecho do Ins perso- ta? que todos los hombres aon 6 libres 6 §.1-“Esbortad, dels que viene la denominacién de tres, es ia natural facalted de cade cual para Stacer io gue le plazee, bo ser que por ln fuerza Stor la By so prone. Pads In eslevitud dchecho do gentes; por la que alg Ao, contre natncalotn, al dominio ; fou slorvos av llataron asi pordue los ge- netales mandan vender los prision¥os, 9 por esto fuclen conservariony no mavarlon: oe Suales tam: Wien heron apelidados mancipia porque son eo- fides con le mano por los eneniges, # 4‘htag lor endlnvon 6 aces ose hacen, Ne- coh do nncstras esclavan; se hacen por derecho do ganas, eso em por la casiividad 6 por derecho Sifccando wx hombre libye mayor de velatics to os consinsié ter vendido para. participar do ba preci (oo hay diferencia aingune en 1a condi cidn de los etelayos. Entre lox hombres libres tristen muchas dferonciag; pues 6 som ingemves Oibertnoe. wirULo IV DR Los INGENUOS, Es ingenuo el que desde que nacié es libre, aya nacido on matrimonio do doa ingeauos, Ju de dos libortinos, ya de un libertine yun ing nuo, Mas aunque alguno nezca de madre Libre, siendo osclavo su pudre, nace, no obstante, ing ug; dla manera que el que nacié de madre Ii ¥ de padre incierto, porque fué concebide del Yulgo. Mas basta quo fs madre haya sido libre al tiempo en que nace, aunque hubiere concebido esclava, Y por el contrario, st hublere coneebido libre y pariese después hecha eaclava, pluge que el que nace naciera libre, porgue Ia desgracia. do Is madre no debe perjudicar al que esta on el tite 70. ¥ por esto so ha preguntado, i una esclava ombarazada fuese manumitids, y luego hubiere Darido después de hooha otra vez csclava, zparia, Un libre 6 tn esclavo? y Marcelo prueba que mace ‘un libre: pues basta al/que esté en el vientre, ha- ber tenido madre libre ann en el tiempo medio: Jo que también os verdad. §1—Mas cuando alguno nseié Itbre, no lo por- judica haber estado en servidumbre y haber sido inanumitido después, Pucs muchisimas veces 3° hha declarado que Ia msnumision no perjudica & Jos derechos del nacimiento, ‘tiTULO V De Los LIRERTINOS Son libertinos los que han sido menumitidos de @) auod,,ondtela Sehr, (B Bion, Buck Sear; naseitur bers, Toe vetonte (8) Hoe Bion. Buch, Sokr; veatre, Tow dends, atendiendo at Dig. GO) Bion Sehr; Marelanus, los restante contra lou cédices te Rusnardoy de Concte, atndiendo al Dig. (19) aj. 78.8 9 siguente, 1.4 D. de dust ot dure 1.1 11,0, de dedi ti. tell, PEE 81, ©. de tat Wb, fol, VIE. 6 mgtirura.—1 missi sunt. Manumissio autom ost datio liberto- tis, Nem quamdiu quis in servitute est, manui ot potestati suppositus est; manumissus liberatur (iP potestate. Quae res a jure gentium originem, Sumait, atpote qunm jure nateralt omnes liber! hascerontur, neo eset nota manumissio, quam Servitus esset incognita, Sed posteaguam jure igentium servitus invasit, secutam est benefciam Taanumissionis: et quum’uno naturali (2) nomi ne homines appellatemur (8), ture geatiam tris Feern, homintim (2) esse coopera Uber, ot is contrarium servi, et tertinm genus libertini, qui desierant esse servi. § 1.—Multis antom modis manumissio proco- Git: aut enim ex sacris constitutionibus in sacro- sanctis ecclesiis, aut vindicta, aut inter amicos, aut per opistolam, ant por testamentum, eut per liam quamlibet ultimem voluntatem. Sed et aliis multis modis Itbertas servo competere potest, qui tam ex veteribas, quam ex nostris constitutioni- Dus introducti sunt. {2-—Servi autem » domini semper manumitt lont, adoo ut vel in transitu manumittantor, yeluti quum practor aut praeses, aut proconsul in baineum vel in theatrum eat. Sinn tanta boNalgas soussguebansen, Bishan vee fignants meds minorede ot bad ni ex lege Iunia Norbana fiebant; modo inferio- Fence lgbentes loge Rel Seria nests Minto. Sol deaiutfSran quidem root geual ioinm mult temper un in Moneta ShubEaTaevaes vere Oy neta nas eauemte, Shits (Oy Mcgee nose ieee meta aes, team stitgn totadare dastterans fenbas Sadist (hee oueadsetese ts pret Sum statua redua (, quin ets primia artis Rimat covabutle une Guyuet simply testes ora etn eee ee ea Niet asumsger opmnes eS dedititios quidem per constitutionem. nostram Poe peg teraerg raagerit aries raguttontewobis ialposae eee eae eae oe ee Sea ae eee Soustltndone per shustom quosstors wepmostir nem correximus, quae inter imperiales radiat Eonedlonee Br ota Hbertos neti neg astute noo dom nil aeen untae a foals mode: Qecriatee watgo steel, Shen cbeerrababaescivtate Bomtans fosdetenas SARLISIEG media por on pont tata ‘i cots evita Nowaben goad ols in’ mremnent ‘est, pracstari. ae Labeateats (2) éntrta Bion, (a) Hot. Gud. Schr, apoyiindone on Thaoph. y on ot Dig: comment ot tame lin, Shes spevindue en Theoph vot Di: appa ("Hla as Cont. Bion. Buck Sehr; Roman omitenla {© at, Maas Om. Oo Sehr; omal tempor, Hot 4 trons ty Ral pong. atl pet pip Teepe ‘Tove 1.2 9 una jasta esclavitad. Menumisién es In dacién de Woerad: Pues miontrae alguien este en servi jumbre, esta puesto. bajo mano y potestady mani sien ann potesind. Pogue toms Su origen del derecho de gentes, como quiiers que derecho naturel todos los hombres nacieran FBtes, ymo-se conociose le manumisién cuando le eoclavitud era desconocida. ‘Mas después que por elderecho de gentes aparecié ls esclavitud, le 8i- fsb bene do itrmagamistn: 7 como tos fombres faéramos Hazados con el” solo now tre natural, comenzé.& haber por el derecho de ientan icon clase do hombres on bres, on ope- Sicién & estos, los esclaves, "y le teroere clase, Tes bevinoe Jor cuales hablan coon” dese? §1.—Pero la manumisién se hace de muchos modes: 6 em las snorosantad iglesiag sogin 168 6 eras copesttaslones fe rote - Vindicts, 6 entre tinigos, 6 por carta, 6 por teslamento, 6 por otra Gualquicre atime voluotad. Mas la iborted pas 4 ecimpeter al eaclavo también por otros mushos todos, que asi por lat antiguas como por mues- {trae coupittuciones han nido introducidos. ‘ia los esclavos suelon sor manumitidos sidmpre por sus duehon, de suerte que hasta lo pRo 1: THTULO Vv Sou el paso, como cuando el pretor, é el presi- dente, Pet proénoul oe dirige al bafo 6.01 teatro. “Bebo ol estado de los libectinos habia sido she ge fecthaee al loneu eangatan Suet Si epes, Puss lo apa eran aay: ioe, conmgaiap te mayen esiine bes EERE es tea te i infer, ay asin Poy ely, Ha Sone el pean cee eed aera anes oes de es aedioreazé gm deta hace yo nebo oar eee frocunel: ypr ie, dacunde, mai i St cea tea cae tivo estado, pues en los primeros dias de la ciu- Sip sate rae on dos ulmeros ie it ly fad de Hons compete Inia ele, cota ge pie at ble ol Sonate, ales aoe fate hari ogee cpa mena: RLS grts athe Watiadannaoee Sees et per coe ae gus Bopelesmos entre musta, doitone, or sa eee aah SeaeR cue macaaes as conse seen aor tds ley. qua Geapecto & cllos pobdimen,7 tots ly ame tepacto elle Baby pa ones dal lege, fae, Y dotamos 4 todos los libertos con la cindadania Wdotamod 4 Sos og paras opp a cndadants roman g eta npmoe eee a ee Je edu el mannitol domini delme, Pettis terpenes chos medios, por los que pueda concederse & los esclavos 1a Hbertad con la ciudadania romana, SEAT Mateus este hoy (8) Ruse, Cont, Sehr; Lat. vero nom, non froquantatar, nee. Lal, nom. frequentat, le restances, (LL O. VIE BELO VIE 6. (@ perdustt, On. @) ta, Ow. (G0) “Mi, aot Gi} Hot Bion, Schr; domnt, lee donde; poro Beceatsian ‘Taeoph 19 INeTITUTA.—LIBRO 1: TITULO VI TIT. VIG) QUI ET QUIBUS BX CAUSIS MANUMITTERE NON ‘POSSUNT cnicungue volenti manumittore li- ‘qui in fraudem creditorum manu- miitit, nihil agit, quia lox Aclia Sentia impedit libertacom, § 1.—Licet autem domino, qui solvendo non ost (8) testamento servum suum cum libortate horedem instituere, wt liber fiat heresque ei solus ot necessarins, si modo nemo slius ex eo testa- mento heres extiterit, aut qnia nemo heres scri- ptus sit, aut guia is, qui scriptus est, qualibet ox ‘ausa hores non extiterit. Idque eadem lege Ac Sentia provisnm est, et recte: valde enim prospi- ciondum erat, ut ogentes homines, quibus alius heres extituras non esset, vel servam suum ne~ cessarium herodem habeant, qui satisfacturus o: Set creditoribus, aut, hoc eo uon faciente, cred tores res hereditarias servi nomine vendant, ne injuria defunctus afficiatur. § 2 —Tdemque iuris est, etsi sine libertate ser ‘ysis heres institutue est. Quod nostra constitution (B)non solnm in domino, qui solvendo non est, jed genoraliter constituit, nova humanitatie ra- fone, ut ex ipsa scriptura institutionis etiam Libertas ei competere videatur; qaum non est ve- sisimile, eum, quem heredem sibi elegit, si prae~ termisorit bertatis dationem, servum remanere voluisse, ot neminem sibi heredem fore § 8—In fraudem autem creditorum manumit- tere videtar, qui vel iam eo tempore, quo manu. mittit, solvendo non est, vel datis libertatibus desiturus est (4) solvendo esse. Praovalui tamen videtur, nisi animum quoque fraudan manumissor habuerit, non impediri litertatem, quamvis bone eius creditoribus non sufficient} Saepe enim de facultetibus suis amplius, quam in his est, sperant homines. Itaque tune intelligi- mus impediri libertatem, quum utroque modo fraudantur creditores, id’ est et consilio manu mittentis, at ipsa re, eo quod (5) bona non sunt suffecture creditoribus. § 4.—Badem lege Aclia Sentia domino minori viginti annis non aliter manumiteere permittitur, {quam si vindiota (6), apad consilium, fuste cau: Semayamimonia approbata (2), fuori man $2. Tastes antam maumlasionis cansse. hae gunt: veluti si quis patrem aut matrem, flium fliamve, aut fratrem_sororemve naturales, aut imedagogam, ant nutricem educatoremve, ant Sicmnom alamnamve, aut collactancum mana- mitta, aut servam procuratoris habend gratioy ht lle mateimoni ouuga; dom tamed intra Sex menses uxor ducainr, ni iat, et qui manumittitur procuratoris. habendi is, non minor decem et septem annis manu- Shiteatur, (Gag. 1. § 19, ts 36— 41, 471,10. D. qui eta guid, ma- TirULo vI QUIENES ¥ FOR QU CAUSAS NO PUEDEN MANUMITER No os licito, sin ombargo, & enalguicra manu- mitir cuando quiere. Puen el que manumite en Hrande do. sue acreedores, nada hace, porque la ley Flia Seneia impide la Libertad. 1.—Mas es Hcito & un duefo, que no es sol- vente, institair en gu testamento con la libertad reredero dna eaclavo, para que sea libre y su nieo nooseario heredere, con tai que de asta tes Yamento no resoltare ning otro hoxedero, 6 por que nedic haya sido instituido heredero, 6 porque alique fué instituido no hubiese Hegado & ser redero por tuna causa cualquiera, Y ecto 90 dis- puso parla misma ley Flia Seneia, y-con vazén; pues era muy de tencr on ouente, pare, que los Bobree, que ao bablan do tener otro feredero, tn- eran ilo menos d'su calavo por hereder2)ne- ‘cesario que dobiese pagar & los aoreedores, & para i agiuel no lo hiclera, vendieran los azreedo- 2.—Y la miame ley rige, aunque siy le libo Mbit holes ge NARS ce muni co fete inca ile ecg i ranumisor ne hubiose teuido ademés intencién seeoaee te ee ene Fe ee is eerie ee nite al sedor menor de veiaticince alos mane aidicte meee taistetoege et Racer datetadt Cee amet om Ervmatre. drole Ua'euhije 2 su hermano 8 Sane at petit ceptor, du alomno 6alumtoa, & au hermano do sie desis Se Oe oer Enact as maria cate de seis moses, salvo que lo ‘impida justa causa, y maiumitide slendo menor do dior y siete aio 5. (8) Blom, Buch. Sehr; tus, oaden tron. (6 Geta, Ho. probata, Cus. ( Pasrit manumtssio, Tot. (nate to''notajs);, tuertt, omittondo manu, hr. Ga. 528 eave tambien Gas. 1.518 insrirura.—urpro t: niTUo Yair u § 6.—Semel autem causa approbate (1), sive vera sit, sive fala, non relractatar. vr Qaum ergo certus modus manumittend! spinoribus vigiotl annie dominis per legem Acliam Bentiem constitutus sit (2), eveniebat, at, qul quetuordecim annos setatis’ exploverat, lice to Stamentum facere et in ¢0 sibi heredem institner Togataque relinguero posset, tamen, si adhi ‘intl azmnia Hbertatom serve dare non poterat (@) quod non erst ferendum (J) Si is, tal totorum bonorum ia testamento disposi data erat, uni servo dare libertatem non permit- febatur, quare non (6) similiter ei, quemadmo- Suh aiaaro, in o¢ ervon eu in ina volar, tate Gisponere, quemadmodum voluerit, permit: timus, ue et libertacem is possit pracstare? Sed quam Ebertas inaestimabilis est, &, propter hoc nie vicesimum actatia tiguitas liber fatem servo dare probibebat, ideo nos mediam quodammodo viam eligentes, non aliter. minori Vigintl annis Ubertacom in testamento dare servo suo concedimus, nisi septimum et decimum num imploverit et octavam decimum. (6) tetige- it Quum enim antiquitas huiusmedi acteti ot pro aliis postulare concessit, cur nom etiam sti Aidieti stabilitas ita eos adiuvare credatur, ut et fd libertates dandas servis suis possint perve- #2). vr. VIE DE LRGH FURIA CANINIA SUBLATA (8) Loge Furia Caninis certus modus constitutus erat in servis tostamento manumittendis. Quam, quasi libertatibus (9) impedientem et quodam- modo invidam, tollendam esse censuimus, quam satis fuerat inhumenum, vivos quidem licentiam habere, totam sam familiam Ubertate donare, ish t 3 Iibertati, morientibus autem huinsmodi icentiam adimere. ovr. VI DM 11S, QUI SUI, VEL ALTENI TRIS SUNT (10) Soquitur de jure personarum alia divisio. Nam. quaedam personae sui iuris sant, quaedam alieno furi subiectae; rursus earum, quae alieno iuri subiectae sunt, aliae in potestate parentum, aliae in potestate déminorum sunt. Videamus itaque Geis, quae alieno iuri subiectae sunt: nam cognoverimus, quae istac personae sunt, simul intelligimus, quae sui juris sunt, Ae prius dispi- quae in potestate dominorum sunt. apad omnes sumus, domjnis in servos vitae necisque povesta- tem esse (L1); et quodcungue per seryum acquiri- tar, id domino acquiri 2 Eke : tt Bt BR Bae etn oes en se tevdaciOt M48 omen ag come, y punto derpude de permlt- "9 Bil. uve. Sehr. coginlopade dln cds, ;n0s, los reetante § 6.—Mas une ver aprobada 1a cause, ya sca verdsdera, ya falsa, no se rovoes. | 1. Heviendose establecido por la ley Elia ‘Sehcia un clorto modo da manumitir pare loa duet os monores de veinte afion, resultaba, que 81a jabia complido catoree ati de edad, aunque P ies hacen teamento natin en A i here Gero 5 dejar logados, no podia, sin, embargo, 3 fun ofa menor devvetate atom, dar a bertad & Tneselavor lo que no ere tolerable. Si 4 aquel, & guien se habia concedido disponer de toes. s Bienes en testamento, no se le pormitia dar liber. tad d un solo esclayo, zpor qué no le. permitimos ignalmente que, as! coino delos deme bienes, dis- Jeoga tambian de sus esclavos por altima volus- YlSvegtn. bubiese queride, 6 Bn do que puede davis ambit Ja iberead? Mas come ip libertad Tnestimable, y por esto la antigtedad probibia Si insnor de voided etog dar le libertad un ete Slavo, nosotros, tomando en cierto mode un tér- fuimo medio, no permitimos al menor de veinte Tos que dé por festammento, Isbertad & su eselavo Ge otrn mandra, que si hubiese cumplido diez y plo tony antrao en lon deg ¥ eho. Puce bit fiends coneedido la eutiguedad Ios de esto edad aboger por otros, cpor qué no ae ha de crecr tam bia que la frmeza de aa juicio de tal modo les aygaa quo puedan Dogar & dar in iibercad dus TiTULO VIL DE LA DEROGACION DB LA LBY FURTA CANINIA Por ls ley Furia Caninia se habia, establecide cists Hinaciba fase mmumice 100 eclavos or testamento. Cuya ley juzgamos que debia sor Terogade, como impedieate dels manumisiones tn clerto modo odjosa, pues habia. sido bastante Sibumano que los eivod tavioran en realidad fa Caltad para hacer donacion de ia libertad 6 todos Sus esclayos, & no ser quo otre causa impidiese la anumisiony y que sl moni se les quitara seme ante Facultad, riTULO VII DB LOS QUE 6 80X DUBKos DE at, 6 HETAN BAJO Siguese otra divisién en €] derecho respecto & Jas personas. Puca unas son duefias do st mismas, y otras estan sujetas & la potestad de otro; y dst Yer, do estas que se halla sajetas & 1a potested de otro, unas estén bajo la potested de sus padres, olras Uajo la de sus eefores. Y asi, veamos las ‘tae estén bajo la potestad de otro; pues si cono- ‘cemos cutles son estas personas, al mismo tiempo Sebemos quiémes son dueias desi. Y.primera- ‘onto examineron in que enthn bajo In potestad jeaus sehores, "Los esclayos, pues, se hallan bajo Ie po- toftad do Tea etores: Caya potestad 6 de dere 0 de gontes; pues en todas las naciones podemos smervat igualmento, que los duofios tienen sobre oe osclaves 1a potestad de ‘vida y muerte; y todo Jn gee se agalere por mello del xclav, bo ad guitre para el seior. (Hal ae Cont Ht Sehr a om tree pont provenire, Theeph proventve, Sexr- B Gare waccd ovick oy “Goji ie ae a betes gat a 6 EN felts Hache: Cont Ou), Sogem fa b= D. VU a mNsrToTA,—uisRo 1: TITULO x § 2.—Sed hoc tempore nullig hominibus, qui sub imperio nostro sunt, icet sine causa legibas Gognita in servos suos supra modum saevire, Nam ex constitutions divi Pi Antonini, qui sine inbetur, quam qui elienum t- Sed ct maior esperitas dominoram eiusdem principis constitutione coercetur. Nam consultus @ quibus- dam praesidibus provinciarum de iis servis, qui fad acdom sacram vel ad statues principum con- fagiunt, praecepit, us, oi intolerabilis videatur dominorum seovitia, cogantur servos suos bonis conditionibus vendere, wi pretiam dominis dare- tur; ot recto. Expodit’ onim reipublicea, ne quis sua re male utatur. Cuius rescripti ad Aclium Marcianum emissi verba hace sunt: «Dominorum quidem potestatem in servos suos illibatam esse Sportet, nec cuiquam hominum jus suum detrahi; sed dominorum interest, ne auxilium contra sae vitiam, vel famem, vel intolersbilem iniuriam Genogetur his, qui’ iuste deprecantur. cognosce de querelis eorum, qui ex faroilia Tulii Safini ad statoam confugerunt; ot af vol dusivs habitos, quam sequam ‘infami inturis affoctos cognoveris, veniri (1), iube, ita ut in po tostatom demini non revertantur.” Qui si mea constitution’ fraudem fecerit, aciet, me admissum Severius execaturam.» TIT. x DE PATRIA POTESTATE (2) In potestate nostra sunt liberi nostri, quos ex iugtis nupti i '§ 1.—Noptiae autem sive metrimonium est viri et mulieris coniunctio, individuam vite consue- Tas autem potestatis, quod in liberos hi bemus, proprium est civium Romenorum; mulli enim elii sunt homines, qui talem in liberos ha- deant potestatem, qualem nos habemu § 8.—Qui igitur ex te ot uxore tua nascitur, in tua potestate est. Item qui ex lio tuo et uxore clue naseitur, id est nepos tus et neptis, acque in tus sunt potestate, et pronepos et proneptis, ot deincops ceteri. Qui tamon ex filia tua nasci- ‘tur, in tua potestate non est, sed in patris eius IT. x be wuprits (8) Tustas autem nuptias inter so cives Romani contrahunt, gai secundum praccepta legum ‘eoeunt, masculi quidem puberes, feminae autem viripotentes, sive patresfomilias sint, sive filita- milias, dum tamen filiifamilies et (4) consensumn habeant parentum, quorum in potestate sunt. ‘Nam hoo Geri debere et civilis et naturalis ratio saadot in tantum, ut inasus parentis praecedere (Og. Behr 1.2. D. 1.63 vente, Hal, Russ. Cont Ho; we under, lr dena (2) Gas. 18.985 LD. de Rte gut evs 16 §.2esee emu atalino os site bain fr Serie reer eg erence Ho, cosanarc sor nore can ae ‘eselavos ein fue ngongrts zor steve, Pugs por unt coe, eee aera gae ol que hubiere matado es eer alee ee ee iSnbien fe csi sapere de Tos! feforen Puce ee tine acerca de los eoclavos que se acogen 4 edit Sean (ae rtcttal eon teeing a ee oo sebotes, Horan Shlgatos't venter ous ele Sete eee eee eae octal le’ setcso 9 gon ronda. Paes convions ee eae Delage ynmrpy trie the Maren ee eee ere San anclavon,y 4ued slagin tombve se cerangus ene ee eee Thalngne al be centre eerie sabes ‘Stn lejarie alert, tageaio’ gue i ed Sguallon quede in fumntia de Justo Gutta se seta Pere Teer par aeprr traps Eel oe Toa unre ee pee ep Are iene ner ener daque sean vendidos, de suerte que no vuelvan, baje Je potestad de su sefor. Quien, st bua ‘mi tarla misseversmentes TITULO 1x DB LA PATRIA POTESTAD Bajo nuestra potestad estan nuestros hijos,& dog abaigg rocedsnon de Junes a AS els matrimonio fa onién dl indivisile dele vida, {Scored derecho de potentad uc sobre los hijos, es propio de los ciué 8 rOMA- toa; pcs ng gy obras hombres quo teagan sobre ‘dy etad enal nosotr 4 Sas, Por, quence ety deta, caleba’ to porated: Del mismo “todo, sl Sus Sheede la $29 deem mujer, soto aa,tunieco fia Mota cots ipualinente bajo tu potedad, eet como te Wlaslero tu bizsety 7 bocnnivammente fos demas, Mfan‘cl que. nace tea bij, no oud afo SGipateotady sing bajo do ou ped tiTULO x De Las xuPcias ‘Mas contraen entre oi justas nupeias los ciuds- danos romanos que se unen segin los preceptos de las leyes, siondo ptiberos los varones y nubiles Jas mujeres, ya sean padres de familia, ya hijos de familia, con tal que, sin embargo, los hijos de familia tengan también el consentimiento do los eds bajo aya potosiad eatin, Pues’ que ‘sto jebe hacerse lo acdnsejan ast el derecho civileomo jp 2dr MAT AS. 0 dem, ¥-45. 10.0. dna i) ach Hedr:tmm. oh AE, et Cont; tam. af Alsat. ion at fombatn tron emdtend “

You might also like