POJAM I PREDMET MPP

MPP je posebna, nacionlna grana prava, koja je pretežno zasnovana na unutrašnjim pravnim normama, ali obuhvata i
norme sadržane u međunarodnim sporazumima.Postoji više shvatanja o tome šta je predmet MPP-a. Prema jednom
shvatanju, predmet ove grane prava su pravni instituti i pravne norme koje ono obuhvata. Prema drugom shavtanju,
predmet MPP-a je rešavanje sukoba zakona i sukoba jurisdikcija u pogledu njihove nadležnosti i primene, a prema
trećem, privatnopravni odnosi sa stranim elementom i njihovo pravno regulisanje. Moglo bi se reći da je treće shvatanje
najispravnije. Specifičnost ove grane prava je to što su njen predmet svi privatnopravni odnosi koji se proučavaju i u
drugim granama prava, asli samo u slučaju kada u sebi sadrže strani element. Pored odnosa sa stranim elementom, u
predmet ove grane prava spada i sudska nadležnost za reševanje sporova iz privatnopravnih odnosa sa stranim
elementom, kao i priznanje i izvršenje sudskih odluka donetih u ovakvim sporovima.
Specifičnost normi koje uređuju ovu oblast je u tome što one najčešće ne regulišu nepostedno i konačno neki
privatnopravni odnos, nego najčešće samo određuju pravo ili sud neke zemlje, koji će taj odnos konačno razrešiti.

2. NAČINI REGULISANJA U MPP

Postoji nekoliko načina regulisanja u MPP-u.

Posredno ili koliziono regulisanje je uobičajeno za ovu granu prava. Ono se sastoji u tome da se pravnom normom
reguliše i određuje pravo neke zemlje čijom primenom se meritorno i konačno reguliše određeno privatnopravni odnos.
Naziva se koliziono jer reguliše sukob prava dve ili više zainteresovanih država koje pretenduju da regulišu određenji
privatnopravni odnos sa stranim elementom.
Neposredno regulisanje je direktno regulisanje privatnopravnog odnosa sa stranim elementom. Ovakav način
regulisanja primenjuje se najčešće kod višestranih međunarodnih konvencija kojima se meritorno regulišu neki
privatnopravni odnosi sa stranim elementom.
Nacionalno regulisanje vrši se kroz donošenje odgovarajućih nacionalnih propisa, najčešće zakona. Države su u tom
pogledu suverene i samostalne, ali ipak moraju voditi računa da regulisanje bude uvažavano i od strane drugih država da
bi moglo da proizvede dejstva i u drugim državama.
Međunarodno regulisanje vrši se kroz međudržavne sporazume. Države na taj način ustanovljavaju posebne pravne
režime koji se primenjuju između njih, a odnose se na privatnopravne odnose sa stranim elementom u kojima učestvuju
njihovi državljani ili pravna lica. Ovi međudržavni ugovori imaju prednost u primeni u odnosu na nacionalno
zakonodavstvo.

3. IZVORI MPP (unutrašnji izvori, međunarodni izvori, hijerarhija izvora prava, pravna praznina)-Kao i u drugim
granama prava, i u međunarodnom privatnom pravu postoje dve vrste izvora - unutrašnji i međunarodni izvori.
Osnovni unutrašnji izvor MPP-a je Zakon o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja u određenim odnosima.
Njime je uređena materija sukoba zakona i sukoba jurisdikcija. Međutim, ova materija uređena je i drugim zakonima, kao
što su: z. o parničnom postupku, z. o izvršnom postupku, z. o osnovama svojinsko pravnih odnosa, z. o autorskim i
srodnim pravima, zakon o državljanstvu itd.
Međunarodne izvore čine ratifikovani bilateralni i multilateralni ugovori, a sud je dužan da zna za postojanje tih ugovora,
kao i za njihovu sadržinu, jer oni predstavljaju sastavni deo unutrašnjeg pravnog poretka, pa su sudovi dužni da ih
primenjuju. U pogledu njih važi pretpostavka da sud poznaje pravo (iura novit curia). To znači da je sud dužan da zna za
postojanje međunarodnih ugovora koji su na snazi u našoj zemlji, a isto tako, dužan je da poznaje njihovu sadržinu i
primeni ih kada su za to ispunjeni potrebni uslovi.
U MPP-u hijerarhija izvora predstavlja, u stvari, rešavanje pitanja koji od više propisa koji uređuju materiju MPP-a traba
da bude primenjen na konkretni odnos ili pitanje koje se reguliše. Prema odredbama Ustava, najviši akt u našoj zemlji
predstavlja ustav. Svi ostali zakoni i drugi opšti akti, kao i međunarodni ugovori ne smeju biti u suprotnosti sa ustavom.
Kada je reč o odnosu zakona i drugih opštih akata sa potvrđenim međunarodnim ugovorima, ustav prednost daje ovim
drugim. Ako je ista materija uređena bilateralnim i multilateralnim konvencijama, pradnost u primeni imaju bilateralne.
Zakon o MPP-u je opšti zakon u odnosu na ostale zakone koji urađuju neka pitanja iz ove oblasti, što znači da se njegove
odredbe neće primenjivati, ako su odnosi o kojima je reč regulisani nekim drugim zakonom ili međunarodnim ugovorom.

PRAVNA PRAZNINA- postoji u situaciji kada određeni društveni odnos, koji treba da bude pravno uređen, nije uređen
pravnom normom. U ovoj materiji se prilikom popunjavanja praznina koriste se sledeća načela:
- načelo bliske veze - znači da za svaki pravni dnos treba utvrditi sa kojom državom je u najbližoj vezi i da pravu te države
treba prepustiti uređenje datog odnosa.
- načelo in favorem negotii - primenjuje se ono pravo koje održava na snazi pravni posao ili pravni odnos, a ne ono po
kojem bi taj pravni odnos ili pravni posao postao ništav.
- načelo zaštite slabije strane - npr kod odnosa između roditelja i deteta, ukoliko je nemoguće doći do zajedničkog prava,
primeniće se pravo deteta.
- načelo izbegavanja diskriminacije po polu - znači da se domaći zakonodavac nikada ne opredeljuje za neko pravo zato
što je u bližoj vezi sa muškarcem ili ženom.

4. POJAM I ELEMENTI ODNOSA SA STRANIM ELEMENTOM-Strani element znači da je pravni odnos vezan za dve ili više
država, a to znači da taj odnos nije u domenu unutrašnjeg prava, već potpada pod međunarodnoprivatno pravo. On se
može pojavitiu raznim elementima nekog privatnopravnog odnosa.
U subjektu privatnopravnog odnosa strani elemnt se pojavljuje kroz državljanstvo, nacionalnost, domicil, redovno
boravište, sedište.
U pravima i obavezama pojavljuje se kroz mesto zaključenja pravnog posla, mesto nastanka i mesto izvršenja prava i
obaveza.
U objektu se strani element izražava kroz mesto nalaženja stvari i kroz nacionalnu pripadnost osnovnih sredstava
pevoza.
Strani element može se pojaviti kod svakog privanopravnog odnosa. Tako npr. u slučaju nasledstva može se desiti da je
umrli državljanin jedne zemlje, da je imao domicil u drugoj zemlji, da su naslednici državljani drugih država, da je
testament sastavljen u nekoj trećoj državi itd. Ovde se, dakle, pojavljuje više stranih elemenata, pa je nasleđivanje
vezano za više zemalja, a norme MPP-a su tu da reše pitanje koje od prava svih ovih država će biti nadležno da reguliče
nasleđivanje u ovovm slučaju.

5. KOLIZIONA NORMA-Koliziona norma je norma koja određuje pravo koje treba da reguliše privatnopravni odnos sa
stranim elementom ili sud koji će rešiti spor iz takvog odnosa. Koliziona norma ima tri elementa: predmet, nadležnost
prava ili suda i element vezivanja.
Predmet kolizione norme je određeni privatnopravni odnos za koji se određuje nadležno pravo. Tako predmet može biti:
bračni odnos, ugovorni odnos, usvojenje, imovinski odnos itd.
Nadležno pravo je pravo neke države koje treba da se primeni. Ono obuhvata kako njegova materajalna i koliziona
pravila.
Element vezivanja je element kolizione norme pomoću koga se pravni odnos vezuje za određeno pravo, koje treba da ga
reguliše. U praksi se danas kao elementi vezivanja koriste: državljanstvo, domicil, redovno boravište, sedište, mesto
zaključenja pravnog posla, mesto izvršenja obaveze itd.
Prema predmetu, kolizione norme se dele na statusne, porodične, nasledne, stvarnopravne, obligacione.
Prema elementima vezivanja kolizione norme mogu se podeliti na:
I) Jednostrane - koje određuju kada će se primeniti domaće pravo (npr. za pravnu i poslovnu sposobnost Francuza
nadležno je francusko pravo). One su danas retke, jer ne rešavaju načelno nadležnost nekog prava.
Dvostrane - koje načelno regulišu pitanje određivanja nadležnog prava (za pravnu i poslovnu sposobnost nekog lica
nadležno je pravo čiji je on državljanin).
II) Proste - norme koje imaju samo jedan element vezivanja.
Složene - sadrže dva ili više elemenata vezivanja. One se mogu podeliti na alternativne, kumulativne i supsidijarne.
III) Dispozitivne - su one kod kojih subjekti u pravnom odnosu mogu da biraju nadležno pravo. One uglavnom postoje
kod ugovornih odnosa.
Imperativne - one kod kojih, prilikom njihove primene, mora da se postupa u skladu sa elementima vezivanja koji su
u njima sadržani.

6. ELEMENTI VEZIVANJA-Elementi vezivanja imaju ulogu da privatnopravni odnos vežu za određeno pravo, koje kao
nadležno treba da ga reguliše. Naziva se i odlučujuća činjenica, jer se njome između više oblika stranih elemenata koji se
pojave u pravnom odnosu samo to elementu daje odlučujući značaj u određivanju nadležnog prava.
Element vezivanja koji se koristi u nekoj normi izražava opredeljenje određene zemlje da preko njega podvrgnu određeni
privatnopravni odnos sa stranim elementom pod određeno pravo, koje će ga regulisati. Upotreba različitih elemenata
vezivanja za iste privatnopravne odnose sa stranim elementom je karakteristika međunarodnog privatnog prava.
Elementi vezivanja mogu biti: državljanstvo, domicil, redovno boravište i boravište, nacionalnost broda i vazduhoplova,
mesto nalaženja stvari, autonomija volje stranaka, mesto zaključenja, mesto izvršenja, najbliža veza, mesto suda.
Svaka država, u zavisnosti od svojih interesa, odlučuje koju je tačku vezivanja obuhvatiti kolizionom normom. Tako se
npr. neke države odlučuju da preko državljanstva, kao tačke vezivanja, odrede nadležno pravo za statusne odnose ili
naleđivanje, dok se druge opredeljuju za domicil kao tačku vezivanja za određivanje nadležnog prava u tim odnosima.

7. DRŽAVLJANSTVO (pojam i značaj)-Državljanstvo je pravni odnos između jednog fizičkog lica i jedne države, na osnovu
koga su mu u toj državi formalno-pravno dostupna sva građanska, politička i ekonomsko-socijalna prava. Ova veza
takođe predstavlja i osnov za obaveze koje ta država predvidi za svoje državljane.
Koga će jedna država smatrati svojim državljaninom svaka država uređuje suvereno. U MPP-u državljanstvo je značajno i
kao element vezivanja, ali i kod pravnog položaja stranaca, kada je potrebno da se utvrdi ne samo da li je jedno lice
domaći ili strani državljanin, nego, kada je stranac, čije je države državljanin.
Po pravilu, državljanstvo se reguliše posebnim zakonom o državljanstvu. Takav slučaj je i u našoj zemlji, u kojoj je 2004.
godine usvojen Zakon o državljanstvu.
Državljanstvo je značajno i kao element vezivanja, ali i kod pravnog položaja stranca, kada je potrebno utvrditi da li je
neko lice stranac ili domaći državljanin, a kada je stranac, potrebno je utvrditi i to čije je države državljanin.

8. DOKAZIVANJE DRŽAVLJANSTVA-Svaka država suvereno određuje načine dokazivanja svog državljanstva. Tako se u
nekim slučajevima državljanstvo mora dokazati sertifikatom o državljanstvu, a u drugim izvodom iz matične knjige,
službenog lista itd. Ono se po pravilu dokazuje nekom javnom ispravom, a u inostranstvu i putnim ispravama.
Inostrana javna isprava kojom se dokazuje državljanstvo mora biti legalizovana, osim kada se dokazuje pasošem.
Ispunjenje uslova reciprociteta je potrebno da bi javna isprava kojom se dokazuje državljanstvo imala dokaznu snagu.
Za lica koja ne mogu da dokažu svoje državljanstvo može postojati prezumpcija državljanstva, a svaka država određuje
uslove pod kojima će neko lice smatrati svojim državljaninom, kada ono ne može verodostojnim ispravama da dokaže da
je njen državljanin. Takva pretpostavka je oboriva i ostaje na snazi sve dok se ne dokaže da takvo lice ima strano
državljanstvo ili da se već pozivalo na neko strano državljanstvo.

9. LICA BEZ DRŽAVLJANSTVA-Lica koja nemaju državljanstvo nijedne zemlje nazivaju se apatridi. Dva su osnovna razloga
zbog kojih nastaju apatridi.
Prvi je taj, što zbog različitih osnovnih načina sticanja državljanstva neko lice prilikom rođenja ne stekne državljanstvo
nijedne zemlje. Do ovoga dolazi kada se dete rodi u državi koja prihvata sistem ius sanguinis od roditelja državljana
zemlje koja prihvata sistem ius soli.
Drugi razlog je što nekom licu može prestati državljanstvo jedne zemlje, a da pritom ne stekne državljanstvo druge. To se
najčešće dešava kod oduzimanja ili gubitka državljanstva.
Apatridi nisu poželjna kategorija u međunarodnim odnosima, pa države preduzimaju mere da izbegnu nastanak
apatrida, kako u okviru nacionalnih zakona, tako i u dvostranim međunarodnim ugovorima o pravnoj pomoći i drugim
međunarodnim ugovorima.
10. LICA SA VIŠE DRŽAVLJANSTAVA-Usled različitih načina sticanja državljanstva u pojedinim zemljama, dolazi do pojave
da jedno fizičko lice ima dva ili više državljanstava. Drugi razlog takvoj pojavi je u različitim dopunskim načinima sticanja
državljanstva, koji ne zahtevaju uvek da je prestalo ranije državljanstvo kada se stiče novo.
Lica koja imaju više državljanstava imaju višestruka prava i obaveze, koje mogu biti kontradiktorne i dovesti do problema
kako u unutrašnjim, tako i u međunarodnim odnosima. Zbog toga je pojava lica sa više državljanstava nepoželjna.
Moguće su dve situacije prilikom određivanja čijim će državljaninom jedna zemlja smatrati lice koje ima više
državljanstava. Prva, kada se pitanje postavi u zemlji čije državljanstvo je jedno od državljanstava koje to lice ima.
Opšteprihvaćeno pravilo je da se u tom slučaju ovo lice smatra državljaninom te zemlje. Druga situacija postoji ako se
lice sa više državljanstava pojavi u državi čije državljanstvo nema. U ovom slučaju neke zemlje prihvataju kriterijum
domicila, pa uzimaju da to lice ima državljanstvo one zemlje u kojoj ima domicil. Druge zemlje kao kriterijum uzimaju
efektivno državljanstvo, kada se u svakom slučaju posebno ispituje, na osnovu niza faktičkih okolnosti, koje će se
državljanstvo takvom licu priznati.
Naš ZMPP kao kriterijum predviđa prebivalište, Zakon o državljanstvu predviđa da se državljanin Srbije, koji ima i neko
strano državljanstvo smatra državljaninom Srbije kada se nalazi na njenoj teritoriji.

11. DRŽAVLJANSTVO KAO TAČKA VEZIVANJA-Državljanstvo kao tačka vezivanja javlja se u statusnim, porodičnim i
naslednim odnosima sa stranim elementom. Prvi put je keo element vezivanja predviđeno u francuskom Code Civile.
Lični status fizičkog lica obuhvata nastanak i prestanak pravne i poslovne sposobnosti, proglašenje nestalog lica za umrlo,
pravo na ime. Za lični status naše pravo predviđa državljanstvo kao element vezivanja, ali kao izuzetak predviđa da je lice
koje nema poslovnu sposobnost po pravu države čiji je državljanin, poslovno sposobno, ako ima poslovnu sposobnost po
pravu mesta gde je obaveza nastala. Ovaj izuzetak se ne odnosi na porodične i nasledne odnose.
Kada je reč o porodičnim odnosima (brak i bračni odnosi, odnosi roditelja i dece, izdržavanje srodnika, pozakonjenje i
usvojenje), postoje različita rešenja u pojedinim državama za porodične odnose lica različitim državljanstvom. Kada su
lica istog državljanstva, primenjuje se pravo držve čiji su oni državljani, dok neke zemlje predviđaju kumulativno i svoje
pravo kao lex fori.
Naše pravo predviđa državljanstvo kao element vezivanja za sve ove odnose sa stranim elementom. Pri tom, kada su u
pitanju lica sa istim državljanstvom primenjuje se pravo države čiji su oni državljani, a ukoliko su lica različitog
državljanstva, rešenja su različita za pojedine odnose. Pa tako kod uslova za zaključenje braka, razvod braka i usvojenje
predviđa se kumulativna primena prava država čiji su državljani lica o kojima je reč. Za materijalne uslove za zaključenje
braka predviđa se još i kumulativna primena našeg prava (lex fori) za apsolutne bračne smetnje. Za dejstva braka, dejstva
usvojenja i odnose između roditelja i dece, kao supsidijarni element, ZMPP predviđa zajednički domicil.
Za nasleđivanje sa stranim elementom državljanstvo je element vezivanja, kako u slučaju nasleđivanja cele zaostavštine,
tako i u slučaju nasleđivanja samo pokretne zaostavštine.
Države koje prihvataju državljanstvo kao element vezivanja za određivanje nadležnog prava, usvajaju ga i za utvrđivanje
sudske nadležnosti u statusnim i naslednim odnosima sa stranim elementom.
12. NACIONALNOST PRAVNIH LICA (pojam, značaj, utvrđivanje)-Nacionalnost pravnog lica predstavlja vezanost jednog
pravnog lica za jednu zemlju, na osnovu čijeg prava je ono osnovano i u kojoj su mu priznata sva prava i pogodnosti koje
se daju domaćim pravnim licima.
Po pravilu, svako pravno lice ima nacionalnost jedne države, ali ima i onih koja imaju nacionalnost dve ili više zemalja,
kada se u svakoj od njih smatraju pravnim licem te zemlje. Osim toga, postoje i međunarodna pravna lica, koja nemaju
nacionalnost nijedne zemlje, jer su srvorena međudržavnim ugovorom, kojim je određena njihova pravna i poslovna
sposobnost, organizacija i način prestanka.
Svaka država samostalno određuje koja lica će smatrati svojim, a koja stranim licima. Postoje dva osnovna kriterijuma za
utvrđivanje nacionalnosti pravnih lica - prema mestu osnivanja i registracije ili prema sedištu pravnog lica. Smatra se da
je sedište pravnog lica u onoj zemlji u kojoj se nalazi glavna uprava pravnog lica.
Naš ZMPP za nacionalnost pravnog lica upotrebljava izraz pripadnost pravnog lica. Kao kriterijum za određivanje
pripadnosti prihvaćeno je mesto osnivanja, što znači da sva pravna lica osnovana po našem pravu imaju pripadnost naše
zemlje. Kada je reč o stranim pravnim licima (osnovanim u inostranstvu), njihova pripadnost se određuje prema
njihovom sedištu.
13. NACIONALNOST PRAVNIH LICA KAO TAČKA VEZIVANJA

Domaća pravna lica obično uživaju više prava i u većem obimu nego strana pravna lica. Zato strana pravna lica koja žele
da trajnije posluju na teritoriji neke zemlje, u njoj osnivaju pravno lice, koje se onda smatra domaćim i uživa sva prava.
Međutim, ni pravni položaj svih stranih lica u jednoj zemlji nije uvek isti i često zavisi od reciprociteta, najčešće
predviđenog u dvostanim ili višestranim međunarodnim ugovorima.
Nacionalnost pravnih lica je u svim zemljama prihvaćen element vezivanja za određivanje nadležnog prava za status i
statusna pitanja pravnog lica, od kojih su najvažniji nastanak i prestanak pravnog lica, pravna i poslovna sposobnost,
granice odgovornosti za preuzete obaveze. I ovde postoji izuzetak kao kod fizičkih lica, pa se kao elemnt vezivanja
primenjuje mesto gde je obaveza preduzeta, ako pravno lice nije bilo poslovno sposobno po pravu države čiju
nacionalnost ima.
Nadležnost domaćeg ili stranog suda određuje se prema nacionalnosti pravnog lica kada je reč o likvidaciji pravnog lica,
pa će se uslovi i postupak likvidacije obaviti po pravu suda za koji se utvrdi da je nadležan za likvidaciju.

14. DOMICIL (pojam, značaj i vrste)

Za fizičko lice domicil je centar životnih aktivnosti koje ono ima u jednoj državi. Pravna lica umesto domicila imaju
sedište. U našem pravu umesto ovog pojma upotrebljava se pojam prebivalište. Tri su osnovne vrste domicila:
Voljni domicil ima lice koje je trajno nastanjeno u jednoj zemlji i ima nameru da u njoj stalno živi. U mnogim zemljama
postoje posebni uslovi koji se moraju ispuniti da bi lice steklo domicil i to su najčešće: odobrenje nadležnog državnog
organa, pismena izjava o nameri zasnivanja domicila, boravak određeno vreme u toj zemlji itd. Danas je čest slučaj da
jedno lice ima domicil u dve ili više zemalja. To je moguće jer se ne traži da jedno lice, da bi steklo novi domicil, prestane
da ima raniji domicil, ali je to nepoželjna pojava, kao i dvostruko državljanstvo.
Zakonski domicil je zakonom propisan domicil za određene kategorije lica. Tako maloletnici imaju doicil u zemlji u kojoj
je domicil oca, majke ili zajednički domicil roditelja; diplomatski predtavnici imaju domicil u zemlji koju predstavljaju, a
ne u onoj gde su akreditovana.
Kvazidomicil je domicil koje neko lice nema u jednoj zemlji, ali popropisima te zemlje može da ga odredi ili ga određuje s
ciljem lakšeg preduzimanja i obavljanja određenih pravnih i procesnih radnji.
15. DOMICIL KAO TAČKA VEZIVANJA

Domicil je predviđen kao element vezivanja za određivanje nadležnog prava za lični status, porodične i nasledne odnose
sa stranim elementom. Domicil je bio univerzalno prihvaćen kao element vezivanja sve do donošenja Code Civile, kada je
prvi put kao element vezivanja predviđeno državljanstvo. U novije vreme domicil se predviđa kao supsidijerni element
vezivanja za određivanje nadležnog prava za ugovorne odnose sa stranim elementom.
Naše pravo predviđa prebivalište kao element vezivanja u raznim situacijama. Ovaj element vezivanja naše pravo
predviđa, kao supsidijerni element, za utvrđivanje nadležnog prava za ugovornr odnose. Za jednostrane pravne poslove
primarni element vezivanja je prebivalište dužnika ili njegovo sedište, kad su u pitanju pravna lica. Za lične i zakonske
imovinske odnose bračnih partnera koji imaju različita državljanstva, nadležno pravo određuje se i prema njihovom
zajedničkom prebivalištu.
U svim zemljama, domicil je predviđen kao tačka vezivanja za određivanje opšte međunarodne sudske nadležnosti. Sud
države u kojoj se nalazi prebivalište tuženog, nadležan je kao opšti forum za sve sporove iz privatnopravnih odnosa sa
stranim elementom, osim onih za koje je predviđena isključiva nadležnost ili primarna nadležnost. Opšti forum za pravna
lica određuje se prema sedištu tuženog pravnog lica.

16. NACIONALNOST OSNOVNIH SREDSTAVA PREVOZA (broda i vazuhoplova)

Brodovi i vazduhoplovi imaju poseban značaj u međunarodnom saobraćaju i u međunarodnom privatnom pravu
predstavljaju posebnu kategoriju stvari. Njihovo mesto nalaženja nije moguće uvek lako utvrditi, a naročito kada se
nalaze na slobodim morima ili slobodnom vazdušnom prostoru, koji nisu na teritoriji nijedne zemlje.
Ova prevozna sredstva stiču nacionalnost one zemlje u čije registre su upisani, a za sticanje nacionalnosti upis u registar
ima konstitutivni značaj. Danas je opšteprihvaćeno da nijedan brod ili vazduhoplov ne može da učestvuje u
međunarodnom saobraćaju, ako nema nacionalnost neke države, i to bez obzira da li se kreće u teritorijalnom ili
slobodnom moru, odnosnovazdušnom prostoru.
Svaka država samostalno utvrđuje uslove za upis u registre. Posebno značajan je uslov koji se odnosi na vlasništvo broda
ili vazduhoplova. Postoje tri osnovna sistema u pogledu ovog uslova. Po prvom sistemu nacionalnost mogu steći samo
brodovi i vazduhoplovi koji su u svojini fizičkih i pravnih lica koji su njeni državljani. Po drugom, mogu biti upisani u
domaći registar ako su u određenom procentu u svojini fizičkih ili pravnih lica, a po trećem sistemu, koji danas prihvata
mali broj zemalja, ne postavlja se nikakav uslov prilikom upisa u pogledu svojine, tako da brodovi koji su u svojini
stranaca mogu da stiču njihovu nacionalnost. Kada se upiše u registar brod ili vazduhoplov dobija dokumente koji mu
služe kao dokaz da ima nacionalnost zemlje u čiji je registar upisan i ima pravo da istakne zastavu te zemlje. Svoju
nacionalnu pripadnost brod dokazuje brodskim ispravama koje izdaje nadležni organ zemlje u kojoj je brod registrovan.

17. NACIONALNOST OSNOVNIH SREDSTAVA PREVOZA KAO TAČKA VEZIVANJA

Nacionalnost broda i vazduhoplova je značajna za uživanje određenih prava, pogodnosti i olakšica koje se priznaju brodu,
odnosno vazduhoplovu. Tako na primer, pravo na baždarenje, kabotažu i na ribolov u obalnom moru imaju samo domaći
brodovi.
Kao element vezivanja nacionalnost broda i vazduhoplova je opšteprihvaćena u svim zemljama za određivanje prava
nadležnog za stvarnopravne odnose čiji je predmet registrovani brod, odnosno vazduhoplov. To su, pre svega, svojina i
hipoteka na brodu ili vazduhoplovu. Nacionalnost broda je element vezivanja i za određivanje nadležnog prava za
naknadu štete u slučaju sudara brodova (vazduhoplova) na otvorenom moru. Ovaj element vezivanja predviđa se u
nekim zemljama kao supsidijerni za određivanje nadležnog prava za ugovor o međunarodnom pomorskom odnosno
vazdušnom prevozu.
Nacionalnost broda je element vezivanja za određivanje nadležnog suda za sporove iz stvarnopravnih odnosa čiji su
predmet brod ili vazduhoplov. Razlog tome je u najvećoj meri to što se stvarna prava na ovim sredstvima prevoza mogu
konstituisati samo upisom takvih prava u registar koji se vodi u onoj zemlji čiju nacionalnost ima brod ili vazduhoplov.
Koliziono pravilo koje prihvata nacionalnost broda kao element vezivanja na latinskom glasi lex banderae (pravo zastave
broda)
18. MESTO NALAŽENJA STVARI KAO TAČKA VEZIVANJA

Mesto nalaženja stvari je cinjenica koja se u najvećem broju slučajeva lako utvrđuje. Međutim, ima stvari za koje nije
lako utvrditi gde se nalaze u pravno relevantno vreme, pa postoji fikcija njihovog nalaženja. Tako, npr. za stvar koja se
prevozi između raznih zemalja, u našem MPP-u postoji fikcija da se nalazi u mestu odredišta, tj. u mestu u koje je
poslata.
Mesto nalaženja stvari je opšteprihvaćeni element vezivanja za određivanje prava nadležnog za stvarnopravne odnose
čiji su predmet nepokretnosti, što je posledica značaja koji nepokretnosti imaju za svaku zemlju, kao i posebnog pravnog
režima koji je u svakoj zemlji ustanovljen za stvarna prava na nepokretnostima. Značaj ovog elementa vezivanja u
pogledu stvarnih prava na nepokretnostima je takav da se predviđa i za formu pravnih poslova čiji su predmet
nepokretnosti, a u nekim od zemalja anglosaklonskog prava i za poslovnu sposobnost za sticanje svojine i drugih stvarnih
prava na nepokretnostima. Kada je reč o pokretnim stvarima tendencije su takve da se i u pogledu njih sve više mesto
nalaženja stvari, takođe koristi kao tačka vezivanja za određivanje nadležnog prava.
Naš ZMPP, isto tako, za određivanje nadležnog prava predviđa mesto nalaženja stvari, pri čemu ne pravi razniku između
nepokretnosti i pokretnih stvari.
Ovaj element vezivanja je opšteprihvaćen i kada je reč o određivanju nadležnosti suda i to apsolutne, isključive
nadležnosti suda za sporove iz stvarnopravnih odnosa čiji su predmet nepokretnosti.

19. AUTONOMIJA VOLJE STRANAKA (pojam, vrste, značaj)

U MPP-u autonomija volje znači pravo i mogućnost da se odredi nadležno pravo ili nadležni sud za neki pravni odnos sa
stranim elementom. Autonomija volje najčešće se izražava kroz sporazum stranaka o izboru nadležnog prava ili suda za
njihov pravni odnos, a taj sporazum može biti izričit ili prećutan.
Izričit sporazum je očigledan, pa ne može proizvesti neke posebne probleme. Situacija je drugačija sa prećutnom
autonomijom volje. Smatra se da prećutna autonomija volje postoji kad se na osnovu određenih okolnosti koje se nalaze
u samom ugovoru zaključuje koje su pavo stranke izabrale za nadležno. To utvrđivanje prećutne autonomije volje
stranaka vrše sudovi koji prilikom utvrđivanja uzimaju u obzir razne okolnosti, kao što su: jezik na kome je ugovor
zaključen, određivanje mesta zaključenja ili izvršenja ugovora, određivanje nadležnosti nekog suda itd. I naše pravo
poznaje obe vrste autonomije.
Pravi se razlika i između neograničene i ograničene autonomije volje. Neograničena autonomija daje strankama
mogućnost da izaberu pravo bilo koje zemlje kao nadležno za regulisanje njihovog odnosa, a ograničena pruža
strankama mogućnost da odrede nadležno pravo izborom između određenog broja prava ili pravo koje ima neke veze sa
njihovim pravnim odnosom.
Autonomija volje stranaka je element vezivanja za određivanje nadležnog prava za ugovorne odnose sa stranim
elementom. Pravo određeno za nadležno putem autonomije volje stranaka, primenjuje se i raguliše samo sadržinu
ugovornog odnosa, ali ne sposobnost stranaka za zaključenje ugovora, formu ugovora i stvarnopravna dejstva ugovora.
Ugovorne strane mogu da odrede primenu dva ili više prava za pojedine delove ugovora. Često se predviđa da je za
izvršenje ugovora nadležno pravo države u kojoj će se ugovor izvršiti.
Iako je autonomija volje opšteprihvaćeni element vezivanja za određivanje nadležnog prava za ugovorne odnose sa
stranim elementom, ipak postoje neka odstupanja. U pogledu predmeta ugovora, odstupanja postoje kada su njegov
predmet nepokretnosti (tada se primenjuje kao element vezivanja mesto nalaženja stvari) i kada su predmet izvesna
sredstva prevoza, po pravilu brodovi i vazduhoplovi (primenjuje se njihova nacionalnost).
Autonomija volje stranke je element vezivanja za određivanje nadležnog suda i to za sve sporove za koje nije predviđena
isključva sudska nadležnost ili primarna nadležnost posebnog suda.

20. SUPSIDIJARNE TAČKE VEZIVANJA ZA SADRŽINU UGOVORNIH ODNOSA

Mesto zaključenja ugovora ranije je bilo široko prihvaćeno kao supsidijerni element za određivanje nadležnog prava za
sadržinu ugovora, ali se u poslednje vreme napušta.
Sve zemlje predviđaju da nadležno pravo za sadržinu ugovora ugovorne strane mogu da izaberu svojom voljom.
Međutim, postavlja se pitanje koje pravo će biti nadležno u slučaju kad ugovorne stranke nisu odabrale nadležno pravo.
U tom pogledu rešenja se razlikuju od zemlje do zemlje, pa se tako kao supsidijerni elemnti vezivanja javljaju: mesto
zaključenja ugovora, mesto izvršenja ugovora, domicil ili sedište jedne ugovorne strane, najbliža veza.
Naše pravo predviđa autonomiju volje ugovornih strana kao primarni element vezivanja za određivanje nadležnog prava
za sadržinu ugovora sastranim elementom. Ukoliko nadležno pravo nije izabrano, kao supsidijerni element predviđa se
sedište jedne strane u ugovoru, i to sedište koje je ta ugovorna strana imala u trenutku prijema ponude. U Zakonu o
MPP predviđeno je 18 ugovora kod kojih su određena ova sedišta. Za sve ostale ugovore nadležno pravo određuje se
prema mestu gde se u vreme prijema ponude nalazilo prebivalište (sedište) ponudioca. Za ugovore koji se odnose na
nepokretnosti, isključivo je nadležno pravo države na čijoj se teritoriji nepokretnost nalazi, što znači da je za ove ugovore
autonomija volje stranaka isključena. Za potraživanje iz ugovora o radu nadležno je pravo države u kojoj se rad obavlja ili
je obavljen.

21. PRAVILO ’’locus regit actum’’ (mesto zaključenja) KAO TAČKA VEZIVANJA

Mesto zaključenja je po pravilu faktička okolnost, koja se u svakom konkretnom slučaju dokazuje. Nekada je jednostavno
utvrditi mesto zaključenja pravnog posla, kao u slučaju kada je u pismenu kojim se posao zaključuje, naznačeno mesto
zaključenja. Međutim, postoje i situacije u kojima nije lako utvrditi mesto zaključenja pravnog posla, kao npr. kad se
pravni posao zaključi između odsutnih lica, što je danas čest slučaj, naročito kod medjunarodnih trgovinskih ugovora.
Postoje tri teorije koje daju odgovor na pitanje koje će se mesto uzeti kao mesto zaključenja: teorija odašiljanja, teorija
prijema i teorija saznanja prihvata ponude, pa u tom slučaju svaka država odlučuje o mestu zaključenja shodno tome za
koju se od ovih teorija opredelila.
Kao tačka vezivanja, mesto nalaženja javlja se u više situacija. Nadležno pravo za formu pravnog posla određuje se
prema mestu njegovog zaključenja. Pitanje forme je jako bitno, jer je njeno poštovanje uslov punovažnosti pravnog
zaključenog posla. Neke zemlje dozvoljavaju autonomiju volje, tako da strane u pravnom poslu mogu da izaberu pravo
nadležno za njegovu formu.
Ovaj element vezivanja nekada je bio široko prihvaćen kao supsidijarni element za određivanje nadležnog prava za
sadržinu ugovora, ali se u poslednje vreme napušta. Neke države ga, međutim, zadržavaju kao krajnji element vezivanja
ako drugi usvojeni elementi vezivanja ne omoguće određivanje nadležnog prava, kao npr. poljsko, češko portugalsko
pravo.

22. ZNAČAJ I ULOGA „lex fori“

Lex fori ili mesto suda označava sud zemlje pred kojim se reguliše pravni odnos sa stranim elementom. Ovim pojmom su
ujedno obuhvaćeni i drugi državni organi pred kojima nastaje neki privatnopravni odnos sa stranim elementom.
Brojne su i značajne situacije u kojima se koristi ovaj element. Pravo Lex fori primenjuje se u materiji pravnog položaja
stranaca, kako bi se utvrdilo čiji je državljanin, a u slučaju pravnih lica, čiju nacionalnost ima. Takođe, ovaj element
vezivanja koristi se za određivanje nadležnog procesnog prava, jer sud svake zemlje uvek primenjuje svoja pravila
postupka, a isto važi i za postupke drugih organa koji regulišu privatnopravne odnose sa stranim elamentom. Izuzetak
predstavlja samo pružanje pravne pomoći, gde je moguće da sud zamoljene države izvrši određenu procesnu radnju na
način koji odredi inostrani sud u svojoj zamolnici, ali samo ukoliko to nije protivno javnom poretku zamoljene države.
U nekim državama je pravo države suda primarni element vezivanja za pojedine pravne odnose, pa se npr. kod
porodičnih odnosa lica različitog državljanstva pravo suda predviđa kao jedini ili kumulativni element vezivanja, a kod
forme testamenta i građanskih delikata kao kumulativni element vezivanja. U nekim državama pravo suda se predviđa
kao supsidijarni element vezivanja za pojedine porodične i ugovorne odnose sa stranim elementom.
23. TAČKE VEZIVANJA ZA GRAĐANSKOPRAVNE DELIKTE

Osnovni element vezivanja koji se koristi za određivaje nadležnog prava za građanskopravne delikte je mesto izvršenja
delikta. U nekim državama ovaj element vezivanja je predviđen kao jedini, a u drugim kao kumulativni ili alternativni
element vezivanja. Kada je kao tačka vezivanja predviđeno mesto izvršenja, u nekim zemljama uzima se u obzir, kako
mesto gde je protivpravna radnja nastupila, tako i mesto gde su nastupile štetne posledice. To dovodi do konkurencije
prava dve države, kada se mesto izvršenja i mesto nastupanja posledice nalaze u različitim državama.
Naš ZMPP predviđa alternativno primenu prava države gde je radnja izvršena i prava države u kojoj je posledica
nastupila, u zavisnosti od toga koje od ta dva prava je povoljnije za oštećenog. Za protivpravnost radnje iz koje je šteta
nastla, nadležno je i pravo mesta njenog izvršenja i pavo države gde je posledica nstupila. Dovoljno je da protivpravnost
postoji po nekom od ovih prava.

24. SAZNANJE I DOKAZIVANJE STRANOG PRAVA

Saznavanje stranog prava potrebno je samo onda kadje potrebno da se primeni na određeni pravni odnos i odnosi se
samo na materijalno pravo, imajući u vidu to da sud uvek primenjuje svoje procesno pravo. Potreba za saznanjem
stranog materijalnog prava nastaje:
- kada koliziona norma upućuje na strano pravo kao nadležno
- kada je potrebno saznati strano pravo zbog primene reciprociteta
- kod priznanja i izvršenja strane sudske odluke
U većini država ne postoji apsolutna obaveza saznavanja stranog prava. Države u tom slučaju najčešće pribegavaju
alternativnom rešenju, a to je najčešće primena domaćeg materijalnog prava, pod pretpostavkom da je strano pravo
jednako domaćem.
Naš ZMPP predviđa da se saznanje stranog prava vrši na sledeći način:
- sud ili drugi nadležni organ može da zatraži objašnjenje o stranom pravu od organa uprave nadležnog za poslove
pravosuđa ili- stranke mogu podneti javnu ispravu o sadržini stranog prava ili druge isprave i tekstove kao dokaz o
stranom pravu (npr. tekstove propisa ili komentare pravnih stručnjaka itd.)
Sud može pribaviti dokaze i preko ministarstva nadležnog za inostrane poslove, diplomatsko-konzularnog predtavništva
ili slične institucije u državi čije se pravo treba primeniti kao nadležno strano pravo.
Naša država je 2002. godine pristupila Evropskoj konvenciji o obaveštenjima o stranom pravu, kojom se države
ugovornice obavezuju da preko posebno imenovanih organa jedna drugoj pružaju obeveštenja o svom materijalnom i
procesnom pravu u građanskopravnoj i trgovinskoj oblasti.
Dokazivanje stranog prava vrši se javnim ispravama, koje predstavljaju pismena koja izdaje ili potvrđuje nadležni državni
organ, zatim certifikatima koje izdaju kontrolne organizacije prilikom vršenja kontrole kvaliteta i količine robe kod
ugovora o kupovini i prodaji. Strano pravo može se dokazivati i putem drugih isprava ipismenih dokaza, kao i svedocima.
25. PRIMENA NADLEŽNOG STRANOG PRAVA
Primena nadležnog stranog prava vrši se nakon što je sud saznao strano pravo, bilo ex officio, bilo uz pomoć nadležnog
državnog organa ili stranke u postupku.
Pošto se strano pravo ne primenjuje kao činjenica nego kao pravo, stranke mogu izjavljivati redovne i vanredne pravne
lekove protiv odluka zasnovanih na stranom pravu, kada smatraju da je došlo do pogrešne primene stranog prava.

26. ODSTUPANJE OD PRIMENE NADLEŽNOG PRAVA (pojam, značaj, osnovi i odstupanja)

Zakonska odredba, kojom se sudija ovlašćuje da ne primeni nadležno pravo kad je očigledno da spor ima samo daleku
vezu sa tim pravom, a mnogo bližu vezu sa nekim drugim pravom, naziva se „klauzula odstupanja“.
Kolizione norme su norme opšteg karaktera i bave se rešavanjem uobičajenih, tipičnih slučajeva privatno pravnih odnosa
sa stranim elementom. Iz tog razloga može se dogoditi da u konkretnom slučaju jedan spor bude u slabijoj vezi sa
pravom na koje ukazuje koliziona norma, a u mnogo bližoj vezi sa nekim drugim pravom. Tako dolazimo do spornog
pitanja koje pravo u tom slučaju primeniti.
Klauzula odstupanja omogućava sudiji da izvrši korekciju domaće kolizione norme i primeni pravo sa kojim je sporni
odnos u najbližoj vezi.
Dakle, odstupanje od primene domaće kolizione norme je moguće samo ako domaće pravo predviđa ovu klauzulu. Ovo
je noviji institut međunarodnog privatnog prava, od kojeg treba razlikovati odredbe o najbližoj vezi koju pojedini zakoni
o MPP propisuju kao kriterijum za određivanje nadležnog prava.
Pored ove opšte klauzule odstupanja postoji i specijalna klauzula odstupanja, koja se od opšte razlikuje po tome što se
ne primenjuje za regulisanje kompletne materije sukoba zakona, već određenih pravnih oblasti, po pravilu ugovornih
odnosa i vanugovornih obaveza iz protivpravnih radnji. Naše pravo ne predviđa klauzulu odstupanja.

27. MEĐUNARODNI JAVNI POREDAK

Međunarodni javni poredak je ustanova domćeg prava koja određuje kada će se izuzetno isključiti ili ograničiti primena
rešenja koje inače treba primeniti na osnovu domaće kolizione norme u cilju zaštite određenih vrednosti domaćeg
pravnog poretka koje se ne smeju povrediti.
U međunarodnom privatnom pravu javni poredak obuhvata osnovne norme ili pravne vrednosti domaćeg pravnog
sistema, koje se u svakom slučaju moraju poštovati i zaštititi. Sadržane su u različitim zakonima i drugim propisima kroz
načela i norme javnog poretka. Između načela i normi postoje razlike u dejstvu i načinu zaštite javnog poretka. Načela
ukazuju na granice do kojih se može ići u primeni stranog prava, tako da sprečavaju njegovu primenu bez davanja
konkretnog rešenja koje pravo umesto stranog treba primeniti. Nasuprot tome, norme propisuju nemogućnost primene
redovno nadležnog stranog prava sa konkretnim rešenjima koja treba primeniti radi zaštite domaćeg javnog poretka. Na
oba načina postiže se primena domaćeg prava, koje ove norme, kao prinudne, propisuju.
Osim toga što je neodređena, sadržina javnog poretka je i promenljiva, jer se tokom vremena menja, s obzirom na
političke, socijalne, ekonomske, moralne i druge uslove. Zavisno od promene vrednosti koje se štite javnim poretkom,
menja se i vrednosno zaključivanje da li je strano pravo u suprotnosti sa međunarodnim javnim poretkom. Zbog toga
sudije prilikom primene kolizionih normi uvek moraju da vode računa o važećem javnom poretku, bez obzira da li je
pravni odnos nastao u vreme prethodno važećeg javnog poretka.
Međunarodni javni poredak se naročito primenjuje u statusnim i porodičnim odnosima.
Klauzula javnog poretka sastoji se u ovlašćenju sudije da u konkretnom slučaju ne primeni merodavno strano pravo, ako
bi njegova primena bila protivna vrednostima postojećeg pravnog poretka. Ovakvo ovlašćenje se sudiji daje jer
zakonodavac zna da kolizionom normom koju je propisao neće moći da prevaziđe sve razlike koje postoje između
domaćeg prava i drugih pravnih sistema. Ta klauzula u stvari predstavlja pravno sredstvo kojim će zaštititi domaći pravni
sistem.
Da bi se klauzula mogla primeniti potrebno je da budu ispunjeni određeni uslovi:
- da je nadležno strano pravo
- da je rezultat primene stranog prava nespojiv sa domaćim javnim poretkom
- da postoji određena veza između slučaja i države suda (najčešće preko državljanstva, prebivališta ili redovnog boravišta
stranaka)

28. IZIGRAVANJE ZAKONA (fraus legis)

Izigravanje zakona je postupanje po zakonu s namerom da se ostvari svrha koju zakon u stvari zabranjuje ili da se ostvari
svrha koju zakon ne predviđa. Ono se realizuje veštačkim stvaranjem ili promenom postoećih činjenica na osnovu kojih
se određuje nadležno pavo, pa se tako postiže primena nekog drugog prava, a ne onog koje bi bilo nadležno da do te
promene nije došlo. Cilj izigravanja zakona je da subjekti na svoj odnos primene povoljnije pravo od prava čije bi
materijalnopravne norme redovno trebalo da se primene.
Različiti pravni sistemi sadrže različite kolizione norme, tako da u materiji međunarodnog privatnog prava veoma često
mogu nastati uslovi za izigravanje zakona. To se najčešće vrši ciljnim unošenjem stranog elementa ili njegovim
promenama radi ostvarenja prava ili nekih interesa koji se po redovnom toku stvari ne bi mogli ostvariti.
Izigravanje zakona može se sresti u svim oblasima MPP, a najčešće se takvi slučajevi javljaju u oblasto bračnih i
porodičnih odnosa. Domaći sud uvek će voditi računa o izigravanju normi domaćeg prava, ali nema obavezu da vodi
računa o tome da li je izigrano strano pravo.
Izigravanje zakona može biti posredno i neposredno. Neposredno izigravanje postiže se zloupotrebom normi o
međunarodnoj nadležnosti, a posredno zloupotrebom normi o priznanju i izvršenju stranih odluka.
Elementi izigravanja zakona su: promena činjenica, namera izigravanja i predmet izigravanja.
Promena činjenca vrši se promenom postojećih ili stvaranjem novih činjenica, pravno dozvoljenom i voljnom radnjom.
Ona predstavlja objektivni element izigravanja zakona koji dovodi do promene nadležnog prava.
Namera izigravanja zakona je subjektivni element i ona se procenjuje na osnovu izvesih objektivnih kriterijuma. U MPP
do izigravanja zakona najčešće dolazi zbog:
- mogućnosti dobijanja nečeg što se prema rednovno nadležnom pravu ne može dobiti
- nepristajanja na sve posledice promene činjenica (npr. neko lice promenom državljanstva ostvari određeni cilj, ali nije
spremno da prihvati ostale posledice koje proizilaze iz cinjenice da je promenilo državljanstvo-npr. da ispunjava
određene obaveze koje mu novo pravo nameće)
-povratka u izigrani pravni sistem
Sankcionisanje izigravanja zakona nije tako široko prihvaćeno kao sankcionisanje povreda međunarodnog javnog
poretka.
Kod neposrednog fraus legis-a posledica se satoji u tome da učinjena promena neće biti uzeta u obzir i sud će primeniti
redovno nadležno pravo. Kod posrednog, posledica se sastoji u uskraćivanju priznanja stranoj odluci na koju se pred
domaćim sudom poziva lice koje je izvršilo izigravanje.
Naš ZMPP predviđa samo neposredno izigravanje.

29. UZVRAĆANJE (renvoi) I UPUĆIVANJE

Uzvraćanje postoji kada koliziona norma domaćeg prava pedviđa primenu stranog prava, a koliziona norma stranog
prava uzvraća na domaće pravo i time ukazuje na primenu polaznog prava.
Do upućivanja dolazi kad koliziona norma stranog prava ne uzvraća na polazno pravo, nego ukazuje na primenu prava
neke treće države.
Da bi bilo moguće uzvraćanje i upućivanje, potrebno je da budu ispunjeni određeni uslovi:
1) da je uzvraćanje dopušteno
2) da domaća koliziona norma predviđa primenu stranog prava koje za isti odnos sadrži dvostranu kolizionu normu
3) da postoji različitost kolizionih normi polaznog i stranog prava u pogledu prihvaćenog elementa vezivanja
4) da postoji odgovarajući činjenični sklop
Osnovno pitanje kod uzvraćanja i upućivanja je koliko daleko treba seže lanac upućivanja. O tom pitanju su se u teoriji i
zakonodavstvu su se izdvojila dva stanovišta. Prema jednom, ređe zastupljenom treba prihvatiti prvo upućivanje
nezavisno od kolizionih normi države na koju se upućuje. Prema drugom, lanac upućivanja može biti veoma dug,
međutim, to po pravilu nije slučaj, jer države ne poznaju toliko različitih elemenata vezivanja za istu pravnu kategoriju.
Do prekidanja lanca može doći kad neko od prava na koje se upućuje prihvati da budu primenjene njegove norme, ali do
prekida može doći i usled začaanog kruga. U tom slučaju najprihvatljivijia bi bila primena supstancijalnog prava na koje
ukazuje koliziona norma polaznog prava, kao da upućivanja nije ni bilo.
Savremeno pravo uglavnom predviđa selektivnu primenu ustanove uzvraćanja, tako što se određuje konkretna materija
u kojoj se uzvraćanje isključuje. Obično se renvoi isključuje kod ugovora i delikata i to zbog toga što je po svojoj prirodi u
suprotnosti sa autonomijom volje koja kod ova dva instituta može postojati u pogledu izbora merodavnog prava.

30. UZAJAMNOST – RECIPROCITET (pojam, značaj, dokazivanje)

Recipricitet je institut MPP koji država upotrebljava kako bi obezbedila jednako ili slično pravno regulisanje ili tretman od
strane drugih država. Uzajamnost se smatra jednim od najvažnijih principa MMP jer se njime postiže poštovanje principa
jednakosti država.
Najčešće se javlja u materiji pravnog položaja stranaca, međunarodne pravne pomoći i izvršenja stranih sudskih i
arbitražnih odluka, dok se u materiji sukoba zakona ne primenjuje.
Svaka država, u skladu sa svojim interesima, određuje u kojim slučajevima mora da postoji reciprocitet, kao i vstu
reciprociteta. Zbog toga se dešava da je uživanje nekog prava stranaca u jednoj zemlji dozvoljeno kao opšte pravo, a u
drugoj kao relativno rezervisano, uslovljeno reciprocitetom, i obrnuto.
Postojanje recirociteta utvrđuje se od strane organa jedne države u svakom konkretnom slučaju kad se pred njih ovo
pitanje postavi i ono se vrši u odnosu na određenu zemlju. Pa se tako npr. kod međunarodne pravne pomoći utvrđivanje
reciprociteta vrši u odnosu na zemlju čiji organ je uputio zamolnicu ili čiji organ je izdao javnu ispravu kojoj treba priznati
dokaznu snagu. Postoje tri osnovna sistema u pogledu utvrđivanja i dokazivanja reciprociteta.
Prvi sistem je takav da odgovarajući državni organ u jednoj zemlji daje jednostranu izjavu o postojanju reciprociteta u
određenoj materiji sa nekom zemljom, tako da nije potrebno da sud ili drugi organ u svakom konkretnom slučaju
utvrđuje postojanje reciprociteta.
Prema drugom sistemu sud po službenoj dužnosti treba da utvrdi postojanje reciprociteta. Zemlje koje prihvataju ovaj
sistem često predviđaju tzv. pretpostavljeni reciprocitet, po kome se smatra da reciprocitet postoji dok se suprotno ne
dokaže.
Treći sistem predviđa da stranka mora da dokaže postojanje reciprociteta, a sud ima dužnost da oceni dokaze koja ona
podnese.
U našem pravu prihvaćen je pretpostavljeni reciprocitet, a kad je potrebno da ga sud ili drugi državni organi utvrde, onda
se to obavlja po službenoj dužnosti. Osim toga, i strankama može biti naloženo da dokažu postojanje reciprociteta.

31. VRSTE RECIPROCITETA

Reciprociteta ima više vrsta, kako po nastanku, tako i po sadržini.

Prema NASTANKU razlikujemo diplomatski, zakonski i faktički reciprocitet.

Diplomatski reciprocitet nastaje međudržavnim ugovorima ili vladinom deklaracijom, u kojima se predviđa da će
državljani jedne države uživati u drugoj državi prava navedena u ugovoru ili deklaraciji. Najčešće se sreću tri klauzule o
načinu na koji se ugovorom ili deklaracijom reguliše uživanje ovih prava:
1) klauzula neposredne uzajamnosti – kojom se taksativno navode prava koja će državljani jedne države uživati u drugoj
državi ugovornici
2) klauzula izjednačenja sa domaćim državljanima – generalno se predviđa da će državljani jedne države ugovornice u
uživanju prava navedenih u ugovoru biti izjednačeni sa domaćim državljanima u drugoj državi ugovornici
3) klauzula najvećeg povlašćenja – predviđa da će državljani jedne države ugovornice u drugoj državi ugovornici uživati
prava navedena u ugovoru na način, pod uslovima i u obimu koji su kao najpovoljniji priznati ili će biti priznati
državljanima neke treće zemlje
Zakonski reciprocitet je onaj koji predviđa da će se strancu priznati neko pravo, postupiti po zamolnici stranog suda, dati
egzekvatura, ako se u zemlji u odnosu na koju se utvrđuje postojanje reciprociteta zakonom to reguliše na isti ili sličan
način.
Faktički reciprocitet postoji kada se smatra da su uslovi reciprociteta ispunjeni ako strana država faktički postupa na
određeni način.

Prema SADRŽINI razlikujemo formalni, materijalni i efektivni reciprocitet.

Formalni reciprocitet postoji kada su stranci izjednačeni sa domaćim državljanima.

Materijalni reciprocitet postoji kad strana država u odnosu na koju se utvrđuje reciprocitet pravno reguliše određeno
pravo ili pitanje na isti način kao i domaća država. Tako će po ovom reciprocitetu stranac moći da uživa određeno pravo
samo ako u njegovoj zemlji stranci mogu da uživaju to isto pravo.
Efektivni reciprocitet postoji kad strana država u odnosu na koju se utvrđuje reciprocitet pravno reguliše određeno pravo
ili pitanje i postupa na identičan način kao i domaća država. Po ovom reciprocitetu stranac može da uživa određeno
pravo samo u onom obimu u kojem ga u njegovoj zemlji stranci mogu uživati.
Klauzula najpovlašćenije nacije (najvećeg povlašćenja) je odredba dvostranih međunarodnih ugovora, koja se najčešće
sreće u međunarodnim ugovorima o trgovini. Ova klauzula u materiji pravnog položaja stranaca predviđa da će
državljani jedne države ugovornice uživati na teritoriji druge države ugovornice onaj pravni položaj i tretman, koji kao
najpovoljniji, ta država priznaje ili bude priznala državljanima bilo koje treće države. Ona ne znači povlašćenje jedne
zemlje, već naprotiv, to je izjednačavanje zemalja, odnosno stranaca u jednoj zemlji i znači sprečavanje privredne
diskriminacije.
Primena ove klauzule se može ograničiti teritorijalno i institucionalno. Teritorijalna ograničenja odnose se na države iz
određenog regiona. Ovu vrstu ograničenja često je koristila Engleska, kada je isključivala mogućnost pozivanja na ovu
klauzulu u odnosu na tretman koji daje državama Komonvelta. Ovakve rezerve važe samo ukoliko su izričito ugovorene.
Institucionalna ograničenja se odnose na na isključenje primene klauzule navećeg povlašćenja kada je reč o državama sa
kojima je država ugovornica u ekonomskoj vezi koja ima karakter organizacije. To su najčešće razne regionalne
ekonomske organizacije u okviru kojih države članice uzajamno priznaju prava i pogodnosti koje treće države ne mogu
da uživaju ni pored postojanja klauzule najvećeg povlešćenja.
Postoje izuzeci od primene klauzule najvećeg povlašćenja,a najznačajniji izuzeci su pogranični promet i carinske unije.
Tako se npr. predviđaju određene povlastice koje mogu da uživaju samo državljani susedne zemlje koji žive u
pograničnom pojasu. Kada dve države stupe u carinsku uniju, onda se druge države ne mogu pozivanjem na klauzulu
najvećeg povlašćenja koristiti carinskim pogodnostima koje važe između država članica carinske unije.

32. RETORZIJA

Retorzija je akt jedne države kojim se predviđaju protivmere prema drugoj državi zbog njenog određenog postupanja.
Primenjuje se u materiji pravnog položaja stranaca, sudske nadležnosti, međunarodne pravne pomoći i priznanja i
izvršenja stranih sudskih odluka.
Dva su shvatanja o primeni retorzije. Prema širem shvatanju, retorzija se može primeniti prema državi koja strance
tretira na drugačiji način od svojih državljana. Prema užem shvatanju, može se primeniti prema državi koja preduzima
mere diskriminacije protiv državljana, pravnih lica, sudskih odluka, javnih isprava države o o kjoj je reč. Diskriminacija se
izražava u postupanju koje je različito od važećih pravnih normi te države ili koje se razlikuje od onog po kome se
tretiraju drugi stranci ili sudske odluke i akti drugih država (npr. ako jedna država postavlja za neke strane državljane
posebne uslove za ulazak ili boravak na njenoj teritoriji, koje ne postavlja državljanima drugih država).
Odluku o retorziji po pravilu donosi najviši organ vlasti države, najčešće vlada. Ovom odlukom određuje se država prema
kojoj se primenjuje, oblast u kojoj se primenjuje i postupanje domaćih organa po ovom pitanju, tj. mere koje će se
primeniti. Retorzija je vremenski ograničena i traje sve dok ne prestane diskriminatorsko ponašanje države prema kojoj
je određena. Ona prestaje odlukom o povlačenju retorzije.
Retorzija je nepoželjna mera u međunarodnim odnosima, ali se pokazala kao neophodna da se neka država zaštiti od
diskriminatorskog ponašanja druge države. Odluka o retorziji utiče na stranu državu da preispita svoje postupanje i
prestane sa primenom mera koje su prouzrokovale retorziju.
Zakoni o međunarodnom privatnom pravu nemaju odredbe o retorziji, a nema ga ni naš ZMPP. Međutim, retorzija je u
praksi poznata i korišćena, kako u istoriji, tako i danas.

33. PRAVNI POLOŽAJ STRANACA (pojam i značaj)

Stranac je svako fizičko lice koje nema domaće državljanstvo, a strano pravno lice je pravno lice koje nema nacionalnost
domaće države. Pošto oni u osnovi imaju manja prava od domaćih državljana i domaćih pravnih lica, danas sve države
imaju poseban pravni režim za strance, zasnovan na njihovim unutrašnjim propisima i na međudržavnim ugovorima,
kojima se reguliše mogućnost stranca da ulaze i borave na njihovoj teritoriji, da se nasele, zaposle i uživaju različita
politička i građanska prava.
Ovakvo regulisanje dostupnosti i uživanja prava stranaca od strane jedne države na njenoj teritoriji, prdstavlja pravni
položaj stranaca.Svaka država je suverena u uređivanju pravnog položaja stranaca, a to čini zavisno od sopstvene politike
prema strancima.
Pravni položaj stranaca ulazi u sastav MPP-a, a razlog tome je što nastanak privatnopravnih odnosa u velikoj meri zavisi
od toga da li stranac uživa određena prava. Ukoliko bi se strancima isključila ili ograničila pojedina prava to bi bio razlog
da se privatno pravni odnosi sa stranim elementom zasnuju. U tome je značaj pravnog položaja stranaca za MPP.
Za pravni položaj nekog stranca u jednoj zemlji često je potrebno da se zna čiji je on državljanin, zbog toga što se
raznovrsnim dvostranim i višestranim međudržavnim ugovorima uređuje pravni položaj državljana država ugovornica u
svakoj od njih. Taj položaj je za stranca, po pravilu, povoljniji od pravnog položaja utvrđenog unutrašnim pravom država
kojim se reguliše pravni položaj stranaca.
Danas je opšte prihvaćen princip da su stranci izjednačeni u pravnom položaju sa domaćim državljanima, ali ovaj princip
svaka država ograničava kroz pravilo prema kojem priznaje stracu sva prava koja uživaju domaći državljani, osim onih
koja su isključena ili ogranićena posebim propisima. Ovo pravilo je u nekim državama sadržano u građanskim
zakonicima, u drugima u ustavu, a negde i u zakonima o MPP. I naše pravo poznaje ovo generalno pravilo kroz odredbe
Ustava iz 2006. godine.
Za saznavanje pravnog položaja stranca, nije dovoljno samo pravilo o njihovom izjednačavanju sa domaćim državljanima,
već proučavanje mnogobrojnih propisa, radi saznanja da li je strancu uskraćeno ili ograničeno ili uslovljeno neko pravo,
koje svaka država može da predvidi svojim propisima.
U našoj državi postoje brojni zakoni koji sadrže odrdbe o pravnom položaju stranaca, a 2004.godine usvojen je i Zakon o
državljanstvu. Ali odredbe o pravnom polozaju stranaca sadržane su i u drugim zakonima.
Pored opšteg pravnog režima, postoje i posebni pravni režimi za pravni položaj stranaca, koji su zasnovani na dvostranim
i viseštranim sporazumima država kojima se uređuje pravni položaj stranaca, kao državljna država ugovornica. Oni imaju
prednost u odnosu na opšti režm regulisan zakonskim propisima države i moraju se poštovati i primenjivati.
Izvori za pravno regulisanje pravnog polozaja stranaca su, kako nacionalni propisi, tako i medjunarodni sporazumi
država.

34. MOGUĆNOST I OBIM UŽIVANJA PRAVA STRANACA (opšta, relativna i apsolutno rezervisana prava)

S obzirom na mogućnost uživanja prava, postoje tri kategorije prava stranaca: opšta prava, relativno i apsolutno
rezervisana prava.
Opšta prava - opšta prava stranaca su sva ona prava koja stranac može da uživa kao i domaći državljanin, jer se za njih ne
postavljaju nikakvi posebni uslovi ili zahtevi. Ako se uzlovi i zahtevi postavljaju kao ograničenja za uživanje određenih
prava domaćim državljanima, oni ce se primenjivati i na strance.
Države su suverene u određivanju prava koja će za strance važiti kao opšta i time ih izjednačiti sa domaćim državljanima.
Izbor prava koja će kao opšta važiti i za strance, je direktni pokazatelj odnosa jedne države prema strancima i politike
koju prema njima vodi.
Opšta prava stranaca su: pravo na stupanje u ugovorne odnose, pravo na ime i lični status i neka druga prava koja se
inače u većini država priznaju kao opšta.
Relativno rezervisana prava stranaca su prava koja stranci mogu da uživaju samo ako su isunjeni posebni uslovi koji se za
njih kao strance postavljaju. Ukoliko su ti uslovi ispunjeni, oni će određeno pravo uživati na način i u obimu kao domaći
državljani. Najčešće su zahtevana 3 uslova: reciprocitet, domicil i odobrenje.
Reciprocitet znači da stranac u domaćoj državi može uživati određeno pravo ako državljanin domaće države to pravo
može uživati u državi stranca.
Dimicil kao uslov znači da stranac može uživati određena prava u određenoj državi ako u njoj ima stalno prebivalište, a u
novije vreme i stalno boravište ili određen broj godina stalnog boravka u toj drzavi, a za pravna lica, sediste u državi u
kojoj zeli da uživa određeno pravo.
Odobrenje ili dozvola kao uslov znači pravo diskrecione ocene određene države da li će strancu omogućiti uživanje
određenog prava koje se realizuje odobrednjem ili dozvolom.
Uslovi se najvise koriste kod privrednog poslovanja, ulaganja kapitala, sticanja svojine na svim ili samo nekim vrstama
nepokretnosti itd.
Apsolutno rezervisana prava su prava koja stranci ne mogu da uživaju u nekoj drzavi. To su po pravilu ona prava koja
zbog značaja za jednu državu ne mogu stranci ne mogu uživati, s obzirom na njihovo svojstvo stranca, već su rezervisana
samo za domaće državljane. Raznovrsna su prava rezervisana samo za domaće državljane i to su: pravo da bude državni
službenik, pravo obavljanja određenih profesija (npr. privatni lekar, advokat), pravo sticanja svih ili pojedinih vrsta
nepokretnosti i pravo obavljanja određenih privrednih delatnosti.

35. PRAVA STRANACA NA ULAZAK, BORAVAK I NASTANJIVANJE

Uživanje prava na ulazak i boravak u jednoj državi je pretpostavka za stupanje u privatno pravne odnose u jednoj državi,
a politika država danas je različita u uživanju ovih prava stranaca, pa su samim tim i različito pravno regulisana ova prava
stranaca.
Jedan režim uživanja ovih prava stranaca je liberalni režim, zastupljen u malom broju država, koji predviđa slobodan
ulazak i boravak stranaca na njihovoj teritoriji, s tim što rok boravka ograničavaju obično na 90 dana.
Drugi režim je mešovit sistem u kome države u kojima je zastupljen, određuju slobodan ulazak i boravak stranaca uz
prethodno odobrenje. Slobodan ulazak i boravak predviđaju za strance iz država sa kojima su zaključeni međunarodni
ugovori i koji predvidjaju slobodne ulaske i boravke za državljane država ugovornica, dok za sve ostale strance predviđaju
odobrenje za ulazak i boravak, koje se naziva viza.
Države predviđaju razne vrste viza i ulove za njihovo dobijanje. Vizni režim može biti liberalan kad stranac dobija vizu kad
izpuni propisane uslove i komplikovan kad je potrebno ispunjenje mnogo uslova koji, i kad se ispune, ne garantuju pravo
na dobijanje vize. Uslovi za dobijanje vize, često se vezuju za svrhu putovanja u neku državu (turizam, lečenje,
obrazovanje...), a postoje i posebne vize, kao što su diplomatske vize, za diplomatko osoblje, službene vize za poslovne
ljude itd. Neke države izdaju vizu veoma liberlano, samo radi naplate takse za njeno izdavanje, pri ulasku na njenu
teritoriju. Po pravilu vizu izdaje diplomatsko konzularno predstavništvo države u koju stranac želi da udje, a koja se nalazi
u državi tog stranca.
Treći režim je sistem prema kojem države za ulazak i boravak svih stranaca predvidjaju vizni režim. Ove zemlje su retke i
to su obično države koje su zatvorene prema svetu.
Svaka država izdaje vizu za ulazak i boravak na njenoj teritoriji. Novinu predstavljaju određene zemlje EU, koje su
potpisnice Šengenskog sporazuma, po kojem svaka od zemalja može da izda tzv. šengensku vizu, sa kojom može da se
uđe i boravi u svakoj od ovih zemalja.
Vize se izdaju sa određenim rokom važenja, a najviše do jedne godine. Stranac mora da napusti državu, koja mu je izdala
vizu, kad istekne rok njenog trajanja, jer ako to ne učini, njegov boravak je ilegalan sa negativnim posledicama
(proterivanje, zabrana ponovnog dobijanja vize itd.)

36. PRAVO STRANACA NA BRAK, USVOJENJE I STARATELJASTVO

U pogledu uživanja porodičnih prava stranaca u većini država prihvaćen je opšti režim, da stranci treba da uživaju
porodična prava kao i domaći državljani. Mnoge države u pogledu ovih prava za strance, predviđaju različita ograničenja.
Tako neke ograničavaju pravo stranom državljaninu da bude staratelj domaćem državljaninu, pravo stranca da usvoji
domaćeg državljanina predviđaju kao relativno rezervisano pravo, uslovenjo prethodnim odobrenjem nadležog državnog
organa.
Opšte je pravilo danas