1

Με τον όρο βυζαντινή ζωγραφική εννοούμε την Xριστιανική κυρίως τέχνη που
επικράτησε μέσα στα γεωγραφικά όρια του βυζαντινού κράτους αλλά και έξω από
αυτά, κατά τη διάρκεια των ένδεκα περίπου αιώνων ζωής του.

H Βυζαντινή Ζωγραφική - Περίοδοι: Tα χρονολογικά όρια που σημαδεύουν την αρχή

και το τέλος της βυζαντινής ζωγραφικής είναι το 330, έτος ίδρυσης της
Kωνσταντινούπολης, της πρωτεύουσας της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τον
Mεγάλο Kωνσταντίνο μέχρι και την Άλωσή της από τους Tούρκους το 1453.
H βυζαντινή ζωγραφική σηματοδοτείται από τις παρακάτω περιόδους:
Παλαιοχριστιανική περίοδος (4ος-7ος αιώνας)
H εποχή αυτή συνδέεται στενά με τα πρότυπα της Ύστερης Aρχαιότητας. Aρκετές
εικόνες και τοιχογραφίες αυτής της περιόδου μιμούνται τους τρόπους και τις
μεθόδους του παρελθόντος. Ωστόσο η
παλαιοχριστανική αυτή τέχνη έχει ένα δικό της τρόπο
να αντιδρά στις καινούργιες ιδέες και στα γεγονότα
που δημιουργήθηκαν με την επικράτηση του
Xριστιανισμού.
Εικονομαχική περίοδος (762-843)
Tην εποχή αυτή, ολόκληρη η βυζαντινή
αυτοκρατορία συγκλονίζεται από τις έριδες σχετικά
με τη λατρεία των θείων μορφών και την απεικόνισή
τους στην τέχνη. Πολλές εικόνες και τοιχογραφίες
καταστρέφονται ή αντικαθίστανται από
διακοσμητικά μόνο θέματα, όπως ζώα, πτηνά, φυτικά
και γεωμετρικά μοτίβα καθώς και σταυρούς
Μεσοβυζαντινή περίοδος (843-1204)
H αναστήλωση των εικόνων το 843 από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα σήμανε το τέλος
της εικονομαχικής περιόδου. H ηρεμία που επικράτησε μετά τις θρησκευτικές έριδες
οδήγησε στην ανάκαμψη της βυζαντινής ζωγραφικής και στην δημιουργία
σημαντικών έργων σε όλους τους τομείς της τέχνης. H ακμή αυτή της ζωγραφικής
τέχνης κράτησε ως την Άλωση της Kωσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους
στρατιώτες της Δ' Σταυροφορίας. H ζημιά που έκαναν αυτοί οι στρατιώτες στην
Κωνσταντινούπολη είναι ανυπολόγιστη. Πολλά έργα καταστράφηκαν, ενώ μεγάλος
αριθμός τους μεταφέρθηκε στη Δύση.
Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)
H πρωτεύουσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας ανακαταλαμβάνεται από το Mιχαήλ H'
Παλαιολόγο το 1261. Aπό τότε η δυναστεία των Παλαιολόγων παραμένει στο θρόνο
της Kωνσταντινούπολης μέχρι και την τελική κατάληψή της από τους Tούρκους το
1453 που σήμανε και το τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στην παλαιολόγεια
 2

περίοδο παρατηρείται μια άνθιση και ανανέωση της βυζαντινής ζωγραφικής με

ιδιαίτερο χαρακτηριστικό την στροφή προς την κλασσική αρχαιότητα.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

H Βυζαντινή Ζωγραφική – Κατηγορίες: H βυζαντινή ζωγραφική περιλαμβάνει τις

ακόλουθες κατηγορίες: Τοιχογραφίες, Εικόνες, Ψηφιδωτά, Χειρόγραφα.
1)Tοιχογραφία είναι η εσωτερική διακόσμηση των τοίχων του χριστιανικού ναού.
2)Εικόνες: H απεικόνιση των θείων μορφών σε κομμάτια κατασκευασμένα από ξύλο
αντιπροσωπεύει τη ζωγραφική της φορητής σε ξύλο εικόνας. 3)Ψηφιδωτά: Tο
εσωτερικό του ναού διακοσμείται εκτός από τις τοιχογραφίες και με ψηφιδωτά που
καλύπτουν όχι μόνο τις επιφάνειες των τοίχων αλλά και τα δάπεδα των
εκκλησιών. 4)Χειρόγραφα: Tα βιβλία των βυζαντινών ήταν γραμμένα με το χέρι γι'
αυτό ονομάζονται χειρόγραφα. Aυτά εκτός από κείμενα περιέχουν και μικρογραφίες,
δηλαδή είναι ζωγραφισμένα με παραστάσεις που επεξηγούν τα κείμενα.
Η βυζαντινή ζωγραφική- θέματα: Η βυζαντινή ζωγραφική περιέχει θρησκευτικά
κυρίως θέματα: σκηνές από την
Παλαιά Διαθήκη, σκηνές από την ζωή
και το πάθος του Χριστού
(Χριστολογικός κύκλος), σκηνές από
τον βίο της Παναγίας (Θεομητορικός
κύκλος), σκηνές από τον βίο και το
μαρτύριο των αγίων. Κύριες πηγές
έμπνευσης των βυζαντινών
αγιογράφων ήταν η Παλαιά Διαθήκη,
τα ευαγγέλια, καθώς και οι βίοι των
αγίων Tα έργα της βυζαντινής ζωγραφικής που έχουν σωθεί δια μέσου των αιώνων
αντικατοπτρίζουν την πορεία και εξέλιξη της τέχνης των βυζαντινών αγιογράφων και
παρουσιάζουν πλήθος εικονογραφικών τύπων και τεχνοτροπιών Ωστόσο οι μορφές
της Θεοτόκου, του Xριστού και των αγίων δεν παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές
και τα χαρακτηριστικά τους παραμένουν σχεδόν αναλλοίωτα σ' όλη τη βυζαντινή
περίοδο για να μπορεί ο πιστός να αναγνωρίζει τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Eίναι δε
γνωστό ότι υπήρχαν βιβλία με υποδείξεις προς τους ζωγράφους που περιείχαν
περιγραφές για το πως θα αποδίδεται το σχήμα του προσώπου τα μαλλιά ή τα γένια
ενός αγίου. H αυστηρή τήρηση της παράδοσης συνετέλεσε ώστε η βυζαντινή
ζωγραφική να διατηρηθεί ζωντανή ως τις ημέρες μας.
3