‫ﺁﯾﯿﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ‬

‫ﭘﺪﯾﺪﺁﻭﺭﺩﻩ )ﻫﺎ( ‪ :‬ﺷﻌﺒﺎﻧﯽ ﺍﺻﻞ‪،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪ ::‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﯾﺮﺍﻥ ‪ ::‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪ 1385‬ﻭ ﺑﻬﺎﺭ ‪ - 1386‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ﻫﺎﯼ ‪ 7‬ﻭ ‪8‬‬
‫ﺍﺯ ‪ 92‬ﺗﺎ ‪104‬‬
‫ﺁﺩﺭﺱ ﺛﺎﺑﺖ ‪http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016940 :‬‬

‫ﺩﺍﻧﻠﻮﺩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺍﺩﯼ‬

‫ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺩﺍﻧﻠﻮﺩ ‪26/09/1395 :‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮﯼ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ )ﻧﻮﺭ( ﺟﻬﺖ ﺍﺭﺍﺋﮥ ﻣﺠﻼﺕ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ‪،‬ﻣﺠﻮﺯ ﻻﺯﻡ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻣﺠﻼﺕ‪ ،‬ﺩﺭﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺎﺱ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻕ ﻣﺎﺩﯼ ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﻭﺭﻭﺩ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻣﻘﺎﻻﺕ‪ ،‬ﻣﺠﻼﺕ ﻭ ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺕ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ "ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻮﺭ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺮ ﻭ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎﺭ ﻭ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﺎﻏﺬﯼ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻥ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻭ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎﺯﻣﻨﺪ ﮐﺴﺐ ﻣﺠﻮﺯ ﻻﺯﻡ‪ ،‬ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻣﺠﻼﺕ ﻭ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮﯼ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ )ﻧﻮﺭ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺗﺨﻠﻒ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﮕﺮﺩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﮐﺴﺐ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ‬
‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﻣﺠﻼﺕ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻧﻮﺭ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﻣﺠﻼﺕ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻧﻮﺭ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺷﻤﻊ ﻓﺮوزاﻧﻲ و ﮔﻴﺘـﻲ ﺷـﺐ ﻳﻠـﺪا‬ ‫ﺗﻮ ﺟﺎن ﻟﻄﻴﻔﻲ و ﺟﻬﺎن ﺟﺴﻢ ﻛﺜﻴﻒ اﺳﺖ‬

‫)ﻣﻌﺰي(‬
‫∗‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎﻧﻲاﺻﻞ‬

‫ﺟﺎي ﺟﺎي اﻳﺮانزﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻬـﻦ ﺑـﺎ ﻛﻮﻟـﻪﺑـﺎري ﻣﻤﻠـﻮ از آﻳـﻴﻦﻫـﺎ و‬
‫ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣـﻲﻛﻮﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺪرت و ﻏﺮور ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻫﻮﻳﺖ را زﻧﺪه ﻧﮕﻬﺪارد و از آن دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ و ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻣﻈﺎﻫﺮ آن ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﺎد و ﺑﺎ ﻧـﺸﺎط »ﺷـﺐ ﻳﻠـﺪا«ﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺪرت در »ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻗﻮﻣﻲ« اﻳﻦ ﻣﻠﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬رﻳﺸﻪﻫﺎي اﻳـﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ ﺑـﻪ ﺑﺎورﻫـﺎي‬
‫ﻛﻬﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻬﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮانزﻣﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺟﻮدي اﻳﻦ ﺟـﺸﻦ ﻛﻬـﻦ آن‬
‫ﭼﻨﺎن ﭘﺮدوام ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﻪ ﺣﻴـﺎت ﺧـﻮد‬
‫اداﻣﻪ داد و از آن ﭘﺲ ﻫﻢ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﺣﺘﺮام ﺑﺪان ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻌﺪي ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫روز روﻳﺶ ﭼﻮ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ از ﺳﺮ زﻟﻒ ﮔﻮﻳﻲ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﺐ ﻳﻠﺪا ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮔﺮﭼﻪ در ﮔـﺬر اﻳـﺎم دﺳـﺘﺨﻮش‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﻇﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴـﺖ و ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و آداب و رﺳـﻮم اﻳـﻦ ﺷـﺐ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ آن ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫∗ ‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ™‪93‬‬

‫ـ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫در ﺧﻼل دوره ﺗﺤﻮل و ﺗﺮﻗﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن در ﻣﺮاﺣـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬از دوره‬
‫ﺷﻜﺎر ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ و از دوره ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ ﺑﻪ دوره ﻛﺸﺎورزي و از آن ﺑـﻪ دوره ﺻـﻨﻌﺘﻲ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺤﻮﻻت اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ و رﺳﻮم ﺟﻮاﻣﻊ اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﻫـﺴﺘﻴﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻓـﺼﻮل و ﻣﻮاﻗـﻊ‬
‫ﻛﺎﺷﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻛـﺸﺎورزان ﺑـﻮده ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺳـﺒﺐ اﻋﻴـﺎد و‬
‫ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻛﺸﺎورزان ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻪﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺑـﺎ ﻓـﺼﻮل و‬
‫ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﺸﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓـﺼﻞ‪ ،‬ﺑﻠﻨـﺪي و ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ‬
‫روز و ﺷﺐ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮﺷﺎن روﺷﻨﻲ‬
‫روز‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و اﻋﺘﺪال ﻫﻮا ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻧﻴﻚ و ﻣﻮاﻓﻖ اﻳﺰدي و ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ و ﺳﺮﻣﺎ از‬
‫اﻋﻤﺎل اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ذﻫﻨﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻜـﺴﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻣﺼﺮﻳﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي آﻓﺘﺎب اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧـﺪاي آﻓﺘـﺎب ﻳـﺎ‬
‫روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺗﺎرﻳﻜﻲ در ﭘﻴﻜﺎر اﺳﺖ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺷﺐ و روز ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻧﺒـﺮد‬
‫داﺋﻤﻲ اﺳﺖ و ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺪر روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﻧﻮر ﺑﻮده و ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد را ﻛـﻪ‬
‫اﻟﻬﻪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺷﻌﻪ ﻧﺎﻓﺬ و ﮔﺮم ﺧﻮد ﺑﺎردار ﻧﻤﻮده‪) .‬ﭘﺎزارﮔﺎد‪ (42 :1346 ،‬و اﻳﺮاﻧﻴـﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﻈﻬﺮ ﻧﻮر و ﻣﻬﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺿﺮباﻟﻤﺜﻠﺸﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪» :‬ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺐ ﺳﻴﻪ ﺳﭙﻴﺪ اﺳﺖ«‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي دور ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﺒﺮد ﺑﻴﻦ ﻧﻮر و ﺗﺎرﻳﻜﻲ در ﺗﻔﻜـﺮ‬
‫آدﻣﻲ اﺛﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺷﺘﺮوس ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ ﻧﻴـﺎز‬
‫دارﻧﺪ ﻧﻈﻤﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮراﺗﻲ ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﻤـﻲ ﻧﻬﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ارث ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻓﺮد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻋـﻀﺎي واﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪي را در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻓﺮا ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫روش‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن از ﺑﻌﺪ اﺧﻼﻗـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪) «.‬ﻛـﻮﻟﻤﻦ‬
‫واﺗﺴﻮن‪(133 :1372 ،‬‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺷﺐ ﭼﻠﻪ را ﺑﻪ اﻳﺰد ﻣﻬﺮ »ﻣﻴﺘﺮا« ﭘﻴﻮﻧﺪ زدﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و آﻳﻴﻨﻲﮔـﺎه‬
‫ﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻳﻜﺴﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و ﮔﺎه ﺳﻴﻤﺎ و ﻫﻴﺒﺖ اﻧـﺴﺎنﮔﻮﻧـﻪ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪ ™ 94‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪86‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻃﺎق ﺑﺴﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﺮﻣﺎﻧـﺸﺎه‪ ،‬در ﻃـﺮف ﭼـﭗ اردﺷـﻴﺮ دوم‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﻳﺴﺘﺎده و دﺳﺘﺎري ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪ و ﺑـﺮ ﮔـﺮد ﭼﻬـﺮه او ﻫﺎﻟـﻪاي از ﻧـﻮر ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ‬
‫ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻠﺘﻲ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻮر و از ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدن‬
‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ روز از روز ﻗﺒﻞ اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻮﺗﺎهﺗـﺮ ﺷـﺪه و در ﻋـﻮض ﺑـﺮ ﻃـﻮل ﺷـﺐ اﻓـﺰوده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﺮس و دﻟﻬﺮهاي ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﺷﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻲ روزﻫﺎ و‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﺷﺐ ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪن ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻈﻬﺮ روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺗﺴﻠﻂ ﺷـﺐ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﺒﺪل ﻧﺸﻮد‪) .‬رﺿﻲ‪ (7 :1383 ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺐ را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ و آداﺑﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺐ ﭼﻠﻪ‬
‫ﻳﻠﺪا ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻴﻼد‪ ،‬اﺑﻮرﻳﺤﺎن آن را ﺷﺐ زادن ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻛـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻳﻠﺪا ﺑﺎ ﻧﻮﺋﻞ اروﭘﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷـﻮد‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮﺋﻞ )‪ (noel‬اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻳﻠﺪا ﻳﺎ ﺷﺐ ﭼﻠـﻪ اﻳﺮاﻧـﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺸﻦ ﺗﻮﻟﺪ و ﺗﻌﻤﻴﺪ ﻣﺴﻴﺢ روز ﺷﺸﻢ ژاﻧﻮﻳﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﺮﻗﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻳﻠﺪا ﺷﺐ آﻏﺎز اﻧﻘﻼب ﺷﺘﻮي ﻛﻪ ﻓﺮداﻳﺶ آﻓﺘﺎب از ﺑﺮج ﻗﻮس ﺑـﻪ ﺑـﺮج ﺟـﺪي‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺰد اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﺤﺲ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺐ ﺣﻤﻠﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺗﺎرﻳﻜﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﺤﻮﺳﺖ آن‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗـﺎ ﺑﺮآﻣـﺪن‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دور آﺗﺶ ﺷﺎدي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪) .‬ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪(247 :1376 ،‬‬
‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻳﻠﺪا ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ آﻣﺪه اﺳـﺖ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻛـﻪ در ﻛﺎﺷـﻤﺮ اول‬
‫دﻳﻤﺎه را ﺷﻮﭼﻠﻪ )‪ (šVČlh‬ﺑﺰرگ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ﻛﺮﻳﻤﻲ ﻓﺮوﺗﻘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫در ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﺎم ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﺑﻪ »ﭼﻠﻪ زري« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑـﻴﻦ اﻫـﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ دﺧﺘﺮان ﺑﺎﻛﺮه ده ﻳﻜﻲ را اﻧﺘﺨـﺎب ﻛـﺮده و اﺳـﻢ او را ﭼﻠـﻪ زري‬
‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و در ﺑﺎﻻي ﺑﺎم ﻣﻨﺰل ﺗﺨﺘﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻓﺮﺷـﻲ روي آن ﭘﻬـﻦ ﻛـﺮده ﺗـﻦ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻟﺒﺎس ﻋﺮوس ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و اﻫﺎﻟﻲ دور او ﺣﻠﻘﻪ زده و اﺷﻌﺎري را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ™‪95‬‬

‫اﻣـــــﺴﺎل و ﺳـــــﺎل دﻳﮕـــــﺮي‬ ‫ﭼﻠــــــــﻪ زري‪ ،‬ﭼﻠــــــــﻪ زري‬

‫ﭼﻠـــــﻪ زري ﻣــــــﻲﺑﺎﺷــــــﺪ‬ ‫ﻋﺮوﺳـــﻲ ﻛﻴـــﻪ‪ ،‬ﻋﺮوﺳـــﻲ ﻛﻴـــﻪ‬

‫ﺳﭙﺲ اﻫﺎﻟﻲ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪاي ﻳﻚ ﺷﻤﻊ روﺷـﻦ را آورده و دور ﭼﻠـﻪزري ﻣـﻲﭼﺮﺧﺎﻧـﺪ و‬

‫ﺗﻤﺎم زن و ﻣﺮدﻫﺎي آﺑﺎدي دﺳﺘﺸﺎن را روي ﺷﻤﻊﻫﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﻣﻲﻣﺎﻟﻨﺪ‬
‫و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻠﻪزري زردي ﻣﺎ از ﺗﻮ ﺳﺮﺧﻲ ﺗﻮ از ﻣﺎ‪ ،‬اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ و آل ﻣﺤﻤﺪ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺷﻤﻊﻫﺎ ﻧﻘﻞ را روي ﭼﻠﻪ زري ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺗﺎ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﺑﻪ رﻗﺺ و‬
‫ﺷﺎدي ﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻓﺮوغاﻟﺰﻣﺎن ﺿﺮﻏﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫در ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻠﻪ ﺑﺰرگ اﻣﻞ ‪ ، Amel‬ﺑﻪ ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻤـﻞ ‪ ، Mamel‬ﺑـﻪ ﻣﺎدرﺷـﺎن‪، Dâ‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻔﺘﻪ آﺧﺮ ﭼﻠﻪ ﺑﺰرگ اﻫﻤﻦ و ﺑﻪ ﻫﻔﺘﻪ اول ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼـﻚ ﺑﻬﻤـﻦ ﻳـﺎ ﭼﺎرﭼـﺎر‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم اﺳﺖ‪) .‬اﻧﺠـﻮي‪ ،‬ج ‪،2‬‬
‫‪(212 :1379‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ﻛﺮدن آﺗـﺶ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﺗـﺶ در ﺑـﻴﻦ‬
‫زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً ﺟﺸﻦﻫﺎي آﺗﺶ ﻧﻴﺰ در اﻳﺮان ﺑـﺎ ﺷـﻜﻮه ﺑﺮﮔـﺰار‬
‫ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ژرﻓﺎي اﻳﻦ ﺷﻜﻮه و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ آن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺎل ﻫـﻢ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻘﺎﻳﺎي آﺛﺎر آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ دود ﻛـﺮدن اﺳـﭙﻨﺪ و‬
‫ﺑﺨﻮرات در اﻳﺎم ﻣﺘﺒﺮﻛـﻪ و ﻳـﺎدﻛﺮدن ﻧـﺎم ﺧـﺪا و درود ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﺑـﻪ ﭘﻴﻐـﺎﻣﺒﺮ در ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻦ ﭼﺮاغ از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻘﺪس و ﺣﺮﻣﺖ دادن ﺑﻪ آﺗﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ در ذﻫـﻦ ﺑـﺸﺮ ﺗـﺪاوم‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪(239 :1376 ،‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺷﺐ ﻳﻠﺪا‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺸﻦﻫﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮﮔﺰاري آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺐ ﻳﻠـﺪا ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ دارد از ﺟﻤﻠﻪ آن ﻛﻪ در ﻗﻮﭼﺎن دو روز ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻫﻞ آﺑـﺎدي‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪ ™ 96‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪86‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮش و ﻟﺤﺎف ﻛﺜﻴﻒ دارﻧﺪ در آب ﻛﺎل‪ (kâl)1‬ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﭼﻠﻪ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﻬﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم درﻫﺎ و درﻳﭽﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ درﻳﭽﻪاي ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻤﻮﭼﻠـﻪ‬
‫ﻗﻬﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺎم ﺧﻮردن ﭘـﺴﺮ ﻛﻮﭼـﻚ ﺧـﺎﻧﻮاده را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻤﻮﭼﻠﻪ را ﺻﺪا ﺑﺰﻧﺪ و اﺟﺎزه دﻫﺪ آﻧﻬﺎ ﺷﺎم ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬آن ﮔـﺎه ﭘـﺪر و‬
‫ﻣﺎدر ﺻﺪا ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺟﺎن ﻋﻤﻮﭼﻠﻪ اﺟﺎزه داده و ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮردن ﺷـﺎم ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫)ﻓﺮوغاﻟﺰﻣﺎن ﺿﺮﻏﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر( اﻫﺎﻟﻲ ﺳﻨﻨﺪج ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﻣﺎه ﻗﺒـﻞ از ﺷـﺐ ﭼﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﺧﻮراﻛﻲ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻮﻋﻲ اﻧﮕﻮر ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻪرﺧﻲ )‪ (ferexi‬ﻛﻪ در ﻣﺤـﻞ ﺑـﻪ آن‬
‫ﺋﺎﻧﮕﻮ )‪ (āngo‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬در اﺗﺎﻗﻲ ﺧﻨﻚ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ در ﺷـﺐ ﭼﻠـﻪ آن را ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺳﻴﺐ و اﻣﺮود ﺗﻨﺎول ﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ﺳﻠﻴﻤﻲ‪ (47 :1381 ،‬در ﮔﻮﮔﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﻣـﺎه ﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺐ ﭼﻠﻪ اﻧﮕﻮري ﺑﻲداﻧﻪ را در داﺧﻞ ﺑﻠﻮﻛﻪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و در ﺟﺎي ﺧﻨﻚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫در ﺷﺐ ﭼﻠﻪ از آن ﺗﻨﺎول ﻛﻨﻨﺪ و از ﻧﺎم ﻣﺤﻠﻲ آن »ﻫﻼﻟﻲ« ﻛﻪ اﻧﮕـﻮر ﺗﺮﺷـﻲ ﻧﻴـﺰ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﮔﻮﮔﺪ ﺑﺮاي ﺷﺐ ﭼﺮه آوردن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎرﭼﻮﻧـــﻪ ﺑـــﻪ ﻏـــﺎرش ﺑﭽـــﺮه‬ ‫ﻫـــﺮ ﻛـــﻲ ﻧﻴـــﺎره ﺷـــﺐ ﭼـــﺮه‬

‫در ﻗﺮﻳﻪ اوﻏﺎز ﺑﺎﺟﮕﻴﺮان ﻧﻴﺰ اﻓﺮاد اﻧﮕﻮرﻫﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ آوﻧﮕﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻧﺦ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ اﺗﺎق آوﻳﺰان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﺑﺰه را زﻳﺮ ﺗﻮده ﮔﻨﺪم ﻳﺎ ﺟﻮ ﻛـﻪ در‬
‫ﮔﻮﺷﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ﭼﻠﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴـﺮون آورد ﺗـﺎ ﺑﺮﻛـﺖ‬
‫ﮔﻨﺪمﻫﺎ و ﺟﻮﻫﺎ زﻳﺎد ﺷﻮد و ﻣﻴﻮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ را در ﺻﻨﺪوق و ﻛﻨﺪوﻫﺎي‪ 2‬ﮔﻨﺪم و اﻧﺒﺎر ﮔﻨـﺪم‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮزهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ داﺧﻠﺸﺎن روﻏﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻓﻘﻂ در ﺷﺐ ﭼﻠـﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎور آﻧﻬﺎ اﮔﺮ ﺗﺎ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ در ﻛﻮزهﻫﺎ را ﺑﺎز ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬روﻏـﻦﻫـﺎ‬
‫ﺑﺮﻛﺖدار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ﺗﻮﺣﺪي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﻮردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﺷﺐﭼﺮه در ﺷـﺐ ﻳﻠـﺪا ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي ﻛﺸﺎورزان ﺑﺮاي زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺨﺖ و ﻣﺎهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺲ ﺗـﻮان‬

‫‪ .1‬رودﺧﺎﻧﻪ‬
‫‪ .2‬ﻛﻨﺪو ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﮔﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن ﺟﻮ ﻳﺎ آرد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ™‪97‬‬

‫ﺳﺘﺎﻧﺪن ﭼﻴﺰي از ﻃﺒﻴﻌـﺖ را ﻧـﺪارد‪ .‬ﭘـﺲ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺟـﺸﻦ ﻳﻠـﺪا‪ ،‬ﺟـﺸﻦ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻫﻤﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺲ از ﻧﻪ ﻣﺎه ﻛﺎر ﭘﻮﻳـﺎ و‬
‫ﺗﻮانﻓﺮﺳﺎ ﺑﺮاي روزﻫﺎي ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻳﻠـﺪا را ﺟـﺸﻦ دﻫﻘـﺎﻧﻲ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از رﺳﻢﻫﺎي ﺷﺐ ﻳﻠﺪا ﺧﻮردن ﻫﻨﺪواﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺮﺑﺰه‪ ،‬اﻧﺎر و اﻧﮕﻮر اﺳﺖ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻫﻨﺪواﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﻛﺮوي ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺶ ﺳﺒﺰ و دروﻧﺶ ﻗﺮﻣﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤـﺎد‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺎ ﻗﺎچﻫﺎي ﻣﺪون ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻳـﺎدآور ﮔﺮﻣـﺎي‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﻋﻄﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺎر ﺻﻨﺪوﻗﭽﻪ داﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮوارﻳـﺪ ﺳـﺮخ‪ ،‬ﺧـﻮد ﻧﻤـﺎد‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻞ و ﻧﺴﻞ و زاﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻗﻮﭼﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮردن ﻫﻨﺪواﻧﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل دﻳﮕـﺮ‬
‫از ﮔﺰﻧﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻴﺶ ﻋﻘﺮب در اﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﻓﺮوغاﻟﺰﻣﺎن ﺿﺮﻏﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺸﻜﻴﻦﺷﻬﺮ اردﺑﻴﻞ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﻛﻠﻢ‪ ،‬ﺗﺮب‪ ،‬ﭼﻐﻨـﺪر‪ ،‬زرﺷـﻚ ﻛـﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻗَﺮﮔﻴـﻞ‪،‬‬
‫ﺳﺎري ﮔﻴﻞ و ﺷﻴﺮﭘﻠﻮ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻲ ﺧﺸﻚ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻲ دودي‪ ،‬ﻗﻮت‪ ،‬ﮔﻮرﻏﺎ‪ ،‬اﮔﻴﺮدگ ﻣﻲﺧﻮرﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺮز ﺗﻬﻴﻪ ﮔﻮرﻏﺎ )‪ (GôRaÂ‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺮخ ﺷﺪه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﺧـﻮردﻧﻲ از ﮔﻨـﺪم‬
‫ﺑﻮداده و ﺷﺎهداﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮط اﻳﻦ دو را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺳﺮخ ﻛﺮده ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪) .‬ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫در ﻫﻤﺪان ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ از ﻗﺪﻳﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺳﻴﺐ ﺳﺮدي‪ ،‬ﻧﺎر ﻧﺎﻣﺮدي‪ ،‬ﺑِﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﺪه اﮔﺮ ﻣﺮدي« ﻣﺮدم ﻫﻤﺪان ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﭼﻴـﺪه ﺷـﺪه روي ﻛﺮﺳـﻲ را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮد ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪) .‬اﻧﺠﻮي‪ ،‬ج ‪(226 :1379 ،2‬‬
‫در ﺟﺒﻴﺪ از ﺑﺨﺶ ﻧﻤﻴﻦ اردﺑﻴﻞ اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﺧﺸﻴﻞ )‪ (kašil‬ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬ﺧـﺸﻴﻞ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از آرد و ﺷﻜﺮ و ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ ﻧﻤﻚ و آب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ ﻣﺜـﻞ ﺷـﻴﺮﺑﺮﻧﺞ‬
‫ﺳﻔﺖ ﺷﻮد و در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮردن ﺑﻪ آن ادوﻳﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي روﻏﻦ ﺣﻴـﻮاﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺳﺎري ﻳﺎغ )‪ (sariyâg‬ﻳﻌﻨﻲ »روﻏﻦ زرد« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴـﺪه‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺧﻮردن اﻳﻦ ﻏﺬا‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎي زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن اﺛﺮي ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‪) .‬اﻧﺠـﻮي‪ ،‬ج ‪:1379 ،2‬‬
‫‪ (57‬ﻣﺮدم آذرﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻨﺪواﻧﻪ ﻣﻤﻘﺎن )‪ (Mamagân‬ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭼﻠﻪ ﻗﺎرﭘﺰي )‪(ĉilla Qarpezi‬‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮردن آن ﺳﺮﻣﺎي زﻣـﺴﺘﺎن را ﺣـﺲ ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫اﺛﺮي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪) .‬اﻧﺠﻮي‪،‬ج ‪ (57 :1379 ،2‬در ﻛﺎﺷﻤﺮ ﺧﻮردﻧﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑﻪ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪ ™ 98‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪86‬‬

‫ﻧﺎم »ﻛﻒ زدن« ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻣﺎده ﺧﻮراﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎﻗﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺳﻢ ﭼﻮﺑﻚ‪1‬ﻳـﺎ ﺑـﺦ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮز ﺗﻬﻴﻪ آن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﺳﻪ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻐﺎرﭼﻪ آﻣـﺎده ﻛـﺮده و‬
‫دﺳﺘﻪ ﻛﻒ ﻛﻪ ﭼﻮبﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ از ﺣﺪود ‪ 20‬ﻋـﺪد ﭼـﻮب ﺑﺎرﻳـﻚ از ﺑـﻪ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎروب اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻮﺑـﻚ را داﺧـﻞ ﺗﻐﺎرﭼـﻪ رﻳﺨﺘـﻪ و ‪ 3‬ﻣﺮﺗﺒـﻪ آب‬
‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻮش آﻳﺪ و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ آن را ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﺮه اﻧﮕﻮر ﺑﻪ آن‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را آﻧﻘﺪر ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﻔﺖ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻒ ﺑﻪ ﻗﺮﻣـﺰي‬
‫زد‪ ،‬آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪) .‬ﻛﺮﻳﻤﻲ ﻓﺮوﺗﻘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر( در ﮔﻨﺎﺑﺎد ﺑﺎزياي ﺑﻪ ﻧـﺎم ﻛـﻒ زدن‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد دﻫﺎﻧﺶ را ﭘﺮ از ﻛﻒ ﻛﺮده‪ ،‬ﺷـﺨﺺ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻛﻒ از دﻫﺎﻧﺶ ﺧـﺎرج‬
‫ﺷﻮد وﮔﺮﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎزد‪) .‬ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﺧﻮردن ﻣﻴـﻮهﻫـﺎ‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑـﻪ ﻓـﺮد ﻧﻴـﺮو و‬
‫ﺗﻮان ﻣﻲدﻫـﺪ و آن ﻣﻴـﻮه و ﺧـﻮراﻛﻲ داراي‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ را ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺣـﺪ و ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ‬
‫ﺧﻮدش اﺳـﺖ و اﻓـﺮاد ﺑـﺮاي ﺑﺮﻛـﺖ از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ‬
‫آن ﺧﻮراﻛﻲ داراي ﻗﺪرت ﻣﺎﻧﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺎﺧﺼﻪ ارزﺷﻲ ﻣﻲﮔﺮدد و اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺎ ﻣﺼﺮف آن ﻗﺪرت ﻣـﺎوراﺋﻲ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲ آورﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ داراي ﻗﺪاﺳـﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺎز اﻓﺮاد را ﺑﺮآورده ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻛـﺎرﻛﺮدي در ﺟﺎﻣﻌـﻪ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮد آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ آن‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﻛﻨﺎر رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ™‪99‬‬

‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﺑﺎزي را زاﺋﻴﺪه ﺗﺨﻴﻞ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﻨﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﭼـﻮن از اﺣـﺴﺎس و ذوق اﻧـﺴﺎن‬
‫ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد داراي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي ﻣﺒﺘﻜﺮ آن اﺳـﺖ‪ .‬در ﺑـﺎزيﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﻴﻦ دو ﻓﺮد ﻳﺎ ﮔﺮوه ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻮد را ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺮﻳﻒ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزي را ﺑﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﺎزات ﺧﺎص ﻫﺮ ﺑـﺎزي را ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﺠﺎزات ﮔﺮوهﻫﺎي ﺣﺮﻳﻒ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻼش و از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ را ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺮوزي و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺑﺎزيﻫـﺎي ﺷـﺐ‬
‫ﻳﻠﺪا ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﺸﻜﻴﻦﺷﻬﺮ اردﺑﻴﻞ از ﺳﺮﮔﺮﻣﻲﻫﺎي ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ »ﺗﻚ ﺳﻦ ﺟﻮت« )ﺗـﻚ‬
‫‪ (Tak‬و »ﺑﻬﻤﻦ ﮔﻴﺰﻳﺮ« اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻚ ﺳﻦ ﺟﻮت ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫‪sanjut‬‬ ‫ﻳﺎ ﺟﻔﺖ‬
‫زردآﻟﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزي ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي ﻫﺴﺘﻪ زردآﻟﻮ ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دور ﻫﻢ ﺣﻠﻘﻪ زدﻧﺪ و ﻏﻴﺮ از ﻧﻔﺮ اول‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻋﺪد‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺮ اول ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪاي ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از وي ﻣﻲﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻚ ﺳﻦ ﺟﻮت؟ )ﻫﺴﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﺳﺖ ﻣﻦ ﺗﻚ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺟﻔﺖ؟( ﺷﺨﺺ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫـﺴﺘﻪ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﻨﺪ از ﺑﺎزي ﺧﺎرج ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺑـﺎزي ﺗﻜـﺮار ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫)ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر( ﻣﺮدم در آﺑﻜﻠﻪ ﺳﺮ‪ ،‬ﺧﺮمآﺑﺎد‪ ،‬ﺷﻬﺴﻮار ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻗﺎﺷﻖزﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ زن ﭼﺎدر ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺻﻮرﺗﺶ را ﻣﻲﺑﻨﺪد ﺗﺎ ﻛـﺴﻲ او را ﻧﺒﻴﻨـﺪ‪ .‬ﻗﺎﺷـﻖ ﭼـﻮﺑﻲ‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ در ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﺮدان و ﻫﻤـﺴﺎﻳﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ دو زن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ درون ﻇﺮف ﻗﺎﺷﻖ زن ﭼﻴﺰي ﺑﺮﻳﺰد و ﺳﭙﺲ ﻗﺎﺷﻖزن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻟﻜﻨﺖ زﺑﺎن دارد ﻳﺎ ﻻل اﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮردن آن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻟﻜﻨﺖ زﺑﺎﻧﺶ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺳﺎرويﻫـﺎ‬
‫‪ (Lal‬ﻧــﺎم دارد‪ .‬ﺑــﺎزي دﻳﮕﺮﺷــﺎن آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑــﺮاي ده ﻧﻔــﺮ اﺳــﻢ‬ ‫)‪pelah‬‬ ‫»ﻻل ﭘــﻼه«‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺮ اول ﻳﻚ ﻣﻦ‪ ،‬دوﻣﻦ دوﻣﻦ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻧﻔﺮ اول ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺎ ﻣﺮده‪ ،‬ﻛﻼﻫﺶ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ ﻛﻼه راﺑـﺮدارد؟ ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪ ™ 100‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪86‬‬

‫اﺳﻤﺶ دوﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻮري ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﻦ ﺑﺮدارد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﻛﻨـﺪ ﺑﺎزﻧـﺪه‬
‫‪ (Talab‬و‬ ‫)‪tilib‬‬ ‫اﺳﺖ و اﺳﻤﺶ را ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ درﻫﻢ ﺑﺮﻫﻢ ﻳﺎ ﻗﺎﻃﻲ واﻃﻲ ﻳﺎ ﺗﻠـﺐ ﺗﻴﻠﻴـﺐ‬
‫ﺑﺎزي را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪) .‬اﻧﺠﻮي‪ ،‬ج ‪(193 :1379 ،1‬‬
‫در ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎزيﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﻨﺘﻲ آن ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎون و اﻳﺠﺎد روﺣﻴﻪ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺗﺨﻠﻴﻪ اﻧﺮژي رواﻧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﻣـﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮي ﺑﺮاي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻫـﺮ ﭼـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮي ﺷـﺪن ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ روﺣﻴﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻈﺎره ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻔﺄل ﺷﺐ ﻳﻠﺪا‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﻛﻪ در ﺷﺐ ﻳﻠﺪا اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻔـﺄل زدن ﺑـﻪ ﻗـﺮآن و ﻓـﺎل ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن از آﻧﺠـﺎ ﻧﺎﺷـﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﻗـﺪﻳﻢ ﺷـﺐ ﭼﻠـﻪ را ﻧﺤـﺲ‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﻳﻮرش اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑـﺮ ﻓﺮﺷـﺘﻪ روﺷـﻨﺎﻳﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن ﺣﻤﻠﻪ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺘﻢ ﻗﺮآن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻋﻤـﺎل از ﻗـﺪرت دﻳـﻮ ﺳـﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﻧﻴﺮوي اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ ﻓﺮﺷـﺘﻪ روﺷـﻨﺎﻳﻲ را زﻳـﺎد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪) .‬ﺳـﻠﻴﻤﻲ‪ (1381:46 ،‬در‬
‫ﻓﺮﻳﺪونﺷﻬﺮ ﻣﺮدم ده رﺳـﻤﻲ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ اﻫـﺎﻟﻲ در ﺷـﺐ ﭼﻠـﻪ در ﻣﻨـﺰل ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي روﺳﺘﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺘﻢ اﻧﻌـﺎم ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻋﻤـﺎل از ﻗـﺪرت‬
‫دﻳﻮﺳﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﺳﺘﻪ وﻧﻴﺮوي اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻓﺮﺷﺘﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ را زﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪) .‬ﺳﻠﻴﻤﻲ‪(46 :1381 ،‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﺘﻢ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪادﺷـﺎن ﻓـﺮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ‪ 3‬ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر( در ﺳﻴﻪ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﺎﻛﻮ‬
‫در ﺷﺐ ﭼﻠﻪ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧﻪاي ﺟﻤـﻊ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﻓﺎل ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﭼﻠﻪ را ﺑﻪ در ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻓﺎل »ﭼﻠﻪ ﺑﻪ در« و دﻳﮕﺮي »ﺑﺎزي ﭼﻠﻪ«‪ .‬در ﻓﺎل ﭼﻠﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻓـﺎل ﻣﻬـﺮه اﺳـﺖ‬
‫روي ﻇﺮف آب ﭘﺎرﭼﻪاي ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻳﻚ داﻧﻪ ﻣﻬﺮه در آب ﻣﻲاﻧﺪازد دﺧﺘﺮﻛﻲ‬
‫از زﻳﺮ ﭘﺎرﭼﻪ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﺗﻮي ﻇﺮف آب ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻬﺮه از آب درﻣﻲآورد و در ﻣـﺸﺖ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ™‪101‬‬

‫ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﺗﺮاﻧـﻪ دﺧﺘـﺮك‬
‫دﺳﺘﺶ را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻬﺮه را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ﺟﻮاب ﻧﻴﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻬﺮه اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻴـﺖ ﺧـﻮدش آن را ﺗﻌﺒﻴـﺮ و ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫)اﻧﺠــﻮي‪،‬ج ‪ (69 :1379 ،2‬در »دﻧﺒﻠﻴــﺪ« )‪ (Donbalid‬ﻃﺎﻟﻘــﺎن در ﺷــﺐ ﭼﻠــﻪ ﺑــﻪ ﺗﺒــﺮي‬
‫‪ (Tabari‬ﻳﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮﺧﺎﻧﻪ‪ 1‬ﻣﻲروﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻜـﺎن آن در ﻳﻜـﻲ از ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﻗـﺪﻳﻤﻲ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ)‪xāne‬‬
‫آﺑﺎدي ﻗﺮار دارد‪ .‬و در آﻧﺠﺎ ﺑـﻪ ﻓـﺎلﮔﻴـﺮي ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬در ﻗـﺪﻳﻢ اﺟـﺎق ﺷـﺐ ﭼﻠـﻪ را‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮﺧﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬درآﻧﺠﺎ ده ﻧﻔﺮ رﻳﺶﺳﻔﻴﺪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﻳﻚ ﻋﺪد آﻓﺘﺎﺑﻪ ﻣﺴﻲ ﻳﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻮل ﺧﻮدﺷﺎن »ﻗﺮه آﻓﺘﺎﺑﻪ ﻣﺴﻲ« در وﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان دمﺑﺨﺖ ﺑﺎ ﻛﻨﺠﻜـﺎوي‬
‫روي ﭘﺸﺖﺑﺎم ازدﺣﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻳﻚ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬آن را داﺧﻞ آﻓﺘﺎﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻔﺄل زدن ﺑﻪ دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺷﻲ را از آﻓﺘﺎﺑﻪ ﺑﻴﺮون آورده و اﺳﻢ آن را ﭼﻴﺰي‬
‫ﻛﻪ از آﻓﺘﺎﺑﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﺑﻴـﺮون آورده را ﺑﻠﻨـﺪ ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ و ﺻـﺎﺣﺐ آن از »درﺟـﻲ« )‪(Darjy‬‬
‫)ﺳﻮراﺧﻲ ﻛﻪ وﺳﻂ ﻃﺎق ﮔﻨﺒﺪي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ اﺳﺖ( ﺑﺎم ﻣﻲﺷﻨﻮد و اﻳﻦ ﻋﻤـﻞ ﺗﻜـﺮار‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬اﻧﺠﻮي‪ ،‬ج ‪ (48 :1379 ،1‬ﻣﺮدم ﻣﺸﻬﺪ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﻓﺎل ﺳﻮزن ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﺎزه آب ﻧﺪﻳﺪه را آﻣﺎده ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از زﻧﺎن ﺷﻌﺮي را ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺑﭽﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ آن ﭘﺎرﭼﻪ آب ﻧﺪﻳﺪه را ﺳﻮزن ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﺿﺮان ﻣﺠﻠﺲ در دل ﻧﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﻮاب ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺖ ﻓﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫ﻓﻠـــﻚ ﺳـــﻨﮕﻲ زده ﺑـــﺎﻟﻢ ﺷﻜـــﺴﺘﻪ‬ ‫ﺳــﻔﻴﺪ ﻣﺮﻏــﻲ ﺑــﻮدم ﺑــﺮ ﺷــﺎخ ﭘــﺴﺘﻪ‬
‫در دروازه ﺷـــــــــﻴﺮاز ﮔﻴـــــــــﺮم‬ ‫ﻓﻠــــﻚ ﺑــــﺎﻟﻲ ﺑــــﺪه ﭘــــﺮواز ﮔﻴــــﺮم‬

‫ﺟﻮاب‪ :‬ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‬

‫)ﺿﺮﻏﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر(‬
‫از رﺳﻢﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ ﻫﺪﻳﻪ ﺑﺮدن ﺑﺮاي ﻋﺮوس از ﻃـﺮف‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ و ﭘﻮﺷﺎكﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد آﻣﺎده ﻛـﺮدهاﻧـﺪ در‬

‫‪ .1‬در ﻗﺪﻳﻢ اﺟﺎق ﺷﺐ ﭼﻠﻪ را ﺗﻌﺒﻴﺮﺧﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪ ™ 102‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪86‬‬

‫ﺧﻨﭽﻪاي ﻳﺎ ﺳﻴﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭼﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﺎز و آواز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺮوس ﻣﻲﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻛﺎﺷـﻤﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻨﻲ ﻣﺴﻲ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻔﺖ ﭘﺎرﭼﻪ اﻟﻮان روي اﻳﻦ ﺳﻴﻨﻲﻫـﺎ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و در ﻫﺮ ﺳﻴﻨﻲ ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﮔﺬارﻧـﺪ و ﻫﻔـﺖ ﻧﻔـﺮ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺮوس ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪) .‬ﻛﺮﻳﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر( در ﺳﻠﻴﻤﺎن آﺑﺎد در‬
‫ﺳﻪ ﻓﺮﺳﺨﻲ ﺷﻤﺎل ﻫﻤﺪان در ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﭼﻮﭘﺎن ده را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻛﻮﺳﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﭘﻮﺳﺘﻴﻦ ﭘﺸﻤﻲ ﻧﻴﻢﺗﻨﻪ آﺳﺘﻴﻦدار را واروﻧﻪ ﺑﺮ ﺗـﻦ او ﻣـﻲﭘﻮﺷـﺎﻧﻨﺪ و ﻛﻼﻫـﻲ از‬
‫ﭘﺸﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و دو ﺗﺎ ﺑﻮﺗﻪ ﺟﺎرو ﻣﺜﻞ دو ﺗﺎ ﺷﺎخ ﺑﻪ دو ﻃـﺮف ﻛﻼﻫـﺶ‬
‫وﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻘﺎب ﭼﺮﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺶ ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ و ﻳـﻚ ﺟﻔـﺖ دﺳـﺘﻜﺶ ﭘـﺸﻤﻲ‬
‫ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را از زاﻧﻮ ﺗﺎ ﻣﭻ ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻲ از ﭘﺎرﭼﻪ ﻛﺮﺑﺎﺳﻲ ﻣﻲﭘﻴﭽﻨـﺪ‪ .‬ﻳـﻚ ﻛﻤﺮﺑﻨـﺪ‬
‫ﭼﺮﻣﻲ ﭘﻬﻦ از روي ﭘﻮﺳﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﺮ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺗﺎ زﻧﮓ ﺑﺰرگ ﺑﻪ آن آوﻳﺰان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮﭘﺎن ﻳﻚ ﭼﻤﺎق ﺑﻠﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺷﺎﮔﺮد ﭼﻮﭘﺎن‪ ،‬ﻋﺮوس ﻛﻮﺳـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮد ﻟﺒﺎس ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺎرﻗﺪ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣـﻲاﻧـﺪازد و ﭼﺎرﻗـﺪ ﻗﺮﻣـﺰ‬
‫ﻣﺜﻠﺚ دﻳﮕﺮ را ﺑﺎﻻي دﻣﺎغ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ رأس آن ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﻳﻴﻦ آوﻳﺰان ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و دو زاوﻳﻪ ﻗﺎﻋﺪه از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺮه ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻓﻘﻂ ﭼﺸﻢﻫﺎي ﻋﺮوس ﻛﻮﺳـﻪ‬
‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻔﺖ دﺳﺘﻜﺶ ﻫﻢ ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ و ﻳﻚ ﺟﻮاﻟﺪوز ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺐ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺮوس ده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺮوس ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮﺳـﻪ او را ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮوس ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺮوس ﻛﻮﺳﻪ ﺧﻠﻌﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺮوس ﻛﻮﺳﻪ ﺑﺎ ﺟﻮاﻟﺪوز او را‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮوس ﺧﺎﻧﻢ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ دﺳـﺖ ﻣﻄﻠـﺐ ﺧـﻮدش را‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﻠﻌﺖ را ﺑﻪ ﻋﺮوس ﻛﻮﺳﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد ﻛﻮﺳـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺪﻳﻪ از ﻋﺮوس ﺧﺎﻧﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ آل و آﺟﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻛﻮﺳﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻃﻮﻳﻠـﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ و ﻳﻚ ﻟﮕﺪ ﺑﻪ ﻃﻮﻳﻠﻪ ﻣﻲزﻧﺪ ‪ .‬اﻫﺎﻟﻲ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ از ﻟﮕﺪ و ﺿـﺮﺑﻪ ﭼﻤـﺎق ﻛﻮﺳـﻪ‬
‫ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ ﻣﻲﺑﺎرد و ﻣﺘﺒﺮك اﺳﺖ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺎردار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣـﻲزاﻳﻨـﺪ و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻛﻮﺳﻪ و دار و دﺳﺘﻪاش از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮي وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﻤـﻞ‬
‫را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪) .‬اﻧﺠﻮي‪ ،‬ج ‪(259 :1379 ،2‬‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ آداب و رﺳﻮم زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﻳﻠﺪا ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮد ﻫﻤﮕﺎن ﻳﺎ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﺑﺰرگ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ™‪103‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺷﺐ ﻳﻠﺪا در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻗـﺴﻤﺖ اﻋﻈـﻢ رﻓﺘـﺎرﻫـﺎ و ﻣﺤﺘﻮﻳـﺎت‬
‫ذﻫﻨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻋﻤﻴﻖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺎزﻫـﺎ‬
‫و ﺗﻤﺎﻳﻼﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺟﺮﻳـﺎن دارد‪ .‬از ﻳـﻚ ﻃـﺮف ﺑـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ‬
‫واﻗﻌﻲ و ﺻـﺤﻴﺢ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ ﺗـﺴﻜﻴﻨﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮ آﻻم و‬
‫ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاه و ﻧﺎﺧﻮاه در اﻋﻤﺎق ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻧﻬﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻦﻫﺎ در ﺷﺐ ﻳﻠﺪا در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم اﻗﻮام داراي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣـﺸﺘﺮﻛﻲ اﺳـﺖ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻗﺼﻪ و اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي اﻳﻦ ﺷﺐ‪ ،‬ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺑﻴﻦ ﻫﻤـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺮدن ﻫﺪﻳﻪ ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن و داﺷﺘﻦ ﺷﮕﻮن‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﺷﺐ ﻳﻠﺪا را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨـﻴﻢ ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ :‬اول‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻲ اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺮ ﺧﺎص و ﻳﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﺳﻮ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﻣﻠﺘﻲ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺧﺎص ﺷﺐ ﻳﻠﺪا وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دوم‪،‬‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ وﺣﺪتﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻮم‪ ،‬ﺟﺸﻦ آﻓـﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻳﻠـﺪا را‬
‫ﺟﺸﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﭼﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﺑﺮﺗﺮ از اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬اﺻـﻴﻞ و‬
‫ﺟﺎودان اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اﺑﺪي آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺻـﻨﻊ ﺻـﺎﻧﻊ ﺟﻬـﺎن ﺟـﺸﻦ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺪاوم ﻳﻚ ﺳﻨﺖ را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻳﺎ ﺑﻘﺎي ﻧـﺎم آن ﺑﻠﻜـﻪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ رﺷﺪ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻈﺎﻫﺮ آن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫اﺻﻞ‪ ،‬رﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﺎر آور ﻳﺎ ﺣﻔﻆ ﻳـﻚ ﻫﻮﻳـﺖ ﻳﮕﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪ ™ 104‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪86‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫اﻟﻒ( ﻛﺘﺐ‬

‫‪1‬ـ اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎ و آداب و ﻣﻌﺘﻘﺪات زﻣـﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪2 :‬ج‪،‬‬
‫اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.1379 ،‬‬
‫‪2‬ـ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ و ﺗﺮاﻧﻪﺳﺮاﻳﻲ در اﻳﺮان ﺳﻴﺮي در ﺗﺮاﻧﻪﻫـﺎي ﻣﻠـﻲ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.1376 ،‬‬
‫‪3‬ـ ﭘﻮارﻳﻪ‪ ،‬ژان‪ ،‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ دﻧﻴـﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﻛﻴـﺎ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬
‫ﺷﺒﮕﻴﺮ‪.1354 ،‬‬
‫‪4‬ـ ﭘﺎزارﮔﺎد‪ ،‬ﺑﻬﺎءاﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺬاﻫﺐ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺷﺮاﻗﻲ‪.1346 ،‬‬
‫‪5‬ـ روحاﻻﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻛﻬﻦ در اﻳﺮان اﻣـﺮوز‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬آﮔـﺎه‪،‬‬
‫‪.1376‬‬
‫‪6‬ـ رﺿﻲ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎي آﺗﺶ‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻬﺠﺖ‪.1383 ،‬‬
‫‪7‬ـ ﺳﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.1381 ،‬‬
‫‪ 8‬ـ ﻛﻮﻟﻤﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻤﻮن‪ ،‬واﺗﺴﻮن‪ ،‬ﻫﻠﻦ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺤـﺴﻦ‬
‫ﺛﻼﺗﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺳﻴﻤﺮغ‪.1372 ،‬‬

‫ب( ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران‬

‫‪1‬ـ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪونﺷﻬﺮ‪.1362 ،‬‬

‫‪2‬ـ ﺗﻮﺣﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻗﻮﭼﺎن‪.1348 ،‬‬
‫‪3‬ـ ﺿﺮﻏﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮوغاﻟﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن‪.1383 ،‬‬
‫‪4‬ـ ﻓﺮوﺗﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺷﻤﺮ‪.1339 ،‬‬
‫‪5‬ـ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦﻋﻠﻲ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪.1351 ،‬‬
‫‪6‬ـ ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن‪.1352 ،‬‬
‫‪7‬ـ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ‪ ،‬اردﺑﻴﻞ‪.1384 ،‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬