LEXICON TOTIUS LATINITATIS AEGIDIO FORCELLINI SEMINABI PATAVINI ALUMXO LUCUBRATUM DEINDE a IOSEPHO FURLANETTO KIUSDEM SEMINAR. ALUMNO XMENDATUM ET AUCTUM NUNC VERO CURANTIBUS FRANCISCO CORRADINI er IOSEPHO PERIN SEMINAR PATAVINI ITEM ALUMNIS EMENDATIUS ET AUCTIVS MELIOREMQUE IN FORMAM REDACTUM Secunda impressio anastatice confecta quartae editionis aa, 1864-1926 Patavii typis mandatae cum appendicibus quibus aucta est prima anastatica _impressio a. 1940 edita.LEXICON TOTIUS LATINITATIS AEGIDIO FORCELLINI SEMINARIL PATAVINI ALUMNO LucUBRATUM DEINDE a IOSEPHO FURLANETTO EIUEDEM SEMINARIZ ALUMNO EMENDATUM ET AUCTUM UNC VERO CURANTIBUS FRANCISCO CORRADINI cr IOSEPHO PERIN SEMINARI PATAVINI ITEM ALUMNIS EMENDATIUS ET AUCTIUS MELIOREMQUE IN FORMAM REDACTUM Tom. 1 CURANTE J0SEPHO PERIN (CUM APPENDICE qIUsDEM MCMLXV ARNALDUS FORNI EXCUDEBAT BONONIAE GREGORIANA EDENTE PATAVILQUID PRESTABITUR IN HAC NOVA FORCELLINIANE LEXICY EDITIONE ORATIO PUBLICZ HABITA PRID. NON. AUG. ANNO MDCCCLIV. s FRANCISCO CORRADIN SEMINAR PATAVINI ALUMNO, PROFESSORE AC TUNG STUDIORUM PRIEFECTO QUE PREFATIONIS LOCO PROPONITUR Eegregie profecto Cajus Comelius Tacitus, aut quicumque itle fuerit auctor Dialogi de causis corrupte eloquentixe (¢. 37.): «Creseit cum amplitudine rerum vis ingenii, nee quis- » quam claram et illustrem orationem efficere foe nisi qui causam parem invenit». Hac una sapientissimi yiri sententia wihi hodicrna die coram vobis yerba facturo nonpihil animi addidit Quippe me nune primo in publican bane arenam ex majorum instituto descendere jussum ferrebat virium mearum infirmitas, que quam exigua: sint, neque ad tantum pondus ‘exeipiendum accommodate, planissime sentio; vehementer angebat hic ipse ornatissizaus dicendi Jocus, in quo prevteritis annis viri cum plurimi, tum ingenii vi, eruditionis copia et eloquen- tig flumine preestantissimi sibi ipsi pepererunt famam nominis immortalem; timore priser tim surnmo afficicbat hae litteratorum bominum celebritas tanta, qvibus nihil afferri decet, nisi quod fuerit industria elaboratum, artificio politum, numeris denique omnibus absolutum. Nibilo tamen secius tanta me trepidation dejectum erexit ct recreavét aliquentulum, quod pra: manibus est, argumentum; adeo vastam, ut mihi quidem verba dezse possint, res pro- fecto non possit; adco insigne, ut sine uilo etiam oratorio fuco et oral ipsum cua stet ac fulgeat_preestantia, magnitudine, gravitate. Agitur enim perantiquum et :naxinum Htalie de- cus, quantum in nobis est, conservandum; agitur explenda justissimi, quo dveti_viri jamdiu laborant, desiderii expectatio; agitur praeclarissima hujusce nostri Seminarii gloria ab’ obtre- ctatorum criminationibus si non in pristinam splendoris amplitudinem vindicanda, at saltem pro virili parte tuenda; uno yerbo agitur nova Forcelliniani Lexici editio. Siquidem, Audi- tores, quo tempore in Britannia et Gallia ac precipue in Germania philologie studium sum- io est in honore, omnium pectora inflammat, exercet ingenia, perque operosas prestantium viroram lucubrationes non modo in dies amplificatur, verum etiam ad ipsum propemodum perfectionis fastigium evehitur; quo tot ac tanta quotidie typis cduntur accurate ac diligen- ter expensa, emendata, illustrata, unde antiquitas ipsa nova quadam luce ac majestate prie- fulget omniumque oculos in se convertit; quo denique, ut Tetina ropius attingamus, per alios Grammatici vel nonnulli vel omnes, per alios Oratorum vel Historicorum fragmenta, Fabula togata, Synonyma, multaque preterea classicorum auctorum opera mira ingenii saga- cilate diuturnisque vigiliis elaborata, maximo cum rei litterariw emolumento, denuo prodie- Tow. L 4“ HUSUS EDITIONS runt “): eo sane tempore dedeceret, Italiam hane nostram, qua magistra ac duce in latinis precipue litteris ediscendis nationes cetere per tot secula usa sunt, ab iisdem nunc studiis abhorrere eaque per summam ignaviam aut contemptum negligere ; prasertim cum omni: nuper commemorata in causa sint, cur litterati homines, qui recte sentiunt, vehementer ac merito id latinum Lexicon jamdudum efflagitent, quod cum tempori, tum firmiori artium disciplinarumque profectui apte conveniat ac satisfaciat. Quod si res ita se habet, cujus crit, queso, onus tam grave atque arduum subire? Id certe jure suo sibi vindicat Seminarium hoc nostrum, in quo latina lingua duobus abhine seculis a majoribus nostris non modo culta, sed habita in deliciis ac’ posterorum fidei religiose commissa, in regno veluti suo domina- tur; in quo prima hujusmodi Lexici jacta sunt fundamenta, que in mirabilem nunc et pene dixerim immensam edificii_ molem assurgunt; in quo demum, ut cetcros mittam, tria ila eminuerunt preclarissima latinitatis lumina, Facciolati, Forcellini et Furlanetto, de quibus nulla unquam stas conticescet. Neminem igitur nobis refragaturum ess? arbitror, si Forcel- linianum Lexicon auctius et emendatius edendum nune denuo curamus; quippe quos impellit alque urget non vana aliqua jactantia, sed illustre majorum exemplum; non audacia, sed officium; non privatum nostewn, sed publicum hujus loci decus et nomen: paucis, hoc opus jubemur, eoque libentius aggredimur, quod, etiamsi deterreamur ingenii nostri conscientia, tamen in ipsa virium infirmitate et velle et conari grandia glo Quo vero longa hee via tutior nobis muniatur, et quibus undique scatet difficultatibus pateat expedita, optimum factu duximus, Auditores, hodierna luce vestris oculis brevi dili- genterque subjicere quid in toto primum Lexico conficiendo, quid deinde in singulis ejusdem partibus seu voeabulis exhibendis preestabimus; eo sane consilio, ut qua valetis plurimum sapientia nobis opitulari, si qua fuerint, et erunt fortasse multa, addenda, aut detrahenda, aut in melius quomodocumque mutanda pro vestra nos humanitate docere, atque ita cum de nobis, tum de latinis precipue litteris bene mereri velitis ®. Quapropter hac in re per- tractanda illud etiam nos juvat, quod tali pacto consultum est et vestrae, Auditores huma- nissimi, dignitati, quos taniae caus judices constituimus; et commisse nobis juventutis emo- Jumento, que romanarum aliarumque rerum studiis tune se majori dabit alacrilate, cum vi- deat per quos ipsa litteris ac disciplinis imbuitur, eos labori parcere nulli et libris diu no- cluque inhwrere. Si res quecumque, non ex specie et magnitudine, sed ex fine adeoque usu judicande sunt, atque hine pateat oportet, qua ratione tractandw sint ac perficiende ; id profecto di- (1) Que hie singiatim enmoreotur, bee sunt: M. Te tibrorvm qua sopersunt emendea et angotets # Cx clo Ootredo Millero a. 4885. Getting: — Sexti Pompei Festi do rerborom signcatioae qui sypersunt cum Paoli eptate emedae et sn00~ Caralo Odotredo Moliero 1839. Getting. — Corpus Gremmaticerum Latigorua veterum callegt, eoait,recensut ac pliorem lectins Yarieteiem adjeet Frideicus Lindemonavs Sociorum opere adjatus Liste 1834. et seqg. Hoc vero Grammmaicaram Corpus es imgrtecan; ontinet vim Douatum, Prebus, Eotychivm, Arasianum Messiom, Dasimum Vietrioom, Asperum, Phocam, Pauli Daconi excerpt, Sext. Pom pi Fes fragmenta, Isidorum et Charisum? eeeridesidereetr, Idem taciea Lindemanaus muito aate Nonium et Priscani opera minora elide- Tat Omoie bee a Guilemo Prevod plorini bebestur; tumelsi mend non eareent et nino frtase studio novitls Inboreat. —. Oratorum No ‘oanoram Eragmeate ab Appi inde Caco usque ad Q. Aurelium Symmachum colgit vlque ilosreit ene. Meyervs. Ediio Parisios avctior ‘ eeudstior cori Friderici Dubuer. 4837. — Vite et teagmeota teterum Hiutricoru omaoorum. Composut Augustus Rreuie. Derek 1833. — De Pabola Togas Romesorum. Acceduot Fabelacum Togstarum rdiquia. Serpsit et edit Josones Hentius Neokirk, Lipsin 1833. = Litenische Syoonyens ond Etyeologicen von Ludwig Diserieia. 7. Th Leipnig 1826-39, — Singule vero clssioram suctorum opera que Aeouo prodieruot videsis ia Fndice Serptoram Latinerum, qui Prafationes excpit. Hoe loco vou ilud ejcinus , anao taolum proxime eapso nobis irmivisse Anscriptiones Megnt Neapolitans Latina, qias edit Theodorus Mlommaen Ligsin 4852., et fnscriptionum Latinaram selecta- run Volunca Tertium, Collections Orellana supplements emendaGonesque exbibens quod ediit Guililmus Hensen Turii 18503 € qo bus jam inde sb isitio nounulia in Lexicon inseruim, (2) Que ab Avditoritus, cade ef Lectoribus ene postlahames cum prinum enav 4554. ba oroti typiscommises et pervulgate et Pergravum sane oobis fecerit (he ipsa Yerba toe protulmas) quicumaue singuleri bumsaitate praxltus ad (antum hoe opus prfcieodum con » sili 00s aut opera jeri, easdemgue meotioin ipsa Lexiei Prafatione pro merits babebitor ». Maio itague gratia: 8 wobis et aguntur et bi Deotur cum el vio Joseph Trivellato in Seminario Patayin Profesor! emerto, de quo et aa peg. XL; tum Cas. Reg. reipubliew literaria in Avsrinco Inperio Prafeei (itlice Eze. ZX. Ministero della Pabblia Zatrasione), qui e. Viodobosensen Peofssorem (quantum conjecture asvequipotu) lac de re seateaam rogaveruot 2mque maou seriptam ae summa studio elaburatom 7, Ca, Jaouer. anak #897. summa beoiga- {ate ml radendany ceraPRAFATIO aad ligentius considerandum putamus, cum uzestio est de litterario negotio, in hac tanta pree- sertim, non dicam copia, sed importuna librorum undique ingruentium colluvie. Quibus igitur usui esse debet omnigenum illud ac prope infinitum totius latinitatis Lexicon? Haud sane adolescentibus : etenim si recte humanas vires sstimare yelimus, nec nimio plus postulare audeamus, quam quod las et ingenium per se ferre possunt; ac proinde pre oculis habea- tus imitendam sapientissimi patrisfamilias prudentiam, qui mensas apparatissimas struere, non eumdem tamen pucris cibum ac viris precbere curat: facile intelligemus opus hoc tan- tum officere polius, quam prodesse adolescentibus, qui nimiram in ipso latinw ingue limine constituti, accuratissimo quidem Lexico, quod adbue in yotis est, veluti duce ac praesidio mmaxime indigent, brevi tamen, ne ingenti rerum mole proposita vel suapte natura laboris impatientes a studiis multo magis deterreantur, vel mente et ratione adhuc impares omt turbent, pervertant, et plurima persecuti nibil admodum teneant. Mlis itaque hujusmodi Le- icon est comparandum, qui liberalium diseiplinarum cursu confecto adultoque ingenio pol Jentes, pro suscepto vite instituto, vel etiam quo impotenti abripiuntur animi studio oceanum ipsum tentare cupiunt ac latissima romanaram lilterarum provinele velifieari; eamque non peragrare tantummodo, verum eliam potiri vehementer cxoptant. Quibus icirco omnis ap- paralus ornatusque, instrumenta pree i idiaque omnia suppedilanda sunt, quae tanto huic pro- posite quomodocamque conducant; et si quid forte peccandum, id copia potius quam ino- pia, ne qui tam mutta et magna constanter audent, aliorum incuria prohibeantur, quominus exoptatam regionem obtineant alque uberrimos tot laborum fructus tandem aliquando per- cipiant. Qui vero poterunt vel eruditi hujusmodi homines absolutam romanarum itterarum scien- tiam acquirere, immo ipsos, quod caput est, wtatis aurew scriptores penitus intelligere, et {quanti quisque’ sit habendus aeri judicio perpendere, nisi Istioam Tinguam ab infantia repe- tentes ad summam usque senectutem sedulo prosequantur? clarissimorum enim, qui Augusti ‘ovo Moruerunt, auctorum prestantia, aureaque lla sermonis elegantia, gravitas, pulcritudo tune tantummodo plena in luce collocabitur, cum hine innoteseet qualis fuerit horrida atque inculla, etsi robusta, superiorum antiquitas, et queenam inde in posterum excerpta, quaenam expolila, queenam omnino rejecta, quenam denique nova prolata; illine vero patebit quam Jonge posteriora secula quibusque de eausis aberraverint, quamvis eo pervenerint aliquando, at mirabili quadam ingenioram vi ac rerum dignitate sermonis danma compensarent. Hae sane in causa fuerunt, cur jamdudum inter cruditos plane convenerit, tol ius latinitatis Lexi- con nihil aliud esse, nisi omnium ad unam edrum yocum historiam, quas exhibent scripta, qua adhuc supersunt, roman fitterature monumenta, Ex qua definitione colligitis, tria nobis potissimum esse inquirenda, quibus veluti cardinibus totum vertitur Lexicon: ac primo qui- dem rectene historia vocum appelletur et sit; deinde quo temporis orbe concludantur mo- humenta scu seriplores, quorum uctoritate consistit; denique utrum omnes omnino voces, {que in ipsis occurrant, complectatur oportest : paucis, quanam sit indole sew natura, quibus innitatar fundamentis, quibusque partibus constet. Jam vero Lexicon suapte natura esse vocum historiam quisque sibi facile persuadeat, cum hoe aliaque historise genera inter se vel obiter conferat. Nonne sermo ipse ceteris ali- cujus populi eventis per se adnumerandus? Nonne cum natione ipsa tan arcto conjungitur inculo, ut una simal adoleseat, vigeat, intereat, eumque smoribus, institutis, imperio, reli- one immutetur? Nonne voces, eque ac res geste, ad trutinam revocand« sunt et critica: lis ope diligenter exeutiendie, ut certie secernantur a dubiis, et omnes quidem recensean- tur, sed ilke velut ingenuw ac civilate donate, hae vero tamquam libertinae vel extera: sua nota insignes; ila denique verborum monstra, que librarioram inseitid. in classien seripta, proinde quasi macule in solem, invepserant, argamentis refutata firmissimis longe ablegen- fue? Historie profecto est enarrare, quibus ab exordio populis regnum aliqued coleretur,m0 HUJUS EDITIONIS quibus teneretur legibus, quibus initiis profectum exeresceret; qua fines suos modo victo- latius protulerit, hostium modo incursionibus brevius preciderit; quantum apud exte- iss nationes gratia et auctoritate valuerit, aut contemptui fortasse habitum sit; quomodo justitia, sapientia bonisque moribus floruerit, ac deinde in ambitionem, avaritiam libidinem- que cme degenerasset, senio tandem confectum suo ipsum vitio perierit: — Lexiei yero cst edacere, undenam voces originem duxerint, quam ad legem formentur, quibus a se progenitis lingvam ditayerint; ulram proprio tantumniodo sensu, angustis quasi limitibus, se ipse contineant, an ia metaphoras noyvis quasi armis instruct, nove corporis habitu novaque specie decor longe lateque vagentur impermque propagent; qua elate maximo essent in honore, aut contra oblivione obrute in tencbris delitescerent; quibus de causis nativai oris honestatem sonique dalcedinem ita paullatim efferarent, ut languore tandem fa- stidioque Iaborantes penitus interierint, quemadmedum perbelle Horatius (: Ut silvee foliis pronos mutantur in annos, Prima cadunt: ita verborum vetus interit tas, Et juvenum ritu florent modo nata vigentque. +++ mortalia facta peribunt, Nedum sermonum stet honos ei gratia vivax. Multa renascentur, qua’ jam cecidere, cadentque Que nune sunt in honore yocsbula, si yolet usus, Quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi. Que cum ita sint, quid dubitamus de scriptorum wtate definienda? Namque si Lexicon histori indolem rationemque prasefert: si quamlibet historiam, ne quis in dubium vocet aul respuat omnino, testimonia confirment necesse est cum plura, tum digna quibus fides ab omnibus habeatur; si denique penes usum avbitrium et jus et norma ‘oquendi: ea sa ne lex est, ut ad nostram Lexicon conficiendum monumenta adeunda sint atque investi- ganda usui timtum aqualia, quae scilicct ab ipsis Iatinee linguve incunabulis ad seculum usque sextum post Christum natum conseripta sunt, quo tempore cum jam Romanorum in Occidente imperium funditus eversum esset, lingua etiam interiit, seu vulgari civitatis aut populi sermone haud amplius est usurpata. Quicumque igitur fuerint seriptores, nullo gen- tis, populi, natalis loci, aut religionis discrimine, dummodo latina lingua usi sint et in me- mmoratn superius tempora inciderint, eorum omnium opera tamquam propria jure sibi_vin- dicat atque addict romana litteratura; cademyue propterea inter documenta recenset, qui- bus rite perpensis ac pro cajusqr: auectoris atate, ingenio, doctrina, re qua de agitur seri- bendique ratione merito astimatis tota sermonis historia innititur et consistit. Ceteri omnes lating Jingu vel ortum progressi, vel interitum subsecuti omnino rejiciendi, Nam que ante urbem conditem in Latio finitimisque regionibus usuyencre dialecti, ac plurimi yelut rivi in unum regale lumen collati, ipse quoque varie ac dissimiles, inter se paullatim com. mixta in illum’ tandem coalucre sermonem, qui viet magniloquentia sua romani imperii dignitatem amplitudinemque exceyuaret, quaravis abditas nonnullarum yocum notiones extri- care fortasse valeant ct aliqua interdum luce perfundere. tamen non modo nobis perpauca sui reliquerunt et sepivs obscura vestigia, sed. etiam havud prorsus latina @, Qui vero soe culo septima post Christum natum ac deinde in posterum seriptores extiterunt, elsi multa (4) Ait. Poet. ¥. 60-72. (2) lta es. ge, latinis quidem cognste, nee tomen prorsus latina sunt wanbriea vocebula if snes, fel a tu serrate, nomneper prooomri= re ete; aut oice huaisstur questor. aildofed ediicavt,ffacast fecerit, nep neque ete.; aut etrusca cera eiiers, phuiushiius, artis wtatis ete Herum'temen dsleciorom cogaienem lating lingua stodosis et jucundamn et utilem esse arbitcamur; ac proinde bene de igsis meretur frtedan~ tis Fatrets, qui Lansii, Gori, otmedutti, Guarinti, Mommsenitalioromque de vetostssimis Nelorum loscripiosibus opera colegt, fa alpha. Deticum erdivem redecit compossitque Gloweriun Ialicum, in uo omnia vocabula continentur ez umbricts tabini, ois, colic, etrutcts ete ‘risque monumentis qua supersunt collecia et cum interpretationibus variorum explicantur.PREFATIO ™ nobis latine prodiderint, sermonem tamen usurparunt, non patrium et suum, sed alienum, non ex ipso matris ore et quotidiano vite commercio expressum arreptumque, sed ex gram- maticorum ludis per vim et veterum libris multo sudore comparatum ; eorumque proinde auctoritas in antiquis vocabulis, quae sunt a classicis mutuati, est supervacanea, in novis, que per se ipsi finxerun:, admodum nulla; nisi forte quis eorum, quemadmodum Paulus Dia- conus ct plerique Glossarum auctores, ex germano aliquo latinilatis fonte, qe eidem presto eral, neque di nos usque malo quodam fato pervenit, latices, aliquando fortasse turbidos, semet haurire testetur “®, — Quod si quispiam a nobis queerat, cur ejusmodi scriptorum tem- pora ad finem sexti seculi producamus, cum Romanorum in Occidente imperium per Odoa- crem multo ante, anno scilicet a Christi nativitate quadringentesimo septuagesimo sexto, la- befactatum corruerit; id‘a nobis jure fieri fatebitur, dammodo animadvertat seeculi_ sexti scri. ptores Romulo Augustulo, Julio Nepote, Leone Thrace aliisque novissimis imperatoribus saltem adolescentiam egisse, atque ideireo jam inde a pueritia latina lingua non institutos modo, sed imbutos fuisse. — Hac, Auditores, de scriptorum etate definienda ipsi sentimus; hec rei natura, ni fallimour, postulat; hee sapientissimi viri, quorum vestigiis insistimus, jamdiu nos docuerunt et gravissima sanxerunt auctoritate: quamobrem nobiscum merito gratulamur, certis hisce terminis cautum esse, ne quid utrimque peceetur: Aigidius enim Forcellini, vir si quis alius optime de litteraria republica meritus, cum ingens illud opus elaboraret non iis tantum qui latina intelligere, sed et qui latine scribere vellent, in Augusti wtate quam- plurimum immoratus tantoque illectus nitore tamque nativa elegantia quodammode irretitus, nedum a serioris svi scriptoribus, ab Ennio, Pacuvio, Lucilio aliisque veiustissimis (quod non sine maxima verecundia proferre ausim) nimium parcus abslinuit; et contra Jacobus Baileyus, vir ceteroquin doctissimus, prepostera augendi Lexici libidine abreptus, eo non- unquam processit, ut e Litholexico Campolongi, Guilielmo Britone aliisque id genus, abso- nas, abnormes barbarasque yoces excerpserit, aureamque latinilatem squalore ac sordibus contemerarit. Neque nos latet, in iis etiam auctoribus, qui a nobis citandi prescripli sunt, verba in- terdum occurrere a Tulliana yenustate abhorrentia et inconditum quiddam barbarumque so- nantia: an yero he quoque ex honestissimo ceterorum numero sunt exturbanda? Minime entium, Auditores: omnes enim omnino voces (quod postremum nobis est inquirendum) exicon complectatur oportet, quas monumenta exhibent superius probala; secus mancum esset ac mutilum, nec lingue historiam absolveret. Sed quoniam hujusmodi causa non hac tantum continetur queestione, quam paueis modo raccidimus, quin alias et eerarissimes gignit; ut tota prorsus et recte admodum agi possit, in vocibus Lexico inserendis cum notionis, tum originis ratio, quarso, habeatur, Ac primo quidem voces omnes, si notio eisdem subjecta inspiciatur, in duo summa ge- nera facile partiri possumus; quippe alie sunt peculiaria deorum, hominum locorumque no- mina, qui propria yocantur; alie vero res qualitatesque indicant: omnes profecto latine linguze studiosis perutiles, immo necessari sunt, sed tamen inter se maxime differunt; ille namque singule singulis, he singuke pluribus conveniunt; ille suapte natura ad historiam pertinent, hie vero ad philologiam ; illee denique in unum eongestae atque in ordinem dis- tribute Onomasticon, he Lexicon proprie constituunt. — Ergone Onomasticon a Lexico se- jungetur? ergone fabulosa illa flumina, montes campique tot carminibus celebrati, nobilissi- me urbes, heroes ac viri domi bellique clarissimi, vivide ipse, venuste atque Homero Virgilioque dignissime deorum imagines, e sede ila sua, quam duobus abbine seculis obti- nent, nullo timore, nulla verecundia, religione nulla dejicientur, exterminabuntur? Absit, ut tantum hoe litterarium scelus in nos admittamus: non sumus e vana stultissimorum homi- (1) Quapropter in bae nova editione x Latinorum Scriptorum Indice expuneti suat Alcoinus, Aldhelmus sive Adehelmes, Eros, Steabus Gallas et quidem ali, qui post sextom a Che. natiitate seculum forverunt.x HUJUS EDITIONIS num tuba, qui tune se magnifice jactant, cum in avos majoresque convicia lemere fundunt eorunmjue facinora spemnunt; et nihil novi moliuntur, nisi prints vetusta omnia ¢ fundamentis convulsa prostraverint; et coagmentant quidem, sed tantum ruinas: — presertim cum (id- yne recte callemus) nullo resistente connexa dissolvere, extructa diruere, e plurimis aliqua demere, multa omittere nibilque addere facile factu sit, joculare, puerile; at vero fracla de- Liliiataque reereare, pregrandia incepia perficere, quedam addere eaque aptare prioribus, nova proferre, magnorum virorum parva inenda non depravare, sed sapienter corrigere, hoc sane arduum, laboriosum, virile. — Sed tamen, Auditores, que dicam, diligenter attendite. Eatemur equidem Qnomasticon eque ac Lexicon ad latina penitus intelligenda mirum quan- tum conferre, altera enim alterius poscit opem res et conjurat amice: yerum cum inter se, ut supra diximus, plurimum discrepent, haud plane abhorret aut absurdum est, seorsum per se utrumque consistere. Quid quod recentiores ommes interpretes, viri singulari sapientia proo- iti, ex quibus satis erit nostrates commemorare Joannem Casparem Orellium et Angelum Maium, propriorum nominum indicem a verborom indice secreverunt? Quid quod nedum germanica, anglica, hispanica etc., sed ipsa italica Lexica a mythis et a geographicis histo- Fieisque Yoeabulig ‘prorsus abstinuerunt, quamvis nemo posit’ hisce destitotus priesidiis: ne ad poctarum quidem principem Dantem Aligherium accedere? Quid quod latinum Lexicon nimia laboraret mole, cum bene multa nee sibi semper consentanea de diis commenta exhi- bere, totam ferme hebraicam, gracam romanamque Historian contexere, totum antiquum or- bem deseribere cogerctur; ut silentio prateream cum patronymica, tum pane innumera que inde formantur adjectiva presertim geographica, quorum pauca tantum A:gidius Forcellini persecutus: «Cetera, inquit, si requiralis, vos remilto ad geographos, quorum res si_mco > operi inseruissem, crevisset profecto in duplum, ct sua mole ab utendo deterruisset » (). — Sed Lexico ingerantur saltem prevcipua, ita enim nonnulli autumant, At, queso, si aliqua, cur non omnia? Quenam deinde precipan ducentur? Anne inter nomina propria, quar in jisdem classicorum seriptis occurrunt, alia utpote preciara long’ interpretatione et Lexici ope illustrentur necesse est, alia vero utpote obscura omnino pratereunda? et que fama jamdiu pervulgata, aliunde quisque sibi facile comparet, immo a pueritia plerumaue, accepit, eadem i Lextco fuse tractentur; omiltentur vero, gue per sc ignobilin quamplurimos latent, ac majus propterea legentibus negotium facessunt? aul quibus patricium genus. fortuna, divitie, potentia vivis obligerunt, Iaudes honestumque locum etiam mortis wibuemus; quos vero ex Infima plebe homines adversa® res, inopia erumnaque oppresserunt et una fortasse vistas crexit, hos etiam post funus per summam injuriam oblivion’ mandabinus? Licet per nos nemorari Cojum Julium Cesarem, ob cujus effrenatam imperii cupiditatem totus prene terra- rum orbis civili sanguine redundavit ; licet Claudium Neronem, teterrimum crudelitatis omnis: que turpitudinis monstrum: modo ne sileatur de Lucio Fabio et Marco Petrejo in Gesaris exercitu. centurionibus, qui virtute incredibili_ per hostes et vulnera gloriosam mortem oppe- ere suisque saluti fuerwnt; neque de Lucio Arruntio Stella. in quo virlus ipsa a, Nerone excisa est. — 1d itaque consilii cepimus, Anditores, ut in fine Lexici Onomasticon adjiciamus, breve quidem, sed epportunam, emendatius et auctins; cunctisque a nobis tali_paeto_consul- tum iri confidimus, quibus etiam arridet gravissima Bartholomei Borghesii et Josephi Furlo- netti sententia, qui aifirmant, romana coghomina lingua historiam absolvere ; quippe aliquam semper habent significationem, atque interdum singularia ac nova vocabula latine scribenti Dus suppeditant, quicdam vero aliis dubia aut significationis aut Tectionis confirmandis valde inserviunt ; quibus illud etiam accedit, quod plura vocabula, que mune ab Malis nsarpantor, hee in-veterum anctorum scriptis Ieguntur, ope cognominum apud Romanos a primis usque reipublice temporibus jam usitata fuisse compertum est. — Utiaan vero aut nobis, pritno (4) To totivs letisitats Les. Prat ed. Pstar. noo. mpccenavit. p. XLS. ve {2} Barun. Boeghesiun ia Dee. 8 ou. § ps 13} — dos. Felagetio in totus latiitatis Lex, Pea. ed, Batov. enn. moccexxvtt po v16 m 31PREFATIO co hoe Jabore haud improspere exanclato, aut aliis in posterum hujusce loci alumnis, gpibus provineiam cessuri sumus, Onomasticon liceat ucubrare, quod numeris omnibus absolutum nostra hee tempors deceat tantamque artium disciplinarumque amplitudinem: liceat nempe omnia denuo classica Romanorum opera excutere queque superiores fugerunt lexicographos diligenter arripere, omnia grea cum latinis conferre , omnes inscriptiones lapidesque con- sulere, omnes rei numarix scriptores pervolvere omnia tandem exsculpta signa marmorea. wnea, fictilia, pictas tabulas, vasa, instrumenta et cetera id genus, que aut multis abhinc annis eruta sunt, aut a Pompejorum Herculancique ruinis totaque Italia, quasi quodam va- stissimo antiquilatis monumentorumque sepulcro, quotidie nova excitantur, inquirere, inter- pretari, colligere: ut nomina propria indeque derivata adjectiva omnia ad unum per ordi- nem digesta exhibeantur ; ac non solum mythi, sed latens innotescat mythorum sensus, hoc est cuncta veterum sapientia mirificis exornata coloribus; non solum numina eorumque dotes, sed innumera etiam numinum symbola; non dii generatim, sed in quo a griecis latini diffe- rant, non eadem enim Athenis que Romz Juno colebatur ; historica insuper facta puris fon- tibus exhauriantur, absonz quoque seque inter pugnantes proferantur auctorum sententize ; antiquus cum novo componatur orbe; falsa rejiciantur, confirmentur dubia, vera illustrentur, plurime quoque tabule, geographicae praesertim et chronice ad utililatem adjiciantur; atque ita cum maxima in latinas litteras redundent emolumenta, tum ad. velerem nominis famam nostro huic Seminario glori cumulus accedat. — Quod si quis ecclesiasticse adscriptus mili- tix aliam sibi querat laudis materiem ac segetem, is latinum Lexicon illis vocibus conficere aggrediatur, que apud scriptores christianos christiana significatione usurpantur; preter enim quam quod seriori pravsertim evo ad nove religionis dogmala efferenda recteque tradenda nova in romanam linguam invecta sunt yocabula, ea ipsa, quae jampridem usuvenerant, ad aliam atque antea significationem plus minusve detorta sunt, ut omnia in unum congesta to- tum plane theologicarum disciplinarum orbem concludant; que a nobis propterea, maxima qua possumus parsimonia, tractanda esse censemus (+), lucusque, Auditores, de vocibus, et nimis fortasse multa, disseruimus ratione habita no- Gonis iisdem subjecte : restat, ut ad earum originem animum advertentes pauca dicamus. Nemo erit profecto tam ignarus tamque injustus rerum omnium estimator, qui affirmet cun- cta ¢ Lexico amandanda esse vocabula ab externis nationibus mutuata, Namque ut omittam que Horatius ipse docuerat : +++s-++... Si forte necesse est Indiciis monstrare recentibus abdita rerum, Fingere cinctutis non exaudita Cethegis Continget, dabilurque licentia sumpta pudenter. Et nova fictaque nuper babebunt verba fidem, si Greco fonte cadant; ut silentio illud etiam preteream, quod plurimi faciendum est, ejusmodi voces patrii sermo- nis egestatem rerumque novitatem patefacere, atque idcirco historicas et linguz et populi notas preseferre; cerlum exploratumque est, cum penes usum sit arbitrium loquendi, hae eadem vocabula, etiamsi aliunde originem duxerint, exotica nequaquam haberi posse, dum- modo usu sancta ac civitate donata fuerint. — Jam vero que a celtico, gallico, hebraico, persico cte., sermone in latinum indueta sint, brevi adnotabimus, propriis quoque litleris exhibituri, quandocumque copia nobis erit, persepe namque vetustarum linguarum litter vel nos latent omnino, vel que fuerint ambigitur. — Que autem a grico fonte derivata sunt (1) Ferba partim graca, parti barb ‘as Forcehiviano Lexico subjiotur, ‘tats Lexiea pertinent. (2) Ar ete. que vulge Expulsa dicuntur, et quorum Todex, mancus plane ae motils, ia ceteris editioni- Ko 8 nobis preterit sunt cleat; i hac enim editione omittuntue, quippe que ad medi et infin la- Poet. v. 48-53.Bog HUJUS EDITIONIS vocabula, trifariam partimur ‘, Primum genus est eorum, que utrique lingue, greece et latina, jam inde ab initio communia fuerunt, priusquam scilicet altera ab altera sejungeretur, germane tamquam sorores ex una eademque paterna doino nubendi causa diverse abeun- tes: hisce graca opponemus, exempli gratia ager, patior, spelunca, cysity taS fe, emidciory ub facile cuique pateat, utraque inter se arctissimo cognationis vinculo colligari. — Allerum go- nus eorum est, que a gracis hausta latino sermoni adjecta sunt, postquain ipsi sua facies erat ore habitus valde dissimilis; queque utram graeca meracissima sint et latinis tantum Jitteris reddita, non secus atque egoceros, chelys ete.; an parce detorta latinum quiddam pre- seferant, sicut apologatio ab crsdoyer; vel, ila enim a grammaticis nuncupantur, hybrida sint, quemadmodum chamelortus, monere curabimus. Sed postquam + Grecia capta ferum vielo- rem cepit et artes Intulit agresti Latio. ®, et Corinthus deinde Atheneque subactee omnium in se Latinorum oculos converterunt scientiarum luce perculsos, factum est, ut a victa de- hellataque provincia populus romanus gentium dominus plerasque technicas voces accipere non recusarit, que a yetustis codicibus modo grecis , latinis modo litteris exhibentur. Qui paucis abhine annis classicorum opera typis committere inque vulgus edere studuerunt, ea se lege obstrinxere, ut que technic voces in antiquis scriptoribus Cicerone, Varrone, Quin- tiliano, Celso etc. preter unum Plinium, occurrunt, gracis litteris proferrentur ; latins vero que in Gellio, Prisciano, Isidoro aliisque recentioribus , etiamsi preposita interdum verba Graei vacant ‘naximam. injiciant dubitationem, Eadem ferme lex et nobis rogatur; quam- quam semperne sit religiose servanda, repugnante aliquando codicum auctoritate, certant eru- diti et adhue sub judice lis est. — Tertium denique vocabuloram genus est, de quibus nulla in grwcis Lexieis mentio, veluti exempli gratia borsycites, ewsapon ete.. tametsi nemo infitias eat, hac eadem graca esse, et perantiqui forsitan sermonis vestizia pulanda; que propterea dum a gracis lexicographis injuria neglecta esse dolemus, nos peculiari nota instruemus. Ne quis vero pulet hisce tantummodo fnibus nostram qualecumque fuerit, opus cireum- serihi; elenim, pricter ea de quibus infra dicturi sumus, plures insuper falsw lectiones, que adhue in Forcelliniano Lexico prostant, extrudentur: multa inserentur omissa verborum par- ticipia; obscura quedam illustrabuntur. auferentue dubia: qui in auctorum foris citandis ir- vepserunt errores tollentur; romana antiquilates ct emendatius agentur et fusius: novi de- mim signifieatus, nova prorsus vocabula adjicientur. Ex bis quedam nobis insigne munus alferent sapientissimi aiiqui viri, quos exo presentes intucor. quorumgue gratia et consuctu~ dine magnopere glorior: addet multa prieclarissimus bujusee loci professor, qui maltos jam annos in latinas litteras totus incubui 41. tum sno etiam no- et cum studiasa javentatis utilifst tnini editis operibus jampridem consnluit ; nonnalla et ips dabimus, qui pro suscepto vite instituto eorum in primis amore jamdiu delectamur Sed quid ego ista commemoro? Sunt, sunt nobis, Auditores. immanes pr moles, pragrandia clementa, est infinitas propemodum latinitatis thesaurus. quem per summum dedecus apud exteram nationem Parisiis imprimendum. nune demum, Superis vo~ Disque faventibus, Patavii in lucem edi gaudemus. 0 sapientissimuin virum atque. omni era ditionis genore prestantissimum. Joseph Furlanetto, quibus te nunc lanlibus efferam ? quo animi studio compleetar? qua proscquar vereeundia? ‘Ta postqaam per tol augos omnem eu: ram onmemque operam in Jatinam Lexicon avgendum et emendandum contuleris, nallique labori, sumptui nulli_peperceris vel in pretiosissim is tibi libris compsandis vel in itineribus ad cultum doctrinamque suscipiendis, ac de re litteraria optime meritus obtrectalorum conv Giis invielum peetus objeceris ; tandem invidia major, corpore fortasse, non animo fractus. clarissimi: wdi- (8) Confer Warterbach der lateinischen Sprache son doct. Withelm Frevad, Leiprig (835. Erst, Rand. Vorrede. (2) Horat. Ep. Wb. nt ep. 1¥. 156-457. (3) Cl. Professor Joueph Trivlloto, qui typis edisit Carmina Jacobt Fiore tina, tum tala summo studio, mira sezacitate sique augusteo logue aitore elaborata; quique et pridem Joseph Furlanesio et ovae anh Cassels avetoribus ia Lexicoo lnserenda perbumeniter tradidit Mice dignis « Furlanetto lausibos eCertur (F7 infra FLL x. 14 in Latinum verta, neenoe vupertime plara Corming cum la~PREFATIO xu neque sencelute ipsa detervitus, opus aggredi ausus es diffiillimmm ac pine immensum, quod universam concluderet latinitatem ; sed repentino letalique morbo correptus, cum tanta hee imperfecta vehementer doleres, ad nostrum hoe Seminarium, patriam veluti domum, morientes oculos pia grataque recordatione convertisti, ipsumque scripsisti rerum omnium Vere tuarum heredem, ea nitirum spe recreatus, fore ut locus hic semper latinis litteris do- micitium prabiturus et sedem, nunquam pateretur te tuaque inhonesta oblivione deleri (. Eequis vero unquam putasset, cum me, paucis abhine annis, summa benevolentia complexus yvehementi animi ardore hic ipsa docebas, cupiebasque tantorum tibi laborum imparem so- cium adjungere ; ecquis, inquam, putasset, tanto nunc civitalis lumine exstincto tantoque duce prerepto, mihimctipsi illa tua pervolvenda esse Lexici Yolumina, in quibus nulla sane pa- gina litura, adjectione, mutatione caret, nulla non exhibet quatuor vel quingue loca nova, jllustrata, emendata; jilas inguirendas epistolas, quas tibi Angelus Maius, Bartholomaus Bor- ghesius, Joannes Labusius aliique preestantissimi viri dederunt omnium doctrinarum copia, quam que masime, plenas; illa tua denique incepta prieclarissima perficienda? Perficiemus autem, Audilores, infirmi licet viribus, iniquo tempore, fortunarum periculo: ne per nostrum scclus literaria respublica tanto diutius careat beneficio, aut ne saltem ingrati animi nola huie nostro Seminario inuratur. Quapropter alacriores ad_alleram orationis partem gradum facimus, quid in singulis vo- cibus a nobis priestandum sit indicaturi. Cum totum generalim Lexicon natura sua nihil aliud esse. nisi sermonis historiam jam inde ab initio delenderim ; singula profecto membra sive articuli quibus Lexicon ipsum con- tcxilur, uniuseujasque vocis quasi quamdam historiam legentium oculis representet necesse est, quie mutuato ab herbaria seientia vocabulo monographia posset nuncupari. Quoniam vero in unaquaque voce duo sunt consideranda, sonus et res, ex altero enim ipsius yocis mate- ries conflatur, ex altera notio subjicitur; ille autem grammaticis coercetur legibus, hie intel- leetur ct ratione percipitur ; ita omnia Lexici membra sive articuli duabus necessario parti- bus constant, grammatica nempe et philosophica. Grammatiew artis est syllabaram quantitatem definire, verbi notationem inquirere, omni- genam positionem declinandique ratioyem docere, indolem naturamque tradere, sensum de- nique lingua reddere, quam lectores probe noscant et calleant; hoc est vocis prosodiam, ctymon, formas, syntaxim versionemque proponere: philosophici autem muneris est multi- plices vocabulorum significationes recte admodwn interpretari atque in ordinem apte dispo- here, quo tempore, a quibus, quoties usurpate sint voees, in quo demum a similibus diffe- rant demonstrare ; scilicet exegesim, chronologiam, rhetoricam, cam quam italice statistica vocamus, ac tandem homonyima extundere, perpendere, summaque sollertia prae oculis exhi- bere, Singula paucis, ne vos, Auditorcs, quos magna tantum decet et cogitare et facere, tam- quam e gradu dejectos, in confusam ineptiarum nugarumque farraginem per vim obtrudamus, aut patientia vestra, qua tamdiu hie sustinuistis, videamur abut. De prosodia non est cur tantopere laboremus; namque syllabarum quantitatem, qua vo- cum pronuntiationi carminibusque condendis consulitur, omnem sibi indicandam improbo ac pertinaci labore Josephus Furlanctto proposuit; idque ila est assecutus, ut non modo Lexi con loco sit illins libri, qui Gradus ad Parnassum vulgo appcllatur, verum etiam, preter pauca quae vel abdita yocum etymologia nullaque apud latinos poetas auctoritate omissa sunt, vel forte typothetarum incurid falsa irrepserunt, nihil omnino desideretur. Majus profecto negotium nobis facessit etymon: quemadmodum enim chymicw artis cul- tores ignis ope omnigenisque canaliculis instructi, corpora sagaci artificio scrutantur, mira (1) Extaot bee manu seripta, cuicumque temen adeasda, ia Biblioibeca Semiaetli Patarici, ac propleres ecnquaquam 2 nobis in hac editione cotantur, Tov. 2xy MUJUS EDITIONIS inter se componunt varietate, novas induere formas cogunt, in suasque ipsa partes omnino issolvunt; sed cum ad prima ventum est clementa, quamvis ingenio plura fortasse ulterius jaculantes, humano tamen limite repulsi, a quacumque investigatione prohibentur, eaque sim- plicium nomine cum donaverint, inaccessa nature arcana verecundo prosequuntur silentio ita ferme lexicographi in vocum etymis inquirendis. Facillima sane nobis res est cum deri- vatis, quibus satis erit uncis inclusum vocabulum illud subjicere, quod primum et perinde quasi truncus habetur, unde cetera omnia tamquam rami tenduntur viridantibus foliis sur- eulisque pubescentibus exornati, non aliter exempli gratia ac si vocibus innotesco, nomina- tim, nominare, nomen etc. verbum nosco adjiciatur. Forum cam ipsa Tingue principia ser tari conamur, etiamsi praclarissimi viri, quorum familiam ducit Vossius, latinis etymis extri candis omnes industrise nervos intenderint viamque nobis munierint, sapius tamen heremus ac summis urgemur difficultatibus ; eoque magis, quod nostris hisce temporibus literati ho- mines in contrarias omnino distrahuntur sententias. Namque ut illos etiam omittamus qui Tomanarum yocum causas, similitudinem et originem ab antiquo pelunt Celtarum sermone, cujus aut nulla omnino supersunt, aut si qua proferuntur vestigia, ulpote admodum incerta obvolutaque tencbris, tamquam pura puta grammaticorum deliramenta sanus quisque rejiciet: hine magna eruditorum cohorte premimur, quia graco fonte omnia cadere majorum aucto- ritate freti contendunt; illine vero in aciem prodeunt recentiores pro yetustissima Indorum Jingua (sanseritam yocant) pugnaturi, a qua cum grieca, tum latina veluti_ germane originem duxerint, altera quidem suavior et cultior, asperior altera et horridior, amb tamen_nescio quid magnificum et imperiosum preseferentes. Nos vero pacati homines, quippe qui dele- clati litterarum otio in umbratili tantum palestra exercemur, dimicantium animos componere rali, utrique parti consulendum censemus, presertim cum multa utrimque vis multaque ar- gumentorum priesidia: — itaque una cum sanscritis greca indicabimus, dummodo pro re nata ultro se obtulerint, neque nimis longe petita sint: exempli gratia nosco, confer sanscri- tum gna, gnarus noscere, ndhma nomen et greca yrdv 2S nosco, sos mens, Zrou« nomen ct si¢ porro; quo sane pacto et recentiorum linguarum, que ferme omnes nedum italica ipsa a sanscrita derivari putantur, et doctorum quoque ratio a nobis habebitur, cum nemo un- quam fuerit aut esse possit, qui greca studia in homine latino non probet. Etymon vero excipient vocis natura, forme, syntaxis; ita ut brevi tradatur, que sit ora- tionis pars, quenam apud veteres vel etiam apud poetas pcculiares occurrant positiones, quibus gradibus, participiis, casibus vocabulum gaudeat, cte. ete.; non solum enim rei na. tara postulat, ut hee alingue id genus a vocis notione sejungantur, yerum etiam legentium imperat expectatio, quos ad novam paragraphum, uti vocant, accedentes in aliam atque an- tea vocabuli significationem se offendere ratos, istiusmodi argutie admodum frustrarentur. — Grammatice rei finem imponet italica, germanica, gallica, angliea et hispanica versio ©; que tamen propriam tantummodo verborum notionem reddat, vel si qua fucrit abstru expediat; translatas enim per se quisque facile arripiet. Parvi tamen interest hie agi, si cum ceteris conferantur, quie facem pracbente philoso- phia consequantur oportet, Vetus querela est, inquit Furlanetto, in Lexicis plerumque primas vocabulorum notiones minime suo loco positas fuisse, nee proprias inde derivatas. significa- tiones, nec préxime translatas eis esse subjunctas ®. Undenam vero, queso. hie lex, que a ratione ipsa lata est omniumque princeps lexicographos urget, tamdiu neglecta jacuit, nisi ex latini nitoris immodico studio? quo sane factum est, ut quidguid opera et laboris’ sub- eundum videbatur, totum etatis auree seriptoribus insumeretur; qui vero priecesserant qui- (1) Germaoicam versionem matusbimus a Guil. Frevod (Werterbuch der lteiaischen Sprache, Leiprig 1836), galcam a ML, Theil (Dietion- ‘aire Latia-Frongsis rédigé apres les meileure travava allemands et priocipalment aprts le gracd ouvrage de Freuad, Paris 1883), englicom a Jac. Beileyo ("Cotias Iatinitatis Lexicon... edidit, angicam interpretationem in locum itaice substtuit etc. Jacobus Bailey, Landini 1826 , Jisponicem denique ab A. Berheugger (Nouveaa Dictionesire Frangait-Espagedl, Pris #845). (2) fa totiuslatintetis Lex. Pret. e@. Patay. enn. wocecexvit. p. Ye Be HhPRAFATIO xv busque tamquam parentibus honor maximus erat deferendus, ii ferme omnes levi quadam manu excussi essent, vel prorsus inexplorali. Hanc sibi muneris parlem susceperat Furla- nelto, sed nuperrime vir, si quis alius sagacissimus, Guilielmus Freund (, quem duetorem hac in re, quantum sollertia possumus, prope sequemur, non modo sibi depoposcit, verum ita egit luculenter, ut leges cum regize, tum duodecim Tabularum, column rostrate: Scipio- humque inscriptiones, senatusconsultum de Bacchanalibus, fragmenta Ennii, Pacuvii aliorum- que ad Accium usque et Sisennam, nec non ipsa Plauti, Terentii, Lucretii ct Varronis opera diligentissime inquisita acriterque perpensa in Lexicon inferrentur, indeque deprompta exem- pla principe loco, ut decebat, donarentur. Que porro ex vetustissimis hisee fontibus nune demum erumpentibus in latinas litteras emolumenta redundant! Hinc lingue historia, quoad longissime potest mens nostra respicere spatium preeteriti temporis, ab ipsa sallem pueritia repeti; hine prime vocabulorum notiones, qua hactenus latuerunt, e tenebris erui; hinc plu- res auctorum sententie, que lucem desiderabant, perspicue innotescere ; hine denique, ut alia mittam, rectius de posterioribus seculis deque Augusti state presertim judicium ferri, multa enim, quorum repertores Virgilius, Ovidius aliique vulgo habebantur summisque pro- pterea laudibus ornabantur, nunc demum ab Ennio, Nevio, Lucilio ceterisque superiorum temporum scriptoribus adumbrata esse intelligimus. leque vero hoc pacto exegeseos munere nobis perfuncti videmur, aut servum pecus utemur aliorum tantummodo industria, quin et de nostro addendum aliquid cogitaremus, nee, si recte sentio, importune. Si populi enim humanitas, et artium disciplinarumque cul- lura, nec non rerum notio sive indoles tune solummodo plena collocantur in luce, cum do- tes, quie rebus ipsis vel natura conveniunt, vel falso etiam ab hominibus afficte sunt, omnes omnino ante oculos nobis versentur; vocis quogue nolio absoluta patebit, cum omnia pror- sus epitheta nominibus attributa, omnia nomina yerbis connexa, que apud optimos minimum auctores occurrunt, ex ordiae proponantur ; quod scilicet, quantum in nobis est, priestare statuimus. Tametsi_ enim una eademque sit vox ejusque notio, non modo scire juvat quam Jonge Jateque fuerit dominata, verum etiam quot ex varia junctura et collocatione colores traxerit_ quamque diversos; quoties namque cum aliis connectitur, toties ferme peculiarem quamdam speciem oris dissimilemque habitum induit: non aliter atque lux, que corpora non solum seplemplici radio depingit, sed ct uno eodemque colore mira cum varictate distin- guit, semperque eadem est et diversa tamen, sive rubra veris decus puellarumque deliciusn vosas exornet, sive rutila papaverum splendore prata letificet micantibusve gale cristis bel- latorem honestet, vel punicea in occulto tyrii muricis gremio purpuram regibus elaboret, vel denique fulva Ieonis jubam tervore ac majestate circumdet @, Quod vero ad ceieras attinet philosophic’ muneris partes, chronologiam scilicet, rhet cam, eam que italice statistica muncupatur, et denique homonyma, quoniam exegeseos est, ut vidimus, vocum notiones, non quidem per tempora, sed ex diversa earumdem significa- tione apte disponere, et idoncis auctorum allatis locis, non tamen omnibus, confirmare; ita quicumque Lexico manus admoveat, conjectura per se profecto nequit arguere, qua state vocabulum usuvenerit, qua contra obsoleverit; utrum ligalam numeris, vel eliam solutam de- ceat orationem, soccone an cothurno gaudeat, oratorio eoque: sublimi dicendi generi an hu- mili et presso epistolarum stilo conveniat; cui arti potius arriserit alque in deliciis habitum sit; semelne, raro admodum, vel frequenter et passim occurrat: qui omnia et si qua sunt (1) In opere supers commemarat, evi tials: Wortebueh der aenischen Sprache (2) li eto optimem facia esse dani ut plantarum hetDsrumque nuns sysongm no modo ox grec Theophreso, Dioscride, Iigpoeratealieqoe,verum eto cx Linoeo et roteriocbos excnpiaadderemust jus re lia Cas. R. Patoviaa Uaiverstte re herbi Pr ieser Hebertus De-Psie’ ster oobi ptisimu fimo e asruneaa soppedtart ater gow cercgom sano opus, el ttelas: Common ‘owes sur la Botonqan tla Metiere Medicale de Piine componcs pour tt Ptine de ta Cllecion Panthoucke par A. Jo 4. Fee Profeeur 8 Mistore Noturete t de Botaniqu. Hatin en trois Tom, teve& einguante ezemplaires teulement Paris 4893. Ate vlna aliqut ene Seri in Iain seviptoesineumbsre age Sis syrangms par igeniaedenda carat!xv DUJUS EDITIONS PREFATIO alia, maxima gua possumus diligentia et cura, monere studebimus; — quo magis denique voeabulum legentibus innotescat, sub articuli finem quamplurima recensemus homonyma, quod a nemine in Lexico perfectum ‘adhuc reperinus, et in quo queque differant, duce praser- tim Déderlinio (), demonstrandum scriptorumque auctoritate illustrandum suseipimus. Hee, Auditores, sicut exposui, in proxima Forcelliniani Lexici editione, pro virili part prestanda conabimur; ex quibus profecto intelligitis, equales tantum latino sermoni seripto- res in romanam a nobis recipi civitatem, locupletius emendatiusque Onomasticon sub finem adjici, nonnulla verboram monstra rejici et amandari, illustrari plurima, nova quaedam vo- cabula inseri, etyma nune primum sanscrita, gravca swepe fusius proponi, exegeseos prasser- tim munera tectius absolvi, synonyma pertractari, euncta denique ordinis et collocationis vim preseferre, cuncta operose ad logicw artis regulas exigi, ut totius latinitatis Lexicon, quan- tum bamana patitur conditio, suo non impar nomini exhibeatur ®. Quid itaque nunc mihi restat, Auditores, nisi ut unde exorsa est, eodem terminetur ora- tio, vosque orem atque obtester, ne vestram fidem implorantibus consilio nobis deesse ve- litis; et qua suporvacanea, falsa, aut manca visa fuerint, ut ea pro vestra humanitate ac sapientia wquo animo doceatis ac libere fateami i? In mala enim tempora incidimus, Audi- tores, quibus nullus propemodum latinis literis honor vulgo defertur; quibus muta saxa, bruta animantia atque aride mathematicorum nota mentes adolescentium distinent, ac Tul- Tianam magniloquentiam et suavissima Virgilii carmina pene in oblivioncm adducunt; quibus denique Seminaria una cum alumnorum educatione conviciis passim petuntur. Nostris ipsi auribus non raro acccpimus, nostrisque oculis in pervulgata quadam ephemeride legimus, que qoamque importuna lomines, non dicam inimici, sed rerum ignari per contemptum effutiant; nos nimirum vetusta majorum nostrorum gloria beatos otio desidiaque torpere, perinde quasi nihil reliquum sit aut intentatum, quod operam et industriam efflagitet; nos Angustis profecto seientiarum limitibus contineri, vetera leviter attigisse, nova prorsus igno- rare, ae neduin grace, (quod ecclesiasticos viros pudeat) latine quoque nescire. Nos vero jorgiis opprobriisque silentiuin, verbis facta opponenda censuimus. ‘Majorem itaque sustinemus expectalionem , gravius periculum et discrimen nobis manet subeundum, hoe prasertim seculo, quo scilicet homines tot tantisque artium miraculis as- sucti, quippe qui viderint oceano pontes imponi, vias ferreas non modo sterni et muniti, sed montium quoque viscera audacter perrumpere ipsoque in aere tuborum ope suspensas tot hominum simul peregrinantium millia incredibili celeritate comportare, ac demum per immensa camporum marisque spatia tenui filo deducto disjunetissimas quasque gentes uno ictu uniusque cogitationis momento inter se colloqui commerciaque agere: id sane ingenii opus exposcunt, quod in tanta scientiarum luce nihil offendat, nustquam incurrat, displiceat nemini. Quamobrem etsi nos impellant et urgeant latinarum litterarum amor, majorum exem- pla, hujusce loci decus et nomen, gratique animi officium; arduum tamen onus deprecabi- jnur, nisi vos, Auditores sapientissimi, prasto sitis, vestraque benevolentia et gratia nobis ad bene sperandum quasi sigaum aliquod extollatis. {4) Lateinische Synooyme uod Etymelogiees von Ludwig Daderiin, Leiprig 1820-39, {2) Meximo in bat nova editione (fatesr enim quod seatio) mii fut sdjumento Latinum Lexicon, cui titular: Mandworterbuch der lateni- acken Sprache, Unter Mitwirhung eon D! Lither, Gymnasildirector au Porchim wn D’ Hudenann 2u Kiel herausgegeben con D! Hin Mold Riots ardenttcher Profesor der clasisehen Philologie on der Cniverstat su Leipzig. Braunschvoeig 4883. Hoc sene opus, quod sero i- Inium, noo selicet 1936., ad me pervcnise éoleo, preter brevitaten quem spse titolus postalat et piora tspotbetarum menda, eumeris ferme ‘Gmmbus et absolutum ae svowmis propterea laudibus excroendom, Doctissimusitaque evsdem Actor publicum hoc mei erge se grati aaimi testi- mouivm, gusto, libeater escipiat, — Nonnulis deberaus eticm libelle, qui inseribitur: Necktrage au Foreellini's lotein. Lexicon, mit einem ‘granmatischen Excurse, von DC. Karcher. Karluruhe $85}. eRPRIORUM EDITIONUM PRAFATIONES xu NB. Que supertoribus Editionibus praemissa fuerunt, omnia subjicere censuimus, cum quia hoc in more ppositum semper fuit, tum quia illa partim editionum historia (#) maxime inserviunt, partim vero sunt admodum necessaria, ut, puta, Index Scriptorum Latinorum qui hic in Lexico adducuntur. Horum autem summa haec est: 1. Em, ac Rev. Antonio Marino Cardinali Priolo Bpiscopo Patavino Seminarium. Hi Caietani Cognolati in Seminario Patavino Studiorum Preefecti Proof IIL. Clericis Seminarii Patavini latinae consuetudinis assequende cupidis Rgidius Forcellinus. TV, Epistola, quam Jacobus Facciolatus Josepho Last 1d. Januar. ann. scar. dederat. V. Nonnulla ex autographo ipsius Forcellini. VI. Lectori benigno Josephus Furlanetto. Preefatio in Lexici editionem ann. $827. VIL. Lectori benigno Josephus Furlanetto. Preefatio in Appendices. VIII, Index Scriptorum Latinorum eorumdemque operum, quorum auetoritate yocabula eorumque significa tiones in hoc Lexico adducuntur et explicantur. EMINENTISS. AC REVERENDISS. ANTONIO MARINO CARDINALI PRIOLO EPISCOPO PATAYINO SEMINARIUM Opus noe, Princeps eminentissime, jus lim avunenli tai Grorcn Canooaris Conseon evitats bujus episcopi des sgnatum atque susceptum, te vero ad camdem sedem rerumque nostrarum regimen evecto typis postea commissum, te demum auspice ae patrono feliciter evulgamus. Ac si quis rei hujus amplitadinem animo eomplecti potest, et hae volumina non tam ‘oculis quam ingenio metiri, is certe eximiam quamdam mentis animique magoitudinem in eo mirabitur, qui de hoe opere primum cogitans presidia maxima ad illud contexendum liberaliter eomparavit; eum vero, quo potissimum auctore e tene- bris est erutum, et eum eruditis viris opioione citius communicatum, de latinis litteris optime meritum profecto existimabit. Nos vero, qui eam tibi rem noneupamus, quae tuorum voluntate incepta est, tuis in a-dibus Jucubrata, tuo demum jussu alque opera per typogrepbim absoluta, nemini certe officiose facere videri possumus, nec veterem consueludinem sequi, ut ragnis volumiaibus magna nomioa preponantur. Sed quamvis non aliis auspiciis quam tuis ornari ac muniri hujusmodi opus a nobis poterat, muneris tamen loco Ecwu Foxcextim recordationem accipies ; eurm et hominem probe noveris, et mullas magnasque ejus animi dotes plurimi semper feceris, et apertum simplexque optimi senis ingenium pre ceteris adamaveris, Quamquam ¢a ipsa, que libris hisce continentur, queque lating, linguee usibus, dignitati ac splendori maxime inserviunt, ad te afferti tibique nuneupari ita debuerant, ut, quamvis aliter facere ne liberum quidem nobis fuerit, rationé tamen atque consilio id omnino fecisse existimemus. Latina lingua Religionis ipsius veluti administra, ejus sacra ac eweremonias complexa, Tatius ab ea, quam ab ipsa olim principe terrarum gente propagata, Romane Ecclesiee gravissima nuncia, ejusque nota que- dam, qua mores ritusque a ceteris diseerni possint, hae, inquam, lingua in eorum utela esse profecto debet, quibus amplis- sima munera, ac splendidissime digaitates Religionis, et Ecclesiee presidia qualibet ac decora sanctissime commendala esse festantur. Superi faxint, ut, quemadmodum hace urbs latinarum litterarum domiciliam semper olim est habita, ac nostris etiam temporibus apud Hlalas exterasque gentes haberi solet, ila nos ad verissimam existimationem alendam alque corrobo- adam, tum labore ae sollelia nostra, tum hoc ipso opere @ nobis edito contulisse aliquid videamur. (4) Editiones Seminari Patavinitypis impress jum inde ab initio hw soat: Catepinus Septem Zinguarum cura Jee. Sertoi, qui ok Supple- mentum aadidit, a. 1708. — Calepinuc scplem Linguarum cura Jac. Facctolas prism editus este. 1748.; deinde annie 1726. 1734. 1736., 4744., 9747, 1782, 1758., 1772. et 1779. Que prime editio extat in Bibliothece Seminarii Patavii, eam Egidios Forcelii ploriais wots ‘sigue adjectioibos menu propria exarnts jsirutit,iisque posteriorem editionem a, 4772. locopetavit. — Totius Latintatis Lexicon consiio et cura Jac, Facciolati, opera et studio Agidit Foreelini Seminarii Patavini alunni luewbradum typis commiti captum esta, 4774. tametsi mullo Post in lucem prodierit. Alters editio fucta esta, 1805.; tertis aucta et emendeta a Josepho Furlanetio 2. 1827.xin PRIORUM EDITIONUM I. CAJETANI COGNOLATI JN SEMINAWIO PATAVINO STUDIORUM PRAFECTI PRAFATIO PRIME, HUSUS LEXICL EDITION, ANN. MDUCLXXL EVULGATS, PRAEPOSITA, RT AW AUCTORE IN SECUNDA EDITIONE, ANS, MDCCCY., RECOGNITA 1, Qui otim, noreotivus Romanorum opibus, bene loquendi laude celebrabauitur, ii non jam popull cousuetudine, sed uti literis, et iis quidem recondilis et exquisitis, sunt hoe assequuti; fuitque seientize eujusdam ae rationis ea oratio, quie non modo a pervagalo sermone longe dissonarct, sed elegans quoque esset ac splendida, majestatem quamdam haberet et jmperium consulare. Nos vero, qui eam inguam, quae Romanorumn fait, neque a nutrice hausimws, neque a populi consuete- ddine arripuimus, illam tanen vel in yelerum libris omnino agnoscere, vel param ge sinceram in mostra ipsi seripta trany- ferre conlendimus, summo studio ac labore nili necesse est; eumque plurimi ad hire studia sese canferaat, paucos tamen esse scimus rerum harum intelligentes ac doetos, paueissimos vero, qui germanam latinilatem oplisna imitatione assequantar, ft ornala: factaque orationis laude commendentur. Cum vero plurima parare sibi adjuments debeant latins consuetudinis assequende cvpidi, tum illud in primis, ul uberem ac dissipatam verborum eopiam complectantur, ut nitidissima queque jnternoseant, ut propriam nativamque singuloram significationem maxime intelligant: toc enim totius rei veluti solu et fondamventutas his veluli ex radicibus optimus sermo coaleseit; et ipse C. Julius Cesar, cum de ratione latine loquendi ad Cieeronemn aceuratissime seriberel, verborum delectum originem dixit esse eloquensicr a}, Quemadmodom enim jurisperiti, duos interpretandi stodiarn atque necessias in ila veterum vocum investigation’ detinuit, priseam verborum proprietatent digoitalemque retinuerunt, optimumque loquendi morein cult hoe atque delestu correborarunts ita ilud inelina ittis argumentum semper fut, com ipsa verba a native signifeatione prava Joquentium consuetwdine detorquerentur. ui- nadvertore est, iaquit A. Gellius (, qui post Iedriani tempora lorere eapit, plerague verbarum latinorum ex ea signifi- Tatione, in qua nata sunt, decessisse vel in aliant fonge, vel in prozimam ; eamgue decessionom fuctom esse consuetudine ceineeitia temere dicentium, que cuimodi sint, non didicerint. Quare vix quisquam est romans Tingust et eloquentiz: stu- ‘iosus, qui carere Lexicis sine sua fraude possts est enim percommodum optimas quasque tots Lali veluti exsuvias umn labore ae studio eolleclas explicalasque intueri, Alque hactenus quidem bisee prasidiis non ompino caruiniuss erat ta- ‘nen adhue Toeus aliquis iis omnibus, de quibus olim in suo De Zexicorum Latinorum jejunitate libello Olaus Borrichius Gquerebatur. Hae vero atale, qua optimé quique latins: Hinguse auelores pristine integitatiertioorum epera sunt restiuti, Gosque doeli homines eommentaris ornarunt, laboriosis vero verborum indicibus loropletarunt; qua pluritaa romanarata Shtiquitatum monumenta in Iuecm edita, explicaa,illustratas collect iaseripti lapides; mumismata demum, ec Titerala quwe- que viris ad omnem usum eongesta: hujusmodi certe opus conseribi poterat, in quo, non dieam jam ciuaiosoram ola ac posteritatis judicia conquiescerent, sed eorum salem, qui in hoc ipso rerum genere antex laborarunt, ‘Tigentia ac lans vineerelur. Quare eum yelus ilud Ambrosi Calepini Lexicon stholas teneret, essetque iad, ut de eo lo~ Gquilur MorhoGus (2), sacra studiorum onckora , ad quam confuyielant gui in lating lingua se exercere votebant, Wem amen, quanvis expurgatum, auetum, perpolitu, ad explicandam comparandamque letinitatem minime satis esse fis ipsis Videretur, qui in e0 inlerpolondo sepius Tsboraverant, de novo condendo cogitari eaplum est; quod jam olim inchoatun paucis demam sbline annis absolutum atque descriplum, nune jam, quod bene verlal, per typographum evulgamus Ae prox fecto si quis rei hujas amplitudinem aniimo compleeti potest, et quam ditfeile Tatini sermonis regulse stque preesidia consti- tuantur, intelligity si quis cetera hujusmodi syotagmata per doctissims viros toties edila eum nestris hisce eonferre volverit, je de MRewo Foncestiso optime judieabil, qui per annos ferme quadraginta idem saxum volyens, opus hoe, in quo latins ‘Voces omnes, ae muliplices earuin significaliones atque usus continentur, Iucubravit, Fuil in illo iagenium, litters, cura, ea ‘ilatio, diligentia; erat ille romanarum rerum scientissimus, ct earum artium, quie Latinisofim placuerant, rudimenta oltige- uly Grivee doclus; in veterum Latinorum libris versatus, volutatus. lam ego euin vivian colerem, tum etiam naper exstin ‘lum maxime dolui neque unquam ejus hominis memoriam dimittani, qui cum fitteraram studiis eos mores eonjansit, ad {quos formandos liters ipsee sunt favente. Alque ipse quidem in ev sermone, qui nostram bune proxime sequctur, oper sty jrafabitury ego interim ea persequar, que de se ipse poterat verissime dieere, sed ab omni specie ae yompa remotissinnes emnino reliquit (o) line nerape verbo ex ejus Ul 1. de fnulogi affert Cie. ad Brut. 72. {iy Sect Att ih, XIIL- cap. 29. De aurtoris haus atste vide Pabrill Binal. Fat |, 3.¢. 1, ob Ervesti auetom 2, Potybion Laaterae ‘Vom Lhe IV. cape DQ. 9PREFATIONES wx 1. Id igitur ipse protitit, quod sane in hoe opere potissimum est, ut in afferendis seriptorum locis, quae exemplo et Ai esse debent, ea non jam e suls sedibas avulsa ac solitaria spectaret, ut fere sotent alienarum rerum deseriptores, sed in ipso contextu et cortinuatione sermonis apud auctores legeret, et ipsa locl comprehensione verissimum sensum iater- pretando extunderet; quod quidem, prasertim si qaid rarius alque insolens in verborum significatione occurreret, esse ma- xime necessarium existimavit. Eum itaque, qui etatum omnium scriptores tractare debeat, et in opus transferre, in cas etiam artes, que minus liberales habentur, invadere necesse ests resque variis conjecturis implicatas, et abditum plurimorum ver- Dorum sensum explicares antiquis rebus, ac jam deperditis, afferre lucem; historiam omnem, eruditionemque compleet. Quot sunt, inguit Carolus Da Fresne (9), in mechanicis artibus, que latine reddi non possunt, cum et forte non noverit Latium ipsum, vel, si nooit, ad nos vacabula iste non pervenerint ; aut cerle si alicubi exstant, horum vim non omaino percipiamus ; quod in unica Vitruriana architecture licet obsersare, in cujus vocabulorum notionibus ineestigandis iasu- daruat tot viri eruditis adeo ut de unica Seamillus voce integri exstent commentarii? Haee omnia feliciter evolvit Foncet1- os; iisque, uli debuerant, explicatis, copiam commendationemue Lexieo suo comparavit: qui etiam cum in ea incideret, que, ut reeto exponantur, penitioris eojusdam scienti aut artis praesidia postulant, ea, ne sibi a viris, in sua quibusque re, doctissimis unquam deessent, diligentissime cavit, Nam et ex Julio Pontedera, totius antiquilatis et eruditionis peritissimo, molla quesivit; et de Frontino, Vegctio, Vileavio sepe est cum celeberrimo Joanne Poleno colloquutus; et Joannis Baptiste Morgagai uti voluotalem ae studinm, ita ingenium quogue ac doctrinam suis usibus paratam habuit. Hune eaim virum non psa tantum anatomiea stadia commendant, io quibus plane regnat, et 2 us prope nomen est; sed ipsa quoque critice Prineipem habet, ac jactat: qui et muita in A. Cornelio Celso emendavit; seripsitque plurima sane doctissima ($) in eos au- lores, qui rustica preeepta, et rem veterinariam latina consuetudine tradiderunt; pulcherrimis demam episfolis Amitiam suam illustravit (®). Atque ille quidem postremis hisce mensibus multa mihi de hoe opere, multa de Foxcetcsxo commemora- Vil; illud magnis laudibus, hune vero laerimis prosequutus. Virum egregiam, sibiqu® multorum eonsilioram societate conjun- clissinium exstinetum doluit; triste sibi magnarum virtutum desiderium relictum dixits allerum ab altero adjatam szepe com- tmunicando, et monendo. Quem ille sermonem cum mecum habuisset, ejus voce past semper earui; earebo etiam quamndiu ero: hujus quippe anni exitus fait huie Gymnasio, buie Urbi, Italie toti ex ejus morte luctuosissimus. Sed nostra jam per- sequamur. IML. Hive igitur in hoe Fonceuummt Lexico, quar certe nusquam alibi; uli etiam illa exemploram copia, quam in unius ‘Voeis, aut ejusdem sententiae explicatione ubique affectavit; quam quidem cum multis ipse rationibus exeuset (¢), ego multis commendandarn existimo. Pluribus enim seriptorum locis in unam voeem sententiamque congestis, varios ejusdem voeis ve- uti nexus, ae multiplies, quas veluti explet, commissuras facile onimadvertimus; ex quo verbi ipsius potestas, sensus, usus, io magis elueescit. Habet preterea unaqueque verborum significatio sucs veluti gradus, quasique vanescentia diseré mina ex varia eum aliis vocibus eompositione nata; que profecto impercepta lateant necesse est, si illa desit exemplorum copia: hace autem qui non animadverlat, aut sibi negligenda esse ducat, is certe de latina lingua existimare aut leviter, aut nihil potest. Hane demum exemplorum varietatem ¢i quis attendat, is eliam duaram vocum, quarum tanta videtur esse simi- litudo, ut eamdem prasstare usum ubique possint, varios veluti signiticationis gradus ac differentiam fecile intelliget, Duse ‘voces, in quibus est signifieationis communio, tune solummodo indistinete alque promiscue adhiberi possunt, eum gene- ralem quamdam rei ipsius notionem explicamus; at, si quos habet res ipsa gradus, exponendi sint, tune illa signifieationis communio evanescit, et ad alice voces confugiendum est, quibus isti velali gradus exprimantur. Magna profecto esset ejus sermonis egestas, ae magna in eo elegantise inopia, ia quo verbum verbo supponi ubique posset ; tune enim generalem tan- tummodo sensum, nunquam vero illos, de quibus ajebam, unius ejusdemque rei multiplices gradus loquendo seribendoque significaremus (8), Haze itaque ex ipsa exemplorum copia unusquisque intelliget, ac verissimam Latioi sermonis in¢olem, co- iam, clegantiam assequeturs nisi forte pollutas Tue quadam aures babet, ac nondum ex grammaticorum feee enata IV, Varie porro, et quadam sape similitadine inter se conjuncta, aliquando eliam sibi dissidentes unius ejusdemque voeis significationes sedibus et explicatione ia hoe Lexico distinguuntur; aliquibus passim adjectis, atque idoneis testibus comprobalis, quae in aliis id genus operibus non apparent. Atque illud quidem rerum harum seriptoribus commune est, ut proprium ae nativam verbi sensum primo exponant, deinde figuratas significationes subjiciant ; at non eam ubique rationem tenent, quae in hae significationum serie maxime esset, ut quidam ajant, adhibenda. Qui enim sensus a primo illo ae naturali (3) In Prafotions ad Glosserium Median et Tnfinae Latnitats § XIV. {&) ¥ide Epistolam Jui Pontedere ad bune ipsum Morgegoum ia Scriptoribos Rei Husice edie a Jo, Matbia Gesoero Lips an. $735, pog. 1495 (2) Nempe is KLV. epistolis, qua inter ejus opera edit, Esniliane appellant. (0, Vide ejes epistclam Clercis Semioarii Patavii hue pretation’ subjunetam § 1Y. (3) D'Alembert, Métanges ete. Toim. TV. pag. 149. Nullam esse vocem alteri eemnino gominam deGaitionibus et exemplis demonstratam est + Girard ja ea ligus, goa none atuntur Galli. Muto rectios et bering id ipsum prestitit Stosch ia lingue Germsooruan, tribus edits volumial- bus ann. 4770., 9772, 1773. Horum tamen alioramque industriam vieit poper Gallus alter Roubeud quatuer rolumioibus, qum Parisis prodie= Funt ann, 1786. sub titolo: Nouveau Synonymes ete. (* Utriusque Gali scriptoris Girard, et Houlaud elucubeationes, novis additie exempis 13 Beauste, @ dlembert, Diderot, Marmontel etc., melivs digesta, et tribus voluminibus comprehenta edie postea sunt Butdigale soa, #802. ' 12) Quod igitor in veroscuta lingua seriptores isti sunt exsecul id ia laine teclatum est a J. B. Gardin Dumernil sioguleri volumine Pa ‘sist edto ana. 1777. in 49°, quod enn. 1788. in 8.* recogoitum et amplifcatom rorsus edidt sub titolo: Synomymes Latine et leurs. différen: + signifeations ete. (* Tertiam vero hujus operis editiooem iterum recoguitam , emendslam et auctam euravit Jannet Parisis aon, $813, In 8°)xx PRIORUM EDITIONUM ‘ious defectt, is, ex illorum sententia, proximam tenere focum debet, qui vero magi, is minus proximums seleri vero qui ab illo descendunt, et figurati dicuntur, per deductos originis veluti gradus exponendi. Quod quidem preestare optime posset tt probe enpensa Lingus ipsius progeessio, et idearum sese ordine in humana mente evolventium certissima scien, et re- Fam, que alieoo verbo ponunlur, probe inteleeta ac per gradus notata similitudo atque ii primum transferendi modi expli- Tandi rosent, quos necessitas genuit inopia coacla et angustis; ili deinde, qui, confirmala jar ac eelebrota lingua, ideo sunt Sihibii, ut oration splendoris aliquid areesserent. Hune Hague expoueadsrm signilictionum crdinem nonnulli docent; qui amen ¢ pilosophis pots, quam a grammaticis est expetenduss quique etiam in hujusmodi operibus eonstanter adhibitus, veges aiguanda perlurbaret, ct arbilro plus quo tribuerel, Ego sats illustsi ardine ex prosequututn Toxceuisex existino, fox quibus omnis easistit singulorum verborum virlus alque laus Jam iilud sequitur, ex quo maxima fieri debel huie operi eommendationis aecessio; plura enim in eo, quam in ee tevis, voeabula; nonnuliis enim voribus romane:civialis possessionem Foncenuises vindicavit, Monet rei bujas fetes fuerunt Grammaiel veleves, seriploresque lalioi non pauei, quos, cum verborum indieibus carerent, diligenter ile percurrits a6 pre- ferea numismata velera, a¢ tandem litlerati lapides. Horum ille eollectiones omaes in oeulis habuit; vidit seas tebules We- teoleenses (6), e0s elian vidit, quos in Aniguitativs Benecentanis 7) vel emendavit, vel protulit omoium primus Joannes De Pita, feelque magoa, que in eo erat, antiguilatis notitia, diuturna in totinis rebus exereitati, collect et expleta undi- qe cruditio, ut is, qui probs: note cssent, uleadum sibs existimaret, Gavisus ile velenenter eset, sie clarssin viet SSpionis Mati Arte Critice Lapidaria protcere potuisst; at editum est postoraus illud opus anne tantum MDCOLXY. (8 Guo tempore a nobis Fonceuinosdiseesserat, domique vivens et imnoraltti jam proximos, tera sclummodo evgtatat Fy in opere Moffejs inseriptiones ab eraliforam ferme consensu ad hane diem reeepas, et coromenticas tamen, sedulo per~ fquinit, aque redinegratam jodicium, novi tebuls, novisque testibus adhibtis, pertrabit (@; ct eum infnito pane Lostiium Tapidums numero Delium sibi gerendum susp wt disjecta altritaque ubique gentum fistiia wormnorajeccant,jnformibus {qe et vulgaribas sayis, ul antequam inseriberentar, rursus tandem arcenseaotur (#0) Multa quippe ex sims isis ant Guitats-exsuvile rebus omoibus illata damna; perturbala tewporum rato, jvainala Hiterarum dignitas, nus historic abies, Fopuoram ae getium jura femerata; verba demum, quee toto Lao easulare debueroat, minime idones testibus in Latium reta, Jn grammaticis idem, ioguit Malus (1, ef ix rhetoriis, ut minora quogue attingamus, qui tiulis acquiescet vivbus,faltcias hauriet quamplurimas: hie verb wiles tapas lath «t prisen Lesvele cians guandopue yecene res que romana frui esate minnie possunt, quippe gua iniguis taulie, hoe ev captione Ducriptions fe adssita site, Oe con Patavinum supe nominat, velus ud nostram Ambrosi Calepinl; se winiam ecrum Gdem reprehendit, qui TTunonn ill xoeabula ex fsa Tapidum auctriate adjcerant, Quare eum Povctizines ipses lls voees a Nalfeo in vetert Aten Levieo nottas in stuns Iranstulerit,jisdemaque lapideistetibusfrmaverits fuiteerle nobis in toe sermone de Avie Goinen Lapideria dicentum, oe viri s-iuilotum emnium peritissimi sententiam atque judiciam aut ignorase, aut neslex rt doremur, Ae de Lolo quiden Millet apere videant eruditi; ex quibus ille qui ouper Veneifs obit, quique aliss cum Yaffejo cortaverat (12), Michael Larati. plura in seriptis religuit, 4 ‘y ilam Criticone Lapidarians impugnant ; mul- rats Go rerum scriptor Franciscus Autonius Zacharias jam silud exisimavit, faturum protecto, ut eu Mofijus in eo pore cut immutaret, out lenvus ageret, si post edtum Museu Veronease menosn il rursus alaond (13), Bas ego tan= reer ollsi voces, quis Cl Maffejas vel dubias habet, vel omaino rejeit, prout lapis fps, ex qalbus desumpte sunt, (6) Aes Symachi Manochit Commesariorom in Regi Merculaneasis Muse Laeas Tebuly Heralenses Pars Yet Uh Napol #784, ft (3) Thesaorns Antigaitatum Benevestenarumn, Noma #754. fo (8) CL vies Seipuois Maffei Merthionis Artis Critic Lopiderie Que cxtest edits ¢ Sebastizno Dosato, Opus postamur. Luew wen eect sevardy Yentunni ol. Pramittr hee opus Tome J supplemeatt ad Nova Thessruin Yeterum ascriptonam viri Lud, Ant, Muratori (8) Anis Critica: Lapidutse ih, 1. ep. HL. co. 188. (40) bid, coh 489, (41) Ibid. col. 158, a) De Equestei Ordine Constentiieeo Foquistio io Eyistolam Seip. Maffei ete. Ver eis 1735. 4° arog, 490. Zetituntoe Antiquorio-Lapidaria esis Introdustone alla studio dete entice Lotine Tsericiont ex tr (bri propos. to Homa $770. 8° Sse tapp vgto srtore (Math spar it irri spre trp Facesons ni x mera ce Wp fa dren paring taterne Pentre Michele Latetidstenese contro il medesimo earie Diartasioni, fe qual! san (tari (adie; «che a pag, 4004 Bre tere Teer (Bs Zaccaria} diehart a credere che srgi alla aun opera exeie ress le mani dupe Ia pubblicestoe del Naseo Vero se sec oll ok giuisjritrttas, 0 mitigats. Novelle Leterarie pubblcete in Fieose Pésao MDCCLNX: co O46. cere ete chet eradtorima, Jevnn. dsadutt a¢ Jonum Ploncum (Bienchi) archiatrum Ariminnsem epttla, m gua Inscriptoncs monnsile deiminenacta fates nota, quam Scipio Moffus inuserat, vindicantur. Lace 1767. 42." rsa adem egregiam opus Petr Laurent Del Signer, eut Sols, 1 Marmi Riccordiant dist dalle censure det Marchove Male. Fireore 178. 4" ws Tonien do, Carp. Orel in oper cot tituls: Jnscriptionam Letinaram sccaram emplivina collet, Ture 4828, 8 0f pos. 5, tne abentors« Mle Sipioisvilsima sane eta fgeniam seueodam,miheszue obscures spe fray tga Hs 28 Ime Se Mtaron Sed vomuluera es inquire ensure permloslpies jam wadarant Zacthari, De Store, Marinins (Fine Ah) seagate (erzc’ etche Perveic; dommve fot fequenier per ehsm hue ibram fecimes bi emnes, quacum (es wb ce BSCR crits tat data opera defendere nese offic mioime Guximus, Nom ut in quarts crciter pore eorum, guns jp suspsionen yor" vee sere cess videct loge tamen plurimi maneotfaconcus, ut viderunt jm imperfect operis editor Seb, Donatus, et Kloeius in tis (tera ‘ol &, p. 405, egregle bite de re disputaos, V. ibid. que sequuatar.)PREFATIONES ot ‘aut dubi aut damnatz (idei videntur esse; Forcexzivos vero et Latii jure carere minime putat, et ea literata marmora ido- hhoos rei hujus testes existimat, Hs ego nune ob oculos ponam, remque omaem fideliter peragam ; ipsas plerumaue tabulas in couspectum adducom, ut ipsi quodammodo pro se loquanturs dicam ego aliquid aliquando, verecunde tamen ae dubitan~ ter Quamquam id maxime animos addit, quod est a doctissits viris Joanne Francisco Seguierio, et Sebastiano Donato (uo tea alter Maffei opus exscripsit, alter edidit ct illustravit} de codem opere judicatum. Fquidem nos, inquit Donslus (4), fon omnia epigrammata, qua in Arte Critica Lapidaria censoria virgula notantur, reficienda esse putamus. Nam neque Ipse Cl, auctor ea omnia reset, at ad spuria et suppesiticia amandesit, De nonnuilis enim titwlis swedubitat, atios at seinen vorocandos vult, alios ixterpotatos, non paucos quedrateriorum vel exscriplorum oscitantia vitiatas credit, (vet fle monsivosi et exesi sunt, ut sensus percipi non possit), nonnullos obiter attigit, atios in Museo Yeronensi pro genuinis toulgare minime dubitavit, (ut aliguando in nostris adnatationsbus ad hoc opus obsereabis), plerosque eruditarwms judicio religuit, de ais voro cur dubitet, rationem non acfert. Nani istiurmoté disputatio ob vurtera gjusdom auctoris infecta vimanait, Eb revera mulla quidem (ut ad me scripsit Cl. Seguierius immortalis neste’ Maffeji laboram, sturtiorum, et iti- ‘levum tot annos comes, amicus in paucis, ct contubernalis) erat retraetaturus, si operi ultiman manue adhibuisset. am tan enno 1749, Museum Veronense edidisset, videtur quasi animum retraxisse ab Artis Critiew: Lapidariar erulgatione (15), Quis eredat (8) in absolutissimum Groterianum Corpus, in Reinesianum Systagna, én Sponli Miscellanea, én Fabretti Collectionem tot lapides spurios irrepsisse? Quot obelo notavit noster auctor , cum eos pro sinceris admiserint hc celeberrimi collectores? Esto, aliquando peceacerini ; an fieri potest, ut in pleritque marmoribus emendentur? VL. Ae mii quidem carum vocum, ques modo proferam, ae Forceziims ipsius, qui Latii jura iisdem tribuit, facilis et ia medio posita defensio esset, si qus lapides Maffejas minime probat, nibilque babere ait antiquar majestatis et elegantie, cos tune temporis inseriptos putaet, atque etiam ad follendum proposites, eum veteris libertatis obtiti demisere animum Ro> mani, a¢ fortune sow similig focere atque seribere cxxperunts; is, inquam, temporibus, qulbus nobilissina eorum Tingua una tuum juperio ad senium properabat. In hoe enim opere sis quoque auctoribus locum aliquande esse voluit Foneexuses, quit forream ae lateam efiam latin linguse celatem altigeront; quod eos in oplimnis Lesicis admissos receptosque viderits quod~ (que verborum quorumdam, quibus otuntur, explicatio, sin minus Tatize seribere, latina saltem intellgere eupientibus maxi the sit opportana, Quare iaseriptiones etiam, in quibus aut iasolens verbum est, aut inurbana dietio, aut sermo aoa omaing firus 20 nilidus, in Lexiis stare possunt, et ad ill eadentis Iatnitalis tempora referr; nist cetera rei falsitstem prodant, Nulgares indoclasque manus, ve pesteriorom seiatum sive stilum, sive sealprum. At rei lapidarie detriment! aliquid Motfejas Tirouit, si ita sensisset 5 Weoque inseriptiones plurimas noviiis marmoribus vetusta specio offctas esse arbitraturs cumque his eetustatis spotiis (7) jam a decimosexto ineunte sweculo atria, horti, ville in Malia exornari capissent, videreturque pon omnibus eleguntie et magnificentia mumoris sattsecisse, qui istiusmodi cimeliis careret, fuisse (une, qui, cum sin- cera non essent ad manus, eorum inilatione spuria confings paterentur, vel salter ad loculos omnes venuste complendos foticis cum legitimis admisceri, Hine ad res patrias ilustrandas, ad civitatam et musieipiorum tuenda jura, ed rerum an tiquarum, talinitatis doctrinaeque Taudem ostentandam, ad augenda splendideqne oranda ycluraina, ad explendua denique failendi, mentiendi nevandique studium velera monumeata pluritna reeentioram hominum sive sealpro, sive calamo simulata fuisse arbilralur idque per ea tempera, quibus lating Viterw ab Malis excitale ad auream illam Augusti ctatem proxime tandem accesserunt, Ego vero, et quosdam esse Iapides, quorum fides ex toto non constat, alios etiam, quos corrigi et emen~ dari eporteat, nonnallos demum, quos docti viri probare minime debesot, omaino existimo; at vix erediderim, per ca st ceula, quae proxime sunt elapsa, ita rem lapidarigm dolo malo vitiatam fuisse, ut pane singula suspicionem movere debeant, plurima vero negligi omnine atque damnari, Ex illis potius Hteratorum marmorum fodinis, que Rome sunt, rerum herum fupellex auela est. Jnnumera ronumenta, inquit Cl Muratorius (18), ex pomario Urbis, pracipuegue ex suburbonis eryptis ct locie, per trie proxime praterita srecula in lucem prodiere, Neque facile enumeres tot alia, quee ante paucos annos, et uper etiam ibi eruderata fuerunt, Quis Cyvigei Ancoaitani egregium opus ineunte sxeulo quintodeciano susceptum ignorat? Quis Fratris Joannis Jucundi Veronetsis velustas inscriptiones eodem labente sceeulo coliectas non audivit? Utinam eruditis- simis viris, qui ia hoe rerum genere postea Taboraront, ipsa marmora liewisset inspicere! Emendassent it plurima, ac vei lapidaria anelins consuluissent. At indocti Aomines (42) nihiti facientes veneranda antiquitatis frusta, aut a majoribus suis collecta, aut in effossionibus sii obleta, nulla nogutie ipsa distrahwat, dilacerant, alque in omer usta, prieeipue «dix ficiorum, tine wllo diserimine disperdunt. lia deferuntur ad marmorarios alque statuarios, inhumanos videlicet antigwi- tatis lanior, qui, expunctis omnibus vetustatis natis, eadem ad nova queegue oper, prout utilitas poscit, reformant, sew potius deformant, Denigue non levis eorum pars ad calcarias translata, atyus igne solute, calcers marimorariis et e@men~ Carils artifieibus utilem predet, Quoniam igitur primo illo indicioram genere, quod ex ipsis inspeetis lapidibus peti debet, uti plerumque critica artis periti minime possunt, sd alterum confugivat, quoil ex ipsa verborum consideratione haberi solet atque hoe nimirum in iis, que modo exponaip, fere semper Maffejus adbibuit (48) Monitum eitsris Artis Critiew Lepitaria pax: WV. (18) Vide Museum Veronoase pag. CLSXY. 10 Pog. Ve a 145) Artie Crit, Lap. hb. HL cap IL cot. 158, 148) In Peetatione 94 Thersurum Novuar Veteram Ioscipticnum, Mediolan) 1739, (99) Cl. Maraterins Ia eaJem Prefatione, i Moaixxit PRIORUM EDITIONUM ‘VII. Per usitalam litlerarum seriem ess, de quibus ajebam, voces enomerantibus cecurrit primum verbum Adituo, de uo ita in Arte Critica Lopidaria 20). Inauditum verbum AEdituare recens Glossarii Calepiniani editio recensnit et rece pit, Lucretinm memorans, qui edituentes dizit, non sedituantess sed vere a duobus hisce epigrammatis decepta (24), gui- bus inanius nihil, Ligorii munere utrumque haberus, quem et alia duo a Grutero descripta effudisse non dubito, eaddem prorsus forma, Vixit Annos totiden, Aditaavit Annos fotidens. Ae Lucretii quidem locus lib. VL. de Rer. nef. v. 4273. it tllatus est in nostro illo Calepini Lexico Hospitibus loca, quar complerant cedituentes ; ita nimirum wt Maffejas legendum patat; at cum sbi verbum dito duplici efferatur modo, legaturque AEdituo, us et is, jdeizeo post cilata Reinesti epigrammata, in quibus est Adituavit, Lucretii versus citalus est, ut alterius quoyue modi quo verbunn hoe inllecti potest, exemplim esset. Foncestanes vero et Adituens posuit, et Adituo, as, ae prima quidem vot Lueretii aueterilatem apposvity alleram vero duabus ill, quae sunt apud Reinesium, inseriptionibus, ea etiam que est apud Groterum pag. saaxvin, num. 5. eonfirmavit. Hane ego proponaim: C * CICVRINO * ASIA | TCO AEDITYO - SYL( | VANI- LINTORALIS | PARENT. SANCTISS | T CICVRINVS DIMA | RVS~ POSVIT | AEDITVAVIT . ANN | XVI VIX“ LXX. | MENS “IX - D VIL Duos Reinesii Inpides Maffejus reicit; errotumque esse ait in ABdituo Sepulert, in Sacerdote Sergi Famitie et in clausula Fecit Siti, Et Suis Amicis, quae ridicule, inquit, excogitata sunt et inepte. Duo vero, quos affert Gruterus, quorum primus babetur pog. ccox. n. 5., aller vero.a Foncettmo citatus est, @ nobis deseriptus, ico tantum suspieionem Maffejo movent, quod ecs ex Ligorit fedinis eruios putet; huic enim sponsori non ita facile ereden- duro esse doctissimi viei jamdudum monuerunt (22), Verum apud Graterum nihil omnino de Ligorio. Primum quippe lapi- tem (quod a Sebastiano onsto notatum est, el in postrema Gruteri editione, qua nes utimar, queque Amstelndami prodiit ‘an, MDCCVIL, Hegi potest) primum, inquam, lapidem ponit Ja villa Julia extra Portam Flumentanana, ad vian Flam. are ‘nari. grandis: litera bona, sed incorrecta, eidemque lapidi subseriptum est, Exseripsit Smetius; vidit Pighius, et habet Boiss, VI. antig, 59. allerum vero, qui certe latine loquilur, et est a Foucezuio adhibitus, Romar esec ait ad horren Di cletiani; legiturque post ipsum, Grutero Boissardus T. FI, 426. Ne igitur de duobus illis Reinesii epigrammatis longo ser~ mone divscramas, hoe unum dicimus, voei Azdituare satis jam eonsultum esse in hoc Lexico eo Gruteri lapide, qui citatus cst. Vidi ego hujus C. Cieurini Asiatiei maga forme monumentum gre expressum apud Cel. Montfaucoaium, a quo ita de- Seribitur, yigue de eo ila loquilur 28): De Siteano Wtorali eginus Tomo primo: quid autem easet adiluus, secundo Tomo dizinus, In supremo lepide reprasentantur Cicurini pater atque filius: im laterali autem facie arbor atque delphi- nus: arbor meo julieto Siloanum subindicat, qui semper cum arbore conspicitur ; delphinus vero Sileanum (itoralem, ‘qui, at ipsum nomen sonat, in ltore maris colebatur, Huie seilicet monumento vox A2tituasit inscripta est. Meminerit Maffejus id se docuisse (24): Inter veritatis arguntenta, id precipue computo, eum ingentibus lapidibus insculpte: ocewr- runt epigvaphe; animadoerti scilicet, noluisse ut plurimum epigrammatum adulteratores multo impendio nenias suas proferre: aiffcliue etian,, uli multe wolis sexa fuissent incident, clam, et in abdito peragi opus potuisset: eapropter Tniplosas arcas, et mugnas istes quadratasque Loses, prisens et genuinas deprehendi fere semper. Yox illa tandem et nitida est, ef nihil omning a Totina consuetudine abhorret. A2dituor enim Nonii testimonium babet, qui e. 2. n. 52. Pom- ponii Verba referens apud Gellium lib. 49. €, 40., Qui postquam tibi appareo, atque eeditumor in templo tno , legit elie tuor ; ulramque vero terminationem huie verbo facfam esse, omnino VIE Tum quoque lapidem Mofejus eubruit, qui est apud Reinesinm Cl. 1, p. 8. n. 2, eujus auetoritae tres ile. vooes Avitmeticus, Fistateriua, Tnaginarius Lexicoram seriptoribus alate sunt et explicate, Fece lapidem ex eodem Reinesio: Dil OMNIBVS COELESTIBVS | P * GalSIDIO (") Q~F*SADINIANO | FISTVLARIO - CANTORE - IMAGK | NARIO AWSTHMETR C7) VIXIT A XLILC™) | MX: DMT IN - FR: P*XXX* RETRO | XL * CVIVS INGENIVM ELOQVE NEMO | C>TIPMERNIVS € °F» SACERDOS, Latinarums prima, inguit Maffejus (25), quam Fabrettus quoque ex alis tit schedis edoptavit, Dis omnibos Caclestibus énsuete formula inscribitur, et nenguam audits gentibus Gasidia ae Ti phernia insig i ea ovationis elegantiam et conuexionem observes velim. In Fronte Pedes XXX. Itetro XL, (°"") Cujus Ingeninm Elogui Nemo: sed mragis quee per se faltaciam satis indicat, votive et eepuleratis forme conimistionem, epra- rationenque, Ex hae temen tabula tria «b erudilis viris et « quibusdam quoque Lexicographis arrepta cocabula, et lati~ nitatis jure sine alia auctoritate wlla donate videas; Imaginarius pro pictore, Fistularins pro fistulatore, Arilhmeticus pre aleulatore. Monuerat jam Reinesius ipse (26) sb toe sepulerali cippo separanda esse que preseripta sunt, Diis Omnibus Calestibus, et esse illa loco non suo; atque ita Maffejo insuetem formularn, et sepuleralis forse commiztionem, depra~ vationemque objicienli jamducam satisfactum est. Sed illud ego etiam animadvertam, Coelestes quoque Deos seputererum pa- wonos a veteribus fuisse habitos, Inferosque cunt Superis in sepulerorum litulis aliquando commixtos. Multa de re hac apud (20) Lib. 111. cap. IV. eal 410. {G1} Syntogma lnsripvenum aniqoarum eines. Lips et Francofur £682. pag. 288. 0, 53. et $4. € MSS. Autiq.Ligorii Langerananys F) Apad Montfsucontum SY Te (22) Vide Maratorim in Praefatione al cate; sed pracipue pag. 1. et I. Novi Thesauri (23) Antiquits explanation el schematibuk illustrate. Gallice et Lat. Parisis 1722. TV. P.1 Libs IU. cap. VIM. pag. 66. (24) Artis Crit. Lap. libs MI. cap. IL, eal. 46¢. 162. (7) Apud Fabrettune Q. onisioto. 4) Apud eunidern anismarn, wt) Apud eumdem xirv. (28) Ibid, cap. LV. col. 394. 992, (C7) Apud Matfejam ix. (26) In Nota, seu Comment, a@ hue lidePRAEFATIONES: seat celeberrimum Montfauconium (27). Urnam ille commemorat, quam Parisiensi Lilteratorum Aeademiae miserat P. de ta Chaizes tus inscriptio insolens visa est: D. M. | SVLPICIO | NOTO ADESTE | SVPERL. Invocari videntur Dit illi Calestes pro Sulpicio Noto, qui, cum sit defunctus, édeoque sub ditione Inferorum Deorum, ex calesti providentia nihil sperare poterat, Id scilicet Academieis explicandum erat ; explicarunt autem alii alifer. Eorum opiniones (quas omaes Maffojus wf rejecil et invisit Artis Crit. Lap. 1. 3. ¢. 4. col. 477. 478.) Montfeuconius recenset; hac demum ipse (28). Deos cli precatur (Sulpicius Notas), ut urnam suam tulam prestent ab injuriis, que inferri poterant ; verbi caussa, ssa cine= reaque iciendo, id quod tune magnum scelus existimabatur, ingensque defunciis infortunium ...... Etsi vero defan~ clorum unima sub potestate esset Deorum Inferorum, urna et ossa, que in terra erant, sub potestats et jurisdictione Calestium, atgque etiam sub ditione Inferorum Deorum esse arbitrabantur, ob affinitatem anime et corporis. Vile cetera apnd eumdem. Vidit hujus urna tilulum etiam Muratorius; a Maffejo enim acceperat (28). Atque hare quidem, quar ‘modo diximus, ab eo quod agimus, omnino aliena iis videri debent, qui illud potius a Suipicio Noto peti arbitrantar, ut quod vita in terris adbue degunt, ii sibi faveant, tumulum suum tueantur, cineres et ossa ne inguictent; ajunt enim, et ‘exemplis probont Superos, ex latina consuetudine, ab iis, qui infra nos sunt, eos recle voeari qui adhue vivuat. Horum ego epinionem commemoro, et in medio relinquo. Venio nune ad gentem Gaisidiam, Ique Tipheraiam , quas nunquam Maffejus audiit. De P. Gaisidio, quem Fabrettus (80) Q. Grisidium esse voluit, miulta docuit idem Reinesius, cumque Gesidium fuisse probal, et a gente Casia profectum ; idemque Tiferniam gentem eam esse dicit, que a Ciceroae (31) Titurnia dicitur , primo illo nomine ex quodam Umbrise oppido appellatam. Ego certe C. Tifernium apud Gruterum invenio pag. ewxxtv. n. 12. Lapis esse dicilur Tiferni ia Umbria; in Cittd di Castello. C. Tifernius est etiam spud Muratorium pag. cuxxxir. n. 7. in eo epigrammate, quod perperam Donius alterius eojusdam marmoris partem fecerat. Ea porro, de qua loguimur, inscriplio pedes primum habet in Fronte et Retro assignatos; tum ad P. Gaisidium redit. verbis illis, Cujus Jngenium Elogui Nemo. Nullus hie verborum nexus. Sed in hoc quadratarios vel deseriplores aceuso, De hoe enim lopide illud etiam habet Reinesius (32) Jn uno loc marmore duas vel etiam tres epigraphas a descriptoribus, qui charte parcerent, et disjunctas junctim exhi- borent, deformatas una esse, non vana susprcio est. Maffejus ipse plures lapides ita a deseriploribus aliquando consuls fuisse in Arte Critica Lapidaria animadverlit. Qu igitur in e0 lapide, de quo actenus diximus , habentur verba, ab iis nnotari possunt, qui Lexicon seribunt, et non curum modo argentumque, sed ferrum etiam lulumque tractant; neque lapides tantum, sed lilterata etiam rudera in opus congerunt. Nihil de voce Arithmeticus in Calepino; admisit illam operis hujusee scriptor, explicuitque gui arithmetica cellet, testimonio usus ejus lapidis, de quo dictum est, Recte hoe: quis enim et gram- twalicuo et mathematicum a Latinis non audivit? Vocem vero Imaginarius, ii, que in veleti Lexico legebatar, ia suum ‘quoque ranstulit; picloremque esse dixit, vel statuarium., qui imagines facit; ex eodem Reinesii lapide, et ejusdem Reinesit explieatione. Voei tandem Fistularius in utroque Lexico locus est; is esse dicitur, qui fistula canit; eilata est Fabretti tio; illa seilicet, quam dederat Reinesius (8, IX. Geltis, este Plinio lib. XML H.N. cap. XVIL., arbor est de genere lotorum, in Africa. Hae voce genus quoque sealpri, quo lapides inciduntur, signifcari nonnuili existimarunt. Citatus a Vossio (38) Gruteri lapis (28), et Vossium ipsum et ecto 10s fefellit, Forcectswum quoque. Est in eo lapide, tin. 28. Malleolo et cet Litleratus silex. At inseriptio tota fabulosa est, et ridicula, Ut inquit Antonius Augustinius (88), Ridiculam esse, qui eam legerit, fateri debet; fabulosam esse ex Maflejo sci- ‘mus; neque eam cerle pro antiqua hebeti quisquam voluit, Prolizam, inquit (86), Gruteri paginam Sergi, ¢ Pola Istria civitate histrionis, epitaphium implet. Pro entiquo acceperunt multi, et ob ea verba malleolo et celte litteratus silex ix gravissima de versiculo Job (87) legendo atque explicando questione attulerunt: utitur eo testimonio Fossius quoque in Grammaticis, nee de auctoritate quidquam ambigit: contra explodunt alii tamquam commenticium, quibus Antonius Aue gustinins otim se ducem prabuit, At lepia ilta inscriptio nec inter antiquas, nec inter spurias recenseri debet~ composita enim et incisa fuit XP. seculo, Veneti prefect, festivo ingenio viri, jussu, neque Deorum Manium pramisso nomine, negue clausula ulla adjecta, quer velusta tempora mentiretur, Rera didici a Feliciano Veronensi, qui in MS. Collectione, de qua suo loco verba feck, easn inseriptionem in tapide vidisse narrat, quam Jacobus Taduasius Sergio Polensi parasto, et histrioni_ posuit, Hee Maffejus. Lepidum sone errorem ! Parasitus hic veluti a geate Sergia profeetus Foncentinea quoque decepit, et in ejus Lexico, tamquam in eros laulissima, locum sibi esse voluit. Qneror de Grutere, qui hane umbram adda it, Nalluin est igitur probati lopidis, out idonei seriptoris testimonium, ex quo Celtis sealpri genus significet (©. (27) Supplémeot au Livee de "Antiquité expliquée- Tom. V. live. HE. chap. Hl. pag. 72. Parsis 1724, Galice et Latine. (28) Pag. 74. (29) Novus Thesaurus Veterumn lascriptionui, pag. MDCCL. a. 4 (80) Toseriptiooum Aatiquarum cap. IX. peg. 625. 9. 218. Rome 1699, (941) Epist. Fam. lib. XUIL epist. XXI3 (82) lo nota citata, (@) Licet de bee lapide Orellius in Collect. Taser. Lat. . 2643. dixerit, auspectissimum est hoc epigramma , tsmen ia V. IMAGINARIUS: § 8. jasdem lnpidis interpretavone'n noo improbendam sii videor attlisse, quan tv Coufcmare sliqusotisper posss ex loco Gellit ia SUBITA- RIUS in fn, et alio Sidonit in Y. TUMULITUARIUS § 2. tn fin (33) Lib. Ide Arte Grammatics cap. XXXV. (34) Apud Gruterom psp. CCCXXIX. (35) Dialogo XI. (36) Artis Crit, Lp lb. IIE eap. Il. col, 483. ot seq. (B47) Job c. XIX. . 23. 94. Quis mihi det, ut ezarentur in libro stiloforreo, et pluomdi lamina, vl clte seulpantur in slice? Neque igno~ +> in mols etiam MSStis legi eerie: item in Compluteasibus, Stephavics, egis, et Heateoienls seu Lovanienssbus, Verum noa dabium, quia celle serisoritinterpees. Wossivs io A. G., Ub I esp. XXNY. (@ Hane voce ut spuriam ex verbs bic # Cognoiato alts e Lesico expungendam curayi. ¥, CELTS §. 2xxiv PRIORUM EDITIONUM X. Vocem Contiro et veleti Calepini Leaico Foscratines addidit, ef in suo quoque esse voluit. Sie jllem esplicuit, simul tivo, ut commailito, sinul miles, Hebet hane vocem inseriptus topis apud Reinesium Cl. VII pag. $17. n. 49. Est dem lopis spud Fabrettum pag, 198. n. 434.: exlare dicitur, Via Nowentana prope Tenipl. D. Apuetis ia pariete. Est lian apud Muratoriu pag. DCCCY. o. 4.;'Rome ponilur in Museo Albano, Lepidem hune esse note satis bone existimat Forcsteises (98). Maffejum sudiamus, Inaditam (88) vocem Contiro in latinitatis sacrariu invezit recens Lexicon Patavi- nana ex titulo hie recensito (60), quci milt nequaquara protetur; nam tsthwe nominis Clati, sive Claud. Caro quid est Gi quomodo inter tivones adhe censebatur, qui ennos XAXVIL. exegerat, et stipendia jam confecerat VIL, imo ex Fubret« tu AVI? nec placel monumentum eb Heredibus positum et Conlironibus: comperendinare attamen opertet usque dunt te~ pidera vison, quem exstare affirmat Fabrettus ; eoque mayis, quo vocera Contiro nequaquam improbo, gui Concivem in ‘Museo videam {f). Addai ego yooem quoque Commanipulo, et Commanipulua, h. e, simul miles in eodem manipulo, a Yeteribus usurpatam ; qua certe Jonge nitidior Contiro ; cai illa opponitur, que est spud Graterum pag DCXXIIIL n. 7. Conceteranus. Gratum igitur fecisset Maffejus, si Japidem quoque ipsum non improbasset. Ego illum ex Muratorio deseribam : D: wt | CLAYDIO CaRO | MIL: COM VIC) | PR STIP- XVIF } VISIT ANNIS | NNXVIC | UEREDES ET | CONTIRONES | DENEMERENTI | FECERVNT. Querit Maffejus, quid istbue nominis sit Clau, sive Clew!, Coro? nomen mits, inquam ego, qui mognis rebus non clorverat, evjus quoque palriam ignoramus, quamvis patriw nomen raro omitatur in iis inseriptionibus {que ad mililes perlinent, quot bi non modo ex omni Ialia, sed etiam ex previnciis legerentar, nec eorum nomina illustria essebt, populisque nota, Mirum fortasse hee, et insuetum; at docuit ipse Artis Critiow Lapidarie auclor celeberrimus, bi de nouinibus agitur M4), mira quague et ineveta oceurrere aliquancdo posse. Plura certe semel, aut bis deprehendas preenon' rnum vice funyentia vocabula, quee viz alias videris: Nero et Paulivs modo cognomenti loco, modo pranominis eui non oc- currerunt (9°? ete. At quomodo inter tirones eensebatur adhue miles annorum triginta septem, qui stipendia septem promerue- ral, b.e. tolidem annos in armis exegerat? quia nondum veleranus, non evocatus, non centurio, non teibunus, non slarum aut cliortiam prefeelus, non alio in eastris honestiore loco. Verum si snnes decem supra septem inter milites fuit, ut ex Fabretto ‘el Muratorio, adlue ne inter tirones? adhe cevte. Eorum enim, qui commun mifitum nomiae eensebantur, duo fuerunt vel- ‘li genera: tirones, et velerani; licruin alterum semper alleri opponitur ; qui non veteranus, is, elsi miles non novus , iro. Erat auicm seteranus, qui legitima stipendia vel omaia, vel certe plurima confecerat (42): stipendia hae, stante republica, fuere viginli quingue. Servius ad illad Virgilii Xoeid, 111. v. 457. Fas miti Grajorum sacrata resolvere jura, bare habet. Plovumque dicuntu> sacramento rogeti qui post electionem in rempublicam jurant; et hi sunt qui habent plenam mic Titian; nam et viginti quingue annis tenentur. Fuere postea vigintis eaque eontranit Augustus. Hoe docet Suidas: Be f Papalaig, 6 dxdaStels vis exgavalag dat dhocorsiay 8 alee Gidieuw b. e, Veteranus apud Romanos vocatur, qui militia f= bevatus est: li autem ad anvos viginti militabant. Hee demum de veteranis in Romanis legibus (48): qui in legione, vel vovillatione militantes, post vieesima stipendia honestam vel cousariam missionem consecuti erant. Novi equidem vetera- hos milites in exercitu, veteraniorum legiones swpe a scriptoribus nominari: at qui honestam vel eausariam missionem eon svculi crant, militia aliquando rarsus nomen dabant, rarsus legionibus adseribebantur, Vide cetera apud Eq. Sertorium Us salum (4) Romana aotiquitaiis peritissimum; et ia hoe ipso Lexieo vocem EVOCATUS § 2, Jam ad id redeo, eujus causa fam mvlle digserui. Nondum ergo e tironibus excesserat Cloudius Carus, gui vicesiimum militie anuum nondum expleverat, qui nondum erat veleranus. Quare, conspirantibus animis, ere conlato, heredes ct contirones monumentum illi posueruat: in ‘quo sane quid tandem est, quod jure displicest? Sed illud fortesse de re hac tota dici tandem potest; Clandiam Carum, qui tol stipendia promeruerst, e fironibus tune jam excessisse, monumentum tamen ili positum ab jis, qui erant in octava, illa colorte contirones, Atque hire quidem de voce Contiro (M, Ea, uli vidimus, non oranino Maffejo displicet, quod yocem Con- cicis in Musco Veronensi observaverit, Inscriptio est ejusdem Masei pog. LXXXVIL. n. 5., ae de ea ita sbi Maffejus. Dolen- dum quidem, non inscriptionem, sed miserabile fragmien heie ostendi; magnifaciendum famen, quad Augusteis literis eon- civis tocem nobis servarit, qua ante hoc marmer visum aurew latinifatis cultores uti horrwiesent. Hane (amen Vocem mi- nue latinan ait esse Foxcectines (45), qui et lapidem vidit (9, et celera, quae ad hane vocem spectant, diligenter cotlegt Lapidem hune, et hane vocem Latio movit Comes Rezzonico in’ Plinianis Disguisitionibus Parma editis ann. 1763. P. 1 pag. 208. Est ca vox in hoc ipso Lexici hujus volumine primo. Qui com legerit, is certe animadvertel, inseriptorumn lspidum fidem a Foxceruayo exploratam fuisses nibilque ab eo omissum, quo illoram auctoritas aut minui posset, aul eonfirmari, De- (28) Vie. vor, CONTIRO. (89) Artis Crit Lap. Nb, IL cap, 1V. ool. $18. (So) Apud Reinesium eitata pag. 517. Cl. VIII. 0.49. (f) ¥. nfre adaoteta in aot (i), (Sic elim apud Febrettom; sed epud Reisesium VIL 4) Lib. TL. cap. $V. eel. 864 (g) Vide temen quee hac de re dixi io Leaico ad NERO §, 2. et ad PAULUS & 6 (42) Sigonins de Antig. Sure Civ. Rom. ib. 1. cap. NV, Vide Sertoriom Ursa:um ia Comment, €e Notis Retanorum pag. $39, Patovit sh 10 (63) Cod. lib. YH, Tit. 65. les. 8 (84) Discorao sopra ura Stonsa Sep et seqg. {t) Hane eamdem insriptionem attlt etiam Orelltus io Collect. nace. Lat, n. 9589..et voce Contire probavit ex compsratione com sine nbut sommanipulorit, eomtubernelis, et ennuicarus (45) NV CONCIVIS. 1s At non vidisse arguunt 2. qua de hoe Iajide dist ale ete. io opere postumo cui ttuivs. Narms Eruditt ete, Patail spud J. Continum 4749. pas. 305: V. CONCIVISPREFATIONES aay teewm quoque prudensque judicium e& indicant, que sunt ia voce Patraster, Vocem hane latinis Lexicis addendam esse monuerat Maffous ex quodam fapide (46), quem ipse exscripserat prope Perusiaim, ex quo eliam male compesitum eum fuisse dicit, quem dederat Muratorius in Novo Thesauro pag. MDCXXXIL. n. 9. At ea vox ex dusbus aliis apud eumdem Muratorium inscriplienibus sese antea latinis oculis ostenderat, neque Maffei lpidem expeetabat. Vidit he omnia Fonceutaxes (#7); vo- ‘eer {amen ipsam minus latinam esse polat et eas inseriptiones omnes ad eadentis Iatinitatis tempora referendas. Xi. Jom ad illyd antiquitatis monumentym accedimus, quod omnium primus Eq. Sertorivs Ursatus,, postea Fabrettus illustravit. Res ipsa, in qua modo versamur, et eriticse Moflei animadversiones nos etiam huc vocant; idque co libentius ‘agendum nobis esse ducimus, quod est monumentum ipsum Patavioum, Fuit illud in bac Urbe, in domo Bernardini Scardeo- nil rerum nostrarum historic’, a quo primum est editum (48); illudque Gruterus ex eodem Scerdeonio descripsit, ceterisque inseruit (49), Dedit illud Ursatus posten, sed paullo alter, in Monumentis Patacinis (80), et Vieetiam asportatum esse dixit fp Hieronyimo Gualdo, et in ea urbe apud eam gentem, uaa cum aliis antiquitatis exsuviis, in domestica Museo eternilali @icatumn. Have Ursalus enno MDCLIL, e0 sclicet, quo Monumenta Patarina evulgavit. Anno vero MDCLXIX. eamdem inseri- plionem ex litterato saxo fideliler exscriplam, alque eatn omnino, que est apud Seardeonium, Vieetia accepit idem Ursatus, rureusque dedit, et erudilisiraa epistola illustravit (84), Per ea tempora saxum hoe cuidam Diane signo basis erat, Dixit liam de hoc Iopide Raphael Fabreltus, neque ea probans quae Ursatus attulerat, nova addidit, ut in eo quaedam explica- rel (62). Hae vero a P. Montfauconie commemorata postea sunt (53), Muratorias demum monumentum attuit (58) ex Ursato in Monumentis Patavinis; nibil adaotavit, Vides testium nubem: judieium tamen hie Tapis non evasit, et Maffeji senteatia domnatus est, Liceat judicium ipsum redintegrare. Lapidem igitur sistious, uti est . Scardeonio, et in ea epistola ab Ursato deseriptus: D. M. | T. CAPELLI . T. F. | VINDICIS | IN. F. P . XXXVI | A. T. COX. S. P. XXVII | INTRA COX, P. XXXVIL Ita vero legendum esse Ursatus docuit: Dis Manibus Titi Capelli Titi Filii Vindicis In Fronte Pedes Triginta Se- plom 4 Tergo Coxe Selpucrum Pedes Viyinti Septem Intra Coxani Pedes Triginta Septem, Nibil ex hac leetione a Fabretto mulatum : Montfauconius, notam $ que est in prenultimo lapidis versu, non Sepulerum, sed Supra significare existima- vit (5), Monumentum boe ob inusitstam voeem Coxa, que in eo est, novumque sepulerorum spatia desigoandi modum ab ea induetum, Ursali ac Fabretti Iubores postulavit. Sed operam perdidere viri docté, inquit Maffejus (88); conimentationes enim suas in fallaci eedificarunt solo, Ea tabula pusitle est, cujusmodi funedres hic loci non occurrunt, nisi e subterraneis Rome monunientis arcessite sint, quas e tam longinquo in has regiones ante me siemo merces adverit: petre color et facies velustum avurn non redolent puncta ad imum literarum, non ad medium. Singularia S in quinto versu importune posita quid sibi velit, nemo diit, T pro tergo in lapide quis viderat? Hace Matfejus, qui lapidem ipsum antea proposuerat, designatis pedibos in quarto versu XXXVI. tantammodo, in quinto solum XXII Ego yero ea omoia mihi animadvertenda existimo, quae ad hune lapidem illustrandum Ursatus attulil, et ex fis de boc monumento judicandam. Eum ergo lopidem Patavii inscriptum, Patavii positum Ursatus existimat: duos ex gente Capellia, Grutero teste, eommemorat, esque ex trib Sncusana, sive Suburana, proindeque cives Romanos; eam gentem Patavium migrasse putat, ex quo Romani rempublicem cum Patevinis comniunicarunt (37); Titum Cepeltium, de quo in eo monumento, sub C. Julio Vindice fuisse eo tempore, quo prator hie sub ipsum finem imperii Neronis, has etiam regiones, quse communi tune Transpadan Galtiee nomine censeban- ur, armato miilite excurril, molus exeitavit, interfectus tandem est, vel ipse sibi mecem intulit; hine . Capellio, ut aliis cliam praetoris hujus militibus, cognomen Vindicis; vixisse illum Patavii eum gente sua, neque ideo civium Romanorum jura amisisse, Fait sane monumentum ilud longissimo tempore in domo Seardeonii; cut etiam rerum harum non ignaro pe- tre color ae facies velusta visa est duobus abbine seeulis. Quis porro neget in his quoque regionibus, in quibus multa erant ex romana consuetudine, ccs etiam tabulas fuisse, que velerum monumenta e sublerranels Roma locis postea swpe eruta imitentur? Lapides porro erudite etatis puneta quidem habent non ad lilterwe basim, sed ad Iatus, medioque fer+ in spatio, quod vocabula discriminat, inseulpta; at quis verissime antiquitatis lapides aliquando noa vidit, in quibus puncta ad imum penne essent lilterarum? Ex iis, qui veleres inscriptos lapides collegerunt, quique sunt a nobis in hoc sermone commemorali, lunus fait Raphael Febrettus, qui, dum suos ederet, puneta, quse versuum verbs, sive lilteres, quibus verba contrabuntur, dlistinguunt, altiora esse et in medio spatio posita voluerit, et hoe et certum aotiquitatis indieium esse, et ad omnium tempo um antiquitatem omnino pertinere visus sit existimare, Notam $ in quinto moraamenti hujusce nostri versu positam ab Ure sato explicatem esse Maffejus non animadvertit, Singulare monumentum est; potest ergo solitaria liltera T verbo tergo expli- (46) Musei Veremensis pag. CCCLY.n. 7. (44) Vide ia ¥. PATRASTER, ie. vitricus, patrigns. (48) Bernardini Scardeacis Canosici Patavini De Antigutate Urbis Patavi, pag. 76. Baslew 1960. fa (49) Pog, DCCCCY. s. t1. (80) Mooumest. Petey. peg. 276. 277. Petavib 1652. io ft (51) Undecima et vltime est ejas Operis, cul titulus: Zi Marmi radii, ovvero Lettere sopra alewne antiche Jecrisioni etc. Pedova 1689. (82) Pag. 180. 0. 377. (53) L’ Antiquit expliquée ete. Paris 1722, Tome V. P. I. ir, IL chepit. VI. pag. £42. (34) Io Nos. Thes. Veterum loseript. pag. MCLE. n. 14, | (85) Cit loco et pag. 142. (86) Artis Crit. Lap. ib. IIL. cap. I. eal. 200, (37) Cicero Pintippice KUL cap. 1V. Et ut omittom religuas partes Gallia, (nam sunt omnes pares), Potavini alio excluserunt, alos ee- us, wisor ab Antonio: pecunia, rilitibus, ef, quod mazime deerat, armis nostroe duece adjucerunt, Fecerunt tdem religut, qui quandam in aden causa erent, ef propter multsrum annorum injurias alienati @ senatu pulabantur. Cues minize mirun esl, communicata eum hie repudli- as Adele ese. qui elim expertec ¢jus, lem suam semper presiteruntXXL PRIORUM EDITIONUBE ‘aris res ipsa postalat, postulare videlur certe, ut ita explieetur, Lieuit Maffejo antiquariis oculs saxum istud inspieere, nobis videre nostris non lieuit; sed cum Vicetie adhue sit, omnia per litteras de €0 cognovimus, de quo quidem dieemus postea. Lionit interim nobis ita agere, uti agendum esse Maffejus ipse docuit; qui multa precipiens in €0 lapidum examine, quod ‘cevlorum opera peragitur, nibil eorum cerlum omnino et ubique esse votuit, sed omuia prudenti inquisition’ temperanda aut cexcinienda commis, Sunt hee in ejus Arte Critiea (58): Wee monere pretermiltanus, quadratarios veteres puncta inter media non inferius ad literarum pedem, ut nunc mos est, ted paulo superius, et ad mediam altitudinis literarum inapri- more consuovisse, quod multi ex veteratoribus nostris non animadverterunt, neque imitati sunt ..... At illa nunquam nobis excidat consideratio, has obsercationes omnes, famquam certos et indubitatos canones, minime usurpandas, sed cun moderamine inculpave prudentie adhibendas, ct cum quibusgue discussiontbus ceteris conjungendas. {d certe oplime est f Maffejo in Arte Critica constitulum. Quid enim est in re Japidaria tam certum, cui cerlissimum aliquod exemplum exce- plionem non faciat? Interpungebatur, inguit idem Maffejus (69), wt plurimum cerbis singulis in latinis marmoribus: at umn ca puncta dictionibus tantummedo distinguendis inservirent, nen solebant ad finems versuum incidi, ubi finis ipse distinguebat. Quis hoe neget? At marmor Musci Taurinensis punela hobet in fine yersuum. Hoc ipse Maffejus votuit animad- verti. Jn hoc, inguit (60), pyramidato marmore puncta, ut vides, extremis versibus adjiciuntur. Sed jam eo, quorum causa de hoc T. Copellii monumento dicere instiluimus, persequamur. Aliqua tamen premiltenda, que ad ‘veterum sepulerorum ritus speetant; in fis non evagabor intemperanter XML Ea fuit lex in Xt. Tabulis: Hominem mortuum in Urbe ne sepelito, nese urito. Qui post bane legem in Urbe sepulti sunt, fuerunt aut ii, quibus hoc ante hane legem virtutis eausa tributumn est, ut Publicole, ut Tuderto, quod eorunt posteri jure Lenuerants aut ii, si qui boe, ut C. Fabricius, virlutis causa, soluti tegibus, conseculi sunt. Flee Cicero lib. Il. de Legibus ¢. XXII. Imperatorum quoque leges in Urbe sepeliri spe vetarunt (61). Extra Urbem igitur, prope itlam tamen, sopuleris locus erat. Horti, agri, ossa ac cineres exeipieboat ‘Ante Urbem exsequise, tumulique, ignesque, rogique (82, uo quisque in agro pattem aliquam sepulture destinabat. Qui fundum vie publiew proxinium baberet, in ea parte, quer vviam speclabat, sepulerum condere jubebatur, ut viatores mortalitatis admonerentur. Est hoe in lege Sempronia: Sepulera extremis finibus cirea decumanos e cardines, qui vicem itineris publici teneant, collocantor: hoe vero in lege Julia, que est de Ageorum divisione: Monumenta, sepulerace, que post hee in agris hac lege divisis assignatis constituentur, juzta dectmanos ei cardines qui centurias ferminabunt, vicemque vie publice obtinent, collocantor. Wine Apis, Auretia, Flami- ria sepuleris eelebres; hine siepe viatores in hisce inscriptis lapidibus appellati, Hwee quidem de honestis ac lovupletit pauperes enim, quibus nulla agri pars, proindeque nullum proprium privatumaue monutnentum, neque satis pecunite ad illad ‘comparandum, communi ef publica loco sepelicbantur : Hee misera plebi stabat commune sepulcrum (63) Que terre pars sepultum, aul humatum acceperat, ea multa relighosa jara eomplectebajars ea erat omnino sacra; non €0 falx, hon arater ibats non verli, non subigi, non coli poterat. Ne igitur sepulerorun megnificentia, ne religio totum solum, ia quo monumentum erat, oceuparets ne terram, que viventibus fruges suppeditare potest, mertui minuerent (64); ne quis demum allerius sepullure: partem usurparet, definisi plorumque solebat spatium, quod sepulero destinatuin erat, spatium scilicet loci fosis ut sua Manibus, Gentibus, Familis, exstinetis homit la essent; ut etiam seiretur, quid puri foci, 1h, neque sacri, neque religiosi, relinqueretur. Exeitatus et impositus lapis, cippus, coltmnella, eui mortui nomen se Jaus incisa erat, solemnes ideirco formulas habebat verbis sive notis expressas, Jn Bronte Podes .... dn Agro Pedes.... qui= bus latitudinem longiludinemque soli ad sepulerum spectantis veteres signiGeabant. Latitude enim, que pars anterior erat, et vyiam plerumque respicicbat, verbis ills, In Fronte, designabatur; longitude vero, que postevior erat, et in eampos excurre~ bat, illis, Jn gro, sive Retro. Piena exemplurum velustas. Neque lamen Frontis numine latitudinem serper veteres signi- ficabant, spatiumque vise eonterminum; neque Tongiludo ea semper apud eos pars erat, quie in agro spectabator, Aliquande enim, inquit Cl. Montfauconius (65), occurrunt sepulturce loca, ubi longitude ille facies esse intelligitur, ques viam respi- cits aie quippe legitur, in agro pedes sex, in longo pees octo; alibi vero sic, in fronte pedes sexcecim, introsus pedes lecem, whi inlrosus pro introrsus feyitur, significatque intra agrum ; optimeyue animadversum est a P. Joanne Antonio Ursato (68), majorem spatli partem, sive anterior esset, sive posterior, pro longitudine assignatam fuisse, minorem vero pro lalitadine. liqua autem, pergit idem Montfauconius, inscriptio frontis spatium limitexyue denotat, per monumenta bine ct inde a lateribus seeus viam posita: In Fronte Inter Monumentum Titi Rustiei, et Lueii Gelli, In Agro Pedes Duodecim Hic, qua vier respicit, locus qua sit mensura non notatur, quia sujficiehat Aine et inde terminos adscribere, Hic igitur veterum mos in designandis sepulerorum Timitibus. Quid igitor in nostru boe Titi Capellii monumento, post designates in fronte pedes, nomen Coxe, Pedes a Tergo Coxe, Peies intra Coxam? Dum Rome esset Montfauconius anno MDCXCEX., familie Ceesenniie amplissimum monumentuey iv (58) Lib, IL, cap. If col. 176, (89) Aris Crit, Lepid. ol. 476, (60) In Museo Veronensi pag. COX n. (61) Vid. Semortem Piiscum in Lex. Rom. Anti. V- Sepulerwm. | (G2) Ovidius Metom. ib NIU. ¥. G88. (63) Horativs ib. I. Serm. VIII. v. 40. (GB) Gicero ex Platone ib. JL. de Legibus tap. XX (65) Citati Operis pag. 118. T. V. PL (86) Adnotatione¢ fa Fist. XIN, Eq, Sertoeii Ursoti Marmi erwditi, Opera Postuma. Padova 1719. 6°PREFATIONES ow Porlu Romano detectum est. Mirce antiquitatis exsuvia jussu atque opera Cardinalis de Bouillon luei reddite, Ad Cxsenniam ‘sentem inscriptiones omnes speclabant, Harum maxima totum Joci sepulture spatiom ostendebat: en postremi versus, qui nobis describendi sunt, ut, que ex Montfauconio subjiciemus, optime intelligantur: SEPVLCRYM + MACEREIS . CIRCVMCLY- SvM | IN-F*B-CCC"IN- AGRO-P- XCVI | Q-F*IVG. Jn Fronte pedes trecentos, in agro pedes nonaginta sex, ‘qui faciunt jugerum (67), Est boe maximum totius antiquitatis sepalerum. Eas inter inseriptiones una fuit, eujus oecasione nostrata bane T. Capellii Montfauconius citavit ; et alteram altera illustravit. Ea fuit in urna marasorea ; eeee illam: D- M L* FABRIC“ LF *PAL | CAESENNI GALLI‘ EQ: ROM | PONTIF*L-L- SCRIB AEDILIC | OMNIBYS - HONOR * IN * COST « F* — ITALICYS - P - DIGNISSIMO. Hae ita legitur, inguit Montfauconius: Dis Manibus Luci Fa- bricii Lucti Fitii Palatina (Iribu) Casennii Galli Equitis Romani, Pontificis, Lucii liberti, Scriba Edilicii, Omnibus Ho- norati: In Costa Fecit Halicus Patri dignissimo. Videmus hic, pergit ille (68), libertum equitem Romanum, eumdemgue pontificem, et scribam cedilicium ; nescio an uspiam alibé libertus reperiatur tot tantisque honoribus insignitus, Ire tan- dein addit, Hox In Costa Fecit significat, ut quidem verisimile est, Talicum hune sarcophagum posuisse ad latus illius magni loci macereis circumctusi, qui ad gente Carsenniam pertinebat: ejus scilicet loci, eujus inseriptionis postrema verba paullo antea descripsimus. Titi Capellii maxumentum hic affert Montfauconius, ef Fabretti in voeem Cora interprelationem, de qua nobis postea dieendum erit; ac rursus ad Costams redit, el hae seribit (68). Vor in Cosla significat, ut quidem vide- tur, alterum ex duobus angustioribus lateribus, quar pedum nonaginta sex erant. Sed quee spes ex boc Montfauconii mo- numento exorta erat, ut illi etiam, de quo nos agimus, auctoritas aliqua accederet, et opportuna explicatio per quamdam si. dinem adbiberi posset, ea omojs evanuit. Eam enim inscripliouem aliter omnino legendain esse verissime docait Cl. Mu- ratorius (70); ila seilicet: Lucii Fabricit Lucii filii Palatina (tribu) Cesennii Galli, Equitis Romani, Pontificis Laurentis Lacinatis, Seriba Edilicié, Omnibus Honoribus In Colonia Ostia Functi: Italicus (Libertus) Patrono Dignissimo, Cui le- lioni hive adit: Jam alibi monui, quum Laurens Lavinas oceurrit, respicere oc nomen pontificem, aut sacerdotem, templo celeberrimo addictum, quod in oppido ejus nominis situm describit Firgitius Lib. 7. HEneidos, Denique pro IN COSTE. Lego IN C. OST. idest in colonia Ostia, que est in aliis saxis, aique a Plinio colonia nuncupatur, eratque oppido Laurento contermine, Eumdem lapidem antea dederat idem Muratorius (74), ef hace adnotaverat: dest Pontifci Laureatum Lavinaliam, Pro IN COST. legendum suspicor In Colouia Funeti. Sed posteriores eogitationes sapientiores habuit. Jam igitur de Patavino Titi Capeltii monumento, quod prorsus singulare est, Urssti sententia afferenda. Is in e9 Epistola, quam alias ei- tavimus, voce Coxe aliquid significari, quod ad agrorum limites pertineret, oplime existimavit; comque limites isti apad ve- teres, rivis, fossis, arboribus antemissis, tumore terre, collectione petrarum, naturalibus, et signatis lapidibus, viis, se- puleris, arboribus peregrinis, et aliis signis (72) constiluerentur, elatom lerram, aggcrem, Coxe nomine indicari ¢x quadam Hadriani Turnebi interpretatione opinari se dixit. Verbum enim Cossigerare, quod apud Accium est, explicuit Turnebus, in Coxam aggerare et attotlere. Cossigerare, inquit (79), dicit Accius pro in coxam aggerare et attollere; nam cossam etiam pro coxa dicebant; testimonio est cossim pro cozim: Verba Accii; Bene proscissas cossigerare ordine poreas, bidenti ferro rectas (°) deruere. Hee ex Turnebo Ursalus, qui cetera deinde persequitur, quibas notatz in co monumento dimensiones explicentur. Aggerem bune plane, atque uniusmodi superficiei mensura veluti per machinam dureque admodum accom motari, dixit Fabretius (74); cujus interpretationem antequam demus, in eam, quam Ursatus altulit, aliquid animadverlimus. Verba Accii, bene proscissas cossigerare ordine porcas, sunt apud Nonium Marcellum e. 4. n, $08. in voce Porce. At lectio est valde dubia; nam manu exarali Codices habent Possigerare; alt ita legunt, prosit aggerare; alii etiam Cossimgirare (18) Vocem cossigerare recensuit Fonceitisus, ae Turnebi interpretationem adjecit; de lectionis tamen varielate monuit. At, sit cerla lectio cossigerare; certa ne Turnebi jnterpretatio? Vereor equidem: in agro enim porca est quod in arando exstat, seu terva elata inter duos sulcos, ut ex Varrone et Columella didicimus (70), eujus postremi auctoris hme verba damus ex lib. If. ©. IV, Liras rustici vocant easdem porcas, cum sic aratura est, ut inter duos latius distantes sulcos medius cumulus sic- cam sedem frumentis prevent. Cum igitur terra elatio, terre camulus porce nomine denotetyr, vix crediderim vocem aliam fuisse in e0 Aceii loco, quie idem omnino significaret; iisque libenter aceederem, qui ibi legunt prosit aggerare ; hoe enim verbo satis monemur, ut porez bene alollantur; vocetn demum itlam Cossigerare cx hoc ipso Lexieo expungerem. Sed illud etiam est, quod opud Varios Auctores de Limitibus, quos Wilelmus Goesius edidit ct illustravit, in bane rem legimus. Fau- stus et Vaterius VY. PP. per Gallias, et per Af quam mazime aliquando constituimus cum signis, id est cineribus aut carbonibus, et ealce ibidem construximus, et i perdusinus, et super Coxan monticellum constituimus. Hine scilicet suspicio oritur, elatam terram, aggerem, Coxe nomine rminime sigoificar aggeri ab iis, qui Himites constituerunt, fuit imponendus. His moveor, ut de Ursati ag- sere vehementer dubilem; quein ille ejusmodi fuisse in ea Epistota conjecit, ut non modo T. Capelli sepulerum clauderet 2¢ lueretur, sed a conterminis etiam ageis immoderatam aquarum violentiam probiberet. Sed jam ad alleram Fabrelti interpretae (67) Y. Montfaucooiom in too Cepite VE ib. HF. ime parts jus volominis alque eperis, quod alias citayimos, (68) Pag. 4 (G9) Pag. 414, (70) Ta Novo ‘Thesouro pag. DCXCIX. 0, 8. Gt) Pog. CLAY. 0. 4. (72) Var. Auct. de Limitibus Agrorum. (73) Adversariorum Turnebi lib. XXIX, e, KIX. C) Als tet (14) Pag. 180. (C13) Vide Notas in Nonium pag. 4860, Auctoruin Lating Lingue cum ootis Gotbofredi. Colonie AMobrogum 4622, (76) Vide in hoe Lexico V. PORCA § 6., et V. LIRA 6 4. (77) Rei Agearie Aucteves Legesque Vari cara Willi Goesli, Amstelredami 1674, 4 pag. 306.xxvtn PRIORUM EDITIONUM tionem aecedimus, Ipse, inquit (18), Siculus Flaccus ..... hand obscure quid Coxa sit in agrorum mensura docet, ot ad inscriptionem (Tith Capelli) simplici facilique vie enucleandam conducit. Coxa igitur quemedmodum in humaxo corpore faris ossi sacro per vertebram adsirictum, angulum internumt in sui flexura constituens, ila in agris angulum internum eignat; unde per Siculum engulo opponitur pag. 6. pessessorum teriniai, qui ousnibus angulls coxisque positi esse debeal. Qua etiam naturali similitudine retenta, extermus angulus Coxam clardens eobitus eocatur ab incerta inter Var, Auctor, de Limit. pag, 266. Pentagoaum, quod interpretatur cubitos quinque. Hew Fabrettus, qui etiam adjecty scbe= nate Lees illas dimensiones In Fronte, A Tergo Coz, Tatra Coxam, aullo aggere inducto, explicat atque designat, Fabrettum sceuli sunt, gui velus Colepini Lexicon interpolarunt ; twee enim in eo legimus (72): Queniaimodum ix corpore humana Gora ossi sacro adjuncta engulum internum facts ila in agris angulum timitaneun notat: citalur locus, quem ex Sievlo Taceo Fabretlas altulit; exemplumm additur ex bac Titi Capellit inseriptione; in qua tamen bis typogtuplais peccavit. Pedes enim A Tergo Coxe ponuntur LXVIL; addilur postea lnfra Coxam. Eamdera interpretationen sceulus est Fonceutases, eadem ucloritale usu, eodemque exemplo, Sed quie sunt ex avatome, ea selivs inteliexity divit enn: Quemadmoduma in corpore fhumano femur core adjunclum, engulum infernum facits ita in apris coxa anguiumn futernuns fimitancwon notat: ih ro- tundos enim sinus, sive acelabula ejus ossis, quod Coxa dicitur, capita ossis femorum tine et inde conjiciuntur, Titi Capelit inseriptionem fidliler Fouceurincs deseripsit Fabretlom el Ursatum de ¢2 locutes jadicavit. Eradatur, inguit Matfejus 89), fietivius hie Hitwlus ab eximias que poucis abhine annis Patavii adornata est, latini Loxici editisne, simul ewm doctrine dle voce Coxse angulum agrorum internum signifcante. Lapidem igitur, quem igsis oealis fas deprehenderst, ex iis etiam Gque eontinet, omnino darbuat. Sed falsitas, inquit (81), pracipue pater ex inauditis ipsis dimensionibus Tatra Con A Tergo Coxe. 14 cogitavit gui confixit; abi formulam nunquam visam minime dutelligere fterontur omnes, pradituran psn, et Sigui (Siculii, vel Seculet enuntiandumn opinor) ouctoris parum tritt o2a, ut artitror, unico in medivim pro- ducto, non sine populi acclamatione explicaturum, At Coxam, Stculius dixit, lntra Coxam, ct A Tergo Cox non dixit, La de agrorum terminis sermonem hatens, omnibus angulis coxisque posites ese debere monet: Fusbrets, cozum ia seris ane uli internu siguare tradit, et ea sialitadine externumn angudura vocurt cubilum notsi, Eyo, quid intern’ et extern en uli sing, bd de agrisapiter, wiz inllligo,s mullo minus, guid anguti tergum, Esterian svgulum mathemati rasan, Guem trianguli latus efit, ai producalurs constst ex Euclidis Fropor SNSIL Lit, prin, qua doces omnis tung lalerum producly, sip derés yuoixy eMlermum angulum, fis ext, gud extra tring duobus internis equalem esse ; at in re limilanea, qui extra agrusn at, et internas feb externis distinguit nemo, Coxa flezus seu flexura est, cu scliost campus rectis dineis nui eirew ur, sed flexuo~ iss tine enim necesse est, non extremes angwlos tantum, sed locos etiam, ubi inflecitur fundus, et procurrit, terminis decignares versaras itidem Flaccus appsliat, et ubi habel in fesis versuris, putactt Rigaitins (nulla tamen necessitate) in ans legend est: nau, inguit, io ale iste mensoria, Coxw dicuntur fevus et versurw terrinoruin. Poterat eapropter, fin seputeri area, ac religinso loco Coxe fortasse memorari; at vacabuii vim non intllexit, qui Pedes intra coxa, et a vratuy ert, thee ex Maffejo coutiacnter deseripsiows ; e3 modo alferemus, que nobis videatur probabilia, Ae id monetnus, ne de Siculi Flueci ouetertale quis dubitet, ductor, inquit Maflsjus, param tritus scilieet, tiorem agrarigrom aotiquitatua nottiom continent. Sed ystus auelue: sed fs, gut evosulendus omaino Tigaltius “*2 x censendum, uli concipi pussint, nemo consi Hag ain hag eee tengo cox 0 primo quidem ul ii omnes qui pe fst, cum de agrorum conditione, ae limilibus agitur. nctorem ese, inquit Niew: FP joetkieus aprimensorum catatoyo satis constat, Sed nee ante Domitian! ity aegue tens post Nera sempore vinisse, edictum taudaveric, won item Nera: qi tx eo fit verisimile, quott Domitiani de subsecivis nen etiam 2 liquid edizisse, notasirous, Ad postrema igitur Jainistis tempora referendus est ope ci De Coviitione Agro- vac ejusque telimonis i Tofino Lexieo locus esse debel. thud dsinde suimadvertinws, voces Cure bis apa Siealum Flee wren oceurrere: semel apud alios Rei Agrarize Auclores. Printus locus in Siculo Foceo is est, quum Fobretus eltaait: Ergo ‘$8 convenientia, ut supra diximys, possessorum terminos consecrat, qui, wt ante dixeramys, onnibus angels conisgui fare debent. Alter vero apud eumdem Flaccum sic est: am <8) ef in ipsis generlbus siewii cunse suit, terminos bie um ex Fausto et Valerio gitur certum jam est, esse in frequenter, Sed et petras naturatec, qua: in jinibus incedunt, spe not inst nos jam adduximus; hoe etiam ibi Jegitur: Super Coram monticellun cousttuinnus, Husk Inne voee sensum quemdam alium omnino aly eo, yuem unnes videut; vocem bane ad 2g} tiquitatem péctinere; habere tlemum significationem, qui ad agrarura limites spect. Verum, angulem ne inlernum Tinifaueum notat? He vero ne Ase fuera pruloy in hoe ego quogue a Fabreto ceterisque dissentio. Et ne geometras hue voecm, quod sii Mlle facendun seve dunit, unum hoe animadverto, ideo hape explicationcay Fabretto placuisse, Guod spud Sievlum Flacour ca Tegerit, pos~ ceerorum termini, qué omnibus angulis coxiague posi esse debent; ideoque coxas angulis opponi, et hos quidem externos doe, ills vero internos angulos existimavert, Hoc vero ex ils tlacci verbis, quomodo Jeduel possi, cerle nom videos di- serch enim Tinites, et ad diversam ogrorum figuram yertinentes ibi certe a Sieulo Flacco, qui generatim loquitur, signifcane lar Coram ergo, ut Maffejus quoque ait, flexuram esse, versurama omino enistimos cum selicet ager reeluram, ut Frontinus 5 inveninus, Tertiuta (18) Aline cit. pag. 480. (79) V. Cos (80) Artis Crit. Lapid ub. 114 cep. HU. cal, 208. (81) Cal. 200. (Go) in Observationibos et Nota fa Rei Agrarie Auclores editos « Goesia, ann. 4674. pag. 210. recundse eumerations (89; Pag. 6. apud Gorsium (84) Pag. 15.PREFATIONES ox Joquitur, non servat, sed Mlexis lines citcumseribitur, Ia versutis enim termini ponebantur. Figura Greca liters I versu- ren exaibet, Hine alla, inquit Rigaltius (85), epud hesce scriptores (Rei Agrariz:) terminus in Gamma jacet. Et tormin iranseersi Garnmam faciunt, et similia, Coxam vero flexam versuram esse idem Rigaltfus existimat, et in iis ejusdem Flacei Verbis, Alii (86) tantunmodo inftexis versuris ete. Tegi vult ac retineri, Cosis (87), Id quidem nulla necessitate ab eo fa ‘ium esse dieit Matfejuss at fect id Rigaltius auetoritate pervetusti eodieis Joannis Arcerii; ex quo eodice Josephus Sealiger fibellum Sieuli Flaeci De Conditionibus grorum deseribi antea curaverat. Nicolai Rigaltit anolationem integram subjcio. In Furnis Vensonis) Liber Are, Jn cozis vel in rivis, Omnino retinenda vox, coxis. Quod autem sequitur, vel in rio's, ir- repsit in aurom describentis, pro, versuris, quod est glossema praecedentis vocabuli, coxis, Nam in arte iata mensoria Cox@ dicuntur fleaus et versura ferminorum: quando scilicet rigares sive recturas et rectos linearum cursus non sercant, lujus vero sigoifcationis prompta ct aperta ratio est. Rotuadi enim cox sinus, quibus capita ossis femorum inserta sunt, tottus human corporis Mexionibus et eonversionibus inserviunt (88) Tta ergo ia hoc Lexico ad bujus vocis signficationem seriben~ dui esset: « Quemadmodum cirea coxas precipuee humani corporis fexiones conversionesque funt, ita in re Agraria flexus tt versure camporum dicuntur Coxe », Redeo jam ad Pataviauia Titi Capelli monumentum. Si quid ego possem eanjicere, Si quid ex Ursalifeetione mutare, quintum ejus Tituli versum ita legerem, A Termino Cox Seputerum Pedes XXVII. In Yersaris enim, quod jam vidimus, termini ponebantar, ideoque et in coxis; necesse enim est, ut ajebat Matfejus, nom extre~ nos angulos anim, sed locos etiam, ubi inflectitur fandus et procurrit, terminia designare. Yoluit ergo Titus Capeilius feputeri sui falitudinem esse pedum trigiula septem, qui in anteriore parte per solemnia verba Jn Fronte designatur. Ante- quam vero religisi loci loogitudinem praeseriberet, notari voluit distantiam a termino cox, pedes nimirum viginti septew, duos pures reiiquit, post quos religisi loci sive sepaleri longitudinem voluit iaciperes quam demum longitudinem esse jussit pedugs triginta septem intra coxabi, hoe est citra coxam, Distantiam vero a termino coxw ideo definitam fuisse existimo, ut fxtra fondi fexionem alque versuram commodius designari posset sepuleri longitudo, que et squabiliter excurreret, et ad pedes seplem supra (riginta sese extendere. Hae eerle probabiliter admodum videntur dici; in quibus tamen afferendis et txplicandis adjatum me faleor ab iis, quae Ursatus seripsit in postrema ejus Epistole parte, qua monumentum boc itlustravit. ‘Aliam quoquo explicationem subjiciam, neque ili deerit auctoritas. Dicam igitur, Titi Capelli fandum in trifinio fuisse, hoe fst, in Toco quem tres possessores atliogebant (89); solitariam litteram T fuisse lillerom limitaneams per eam litteram tril nium signifcari consuevise, Quintus igitur Tituli hujasee versus ita fortasse legendus; A Trifinio Coxw Sepulerwm Pedes tiginti septem. Apad Ferios Auctores de Limitibus a Goesio collects pag. 269. est grandissima litera T, in cujus eapite rotatum est x sola: pagina vero 272. ila explicatur; T. si im terming inveneris, trifinium ostendit, Hane quoque lectionem subjeci, quam si quis probat, explicationem quinti ejus versus eamdem esse seiat, quam antea dedi. Qua spectant ad agros eorumue limites, varia fuerunt apud veleres ac diversis in locis ouaine diversas ae si quid insolens bac in re ecurrit, quod amen idenco antiquitalis testimonio comprobetur , suspicionem movere criticis minime debei. Quare, si coza legitima rei agearize Vox est; si in coris fuere limites, cur non dici potuit, A Pergo, 4 Termino, a Trifinio Coxe, et intra Cuxsci? Dixi igitur de fis, ex quibus proecipue monumenti hujus falsitatem probare Cl. Maffejus conatus est, Hoe unum de byjus se- puleri titulo jure dict potest singularem illum esse, et quamdam habere veluti Patavinitatem. Ego gus exemplar postremis hisee diebus Vicetia aecepis ac de eo, ul dixi, omnia per lilteras cognovi, Saxum hoe dominum, non locum, mutavit, fn. horto conspicitur od wedem D. Franeiscis isque locus ad Gualdios primum, tum ad Zoppios pertinuit; nance honesti cujusdam viri possessio est. Comentis ac lateribus adjunetis, signum sustinet ex Elrusco marmores signum est nudi juvenis, cujus dextera ‘nis, ut videlur, caput babets keva, uae racemo innititur, Exurgit lapis ad duos pedes et plusquam tertiam pedis. partem, Gus latitude vix ab univs pedis mensura deficit; erassitudo, semnissis est. Veteris monumenlé formam possis agnoscere. Lapi= dis geaus corte non durissimum.; st mollivtes quoque lapides, in hisve nostris preserlim regionibus, adbibitos 1 veteribus omnino seins; duos certe, quos nos vulgo dicimus di Yanto, paucis abhine annis in agro Patavino repertos testari possum hhabent ambo sepulerorum tilules: spectant ambo ad gentem Liviam. De hoe saxo, ila, ut vidimus, Maffejus; Petr color et facies vetustum rum non redolent, Pelew color, inquam ego, plumbum refert: qui certe eolor in lapide aon durissimo, tutrum vetusiatis tarva, an velustatis indicium sit, non ila facile diei potest. De punctis ad litterarum pedes nofatis jam disi mus, Poncta qua verba titterasque distinguunl, non ila quidem in Romanis iuseriptionibus notabentur; erant tamen aliquan- do motto in imo pane spalii loco, modo etiam in eo, in quo a nobis poni solent, Dicam demum, in secundo insetiptionis hu- jusce versu duas illas notas T. F. amplius non exlere, et Capelli inseriplum esse, oon Capeli, ut edidit Maffelus; in quarto vorsti pedes esse XXXVIL, a guibus unum idem Maffejus delraxit; in quinto demum, pedes modo tegi XXIE., ub deseripsit Maffojus, sed slteram denarii aumeri notant vix conspici, primosque tantum dusram unilatum ductus apparere, qui profecto vvestigia sunt nol numeri quinarii, cum Scardconii et Ursati temporibus pedes essent in hoc versu XXVII. Hae ego dubitan- ter respondi viro cefeberrimo cujus tamen non modo ingenio, sed oculis etiam insculptis antiquo scalpro litteris diutistime assuetis permillo omnia atque concedo, Seripseram hae et jam seposueram, eum Specimen quoddam allatum est Obserca- tionum in Insulam Crexee et duzeri, Recens opus cum evolverem, quasdam etiam inscripliones animadverti, quarum uncle cima alque posleema hwe est: SEX, IVLIVS . C.F. MGER. | AED. IIVIR. V.F. SIBE | EP. (VL... BT. FR. | IN FR.........A. | TERGO < ss. M. Seputeri titulum habet, et in parva quadam Adriatici maris insula, eui nomen (85) Pag. 246. secundse nomerationis apad Goesivm. (86) Pag. 4. Goesii. (87) Cit. pag. 216. secundar numeratiois. (88} elsteras ia Cempendio Anatomico, 0. 164. (89) Siculus Fiaccus pag. 6. spud Goesiua. Toe Dxxx PRIORUM EDITIONUM Sansego, Aclecta est (90). In quarto versu religiosi loci dimensiones notari int; legilur enim Zn Fronte, que igitur sequuntur, ad easdem dimensiones speetant. Omnia fere evanuerunt; relicta est integra vox Tergo, que certe videlur a po- strema quarli versus littera pendere. Verba igitur 4 Tergo ad sepulcri spatium designandum adhibentur. Quanam vox in ‘quinto hujusce tituli versu voem Tergo sequeretur, ne divinando quidem dicere possums; sed jam est aliquid in hoe lapice ‘quod ejus, de quo antea disimus, novitatem et insolentiam minvit; aliquid etiam, quod Ursato, qui votan T. in Capelli mo- umento pro Tergo explicut, forlasse favet. Wie demum consistinus (8). XULL. Rem aliam aggredimur ab eruditis viris varie jactatam. Spectat illa ad vocem Jduaria, Est apud Gruterum (91) Snseriplus lapis, quem Forcetaisvs in V, CALENDARIS §. 2. deseripsit. une ego priniam legentiumm ocutis subjicioms ea dein- cceps adam, gia de illo sunt spud Maffejum; dicam demam ipse aliquid, remque edisseram, ut potero. Eece lapidem sone in Catatonia: L* VAL“ L: FIL * | GAL ° FAVENTINO | IL- VIRALI | QVI~ ANNONA | FAVMENTARIA | EMCTA * PLEBEM { ADIVYIT : ET - OB | ALIA - MERITA - EIVS | COLLEGIA - KA | LENDARIYM - ET - IDVARIA * DVO | CIVI - GRATIS- SIMO | POSVERVNT. Prime lapidis hujusee verba ita legenda: Lucfo Valerio Lucti Fitio Galeria (Iribu) Faventino Duovi- rali ele, Faventiam hane ad citeriorem Mispaniain pertinere, ae Barcinonem coloniam fuisse juris Mtalici , dictamque esse coloniam Barcinonem Facentiam egregie @) probat Ursatus (2). Nobis alia sunt modo agenda. Quoniam igitur Calendis cu- jjusque monsis peeunia fenebris apud Romonos eallocari solebat, et Calendis itidem ejus usura solvi, iJcireo eum librum, in ‘quo feneratores corum nomins perseribebaat, quibus pecuniam fenori dabant, ae solvends etiam pensionis quantitatem, Calene Garium dicchant: Libro de’ crediti, Registro de’ censi, 1d jam antique leges, Latin aactores non pauet, lapides etiam testan= tur (88), Qui hss tabulos servabat, is dicebatur Calendaris Curator, vel Curator Calendarii. Horum curatorum callegia elism fuisse ex deseripti topidis auctorifate existimat Foncattinus. AL quod Calendis eujusque mensis feri solebat, id quoque dibus factum esse, nonnulli existimant; ut nempe is quoque dies pro usurarum solalione definiretur: lhine eas tabulss, in quibus fenori Tocatas pecunias et Idibus receptas vel recipiendas Romani perscribebant, vel in quibus apochee reeeptae pecunise con- Acbantur, Kduarias dictas fuisse; qui eas seribebant, Iduarios. Rem probant eodem Gruteri lapide, ejusque testimonio eam vocem Latinitate donant (94). Hat jam, hane vocero, hune lapidem damnat Maffejus. Eece illum (93), Jn hae charta est, que sic loguitur. Collegia Kalendsrium Et duovia Duo Civi Gratissimo posuerunt : én Iduariis explicandis viri flocti disputant, et ex hoc titulo Lezicographi voce recensent at civitatum Kalendaria cum marmora, tum antique leges nobis ostendunt, Kduarig monumento comprobantur mufo, Ralendarium guid esset, facite intelliginnus, tabulie scilieet ration num publicarum et procentuum ex peennia fenori data, cajus usure cum antiquitus singulis mensibus penderentur, et quidem ineuntibus, quum fristes misero venere Kalendse 26), Kalendarii noneen ejusmodi codicibus inditum: at Wuarium quid esset, nov inteltiginins ; neque enim Ydibus usure collige- hantur, ut Pithaus cogitavit (97) neque cx Horatii joco (98), ‘Omnem retegit Idibus pecuniam: Quacrit Kalendis ponere Iduaria confestim eruuntur, Anzivan feneratorem ¢0 loco @ porta vellicari puto, quod ante diem exigere conaretur, ef rur= ‘sus atatio collocare ; ceteroguin ipsis tontum Kalendis Merecdem, aut nunios unde unde extricasse aris debiteres ipse- net Horatins docet loco citato (99), itengue Ovidius (100), (20) Seggio @ Osservasioné ropa Fala & Cher ed Ossera d Alberto Fortis ee, Wenesia 1771. Vag, 282, Pag, 424, Sansego 9 un'tnlttatontona da Losin piesiolo sete oto mighia all Ovest uiai de cro, trentacngne da Chere. € poco pl dale fk del Avia, alle quali giacedvinpeto Pag, 422 Quest isola, a evd won trove che alcuno scrtlore adbia dferminoto un partiolar meme antico, fa perd anticamente bitaue da agente riguardecole, «forse fu tango dh deliia dk quaehe rico Homano stabiiton nelle clunie de continote « delt'wole wine, lene tool i tharma Greco, ¢ quatehe lavoro di scalpelio non afatio rade vi 11 eedona ancora. Liucrisione accennata ply sopra (hoa. 421.) ¢ eke aara rfe- Tita pia oto (pag, 242), eppertina a nen del tutto ignobite fomigia;« sarebbe wa atrevaganca i vedere, che vende ei foe stata por= Totes Quet poutrocontadia che ha fabricata le copanna im ew ella ritrva, (ha tcoperta mello scare HL terreno per prepararto ed vied ineschina abitarione; e non a? nemmeno dato il pensive dé asotterrarta det tu 1B) Post tot Copntatéverba de hoe lopde, qu! aim Vntavit, rune Vietinadhue extat in dma Com. Turners, nen rangraum vider it lum ierum edatossinIectorum ecu epreestare, ql reapse negesbidem legiur: DM. | 'T. Careuas "| Yaxorers | In. P Peasswn | As. Cory S. Pexat | farm, Cox, P. xxxvis tn secondo inque versa mune non apgarent vestisn Taterarem ‘Tet Fy sed spatum tiven idem eootioeodls Femaael; ia qrato see XNH, nee XXVH, sed XXL tanturamoto, qui fmm sigue ee ete tiusioserto, nulla avd otarum vestgium apparel, quits ob lpidis angustam spatiom preterce dest, Wind éenique notantom etiam ext Titers ineles ais lengores esse, nempe Ty CaPetzt, Vino1cis, x, F, Py AT COX, 8» P Fara, Coa. Po, quod quidem fous aeous suspiewocm induct, Quidguidtomen sit, Orclvs fa Collec. Zea. Let'n. 4568, hune loider pari ex Grater, partim ex Fabreta, pain Stivn ex Ureata ret, et Seip. Maff opinloem secotes est, qu sporium et ad eladendes vies decoe cnfictun pronnoria, cut quidem set tealim me quaqaesubstrigturum ese, logenue fatee. (94) Pag. CCCCLAX VI 0,9 {Tmo perpersy; ram Bareino quidem elim Faventa evn dicta fai, ut abet Pin, 92. by misime vero sbslate Feventia apgliatr: adde quod Eeoueses, gol buvelapiden posuerunt, civem s0Um gratin vorent ob jus merit ie vt vel x ipso lide maniestum sity ioe too Barciconensem fesse, sed sonecsem civem: cesta igor, ot Faccntin cognomen sit L, Yai, cum cerssine cnstet, spe veeres Lai tos cognomiva sbi adsivase ex urbibus a provincs, unde ide, vl eorurmdem progeniteres arin furant. Y. CALLENUS § 6. COLLA~ ‘TINUS 6. 3, OMANUS § 7., SABINUS § 2. (Zn fae ed ‘ONOM). (92) Episila VIE gag. 135. Aaemi Eri, Patora 1669. (93) Vid. VV, CALERDS, CALENDARIS, CALENDARIOM in hoc Lexie. (96) Vid. ¥. 1DUANY (95) Artis Cris Lapid lib Il cop. IV. cok 342. et seq. (961 Meratins Sev. Hb, K. Sat I v.87 (07) Adverse Ae (98) Epode Il. 9-67. (98) Serm. ib. L Sot- IIL v.87, (400) De Memed. Amor, vs56t—PRAFATIONES xxxr ‘Qui poteal, Januinque timet, celeresque Kelondas. Sealiger Curstorem Tduarii ezcudit ex G. ID. in Laziana (001) nutlus fragis, quer ubi primunn offertur ($03), habet IV. Veruin fucrint Idvoria: poruerunt Coliegia: quanam? Apianus, et ex eo in Hispanicarum collectione Occo, ut aliguid ai cere viderentur, Collegia Kalendariorum scvipsere. Quid autem Posuerunt Civi Gratissimo? Kalendarium Et Iduaria Duo: ‘nirum plane est, ex novo Aujuamodi honorificentie genere conmentum quibuscumque non patefactum. Kalendarias siqui= tem et [duarias tabulas honesto-probatoque cici tradi par erat quidem, ut eas diligenter curaret atque integres at in jus honorem tanquam marmorea signa, vel monumentum perpetuum quoddam, publice statui eerte ille non poterant. Ego vero exigendarum usurarum duo maxime fuisse tempore, Calendas ct Idus, prout in contraetu eonvenisset, omnino ex sino; et qua de Alphio feneratore a Mafejo dieunlur, eerte non probo. Hee enim opud Ciceronem lego Oral I. in Catilivast CVI Pratermitto ruinas fortunacum tuarum, quas ones impendere tibi proximis Idibus senties: neque uaquam exisli- Tmaverim, bwe ideo a Cicerone dite, quod Calilina, qai mulla fam mullis debebat, ila cum singulis simili proreus ratione pri- walim convenisset, ul dies pecunice et usure essent Idns. Hae cliam apud eumdem Cieeronem lib. XIV. Epist. ad Atticum cp. XX. Jam vel sibi Rabeat nummos, modo numeret Idibus. Bisee testibus rem agit Foncsxzanos (103): hue eerle spectat Horatii jocus, ila.cvm locum probatissimi interpretes aceeperunt: neque profecto is esset in jocando lepos, qui in Horatio esse solet, si Calends alque Idus communem feneratoram consuetudinem statim non objieerent, Bisce vero lestimoniis Cicero Tocun Epist. ad Attic, ib, X. ep. V. addiderunt nonnulli: Kogavi, wt, si quid posset, ex ea summa detraheret: promi ad me nuper, HoS XXX emisse: ut scriberem, cui vellem addici: diem pecunice Jd. Novem. esse. Sed alienum hoc ab €0 {quod agitur, Cicero de emptione loquitur diversorii cujusdam; nibil de usuris, lis porro qui are alieno premebantur, trstes fuisse Calendas alibi ait Horatius, celeres vero Ovidius; at quot Calendzs nominent, de idibus vero taceant, has quoque tristes celeresque non Suisse pecuniam sulutaris dieenduin est? Quare, si Calendis eujasque mensis accipi pecunia fenebris, Calendis vero alque ldibus usurwe solvi sulebant, queniodmodum libri erant, qui ad Calendas speetabant, ila etiam fuisse labulas, quae ad Idus perlinerent, Calendaria scilicet et Jduaria, eruditi viri opinali sunt; et quemadmodum curatores Calendares, seu Calendariorum curatores fuisse cerlum est, ita Iduarios quoque, sea curatores Iduarii aul Iduariorum fuisse existimaruat. In jis quae Lazins babel libro 42. capite 9., que suot apud Groterum p. DXVIL. p. 4. v. 6., DEC. G. 1D. COLONIAE. | AQVILEIENSIS, Scaliger legit Curator Zdvaréi; id quidem ex conjecturis, sed quae probari possint: nam ubi apud eum- dem Groterum pag, seilicel CCCXLY. n. 40. v. 6. ejusdem lapidis verta ila sunt, DECC. IV, legunturque, Decurionibus Ju- nioribus, mogis cetlo arbilrium valuit, quam ratio. Scaligeri explicationem altulit etiam rerum harum doclissimus Eq. Ursa- tus in suo de Notis Romancrum Commentario; illudque addidit; erant namgue Iduarii, ut ex Bulengero, in sua Amalihea Onomastica observat Laurentius, qui pecuniam fenebrem Idibus relegebant. Ia Breviario vero et Mantissa ejusdem Com- tmentarii nolan ID. Tdibus. Iduariis. [dus. explicuit. Porro eum tarum (abularum curatores publieo munere fungereotur, id- que ogerent in coloniis etiam et municipis, et proquastoribus coloniarum forlasse suecesserint; cum de bis Uitulus extet in Codice Theodosiano; cum demum inter Oflcia Domus Auguste censerentur, quis voquam horum curatorum collegia fuisse negaverit? Jus nomenque collegii, inquit Joannes de Vila (104), én omni personarum statu, omnique de ve, qua Heap. pri- vatim publiceque componebatur, olim obtinuit, Lege eelera apud eumdem in ea de veteribus collegiis Beneventanorum Dis- serlatione ; aut sallem quastorum collegia a Suctooio (#05) commemorata animadverte. Hine quemadmodum Calendarium eu- ratorum collegia apud veteres, ita etiam collegia Iduariorum sive Iduaria; et hoe demum responderi Mafiejo potest a nobis sciseitanti, Quodnam hoe tandem bouoris genus? Kalendarium et {duaria Duo Civi Gratissimo posita? bwe ne marmorea si- gna? hae ne monuments? Iratus equidem buie lapidi vehementer essem, si ejus verba hoc modo composita vellem interpre- tari. Ita potius; Cottegia Calendarium, curalorum seilicet, et Collegia Iduaria Duo L. Valerio Faventino Posuerunt. Uta lapidis bujusce fides ex toto eonstat; optimeque faclom video, ut collegia eorum, qui publicas rationes, coloaiarum et mur ieipiorum expensas redilusque in labulis deseriptos eustodiebant, titulum Faventino posteriat, qui annona frumeotaria eu pta plebem adjuverst. Vide enim quae de curatoribus Calendarié sunt apud Norisium in Cenotaph. Pisanis Dissert. 1. ¢. IL, apud Grute- rum pag CCCCXLIV. n. 5. et alili et hojusmodi curatorum officium valde simile, idem etiam fortesse, ut ait Foncensi- ‘us (108), fuisse invenies cum officio proquzestorum coloniarum. Ubi vero Calendarium caratorum collegia fverunt, ibi dua- foram quoque fuisse, Collegia scilicel Mduaria, sive unum, sive uno plura, ex lis quae hactenus disseruimus, unusquisque conjiciet. Samuel Pitiscus in suo Antiquitatum Romanaram Lexico in V. Collegiuns eitat hune lapidem, et in eo mutat ali- quid: Collegia Calendariorum, et Iduaria suo Civi Gratissimo Poswerunt: hoc ne recle, alii dixesint; explicalionem ibi aillalam ego certe rejicio. Idem tamen cruditissimus auctor in V. Jdus eumdem lepidem rarsus deseribil, neque 2 Grotero ryuidquam discedit: hee tandem addit: Que sunt duo collegia Iduaria, nec ipse intelligo. Quod si suspicioni locus sit in re obscura, quia laudatur Faventinus prasertim, quod anaona frumentaria plebem udjuoit, forsan int ea col- legia esse eorum,, qui in municipio habebant curam pecunia alimentorum infirme qtatis ex plebe, aut annone popula prebitee: quorum munerum meniinil inscriptio apud Gruterum pog. 886, 0. 4... Illa tamen eollegia Iduaria diet now Tiquet: neque vero possunt, inquam ego. Nos igitar probabilia seeuti sumus Foncratawm certe defendimus, qui diem quoque Tduum exigendis usuris communi Romanorum inore statutam fuisse disit; qui primum hoe lapide est usus, ul euratorum Ca- Tendariam,, seu Calendarii, eollegia fuisse-ostenderets tum ejus testimonium voc! Zduarius, a, wnt, apposuit: in eaque expli- (101) Grateros pag, DVM. n. 1. (403) Apud eumdem pag. CCCXLLY. 0. 10.¥.6. (108) Vid. V. IDUS. (#04) Diser. ¥en Thesnuro Antiqut. Renevest. pag. 159, (403) fa Claudio cap. XXIV. (108) fo ¥. CALENDARIO.xxxit PRIORUM EDITIONUM cuit quid Aduavia fuisse putentur, quid Jduarii, orum, Verbum igitur Jduaria ad Collegia referti ipse etiam existimayit ‘), Nova ilaque collegia in Romanam sntiquitatem induximus; idque unius lopidis testimonio, eui tamen si satis fidei per ea que diximus, conciliavimus, severe nimium is aget, qui de re ipsa dubitet, et lapidem e charlaceis fodinis erutum putet. Plura quidem antiquitatis excmpla rem hone testari nobis deberent,; at, qued unum superest quod unuin proferri potest, ideo ne Jegilimum illud esse quisquam negabit? Templorum omnium, Deorum, Dearumque omoium sacerdotes in antiquis monumen- tis sepissime memorantur; {uisse vero sacerdotes justitie ex uno quidem, sed tamen verissime antiquitatis lapide eognosei- mus, Dedit illum Muratorius (07), et have adnotavit, quce libenter transeribimus. Rara Inscriptio, utpote que nobis exhi« bet nusquam anitea visumm sacerdotem justitie, sive Astrea. Si hane protulisset Ligorius, eam protinys rigidus guisyuam cousor ad imposturas amandasset, Atgui marmor antiquum, vicidum, Rome apud clarissimum Fieoronium adhue spe- ctandum se pravbet (m). Sed jam ad alia properamus, XIV, Marmorcam tabulam in agro Puteolano repertam, queque Neapoli esse dicitur a Grutero (108) in domo Had Guilieiai; que legem eontinet parieti faciundo a Il. Viris Pateotanw colonie latam; quam Morillonius et non pauei oculata manu exeripserunt, Capaccius vero, Fabricius, Smetius, Brissonius, Sealiger (109), Salmasius, Gudius pro- barunts bane, inquam, tabulom antiquitatis consultissimus Maffejus, antiquitati sbjudicat, valde certe suspectam habet (110), Acuecis quippe tabutis teges et acta consignari solebant; hane vero marmoream videt; hine ili primum suspicio. Ego vero cue pireas laminas egregie perscriptas, eptissima fitterarum figuratione, lato profundoque vestigio, certum fere antiquitatis argu mentum esse, in iisque acta et minsntia legum verba exarari et ligari consuevisse, jamdudum didiei, et ab ipso Malfojo (144) telleais at vero puunquam in provinelis marmorcas tabulas fuisse adhibitas ad eas prasertim leges, que neque agrarize es- sent, oeque finium regundorum, sed minorum veluti eperum, boe, inquam, nemo certe me docuit, Quamquam in ea tabula legis nomine, conditionem, pactum, normam, regulam signiticari libentius dixerim. Continet enim deseriptiunem faciendi ope- Tiss est, ut ipse Maffgjus ait, instrumentum pata, quibus stondum erot, eonstituens. Ha Lex dedicationis are est in quodam Jopide, quem refert Ursatus io Monumentis Patavinis pag. 222. Ea enim marmorea (abula Salone in Dalinatia inventa fuit, Patavium pastea asportata, ibique sita én poriete fornicis prope pontem Divi Benedicti. Ejus pars plus quam dimidia recens Jucubratio est; Maffejus tamen optime edilam ab Ursato fatctar ({42), qui nova a veteribus sejunait. Toe ia ca et certum et velus: Ca. Demiitive Valens IL. Fir. 1. D. (colonie Martie Julie Salone) Legem Dixit In Ea Verba ete. Decreti etiam ab Xseulapii Hyginquo sodalibus lim tatiinitium hoe est, (143) Lez Collegt Asculapi et Hygiee, Mullarom rerum series Lex aypellatur, quod has sibi partes eollogiam imponeret, ne quid in posteruin aegligeretur. Sed celcra jam de hac (abula Putcolana dicamus. Auget enim Mffejo suspicionem qpocka que prayfigitur omnino ine sueta Ab Colonia Dedueta Anno XC (114), Nihif frequentius canerent monumenta municipalia, ubi deductis coloniis epo- chas condendi mios in Malia viguisset, Alia etiam gue superadditur temporis nota mire prolate, nempe a Romanis cone sulidus, simulgue a duoviris municipalibus, et his quidem primo loco positis. At vero cum natates coloniarum dies eele- Lrati antiquitus eonsveverint, quod certe de Brundiisina colonia apud Ciceronem legimus (145); cumque natalis sui diem pu- iivis etiam monumentis colonize inseriberent, quod cerle antiquus lapis Beneventanus testari potest (146), nemo unquam mi- vari debet, si gusndo in ipsis poblieis tabulis snnos ab colonia deducta numersrent, Duumviri porto Romanorum consulum niaginem pre se ferebant; eligcbantur ex decurionum erdine; bini ad consulum exemplum ereabantur; summus utrisque magislratus erat ipsi quoque ad annum pleruegue illum obtinebant, iisdemque fere insignibus, quibus Romani consules, uiclontur, toga praterta ($47), bacillis primum, tom fasvibus, lieet non eodem numero, licloribus, virgarum jure (118), Ma- ‘gna horum magistratuuim in coloniis municipiisque arrogantia fuit atque superbia, non stmel ab urbe principe castigata, quant fara fore qumquam abjecerunt: cffercbantur enim eoloni, ubi paullum assumpscrant velustatis a¢ roboris, Vide que sunt opud Agraria cap. XNXIV. ae passim atibi. Hine foctum arbitror, ut consutum etiam neminibus in publicis ronumentis aliquando signatis, dunmvirum nomina itis praseriberentur. Duumviri niin consalum quoque nomen i Vide, quo ise in V, IDCARIUS de hujus vocabuli iaterpreteione eli; ex quibus patet, eom Hispaoie urbem, cui olim JEsona fat, rune Fiona ncmen est, epulentom fuse, et negotiation) spprins delitam, uipete quae duo habulsset eelesia feneratarum, usu Celendis aterum ibus fenebrem pecusiom excreere salu. JGuaries autcm vox Latina fusse etiam arzvitue ex eognomine Romano in’ vetett inseriptione, gue fn esta voce citetur ex collections Seb, Donati, quamque ipse ex Nasco Boned. Povsiones transcript. Wee omia si animadvertsset Jo Gasp. Orellias, fortasse in sua Collect, fuser. Lat. 4033 pro sivcero suifquitatis monumento eam iascriptionem habuisset, et Maffje, qu am primus improbavit, racime obsccutus esset (107) Pag. CLIV. m1 {nm une evmdem lapidem, qui talis est: P « ABLIO « TIMAEO — SACERDOTS « IYSTITIAE — P - AELIVS « STRATONICYS — PATER» DYLCISS attlit etitm Orelitve ia Collect. Inser. Lat. ne 2065. ikigue ibi alootevit, quo ejusdem fidem et svetoritstem infrmaret, (108) Pag. COVLL in tre payinos dicisa, litera satis bona, sed licubi incorrect (409) Vide Notas epud Grateram. (110) Arts Crit. Lapid, tb. IIL, cap. TV. eal. 304. (441) Arts Crit. Lapid,c9l. 189. et Toma V. Ossrreozicns Letterarie paz. 333, MM pertuadeva benst da una parte, che foser vere (Tebular Evzchise! al non aver mat rvato teeristony folee ds mtallo e2 non an pesst picicl ec, et io Museo Veroneasi pag. CLXXY. ementitas arneas sen reperisse me aliquondo digi, sed addul, sist exigu's tabula: vide Oss. Lett. 8. paz. 393: quod sf alieubi non addi, incaute ep (112) Cal. 208. Artis Critic Lapidotia. Moreellas De atlo Inuceipt. Latin, pag. 46. 47. (in edit. Par. T. 4, pag. 62-64.) tategram ta blam deserbit 9¢ per siegules cjus parses ope expect. (413) Apud Fabretum Inscript pag. 724.0643. (144. In cab. ck. rte (145) Bptst ad Attics LTV. ep. (145) Apud Jesrtom De Vite Disset. 1 peg. 34. (447) Live hb, XXIV. © VIL (118) Vide detzm a spud Jeannem de Vita Disert. IV. poz. 429. Norisiuam ia Cecotaph, Pissois Dissert I. e. pag. 67.PREFATIONES som ‘affectarunt (119); quod jam Cicero, in a, quam citavimus, oratione, de Capuw duumviris loquens, fore aliquando prasdixerat. None arlitvamini paucis annis fuisse nomen consulis appetituros ()? At que nobis supersunt antiquarum Yegam aeloruinque Yeluti ex naufragio tabule, non omnia nes docere possunts ac si quid insolens ia earum aliqua occarrit, eum in tanta monu- rmentorum paucitale eonfersi cum aliis non possi, non ideiteo antiquitati abjudicanda ; sed ea potius, quee peculiaria habel, di- nlius animadvertenda, Neque hoe exemplis indiget atque testibus, Suspiciones ceteras demum congerit Mafljus. Tabulam hhane Ruliio et Mallio Coss. inseriplam, anno scilicet ab U. C. DCXLIX., diversam esse ait ab iis, quas paulo ante ex Sigonio Gruterus (120) attulit; alium in ea esse loquendi seribendique modum, qui certe orentissimis illis Romanorum temporibus nequaquam respondet, At nenio unquam in tanta Romanarum provincisrum diversitate parem ubique loquendi seribendique ‘modum quesivit; nemo ia anliquis ejusdem temporis monumentis diversum aliquid non animadvertit. Sunt in ea tabula rata verba, solemnes formule; est Komanz consuetudinis, legumque vox: qui eam legerit, bune afize, quas praetereo, Maffei su~ spiciones nequaquam movebunt. Scrapl, inguit ille (124), in lapidibus pro Serapidi est, numquam pro Serapidis: Duovire- tes quis unquam andiit? non magis certe quam verbum inasserare, quod ab hoc titulo recens Calepini edilio sibi sumpsit. Yerba legis hee sunt. Lex . Porieti . Faciundo . In. Area. Que. Ext. Ante. Aedem . Serapl. Trans . Viam ele, Lege Serapidi, si placel; inlellige dicatam ; eam intellige, cui titulus inscriptus, Serapidi. Quamquam, quid velat per contractam vyocem Serap/ signifcari Serapidis? Tria sunt quatuorve marmora, in quibus est pro Serapidi; in hoe vero pro Serapidis. Duovirates quis unquam audit? In ea vero tabula pag. 3. v. 8. alii duoviralium leguat, alii duovivatium a reelo duosirates, Fonceuumes (#22) duoviratiuin retiouit; de lectionis tamea varictate monuit. Fst in antiquis monumentis et duovir et duo- viri pro duumvir et duvmviri; vide exempla neque pauca, neque dubia in hoe ips Lexico (#23): quis non igitar et duo- viralig probet pro duumviralis (p}? Id scilicet tabuke hujusce testinionio probavit Foneecunvs; eodemque vocem etiam inas- sero (124) Latinitate donavit, quod et in veleri Calepino faclum erat; explicuit demum quid in ea tabula signifieet antas projicere (428); et alia etiam qua in ca sunt, quaeque certe Latii jure carere minime debent. Quod vero in aversa marmo- rew hujusce tabula parte legebatur (126), de M. Conjuncto, qui Her Texit Et Tectum, id, inquit Malfelus, meras nugas gi confirmat ((27); mihi yero indicio est, aut eam tabulam primo adhibilam ut aliquid sliud inscriberetur, quod minime pperfoctum est; aut postquam illa insceipta jam fuit, scalpro aliquando lusisse rerum harum artiflees, litteris verbisque ex arbitrio eompositis (9). Quer in altera marmoris hujusee parte leguntur, a non omnia Maffejus retulit: sunt enim hae: M AVIANYS © M- F: | CONIVNCTYS ° It | VIR “ITER * TE | XT ET > TECTVM (dedit) $ ~ P + ( XY. Vocem Ojficatis absolute positam, ut grammatiei sjunt, pro ministro magistratus velus Calepini Lexicon ex= plicuit. Exempluin dedit Grutesi Iopis (128), qui ila allatus est; Offciales Bjus (consulis) Provincie Aquitanie. Male hune Japidem explicatom esse animadvertit Maffejus (129): Index Graterianus (#30), et ex eo recent Calepiai editio Olfciales Consulis miemorant, sed inscriptione mate accepta, quam non consulis, sed Provincia Presidis Officiales ponunt. Vidi ego optinize note lopidem apud Gruterum; erratumgue esse fateor in Indice cjusdem Gruteri, in quo Officéates Consulis Pro« vinci Aquitanie memorantur; erratum eam in nostro Calepini Lexico, erratum demum in hoe a Foxcetusno: Ofliciales enim prasidis provineie, mon consulis, tilulum posuerunt (@). Qua huc spectant, ex eo epigrammate attolit Sebastianus Donatus in adnotationibus: sunt autem hie: L- IVLIO- ete. | v. £0. PRO PR = PROVINCI | AE - AQVITANIAE * CON |'SVLE * OFFICIALES | EIVS - PROVINCISE - AQVITA | NIAE * OPTIMO ~ PRAESIDI | HOMINE * BONO Ceterum in ipsa votis signifcatione nihil erratum est; magistratus enim ininistri officiales dicebantar. Ulpianus Dig. lib. 96. tit. 4, leg. 5. Aut per viatorem, aut per Offciatem prafecti introducendus est in possessionem (434), Neque hoe sone Matfejus improbal (119) Tei bojs exempta plurima cx oniquslpidibos ae seriptoribus desompta vide ia opere per hos des edie, cl ttolos: Discore e- ademice topraun'antcaterstene trovata nel onto Teatro della ill €t Catania recitto dal Principe dk Buchari ete In Cetania 4711. (0) Iie quidem aim putorure vei ceteroquio doctsimi at Cojet. Marinus in Frat. drv. 278. et 430, probavit, eos, qui In eviquls oo. uments consulum aomine appellantur, nav duumviros colenacum, sed reapse Rema consults fase, cosque pratereasulacios quorum quia ootus quoudem foeratvirs erudiiscoesuatus annus, ideo eos consoles applates este pro dasmviis idem arbitrabeoter. (130) Pag CCH CCH. (434) Co. 305. Art Crt Lap. (139) lo ¥. DUUNVIRALIS, (433) Ie V. DUCMYIR {) At com lapidem bue R. Guariniue et J. B. Zannoniusatecte iaspexcrat, digenter seoscripscrint et ler Neapolt ana. 4826, ater Floretie ana. 1836. edits oposcalis doeteMlusteaverot, duactatim, aime vero duoréralivmibidom leceedum esse perspercre, qu, cge see catussoramn vores deevirater Leica dendom puta. (224) Est io pag 2 ¥. 4. hojus tebole, (125) Vid V. ANTE. (496) Jo nots ad bone tabulom epud Gruterum le. eit. (427) Col. 303. De koe eximio Inpide Poteolans. preter R. Guarinium et J. Bs Zannonium, de quibus disi ia nota precedeai ig), Amatiua accurate poster dssevit in Gorn. read. T. $3. p. 523-963, ubi aonoula aMSdt, qubus eos mouumeali = Guardam ejusder verba recteietorgretatos est Hoe eum facet lies in quibusdam cum Cognetate seotiaty ii men senton Frobant, bt enim durivseois quidem usus est yrbis p. 341. 11 Cegnolnt, ehe ammise in guesta lpida ed alive non ustendil pression, Precoizéa e contest tsuberontemente La tua non ineligenza in quere co E (+) Have losripionem lim io arcrsn lpiis parte exttis, idem d. B. Zonnoniuseutun, com vestigia sere, que: esmdem seevert perio epparcont, Her vero dmetivs puta, pro Avianus in lpidelnscoljium fusse rian, altus aenpe product laters N postrema lines, Bt sage fa aotiquis monurcenis fecttum fuss, norunt eradit; eteim apud Mascetum in’ Tab. Heras. p. 259, bebetor iosripte prope Deapola reperte his vorbis: D. Avianius Sp. F.Tefus; unde patel, gentem Acianiam iicem coals sedesque sss babe, (898) Pog, CCCCXNI. 0. 7. (130) Aris Grit Laid ibs Hee IV, coh 42, $48. (490) Pape XX ) Cum Moff correcticner, vipote nen improbabilem, adriserit Cegnolats,idco ia V. OPPICIALIS, hi citatur esdeenicetriptio, lo= cum Ha ioterpuos, ut nits ftursevtes emeadandum hie religuecim, : (131) Vid. V. OFFICIALIS ta hue Lesico. tina Theron. > evincerel, eb 1m i ali imexxi PRIORUM EDITIONUM Dycates enim, inguit, pro epparitoribus Rabeo (182): quo eerte nowine it omnes signiesbantar, qu sleui mogistatu vifarere: Gusque inpero presto esse apnd Romanos slebant. Apporitoresdicebantur etiam eiatores, Laps est pul Murer saree page Dek. nm. 2. Prosdecio Vietori Qui Cos. £t Pratoribus Apparuit el. quem ila ilutrat idem Murotorius ‘Guanguom Valores ct Appatitores diversa fuse oft eredantur, ex sta inscriptions famen deauel posse vletur wnune Frenne sub duobus mominibus fuse. Tom ist, quam ii magistratibus presto evant ad corum offcia exeyvenda,, di savin etiam od eos eapiendos et in custodiam mittendas, Proslecius iste eo nomine Offcalis et minister fait eonsur jum et pratorum Crbis, Mee iis addenda esse dusimos, que docteadinedum seripst Foxcuzzus in V. VISOR. Qui ea te gerit, hee quoque non importune a nobis adulita existimabit XVI, boot sunt apud Graterom litterata marmora, in quibus Jasolens qusedam oeeurrit vox, qua sepulerum, in quo vita foueli quieseunt sigaifcatue. Ea est Quieforium. Recensuit bane vocem vetus Calepini Lexicon: citat ab eo testes dav, eticet inecipt lapides al cujus oole esseat, minime animadversum. Foncetuss vocem non omisitseasdew inseriptiones Naniboity ese illas note non quidem optima, sed probabilis admonuit, Eeee prisnam (#89). M AYRELIVS MYTHS * NO- TANYS | ANN = NAT” LXVL " FATVM | COMMYNE | PRAEVENIENS = QVIETOR! | YM HOC » sist | VIVES | | RAVI “ete Alleram, qua alo lapide quadratee forse continotur, integram dabo (198). M | QVIETORIVM | CLYME- NES | EY | LIBERTORYM | ET | RADHS De bis vero ila Cl, Moe (139): Veeabulo Quictorium Christignienium sonant ce raul detit recens Calepint editio ez duum Gruterianorum lapidum auctoritae, que apud ra nulic est; nam wirunique Bousoedus protuit, et priorem Matii cognomentum , Nolani additio, annorum profitendorum modus, loculo, nequaguain fepideria Falum Commune Praveniens, accusan! ; posteriorem incongrua forma et seeiticapiti bert atiriiutl dehone. rie Neutrum Bolssardus protolit, neutrum sclicet dedit ompium primus: alteram enim ex inseriptionibus sump Suit rome: (aby alerum Rome Tulse. seimaus in vinen Casarini (127). Sepuleri hujus, seu polis urn optinam formam ve teoressam vide apud Montfnconiam , qui eam ita describt (138), Quer hune ezepit urna» quietoram Glymenes et liberto- seer et Rephis eppellatur, Clyrmene in lalere urna stat, manumgue enpiti imponit. quod est secures signin, ui dix sa crome prima, et hie cum ila voee quictorinn consents, Zn latere apposito eat Genius facom contra terran extine ses spinbotum frequentisinumn in urnis ceputeraibus, Sais bee contra Mafejum, cus verbay posteriorem incongvua Taam ee secitt eapiti fiber attributi dehonestent eliamsi vellem reprobendere, eerie on possens vix enim ileligy. or naphin seri fortasse nomen exisUmals ac Larpe esse ait, servom eumt domino ejusque liberis fuisse composi A peri, os pattonasteslamento honoraverat,e0 inferebantur, quo idem patronass servi etiam aliquando quo daminus ess ftw ibe Docalt oe ipse etiam Mafjus (13). Que vero de primo ito pide ab o dicuntar, ea prebanl, opt R, ree Fitice temporias fnseiptom illum non fuses pertinere um ad posteiaratemporay a8 a selieel, quibus div 1a Cast Mahaaece eatulerat, quibus ramen Latina lingua non interierat. Veteres quidem dixere aliquando eos, qui jam obiisent, (quiescere: sunt illa apud Cieeronem (140) ex veteri quodam poeta ‘eque sepulcrum, quo recipiat, habeat, portum corporis: Ubi, vemisso humana vile, corpus requiescat malis Vides, inguit tte, qui apod Cicerone loguitue, quanto he in errore versentur. Portum ease corporis, #k reguisscere, in epulere putat mortuum, Magna culpa Pelopis, qui non eradiert film, nee docwerit, quatenus esse quidgue curane rains Weleres, inqam, dixere hoe aliquando; Chrstani vero subtimioribus eruditi prineiplis quitis vocem, ui de marie sgeretur, frequentssime usurparunt. Dieualur ili a Christians seriplribus modo Quiet!» moun Quietcenters Sagra Defun- 2errem Quits supe commemorstur. Vide Carotum Da Fresne in Glosario Medi et lima Lalinitatis| V. Quieloriumn s Sa- seriom Pitiseum in Lesico Romanarum Antiutatum V. Reguietoriam. Per ea igitur tempora vocem Quistorium in Latium atsrtam enistino; et ex is, que antea dini, tuxisse postea solemnia verbs sepulerorum titulis inseripta, Hie adguiescit roarreteaam de dvabus bisee inscriptionibus judiealum est a Fonexuiaro, qui eas esse dixit note on optime quidem, sed probabils, Eat api Graterum pag. CMLIV. n. 4, et pog, MNXX. a. 8, vox Requitorium; his tomen lapidibus, ct hue voei Maffejus pepereit Ig Grescamn yooem Exxiox uno Latino verbo exprimi non posse ipse Gieero docuit (#41); vertitilague, gui safuers edit, Protatt Latini seriplores voee Saloator namquam usi tt, fd in posiremts Cotepinfani Lexie editionibus notatam est (am selina fit anno MDCCLIT, i ecrte habel: ea utimar, dam: hte seribimus, Antguiorem profecto adhibuit Mafios, cin ita seripst (142): cwjus novitatem vincit Lazius Quirino Salvatori aliant dedieans (648): hane voce hujus tabula fide recenaet tnter Romenas Potavina Calepini elitc, ef ndsisit; sed quae Lasius mitt, non id habent auctorials ei frammata, In adgalationibus Sebsetiani Donat eitionen anni 4796 etatam vdeo: sola fortasse jus cigrammatis auc amet Saloator tune apponcbalor. Ea igitur vox a probalis Lalinw Vinguse auelaribus aoa usurpota, adhiberi posies expt SCgrstianis seriptoribusy a quibus eam sibi forlasse sampsit, qui Iapidi inseripsit, Quirino Safeatori: is quippe ttwles pre (139) Co, cit, _ (198) Apud Gruterum paz DCCC. n. (194) Pag. MGXXXT. 9, t- (485) Artis Cut. Lop. TIN, ¢. LY, e367. (196) In eota aped Groteram (437) ¥. Groteram pag. ad bune Lap. citate. {138) avtiguits explanations et schemaibus Mosiesta, Tom, ¥. P. 1 tb, TE. IX, pas: 67, (839) Art Grit, Lap. col 218, Vido ifra que » adbis dicontur ed V- ‘Tabernactartus (140) oseal QQ. ccc XUUV. (441) Verr- TV. c EXWL, (149) Artis Crt Top ib. (HE e Y,eeh 278 (443) Est pat Gruterom pag. XIX. 0. 5.