Računarske mreže i komunikacije

Masovna upotreba računara dovela je do potrebe razmjene podataka između skupine računara,
što je ostvareno povezivanjem računara u sistem nazvan računarska mreža. Računarsku
mrežu najjednostavnije rečeno čine dva ili više računara koji su međusobno povezani kablom
kako bi mogli dijeliti podatke. Umrežavanje se razvilo iz potrbe da više korisnika koristi
podatke istovremeno.
Mrežu koja se sastoji od nekoliko računara i perifernih uređaja povezanih kablom, na
ograničenom području (npr. odjeljenje u kompaniji, kabinet iformatike itd) nazivamo lokalna
mreža (engl. LAN-Local Area Network).
Proširenje lokalne mreže na veće geografsko područje predstavlja WAN (engl. Wide Area
Network) mrežu.
Bez obzira na vrstu, složenost ili način građe, svaka računarska mreža ima istu osnovnu
funkciju a to je prenos podataka između dva fizički odvojena mjesta.

Osnovni principi prenosa podataka

Pod prenosom podataka u računarskoj tehnici obično mislimo na razmjenu podataka između
više povezanih računara ili između računara i vanjskih uređaja (mada se u širem smislu i
između računara i okoline takođe vrši prenos podataka). Prema opštem modelu
komunikacionog procesa, prilikom prenosa podataka između računara, pored računara u ulozi
izvora i prijemnika informacija, moramo imati i kodere, dekodere i kanal veze (Slika 1).

Kanal veze
Izvor Koder Dekoder Prijemnik

Slika 1

Kod prenosa digitalnih podataka razlikujemo dvije vrste prenosa:

 Paralelni
 Serijski

Kod paralelnog prenosa istovremeno se kroz više vodiča (žica) prenosi više bita najčešće
osam bita koji tvore jedan bajt, zbog toga ovaj prenos često zovemo prenos bajt po bajt.
Kod serijskog prenosa podaci se prenose bit po bit. Na prvi pogled izgleda da se serijski
prenos može realizovati koristeći isključivo jedan vodič. Međutim, ipak je neophodan i drugi
vodič, tzv. masa , da bi se mogao zatvoriti strujni krug između računara koji vrše razmjenu,
tako da se serijski prenos realizira kroz par (dva) vodiča.
Paralelni prenos je očigledno osam puta brži od serijskog. Takođe je znatno jednostavniji za
izvedbu u komunikacionim programima, zbog činjenice da su podaci u računarskim
memorijama organizovani upravo po bajtovima. Međutim, potreba za velikim brojem vodiča
ograničava upotrbu paralelnog prenosa isključivo za potrebe povezivanja uređaja čija
udaljenost ne prelazi nekoliko desetina metara.
Razlikujemo dvije izvedbe serijskog prenosa:

 Sinhroni
 Asinhroni

Kod sinhronog prenosa podaci se prenose u blokovima ili paketima. Blok sadrži fiksan broj
bajtova (recimo 512), pri čemu se svi bajti koji čine blok razlažu u seriju bita i šalju jedan za
drugim, fiksnom brzinom, bez pauza između pojedinih bajtova. Blokovi se takođe šalju jedan
za drugim, međutim između svaka dva blika šalje se specijalan niz od 8 bita, tzv.
sinhronizacioni bajt (SYNC) koji nije sastavni dio bloka i koji ne sadrži korisnu informaciju,
a čija je jedina svrha da osigura sinhronizaciju prenosa blokova između pošaljioca i primaoca
(Slika 2).

Paket
SYNC

Slika 2
Kod asinhronog prenosa svaki elementarni podatak (tipično jedan bajt) prenosi se neovisno
jedan od drugog. Prije nego što započne prenos jednog podatka, kanal veze se nalazi u
neaktivnom stanju ili tzv. IDLE stanju (obično stanju logičke jedinice). Prenos podataka
započinje promjenom stanja kanala veze (npr. sa logičke jedinice na logičku nulu) u trajanju
jednakom trajanju prenosa jednog bita (ova promjena se naziva start bit), nakon čega slijedi
prenos stvarnih bita koji čine podatak. Nakon što se čitav podatak prenese, kanal veze se
ponovo vraća u IDLE stanje, koje traje do prenosa novog podatka. Vrijeme trajanja IDLE
stanja nije određeno, međutim obično se propisuje da IDLE stanje nakon prenosa jednog
podatka mora trajati maker koliko iznosi trajanje prenosa jednog bita pomnoženo sa 1; 1,5; 2.
U tom slučaju kažemo da koristimo asinhroni prenos sa jednim, jednim i po, ili dva stop bita
(Slika 3).

Start bit
Podatak
IDLE

Slika 3

Sinhroni prenos je očigledno mnogo efikasniji, jer se kod asinhronog prenosa praktično vrši
sinhronizacija svakog elementarnog podatka pojedinačno, čime se gubi mnogo vremena.
 Tipovi mreža

U uvodnom dijelu smo definisali šta je to računarska mreža, kakve su to lokalne (LAN) mreže
i rasprostranjene (WAN) mreže.
U nastavku ćemo se bazirati uglavnom na lokalne mreže ali prije nego što vidimo koje tipove
lokalnih mreža imamo, definisat ćemo neke zajedničke komponente, funkcije i svojstva
mreža.
o Serveri su računari koji obezbjeđuju resurse koje dijele umreženi korisnici.
o Klijenti su računari koji pristupaju zajedničkim mrežnim resursima koje obezbjeđuje
server.
o Medijum je sredstvo putem kojeg se računari povezuju.
o Zajednički podaci su datoteke koje server obezbjeđuje preko mreže
o Zajednički štampači i drugi periferni uređaji su drugi resursi koje obezbjeđuje
server.
o Resursi su datoteke, štampači i drugi elementi koji se stavljaju na raspolaganje
umreženim korisnicima.

Imamo tri tipa (kategorije) mreža:

1. Mreže istog prioriteta (engl. Peer to peer networks)

2. Serverske mreže (engl. Server based networks)
3. Kombinovane mreže

Mreže računara istog prioriteta

Kod mreža istog prioriteta ne postoje namjenski serveri niti hijerarhija među računarima. Svi
računari su jednaki, pa se zbog toga kaže za njih da s ravnopravni. Obično svaki računar
funkcioniše kao klijent i kao server in e postoji imenovani administrator mreže koji je
odgovoran za cijelu mrežu. Ove mreže se često zovu i radne grupe. U njima je obično
povezano manje od 10 računara. Za ove mreže nije potreban nikakav dodatni softver da bi se
instalisale, već sva podrška za njih je uključena u operativnim sistemima (MS. Windows NT
Workstation, MS. Windows for workgroups, MS. Windows 95, 98, ME, XP itd).

Klijent/Server

Mreža računara istog prioriteta

Serverske mreže

U sredini u kojoj postoji više od 10 računara mreža istog prioriteta nije dobro rješenje. Zbog
toga u većini mreža postoje namjenski serveri. Namjenski server je računar koji ima samo tu
jednu ulogu in e koristi se kao klijent ili radna stanica. Za servere se kaže da su “namjenski”
zato što su optimizovani da brzo opsluže zahtjev mrežnih klijenata i pruže bezbijednost
datotekama. Kako se mreža povećava, saobraćaj u mreži postaje gušći, javlja se potreba za
većim brojem servera. Tako imamo: servere za datoteke i štampače, servere za aplikacije,
servere za elektronsku poštu, fax servere itd.

Server Klijenti

Serverska mreža

Kombinovane mreže

Veoma je čest slučaj da moderne mreže u poslovnim sredinama predstavljaju kombinaciju

najboljih osobina mreža istog prioriteta i serverskih mreža. Takve mreže zovu se
kombinovane mreže. U ovim mrežama koriste se dvije vrste operativnih sistema koji rade
zajedno i pružaju ono što mnogi administratori smatraju pravom kompletnom mrežom.

Windows for
Windows NT Workgroups Windows 95 Windows 98
Server

Kombinovana mreža
 Topologije mreže
Pod topologijom računarske mreže podrazumijevamo prikaz rasporeda veza između pojedinih
čvorova mreže. Kod lokalnih mreža postoje tri glavne topologije:
o Zvijetda (engl. Star)
o Sabirnica (engl. Bus)
o Prsten (engl. Ring)
Kod topologije tipa zvijezda svi čvorovi mreže povezani sun a zajednički uređaj koji se
naziva koncentrator ili hab.
Ovaj vid topologije se danas najčešće koristi. Prednosti ove topologije su jednostavno
dodavanje novih računara u mrežu, centralizirano upravljanje prenosom podataka (sobzirom
da svi podaci prolaze kroz hab), kao i činjenica da kvar nekog od računara neće groziti rad
mreže. Takođe, prekid ma kojeg od kablova ugrozit će samo rad računara koji je spojen preko
tog kabla. Ako se hab pokvari cijela mreža će biti izvan funkcije.

Hab

Topologija “Zvijezda”
Kod topologije tipa sabirnica, svi računari su povezani na zajednički kabal, koji predstavlja
sabirnicu. Osnovni nedostatak ove topologije je činjenica da prekid zajedničkog kabla
uzrokuje odvajanje od mreže svih računara koji se nalaze iza mjesta prekida.

Topologija “Sabirnica”
Kod topologije tipa prsten, svi računari su međusobno povezani u cikličnu strukturu tako da je
svaki računar spojen sa dva susjedna računara. Prenos podataka u ovakvim mrežama može
biti izrazito efikasan, međutim prekid bilo kojeg kabla u mreži uzrokuje prekid rada čitave
meže.

Topologija “Prsten”
Postoji mnoštvo mrežnih tehnologija kojima se realizuju navedeni tipovi mrežnih topologija.
Jedna od najčešće korištenih topologija poznata je pod nazivom Ethernet. Za ostvarivanje
kanala veze između pojedinih čvorova u lokalnim mrežama najčešće se koriste tri tipa
prenosnih medija:

o Upredene telefonske parice

o Koaksijalni kablovi
o Optički kablovi.