UNIVERZITET DŽEMAL BIJEDIĆ

MAŠINSKI FAKULTET MOSTAR

- Seminarski rad –

Predmet: Integritet i vijek konstrukcije

Tema: FAKTOR INTENZITETA NAPONA „Ki“

 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Mentor: Prof. Dr. Mersida Manjgo Student: Muminagić Dino

SADRŽAJ

1. UVOD.....................................................................................................................................3
2. OSNOVNI OBLICI NASTAJANJA POVRŠINA LOMA.....................................................4
3. FAKTOR INTENZITETA NAPONA [Ki]..............................................................................5
3.1 K - faktor prema oblicima (osnovni analitčki izrazi)........................................................5
3.2 K - dominantna zona.........................................................................................................7
4. METODE ODREĐIVANJA FAKTORA Ki...........................................................................8
4.1 Analitičke metode.............................................................................................................9
4.1.1 Površina prsline opterećena parom koncentrisanih sila – Grinova funkcija..............9
4.1.2 Proizvoljno opterećena površina prsline..................................................................10
4.2 Metoda superpozicije......................................................................................................10
4.3 Metod težinskih funkcija.................................................................................................11
4.4 Analitičko-empirijska metoda podešavanja....................................................................12
4.4.1 Skrivene prsline eliptičnog oblika...........................................................................12
4.4.2 Površinske prsline....................................................................................................13
4.4.3 Ivične prsline............................................................................................................14
4.5 Njuman-Radžuovo riješenje............................................................................................14
4.5.1 Površinska prslina u ravnomjerno zategnutoj ploči.................................................15
4.5.2 Površinska prslina u ploči opterećenoj na savijanje................................................15
4.5.3 Aksijalna površinska prslina u tankozidnom omotaču cilindrične posude pod
pritiskom...........................................................................................................................15
4.6 Metoda uticajnih koeficijenata........................................................................................16
4.6.3 Aksijalna površinska prslina u debelozidnom omotaču cilindra pod pritiskom......17
4.7 Metode određivanja K – faktora izvedene iz metoda konačnih elemenata....................18
4.7.1 Metoda korelacija pomaka.......................................................................................18
4.7.2 Metoda modificiranog integrala zatvaranja pukotine..............................................20
4.7.3 Metoda J – integrala računanog s ekvivalentnim površinskim integralom..............22
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................25
LITERATURA..........................................................................................................................26

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

2
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

1. UVOD

Mehanika loma predstavlja relativno novu disciplinu mehanike i nauke o materijalima koja se
bavi problemima oštećenja, otkaza i lomova konstrukcija oslabljenih prslinom (pukotinom).
Zbog posljedica koje lomovi mogu da izazovu značajno je narasla potreba da se još u fazi
projektovanja obezbjedi odgovarajuća sigurnost i pouzdanost konstrukcija. Takođe, da bi se
pratila i procjenila eksploataciona spremnost konstrukcija razvijeni su i određeni planovi
kontrole rasta pukotina kako bi se blagovremeno otklonila opasnost i spriječila pojava
njihovog loma u toku eksploatacije.1
Pri projektovanju velikih i kompleksnih konstrukcija kao što su mostovi, brodovi, posude pod
pritiskom, letjelice i vozila jedan od osnovnih ciljeva je da se njihove zahtjevane performanse
optimizuju sa stanovišta sveobuhvatne cijene materijala, konstruisanja, izrade, eksploatacije i
održavanja. Drugim riječima, svrha inžinjerskog projektovanja jeste da pripremi kostrukcije
koja će predviđene ekspoloaticone funkcije ispuniti efikasno, ekonomično i sigurno. Da bi se
ovi ciljevi ostvarili, inžinjer polazi od pretpostavljenih radnih opterećenja i eksplotacionih
uslova, računa napone u raznim elementima konstrukcije i upoređuje ih sa kritičnim naponima
za odgovarajući oblik oštećenja koji može da se pojavi. Elementi se zatim dimenzionišu u
skladu sa izabranim materijalom, kako bi se sprječila pojava otkaza u bilo kojem obliku (ako
je to moguće).
Mogući uzroci otkaza su:
- Opšte tečenje, izvijanje, dokritični rast prsline uslijed zamora, naponske korozije ili
puzanja, te, nestabilan rast prsline koji dovodi do djelomičnog loma ili pada
konstrukcije.2
Ovaj rad ima za primarni cilj objasniti faktor intenziteta napona (naprezanja). Podijeljen je u
četiri dijela, prvi dio je uvod u tematiku i približavanje materije u kojoj se izučaje ovaj faktor
(mehanika loma), drugi dio objašnjava osnovne oblike kod kojih dolazi do pukotina (oblik I,
II i III, ...), treći dio uvodi pojam faktora K (osnovni izraz, K dominantna zona, ...), četvrti dio
je najobuhvatniji i uzima u obzir niz metoda za dobijanje K-faktora.

1
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 3.
2
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 11.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

3
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

2. OSNOVNI OBLICI NASTAJANJA POVRŠINA LOMA

Pod prslinom se, načelno, podrazumijeva šupljina u tijelu obrazovana bez uklanjanja
materijala i ograničena sa dvije naspramne površine (lica) čije je rastojanje neuporedivo
manje od dimenzija njene površine.3
Rast prsline zavisi od naponsko-deformacionog stanja u okolini njenog vrha. Raspodjela
napona u spomenutoj oblasti zavisi od oblika obrazovanih površina loma. Površina loma
predstavlja neopterećenu granicu napregnutog tjela. Kod izotropnih materijala razlikuju se tri
osnovna oblika pomjeranja površina prsline:

 Oblik I (“istezanje”): prslina nastaje cjepanjem, tj. razdvajanjem površina loma duž y-
ose, simetrično u odnosu na prvobitnu ravan prsline (ravan xz). Pri tome, površine
loma se odvajaju jedna od druge.
 Oblik II (“smicanje u ravni”): razvoj prsline klizanjem predstavlja pomjeranje jedne
površine loma prema drugoj u istoj ravni (ravan xz). Kod ovog oblika, površine kližu
jedna po drugoj i to u pravcu x-ose, ali u suprotnim smjerovima.
 Oblik III (“smicanje van ravni”): prslina se obrazuje bočnim smicanjem i to
pomeranjem jedne površine loma po drugoj duž čela prsline (z-osa). Pri tome, tačke
koje su pre nastanka prsline bile u istoj vertikalnoj xy-ravni, nakon obrazovanja
prsline se raspoređuju u različitim vertikalnim ravnima. Kod ovog oblika dolazi do
međusobnog klizanja površina u pravcu z-ose.4

Slika 1. Osnovni oblici razvoja prsline i stvaranja površine preloma

3
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 43.
4
https://www.academia.edu/23062670/2._MEHANIKA_LOMA_2.1._Osnovni_oblici_stvaranja_površina_loma?
auto=download

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

4
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Najzastupljeniji oblik stvaranja površine loma prilikom projektovanja i eksploatacije

konstrukcije jeste oblik I. Pri opterećenju mašinskog djela na zatezanje dolazi do obrazovanja
prsline cjepanjem materijala, a zatim i do njenog nekontrolisanog rasta, što će u daljem
uzrokovati pojavu loma konstrukcije.

3. FAKTOR INTENZITETA NAPONA [Ki]

Faktor (koeficijent) intenziteta napona - K je osnovni faktor u oblasti mehanike loma, kojim
se opisuje naponsko - deformaciono stanje u okolini vrha prsline, uzrokovano dejstvom
udaljenog opterećenja ili postojanjem zaostalih napona u strukturi. Kada vrijednost napona
postane kritična, male prsline rastu što dovodi do loma. K – faktor definiše amplitudu
singulariteta na vrhu prsline, tj. naponi na vrhu prsline rastu proporcionalno sas K – faktorom.
K – faktor u potpunosti opisuje polje napona, deformacija i pomjeranja u okolini vrha prsline
u tzv. K dominantnoj zoni. Zbog toga je ovaj parametar najznačajniji parametar u konceptu
LEML (linearno elastična mehanika loma).5
Vrijednost faktora intenziteta napona- K je funkcija:
 primijenjenog napona,
 oblika površine loma,
 veličine i položaja prsline i
 geometrije mašinskog djela na kojem je prslina detektovana.

3.1 K - faktor prema oblicima (osnovni analitčki izrazi)

Za ravnu ploču načinjenu od materijala idealno elastičnih svojstava, jedinične debljine, sa

centralnom prslinom dužine 2a (slika 2.), dobija se slijedeća zavisnost (jednačina Griffith-a):

(1)

Slika 2. a) Geometrija površinske i unutrašnje prsline; b) Šematski prikaz raspodjele napona duž presjeka X’-X’
5
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 51.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

5
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Faktor intenziteta napona- K proporcionalan je naponu i kvadratnom korjenu dužine prsline.

Ukoliko je u pitanju oblik I obrazovanja površina loma, onda je:

(2)
Za oblik II i III (jednačine Irwin-a):

(3)

(4)
gdje su:

 - normalni napon;

 - tangencijalni (smicajni) napon.

Ove jednačine određene za linearno-elastično područje, kao i za krte materijale. Najčešći

slučaj obrazovanja površina loma je oblik I, te se faktor (koeficijent) intenziteta napona
označava sa KI. Većina materijala je podložnija lomu uslijed normalnog nego uslijed
tangencijalnog (smicajnog) napona.

Slika 3. Usporedba duktilnog i krtog loma

Oblik I obrazovanja površine loma predstavlja najopasniji oblik loma, te je najbolje teorijski i
eksperimentalno obrađen. Opterećenja tipa II i III, obično ne dovode do loma.
Faktora intenziteta napona- KI opisuje raspodjelu napona u okolini prsline.6

3.2 K - dominantna zona

Polje napona na vrhu prsline gdje je r približno 0, mogu se lakše definisati nego kad uzimamo
r > 0(polje ili oblast prsline). U osnovnu jednačinu uključuju se i članovi višeg reda funkcije,
a osnovna jednačina napona prikazana je slijedećim izrazima:
6
https://www.academia.edu/23062670/2._MEHANIKA_LOMA_2.1._Osnovni_oblici_stvaranja_površina_loma?
auto=download

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

6
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

(5)
ili u tenzorskom obliku:

(6)
gdje je Ki faktor intenziteta napona, a fij funkcija ugla.

Uvrštavanjem funkcija višeg reda dobijamo:

(7)

Graf 1. Raspodjela napona u ravni prsline i K dominantna zona

Polje u kojoj je moguće definisati veličinu zone u kojoj dominiraju singularni naponi,
odnosno u kojoj K-faktor dovoljno tačno opisuje polje napona u okolini vrha prsline se
razmatra u određenoj zoni. Zbog pojave pitanja da li je moguće definisati tu zonu, razmatra se
promjena napona u ravni zategnute neograničene ploče, prikazana prethodnim izrazom (7)
uvrštenim sa funkcijama višeg reda.
Npr. Ukoliko bi uzeli r = 0,02a, uvrštavanjem u izraz (7) (zbog porasta vrijednosti r napon
iskazan preko K-faktora sve više potcjenjuje stvarnu veličinu napona) utvrdilo bi se da je

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

7
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

potcjenjivanje stvarnog napona 1,5%. Drugim riječima K-dominatna zona se prostire do Rk =

r = 2%a ispred vrha prslina, ukoliko je njen oblik kružni.

4. METODE ODREĐIVANJA FAKTORA Ki

Postoji više metoda za analizu napona i deformacija u tijelima oslabljenih prslinom.

Analitičke metode, međusobno komplementarne sa metodom komfornog preslikavanja,
razvijene su od Vilijemsa i Vestergarda (Vestergardov pristup). U sklopu analitičkih metoda se
definiše faktor intenziteta napona [Ki].7
Faktor intenziteta naprezanja je ovisan o duljini i orijentaciji pukotine, geometriji strojnog
dijela te raspodjeli opterećenja, i općenito ima oblik:

(8)
gdje je Y faktor oblika, kojim se uzima u obzir utjecaj geometrije elementa, duljine pukotine i
tipa opterećenja. Faktor oblika je jednak jedan za pukotinu u beskonačnoj ploči okomitoj na
jednolično opterećenje.

Naime, postoji više vrsta metoda određivanja K – faktora, a uvom radu biti će spomenuti:
- Analitičke metode (površina prsline opterećena parom koncentrisanih sila – Grinova
funkcija, te proizvoljno opterećena površina prsline)
- Metoda superpozicije (Baknerov princip i superpozicija, prsline u zoni koncentrisanih
napona, superpozicija asimetričnih problema, superpozicija polinomne raspodjele)
- Metoda težinskih funkcija
- Analitičko empirijska metoda podešavanja (skrivene prsline eliptičnog oblika,
površinske prsline, ivične prsline)
- Njuman- Radžuovo rješenje (površinska prslina u ravnomjerno zategnutoj ploči,
površinska prslina u ploči opterećenoj na savijanje, aksijalna površinska prslina u
tankozidnom omotaču cilindrične posude pod pritiskom)
- Metoda uticajnih koeficjenata (aksijalna površinska prslina u debelozidnom omotaču
cilindra pod pritiskom)8

7
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 43.
8
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 77. – 114.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

8
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Kao okosnica za izvođenje metode određivanja K – faktora koristi se, metod konačnih
elemenata svođenjem izoparametarskog 8 – čvornog elementa na singularni izoparametarski
kvadratni element. Metode određivanja K – faktora isključivo ove prirode su:

- Metoda korelacija pomaka (en. Displacement Correlation Technique – DCT)

- Faktor oslobođene potencijalne energije dobiven metodom modificiranog integrala
zatvaranja pukotine (en. Modified Crack Closure Integral Technique – MCC)

- Metoda J-integrala dobivenog pomoću ekvivalentnog površinskog integrala (en.

Equivalent Domain Integral – EDI)9

4.1 Analitičke metode

Metode matematičke analize za određivanje K – faktora su osnva razvoja mehanike loma.

One omogućavaju uspostavljanje jednačina polja napona i pomjeranja na vrhu prsline, koje
služe kao osnova za mnoga druga riješenja. Međutim, analitičke metode, gledano s
inžinjerskog aspekta, nisu od velike koristi. Naime, one pokušavaju da nađu takva analitička
riješenja koja potpuno zadovoljavaju brojne granične uslove. Na žalost, takva riješenja postoje
za relativno mali broj problema. Jedno od njih je slučaj ravnomjerno zategnute neograničene
ploče sa centralnom prslinom, do kojeg se došlo primjenom Vestergardove funkcije napona.10

4.1.1 Površina prsline opterećena parom koncentrisanih sila – Grinova funkcija

Problem ekscentričnog djelovanja para koncentrisanih sila upravnih na površine prslina je

značajan za praksu jer se javlja kod prslina začetih na otvorima za vijke i zakivke koji su
opterećeni silom. Ovaj problem se može riješiti Vestergardove funkcije napona u obliku:

(9)
gdje je P*=P/B, sila po jedinici debljine ploče, B, koja djeluje na rastojanju x 0 od središta
prsline. Kada se izvrši analiza dobijaju se faktori intenziteta napona na vrhovima prsline A i B
u obliku:

9
http://marjan.fesb.hr/~spodrug/mehanika%20loma/Mehanika%20loma%20-%20predavanja.pdf
10
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 78.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

9
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

(10)
U kome tzv. Grinova funkcija GA(x), odnosno GB(x), sadrži informacije o uticaju položaja
napadne tačke sile na K – faktor.11

4.1.2 Proizvoljno opterećena površina prsline

U ovom slučaju se sila P* mijenja sa proizvodom elemenata dx i napona koji djeluje

neposredno na površini prsline, zatim integraliti dobijeni izraz da bi se dobio K – faktor. Na
taj način se dolazi do izraza:

(11)
Postoje 2 specifična slučaja proizvoljno opterećene površi:
- simetrična raspodjela opterećenja,
- prolazna prslina pod ravnomjernim površinskim pritiskom.

4.2 Metoda superpozicije

Polje napona ispred čela prsline u izotropnom, linearno elastičnom materijalu, može se
pokazati u obliku:

(12)
Gdje je u zavisnosti od oblika opterećenja N=I, II ili III. Kako je spomenuta funkcija u izrazu
u blizini vrha prsline ista za sve slučajeve istog oblika opterećenja, to se ukupno polje napona
a time i ukupni K-faktor za dijelovanje više opterećenja istog tipa može dobiti superpozicijom
parcijalnih faktora u obliku:

(13)

11
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 78. – 79.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

10
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Pri kombinovanom djelovanju opterećenja, rezultujuće polje napona se na osnovu principa

linearne superpozicije takođe može dobiti jednostavnim sabiranjem polja napona od svakog
oblika opterećenja ponaosob, pa je:

(14)
Međutim, kako različiti oblici formiranja prsline (I, II ili III) daju i različite oblike funkcije
raspodjele, to se i superpozicija K-faktora ne može primjeniti na njihove međusobne
kombinacije. Metoda superpozicije je uobičajena i jednostavna metoda za određivanje K-
faktora. Složene konfiguracije se posmatraju kao kombinacija određenog broja odvojenih,
gemetrijski sličnih, konfiguracija koje imaju slične konturne uslove i poznate K – faktore. U
sklopu ove metode možemo naći:
- Baknerov princip i superpoziciju,12
- prsline u zoni koncentracije napona.13
- superpozicija asimetričnih problema14
- superpozicija polinomne raspodjele15

4.3 Metod težinskih funkcija

Alternativna metoda za dobijanje K-fatkora za slučaj djelovanja komplikovanih raspodjela

napona je primjena takozvanih težinskih funkcija. Ne ulazeći u dokazivanje jedinstvenosti
težinske funkcije za određeni problem tijela sa prslinom, K-faktor se može izraziti u obliku:16

(15)
a težinska funkcija H data je izrazom:

(16)

12
vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet
u Podgorici), str. 86- 93.
13
vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet
u Podgorici), str. 93. – 97.
14
vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet
u Podgorici), str. 97. – 99.
15
vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet
u Podgorici), str. 99. – 102.
16
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 102. – 105.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

11
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

4.4 Analitičko-empirijska metoda podešavanja

Uopštem izrazu za K-faktor, postoji faktor korekcije Y = f (a/L) koji uzima u obzir ukupan
uticaj dimenzija odnosno kontura strukture. Opterećeno tijelo sa prslinom može imati
nekoliko konturnih površina i svaka od njih ponaosob utiču na polje napona na vrhu prsline i
na vrijednost K-faktora. U najvećem broju slučajeva uticaji pojedinog dijela konture se mogu
naći u specijalizovanim priručnicima, pri čemu su neki od njih dobijeni analitičkim putem a
neki empirijski, na bazi numeričkih i eksperimentalnih razultata. Rzultujući uticaj na K-faktor
se, na kraju, dobija množenjem odnosno podešavanjem pojedinačnih konturnih uticaja.
Najznačajniji primjer primjene ove metode je problem površinske prsline oblika polovine
elipse.17

Slika 4. Skrivena (unutrašnja), površinska i ivična prslina

4.4.1 Skrivene prsline eliptičnog oblika

Stvarne prsline se najčešće začinju na površinskim diskontinuitetima, zarezima, uglovima i

ivicama komponentni. One zatim napreduju po dubini materijala, dobijajući uglavnom oblik
četvrtine elipse ili polovine elipse (kao na sl. 4.). Analitičko riješenje elastičnog problema
djelomično prolazne prsline u pločama i ljuskama još ne postoji. Međutim, postoje približna
riješenja koja uz određena uprošćenja u pogledu geometrijskog oblika prsline i utiaja kontura
daju zadovoljavajuće rezultate. Ova riješenja su uglavnom zasnovana na modifikaciji riješenja
elastičnog problema kružne, skrivene prsline koji su dali Grin i Snedon.

17
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 105.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

12
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Slika 5. Presjek tijela u ravni skrivene, unutrašnje prsline oblika elipse (a), površinske prsline oblika polu elipse
(b) i ivične prsline oblika četvrt elipse.
Za slučaj ravnomjerno zategnute neograničene ploče sa unutrašnjom, skrivenom, prslinom
oblika elipse, Irvin je na osnovu rezultata Grina i Snedona, dobio K-faktor u obliku:

(17)

Gdje su geometrijski faktor uticaja zakrivljenosti fronta prsline i eliptični integral drugog
reda, dati izrazima:

(18) 18

4.4.2 Površinske prsline

Uz modifikacije, izraz (17) se može koristiti i za površinske polu eliptične i ugaone četvrt
eliptične prsline. Korekcije moraju da uzmu u obzir uticaj konačne širine ploče Yw, pojavu
plastičnog tečenja na vrhu prsline, Yp, uticaje blizine slobodne površine ispred i iza čela
prsline, Yl, i čeone površine, Yč. Z definisanje uticaja širine ploče na K-faktor se može koristiti
geometrijski faktor Yw, u obliku:

(19)19

18
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 105. – 107.
19
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 108.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

13
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Uvođenjem ovih korekcija, uz dodatno uvođenje korekcije uticaja plastične zone20 i uticaj
blizine slobodne leđne površine ploče, K-faktor dobija oblik:

(20)
Gdje je plastično def. zona:

(21)

4.4.3 Ivične prsline

Rezultujući intenzitet K-faktora se za slučaj površinske prsline u ravnomjerno zategnutoj

ploči:

(22)
se koristi i za problem četvrt eliptične ivične prsline (izraz (22) se dobio uvođenjem
Kobašijevog geometrijskog faktora korekcije blizine čela prsline, Yl)21, s tim da se faktor
korekcije Yč u nečelu treba primjeniti dva puta koji onda iznosi približno 1,25, jer prslina
izlazi na dvije slobodne površine.22

4.5 Njuman-Radžuovo riješenje

Njuman i Radžu su na bazi rezultata dobijenih metodom konačnih elemenata definisali

empirijske izraze za K-faktore za probleme sa djelomično prolaznim, površinskim i skrivenim
prslinama. Ova riješenja važe za linearnu raspodjelu napona. U tom slučaju se K-faktor može
superponirati i izraziti u obliku:

(23)

gdje je Q – paremtar oblika prsline baziran na riješenju eliptičnog integrala druge vrste, dok
su F i H geometrijske konstante dobijene metodom konačnih elemenata.23

20
Vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999.
(Univerzitet u Podgorici), glava 5.
21
vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet
u Podgorici), str. 108. – 110.
22
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 110.
23
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 110.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

14
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

4.5.1 Površinska prslina u ravnomjerno zategnutoj ploči

Za prslinu u ravnomjerno zategnutoj ploči Njuman i Radžu su K-faktor definisali u obliku:

(24)
gdje je funkcija korekcije, F, data izrazom:

(25)
dok su faktori korekcije već spomenuti izrazima (18) i (19), a faktor Yg , M1, M2 i M3:

(26)

4.5.2 Površinska prslina u ploči opterećenoj na savijanje

Izrazi dobijeni za ploču izloženu ravnomjernom zatezanju24, od kojih je:

(27)
Može ili mogu se koristiti ukoliko je ploča opterećena na savijanje, uz korekcije.

4.5.3 Aksijalna površinska prslina u tankozidnom omotaču cilindrične posude pod

pritiskom

Njuman-Radžu empirijski izraz za prslinu u ploči (24) se može korisno primjeniti pri
razmatranju prsline u zidu cilindrične posude pod pritiskom, čiji je segment koji sadrži
polueliptičnu površinsku prslinu dat na sl. 6.:

24
vidi: UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet
u Podgorici), str. 96.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

15
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Slika 6. Tankozidna cilindrična posuda pod pritiskom sa spoljnjom (a) i unutrašnjom aksijalnom površinskom
prslinom (b)
Sve dok je debljina zida posuda, B, mala u poređenju sa unutrašnjim polušrečnikom suda,
cirkularni napon se može razmatrati kao nepromjeljiv po presjeku zida. Maksimalni
faktor intenziteta napona K će se, načelno, pojaviti na kraju manje ose polueliptične
površinske prsline. Udio ovog maksimalnog cirkularnog napona na vrijednost K-faktora za
spoljnju prslinu je dat izrazom:25

(30)

4.6 Metoda uticajnih koeficijenata

Ukoliko se normalni napon u ravni hipotetične prsline može prikazati u obliku polinoma
trećeg reda:

(31)
gdje su Aj faktori raspodjele, tada se K-faktor može izraziti u obliku:

(32)
Gdje su Gj koeficjenti uticaja. Radžu i Njuman su za riješavanje problema u polu-eliptičnih
površinskih prslina u zidu cilindra primjenili raspodjelu napona u obliku polinoma trećeg
stepena i iskazali K-faktore u opštem obliku:

(33)

25
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 112. – 114.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

16
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

gdje je Gj( ) za j = 0,1,2 i 3 koeficjent uticaja. Oni su pri tome razmatranje ograničili
na odnose B/Ri = 0 (ploča).

4.6.3 Aksijalna površinska prslina u debelozidnom omotaču cilindra pod pritiskom

Kao primjer za primjenu izraza (32), razmotriće se slučaj aksijalne unutrašnje prsline u
debelom tidu cilindra pod pritiskom. U odstustvu prsline, cirkularni napon u debelozidnom
sudu pod pritiskom je dat izrazom:

(34)
gdje je p unutrašnji pritisak, Ro i Ri spoljnji i unutrašnji poluprečnik cilindra, respektivno, dok
je r rastojanje razmatranog sloja uod centra cilindra (slika 7.).

Slika 7. Raspodjela cirkularnog napona po debljini zida cilindra pod pritiskom (a) i identična raspodjela na
mjestu hipotetične aksijalne unutrašnje (b) i spoljnje prsline (c)

Ukoliko se koordinatni početak premjesti iz centra cilindra na unutrašnju površinu zida

cilindra i uvede transformacija x = ri - Ri izraz se razvojem u Tejlorov red oko vrijednosti
x = 0 dobija u obliku:

(35)
Ako se ograničimo na prva četiri člana dobija se traženi polinom trećeg reda oblika (31). Pri
sračunavanju K-faktora za ovaj slučaj unutrašnje prsline mora se uzeti u obzir da pritisak
djeluje i na površine prsline. Unošenjem pritiska p u jed (35) i zamjenom rezultujućih
koeficjenata Aj u jednačinu (32) dobija se izraz za K-faktor u obliku:

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

17
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

(36)
gdje su koeficjenti uticaja Gj (a/c, a/B, B/Ri , ) za j = 0,1,2 i 3 i odnose B/Ri = 0 (ploča).26

4.7 Metode određivanja K – faktora izvedene iz metoda konačnih elemenata

Kako strojni dijelovi najčešće nisu jednostavne geometrije, te su najčešće podvrgnuti

složenom stanju naprezanja, razvijene su metode izračunavanja faktora intenziteta naprezanja
metodom konačnih elemenata. U početnim studijama izračunavanja faktora intenziteta
naprezanja korištenjem metode konačnih elemenata, da bi se riješio problem singularnosti
polja naprezanja, koristila se veoma gusta mreža elemenata. Kako je kod elastičnih elemanata
nemoguće postići singularnost standardnim elementima, razvijeni su hibridni elementi, tj.
singularni izoparameterski četvrtinski elementi dobiven iz izoparametarskog 8 – čvornog
elementa na način da se čvorovi 1, 4 i 8 grupiraju u vršku pukotine, a čvorovi sa sredine
stranice premještaju na četvrtinu duljine stranice.27

Slika 8. a) Izoparametarski 8-čvorni element b) singularni izoparametarski kvadratni element

4.7.1 Metoda korelacija pomaka

U metodi korelacije pomaka se pomaci dobiveni metodom konačnih elemenata izjednačavaju

s analitičkim rješenjem izraženim preko faktora intenziteta naprezanja.

26
UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica 1999. (Univerzitet u
Podgorici), str. 114. – 115.
27
http://marjan.fesb.hr/~spodrug/mehanika%20loma/Mehanika%20loma%20-%20predavanja.pdf

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

18
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Graf 2. Izoparametarski singularni elementi oko vrška pukotine

Polje pomaka u može se definirati pomacima čvorova izoparametarskog singularnog

četvrtinskog elementa (slika 6.):

(37)

(38)
ovdje je uA i vA pomak krutog tijela na x odnosno y pravcusmjeru. Relativni pomak između dvije
točke simetrične u odnosu na x os je:

(39a i 39b)
Uvrštavanjem u izraze (19a i 19b) dobija se:

(40)
S druge se strane analitičko rješenje relativnog pomaka za ugao fi = 180° dobiva iz apsolutnih
pomaka, a glasi:

(41a i 41b)
Da bi izrazi (17) i (21a) bili jednaki, članovi pod korijenom r-a moraju biti jednaki, pa se
dobivaju faktori inteziteta napona:28

28
http://marjan.fesb.hr/~spodrug/mehanika%20loma/Mehanika%20loma%20-%20predavanja.pdf

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

19
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

(42)

4.7.2 Metoda modificiranog integrala zatvaranja pukotine

Metoda modificiranog zatvaranja pukotine zasnovana je na pretpostavci da ukoliko se

pukotina produlji za infinitezimalnu vrijednost Δa, da će na jednakoj udaljenosti od vrška
pukotine prije i poslije njena produljenja, pukotine biti jednako otvorene (graf 3.).

Graf 3. Pukotina prije i poslije produljenja (rasta)

Tada je rad potreban za produljenje pukotine za vrijednost Δa, jednak radu potrebnom za
zatvaranje pukotine za Δa:

(43)
Faktor oslođene energije je onda jednak:

(44)
Isto tako za klizni tip opterećenja:

(45)

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

20
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Problem se najprije rješavao u dva koraka, odnosno s dvije analize metodom konačnih elemenata,
jedna prije produljenja i druga nakon produljenja pukotine. Rybicki i Kanninen su prvi riješili
problem sa samo jednom analizom metodom konačnih elemenata, koristeći četvrtasti element s
četiri čvora. Raju je proširio metodu za nesingularne i singularne elemente bilo kojeg reda.

Graf 4. Čvorovi, sile i pomaci u izoparametarskim singularnim elementima oko vrška pukotine

Rad pretpostavljene distribucije naprezanja na pomicanju granica elemenata I i J (43) izjednačava

se sa radom sila Fyi, Fyj i Fyk na pomacima vi, vj i vk :

(46)

Distribucija naprezanja duž apscise se aproksimira s prva tri člana iz izraza:

(47)
Pa se dobije:

(48)
Uvrštavanjem u izraz (47) izraza (48) i funkcije oblika izoparametarskog singularnog četvrtinskog
elementa, mogu se izračunati konstante A1, A2 i A3. Uvrštavanjem dobivenih konstanti izraženih
preko sila u čvorovima u izraz (44) te provođenjem integracije dobiva se izraz za izračunavanje
faktora oslobođene energije. Izrazi za izračunavanje faktora oslobođene energije za singularne
elemente su dosta komplicirani, a pogotovo se dodatno kompliciraju za slučaj mješovitog tipa
opterećenja. Zbog toga se izrazi pojednostavljuju uzimanjem samo prvih dvaju članova izraza
(48).

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

21
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Tada se dobiva:

(49)

(50)
Gdje je:

U linearno elastičnim uvjetima veza između faktora oslobođene energije i faktora intenziteta
naprezanja je:

(51)29
Gdje je:

4.7.3 Metoda J – integrala računanog s ekvivalentnim površinskim integralom

J-integral je proizvoljni (ne ovisi o obliku krivulje) krivuljni integral (slika 9.a):

(52)
gdje je w gustoća energije deformaciranja:

(53)
Krivuljne integrale (52) je nespretno računati metodom konačnih elemenata, pa se integracija duž
krivulje zamjenjuje integracijom po površini. Taj se alternativni pristup izračunavanja J-integrala
naziva metoda ekvivalentnog površinskog integrala.

29
http://marjan.fesb.hr/~spodrug/mehanika%20loma/Mehanika%20loma%20-%20predavanja.pdf

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

22
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

Slika 9. Krivulje oko vrška pukotine

Izraz (52) modificira se množenjem s težinskom funkcijom q koja ima vrijednost jednaku jedan
na unutarnjoj konturi, a nula na vanjskoj konturi(slika 9.b):

(54)
Gornji se izraz uz pogodne transformacije može pisati:

(55)
Integral duž zatvorene konture iz izraza (55) primjenom Stokesova teorema može se
transformirati u integral iznad površine A:

(56)
Za linearno elastični materijal drugi izraz na desnoj strani prethodnog izraza je jednak nuli.
Također J1 za linearno elastični materijal je ekvivalentan faktoru oslobođene energije izračunatom
pomoću metode virtualnog produljenja pukotine.

Linijski integrali kada nisu opterećeni rubovi pukotine su jednaki nuli. Linijski

integrali su jednaki nuli, u slučaju kada nema opterećenja na rubovima pukotine,

samo kada je opterećenje oblika I i oblika II (vidi: podnaslov 2), u slučaju opterećenja

mješovitog tipa su različiti od nule, jer u tom slučaju uz singularna naprezanja oko

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

23
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

vrška pukotine postoje i ona nesingularna. Postojanje linijskog integrala različitog od nule
poništava prednosti transformacije krivuljnog u površinski integral.
Računanje se linijskih integrala može izbjeći provođenjem metode dekompozicije. vim se
pristupom polja pomaka i naprezanja rastavljaju na simetrični (oblik I) i antisimetrični (oblik II)
dio. Pomoću tako rastavljenih pomaka i naprezanja mogu se dobiti dva simetrična integrala JS1, i
JS2, te dva antisimetrična integrala JAS1 i JAS2. Integrali JS2 i JAS2 su jednaki nuli (produkt
singularnog i nesingularnog naprezanja za rastavljeno simetrično i antisimetrično polje naprezanja
je jednak nuli, pa je onda za linearno elastični materijal, te uz uvjet da nema opterećenja na
rubovima pukotine:

(57)

(58)

Kako je za linearno elastični materijal J integral identičan faktoru oslobođene energije, onda
se uz pomoć izraza (51) mogu dobiti faktori intenziteta naprezanja.
Metodom konačnih elemenata integrali (57) i (58) se rješavaju tako da se provodi integracija
na elementima odabranim da predstavljaju površinu A. Odabrana površina je najčešće rozeta
trokutastih izoparametarskih singularnih elemenata (graf 2.).30

30
http://marjan.fesb.hr/~spodrug/mehanika%20loma/Mehanika%20loma%20-%20predavanja.pdf

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

24
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

ZAKLJUČAK

Svaka konstrukcija podliježe različitim oblicima otkaza. Da bi se blagovremeno otkrili ti

otkazi razvijene su različite metode praćenja nastajanja i računanja parametara koji utiču na
otkazivanje konstrukcije. Mehanika loma tu igra ključnu ulogu, te se ona bavi problemima
oštećenja, otkaza i lomova konstrukcija. Kao osnovni oblici su navedeni:
- Istezanje (oblik I),

- smicanje u ravni (oblik II),

- smicanje van ravni (oblik III).

Kao osnova ispitivanja nastajanja pukotina u ovom radu, služi nam faktor intenziteta napona
(naprezanja) Ki. To je osnovni faktor u oblasti mehanike loma, kojim se opisuje naponsko –
deformaciono stanje u okolini vrha pukotine (prsline), uzrokovano dejstvom udaljenog
opterećenja ili postojanje zaostalih napona u strukturi. Kad vrijednost napona postane kritična,
male pukotine rastu što dovodi do loma. Osnovni izraz za K – faktor je:

o .
Ovisno o oblicima primjene on poprima drugačije izraze kako je navedeno u radu.
Polje u kojoj je moguće definisati veličinu zone u kojoj dominiraju singularni naponi,
odnosno u kojoj K-faktor dovoljno tačno opisuje polje napona u okolini vrha prsline se
razmatra u određenoj zoni.
Kako je K- faktor osnovni faktor za ispitivanje nastajanja pukotina, postoje mnoge metode
kako se dolazi do K – faktora. Kroz ovaj rad se upoznalo sa osnovama slijedećih metoda:
analitičke metode, metod superpozicije, metod težinskih funkcija, analitičko empirijska
metoda podešavanja, Njuman – Radžovo riješenje, metoda uticajnih koeficjenata, metoda
korelacije pomaka (DCT), faktor oslobođene potencijalne energije dobiven metodom mod.
int. Zatvaranja pukotine (MCC), metoda J – integrala dobivena pomoću ekvivalentnog
površinskog integrala (EDI).
Različite metode dobijanja K – faktora su dobivene na različite načine. Analitičke metode,
kao već spomenuto, nisu baš adekvatne, ali postoje i metode dobivene iz metoda konačnih
elemenata koje mogu biti pogodnije ovisno o slučaju.

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

25
 Muminagić Dino - faktor intenzita napona [Ki]

LITERATURA

 http://marjan.fesb.hr/~spodrug/mehanika%20loma/Mehanika%20loma%20-
%20predavanja.pdf
 https://www.academia.edu/23062670/2._MEHANIKA_LOMA_2.1._Osnovni_oblici_stva
ranja_površina_loma?auto=download
 UVOD U MEHANIKU LOMA, Prof. Dr. Vuk B. Ćulafić, Mašinski fakultet Podgorica
1999. (Univerzitet u Podgorici).

Mašinski fakultet Mostar, novembar 2017.

26