Professional Documents
Culture Documents
पपिछलल ससाल जब फफोरसर नल पविश्वि कक सबसल शककक्तिशसालल महहिलसाओओ कक ससचच जसारल कक क्तिफो टटॉपि 100 मम
ससफर चसार भसारक्तिचय महहिलसाएए थचओ। बटॉम्बल स्टटॉक एकसचम ज कल एक सदस्य कल अननससार, 4000 सल अधधिक
जफो सलस्टल ड कओपिननयसाए हिह उनकल बफोडर मम ससफर 4.9 प्रनक्तिशक्ति महहिलसाएए हिह। इससलए यहि क्तिसाज्जनब कक बसाक्ति नहिलओ
हिह कक उद्यफोगपिनक्ति नलस विसाडडयसा नल प्रचनक्ति कजओटसा कफो यहि कहिकर छफोड़ हदयसा कक विल बहिनक्ति कररयर ओररएओटलड
हिह।
दनन नयसा ओर प्रबओधिन हिमम ककक्तिनसा हिल समझसानल कक कफोसशश करल , ललककन हिकककक्ति यहिल हिह कक प्रमनख
ननरसारयक जगहिह पिर महहिलसाओओ कक धगनक्तिच न कल बरसाबर हिह । विसमहन ऑन टटॉपि अब भच दल
न भ
र हिह।
अओक्तिररसाष्टलय स्क्तिर पिर जफो टटॉपि कक 500 कओपिननयसाए हिह उनमम ससफर 10 प्रनक्तिशक्ति महहिलसाएए हिल विररष्ठ प्रबओधिक
हिह। भसारक्ति मम विररष्ठ प्रबओधिन मम महहिलसाएए ससफर 3 प्रनक्तिशक्ति हिह।
दरअसल, बहिनक्ति कम पिनरुष महहिलसाओओ कफो बरसाबरल कसा दजसार दल नल कल सलए क्तिहयसार हिह। पिनरुष असनरकक्षिक्ति हिह और
इससलए विल महहिलसा सल खखौफ खसाक्तिल हिह। विल इस ककस्म कल विकक्तिव्य दल क्तिल हिह, 'इसल एक बसार दल ख लफो और मह इसल
फसाइनल कर दए ग
स सा। क्तिम
न कयह पिरल शसान हिफोक्तिच हिफो?' इस ककस्म कल बयसान हिफोसशयसार वि पविचसारविसान महहिलसा कफो
बहिनक्ति पिरल शसान कर दल क्तिल हिह। महहिलसा अगर ज्यसादसा नहिलओ क्तिफो इओटलसलजमस मम पिरु
न ष कल बरसाबर क्तिफो हिह ।
जब पिनरुष ननरसारयक हिफोक्तिसा हिह क्तिफो उसल डसायनलसमक समझसा जसाक्तिसा हिह , ललककन जब महहिलसा उसच ककस्म कक
दृढ़क्तिसा प्रदसशरक्ति करक्तिच हिह क्तिफो विहि पिनरुषह कक आएख कक ककरककरल बन जसाक्तिच हिह ।
हिसाल हिल मम कमरचसाररयह कसा एक समसहि अपिनच कओपिनच कल नए 'लफोगफो' पिर बहिस कर रहिसा थसा। जब एक
महहिलसा नल लसाल रओ ग कसा सझ
न सावि हदयसा क्तिफो एक सहिकमर नल हटप्पिरच कक कक विहि इससलए कहि रहिल हिह , कयहकक
यहि रओ ग उसकक ससाड़च सल महच खसाक्तिसा हिह । इस पिर सभच पिरु
न ष खखलखखलसाकर हिए स पिड़ल, बबनसा यहि अहिससास
ककए कक यहि हटप्पिरच सलओग कल आधिसार पिरभलदभसावि सल भरल थच। इस ककस्म कक हटप्पिरच कफोई पिरु
न ष, ककसच
पिरु
न ष सहिकमर कल सलए नहिलओ करल गसा। यहि मसानससकक्तिसा ससाओस्ककनक्तिक कओडचशननओग कफो प्रनक्तिबबओबबक्ति करक्तिच हिह
कजसल पिसरल क्तिरहि सल खत्म हिफोनल मम शक्तिसाकरदयसाए लगम गच।
आज पिनरुष और महहिलसाएए कओधिल सल कओधिसा समलसाकर कसाम कर रहिल हिह, ललककन सलओग आधिसाररक्ति भलदभसावि अब भच
मखौजसद हिह । हिसाल हिल मम एक दविसा कओपिनच मम एक 26 विषरय महहिलसा कफो पिदफोन्नसानक्ति ससफर इससलए नहिलओ दल गई
कक प्रबओधिन कसा मसाननसा थसा कक उसकक जल्द शसादल हिफो जसाएगच। ससाथ हिल अननमसान लगसायसा गयसा कक विहि
अपिनल कसाम कल सलए पियसारप्क्ति समय वि समपिरर नहिलओ दल पिसाएगच।
कररयर महहिलसा ककसच कक मसाए, पित्नच और बहिस भच हिह । उसल इन कजम्मलदसाररयह कफो भच पिसरसा करनसा हिफोक्तिसा हिह ।
इस कसारर उसकल जचविन मम ऐसल अविसर आक्तिल हिह जब उसल कररयर और घर कल बचच चयन करनसा हिफोक्तिसा हिह ।
ऐसल मम सओगठन कल सहियफोग कक आविश्यकक्तिसा हिफोक्तिच हिह । ससाथ हिल महहिलसाओओ कफो भच पविशलष लसाभ यसा फलविर कक
उम्मचद नहिलओ करनच चसाहहिए।
बहिरहिसाल, महहिलसाओओ कफो कसायरस्थल पिर सलकसनअल पिटॉसलहटकस कसा भच ससामनसा करनसा पिड़क्तिसा हिह । एक अधिलड़
उम कसा पविविसाहहिक्ति सनपिरविसाइजर अपिनच कम उम कक सहिकमर पिर सलकसनअल नजर रखल हिनआ थसा। जब
उसकक हिरकक्तिम जरूरक्ति सल ज्यसादसा बढ़ गई क्तिफो लड़कक नल अपिनल बटॉस सल सशकसायक्ति कक। लड़कक सल मसालसम
ककयसा गयसा कक कयसा उसनल उसकल प्रस्क्तिसावि कसा उत्क्तिर हदयसा थसा।
यहि एक बड़सा मनदसा बन गयसा। यहि लड़कक कसा अपिमसान थसा कजस कसारर उसनल जटॉब छफोड़ हदयसा। सफलक्तिसा
हिसाससल करनल कल सलए महहिलसाओओ कफो अपिनच स्टलररयफो हटपपिकल सलल्स क्तिफोड़नल हिहगल, खसासकर मदर कल पिनरुष
प्रधिसान नजररए कफो ललकर। यहि हदककक्ति क्तिफो अमलररकसा मम हहिललरल ककलओटन कफो भच आई थच। जब विल रसाष्टपिनक्ति
बननल कसा प्रयसास कर रहिल थचओ।
मगर अब क्तिकनचक नल बरसाबरल कल मखौकल लसा हदए हिह। अब भफोजन लसानल कल सलए जओगल नहिलओ सनपिरस्टफोर जसानसा
हिफोक्तिसा हिह । एक स्स्त्रिच इस कसाम कफो बलहिक्तिर क्तिरलकल सल सकक्तिच हिह । रफोजच-रफोटल कमसानल कसा मक्तिलब भसालसा फमकनसा
नहिलओ रहि गयसा हिह । अब इसकल सलए आपिकफो बस ककसच ककबफोडर पिर कनछ टसाइपि करनसा हिफोक्तिसा हिह । स्स्त्रिच इस कसाम
कफो भच बलहिक्तिर ढओ ग सल कर सकक्तिच हिह कयहकक उसल हिर घओटल उठकर खनजलल करनल, ससगरल ट सनलगसानल और कफर
जसाकर बहठनल कक जरूरक्ति नहिलओ हिफोक्तिच। विहि कसाम कल सलए बहठल, क्तिफो बस कसाम करल गच। कस्स्त्रियसाओ इन चचजह कफो
पिनरुषह सल बलहिक्तिर करक्तिच हिह। यहि सब इओससानच हदमसाग कल पविकसास यसा स्स्त्रिच कक आजसादल यसा पिनरुषह कक उदसारक्तिसा
कक विजहि सल नहिलओ हिनआ हिह । यहि बस क्तिकनचक कसा पविकसास हिह । इससल बरसाबरल कल मखौकल उत्पिन्न हिनए हिह।
औधचत्य यसा न्यसाय कसा पविचसार त्यसाग कर ककसच एक पिक्षि कफो विरलयक्तिसा यसा सहिसाननभसनक्ति अथविसा समथरन दल नसा
भलदभसावि कहिलसाक्तिसा हिह । सरल शरदह मम हिम इस प्रकसार भलदभसावि कफो पिररभसापषक्ति करनल कसा प्रयसास कर सकक्तिल
हिह कक- भलदभसावि यसा पविभलदन ककसच व्यककक्ति यसा अन्य चचज कल पिक्षि मम यसा उस कल पविरुद, गर
न ह-अविगनरह कफो
न दल खक्तिल हिनए, इसकल ककसच विगर, शलरच यसा समहि
स कसा सदस्य हिफोनल कल आधिसार पिर, भलद करनल कक प्रकक्रियसा कफो
कहिक्तिल हिह।
भलदभसावि मम अकसर ककसच व्यककक्ति कफो कलविल उसकल विगर कल आधिसार पिर अविसरह, स्थसानह, अधधिकसारह, और
अन्य चचजफो सल विओधचक्ति कर हदयसा जसाक्तिसा हिह । भलदभसावि विसालल पिरम्पिरसाए और नचनक्तियसाओ, पविचसार कसानसन और
रलनक्तियसाए बहिनक्ति सल समसाजफो, दल शफो, और सओस्थसाओ मम हिह । धिसासमरक रूपि सल कट्टर समसाजह मम यहि ज्यसादसा दल खनल
कफो समलक्तिसा हिह ।
महहिलसाओ कल ससाथ बरक्तिल जसानल विसालल भलदभसावि कल क्तिरलकल, प्रकसार, क्तिथसा स्थसान
विचन द्विसारसा
व्यव्हिसार द्विसारसा
अविसरह मम कमच
धिसासमरक कक्रियसाकलसापि
भसाविनसात्मक
मसानससक
आधथरक ननभररक्तिसा
प्रभनत्विमसलक दृकष्टकफोर
नहनक्तिक बओधिन
विचन द्विसारसा–
सबसल अधधिक उपियफोग मम लसायसा जसानल विसालसा क्तिथसा क्रिसरक्तिसापिसरर क्तिरलकसा विचन हिह । कजसकल मसाध्यम सल हिम ससफर
क्रिसरक्तिसा हिल नहिलओ करक्तिल बकल्क विकक्ति-बलविकक्ति महहिलसाओ कफो यहि अहिससास करसाक्तिल हिह कक विफो ककक्तिनच छनद और
दब
न ल
र हिह । अपिनल बफोलचसाल कक शहलल क्तिथसा प्रयनकक्ति शरदसाविलल कल मसाध्यम सल आयल हदन भलदभसाविमसलक बक्तिसारवि
करक्तिल हिह । हिमसारसा समसाज इक्तिनसा असओविलदनशचल हिह कक उसल इस गम्भचर क्तिरलकल पिर गखौर करनसा भच
औधचत्यपिसरर नहिलओ लगक्तिसा। यहिसाए क्तिक कक स्स्त्रिच स्वियओ भच इसल दह ननक जचविन कसा अननविसायर हहिस्ससा मसानकर
स्विचकसार करक्तिच चलल जसाक्तिच हिह । यहि इक्तिनसा स्विचकसायर और सरल हिफो गयसा हिह कक उन्हिम इस बसारल मम कनछ भच
अजचब नहिलओ लगक्तिसा। इस क्तिरहि कक समस्यसा पविकसाशशचल दल शफो एविओ धिमर भचरु समसाज जहसल कक एसशयसाई,
भसारक्तिचय और मनकस्लम समसाजह मम ज्यसादसाक्तिर दल खनल कफो समलक्तिसा हिह ।
व्यविहिसार द्विसारसा–
हिमसारल समसाज नल व्यविहिसार कक ऐसच सओस्ककनक्ति और पिरम्पिरसा पविकससक्ति कर लल हिह कजसकल मसाध्यम सल हिमलशसा
स्स्त्रिच पिरु
न ष मम भलदभसावि ककयसा जसाक्तिसा हिह । हिमनल क्तिय कर रखल हिह कक स्स्त्रिच और पिरु
न ष कल पिहिनसाविल कयसा हिहगल ?
उनकल व्यहिसार कहसल हिहगल ? आहद।
अविसर कक कमच-
स्स्त्रिच ककसच भच क्तिरहि सल यफोग्यक्तिसा मम पिनरुष सल कमक्तिर नहिलओ हिह बकल्क कई जगहिह पिर क्तिफो उसनल अपिनल कफो
बढ़कर ससाबबक्ति ककयसा हिह । स्स्त्रिच कल प्रनक्ति भलदभसावि कसा सबसल बड़सा क्तिरलकसा जफो समसाज मम दल खनल कफो समलक्तिसा हिह
विहि हिह उनकल सलए अविसर कक उपिलरधिक्तिसा मम कमच, उनकल सलए क्षिलस्त्रिह कफो सससमक्ति ककयसा जसानसा। उनकल उम,
शसारलररक एविम मसानससक क्षिमक्तिसा, आहद पिर पिनरुष कफो विरलयक्तिसा हदयसा जसानसा।
धिसासमरक कक्रियसाकलसापि–
धिसासमरक अननष्ठसान मम पिनरुष कफो प्रसाथसमकक्तिसा हदयसा गयसा हिह । लगभग हिर धिमर कल धिसासमरक ककत्यह मम स्स्त्रिच कफो
द्पविक्तिचय स्थसान प्रदसान ककयसा गयसा हिह । हहिन्द स धिमर मम स्स्त्रिच न क्तिफो मनखसाकग्न दल सकक्तिच हिह , न हिल शसाद कर
सकक्तिच हिह , और न हिल पिनरुष कल बबनसा कफोई मनख्य यज सओपिन्न कर सकक्तिच हिह । ‘पिस्त्रि
न कल बबनसा नरक सल मनककक्ति
सओभवि नहिलओ’ कक अविधिसाररसा हिह । ऐससा हिल हिसाल कमफोबलश सभच धिमर कसा हिह । मनकस्लम समसाज मम स्स्त्रिच कक
कस्थनक्ति और भच दयनचय हिह ।
समसाकजक प्रथसा एविओ रूहढ़–
समसाज मम महहिलसाओओ कफो पिरओ पिरसागक्ति रूपि सल कमजफोर जसानक्ति-विगर कल रूपि मम मसानसा जसाक्तिसा हिह । विहि पिनरुष कल
अधिचन हिफोक्तिच हिह ।लविहि घर और घर कल बसाहिर दफोनह जगहि शफोपषक्ति, अपिमसाननक्ति, आक्रिसमक्ति, और भलदभसावि सल
पिचडड़क्ति हिफोक्तिच हिह । पपिक्तिस
क त्क्तिसात्मक व्यविस्थसा पिर आधिसाररक्ति यहि समसाज, पिस्त्रि
न कल जन्म पिर खनसशयसाओ मनसाक्तिसा हिह
और पिस्त्रि
न च कफो भसार स्विरूपि समझक्तिसा हिह । भसारक्तिचय और एसशयसाई समसाजह मम इसकल गओभचर रूपि दल खनल कफो
समलक्तिल हिह। बसालपविविसाहि, शक्तिच प्रथसा, पिदसार प्रथसा, दहिल ज प्रथसा, नक्तिहिरसा क्तिलसाक, बहिन पविविसाहि, आहद जहसच प्रथसाएओ
स्स्त्रिच कल शफोषर, भलदभसावि एविओ उनकल प्रनक्ति क्रिसरक्तिसा कल मसल कसारक हिह।
भसाविनसात्मक–
स्स्त्रिच कल प्रनक्ति शफोषर अथविसा भलदभसावि कक बसाक्ति करक्तिल विकक्ति ज्यसादसाक्तिर ललखक एविओ पविचसारक आधथरक और
ससामसाकजक पिक्षि पिर हिल कलकन्दक्ति रहिक्तिल हिह । जबकक स्स्त्रिच कसा एविओ उसकल प्रनक्ति भसाविनसात्मक पिक्षि भच भलदभसावि
बरक्तिनल कसा एक क्तिरलकसा हिफो सकक्तिसा हिह । भसाविनसात्मक रूपि सल स्स्त्रिच कल प्रनक्ति भलदभसावि यसा शफोषर क्तिब हिफोक्तिसा हिह जब
हिम अपिनल शरदह यसा व्यव्हिसार कल मसाध्यम सल स्स्त्रिच कफो आहिसाक्ति करल यसा उनकल ह्रदय कफो ठल स पिहिनओचसाएओ।
उदसाहिरर कल सलयल स्स्त्रिच कफो क्तिसानल मरनसा, उसकक सनओदरक्तिसा कफो ललकर मज़साक उड़सानसा, उसकक जसाक्तिच, सलओग, यसा
उम आहद व्यककक्तिगक्ति बसाक्तिह कफो ललकर मज़साक उड़सानसा, यसा उसकक उपिलक्षिसा करनसा आहद बहिनक्ति सल रसास्क्तिल हिह
कजसकल द्विसारसा भसाविनसात्मक रूपि सल स्स्त्रिच कल प्रनक्ति भलदभसावि कफो पविचसार मम लसा सकक्तिल हिह।
मसानससक–
हिमसारल समसाज नल व्यविहिसार कक ऐसच सओस्ककनक्ति और पिरम्पिरसा पविकससक्ति कर लल हिह कजसकल मसाध्यम सल मन कल
क्तिल पिर स्स्त्रिच कफो ऐसच सशक्षिसा और प्रसशक्षिर दल क्तिल हिह कजससल कक विहि पपिक्तिस
क त्क्तिसात्मक समसाज कसा एक
उपिकरर मसास्त्रि बन कर रहि जसाय। कजससल कक विहि पिनरुष कक सत्क्तिसा कफो कभच चननखौक्तिच न दल पिसाए। हिमसारल
समसाज नल स्स्त्रिच कक गनलसामच कफो सनन नकश्चक्ति करनल कल हिर सओभवि क्तिरलकल ईजसाद कर रखल हिह ।
आधथरक ननभररक्तिसा–
स्स्त्रिच कफो आधथरक रूपि सल ननबरल रखसा गयसा हिह क्तिसाकक विहि पिरु
न ष सल कमजफोर हिल रहिल और पिरु
न ष कसा उस पिर
पिकड़ बनसा रहिल । यहिल कसारर हिह कक हिमसारसा समसाज आधथरक क्षिलस्त्रि मम पिरु
न ष कफो प्रलररक्ति करक्तिसा हिह जबकक महहिलसा
कफो हिक्तिफोत्ससाहहिक्ति करक्तिसा हिह । पविकससक्ति दल शह मम महहिलसाओओ कसा कसामकसाजच हिफोनसा स्विचकसायर हिह । पिरन्क्तिन
भसारक्तिचय, एसशयसाई, और अरब समसाजह मम नखौकरल आहद मम कसामकसाजच महहिलसाओओ कफो बहिनक्ति पिरल शसाननयह कसा
ससामनसा करनसा पिड़क्तिसा हिह ।
प्रभत्न विमल
स क दृकष्टकफोर–
पिनरुष नल हिमलशसा सल हिल महहिलसाओओ कफो अपिनल अधिचन रखनसा चसाहिसा हिह . उसकफो एक सओपिकत्क्ति मसानकर उसकसा
स्विसामच बननसा चसाहि हिह . स्स्त्रिच कफो ननयओबस्त्रिक्ति कर उस पिर स्विसासमत्वि स्थसापपिक्ति करनल कसा दृकष्टकफोर हिल
प्रभनत्विमसलक दृकष्टकफोर कहिलसाक्तिसा हिह । जब क्तिक यहि दृकष्टकफोर बनसा रहिल गसा क्तिब क्तिक समसाज मम कस्स्त्रियह सल
भलदभसावि जसारल रहिल गसा। विहकश्विक चननखौनक्तियह कल इस यनग मम महहिलसाओओ कसा पिलशलविर हिफोनसा, आधथरक प्रनक्तिस्पिधिसार मम
बरसाबरल कसा अविसर हदयसा जसानसा यहि समय कक मसाओग हिह । पिरओ क्तिन पपिक्तिस
क त्क्तिसात्मक समसाज कसा प्रभनत्विमसलक
दृकष्टकफोर स्स्त्रिच कफो यहि स्विक्तिओस्त्रिक्तिसा दल नल कल सलए क्तिहयसार नहिलओ हिह ।
नहनक्तिक बओधिन–
स्स्त्रिच कल ऊपिर अनलक प्रकसार कल नहनक्तिक बओधिनह कक बलडड़यसाए डसाल दल जसाक्तिच हिह । जबकक पिनरुष स्स्त्रिच कल अपिलक्षिसा
ज्यसादसा स्विक्तिओस्त्रि हिफोक्तिल हिह। उदसाहिरर कल सलए मनकस्लम समसाजह मम बहिन पविविसाहि और नक्तिहिरसा क्तिलसाक कक प्रथसा हिल
लल लम। स्स्त्रिच कल सलए पिदसार प्रथसा अननविसायर हिह । स्स्त्रिच कफो पिसरसा शरलर ढक कर रखनसा हिफोगसा चसाहिल गमर ककक्तिनच भच
कयह न हिफो। ऐसल बहिनक्ति ससारल उदसाहिरर हिह कजसकल द्विसारसा स्पिष्ट दृकष्टगफोचर हिफोक्तिसा हिह कक स्स्त्रिच कल ऊपिर
अत्यधधिक नहनक्तिक बसाध्यक्तिसाएओ आरफोपपिक्ति हिह। जबकक पिनरुष कफो अत्यधधिक स्विक्तिओस्त्रिक्तिसा प्रसाप्क्ति हिह ।
भलदभसावि कल कसारर महहिलसाओओ कफो हिफोनल विसालल पिरल शसाननयसाओ–
आज पविश्वि मम नसारलविसाद और उसकल सओरक्षिर कल आओदफोलन कल प्रभसावि क्षिलस्त्रि मम क्तिचव प्रससार हिफो रहिसा हिह । बसाविजसद
इसकल कस्स्त्रियह कल भसाग्य कसा ननररय अभच भच उसकल पिनक्ति और पिररविसार कल हिसाओथह मम हिह ।विल अपिनल व्यविहिसार,
पविविसाहि, पिररविसार, यखौन सम्बन्धि क्तिथसा अन्य बसाक्तिह कल सम्बन्धि मम स्विक्तिओस्त्रि नहिलओ हिह । स्स्त्रिच अपिनल कसायर कफो
ककक्तिनच भच दक्षिक्तिसा सल कयह न करल पिनरुष उसल नचचसा हदखसानल कसा कफोई अविसर अपिनल हिसाएथ सल चसकक्तिसा नहिलओ हिह ।
इन भलदभसावि और शफोषर विसादल मसानससकक्तिसा कल कसारर महहिलसाओओ कफो क्रिसरक्तिसा, हहिओससा, यखौन अत्यसाचसार,
शसारलररक और मसानससक शफोषर, स्विस्थ्य जननक्ति समस्यसाएओ, आधथरक पविपिन्नक्तिसा, आत्मसम्मसान कफो ठल स,
आहद पिरल शसाननयह कसा ससामनसा करनसा पिड़क्तिसा हिह । दनन नयसा कल हिर कफोनल मम स्स्त्रिच कल प्रनक्ति हहिओससा कक जसा रहिल हिह चसाहिल
विहि पविकसासशचल दल श हिह यसा पविकससक्ति, यसा कफर क्तिथसाकधथक्ति सभ्य और सओपिन्न रसाष्ट हिह। स्स्त्रिच कल प्रनक्ति
अत्यसाचसार और भलदभसावि मम सब भसागचदसार हिह। स्स्त्रिच कफो सशक्षिसा कसा ससामसान अविसर न हदए जसानल कल पिचछल
समसाज कसा षड़यओस्त्रि हिह कक उन्हिम असशकक्षिक्ति रखफो क्तिभच विहि गनलसाम रहिल गच।