Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Pelckmans Memoria 5-6

    Uploaded by

    seppemexico9250
    2K views32 pages
    Pelckmans Memoria 5-6

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    Pelckmans Memoria 5-6

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    2K views32 pages

    Pelckmans Memoria 5-6

    Uploaded by

    seppemexico9250
    Pelckmans Memoria 5-6

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 32
    memoria 5-6 AUTEURS, + Jan Bleyen + Saskia Boelens + Jan De Schutter + Kevin Geuens, + Frank Hosten + Bart Latré + Walter Smits Stijn Van de Perre Natan Vanwildemeersch CONCEPT MEMORIA 5-6 + Jan Bleyen + Walter Smits + Stijn Van de Perre + Gynthia Van der Meeren inwouo Inhoud Hoe werk je met Memoria s-6? Sint-Helena, mei 3819 Napoleon, de verbannen keizer der Fransen 1 Markten 1A Stoom en steenkool Eerste industriéle revolutie (ca. 1700 ~ ca. 1860) 12 Elokcricitee en efficiéntie ‘Tweede industriéle revolutie (ca. 1850-1914) 413 Lopende band en de luchtbel Economie tjdens het interbetlunn (1918-1939) 14 Consumptie en de oliekraan De fordstische maatschappit (1945 ~ ca. 1980) 15 Pc’sen privatisering Derde industritle revolute (ca, 1980 ~ ca. 2000) 116. Milieu en mondialisering Naar een duirzame economie (¢a.2000 — heden) Brussel, juli 1958 Expo 58, de grote wereldtentoonstelling, 2 Gewoonten 21 Van eentonigheid naar overmaat Voedingsgewoonten en eetgedrag (r9de-2xste eeu) 22 Wonen en wooncomfort De democratisering van de huisvesting (asde-21ste eeuw) 23 Omgangmet de dood Van een collectieve naar een individuele beleving (oode-2ste eeuw) 24 Er komen andere tijden De culturele breuk van de jaren zestig (1955-1975) 25 Vrier vrien? Omgaan met seksucliteit en relates (2oste-ziste eeu) 26 Van katholieke identiteit naar spirituele diversiteie Religius leven (zoste-ziste eeu) 27 Leren en diplomeren De democratisering van het onderwis (2oste-ziste eeu) 28 Grensverleggende ontspanning COmistaan van een vakantie-en rescultuur Goste-aiste eeu) 4 16 n 28 36 a 48 58 64 66 76 80 86 88 92 94 96 Londen, 8 augustus 1920 100 Berste internationale scoutsbijeenkomst op de World Jamboree 3 Denkbeelden 106 31 De wandelaar 108, Romantiek (ca. 1770 ~ ca. 1850) 32 Dewetenschapper ym Positvisme (ca. 1850 ~ ca. 1900) 33 De dandy 18 Fin de siéle (ca. 1880 ~ ca. 1900) 34 De soldaat 16 Madernisme (ca. 900 ~ ca. 1970) 35 De cyborg 134 Postmodernisme (ca. 1970 ~ heden) 4 Ongelijkheden 144 41 Delidende klasse 146 Armoede en klassenverhoudingen (cinde r8de-rode e2uw) 42. Wat we zelf doen, doen we beter:zelthulp 152 Arbeidersbeweging en verzuiling (einde 18de ceuw — 1944) 43, Destaat reget, herverdeett en bemiddelt 188 Sociale wetgeving, voorzorg en overleg (cinde r8de eeuw — 1944) 44 Materiéle ongelkheid aangepakt? v0 Sociale strijd en vereoening in Belgie (9944-a1ste eeuw) 45: Stijd tegen niet-materigle ongeliheid m Burgerrechten, studentenprotesten en nieuwe sociale bewegingen (1044~2iste eeuw) 46 Een wereld van tegenstellingen v8 Ongelkheid in mondiaal perspectief (94s—heden) Santiago de Chile, 28 september 1973 188 Opgesloten in het sportstadion door Pinochet 5 Revoluties 194 51 Omde vrijheid 196 Liberole ambities en successen in Noordwest-Europa (i815-1850) 52. Om gelijkheid en zelfbeschikking. 200 Democratisering en natievorming in Europa 850-1919) 53 Linkse en rechtse revoluties 206 Politieke evalutie in Europa tijdens het interbellum (1919-1939) 54 Een wereld in beweging 216 Politieke verschuivingen (1945-heden) 55 Detevolte tegen het Westen 218 Dekolonisering (1945-heclen) 516 Revoluties in Aziéen in het Midden-Oosten 222 ‘Naoorlogse politike evaluties in het Oosten (io4s-heden) 57 Revoluties in Europa 28 [Naoorlogse politike evalutes in Europa (isas-heden) Parijs, 28 mei 3873 238 De ondergang van de Commune van Parijs 6 Diversiteiten 244 6.1 "Verklaren’ van de mensheid 246 Zoekende wetenschappers (ca. 1750 ~ ca. 1880) 62 "Verbeteten’ van de mensheid 252 Eugenetica (ca, 1880-1845) 63 "Zuiveren’ van de mensheid 254 Genocide (ca. 900-1945) 64 Een wereld van nationaliteiten 264 Verbeelde gemeenschappen (194s-heden) 65 Fen wereld van landvertuiizers 270 ‘Migratie en integrate (ca. 1880—heden) 66 Een wereld van culturen 276 Culturele globalisering (ca. 1880-heden) Berlin, 16 augustus 1936 234 De slotceremonie van de elfde Olympische Spelen 7 Conflicten 290 73 Europese grootmachten tot samenwerking 292 sgedwongen Interventionisme (1799 ~ ca. 1850) 72. Machtsevenwicht door nieuwkomers verstoord 298 Allianties (ca. 1850-1914) 73 Ongetiene gruvel tijden de Dertigjarige Oorlog 302 ‘Toiale oorlog (1914-1945) 74 De wereld in owee kampen 318 Koude Oorlog (1945-2991) 75 Oude demonen en nieuwe gruwel 326 ‘Moeizame zoektocht naar vrede (199t-heden) Brussel, 24 oktober 2014 332 Nachtvergadering op de Europese top Algemene synthese 338 wwoup Hoe werk je met Memoria 5-6? ‘Memoria 5-6 brengt meer dan twee eeuwen geschiedenis in word en beeld in zeven thema’s. Ek van de thema's biedt een chronologisch verhaal van de ontwikkelingen die het thema kenmerken, Een thema bestaat uit twee delen: een deel w6ér 1945 en een deel na 1945. Na elk deel zijn er Sleutels die helpen bij het verwerken van de leerstof Indeherinneringzie jeeenvoorwerp of hhandetng die ver wise naar de periods cendethematiek de aan bod komen Een introductietekse encen geilustreerde dba stueren het themain dewjden platsen de themaciok Indedameinen van de simenlevng. Een gle achtergrondklew en cen lampje verwijzen naar de vaardigheden cieaan bod komen. Verdet ‘oefenen kan inde Sluts ‘zwarte begrppen seructureren de tekst. Diewwe begrppen die san bod komen, sin groen. Te document krigt 6 Hoe WERKE MET MeMORIA'-62 Brussel, juli 1958 + Expo 58, de grote wereldtentoonstelling De Sleutels bieden onder- steuning om de leerstof te verwerken en te verdiepen en om de vaardigheden in te oefenen. Ze zijn opge- deeld in vier rubrieken, 1+ Desyiese vat de leestafin ‘grote inen samen. 2 Deoperachten in de rubric ‘Verbanden uitleggen en verlaren helpenjeom de leerstof ve verwerke. 3. Eraingeteningen om de isco rische vasrigheden onder te kee ce kjgen. 4 Wie meer willezen, weren, zi over hee chem vind inspiaiein leurs naar Naassdezeven them’ et ‘20k Momenten, We zoemen in ‘op een bepaalde gebeurtenisen zien 20 desamentang en verwe: venheid van dene domenen van desamenteving. EkMoment stare met een refe renciekader De overzichtst balk plaarst het Aloment tegenover de [rotenationaleenintemationale ‘ontwikkelingen ui ie period Dedetailiidbalkvisualseere de bolangriste feiten uit het verhaal OE WERK JE MET MEMORIA S62 Sint-Helena, mei Hen « Napoleon, de voor immer verbann keizer der Fransen (Oscar Rens over Napoleon in St Helena Lucia Elisabeth Betsy Balcombe (anonieme tkenig, ca 184s). (tilde co, 900) Napoleon verbieen zjn gankomst op Sin Helena enkele weken bj haar ouders in een paljoen met de naam Briar. Daama was Betsy een ware wiendin, seu en toveract, tt har ouders gedwongan werden het eland te verlaten en naar Engelane terug te keen rumors 22395 coampaace FoTOCkAAFEN UTWNORK NORE DOAN ‘ceances ue 8 moment "Napoleon verbannen naar sine Helena, Rusische campagne Kelzerskroning van Napoleon Napoleon Nederiag in Napoleon Napoleon keertna__ Napoleon wordt wordt Eerste Spanjenaharde _verbannennaar _woodagenteruguit _verslgen ce Consul ‘AMpagNes. tba ea, ‘warerioo. 0 SINT HELENA, M1813 “NAPOLEON, DE VOOR MAMER VERBANNEN KEIZER DERFRANSENN 9 10 z ‘Napoleon kong van Romme zo0n van Napoleon ‘on Mare Louise van Ositenry. Alexander Fron Joseph, 709) Colonna Welew, ‘de nature zoon van Napoleon en Mana Wolenska. De geljken’s met jn biologsche vader ws rapport Longwood House op Sint Helena, de leatsteverbliflaats van Napoleon. Betsy schrok toen ze de enveloppe op het tafeltje zag liggen. Ze had het verwacht maar toch Longwood House, Sint-Helena, 31 mei 18:9 Mijn lieve Betsy (Ondanks de flauwe zon hier in dit seizoen regent het onop- houdelifkin mijn leven sinds jijje vader moest volgen, terug, naar dat andere vermaledijde eiland. Nu heb ile niemand meer hier op Sint-Helena, enkel nog mijn trouwe dienaar ‘Marchand, de enige die mij nog ‘sire’ noemt. Marchand en de natumur, maar zelfs die heeft haar trouve dienst aan de keizer van de Fransen opgegeven. De groenten grocien niet meer Zoals ze tijdens mijn Empire groeiden, de bloemen Taten zich niet temmen, Alte vaak, starend over de oceaan, vliegen mijn gedachten naar mijn 20 geliefde Franse volk, naar de Lyonezen en de Parijzenaars, de Provencalen en de Corsicanen. Maar ‘ook naar de Polen en de Oostenrijers, de Italianen en de Spanjaarden die onder mijn bewind mochten proeven van de moderniteit, de vooruitgang en de wetenschap. Maria Walewska, ‘miners van Nopoteon ‘tn moeder von 2200" ‘Aleksander Marie Louse van Coste, tweede vou vor Napoleon, kezenin der Fransen (810-184). Joséphine de Beauharnais, cde erste vrouw van Napoleon een der Frans (804-1809) Mijn volk, mijn geliefde volk, dat terug onder de dwinge- lanai van bun oude meestersis gebracht. Maarik durf te schrijven, mijn lieve Betsy, dat ze dra opnieuw het revo- lutionaire vuur zullen aanwakkeren en misschien onder mijn zoon de republiek of het keizerrjk zullen herstellen. Tk was hun keizer, gaf alles op en schonk hen zonen uit de schoot van dappere moeders. Elk van hen diende met haarlichaam het volk. Die vermaledijde Britten, die mijnaar dit eiland hebben verscheept, wisten heel goed waarom: een stuk zwarte steen, diep inde Atlantische Oceaan, waar geen mens het Jang uithoudt. Bange wezels| Laffe snuiters! Jaloerse kinkels zijn het. ‘Mijn excuses dat ik je landgenoten zo verfoei, mijn lieve meid, Zelf heb je immers meegemaakt dat Hudson Lowe, gouverneur van dit achterlijke hol, mij hier evenmin klein kon krijgen. Enkel door mij ‘generaal Bonaparte’ te blijven naroepen, hoopte hij mij te kraken. Natuurljk ben ik een generaal: een generaal die bij 2ijn troepen altijd 20 in de herinnering zal bliven, Inde harten van de Fransen en de vele volkeren die mijn revolutionaire ideeén genegen waren, benikcveel meer dan dat. 1k zal voor altijd hum keizer blijven, De koning van Engeland wordt in geen enkel hart op die manier gedragen. En daarom 2ijn de Britse lords jaloers, zuiver en eenvoudigweg jaloers. Zij houden niet van hun napoleon Bonaparte gaat op jus ‘a0n boord van het Bre sep Belerophon, dat hem naar in ‘alingsoord Sint Holena rol brengen (ithografe van George Muller, rade eeu. volk, beschouwen hun handwerkers als slaven. De bur- ¢gerij bouwt fabrieken, waar katoen uit de kolonies wordt gesponnen in lawaaierige weverijen, geverfd in vochtige ververijen. Mijnwerkers en hun gezinnen werken zich te pletter om de stoommachines met steenkool te doen draaien. Treinen en schepen voeren de producten van die noeste slavenarbeid weg, om ze te verkopen waar 2e 2e kunnen slijten, Geen respect voor het eigen kunnen van de Engelse bevolking, ze betalen hen met aalmoezen. De heren lords striken de winsten op en verblinden de koning met een rijkelijke bijdrage. En George verwondert zich exover dat zijn volk hem niet op handen draagt? Ik heb altijd kunnen rekenen op de sterkste zonen en vaders om het keizerrijk te verdedigen. Samen met hen doorkruiste ik de velden van Europa om het Franse volk over- winning na overwinning te schenken, Nergens vind je meer toegewijde werkers dan in de Franse zeshoek. Zijdewevers uit Lyon maken de fijnste, paradij- selike stoffen waar ieder kasteel in Frankrijk en ver daar- buiten zijn muren en bewoners mee tooit. ij werken thuis, kunnen bij hun gezin blijven, De ondernemers vervvelko- ‘men hun kunnen en creativiteit, die de stad doen bloeien en de Chinese zijdehandel uit onze mooie contreien heeft verdreven. Porseleinen serviezen uit de ovens van Sevres, fijne uurwerken uit Besancon, heerlijke wijnen uit Bor deaux en Bourgogne, fine specerijen en exotische suiker uit onze overzeese landstreken, rijke zoutvoorraden uit het westen, stevige schepen uit het noorden en ike kan zo ‘noguren doorgaan: daar kan geen industrieel tegenop, Al die mensen werken met liefde voor het vak, omdat hun Keizer hen waardeert. Het beste bewij: altijd heb ile kunnen rekenen op bun sterkste zonen en vaders om het keizernijicte verdedigen. Onder mijn bevel heb ik honderden regimenten mogen aanvoeren. Samen met hen doorkmuiste ik de velden van Buropa om het Franse volk overwinning na overwinning te schenken. Het waren de vorsten die terugvochten, niet de volkeren! Hoe blij waren de Nederlanden en de Italia- nen, de Duitsers en de Spanjaarden om zonder al te veel ‘wapengekletter onder eon aan mij verwantevvorst te komen en dee! uit temaken van die mooie Franse droom. Wetten _gebaseerd op gezond verstand, een administratie die van. jeder mens een waardig burger maakte, de mogelijkheid omiets te betekenen voor hun nieuwe vaderland: Frankrijk. ‘yonesezjdewovers ten tide vn Nopoleon, aan her werk op een tou van Jacquard (gravure, strate ui Le Monde use, 78. Och Betsy, mocht je een francaise zijn geweest, dan was je met jouw denkvermogen een spraakmakende staatsvrouw geworden. Vrouwen spiegelden zich aan mijn keizerin Joséphine en probeerden ook op te klimmen in de maatschappij. 2ij beschermden de reputatie van hun echtgenoten op hun ‘manier: als achterwacht hielden 2ijde waarden en de prin- ‘ipes van de republiek recht wanneer lun mannen aan het front waren. In hun salons verspreidden ze de ideeén van onze filosofen, ontdekten ze de wetenschap, Staatszaken werden er uitgewerkt tussen rivales: daar werd veel meer aan democratisch debat gedaan dan in de Assemblée. Och Betsy, mocht je een francaise geweest zijn, dan was je met jouw welsprekendheid en charmante denkvermogen onge- twijfeld een spraakmakende staatsvrouw geworden. En vwatben jeu? Fen mrurbloempjein het Engelse landschap, cen meubelstukin een Engels andhuis,een levend decora- tiestuk wachtend op een of andere verdorde Engelse lord. De paus, dat is voor mij een marionet van een onbestaand iets, dus niets! Ikkik naar mijn groentetuintje en zie de boontjes schuch- ter ontluiken. Als ik ze niet bescherm met doornige tak- kken, worden ze uitgepikt door de agressieve vogels. Het Iijkt wel mijn geliefde Frankerijk. De revolutionaire idecen Napoleon als tuinier ‘op Sint Helena (ortretekering van Horace Verne, de ecu) 4) = SINT HELENA, 1813 “NAPOLEON, OE VOOR MAMER VERBANAEN KEIZER DER FRANSENS TH 2 gh Code Cit vere weterng an toxposirgn Napoleonic Europa (99-185) en oop Verda dbs vor borer wegen strafvetgering nee tener ‘krijgen pas vorm zodra ze goed zijn ontwikkeld , net zoals de boontjes, Stevige wetten waarin de gelikheid van iedere burger de basis biedt voor de ontploviing van iedereen: ook een schoenlapper kan volksvertegenwvoordiger worden in het parlement. Vrouwen kunnen scheiden van de saaie ‘mannen die hun vader voor hen uitzocht, en bun eigen even leiden, Je kunt geloven in God of in de wetenschap: het denken kan je brengen waar je wil. Handelaars kun- nen hun fortuin vele malen vermenigvuldigen: ze hoeven niet telkens tol te betalen voorbij iedere grens. Ze kunnen handel drijven binnen het hele rijk, want overal kennen ze dezelfde maten en gewichten en kunnen ze vrij zaken doen, volgens vraag en aanbod. O wat een weelde! Oke, sommigen zullen de wetten wel streng vinden, maar die zijn er om het volk te beschermen tegen de oude adel, die agressieve creaturen. Als een duivel in een wijwatervat proberen ze de wetten te omzeilen, de slavernij van hun horigen te handhaven, hun positie en hun bezittingen te behouden door zichzelf in hoge posities in het leger of de politiek te katapulteren ... of door te viuchten naar het buitenland en de bescherming van de paus in te roepen. De paus, dat is voor mij een marionet van een onbestaand iets, dus niets! Hij mag blijven voor die arme lieden die nog in ijn macht geloven, voor de rest is alles wat de kerk betveft in handen van het volk. E Vaage des Nemeth ese, De imoenng van bet mete stl! meter liter klogram (housneedrvk 1800 moment De mannen die ooit hun keizer hebben gediend, zullen geen slaven- toekomst willen voor hun kinderen. Tkmagerniet aan denken: die van Wenen hebben het goed verprutst. Een Heilige Alliantie, een heilige eed hebben ze geaworen aan elkaar, omdat ze niet tegen hun verlies kunnen. Tsar Alexander van Rusland, dehypocriet. Berst, beloofde hij onze keizerlijke posities te verenigen tegen de Britten, Maar toen ikhem een kleine dienst vroeg, om de Pruisen en de Oostenrijkersin bedwang te houden toen ik, een probleempje moest oplossen in Spanje, krabbelde hij ‘terug. Hij was bang, Zijn keizerljke titel was oud en ver- sleten en had bij lange niet de invulling van mijn benoe- ‘ming: ik was een keizer voor en door mijn onderdanen. ‘ij was hoegenaamd niet van plan de lijfeigenschap af, te schaffen in zijn veel te grote rijk. Het movie Polen dat. door zijn vooruitstrevende ideeén maar al te graag als een zelfstandige vrouv een huvrelijk met Frankrijk wilde aan- gaan in het respect van de beide naties en volkeren, wilde hij niet vrijgeven. Hij sidderde voor mijn Grande Armée en het kostte hem een hele hap uit zijn bevolking om via zijn vieze tactiek van de ‘verschroeide aarde’ mijn man- nen te laten creperen, De lafaard: hij waagde het niet een ‘open gevecht aan te gaan, Zijn fluwelen achterwerk past, in geen enkel mannenzadel, jal Bij al mijn veroveringen in oostelijke richting boden de vorsten weerstand, maar ervaarde ik steun bij het volk, dat het redelijke en verlichte bestuur apprecieerde en van de vrijheid genoot. Frederik Willem van Pruisen was ‘overmoedig, maar heeft het moeten bekopen. Mijn latere schoonvader Frans Ivan Oostenrijk plooide evenzeer, er zich van bewust dat jn gammeleleger het niet zou halen ‘tegen mijn gemotiveerde jongens. Hij gebruilete 2ijn doch: tervals pasmunt, in de hoop dat ik hem niet meer zou aan- vallen. Het was pijnlijc voor hem te mocten aanzien dat het Franse volk de Oostenrijkse groothertogin als zijn eizerin aanbad, zeker toen 2ij mij een zoon baarde: de koning van Rome. Na Waterloo nam hij mij mijn keizerin af, mijn z00n, mijn rik, maar enkel omdat hij en zijn kanselier Metternich werden gesteund door zowat heel Europa, in een monster- bondgenootschap vereniga Ik voorspel het u: ze mogen nog zoveel allianties smed nog zoveel bufferstaten oprichten, nog zoveel van mijn vroegere compagnons in de adel verheffen. Nooit zal het volk, mijn zo dierbare viije volk, zijn vrifheid opgeven en terugkeren naar de duistere jaren van het ancien régime. Metternich en Talleyrand dachten het, Lodewijk xvitt pro- beert het, maar de parlementen zijn te ster, de vrije bur- gers houden te veel van mij. De vorsten van Europa regeren op dit moment bijna allemaal met een grondwet en cen parlement. En ookal hebben die niet veel in de pap te brok- ‘De Europese pantomime, metin de hooféro! Napoleon als Harildna, ‘Marie-Louise als Colombing, Lodeuik xm os Patalon en het Congres ‘an Wenen dat op de achtergrond Europa verdeele (gravure ode eta) ken, de mannen die ooit hun keizer hebben gediend, als soldat, ambachtsman of volksvertegenwoordiger, novit zullen 2jslavernij en rechteloosheid nog aanvaarden. Hun macht zal geoeien. Ze zullen een andere toekomst willen voor hun kinderen en de vonken zullen nieuwe revoluties doen ontbranden. Ik voorspel het! Overal smeult het vuur van de republiek! Ondertussen doen de Britten het in hun broek bij de -gedachte dat ik almnog zou ontsnappen en opnicuw een revolutie zou ontketenen. Na Elba heb ik geen kogel ver- schoten om opnieuwin het paleis van de Tuilerién te loge- ren. Vandaag ben ik bijna tvieeduizend kilometer van de Afrikaanse of Amerikaanse kusten verwijderd, maar de wind vertelt mij ook dat in de Zuidelijke Amerike’s de verlichte ideeén furore maken. De Europese adel en bun _gouverneurs vallen als viiegen en maken plaats voor libe- rale regimes. Amerikaanse aanhangers smeden plannen ‘om mij te laten ontsnappen: een mooi huis in Louisiana staat op mij te wachten, in ruil voor mijn diensten aan de Amerikaanse natie. Maar ach, 2e hebben mij niet nodig. Hun revoluties worden gevoerd te mijner eer en zullen de tockomstige naties vorm geven, op alle continenten. Die van Wenen blijven verstomd over de sterkte van deze successen. Hun middeleeuws getinte allianties dienen om hun eigen clubjes levend te houden, maar met babbe- Ten raak je er niet. Hun afspraken dienen enkel om hun versie van machtsevenwicht te bewaren, maar de Kleine landjes pikken dit nietlanger. Overal smeult het vuur van de republick! dei XVM, koning var Frankrjk na Nopoleon in 813 e0 on 18 to 828 (sche van ward Bird 88). Ratten kregen mij niet Klein in het strenge pensionaat. ‘waar ik mijn opleiding kreeg. Die Engelse ratten op dit, godvergeten eiland evenmin. Ik dicteerde mijn memoires ‘zolang mij schrijvers werden gegund. De laatste jaren voel ikechter de regels steeds strakker aangchaald, omdat de Britten en hun partners weten dat hun systeem niet werkt. De kinderstemmen en hun warme lachsalvo's zijn meege- nomen op de baren door de schepen die hun ouders weg- voerden, weg van Sint-Helena, weg van mij Mijn trouwe dienaar Marchand en de vele boeken die ik wel mocht houden, zijn nog mijn enige gezelschap. De vvogels in de tuin hebben mijn moeizaam groeiende plant- jes, samen met dit rotteklimaat en de rotsige bodern, Klein ‘gekregen en opgepeuzeld, De natuur heeft mij in de steek gelaten, maar de wetenschap niet. Volgens mijn wiskundige berekeningen en de vele wetenschappelijke evoluties die in mijn academies zijn bestudeerd, kan de klok niet worden teruggedraaid. Wiskunde was mijn lievelingsvak in de militaire school Volgens mijn wiskundige berekeningen en de vele weten- schappelijke evoluties die in mijn acaclemies worden bestu- deerd, kan de klok niet teruggedraaid worden. Het Franse volk bhift voor altiid een dominerend volk, in de geest van hun keizer. Ooit komt er een nieuwe keizer, gekozen door het volk. Een volk dat de geschriften van de Egyptische farao's kan onteijferen, is verheven. De dirigent van het Europese Concert zal Frans 2ijn, of niet zijn. ledeve bewon deraar van de geschiedenis zal buigen voor de herinnering, aan de keizer. Mijn lieve Betsy, wanneer je dit leest, ben ik er misachien niet meer, althans niet fysiek. De vraag is of jouw land- -genoten zullen kunnen leven met hun schandelijke dad ‘van mij mijn grootheid te ontkennen. Er werd mij onlangs bevestigd dat ike voor de ecuwigheid naar dit eiland ben verbannen, Maar weet dat de herinnering aan jou, net als ‘aan die vele vrouwen die ikin mijn leven gekenden vereerd heb, het enige isdat mij heeft doen overleven, Draag deze boodschap uit aan mijn kinderen, mijn zonen Napoleon, Charles en Alexander, an Hortense en Eugene. Hun moe- ders ziin de vrouwen die de Buropese toekomst gestalte gaven door hun kinderen. 2ijaullen ze verder uitdragen en ‘op hun beurt vermenigvuldigen. Langleve het Franse volk! Jouw genegen vriend ia Napoleon ‘Boney’ Bonaparte Ve 4 1 Voor immer Keizer der Pransen _— B Om te leven moet je werken. Dat was en is de realiteit voor bina iedereen ‘Mensen proberen door te werken te voorzien in hun levensonderhoud, eae vandaag, maar ook in het verleden. Hoe succesvol ze dat doen, bepaalt mee ‘e ee wie ze zijn, hoe ze hun leven leiden en hoe ze naar de wereld kijken. Darin ligt voorbeeldprien prod echter ook een kiem van ongelijkheid tussen mensen en groepen. ee rae In dit thema Markten bouwen we in zes opeenvolgende periodes de econo- Baan ica mmische realiteit doorheen de nieuwste en de eigen tijd op aan de hand van viff _srafeken eet nove aspecten van het economische leven: materialen en economische sectoren, ee eee ere energiegebruik, transport en communicatie, bedrifsorganisatie en overheids- Pirated beleid kanneninerprtee, Technologische ontwikkeling zorgt voor een toenemende productiviteit en syne heeft ook een invioed op de noodzakelijke arbeid. Nieuwe basismaterialen doen nieuwe sectoren ontstaan en hebben op die manier een impact op de tewerk- stelling. Veranderende energiebehoeften en energiebronnen hebben niet alleen een invloed op de economie, maar ook op het milieu. Evoluties in de infrastruc- tuur, de communicatiemiddelen en de vormen van transport bieden nieuwe en vaak meer en snellere mogelijkheden, De wijze waarop bedrijven georganiseerd worden, beinvloedt het productieproces, maar ook de mensen die er werken. Beslissingen van de overheid hebben een effect op werkgever en werknemer. Veranderingen in deze factoren geven telkens een andere invulling aan ‘werken' - rn 7 ee ee | = Monopoly Huizen bouwen en later hotels, lest in de Brusselse Nieuwstraat en op de Antwerpse Meir. En dan maar hopen dat de ogen van de dobbelstenen je gunstig gezind zijn en je niet tweemaal hetzelfde paar ogen gooit Want dan moet je naar de gevangenis. 20 gaat het eraan toe in Monopoly, het meest verkochte bordspel rer wereld \Waarom is Monopoly 20 populair? Mis- schien omdat elke speler wel wil uitgroeien tot een miljonair en dat bij Monopoly ook kan. Alleen zullen je tegenspelers het gewe- ten hebben, Enkel door juist te investeren keihard ce onderhanctelen en je regenstan- ders kapot ce concurreren, kun je e eigen falissemenc vermijden en evolueren tot een steenrijke monopolist. Een beetje geluk kan natuurlk ook geen kwaad. In 903 ontwierp Elizabeth Maggie het Landlord's Game, de directe voorloper van Monopoly. Maar het spel, bedoeld om spelers de negatieve kanten van het ‘harde kapitalisme’ te laten ervaren, werd geen succes. In 93s verkocht Charles B, Darrow de rech- ten van Monopoly, een nieuw spel gebaseerd op het Landlorels Game, aan gezeschaps- spelletjesfabrikant Parker Brothers. Mono- poly was niet langer een aanklacht tegen het kapitalisme. Om te winnen moest je net spelen as een ‘harde kapitals Het succes volgde snel. In het eerste productiejaar werden meer dan één miljoen exemplaren verkocht. Ook vandaag blift dit kapitaisme ingen doosje’ jong en oud boeien Betalen en herkenbare stuatie, niet? Gepast geld had je net niet bij. En dus geeft de winkelier je wat wisselgeld terug, Even nakijken.. ja het klopr. Toch was het geld op deze foto nog niet fang geleden helemaal niet 20 herkenbaar. Heel wat Belgen moesren wennen aan de eurobijetcen en -munten in hun portefeuill. Ze waren opgegroeid met de Belgische frank. Tot en mec 28 februari 2002 kon jeer in Belgié nog mee betalen, Twee maanden voordien, op 1 januari 2002, was de euro als fysieke munt ingevoerd. Aanvanke eerste er wat wantrouwen: hoe kon je nu weten of je wel een correcte prijs betaalde met die euro’? In de plaats van de vertrouwde s8 frank voor een brood en 40 frank voor een pintje, moesten ze nu in een voor hen exotisch aandoende munt, de euro, gaan betalen. Vele Belgen rekenden de prijzen in euro dan ook massaal om naar Belgische frank. Vooral voor nietalledaagse aankopen zoals een auto of een bouwgrond bleven ze dat nog lange tijd doen. Vraag, ‘maar eens aan je (grootiouders. Zal het gebaar op deze foto ook voor de volgende generatie nogherkenbaar zijn? Betalen met contant geld gebeurt steeds ‘minder. n de supermarkt gebruiken we conze bankkaart. We stoppen geen munten meer in een parkeerautomaat maar sturen teen sms, En bankverrichtingen doen we via e-banking in plats van langs telopen bij de bank. We hebben er zelfs geen computer ‘meer voor nodig: het kan eenvoudig met de speciale app op onze smartphone, enmnenne 15 BS CUCU lel irae De agrarische revolutie zorgde in Engeland inde laatste decennia van de 18de eeuw voor ‘een spectaculaie stijging van de landbouw- productie. &r konden meer mensen dan voor heen gevoed worden dankeij onder meer de toepassing van het vruchtwisselingssysteem, het doorvoeren van de enclosurewetten en de teelt van aardappelen, ingevoerd uit de nieuwe wereld. Door de hogere voedselpro- ductie werd de bevolkingsstijgingin Engeland niet langer afgeremd (0). Een groeiende bevolking betekende niet cenkel een grotere vraag naar voedsel en productem als kleren en woningen, maar ook meer beschikbare arbeidskrachten. Op het Engelse platteland daalde het aantal jobs door de beginnende mechanisatie. Veel mensen trokken naar de stad in de hoop daar werk tevinden. De Europese industraiserng nde ode eeu 16 wancrew Bevoltingsgroei inde deen rode ees in Engen Manchester Norwich Engeland Landbouw 1 Fabrlelsindustie Andere @ Industritte reglo @ Steenkoolbekkens © Ueerindustie © Textielindustrie ~ Verspreiding van de industialiseting ~~ Landsgrenzen in 1871 In de Brtse steden was er heel wat kapitaal om te investeren. In grote havensteden, met Londen op kop, waten Britse han delaars in de r7de en 18ce eeuw rik geworden door hun handel ‘met her Britse Koloniale rijk. Daarnaast zorgde de opriching van banken en naamiaze vennootschappen voor nieuwe moge- Ijkheden om kapitaal te verzamelen, Banken schreven leningen Lit voor ondememers, en naamiloze vennootschappen haalden geld bij elkaar door de uitgifte van aandelen In de Britse verlichte maatschappij van de late 18de eeuw creverde het economisch liberalisme van Adam Smith een gunstigklimaat voor kapitaalkrachtige ondernemers. ln deze nieuwe economische wereld, beheerst door veije con- currentie en de wetten van vraagen aanbod, breidden Britse ondernemers hun activiteiten uit van het verhandelen naar het produceren van goederen, JE) ateriaten en economische sectoren De textielsector De textielsector maakte vanaf het begin van de 18de eeuw als eerste de overgang door van handmatige,artisanale productie haar gemechaniseerde, industriéle productie. Die industriele productie werd gestimuleerd door de groeiende vraag naar stoffen, vooral katoen, Met detraditionele methodes werd niet langer voldoende geproduceerd, Inde oop van de s8de eeuw wistenuitvinders en machinebouvers de productivteit bij het spinnen en weven op een hoger, nooit carder gezien niveau te brengen. Aanvankelik gebeurde dat met aanpassingen aan de bestaande productiemethodes, maaral nel deden nieuwe, gemechaniseerde technieken hun intrede. Arbeidskrachten en kapitaal waren aanweuig, De grondstoffen kwamen uit de Britse kolonies en de eigen Britse bodem. En reatieve ideeén zorgcen voor nieuwe, mechanische produc tie- en transportmogelikheden, Oe combinatie van al deze factoren maakce dat Engeland als eerste land ter wereld vanaf de tweede helft van de 18de eeuw begon te industraliseren Na de eeuwwisseling startte ook op het Europese vasteland de evolutie van een agrarische naar een industrile samenteving, Het latere Be'gié nam bij deze industrialisatie het voortouw (22 En ookaan de andere kant van de Atlantische oceaan. in Noord- ‘Amerika, deed de fabriek in de eerste decennia van de r9de ceeuw haar intrede, Deze eerste industriéle revolutie betekende een technologische en een organisatorische revolutie. Mechanische arbeid verving hhandenarbeid. Fabrieksarbeid verdrong thuisarbeid. ‘Om hun uitvindingen ve beschermen,lieten de uitvinders die patenteren. Toch werden de nieuwe, succesvolle machines ‘gekopicerd en zelfs vanuit het Verenigd Koninkrik naar het buitenland gesmokkeld, Denieuwe spin- en weefmachines ut de late 18de eeuw kon je niet vergelken met de traditionele spinnewielen en weefge- touwen die nog in de huisarbeid gebruikt werden, Ze waren te root voor de huiskamer en te duur in aankoop, onderhoud en aandrijving voor een huisgezin. Spinnewielen en weefge- touwen waren van hout, de nieuwve machines van ijzer (0°. [ED rabriek met mechanische wefgetouven van Thomas Robinson in Stackport (Gomes Nasri gravure, 1849-1850 1 | EERSTE INDUSTRIELE REVOLUTIE(CA.1700 ~ CA 850) 18 Deijzerindustrie Enkele jaren na de explosie van de textiel- productie was de Engelse metaalindustrie de ‘tweede nijverheidssector die ging industria- liseren. Ijzererts werd al lang gewonnen in Brtse mij nen, Om de ertsen te smelten om er gietlizer van temaken, gebruikte men houtskoot in de hoogovens. Toen de houtskoo! te duur werd, schakeldemen over op cokes, Het rendement van deze gemuiverde steenkcol lag veel hoger. Dat zorgde ervoor dat men veel goedkoper sietizer kon produceren (04/1 Gietjzer werd een van de belangrijkste mate- rialen voor productieen constructieijdens detweede helft van de wsde en de eerste helft van de sgde eeuw. Metde nieuwe cokeshoog- ‘ovens kon men gebruiksvoorwerpen maken met een duinnere wand, zoals potten en pan- nen. Ze waren dus veel goedkoper. Daarnaast ‘werd gietzerhet belangrijkste materiaal voor de constructie van machines, oals de stoom- machines van Newcomen en Watt. Toen die stoommachines ingezet werden in steen- koolmijnen, in hoogovens en als aandriving van machines, steeg de vraagnaar gitizeren ‘machineonderdelen. Ten slotte werden ook steeds meer bouwwerken opgetrokken ult het goedkoper wordende gietijer. De ron Bridge nabij Coalbrookdale (1777-1779), de erste gietjzeren brug, is er nog steeds een stile getuige van (0.021. en jerfabriek wor het geten var kanannen en het boren van gaten in erin CCoasrokdale Wikio Lowry gravure, 798), A De ton Bridge nai Coalorookdele (Wiliam Willams, sche. 727. De mechanisatie van de productie bracht cook een verandering in energiegebruik met zich mee. Zo verving de Waterframe (een uit- vinding van Richard Arkwright, 1765) in de textielnjverheid menselifke spierkrache bijhet spinnen voor het grootste deel door water- energie, De nabijheid van een snelstromende rivier werd essenticel. De uitvinding van cokes en van de stoom- machine zette de eerste industridle revolute pas echt letterik en fguurrlk onder stom, Cokes, gezuiverde steenkool, bood een oplos- sing voor het energieprobleem waar de Brtse ‘metaalnijverheial in het begin van de rede eeuw mee kampte. Traditioneel werden de vuren van de jzersmelterjen en de hoogovens gestookt met hout en houtskool. Omdar de bossen massaal gekapt werden, werd hout en dus 00k houtskoo! in de loop van de 18de eeuw steeds schaarser en ook steeds duuitder. ‘Cokes vormde het geknipte alternatiet. ‘Aanvankelijk was steenkoo! nog relatef aan de opperviakte te ontginnen, maar mijnwer- kers moesten steeds dieper graven, soms tot onder het grondwaterniveau, Daardoor liepen ‘de mijschachten vol water. Met de stoom- machine van Thomas Newcomen (171), aan- gedreven door cokes, konden de schachten ‘worden leeggepompt De Schotse uitvinder James Watt paste het ontwerp van de stoommachine aan, zodat het energierendement toenam. Zin machine kon een op- en neerwaartse en ook een cirkel- vormige beweging opwekken, Samen met investeerder Matthew Boulton stampte Watt een succesvolle stoommachinefabrick uit de ‘grond, Tegen het einde van de s8de eeu dre- ven stoommachines zoals die van Watt onder ‘meer textielmachines en hoogovens aan (0 De aanwerigheid van steenkool bleck essen- tieel te zn om op de trein van de industrisle revolutie te springen, 1 | EERSTE INDUSTRIELE REVOLUTIE(CA.1700 ~ CA 850) Stoommachine met verbeteringen ‘sangebracht door James Watt. Deze stoommachine dee 3 paljsemachines aan gebrukt or» keopen en gspen te potsten inde Soh fabrekn Birmingham 1788. Deze fabrek wan Moxdhew Boultor, de zakenportne van Watt, maakte ‘0k stcommachines Hirover ze Boulton sel here Si what al the ora desires ta have: power” 9 20 Transport en communicatie Inde eerste helft van de 15de eeuw werkten de overheid en de privésector samen aan de uitbouw van een verhard wegennet. De toepassing van het Macadamprocedé voor wegverharding ¢gafdaar vanaf 1634 een bijkomendeimpuls aan. Omstreeks het ridden van de eeuw beschouwde de Belgische overheid de uit- bouw van het wegennet zo goed als afgerond, Om deze wegen temogen gebruiken, moest wel vaaktolgeld betaald worden. "Nast wegentol betaalden de handelaarsin Belgie ook stadstol ‘om bepaalde goederen in een bepaalde stad te mogen verko- pen, vervoeren of op teslaan. Dat resulteerde in een kluwen van stedelke en gemeenteljke belastingen, wat de binnentandse handel bemoeiljcte en de binnenlandse markt versnipperde. In de Jaren 1860 werden beide tolheffingen afgeschaft in de ‘eest van het economisch liberalisme. Oat droeg bij rot een meer eengemaakte interne markt. Her transport over het water was heel wat goedkaper dan over het land. Vanaf de jaren 1830 voeren er stoomschepen op zee. Pasop het einde van de 1sde eeuw verdwenen de zeilschepen De binnenvaart werd gedomineerd door trekschuiten. Een paard kon een trekschuit op een kanaal met een lading tot vijftig ton voorttrekken. Dat was heel wat meer dan de twee ton die een paard kon vervoeren over verharde wegen. Vanaf de Taatste decennia van de w8de eeuw ontstond er een ware kana- leniype. In hee Verenigd Koninkrik der Nederlanden, waarvan onze streken tussen 1815 en 1830 deel uitmaakcten,liet koning ‘Willem 1 vele kilometers kanaal aanleggen Nade Belgische onafhankelikheid werd defocusbij deuitbouw van de transportinfrastructuur veriegd naar de spoorwegen. 10009 g 00 5 a . Sy AD vote van re transpertnet in Belge n de ode ceuw (in km, Tien jaar na de eerste treinrt ter wereld met een stoomloco- ‘motief, van Stockton naar Darlington in het noorden van Enge- tand, werd de spoorin Brusse!-Mechelen in gebruik genomen Daarmee was Belgié het eerste land op het Europese vasteland ‘en het tweede ter wereld om spoorwegen en staomlocomo- tieven in te zetten. De snelgroeiende vraag naar spoorrails, lacomotieven en ‘wagons stimuleerde de vraag naar ijzer en steenkool. De Litbouw van een uitgebreid spoorwegnet zorgde ervoor dat grondstoffen en producten nergens sneller cian in Belgié ‘getransporteerd konden worden naar afnemers en markten ‘Northumbertand en Durham kolerveld. ‘olenmija en spoorweg (We Wheldon, sche, ws a Bedrijfsorganisatie De eerste industrie revolutie veranderde de organisatie van de arbeid fundamenteel Tijdens het ancien régime reguleerden gilden en ambachten in desteden de toetreding toren de uitoefening van beroepen.Ook de arbeidsvoorwaarden, de kwaliteitscontroles en de prijzen. bepaalden ze, De loonkosten lagen er hoog. Op het platteland, was men nooit aan deze regels gebonden geweest, waardoor de loonkosten er heel wat lager waren. Kapitaalkrachtige onder- rnemers leverden grondstoffen aan boeren, die die in de winter in bun woning verwerkten tot (half)afgewerkte producten, Maar dit uitbestedingssysteem en de stedelike ambachrelike nljuerheid konden de concurrentie met het nieuwe fabrieks- system niet aan. Eke arbeider moest niet anger het hele productieproces van grondstof tot afgewerke product behcersen. Verschilende arbeiders voerden cen bepaald deel van het productieproces uit, waarn zich konden bekwamen. Dat lide toc een hogere productivitele. Deze cheorie van de arbeidsverdelingponeerde de Schatsefilasoofen econoorn Adam Smith in1726in zijn werk ‘An inquiry into the Nature and Causes ofthe Weaith of Nations. EE overtaiasbeteia ‘Hoe vrijer en groter de concurrentie, hoe voordeligr de vormen van handel en arbeidsverdeling voor de bevolking, Geinspireerd door de verlchting stelde de Schotse filosoof en econoom Adam Smith dat vijheid in de economie zou leiden tot welvaart. Hj legde daarmee de basis van het economisch liberalisme. Vraag en aanbod moescen volgens hem hun rol in de economie kunnen spelen, vrij van mercantilstsche over- heidsbeperkingen,vij van coegekende monopolies en vrij van ambachtelije privileges. In tegensteling tot de mercantilistische economische poli tiek die gangbaar was in die tijd, beperkte Smiths vrijemarkt- SE) en naaldenmakenj zoo ojgebeldin de Encylopcie wan Diderot en dAlembert (gravure, e162), Daarmee beschreef Smith eigenlijk de situate die al in de r7de fen 18de eeuw bestond in sommige manufacturen | De nieuwe machines, aangedreven door stoomkracht, waren bovendien te groot om in een huiskamer te passen. De produc. tie kon dus niet langer thuis gebeuren. De arbeiders moesten, zich verplaatsen naar hun werkplek, de fabriek. Zulke fabrieken kostten echter handenvol geld. Er waren kosten voor het gebouw, maar zeker de toenemende mate van mechanisatie was kapitaalintensief. Daarom zochten investeerders elkaar op en giagen ze samenwerken. Zo pat- ticipeerden verschillende investeerders samen in naamloze vennootschappen (nV). ‘Ondernemers gingen ook leningen bij banken aan. Deze banken investeerden soms ook eigen kapitaal in industriste condernemingen, Zo richete koning Willer 1 van het Verenied. Koninkrik der Nederlanden in 1822 de Algemeene Nederland- sche Maatschappij ter Begunstiging van de Volksvlje op. Deze bank verstrekce kredieten aan industridlen, maar investeerde cook zelfin beginnende industrisle ondernemingen. Bij de onaf- hhankeliikheid van Belgié in 1830 zette de Société Générale de Belgique die rol als investeringsbank verder, ceconomie de rol van de overheld. Die overheld moest zorgen voor de basisinfrastructuur, zoals wegen. Dat ging vaak ‘gepaard met de eenmaking van de interne markt. Daarnaast, was het haar taak om het privébezit van haar bevolking te beschermen. Ondanks het economisch liberalisme onder- steunde de overheid vaak beginnende industrieén. De economie werd op het einde van de 18de eeuw bij haar streven naar meer winst verlost van de greep van ambachten en gilden, Zo werden deze beroepsverenigingen in 1791 in de hele Franse republiek afgeschaft met de wet Le Chapelier. Voortaan kon iedereen vrij een beroep naar keuze uitoefenen, 1a | EERSTE NDUSTRELE REVOLUTIE(EA. 1700 - CA. 1860) a 2 De zoektocht naar winstgevende investeringen dreefindustrisle ondernemers de armen van de wetenschap. Vanaf het midden van de rade eeuw zouden induscrise vernieuwingen doorgaans het gevolgzjn van doorgedreven natuur- ‘wetenschappelljk onderzoek. De vooruitgang in de positieve wetenschappen zorgde vanaf de tweede helft van de 1gde eeuw voor nieuwe energiebronnen zoals ole en elektriciteit, en riicuwe materialen zoals kunststoffen, Ze lag zelfsaan de basis van gloednieuwe ‘economische sectoren zoals de chemische industre, ‘Aanvankelifk leidde deze nieuwe wind in het industriéle ondernemerschap tot ‘een industrile groei in West-Europese landen als Duitsland en in de vs. Vanaf 1870 begon ook Japan te industrialiseren (09) Devs wisten zich sterk te profileren als nieuwe industriéle grootmacht. Nieuwe vvormen van bedrijsorganisatie zorgden er voor een belangrjke schaalvergro- ting binnen industriéle ondernemingen. Vanuit Europa emigreerden heel wat Imensen naar dit land van kansen. Ze gaven mee vorm aan de tweed industrile revolutie: een revolutie van staal ole en elektricteit. Grafieken interpreteren Gfafeken tllen cifergegevens vsueel voor. Dit staafélagram toont vec vierlanden het ‘aandeel van hun industnele procuctie op wersidschaal Dekeuze voor het Verenigd Koninkrik Duilsland, Franken deVSis geen (oeval Het \erenigd Koninkrik was de bakermat van de eerste ndustite revolute, Devs en Duts- land warentwee exponenten van de twesde industri revolutie in de tweede helt van de rade eeu, De gegevens van Fankrik denen om de andere mee te vergeliken. Zo had Franknjcin 750met 9s het groctste sande! van deze vier len in ce ‘wereld industriel prod uctie In 830, taht joa lter, was het Verenigd Koninkrik duidelk de bel anise indussile produce, inet 95 96 van de hee industri werelé- ‘roducte. Frankrikbeldeedce op wereldschaal nog teeds een galjkaardige poste als tachtg jar eerder. Het staafaiagram toontook de opkomst van Duisland.en vooral van de Sin de tweede helt van de ie eouve In het begin van de 2oste eeuws namen fabrieken in de Sbijpa «een verde van de hele wereldproducte voor hun rekening, een stele lim ten opzichte vvan de minder dan Yohonderd jaar voorden, "Naas de evoltiin deze vier anden leer de raiekons ock dat doarheen de néde en de 19de eeuwhetindusreelzwaartepunt steeds meer ij enkele eidende landen kam ‘teliggen net midden van de s8de ezuw waren het Vereniod Koninkrik, Duis, Franken de vs samen goed voor 89% van de industrial wereldproducte.Honderd vifigjaarlater. in 900, was dat gestegen tot 629%. Wekunnen hieruit besluten dat het andeel van andere laden aphet vik van industriel products nam inde periode oe 2 HED procemtuee!aandeein de ndustriteproducte op werldschoal Destaalindustrie Historicilaten hetbegin van de tweede indus- triéle revolutie vaak samenvallen met de ont- wikkeling van het Bessemerprocedé voor de productie van staal. De Engelse ingenieur Henry Bessemer patenteerde dit productie- procedé in 1856. Het kon onauiverheden in smeedijzer gecontroleerd en snel verwijderen. De productiehoeveelheid van staal steeg enorm en de productie- en arbeidskosten daalden aanzienlik, De prijs van staal werd ver- kbaar met die van smeedijzer. Staal bleek al snel duurzamerte ain dan smeedijzer (°° Staal werd dan ook hét nieuwe constructie- ‘materiaal voor het snel groeiende spoorweg- i net. Ook in de bouwsector vond staal ingang. Zo bouwde ingenieur Wiliam Le Baron Jen- ney in 1884-1885 in Chicago (vs) de eerste . 2 € wolkenkrabber, de Home Insurance Building, Evolati von de staalpraducte in de vs en weterschappelikchemisch onderzoek in Door het volledig stalen skelet kon Jenney het gebouw van het verzekeringsbedtf tien verdiepingen en 42 meter hoog maken zonder enorm dlikke muren (6). De chemische industrie |n1856 werd naast een patent voor het Bessemerstaal ook een patent toegekend aan de coen 18-jarige William Henry Perkin voor het productieprocede van een synthetische purperen verfstof. De groeiende productie van cokes zorgde voor de nodige voorraden steenkoolteer noodzakelijk voor de pro- ductie van Perkins mauveine (om scoffen mauve te verven). Degroeiende textielsector voorzagin een grote afzetmarkt. In de jaren nadien ontwikkelden Britse en vooral Duitse chemici nieuwe synthetische verfstoffen (010, Wetenschappeliik onderzoek stele chemiciin staat om naast synthetische verfstoffen nog allerhande nieuwe producten, bijvoorbeeld kunststoffen als bakelet (Leo Baekeland, 1907) ‘on en geneesmiddelen als aspirine (Hoffmann en Eichengriin, 1859) te creéren, Daarnaast begon de chemische wetenschap een directe impact te hebben op industriéle processen. Zo richtte Emest Solvay in 1865 in Couillet een fabriek op waar soda volgens zijn eigen Solvayprocedé gedestilleerd werd uit keukenzout en ammoniak, gewonnen uitammoniakwater, een bijproduct bij de cokesproductie. Het Solvayprocedé werd al vlug de nieuwe standaard in de productie van soda, een noodzakelik onderdeel van de productie van glas. Solvays onderneming groeide in de daaropvolgende jaren uit rot een ‘multinational. Duitsand. [EID scott naa vel toepssingen. Het kon worden grate voor tnnderdelen in elekarsche apparaten, maar er werden bjvoorbeeld ‘ok bijatbolen van geract, een goedkoop alterna voor 12 | Tweeoe NBUSTRELE REVOLUTIE(CA.1860-1516) 23 4 Rond het midden van de rade eeuw hadden chemiciin Europa ‘en op het Amerikaanse continent op verschillende manieren kerosine weten te fabriceren. Die werd gebruikt als energie- bron voor olielampen en voor verwarming. De ontdekking van petroleum, waarvan op een eervoudigere wijze kerosine ‘gemaakt kon worden, leidde tot de opstart van commerciéle olieboringen, Steeds meer petroleum werd gedestillerd ‘Met de ontwikkeling van interne verbrandingsmotoren op het einde van de ode eeuw kreeg ook benzine, een bijproduct van de destllatie van petroleum tot kerosine, en functie. De sgroeiende populariteit van de auto in het begin van de 2oste ‘eeuw maakte van petroleumafgeleiden als benzine en diesel belangrijke energiebronnen in de transportsector. Straatiantaarns gevoed door stadsgas zorgden ervoor dat ‘openbare plaatsen meer dan ooit verlict werden. Maar ook in fabriekshallen en in woonkamers bleef het langer licht. Dat liet toe om arbeiders langer te laten werken, maar ook ‘om avonds nog de krant te lezen. Zowel de werkduur als de geletterdheid namen toe, In 1879 liet Thomas Edison het publiek voor het eerst kennis- maken metde toepassingvan de elektrische verlichting, Van dan af werd gas steeds vaker vervangen door elektrictet In vergelking met gas ging het gebruik van elektrciteit gepaard ‘met minder energieverlies en was het heel wat makkeljer te transporteren. Becijven waren daardoor geografisch minder ‘gebonclen aan de steenkoolmijnen. Bovendien bod elektric- tei, gebruikt als aandrijfkracht, ook aan kleinere bedriven de rmogelikheid om te mechaniseren (012 TEED vergetende reciame voor elekrsche candrifzacht omsteeks 1 Inher begin var deste eeu lag ce rootseafzetmarkt in Belgie by bedeven de elekriceit widen gebruiken al driftacht. Het treinverkeer bleef toenemen in de tweede helftvan de 1ode eeuw. Belgiégrocide uit tor een echt spoorwegland. Enerzids was er het bijzonder uitgebreide spoornet dat steeds meer steden met ekaar verbond. Anderalids groeide vanaf 1885 ook de mobil tei op het plateland enorm, met de uitbouw van buurtspoorwegen, stoomtrams op ral ‘Op die manier pendelden heel wat platte- landsbewoners naar de fabrieken (05, 0°5 De ‘ijzeren weg’ bracht de wereld ook dich- ter bijeen. De Britse kolonialis Cecil Rhodes droomde ervan om alle Britse kolonies in Afrika te verbinden, Daarvoor plande hij in +892 spoodlinen van Cairo tor Kaapstad. Maar zijn plannen werden niet in de prakej omge- 2et. In de vs waren de oost- en de westkuse wel al met elkaar verbonden (180s). En de enorme Russische landlmassa zou onesloten worden door de bouw van de trans Siberische spoorweg (1916). IEXED ont vnsporen communica bg zoe Postar met het drusselse Noordstation en he ez drakke Roglerplem ret Auierende mensen, autos tramsenstactontoarns (914-1918) aa? —— Belangrikste eeroutes Intemationale telegraafkabels somscaaat Transoceanische kanalen sew _Transcontinentale spoorwegen TWEEOEINDUSTRIELE REVOLUTIE(CA.1860-1912) 25, 26 Zulke transcontinentale spoorwegen boden nieuwe mogelik- heden voor het goederentransport en het personenvervoer. Een voorbeeld is de Oriént-Express, de luxueuze passagiers- trein tussen Parijs en Istanbul Parallel (vaak letcerlijk) met de uitbouw van her spoomet arocide her telegrafienet gestaag, De elektrische telegraaf maakte het mogelik om op een relatief eenvoudige en vanaf het midden van de r9de eeuw ook relatief goedkope manier te communiceren over lange afstanden. Telegraafoperatoren zonden doorheen kilometerslange kabels elektrische pulsen die aan de andere kant opnieuw werden omgezet in worden, Vanaf 1866 werd het zelfs mogelijk om op die manier via een Bedrijven gingen op zoek naar manieren om concurtentieel te biijven. Schaalvergroting ging hierin een belangrijke rol spe- len. Bedrijven konden op die manier kosten drukken en hun slagkracht verhiogen. De schaalvergroting en de complexere bedlrifsstruccuur deed heel wat Amerikaanse bedrifscigenaars managers in dienst nemen om de verschillende afdelingen binnen het bedrif tecodrdineren en controleren. Deze omme- keer in bedrifsvoering kwam er in Europa voorlopig niet. Dar losten de eigenaars de controle over hun bedrijven nog niet. In hun streven naar winst gingen sommige bedrijven zich ver- ticaal of horizontal incegreren. ‘Andrew Carnegie, een Schotse emigrant, wiscin de tweede helt van de 1sde eeu ain Carnegie Steel Company uit te bouwen tot de leidende staalproducent van de vs. Carnegie zettein op ‘wetenschappeljke vernieuwingen zoals het Bessemerprocedé, maar tegelik ook op een verticaal geintegreerde bedrijfsor- sganisatie. In zijn Carnegie Steel Company bracht hij bedriven ‘onder uit de verschillende stappen in her productieproces van staal. Onder meer door beter op elkaar in tespelenen door een cefficiénter transport te ontwikkelen wist Carnegie de staalpris tedrukken. Datleverde hem een voordeel op ten opzichtevan zijn coneurrenten. (ok horizontale integratie kon een bedrf een concurrentieel voordee! opleveren. Cen bedrif probeerde dan een groot deel vvan de producti in een bepaald stadium van het productie- proces in handen te krigen. Dit kan leiden tot oligopolie- of ‘monopolievorming, waarbij een of enkele bedrijven de markt beheersen. John. D. Rockefellers Standard Oil Company was daarvan een spraakmakend voorbeeld. Tegen 19n controleerde de Standard Oil Company tachtig procent van de kerosine- markt (915 trans-Atlantische onderzeese telegraafkabel ut tewisselen tussen Europa en Amerika. ‘Ten slotte had ook het uitgraven van transoceanische kana- len zoals het Suezkanaal (1859-1865) en het Panamakanaal (904-1914) heel wat impact op het transport. Ze kortten de reisafstand significant in, Zeetransport, dat vanaf het midden vvan de 19de eeuw steeds meer met stalen stoomschepen _gebeurde, werd op die maniersneller,veliger en goedkoper. Deze ontwikkelingen in transport en communicate maakten het zakerwerkeer minder plaatsgebonden. Koop-en verkoopop- drachten konden gegeven worden over langeafstanden. Produe ten en personen konden snelleren goedkoper vervoerd worden, ‘Twee jaar eerder, in 1909, liet een andere succesvolle Ameri- kaanse bedrifsleider, Henry Ford, de volgende uitspraak opte- kenen: ik 2al een auto bouwen voor de grote massa. [.] Hijzal sgemaakt zijn uit de beste materialen, door de beste mensen die ingehuurd kunnen worden, naar de eenvoudigste ontwerpen die moderne ingenieurs kunnen ontwikkelen, Maar hij zal 20 Jaag geprijsd2in dat het voor geen enkele man met een degelik salaris onmogeljk zal 2jn er een te beitten .. Daarvoor moesthij er echter in lagen om de kostprijsvan een ‘auto, rot dan een luxeproduct voorbehouden aan de rie elie, serieus te drukken. Ford slaagde in zijn opzet, na het bouwen van een lopende band in zijn autofabriek in Detroit in 197 Voor de uitwerking van 2jn principe van de lopende band haalde hij onder meer inspiratie uit het scientific management, waar- van Frederick W. Taylor een van de grondleggers was Taylor wilde arbeid op de werkvicer op een wetenschappelijke manier ‘organiseren, om zo de productviteit te verhogen, Om de eff

    You might also like