İÇİNDEKİLER

1. TEMEL KAVRAMLAR
GİRİŞ ................................................................................................................. 1
TANIMLAR ......................................................................................................... 2
Göç .......................................................................................................... 3
Göçmen ................................................................................................... 4
Mülteci (Refugee) ..................................................................................... 5
Şartlı Mülteci (Conditional Refugee) .......................................................... 5
Sığınmacı (Asylum Seeker) ....................................................................... 6
Ülke İçinde Yerinden Edilmiş Kişiler (ÜYEK, Internally Displaced
People/IDP) .............................................................................................. 6
Coğrafi Kısıtlama ...................................................................................... 6
İdari Gözetim ............................................................................................ 7
Kaynak Ülke ............................................................................................. 7
Hedef Ülke ............................................................................................... 7
Geçiş (Transit) Ülkesi ................................................................................ 7
KÜRESEL DÜNYADA GÖÇ ................................................................................... 7
GÖÇ SOSYOLOJİSİ ÇALIŞMALARI ....................................................................... 9
TÜRKİYE’DE GÖÇ DÜZENLEMELERİ .................................................................. 14
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (6458) .................................. 14
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü.................................................................. 14
Toplu Sığınma / Geçici Koruma............................................................... 15
Geri Gönderme Merkezleri ...................................................................... 16

2. GÖÇ OLGUSU VE KURAMLARI

GİRİŞ ............................................................................................................... 17
GÖÇ OLGUSU................................................................................................... 18
Göç Kategorileri...................................................................................... 19
Küresel Göç Eğilimleri ............................................................................ 21
GÖÇ KURAMLARI ............................................................................................. 22
Temel Kuramlar ..................................................................................... 22
Ravenstein Göç Kanunları (1885) ....................................................... 22
Everett Lee Göç Kuramı (1966) .......................................................... 25
Petersen’in Göç Tipleri (1958) ............................................................ 26
Zorlama İle Yapılan (Forced) Göçler .................................................... 27

vii
 Ekonomik Temelli Göç Kuramları ............................................................ 27
Neo-Klasik Ekonomi Kuramı............................................................... 28
Yeni Ekonomi Kuramı......................................................................... 28
İkiye Bölünmüş Emek Piyasası Kuramı ............................................... 29
Sosyo-Kültürel Göç Kuramları ................................................................. 29
Denge Kuramı.................................................................................... 29
Merkez-Çevre (Dünya Sistemi) Kuramı ............................................... 30
Göçmen İlişkiler Ağı (Network Kuramı) ............................................... 31
Göç Sistemleri Kuramı ....................................................................... 31

3. TÜRKİYE’DE İÇ GÖÇLER
GİRİŞ ............................................................................................................... 35
TÜRKİYE’DE GÖÇ SÜREÇLERİ ........................................................................... 36
Osmanlı Bakiyesi Topraklardan Türkiye’ye Göçler ................................... 37
Cumhuriyet Sonrası (Kırdan Kente) Göçler .............................................. 39
1923-1950 Dönemi ........................................................................... 40
1950-1980 Dönemi ........................................................................... 41
1980 Sonrası Dönem ......................................................................... 43
Kentler Arası Göçler ........................................................................... 44
İÇ GÖÇÜN TEMEL DİNAMİKLERİ ....................................................................... 45
Ekonomik Nedenler ................................................................................ 46
Politik Nedenler ...................................................................................... 46
Tarım Alanındaki Gelişmeler ................................................................... 47
Ulaşım ve İletişim İmkânlarının Gelişmesi ............................................... 47
Sosyo-Psikolojik Nedenler ...................................................................... 48

4. KENTLEŞME VE HEMŞEHRİLİK
GİRİŞ ............................................................................................................... 49
KENTLEŞME .................................................................................................... 50
Kente Uyum /Kentlileşme ....................................................................... 52
HEMŞEHRİLİK .................................................................................................. 56
Hemşehri Dayanışma Ağları / Hemşehri Dernekleri ................................. 57
Hemşehri Dernekleri STK mıdır? ............................................................. 61

5. TÜRKİYE’DEN GÖÇLER .............................................................................. 63

GİRİŞ ............................................................................................................... 63
GAYRİMÜSLİMLERİN GÖÇLERİ ......................................................................... 64
İŞGÜCÜ ANLAŞMALARI .................................................................................... 65
İşgücü Göçleri Dönemleri ....................................................................... 67

viii
 1950-1960 Dönemi ................................................................................ 67
1960-1970 Dönemi ................................................................................ 67
1970-1980 Dönemi ................................................................................ 70
1980-1990 Dönemi ................................................................................ 72
1990-2000 Dönemi ................................................................................ 73
2000 Sonrası Dönem.............................................................................. 75

6. TÜRKİYE’YE GÖÇLER
GİRİŞ ............................................................................................................... 77
DÜZENLİ GÖÇLER ............................................................................................ 78
1923-1945 Dönemi ................................................................................ 79
Lozan Nüfus Mübadelesi ........................................................................ 80
1945-1980 Dönemi ................................................................................ 81
1980 Sonrası Dönem.............................................................................. 82
DÜZENSİZ GÖÇLER .......................................................................................... 83
Transit Göçler......................................................................................... 87
Doğu Bloku Ülkelerinden Göçler ............................................................. 89
Geçici Koruma Altındaki Suriyeliler ......................................................... 89
Yaşam Tarzı Göçleri................................................................................ 90

7. KÜRESEL GÖÇ HAREKETLERİ

GİRİŞ ............................................................................................................... 93
KÜRESEL GÖÇ HAREKETLERİNİN KISA TARİHİ .................................................. 94
Birinci Dünya Savaşına Kadar Olan Dönem ............................................. 95
Avrupalıların Dışarıya Göçleri ............................................................. 95
Sömürge Ülkelerinden Göçler............................................................. 96
İki Savaş Arası Dönem............................................................................ 97
Ulus Devletleşme Sonrası Göçler........................................................ 97
İkinci Dünya Savaşı Sonrası Dönem ........................................................ 97
Sömürgecilik Sonrası Göçler .............................................................. 97
İşgücü Göçleri .................................................................................... 98
Soğuk Savaş Sonrası Göçler .............................................................. 99
ULUSLARARASI GÖÇLERİN GENEL GÖRÜNÜMÜ ................................................ 99
KÜRESEL SERMAYENİN YENİ GÖÇ POLİTİKASI ................................................ 104

8. KÜRESEL DÜZENSİZ GÖÇLER

GİRİŞ ............................................................................................................. 107
SINIR OLGUSU ............................................................................................... 108
DÜZENSİZ GÖÇ .............................................................................................. 109
Düzensiz Göç ve Enformel Sektör İlişkisi............................................... 111

ix
DÜZENSİZ GÖÇLERİN İNSANİ BOYUTU ............................................................ 113
Göçmen (İnsan) Kaçakçılığı (Smuggling) ............................................... 113
İnsan Ticareti (Human Trafficking) ........................................................ 114
İnsan Ticareti ile Göçmen Kaçakçılığı Arasındaki Farklar ....................... 117

9. AVRUPA’YA DÜZENSİZ GÖÇLER

GİRİŞ ............................................................................................................. 121
AVRUPA’YA GÖÇLER ...................................................................................... 122
AVRUPA’YA DÜZENSİZ GÖÇLER...................................................................... 125
Düzensiz Göç Yolları ............................................................................. 127
Mültecilerin Köken Ülkeleri ................................................................... 129
İtalya Üzerinden Göçler .................................................................... 130
Yunanistan Üzerinden Göçler ........................................................... 131
Göçmen Ölümleri ve Kurtarma Programları ........................................... 132
Kurtarma Programları ........................................................................... 133
Mare Nostrum ................................................................................. 133
Triton............................................................................................... 135

10. GÜVENLİKÇİ GÖÇ POLİTİKALARI VE GÖÇMEN KARŞITLIĞI

GİRİŞ ............................................................................................................. 137
GÜVENLİKÇİ GÖÇ POLİTİKALARI ..................................................................... 138
Kale Avrupası ....................................................................................... 138
Sınır Güvenliği Politikaları ..................................................................... 140
Dublin Sözleşmesi ........................................................................... 140
EURODAC ........................................................................................ 140
Frontex (Avrupa Sınır Güvenliği Ajansı) ............................................. 141
Sınır Güvenliğinde Türkiye - AB İşbirliği ................................................ 142
Geri Kabul Anlaşmaları..................................................................... 143
AVRUPA’DA GÖÇMEN KARŞITLIĞI VE İSLAMOFOBİ ......................................... 143
Avrupa’da Göçmen Karşıtlığı................................................................. 143
Pegida ............................................................................................. 144
Almanya’da Türkler’e Yönelik Saldırılar ............................................ 145
İslamofobi........................................................................................ 146
Avrupa’da Müslüman Nüfus ................................................................. 148

11. AVRUPA’NIN YENİ TOPLUM YAPISI VE BİRLİKTE YAŞAMA MODELLERİ

GİRİŞ ............................................................................................................. 151
GÖÇMENLER VE AVRUPA’NIN YENİ TOPLUMSAL YAPISI.................................. 152
Göçmenlerin Yeniden Toplumsallaşması ............................................... 153

x
 Gettolar ................................................................................................ 155
Birlikte Yaşama Modelleri ..................................................................... 159
Kültürel Karşılaşma (Akültürasyon) ....................................................... 160
Göçmen Politikaları .............................................................................. 161
Asimilasyon ..................................................................................... 161
Entegrasyon .................................................................................... 163
Çok kültürlülük ................................................................................ 164
Türkiye’deki Suriyeliler ve Uyum........................................................... 169

12. DİASPORALAR VE GERİ DÖNÜŞ GÖÇLERİ

GİRİŞ ............................................................................................................. 171
MODERN DİASPORALAR ................................................................................ 172
Diaspora Kavramı ................................................................................. 172
Modern Diaspora Yaklaşımı .................................................................. 174
Dispora’da Kimliğin Oluşumu ............................................................... 175
Kültürel Kimlik ...................................................................................... 176
Diasporik Kimlik ................................................................................... 177
GERİ DÖNÜŞ GÖÇLERİ (RETURN MİGRATİON) ................................................. 178
Geri Dönüş Kavramı.............................................................................. 179
Göç Döngüsü........................................................................................ 180
Düzensiz Göçmenlerin Geri Dönüşü ...................................................... 182
Misafir İşçilerin Dönüşü ........................................................................ 183
AB-Türkiye İlişkileri ve Tersine Göçler................................................... 185

13. GÖÇMEN DAYANIŞMA AĞLARI VE AVRUPA’DA TÜRK DERNEKLERİ

GİRİŞ ............................................................................................................. 187
GÖÇMEN DAYANIŞMA AĞLARI ....................................................................... 188
Dayanışma Ağlarının İşlevleri ................................................................ 190
Sosyal Hizmetler Alanında Göçmen STK’ları.......................................... 193
AVRUPA’DAKİ TÜRK DERNEKLERİ................................................................... 194

14. DÜZENSİZ GÖÇ ALANINDA ÇALIŞAN KURUM VE KURULUŞLAR

GİRİŞ ............................................................................................................. 199
ULUSLARARASI KURUM VE STK’LAR .............................................................. 200
Uluslararası Göç Örgütü (UGÖ / IOM) ..................................................... 200
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK - UNHCR)..... 201
Çalışma Alanları ................................................................................... 202
Savunuculuk .................................................................................... 202
Yardım............................................................................................. 202

xi
 Kalıcı Çözümler................................................................................ 203
Acil Durum Müdahalesi .................................................................... 203
Koruma / Güvenlik Ağı ..................................................................... 203
Uluslararası Af Örgütü / Mülteci Hakları Birimi ...................................... 204
Uluslararası Mülteci Hakları Derneği ..................................................... 205
Mülteci Hakları Merkezi ........................................................................ 206
Mültecilerle Dayanışma Derneği / Mülteci-Der ...................................... 207
DEVLET KURUMLARI ...................................................................................... 208
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü................................................................ 208
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün Görevleri...................................... 208
Düzensiz Göçle Mücadele Stratejileri ............................................... 209
Göç Politikaları Kurulu .......................................................................... 209
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ..................................... 210

KAYNAKÇA ................................................................................................... 213

xii