Hermon Aihara
Pham Dic Can bien dich
|
% Pay
Cam nang Thuc Duéng
Ssx se A
Loi noi dau
Rudyard Kipling da tig néi rang: "Dong va Tay ching
bao gio gap duoc nhau". Ong 1a ngudi da séng 6 phuong
Dong tir rat sém. Néu bay gid Ong ta con s6ng 6 do thi quan
diém nay sé khac di nhiéu.
Judo, Karate va nhiéu m6én vo thuat khac da cé hang
ngan v6 sinh va 1a nhing m6n thé thao quan trong 6 thé
gidi phuong Tay: tuong lai cac m6n nay sé duoc tap luyén,
tham chi ngay 6 cap hoc tiéu hoc. Dé 1a nhimg mon thé
thao day phan kich, hon han bong da hoac bong chay,
Nhotng mé6n thé thao cé muc tiéu mang lai su hung phan
nhiéu hon 1a chi danh cho sw phat trién thé luc. Phuong Tay
cing dang hoc hdi déi diéu vé phuong Dong.
Nh&t Ban hoc cach ché tao 6-t6, may Anh, ban din,
V...V... cua phuong Tay. Nén céng nghiép cia Nhat da duoc
xay dung theo tinh than cla phuong Dong Aikido. Diéu
nay sé duoc thyc hién trong thé ky 21 va no da duoc khéi
d6ng. Judo, Aikido, céng véi céng nghé phuong Tay,
Thien, Yoga, v6 tuyén truyén hinh va ban dan dién 1a giai
doan dau ctia nén vin minh dé. O giai doan thi nam va thi
sau trong phan quyét cia Chua thi phuong Dong va
phuong Tay sé gap nhau trong linh vuc ton giao va nhimg
khai niém. Day 1a diéu rat kho khan, béi 1é khi c6 su hoa
nhap, thi sé hinh thanh mt thé gidi.
Muc dich cia t6i trong khi viét cu6n sich nay 1a dé
hung céng chting phuong Tay chap nhan quan niém mang
tinh khoa hoc cia phuong Déng va ap dung né trong linh
vue y hoc & phuong Tay; diéu nay sé mang lai loi ich cho
strc khoé ctia ching ta.
Herman Aihara
Thang 1, 1979
vAxit & Kiém
Muc luc
LOi gidi thiéu 3
Loi néi déu 5
LTA 8
1. Ly do dé bién soan cuén sach nay. 8
2. Su bat ti. 1
3. Nguén géc cla cude séng - Nude. 13
4, Nghién ctu a-xit va kiém sé gitip ban diéu gi. 7
I. A-XIT VA KIE 20
1. A-xit va kiém trong gia dinh. i Sree:
2. A-xit va kiém [a gi. 22
3. A-xit va kiém trong co thé ngudi. 24
4. Ly thuyét moi vé a-xit va kiém. 29
5. Nhing nguyén 16 tao thanh a-xit va kiém. 33
IIL A-XIT VA KiE j 47
1. Thyc pham tao ra a-xit va kiém, 47
2. Cach xac dinh thyc pham tao ra a-xit va kiém. 48
3. Sy cn bang gitta chdt béo va a-xit kiém. 60
4. Su can bang gia Carbohydrate va a-xit kiém. 62
5. Su can bang git dudng va a-xit kiém, 63
6. Sy can bang gidta vitamin va a-xit kiém. 65
7. Két luan. 69
VA 71
1. Sagen Ishizuka - ngudi sang lap y hoc Thuc Duéng
va &n kiéng Nhat Ban. ral
2. George Ohsawa - ngudi sang lap Phuong phap Thyc Dutng ngay nay 77
63. Am - Duong 78
4, Thue phaém mang tinh Am va Duong 89
V. SU CAN BANG BON BANH CUA THYC PHA 105
1. Su phan loi thye phdm theo axit - kiém / Am - Duong 105
2. Cach doc biéu dé bén buéc 105
3. Baa an can d6i 107
VI. A-XIT VA KIE 114
1. Du thita A-xit (nhiém a-xit) 114
2. Du thira Kiém (nhiém kiém) 116
3. Thue cé tinh a-xit la gi? 17
4. Ding phuong phap Thue duéng, dé tri bénh gay ra
do ding thuéc i 124
5. Sy mdi mét lién quan dén a-xit. 4 127
6. A-xit - Kiém lién quan dén than kinh, 130
7. Ung thu lién quan dén a-xit, kiém. g 131
8. Két luan, 139
Phy luc: Nhai ky 142
Thye Dutng hay Thién dinh mét cu d6 ciia vi tru 157Axit & Kiém
Chuong |
Tam quan trong cua su
can bang gitra A-xit va
Kiém
1. Ly do dé bién soan cuén sach nay:
Tir cuéi thé ky qua cho dén thé ky nay, nhiéu quan niém
quan trong vé cudc séng da duoc néu theo quan diém sinh
hoc. Claude Berna dua ra khai niém vé gidi han méi truong
(milieu interne) va Walter Cannon néu quan diém tri bénh
bang thudc (homeostasis). Claude Berna 1a nha sinh hoc
ndi tiéng trong thé ky 19; Ong 1a ngudéi da dua.ra nhiéu
quan diém sinh hoc hién dai duoc goi 1a dich ngoai bao,
bao quanh cac té bao gidi han mdi trudng - "mdi trudng
bén trong"; va Cannon, mét nha sinh hoc néi tiéng khac
dau thé ky nay, da néu ra viée can phai duy tri thuong
xuyén nhimg diéu kién trong tri bénh bling thuéc ("Chic
ning cia co thé ngudi" ciia tac gid Guytozn).
Trong "Tri bénh bang thuéc" co thé ciia chung ta phai
duy tri thuong xuyén céc diéu kién sau:
1. Nhiét d6 co thé (37°C)
Qe Nong d6 a-xit va kiém trong cac chat dich(pH7.4)
3. Ham luong mét s6 hoa chat chita trong dich
4. Luong dudng glucose trong mau
5. Luong cae chat dich.
6. Mite do Oz va CO, trong mau.
7. Luong mau v...v...
Bac si Cannon nhan r6 tam quan trong cia su can bing
gitfa a-xit va kiém trong cac chat dich, nhat 1a trong mau.
Mic di y hoc va sinh hoc phuong Tay da phat trién ly
thuyét vé cach duy tri can bing gitta a-xit va kim trong
mau; tuy nhién con dimg 6 mite kiém, ma khong phat trién
xa hon nita trong linh vue dinh duéng. 7
Cing khoang thdi ky voi bac si Cannon con cé Tan
Katase, mét bac si néi tiéng ngudi Nhat; Ong 1a giao su
trudng dai hoc Osaka; ngudi da danh tron doi minh cho
nghién ctu Canxi, nghién ctu chic nang sinh hoc va tam
quan trong cia an chay d6i voi strc khoé con ngudi. Ong
nghién ctru sinh hoc theo hudng dua lai strc khoé cho con
nguoi. MOt trong sé nhing két qua nghién ctu cia éng
cling gidng nhu két qua cla bac si Cannon; nhung bac si
Katase quan tam nhiéu dén site khoé, hon Ia vé sinh hoc
don thuan, nén 6ng da tim thay méi quan hé can bang trong
thuc pham. Ong khuyén moi ngwoi nén an th im
kiém cé chat canxi,
Kem co chat canxi,
Truéc Katase khong lau, mét bac si quan y ngudi Nhat
tén la Sage Ishizuka, ngui da danh 28 nam nghién ctu
thue nghiém, da két luan rang kiém trong dich co thé.cé
chtte ning quan trong ddi_véi ste khoé. Theo 6ng, ¢6 hai
vAxit & Kiém
nguyén 6 kiém'xéc dinh tinh chat cia thuc_phaém; cting
nhu xac dinh tinh chat cia ngudi an thuc phim do. Day la
Kali (K) va Natri (N).
George Ohsawa da ding phuong phap an chay cia
Ishizuka dé chita hing bénh hiém nghéo. Ong da phat
trién ly thuyét cia Ishizuka thanh phuong phaép Thuc
Duong (Macrobiotics). Tiéng Hy Lap, macro nghia 1a vi
dai, lau dai, va bio nghia 1a su séng. Ohsawa da ap dung
quan diém triét hoc phuong Dé6ng vao nhan thie vé a-xit
va kiém va goi la Am va Duong; do 1a quan niém co ban
va phé bién nhat cha tu tuéng phuong Dong.
Trong nghién cttu cila t6i, t6i nhan thay ring thyc phdm
sé rat t6t néu duoc phan loai theo ting cap, theo nhan thie
cn bing gitta a-xit/kiém va am/duong. Trong cuén sach
nay ti c6 ging két hop nhan thite cia phuong Tay vé a-xit/
kiém v6i nhan thie cha phuong Déng vé am/duong - boi
vi, khi cac nhan thtte nay duge két hop lai, thi strc khoé cia
chung ta sé tot hon rat nhiéu. Thi du, ding hiéu biét vé su
can bang gitta A-xit/ Kiém va Am/ Duong, ta sé hiéu 16
hon vé can bénh ung thu. V6i nhan thuc nay, sé hung ta
t6i viéc diéu tri bénh ung thu qua cach an uéng. Nhan thie
vé Am/Duong chang nhig mang lai loi ich vé strc khoé
ma con mé ra mét linh vue to lén vé ty tuéng phuong
Déng; bé sung vao su hiéu biét sau séc hon vé tam ly va
tinh than trong cudc song cla nguoi phuong Tay. Cing
nhw thé, nhimg hiéu biét vé a-xit va kiém sé giup cho ngudi
phuong Déng hiéu hon vé su song, va hudng t6i str khoé
t6t hon. Cu6n sach nay duoc bién soan theo nhimg y tudng .
néu trén.
a
ieee ee eee i | te,2. Su bat tu:
Ti théi cé dai, ngudi ta da tim kiém su bat ti. Két qua
1a 6 chau Au da phat trién nganh hoa hoc va & Trung Quéc
phat trién y duoc.
Vé mat ly thuyét, chting ta 1a bat tt. Trig va tinh tring
két hop tao ra té bao moi. Nhing té bao méi nay phat trién
thanh cugc sng méi. Cugc séng méi nay lai tao ra trimg
va tinh tring va r6i lai tao ra cuge séng moi. N6i khac di,
té bao tinh tring kh6ng bao gid chét. Cha me cit sinh song
tiép n6i trong cude séng méi.
‘Tring va tinh tring 1a céc té bao phdi. Theo quan diém
sinh hoc hién dai (con ngudi va thé gidi sinh vat) thi té bao
phoi khéng cé biéu hién cia su Jao hoa va mang tiém nang
clia su s6ng n6i tiép tir thé hé nay sang thé hé khac, Tuy
nhién ching ta lai c6 cac loai té bao khac, d6 Ia té bao co
thé hay té bao thé xac. Khi phat trién, nhing té bao nay
bién d6i thanh nhing m6 chuyén dung nhw té bao than
kinh, co, mé lién két, day chang, xuong sun, da, xuong, m6
chat béo v..y... Nhimg mé nay phat trién hon nia tao ra
nhig co quan chuyén dung (chitc nang). Tiéc thay, nhimg
t€ bao trong cac mé va cae co quan nay bi lao hoa va chét.
Vay cai gi lam cho cac té bao nay chét?
Alexis Carrel, nha sinh hoc néi tiéng ngudi Phap da tim
ra nguyén nhan. Ong da gitr trai tim cia ga, séng trong
vong 28 nim. Ong cho ap trimg réi lay tim cia ga con méi
nd, cat thanh timg miéng nhd. Nhimg miéng nhé nay chita
nhiéu t€ bao, duge ngam trong dung dich man cé chtta
nhiéu chat khoang, tuong tu nhu cé trong ty 1é mau ciia ga.
aAxit & Kiém
Hang ngay 6ng thay doi dung dich nay; ctr thé ong da git
trai tim nay sOng trong vong 28 nam. Khi Ong ngimg thay
d6i dung dich thi tim chét. Vay cai gi da lam cho tim ga
song lau nhu vay ?
Diéu bi mat trong cau chuyén tim ga cla Carrel, séng
kéo dai trong 28 nam lién, nim 6 viée dung dich ngam tim
duge thay déi hang ngay. Thi nghiém cia Carrel da dua
ching ta dén sinh hoc hién dai va duge néu nhu sau:
Dé té& bao co thé tiép tuc séng, cdn cd mot doi hdi co
ban: d6 la thanh phén cdu tao cua dich co thé bao quanh
(ngdm) cdc t& bao phdi duge bdo dam duy tri chinh xdc
timg phuit, ting ngdy va diéu dae biét quan trong la khong
duoc thay déi ty lé cdc thanh phan cé trong dich, di chi la
vai phdn tram. Thue té, sau khi cdc té bao duge cat roi khéi
co thé van co thé séng, néu chiing duoc ngdm trong dung
dich c6 chita cdc thanh phan tuong te nh nhing diéu kign
sinh hoc tu nhién ctia dich co thé. Claude Berna... goi dich
ngoai bdo, bao quanh cdc t& bao la chat gite mdi trudng
(milieu interne) - "mdi trudng ben trong" va Walter
Cannon... ndi dén viéc duy tri nhiing diéu kién On dinh cho
chat dich nay la chita bénh béing thudéc (homeostasis)
("'Chite nang cua co thé nguwoi" tac gid Guyton)
Vay tai sao dich mi trudng lai phai duge gift trong diéu
kién 6n dinh? Co méi lién hé gi gitra cae té bao, cic. co
quan va cée chat dich co thé? - Dé tra 1di cfu hdi nay,
chting ta hay tré'lai hang ti nam, dén voi sykhdéinguéncia
cude song...
R3. Nguén géc cua cudc séng: Nude
Kh6ng co mot sinh vat nao (hoac 1 s6ng trong nude hay
sng trén dat lién), lai c6 thé séng ma kh6ng can dén nude.
Khéng mét té bao co thé nao cé thé tén tai ma khéng c6
nude. Do vay, ly thuyét sinh hoc mang tinh sang tao va
duge chap nhan nhét, d6 1a su s6ng duoe khéi ngudn tir
bién ca. Diéu thi vi khi nhan ra ring, trong chit tuong hinh
cia Trung Quéc thi tir Hai ( %E )- gdm co ba chir két hop
lai:
Thuy (% ) Nhan( X ) va Mau ( $f )
Tir ngtr nay cing c6 nghia ring Bién ci (Hai) 1a Me
(Mau) ctia con ngudi (Nhan). Tir thud ban dau, cac cau tric
don bao duge hinh thanh ti bién, duoc bién nudi dudng -
6 lé Khoang ba ti nam truée day,
Bién 1a m6i trudng hoan hao cho cac té chic don bao
nguyén thuy; vi nhiét dO nude thud do 1a rat néng. C6
nghia rang nhiét do nude bién chi giam di do chiu tac d6ng
cia thoi tiét, khi hau va dia diém. Hon nia, nude 1a chat
hoa tan manh, vi vay cé chia nhiéu chat dinh duong cdn
thiét cho sinh vat. Sau 46, do c6 su thay déi vé thoi tiét va
thuc pham, mét s6 don bao bién déi thanh ca, cé t6 chtte da
bao phic tap hon. Khi diéu nay xy ra thi cac t6 chic da
dua nude bién xen vao gitta cAc té bao va bén trong cac té
bao (vi mét sé té bao khéng tiép xtic duge v6i nude bién
bén ngoai) - c6 nghia ring nhimg té bao nay khong lay
duge thie 4n va khong loai bé duoc chat thai. Bing cach
dua nude bién vao bén trong, cdc té chtte da bao moi, c6
thé s6ng duoc trong bién, giéng nhw cach ma cac té chit
aAxit & Kiém
a
don bao da séng; béi vi "nude bién bén trong" c6 thanh
phan cau tao giéng nhu nue bién bén ngoai. Tuy nhién,
ngay nay nudc bién man hon dich ngoai bao ciia ching ta
rat nhiéu, vi nuéc bién da trai qua hang ti nam béc hoi nén
cling man hon rat nhiéu. Nude bién man dén néi ta khong
thé ding lam nudc u6ng duge. Néu udng nude bién sé 1am
tang 4p suat tham thdu cho dén khi ching ta mat di chat
léng bén trong, mat nude va sé chét. Ap suat thm thau rat
quan trong dé duy tri Ivong nude thudng xuyén trong co
thé. Ap suat thdm thdu 1a do nuGc c6 kha ning hoa tan
manh ma cé.
MOt hoa tinh quan trong nita cla nudc 1a ion hod. -Hién
tuong ion hoa x4y ra khi mot ngnyén ti bi mat dién ti,
hoac nhan thém dién ti khéc. Diéu nay xAy ra trong dung
dich nuéc. Thi du khi mudi (Nacl) hoa tan trong nuéc, thi
Cl nhan dién tir tt nguyén ti Na va tré thanh nguyén tir tich
dién 4m (goi 1a ion 4m). Mat khac, khi Na mat dién ti tr
thanh tich dién duong thi duge goi 1a ion duong.,
Vi cac nguyén t6 khi ion hoa déu cé tinh linh hoat; néi
chung, cac nguyén t6 gay phan tmg hod hoc duge coi 1a ion
hoa. Vi nuéc tao ra ion hod, khong c6 nude, co thé sé
ngung phan tmg hod hoc va cé nghia 1a chét.
Viéc bién déi thanh cc té chite da bao 1a su thay d6i lon
trong su s6ng, béi vi trong cac t6 chite da bao thi cac té bao
riéng 1é bat dau mang tinh chuyén dung. MOt s6 tro nén v6
sinh va chi hoat d6ng theo chtrc nang luu chuyén va nhu
cau thyc pham; trong khi nhimg té bao khac lai duy tri digu
kién ban dau 1a tai sinh té bao. Mét s6 té bao tai sinh mang
4tinh chuyén dung cao (trimg va tinh tring), trong khi
nhing té bao khac chi duy tri kha nang nguyén thuy theo
cach phan chia té bao.
N6i cach khac, trong toan bé cfc té bao da hinh thinh
su khac biét vé chite néing, cé thé phan biét chung v6i cac
té bao riéng 18; dng théi cing tao bude tin dau tién trong
cau tao cia mét dong vat phirc tap do bi mat kha nang tai
sinh. Sy phan chia té bao co thé theo huéng ngay mot phtte
tap; va qua qua trinh lau dai, tién toi hinh hai nhu con
ngudi hién nay.
Su thay d6i quan trong khac da din t6i hinh thanh cac
6 chite da bao; dé 1a viée bit dau dua mdi trudng bén ngoai
(bién) vao trong co thé, nhu t6i da néu 6 trén. Nhiing té bao
m6 nay kh6ng bi anh huéng gi déi véi moi su thay d6i cia
thite An duoc hap thu truc tiép, cha nude va Oxi tir méi
truong xa, hodc hap thu tir chat thai do hoat d6éng ma cé.
Viéc phat trién dong chay trong co thé 18 diéu kién thuan
Igi cho viée tiép nhan nguén cung cAp va dao thai: d6 IA
mau va dich m6. Su hinh thanh hé théng tuan hoan, c4c
sinh vat doi héi su tu do nhiéu hon & nhimg té che don
bao, va rdi phat trién thanh nhtng sinh vat phite tap hon,
nhu la ca.
Mét s6 ca mang tinh Duong hon (t6i sé giai thich sau),
phat trién kha nang ly Oxi tir trong khéng khi, ma khong
phai tir nuéc. Ching tré thanh loai luong cu. Thoat khdi
nude, lén can do 1a su thay déi 16n thi hai nung doi séng
dong vat. Do moi trudng mdi c6 su thay déi vé nhiét 46, 46
dm, ham luong 6xi; diéu kién thuc phm cing thay ddi, cA
&7
Axit & Kiém
vé chat luong va s6 luong. Su thay déi vé diéu kién méi
trudng va thyc pham, da tao ra tinh phic tap cia cau tric
co thé va chtic nang cha cdc té bao chuyén dung (chtre
nang) cla d6ng vat, nén da hinh thanh cac co bap phat trién
cao; hinh thanh cac co quan, hé than kinh va tuyén dich,
bao gém co quan tiéu hod, tuan hoan, hé hap va co quan
loai bé déc t6, chat thai. Két qua la dong vat c6 thé duy tri
duoc diéu kién bén trong 6n dinh hon truéc. Ching da
duge cung cp céc than kinh lién két va hé tuyén.
*“Céc co quan, mdi trrdmg ndi dich va té bao du cb su
phy thudc lan nhau. Déi véi cac t6 chite da té bao va cac
sinh vat cao cap - theo toi, ching déu c6 ca ba mi quan hé
phy thu6c nhau nhu trén. Néu mot trong ba kém hoat dong,
hoac hu hoai thi nhimg cai con lai sé chét. Tuy nhién, déi
voi nhimg sinh vat don gian nhat, nhimg t6 chite don bao,
chat dich déu c6 nguén géc & bén ngoai, va dé 1a géc cha
té bao. Diéu kién va cau tao cia chat dich da san sinh ra té
bao dau tién (Day khéng phai 1a thuyét sinh hoc hién dai,
ma 1a ¥ kién cia mét s6 nha sinh hoc, ké cA bac si K.
Chishima).
Theo téi, diéu kién va cau tao clia dich co thé, dic biét
1a mau 1a yéu t6 quan trong nhat cla su s6ng, cia site khoé
chung ta. Trong co thé ngudi, cc co quan nhu than, gan va
dac biét 1a dai trang c6 chic nang loai bé chat thai vA d6c
to dé duy tri méi trudng bén trong co diéu kién ly tung
can thiét. Tuy vay c6 su han ché.
Néu ta an qua nhiéu thir san sinh ra d6c t6, hoac khong
dui chat cAn thiét dé dao thai doc t6 thi méi trudng béntrong tré-nén hoat dong kém hiéu qua, dudi diéu kién cin
thiét dé c&c té bao co thé co thé ton tai. Cac té bao tré nén
bénh va chét. Co nhiéu bénh chi 1a do mét chic nang lam
sach m6i trudng bén trong. Ung thu 1a diéu kién, trong d6
cac té bao co thé tré nén khac binh thudng, do diéu kién
khac thudng ciia dich co thé.
Vay cai gi la diéu kién cho dich co thé, ké ca mau? &
day mué6n néu ring, cai gi gitip vao viéc gitt can bang gitra
axit va kiém? Dich co thé 1a kiém nhe; bac si Walter
Cannon da chi ring: "Diéu quan trong nhat dé duy tri sy
t6n tai va hoat déng cia cdc té bao 1a lugng axit va kiém
trong mau khéng duoc thay déi 6 mite dang ke ké". Diéu nays
con duoc ap dung trong cae dich ngoai bao.
Bay gid ching ta hay ban bac vé axit va kiém.
4. Nghién cuu axit va kiém gidp ich gi cho ban?
Trong qua trinh chuyén hoa, carbohydrate, protein va
chat béo da sinh ra axit v6 co’ va axit hiw co. Protein sinh
ra_axit sulfuric va_axit phosphoric. Carbohydrate va chat
béo, sinh .ra_axit acetic _va_axit lactic. Nhimg axit nay la
nhing chat doc, ta phai thai loai ra khdi co thé cang nhanh
cang tot. Tuy vay néu cac axit nay duoc dao thai ra khdi co
thé bang dudng than, dai trang thi sé lam hu hong than va
dai trang. May thay, cdc axit nay bi trang hoa béi cae hop
chat mudi khoang trong co thé. Axit va mudi khoang da tao
ra chat khong dc hai cho co’ thé va bi dao thai mét cach an
toan.
Ho cia khoang chat dé trung hoa axit Ja mudi carbonic,
fnbolt
Axit & Kiém
dién hinh 1a BaCo3; 6 day Ba - dai dién cho mét trong sé
4 nguyén t6 kiém co ban Ia: Na, Ca, K va Mg. Khi mudi
carbonic gap axit manh nhu axit sulfuric, axit phosphoric,
axit acetic va axit lactic; khoang chat kiém nay tao ra mu6i
carbonic, cho mudi. Mudi nay két hop véi axit tao ra mudi
moi. thi du:
BaC0; + H)SO, = BaS0, + H,0 + CO,
(Muéi carbonic + axit sulfuric = mudi sulfuric + nuée
+ carbone dioxide)
Két qua 1a mudi carbonic bién déi axit sulfuric (axit
manh) thanh mudi sulfuric; mudi nay duoc dao thai rakhdi
co’ thé qua than ma khong lam tén hai gi cho than. Ciing
theo cach 46, m6t s6 axit khac c6 thé duoc bién déi thanh
mudi khac va bi thai ra qua thanh dai trang. Tom lai, axit
Ja san phdm cudi cing cia qua trinh chuyén hod va chi bi
dao thai sau khi da bi bién d6j thanh mui trung tinh. Mudi
nay khong lam t6n hai gi dén than va thanh dai trang nia.
Két qua cia su bién déi nay (tir axit thanh mudi trung
tinh) 1a lam giam néng 46 cae nguyén t6 kiém nhu Na, Ca,
Mg va K cé trong mau va dich ngoai bao. Viée giam néng
46 kiém c6 lién quan dén diéu kién axit trong dich co thé.
Dé co site khoé thi lugng kiém c6 trong dich co thé phai
duge duy tri é mite pH 7,4 va chiing ta phai bé sung luong
kiém da mat bing thuc phdm an uéng hang ngay.
Day 1a ly do tai sao ching ta phai An di thuc pham tao
ra kim, dé lam cho dich co thé thudng xuyén c6 dit kiém.
Mot ly do khac dé chung ta phai n thuc phim tao ra kiém,
ado 1A su thiéu nguyén té tao kiém nhu Natri va Canxi trong
dich ngoai bao da lam giam thap cac nguyén t6 tao kiém
khac nhv Kali va Magie trong dich ndi bao cla co thé. Néu
dich n@i bao trong cdc. té bao than kinh thiéu kiém thi hé
than kinh kh6ng hoat déng, cé nghia 1a than kinh khong
truyén tin hiéu. Két qua 1a ta bi hén mé (ngat xiu). Do vay,
diéu nhat thiét 1a trong dich co thé phi duy tri di nhing
nguyén té tao kiém dé luén git mic kiém 1a pH 7.4. Hon
thé nia, m6t trong nhimg nguyén nhan gay bénh ung thu
ya gay bénh nan y khac, do 1a su tich tu nhiéu axit trong
dich co thé. Do dé, néu ban nghién ctu su can bing gitta
axit va kiém trong sdch nay thi ban co thé ngin chan duge
hau hét cc bénh, ké cA ung thu, tim mach va AIDS nia.
Té bao
Co quan DichAxit & Kiém
Chuong Il:
Axit va Kiém
- Su tiێp can Phuong Tay
1. Axit va kiém trong gia dinh
Ban co thé nhin thay axit trong 6t6. Chat long chira
trong binh 4c quy 1a axit. Day 1a axit manh - axit sulfuric.
Néu chat léng roi trén quan do ban, sé gay chay vai. No c6
vi chua.
Nghia cua tir axit 1a vj chua, sac, nhie nhdi. Trong axit
cé vi chua cia cam, cia budi, cla nho, cia sita chua.
Ching ta khong thé nhan biét mot axit bing vé bén ngoai.
C6 cach don gian, thuan tién nhat dé phat hién ra axit; d6
la gidy quy. Gidy quy 1a hop chat rau xanh, duoc chiét xuat
tu cay dia y (Lichen). Khi gap axit, gidy quy bién thanh
mau d6. Ban cé thé mua gidy quy 6 cac hiéu thuéc. D6 1a
loai gidy hut nuéc, duoc ngam trong dung dich quy va
dugc phoi khd. Gidy quy duoc lam thanh nhimg giai gidy
va c6 hai mau: mau xanh va mau dé, Loai mau xanh 1a dé
thir axit, va mau d6 dé phat hién kiém.
D6 it dim vao mot chiée c6c, réi nhing gidy quy mau
xanh vao; mau xanh bién thanh mau dé. Axit cd trong dim
da lam thay d6i mau. Dam, vé co ban Ja dung dich axit
riacetic yéu. Axit acetic, trong thuong pham duge ding dé
lam ra cdc hop chat duge goi 1a acetate. Phim anh, lua nhan
tao, mot sé dé nhya va men trang dé sat kém 1a acetate.
Rita sach c6c c6 chita dim va vat nude chanh vao c6c réi
nhiing gidy quy vao d6, gidy quy sé bién thanh mau d6, boi
vi nuéc chanh c6 chia axit citric.
Ngoai viéc nude chanh va dam cé chia axit, duoc phat
hién bing gidy quy mau xanh; ta con c6 thé nhing nhong
mau gidy quy xanh vao mét s6 thuc phém cha nhiéu nude
nhw nuée nho, nude ca chua, sita chua v..!v... va nhan 16
phan img cilia giay quy.
Ta con nhan thay axit tannic co trong tra va café. Axit
tannic cdn duge goi 1a tannin. Ban co thé phat hién tannin
trong cic thir dé uéng nay bing gidy quy.
Thuéc git, thudc mudi lam né banh va xa phong, khi
dugc hoa tan trong nude, chting tao ra hop chat kiém. Kiém
cing giéng nhw axit, thé hién 16 dic tinh khi 6 trong dung
dich nuéc. Kiém kh6 hodc axit khé thi khong hoat d6ng.
Noi chung, kiém bién gidy quy mau d6 thanh xanh. Vay tai
sao kiém lai c6 thé bién gidy quy mau dé thanh mau xanh?
Ta hay d6 mot it ammoniac vao mét chiéc cc réi nhing
gidy quy d6 vao d6. Gidy quy d6 sé bién thanh mau xanh.
V6i, nude hoc sita ciia magié cacbonat (milk of magnesia)
bién déi gidy quy mau dé thanh mau xanh.
Khi dem tr6n axit véi kiém, sé co phan tmg nhanh.
Ching trung hoa lan nhau, va khi diéu nay xay ra ‘thi cd hai
déu bién mat. Trong céc, lic nay xuat hién nude va mot
hop chat duoc goi la mudi. Ty mudi 1a tén chung dé ndi toi
ab
Axit & Kiém
chat Natri clorua (sodium chloride) duoc ding trong nau
an. Nhung trong hoa chat, mudi la tén chung dé chi mot
nhom hop chat hitu ich. Dudi day 1a cc loai mudi trong gia
dinh:
Tén goi chung Tén hod chat
Mudi Natri clorua
Bot nd Natri cacbonat
Borac Natri tetraborate
Xa phong Natri stearat
Thach cao Canxi sulfate
Phan viét Canxi cacbonat
Dat, dac biét 6 nhing noi t6i tim, c6 bong ram = noi cé
nhiéu réu, thi thudng c6 chita nhiéu axit (bién gidy quy
mau xanh thanh mau dé). Dé kiém tra tinh axit, hoac tinh
kiém ciia dat, ta chi cin hoa dat vao trong nuse, rdi ding
gidy quy dé thir. Néu gidy quy mau d6 thanh xanh, thi d6
la dat kiém. Néu gidy quy xanh bién thanh dé thi do a dat
chua (mang tinh axit).
Noi chung, qué trinh chuyén hod ciia thé gidi thuc vat Ia
td axit tién dén kiém; trong khi qué trinh chuyén hoa cia
thé gidi dong vat 1a tir kiém ti axit.
2. Axit va Kiém 1a gi?
Theo Bach khoa toan thu ciia Funk va Wagnall thi:
Axit va Kiém a nhing hop chat co chia nguyén to
Hydro va cé kha nang gidi phong ion Hydro tich, dién
Duong (H+) trong phan tmg hoa hoe.
aTinh axit 1 thuat ngir twong ddi, phy thudc vao kha
nang cho, hay nhan ion Hydro. Boi vay, nudc duoc xem 1a
trung tinh; hoat déng nhu la mot chat kiém khi tan trong
axit acetic, va cing duge xem nhu 1a m6t axit khi tan trong
amoniac long.
Hau hét cac axit déu c6 diac trumg 1a vi chua, phan tng
manh déi voi mot s6 thuéc nhudm hiu co (dang Iuu y 1a
nhudm dé gidy quy xanh), c6 kha nang hoa tan mot s6 kim
loai (nhu kém) va giai phéng hydro, c6 kha nang trung hoa
chat kiém.
Kiém 1a loai hop chat hoa hoc, con duge goi 1a Ba-do,
c6 kha nang tao ion (OH_) trong dung dich. Dac tinh cua
kiém, thong thudng 1a trai nguge V6i axit, trung hoa axit va
sinh ra mudi. Thuat ngtr kiém Itic dau 1a Ging dé chi mudi
duge chat loc qua tro ctia cay; chu yéu gom c6 carbonate
sodium (NaCO3) va potassium (K), nhung hién nay,
thuong 1a hydroxide of alkali metals (Hydroxide sat kiém),
Lithium, Sodium, Potassium, Rubidium, Cesium,
Francium va amoniac géc, NHy... Chat kiém déu hoa tan
trong nuéc va phan Ién & dang hop chat sat kiém (Alkali
metals). Hop chat sat kiém déu c6 hoa tri 1 va tich dién
duong manh.
Neguyén tit c6 cac Proton & gitta (hat nhan) va dign tir
xoay quanh quy dao.
et otim (ddeng )
i a hates (electon )
¢ wide atti
(an
4.N ajostl™ 2Axit & Kiém
Nam 1913, nhakhoa hoc ngudi Dan Mach tén la Neils
Bohr, da dua ra y kién vé mot mau nguyén tir va da gitip
ich nhiéu cho cdc nha hoa hoc cho dén tan ngay nay. E.L
Rutherford da chtmg minh ring khéi luong cia nguyén tir
tap trung 6 hat nhan cuc ky nhé bé, tich dién duong. Di
chuyén khéng ngimg trong quy dao khép kin quanh hat
nhan 1a nhing vé tinh tich dién 4m, dug goi Ia dién th. Cac
dign ti di chuyén trong quy dao tich dign 4m, can bang véi
dién duong trong hat nhan dé duy tri hoat déng binh
thudng, d6 1a su trung hoa dién.
Lay mét nguyén tir hydro (H), Nguyén tir bao gém mét
proton 6 trong va mét dién tir chay xung quanh. Néu
nguyén tir hydro bi mat di dién tir nay thi nguyén tir (H) chi
cén lai proton, duoc goi la ion hydro duong (H+). Day
kh6ng phai 18 trinh trang binh thudng cia nguyén tir (H),
day la tinh khong bén ying, hay 1a tinh linh hoat trong hoa
hoc. Chinh proton (H+) nay da kich thich ludi, gay ra vi
chua. Dung dich hoa chat c6 vi chua duoe goi 1a axit.
Nhing hop chat két hop nhidu proton duge goi la kiém:
ching c6 thira proton, nhu (OH -).
Trong cac dich co’ thé eta chting ta thi gitta mau va dich
té bao - gitta axit va kiém, luén luon cé sur thay di tir cai
nay sang cai khac va lu6n git diéu kien kh6ng thay déi cha
kiém hodc cia axit. Axit va kiém 18 hai mat cia mét déng
tién, mt diic tinh cha bat ky dung dich nao.
3. Axit va kiém trong co thé nguoi
Co thé chiing ta tiét ra hofie duy tri nhiéu loai dich khac
nhau. Nong d6 pH khac nhauz Dich quan trong nhat trong
ay86 cc loai dich co thé 46 la mau. Trong mau thuong xuyén
c6 d6 kiém nhe.
Bang 1. Dé pH
Dich da day Nuoc bot
Ruou vang Mau
Bia Nude bién
Sita bd Dich tuy
Xa phong Baking soda 12.0
Hoat d6ng cia co thé san sinh ra axit lactic va carbone
dioxide (C02). Trong nuéc, carbon dioxide trd thanh
carbonic acid. Axit phosphoric va axit sulfuric duoc sinh ra
trong co thé, do viéc 6xi hoa phospho va sulfur cé trong
mau. Diéu nay lam cho mau nhiém axit. M&t khac, nhing
nguyén t6 kiém nhu Na, K, Mg va Ca duge sir dung nhiéu;
ching cé nhiéu trong thye pham rau. Dich da day mang
tinh axit, duoc tiét ra dé tiéu hoa nhimg thue phdm kiém.
Tinh axit trong mau gidm di nhé cé mat (mang tinh kiém)
va chil yéu 14 nho viée an thye phém thye vat o6 kha nang
tao ra kiém, 1am cho mau mang tinh kiém.
Néng dO axit trong dung dich phu thuéc vao sé luong
ion Hydro (H+). Cang tuong tu, nong a6 kiém trong dung
dich phu thuéc vao su két hop gitta hydro (H) va 6xy (O);
chting duoc bé sung dién tir tw do, tich dién 4m va duge goi
la ion hydr6xil (OH-) 4°) 4by dun
Nude tinh khiét 6 nhiét 46 22° C, thi trong 10.000 lit
aAxit & Kiém
nude cé 1 gram ion hydro, hay 1a ham luong hydro 1a
bang 1/10 triéu (1/107 hay 10”).Trong nude tinh khiét thi
ham luong hydr6xil ion 1a 10’. Théng thudng, ngudi ta
ding néng d6 pH = 7 dé chi ham lugng ion hydro. Néu
ham lugng ion hydro trong dung dich 1a 10°° thi pH 1a 6.
Diéu nay cho ta thay duoc ham luong axit trong dung dich.
Néu ham luong ion hydro 1a 10* thi pH 1a 8. Do vay, néu
pH_lén hon 7, thi dung dich 1a kiém. Néu nhé hon 7, thi
dung dich 1a axit.
DO pH trong mau 1a 7.4; co nghia 1a mau mang tinh
kiém nhe. D6 kiém nay phai duge duy tri thudéng xuyén;
moi su thay d6i di nhé, déu nguy hiém. Néu ham luong ion
hydro trong mau tang pH 6.95 (vuot qua ranh gidi sang
axit) thi gay hén mé va dan dén chét. Néu ham luong ion
hydro trong mau giam di tir pH 7.4 xudng pH 7.7 sé gay co
giat co. Néu mau nhiém axit, tim sé d4p cham, tién téi
ngimg dap, va néu mau nhiém nhiéu kiém thi, gay co that
tim va ngimg dap.
C6 hai hop chat duoc hoa tan trong huyét tuong. Mot la
sodium bicarbonate (NaHCO3) va mét 1a carbonic acid
(H5CO3) (axit dé bay hoi). Néu ta tang thém luong axit
carbonic, thi mau nhiém axit. Nhung néu ta thé sau va
nhanh trong vong hai, ba phtt thi ndng d6 CO, trong phoi
sé giam, tao cho phéi dao thai CO) ra khdi mau. Co nghia
ring HCO; trong mau bi mat CO, va té thanh H,O. Va
thé 1a mau tré thanh it axit hon kiém.
Con mét cach khac dé co thé ngan chan viéc tang axit+h CO:
qua chat diéu hoa mau (blood buffer). Day 1a hén hop gitra
axit yéu va mudi cia ba-do manh. Chit nay gitt pH khéng
cho dao dng dén mite cue diém va chong lai thay d6i ham
lugng clia ion hydro. Cdn cé nhiéu diéu nia ndi vé chat
nay. Theo Cannon, tac gia cia an phim "Sy kh6n ngoan
ctia co thé":
Néu mét axit dé bay hoi nhu hydrochloric acid (HCI),
hoae Lactic acid (duoc dic trung béi nhém HL) duge dua
vao mau; axit nay sé két hop voi Na trong sodium
bicarbonate va giai phong carbone dioxide theo phuong trinh
sau: 5
carbon dowd
HCI + NaHCO; = NaCl + H,0 + CO,
hay 1a HL + NaHCO, = NaL. + H,0 + CO,
(Ghi cha: NaL, mét loai kiém, 1a bién chat ca chia HL,
mét loai axit).
NaCI 1a mudi an thong thudng, trung tinh, khong déc
hai. HO va CO, tao ra carbonic acid (HyCO3) quen thudc,
dé bay hoi. Khi bé sung axit manh nhu HCI hoac HL sé
lam mau tam thdi nhiém axit, do viéc gia tang carbonic
Beis: Nhu chung ta da biét, bat ctr khi nao ting CO), thi
trung tam hé6 hap bi kich thich; két qua 1a tang nhanh nhip
thé dé thai bd axit du thira - CA hai duoc sinh ra do viéc
hoan vi tir NaHCO; nhw néu trong phuong trinh trén. Bay
gid’ CO, gia tang, vi NaHCO, da bi gidm. Ngay sau khi
carbon dioxide (CO) du thita bi thai ra ngoai (qua phéi),
thi ti 1 binh thudng gita HyCO3 voi NaHCO; dan dan tré
2Axit & Kiém
lai; phan img binh thudng cia mau duoc khéi phuc va phéi
thdi kh6ng thé sau nita.
Trong tinh hu6ng néu trén, cho thay Natri bicarbonade
(NaHCO3) cé trong huyét tuong da gitip bao vé mau tranh
khdi sy gia tang dang ké luong axit du thiva trong mau. Vi
c6 kha nang diéu hoa nay, nén NaHCO, duoc goi 1a chat
xuic tac. Con co thém loai muéi diéu hoa nita nam trong
mau, dic biét 1a huyét cau d6 - 1a alkaline sodium
phosphate (NajHPO,).
Khi luong axit gia tang trong mau, thi khong chi cé
sodium bicarbonate "diéu hoa", ma ca alkaline sodium
phosphate ciing tham gia, nhu dugc néu trong phuong trinh
sau:
NajHPO, + HCl = NaHPO, + NaCl
Mot lan nda luu ¥ ring, mudi an thong thudng (NaCl)
duoc tao ra, va ca axit sodium phosphate cing moi dugc
tao ra. Digu moi xudt hién, do 1a ca kiém va acid sodium
phosphate déu 1a chat trung tinh.
Axit manh HCl da bi thay déi nhu thay trong phuong
trinh; vi vay khéng 1am thay déi phan tmg cia mau 6 mite
dQ quan trong - bang céch bién doi kiem, thanh dang axit
phosphate. Tuy vay, acid phosphate c6. phan img axit nhe
va khOng duoc tich ty trong hé thong chat dich. Khéng
ging nhw acid carbonic, day 1a thir axit khong dé bay hoi,
do vay khéng thé thé ra ngoai duoc. Trudng hop nay, than
d6ng vai tro trong viéc han ché su giao d6ng cia axit va
akiém trong mau.
Néu lugng axit (khéng dé bay hoi) gia tang, thi hau qua
sé 1a khong thé duoc va axit sé xuat hién trong mau; sé
xuat hién méi nguy hiém, do 1a c4c chat ba-do c6 cé dinh
trong mu6i mau, nhat 1a Na (sodium) cé thé bi dao thai qua
than, va co thé bi mat (Na). Truong hop nay, can hm ¥ ring
ammonia (NH3), day 1a chat kiém c6 thé duge sir dung dé
trung hoa axit (6 vi tri cia Na). Ammonia 1a sn phdm phé
thai cla qua trinh tong hop; n6 bién déi thanh chat trung
tinh- nude tiéu, va bi dao thai. Tuy nhién, mat nhiing ba-do
6 dinh nhu Na, Ca va K 1a diéu de doa, vi mudi ammoniac
duoc tao ra sé di vao mau réi di qua than.
4. Ly thuyét moi vé axit va kiém
Ly thuyét méi vé axit va kiémexdc dinh ring axit Ja bat
ctrchat nao cho proton (H+ ion), va kiém 1a bat ky chat nao
6 két hop vi proton. Axit 1a ngudi cho proton va kiém 1a
ngudi nhan Proton.
Dinh nghia nay vé axit cfing tuong tu nh quan diém ci,
nhung dinh nghia vé kiém thi cé ham y rong rai hon true.
Phuong trinh sau day thé hién ro diéu nay:
Axit Kiem
DECI o H44Cl-
2)HCN o H+ACN-
3)CH,COOH o H+4)CH,COO -
4)H,CO; ° H+4)HCO3,
H+ £6 ion tiydto.
Nupeid Hydro bi mat di adetcd “Ut un Pea HaAxit & Kiém
5)HCO3 o H+(#)}CO3.
6)H)SO, a H+@HSO,.
7)HSO, o H+)SO4.
8)NHy o H+()NH3.
9)NH, o H+#NH)_
10)H,O o H+OH-
11)H,0 ‘i H+)H,0-
Theo quan niém moi vé axit va kiém thi nuéc va
ammoniac c6 thé 1a axit va cing cé thé 1a kiém, ahr nhing
thi du sau:
1) Trong phuong trinh 10, nude cho H+ do vay nuéc 1a
axit.
2) Trong phuong trinh 11, nuéc nhan H+, do vay nuéc
la kiém.
3) Trong phuong trinh 9, ammoniac “cho H+, do vay
ammoniac 1a axit.
4) Trong phuong trinh 8, ammoniac nhan H+, do vay
ammoniac 1a kiém.
Két luan, axit va kiém 1a hai diéu kién dic trumg ciia mot
dung dich. Bat ctr dung dich nao cing mang tinh chit hoac
la nhiéu axit, hodc 1a nhidu kiém. Néu tinh axit manh, thi
dung dich 1a axit. Tuy vay, khéng cé axit tuyét d6i va cling
Kh6ng c6 kiém tuyét d6i. Trong dung dich axit thuong van
chtta m6t s6 yéu t6 kiém. Trung tinh 1a mét diéu kién'ly
atudng, trong dé lugng axit (H +) va kiém (OH -) la ngang
nhau. D6 la dieu ly tudng, ma khong phi 1a thuc té. Trong
thue té, nhtmg gi ching ta 4n hoiic udng, thi hoa 1a cé
nhiéu axit hon hodc nhiéu kiém hon ma théi.
Tinh chat cia axit va kiém 1a rat quen thu6c trong quan
niém Am-Duong cia ngudi phuong Dong. Diéu nay da
dugc ndi trong sach ¢6 dai cia Trung Quéc nhu Dao dite
Kinh va N6i Kinh. Quan niém vé Am-Duong 1a quan niém
vé su song. Day khong phai 1a tinh (bat bién): nhimg diéu
kién ctia Am va Duong lun luén déi thay trong sudt cudc
sOng - cing hoat dong chinh xéc nhuw axit va kiém trong co
thé chting ta. Toi nhan ra 6 day c6 sy gidng nhau gitra quan
niém vé hod hoc, vé sy sng. cia ngudi phuong Tay (axit
va kiém) v6i quan niém vé su song clia ngudi phuong
Dong (Am-Duong), Axit va kiém c6 thé dinh luong duge,
con Am-Duong thi kho dinh'Iuong, ma thién vé triét hoc.
Do dé, cé thé hiéu ring ngudi phuong Tay 1a nhimg ngudi
thuc dung hon, nén ho phat trién nhan thitc vé axit va kiém,
con ngudi phuong Dong 1a nhimg ngudi thién vé tam linh
hon, nén ho phat trién vé Am-Duong. Tuy vay, d6i voi
chting ta, diéu quan trong 1a can hiéu cd hai quan ni¢m nay
6 mic d6 nhu nhau, dé nhim dem Jai mot sttc khoé lanh
manh. Trong sach, t6i c6 ging két hop ca hai quan niém
nay.