1. Istorija-proslost I nauka o proslosti- uvodni deo?

Istorija je nauka koja proucava proslost ljudskog drustva- otkriva uzroke

istorijskih dogadjaja, pojava I procesa, objasnjava njihov tok I sustinu,
ukazuje na povezanost I posledice istorijskih dogadjaja.

Interesovanje za proslost je staro koliko I sam covek jer pre pisane postoji I
slikovna I epska forma kojojm su drustva ,, zapisivala’’ svoje vidjenje I
proslosti. Najstariju pisanu proslost nalazimo u spisima iz antike I Biblije I mi
to nazivamo istoriografija.

Istorija istoriografije govori o fazama razvoja istoriografije I nastanku

istorijske nauke, takodje govori o delima I piscima istorije, njihovim temama
I metodama koje su primenjivali.

Istorijska nauka se zasniva na proucavanju izvora iutvrdjivanju cinjenica

provedenim prema opste prihvacenim nacelima naucnog istrazivanja.
Istorijsku nauku interesuje covek kao drustveno bice u odredjenom
istorijskom vremenu I u konkretnom istorijskom prostoru. Istorijska nauka
treba da: istrazi, razume I objasni savremenom coveku proslost ljudskog
drustva, treba da izvrsi rekosntrukciju, objasni dogadjaje, pojave, precese u
raznim razdobljima ljudskog razvoja na prosorima ;ljudskog zivljenja.

Nauka treba da da odgovore kako su ljudi ziveli, zasto tako, sta su radili I
zasto tako I da sagledaju sta su savremenici o tome mislili.

Zato nauka ima 6 zadataka: 1) prikupljanje podataka

2)opisivanje I klasifikacija

3) definisanje osnovnih pojmova

4) vrsenje uopstavanja, objasnjava I razumeva

5) iskazivanje vrednosnog suda o podacima

6) otkrivanje kako su ljudi reagovali na dogadjaj

 U rekosntrukciji susrecu se proslost I sadasnjost, neodvojiva jedna od
druge. Neodvojiva jer u uslovi u kojima zivimo su nastali u proslosti I zato
sto ljudi zapisuju njihovu sadasnjost da bi neko u buducnosti citao o
njihovoj proslosti.

Svaka generacija iznova pise svoju istoriju, jer se njihova interesovanja

razlikuju od interesovanja proslih generacija o proslosti.

Proucavanje proslosti I sadasnjosti funksionisu u specificnom jedinstvu-

savremeno istrazivacko pitanje uoblicava predmet istrazivanja, bira
svedocanstva, koristi izvore I daje im nase znacenje, jer mi zamisljamo
proslu stvarnost.

Postoji bojazan da se proslosti ne pridoda naknadno znacenje onome o

cemu je rec I tad se javlja opasnost anahronizma- istrazivac ucitava
vrednosti vlastitog vremena tj. Ne utvrdjuje cinjenice na osnovu proslih
vrednosti vremena u komse dogadjaj zbio.

Postoji 3 uzroka usled kojih nauka menja svoje rezultate istrazivanja

1) Nova istrazivanja
2) Sveza naucna shvatanja koje donose nove istoriografske skole ili
dostignuca novih nauka
3) Preduslove koje drustvo namece, tj. Drustvene promene koje donose
mogucnosti preispitivanja usled novih okolnosti zbog kojih je s razlogom
moguce ponovo ispitivati vec prouceno.

Osnovna promena nastaje otkrivanjem novihh cinjenica.

2. Istorija- proslost I nauka o proslosti- pojmovi I

definicije?
NAUKA UOPSTE- sistematsko I metodsko istrazivanje I znanje u kojem svako
tvrdjenje mora da bude zasnovano na dovoljnim I relevantnim racionalnim
razlozima, a njihovo vazenje potvrdjeno: primenljivoscu, uspesnoscu
predvidjanja buducih dogadjaja, verodostojnim istorijskim dokumentima I
svedocanstvima, eksperimentalnim postupcima.

Nauka je logicki uredjen system objasnjenja pojava u jednoj oblasti stvarnosti

ciji je cilj sveobuhvatnost I istinitost. Definicija

Naucne tvrdnje moraju da budu dostupne kritickom preispitivanju,

popravljanju, dopunjavanju I usavrsavanju I moraju biti opovrgljive, dakle
istorija jeste nauka- ona je izvedeno istrazivanje I steceno znanje o proslosti
ljudi- rezultat je dostupan javnosti I moze se proveriti putem izvora.

Istorija je nauka jer otkriva nama nepoznatu proslost I ima jasno odredjen
predmet istrazivanja- proslost drustva, ima razvijen istorijski metod I nauku o
metodi( metodologiju, filosofiju I teoriju istorije). Te discipline proucavaju
sadrzaj procesa saznanja u nauci, postupak istrazivanja, logiku I teoriju
saznanja, uopstavanja I saopstavanja rezultata.

Proces naucne provere vrsi se proverom: 1. Autenticnosti izvora

2. verodostojnosti njihovog iskaza

3. pravilnosti kritike izvora I

utvrdjivanje cinjenica

4. stepena I kvaliteta poznavanja

rezultata- prethodnih znanja o predmetu istrazivanja, logicke zasnovanosti I
pravilnosti zakljucivanja

U srpskom rec istorija ima vise znacenja:

1) ono sto se objektivno stvarno dogodilo

2)subjektivna slika proslosti

3)nauka o proslosti

4)nastavni predmet
Najcesce oznacava proslost I opstu nauku dok je istoriografija u opstem
znacenju pisanje o proslosti.

Istoriografija moze biti:

1)prenaucna

2)naucna

3)vannaucna

Dok je paraistoriografija suprotna od svih I karakterise je proizvoljnost kao

sredstvo stvaranja pogresnih predstava, neznanje I cesto je izraz strasti.

Naucna istoriografija je termin koji koristimo kada zelimo da istaknemo da neki

rad pripada strucnoj, kritickoj istoriografji- bitno je kako je istrazwna I
objasnjena tema. Odlikuju je strogost metoda, obucenost kadra I visok kvalitet
rezultata.

Istorijsku nauku od istoriografije razdvaja metod proucavanja proslosti.

Istorijska nauka:

1) polazi od istrazivanja koja se zasnivaju na optimalnom mnostvu istorijskih

izvora.

2) uzima da ne raspolaganje izvorima razlicitog porekla I protivrenih sadrzaja

prednost kod stvaranja tacnih rezultata.

3) smatra neophodnim kriticka proveravanja autenticnosti I verodostojnosti

izvora posredstvom razradjenog strucnog postupka.

4) za saopstavanje je jedino merodavno ono sto je plod istrazivanja.

3. Istorija- proslost I nauka u proslosti- specificnost
istorijske nauke?
U klasifikaciji nauka istorija je jedna od osnovnih drustvenih nauka- ona ima za
cilj otkrivanje I objasnjavanje cinjenica od znacaja za proslost ljudskog drustva.

Specificnost predmeta ogranicava mogucnosti potpunog saznanja ali je ono

moguce iako predmet, drustvo I dogadjaji ne postoje u vreme istrazivanja.

Proslost nije moguce saznati neposrednim opazanjem, moguce je saznati

zahvaljujuci sacuvanim tragovima I svedocanstvima, a veliki doprinos daju I ‘’
pomocne nauke’’.

Jedina veza istoricara sa prosloscu su istorijski izvori. Potreban je odredjen broj

izvora.

Prepreka objektivnom I celovitom sagledavanju proslsoti nose brojna

ogranicenja za potpuno saznavanje- zbog toga naucna istina odgovara
trenutnom stanju istrazivaca, a moze biti izmenjena.

Konacna istina je cilj kojem se tezi- ali je rezultat istrazivaca moguca istorijska
istina.

specificnosti istorijske istine prema A. Mitrovicu:

1. covek je shvacen kao istorijsko bice I proucavan je u svom drustvenom

zivotu tokom proslosti.

2. Shvatanja, pravila I postupak su saglasni modernoj naucnosti, a odgovarajuci

su procesu stvaranja znanja na podrucju istorije

3.uspesnost omogucava primena strogog istrazivackog metoda-rad sa izvorima

4. kritickom analizom okolnog sveta dolazi se do opravdanog saznajnog

optimum

5.objektivnost se doseze istrazivackim radom, ali nikad nije dostignuta

6. za ucinak neophodno koriscenje ostataka nekadasnje stvarnosti

7. suprotstavljanje pristrastnostima omogucava uzdizanje iznad sukoba

8. izraz je nezavisnog drustvenog interesa za saznavanje proslosti

9.ovako uoblicena naucnost se posvecuje saznanju o nekadasnjim ljudima I

drustvima, sa ciljem da se otkrije I upozna prosli zivot

Sve ovo ucvrscuje istorijsku nauku u system nauka s posebnim mestom.

4. Istorijska svest- uvodni deo?

Istorijska svest- misljenje o proslosti vlastite nacije, kao I proslosti uopste
prisutno je od najranije proslosti, brojni podaci o kultovima, mitovi I epovi
svedoce o negovanju svesti o proslosti pre pojave pisma, pri cemu nije
cesto vazna istinitost predstava vec cinjenica da na osnovu svesti o trajanju
I svedocenja o proslosti odrediti mesto u sadasnjosti.
Bavljenje prosloscu postalo je deo opste culture , odnos coveka prema
proslosti svodljiv je na:
1. Kolektivno I individualno pamcenje I secanje
2. mitskoshvatanje
3.manipulisanje prosloscu
4.zanimanje koje vremenom prerasta u sistematicno I organizovano
traganje za saznanjem
Moderno drustvo svoju istorijsku svest manifestuje kroz istorijsku nauku.
Istorijska svest je znacajan deo drustvene svesti u drustvenom I politickom
zivotu. Ona deluje u vise smerova te je to razlog interesovanja vladajucih
struktura da kontrolisu istorijsku nauku I nastavu istorije.
Istorijska svest je secanje na proslost I ne moze da izbegne mehanizme
vrednovanja pracene cesto strastima I interesima.
Postoji kao: privatna( pojedinac ili porodica), grupna( plemenska),
drustvena( klase, stranke), drzavna( svest o naciji I drzavi).
 Cesto pomesane, o istoj proslosti postoje razlicito motivisani I cinjenicno
zasnovani sadrzaji svesti. Na aktuelnu istorijsku svest moze da utice
ideolosko podesavanje istorijske svesti u sluzbi planiranog cilja.
5. Emocije I razum kao psiholoske komponente u
osnovi istorijske svesti ( sa karakteristikama
racionalne istorijske svesti)
U osnovi ist. svesti postoje 2 psiholoske komponente: emocije I razum.
Istorijska svest je u osnovi uvek ispunjena emocijama jer istorija po prirodi
izaziva osecanja za ili protiv neke licnosti ili dogadjaja.
Svest formirana na emocijama nije znanje vec tvrdjenje, jer joj nisu
potrebne cinjenice , ona zamislja ono sto zeli I ne prihvata sumnju. Cesto je
neistoricna- nije zasnovana na razmisljanju, ne trazi uzroke I dokaze jer ima
za cilj da zadovolji htenje za takvim misljenjem I nije neutralna.
Svest zasnovana na razumu oslanja se na znanje, ispituje povezanost I
uslovljenost dogadjaja, objektivna je I nije sazdana od tvrdnji vec od
saznanja o cinjenicama. Dozvoljava sumnju u ono sto tvrdi I trazi dokaze za I
protiv, nema unapred odredjen zakljucak. Ne govori o imaginarnoj
proslosti, vec o saznavanju proslosti na osnovu izvora, teorije saznanja I
metoda istrazivanja.
Karakteristike svesti razuma:
1. Proucava proslsot u punoj raznovrsnosti
2.Stvarnost predstavlja splet uzrocno- posledicne povezanosti I visetrukih
uticaja
3. Proslost se posmatra u kontinuitetu
4. Saznanje o proslosti tezi celovitosti
5. Covek se uzima kao osnovni cinilac dogadjaja I pojava
6. Stalna otvorenost za nova saznanja
6. Oblikovanje istorijske svesti?
Istorijsku svest odredjuju ili oblikuju 3 faktora po misljenju A. Mitrovica:
1. Stepen razvijenosti drustva- oblikuje okolnosti I drusstveni zivot
2. Dogadjaji- srz u politickim problemima koji odredjuju zivotne okolnosti
 3.Kultura- duhovno stvaralastvo ciji je istoriografija integralni deo
Uticaj drustvenih faktora na uoblicavanje istorijske svesti deli se u 2 grupe:
1) ,,Htenje tvrditi’’- bez obzira na cinjenice istorija se prikazuje kako je
nekome korisno- osnov je politizacije I ideologizacije istorije.
2),,Htenje za znanjem’’- realizuje se kroz razne nauke, pre svega kroz
istoriografiju I istorijsku nauku-preduslov I osnov racionalne istorijske svesti
Istorijska svest se formira posredstvom vise uticaja:
1. Organizovanih: nauka, istoriografija I nastava istorije
2.Spontanih: porodica, crkva, stranke, institucije, mediji…
7. Nauka kao organizovani uticaj oblikovanja istorijske
svesti?
Nauka nije ni prvi ni poslednji niti najuticajniji izvor istorijske svesti, ali je
izvor najkvalitetnijih znanja o proslosti. Ne zadovoljava se otkrivanjem
pojave vec traga za uzrokom, strukturom I delovanjem.
Naucna istoriografija je jedan od izvora istorijske svesti u domenu kritike,
racionalne istorijske svesti istoriografija je osnovni factor. Ali ono sto pruza
cesto nije liseno premise, preduslova I tvrdnji, toga nije lisena ni istorijska
nauka- veoma cesto svesno I nesvesno podredjivanje nauke ciljevima koje
odredjuju politika I ideologija( zbog istoricara podloznih pritisku).
Istorijska svest zasnovana na rezultatima naucne istoriografije visokog
kvaliteta- svesna slozenosti istorijskih procesa I pojava razmislja o
sadasnjosti- time postaje vazan faktor visoke culture I pokazatelj
razvijenosti, civilizovanosti I modernosti drustva.
Efekti naucno izgradjene istorijske svesti uglavnom su ogranicene.
8. Istoriografija u sirem smislu kao nacin oblikovanja
istorijske svesti( publicisticka istorija)?
Veoma prisutan I uticajan izvor istorijske svesti sadrzi primese istinitog I
neistinitog, politickog, tradicionalnog… nije nuzno nekvalitetan ali se u celini
smatra vannaucnim. Postoje kvalitetna I pouzdana ostvarenja u publistici.
Uticaj vannaucne istoriografije na formiranje istorijske svesti je izuzetan
jer:
 1) Predstave proslosti su uporscenog sadrzaja
2) Prevagu daje emotivnom nad racionalnim
3)sluzi se sugestijom
4) Koristi banalnosti
5) Oslanja se na jasnu prakticnu korist
6) Ponavlja bezbroj puta isto
Karakteristika vannaucnih predstava o proslosti je laka prihvatljivost:
1) Nije potrebno predznanje, cesto ni opsta kultura
2)Prilagodjena je kulturnom proseku ili cak I nizem proseku
3) Uklapaju se u vec postojece uproscene predstave
4) Zbog povezanosti sa odredjenim interesima I zbog toga sto nicu iz
kolektivno- iracionalnog brzo se prihvataju I sire od ljudi koji su to prihvatili
Znacajan oblik vannaucne istorijske svesti je tradicija kao oblik kolektivnog
pamcenja. Uticaj tradicije zasnovan je na osecanjima prema precima.
Tradicija kao cuvar uspomena rado velica, divi se,slavi proslost ne trazeci
dokaze vec se prihvata pozeljna slika o sebi u proslosti, jer je tradicija
najblizi oblik secanja na proslost I zbog toga se ovaj oblik secanja lako
ukljucuje u svoju svakodnevnu svest I pruza otpor naucnom saznanju ako
urasava stvorenu sliku.
U tom slucaju istorijska svest postaje prepreka saznanju I daljem razvoju
kriticke svesti. Problem nastaje ako se takav otpor javi na nivou nacije, jer
onda ne moze doci do razvijanja nauke I mrznje medju nacijama
9. Nastava istorije kao nacin oblikovanja istorijske
svesti?
Nastava istorije ima posebnu funkciju jer se istorija proucava kroz nastavu u
skolama.
Skolski sistem je efikasan kanal kojim istorija utice na formiranje drustvene
svesti ciji je sastavni deo I istorijska svest. Nastava u skoli daje vladajucoj
ideologiji mogucnost upotrebe istorije na formiranje istorijske svesti sirih
slojeva. Omogucava ideologizaciju istorije I manipulaciju na nivou sistema-
 legalizacija ideologizacije kroz izbor I nacin interpretacije istorijskih
istorijskih sadrzaja.
U drustvima opterecenim politikom u istorijskoj svesti izrazen je sloj
ideologije I politike, tome doprinosi istoriografija( vannaucna)- bira teme I
tumacenja po volji politike.
Nastava istorije je sredstvo pomocu koga se od politike odabrani sadrzaji
podobne istoriografije nude ucenicima kao gotova znanja I obavezna
tumacenja. Upucuje na drustveno- politicki karakter skole, odnosno htenje
drzave da kroz istoriju formira svest ucenika. U ovoj nameri politizacija I
ideologizacija steti naucnosti I istoricnosti nastavnih sadrzaja.
Istorijska svest formirana kroz nastavu treba da sadrzi celovitu sliku
proslosti, sadasnjosti, buducnosti, odnosno svest o trajanju covekovog
sveta I pripadnost istom, svest o sebi kao o delu covecanstva.
Uporedo sa nastavom istorije postoji vise vannastavnih, drustveno
uslovljenih tumacenja koji uticu na svest ucenika.
Vannaucna svest u sprezi sa ideologijom utice na nauci samo jednim delom
ucesnik u formiranju istorijske svesti ucenika.
10. Spontani uticaji na oblikovanje istorijske svesti-
porodica I crkva?
Porodica- rec je o generacijskom prenosenju znanj, vestina I navika
potrebnih za zivot- deo saznanja I znanja o proslosti. Svoj oblik prenosenja
znanja o proslosti ima za cilj upoznavanje I cuvanje tradicija- svest ispunjena
emocijama, osecanjima, romantikom( vannaucna svest). Uticaji porodice na
istorijsku svest nisu organizovani I strucni- u pitanju je sporadicno primanje
o proslosti. Takva svest je oskudna, parcijalna, nesistematicna, nepouzdana.
Najveci uticaj ima u detinjstvu dok odrastanjem biva istisnut mocnijim
spoljasnjim faktorima uticaja.
Crkva je nekad mocan vaspitni factor- u socijalizmu potisnuta, padom
socijalizma uticaje se obnavlja. Crkva se bavi istorijom religije, crkvene
organizacije, zivotima I delima istaknutih pojedinaca. Zbog znacajne uloge u
ocuvanju nacionalnog identiteta I borbi za stvaranje nacionalne drzave,
crkva smatra da polaze prava da void narod I ima realan autoritet- rado
 istice primere iz proslosti I svoje zasluge za sadasnjost. Crkvena istorija je
konzervativna, zagledana u proslost, prezivele drustvene odnose I sisteme
vrednovanja, pored toga ucenje o bozanskom poreklu I ulozi Boga u prirodi
su suprotstavljeni naucnom ucenju o razvoju. U argumentaciji se koristi
pretezno tradicija, poziva se na religiozno ucenje I bozansku volju, a manje
na istorijsku gradju, koja I kad se koristi nije podvrgnuta naucnoj
metodologiji. Teznja crkve za politickim uticajem utice na nacin kako se
govori o proslosti I sadasnjosti, kriznim situacijama I krivcima.
Karakteristicno je:
1) koriscenje nacionalnih mitova, insistiranje na idealizovanim nacionalnim
osecanjima
2)pozitivan stav prema vlastitoj, negativan prema drugim verama
Crkvena verzija istorijske svesti je pristrasna I parcijalna, iskljuciva I
netolerantna prema mogucnosti drugog tumacenja. Politicari manipulisu
povezivanjem verskih I nacionalnih osecanja sa interesima aktuelne
politike.
11. Uticaji medija kao nacin oblikovanja istorijske
svesti?
Imaju veliki uticaj na drustvenu I istorijsku svest:
1) stampa- uticaj kroz objavljivanje feljtona, fotografija, izvestaja,
informacija, izjava… sa istorijskim sadrzajem
2) elektronski mediji- sve su prisutniji, a interesovanje medija zavisi od
drustvenih I politickih interesovanja za istorijske teme , povecano u
krizama: rado se traze krivci u proslosti, nalaze se dokazi za prava na kojima
se insistira, prepoznaju se prijatelji I neprijatelji
Opsta karakteristika: odrzava drustvenu I politicku klimu trenutka I
istorijski uticaji su parcijalni, nenaucni, idealogizovani I politizovani
Karakteristike koriscenja proslosti u medijima:
1) istorijom se bave neistoricari
2) ne pokazuje se izvorna osnova, metodologija I argumentacija nema
naucnu vrednost
3) sve je podredjenu uspehu plasirane verzije
 4) izlaganje proslosti zna da bude problematicno, ali je zbog jednostavnog
recnika lako razumljivo
5) racuna na osecanja I interese stanovnistva, a ne naucnu utemeljenost
6) tretman proslosti planiran je prema pretpostavljenom interesovanju
stanovnistva

12. Delovanje I upotreba istorijske svesti?

Savremeno drustvo proslosti prilazi sa svescu o mogucnosti upotrebe u
sadasnjosti- zbog toga su cesti slucajevi podredjivanja nauke ciljevima koje
odredjuje politika I ideologija. Osnovni motiv je dobijanje ili zadrzavanje
vlasti ili moci, dok se naciji predstavlja odbrana nacionalnih interesa.
Postoji 5 osnovnih vrsta drustvene uloge istorijske svesti po A. Mitrovicu:
1) poucnu- za stvaranje zakljucaka, iskustava korisnih u zivotu
2) samoodredjujucu- za izgradnju predstava o sebi I drugima
3) ideolosku- ocuvanje ili rusenje prisutnih vrednosti I struktura
4) politicku- u korist ili protiv preduzimanja aktivnosti, pre svega politckih
5) kulturnu- kada podstice stvralastvo u umetnosti, naukama…
Osnovna funkcija znanja o proslosti moze se svesti na formiranje istorijske
svesti kao dela drustvene svesti
Predstave o proslosti mogu se upotrebiti u korisne I razvojne svrhe-
vaspitavanje u duhu patriotizma, humanosti, ljudskih vrednosti I sloboda ili
zloupotrebiti za ideoloski I politicki motivisane ciljeve.
13. Oblici primene istorijske svesti prema Andreju
Mitrovicu?
 U saznajne svrhe- za proucavanje I saznavanje drustva I istorije
 U izgradnju culture- uz saznajnu podrazumeva humanu vrednost jer neguje
uspomene na ljude
 U izgradnji, potkrepljivanju I dokazivanju ideologija- za jacanje uticaja I
otpornosti u politickim I idejnim borbama
 U izgradnji politickih teorija
 U politici- unutrasnjoj I spoljasnjoj
 U vaspitanju u kojem se istorijskim primerima usmerava ili natura pogled na
svet
 U pouci I inspiraciji pojedinaca, drupe, nacije
 U nadahnjivanju umetnickih dela
 U stvaranju vojnih doktrina I nacina ratovanja
 U dokazivanju legitimnosti vladanja
 U isticanju I dokazivanju prestiza
 U zadovoljavanju potreba pojedinaca I skupina da znaju nesto o svojim
precima