41

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (Π.Υ.)

ΠΑΤΑΤΑΣ (Solanum tuberosum L.) ME KΛΑΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ

Η πατρίδα καταγωγής της πατάτας (Solanum tuberosum L) θεωρείται η

οροσειρά των Ανδεων. Τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τους πολύτιμους
κονδύλους της την οφείλουμε στον Χριστόφορο Κολόμβο. Από το 1618 - 1648 η
πατάτα αρχίζει να αποκτά μικρό αγρονομικό ενδιαφέρον, ενώ η καλλιέργειά της
σε μεγάλες εκτάσεις αρχίζει στο τέλος του 17 ου αιώνα (1771-72). Οι Ιρλανδοί
ήταν εκείνοι που χρησιμοποίησαν πρώτοι την πατάτα για εδώδιμη χρήση
απ΄όπου και το όνομα Irish potato. Είναι φυτό ετήσιο, ποώδες, δικοτυλήδονο και
ανήκει στην οικογένεια Solanaceae. Η οικογένεια αυτή περιλαμβάνει 85 γένη και
2.000 περίπου βοτανικά είδη, από τα οποία τα 900 ανήκουν στο γένος Solanum.
Η πατάτα πολλαπλασιάζεται σχεδόν αποκλειστικά με κονδύλους-
πατατόσπορο (αγενώς). Το κυριότερο πλεονέκτημα, που προκύπτει από τη
χρήση του πατατόσπορου ως Π.Υ., είναι το γεγονός ότι οποιαδήποτε παραλλαγή
στα χαρακτηριστικά μιας ποικιλίας δημιουργεί αυτή καθ΄αυτή μια νέα ποικιλία, η
οποία μπορεί να διατηρηθεί και να πολλαπλασιαστεί ως έχει στις επόμενες
γενιές. Αντίθετα το σοβαρότερο μειονέκτημα οφείλεται στο γεγονός ότι τα πλέον
σημαντικά παθογόνα που προσβάλλουν την πατάτα μπορούν να μεταφερθούν
στους κονδύλους και συνεπώς να διαιωνίζονται απρόσκοπτα.
Ο πατατόσπορος, που απαιτείται για να καλυφθούν οι ανάγκες της χώρα μας
υπολογίζονται στους 80-90.000 τόνους. Ομως από αυτούς μόνο οι 30.000 τόνοι
είναι πιστοποιημένος, ενώ οι υπόλοιποι προέρχονται συνήθως από τις παραγωγές
των ίδιων των καλλιεργητών. Το 80% του πιστοποιημένου πατατόσπορου που
χρησιμοποιείται στη χώρα μας εισάγεται από το εξωτερικό, ενώ το υπόλοιπο είναι
εγχώριας παραγωγής. Στη χώρα μας καλλιεργούνται περίπου 350–400 χιλιάδες
στρέμματα πατάτας συνολικά και για τις τρεις καλλιεργητικές περιόδους:
 Για την φθινοπωρινή καλλιέργεια (καλοκαιρινή φύτευση), χρησιμοποιείται
πατατόσπορος που παράγεται στο κέντρο σποροπαραγωγής της Νάξου σε
ποσότητες 7.000-8.000 τόνους και καλύπτει μόλις το 30% της
καλλιεργούμενης έκτασης.
 42

 Για την ανοιξιάτικη και καλοκαιρινή παραγωγή (χειμωνιάτικη και ανοιξιάτικη

φύτευση, αντίστοιχα) χρησιμοποιούνται περίπου 1.500 τόνοι πατατόσπορου
εγχώριας παραγωγής (καλύπτει μόλις το 5% της καλλιεργούμενης έκτασης)
προερχόμενος από τα κέντρα σπορο-παραγωγής της Τρίπολης, του Κιάτου,
των Ιωαννίνων, της Θεσσαλονίκης και της Φλώρινας.
Oι ποικιλίες πατάτας που καλλιεργούνται στη χώρα μας είναι όλες
εισαγωγής. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι η Spunta (40%), jaerla (10%),
Marfona (10%), Agria (10%), Claustar (5%), Liseta (5%). Οι ποκιλίες Spunta, jaerla
και Claustar είναι ελεύθερες για παραγωγή πιστοποιημένου πατατόσπορου. Εκτός
από τις προαναφερόμενες ποικιλίες καλλιεργούνται και άλλες (σε ποσοστό περίπου
20%) οι οποίες προορίζονται κυρίως για βιομηχανική μεταποίηση.

1 Τεχνική παραγωγής πατατόσπορου με κλασικές μεθόδους

Η παραγωγή του πατατόσπορου μπορεί να ακολουθήσει δύο διαφορετικές
διαδικασίες, ανάλογα εάν στοχεύει στον “μερικό” ή “πλήρη” πολλαπλασιασμό.

1.1 “Μερικός” πολλαπλασιασμός

Αφορά αποκλειστικά την τελική φάση ενός προγράμματος παραγωγής
πατατόσπορου. Συνήθως πρόκειται για μια και σπάνια για δύο διαδοχικές
καλλιέργειες πολλαπλασιασμού που χρησιμοποιούν κονδύλους με πολύ καλό
επίπεδο φυτοϋγιεινής κατάστασης (βασικό πατατόσπορο) και παράγουν
πιστοποιημένο. Η διαδικασία αυτή γίνεται εδώ και πολλά χρόνια στη χώρα μας
χρησιμοποιώντας βασικό πατατόσπορο που εισάγεται από την Ολλανδία ή άλλες
χώρες της Βόρειας Ευρώπης.
Οι καλλιέργειες παραγωγής πιστοποιημένου πατατόσπορου εγκαθίστανται σε
περιοχές που προσφέρουν τις μεγαλύτερες εγγυήσεις σχετικά με:
 Tη διατήρηση υψηλού επιπέδου φυτοϋγείας (μεγάλο υψόμετρο, απομόνωση
από κοινές καλλιέργειες πατάτας, λίγα είδη και μικροί πληθυσμοί αφίδων).
 Την εφαρμογή αυστηρών καλλιεργητικών κανόνων (προβλάστηση, πρώϊμη
καταστροφή του υπέργειου τμήματος των φυτών, συνεχείς μακροσκοπικοί
έλεγχοι και απομάκρυνση των ύποπτων φυτών).
 43

1.2 “Πλήρης” πολλαπλασιασμός

Προϋποθέτει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παραγωγής πατατόσπορου. Το
σύστημα αυτό, αξιοποιώντας την κλασική μεθοδολογία, μπορεί να εφαρμοστεί μόνο
σε περιοχές όπου οι περιβαλλοντικές συνθήκες δεν ευνοούν την εμφάνιση ιολογικών
προσβολών στη διάρκεια των διαδοχικών φάσεων πολλαπλασιασμού ή τουλάχιστον
η παρουσία τους να μη προδικάζει το τελικό επίπεδο φυτοϋγείας. Η εκτέλεση ενός
τέτοιου προγράμματος στηρίζεται στην κλωνική επιλογή και οι κυριότερες φάσεις
του είναι οι εξής:

1.2.1 Εξασφάλιση υγιών μητρικών φυτών

Ως γνωστόν διαμέσου του κονδύλου καταγράφεται σε μεγάλο ποσοστό το
ιστορικό των προβλημάτων φυτοπροστασίας, που προκλήθηκαν από βιοτικούς
και αβιοτικούς παράγοντες στο μητρικό φυτό, αρκετά από τα οποία ο κόνδυλος
μεταφέρει στο νέο φυτό επηρεάζοντας άμεσα τη δυναμικότητα της παραγωγής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μολύνσεις των φυτικών ιών, οι
σημαντικότεροι από τους οποίους, όπως καταγράφηκαν σε πρόσφατες μελέτες
στον ελληνικό χώρο, είναι: ο ιός Y (potato Y potyvirus, PVY), ο ιός X (potato X
potexvirus, PVX), ο ιός S (potato S carlavirus, PVS), ο ιός M (potato M
carlavirus, PVM), ο ιός A (potato A potyvirus, PVA) και ο ιός του καρουλιάσματος
των φύλλων (potato leafroll luteovirus, PLRV). Επακόλουθο των ιολογικών
προσβολών είναι η καθυστερημένη βλάστηση των κονδύλων, η μειωμένη
ανάπτυξη των βλαστών, η χαμηλή παραγωγή κονδύλων και τελικά ο εκφυλισμός
του φυτού. Το φαινόμενο αυτό τελικά οδηγεί στην απώλεια του κλώνου ή της
ποικιλίας, όταν βέβαια δεν υφίστανται πηγές με υγιές ΠΥ.
Η εκτέλεση ενός προγράμματος κλωνικής επιλογής αρχίζει με την
επισήμανση πλεονεκτικών μητρικών φυτών (ανθεκτικότητα σε παθογόνα και
εχθρούς, αντοχή σε αντιξοότητες του περιβάλλοντος, υψηλή απόδοση κ.ά.) και
πλήρως ανταποκρινόμενα στα χαρακτηριστικά της ποικιλίας που επιθυμούμε να
πολλαπλασιάσουμε. Την περίοδο της συγκομιδής οι κόνδυλοι από κάθε μητρικό
φυτό (mother or basic plants) συλλέγονται ξεχωριστά και αποτελούν τους
προγόνους αντίστοιχων κλώνων (Εικόνα 28).
 44

1.2.2 Δημιουργία προβασικού πατατόσπορου

Οι κόνδυλοι κάθε μητρικού φυτού φυτεύονται χωριστά σε γραμμές ή σε
πειραματικά τεμάχια για να δώσουν τον κλώνο του 1ου έτους. Εάν κάποιος ιός ή
βακτήριο βρεθεί σε κάποιο κόνδυλο ολόκληρος ο κλώνος απορρίπτεται.

Εικόνα 28. Διαδοχικές φάσεις πολλαπλασιασμού και επιλογής με σκοπό τη δημιουργία προβασικού,
και βασικού πατατόσπορου

Οι επιλεγμένοι κλώνοι φυτεύονται τον 2ο χρόνο, απομακρύνονται και πάλι οι

κλώνοι με τα μολυσμένα φυτά. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται για 5 συνεχή
χρόνια στη διάρκεια των οποίων παράγονται διαδοχικά κλώνοι του 2 ου, 3ου, 4ου, και
5ου έτους (Εικόνα 28). Ο έλεγχος φυτοϋγείας της καλλιέργειας γίνεται αρχικά στα
φυτά με μακροσκοπικό έλεγχο (απομακρύνονται τα προσβλημένα ή ύποπτα
προσβολής φυτά) και τελικά στους κονδύλους (μετά τη συλλογή) με Εργαστηριακό.
Συνήθως οι πρώτες 5 φάσεις πολλαπλασιασμού πραγματοποιούνται με την
επίβλεψη ειδικευμένων γεωτεχνικών σε περιβάλλοντα και σε συνθήκες που
εγγυώνται την επίτευξη του καλύτερου επιπέδου φυτοϋγείας και ολοκληρώνονται με
την παραγωγή προβασικού πατατόσπορου. Το επίπεδο φυτοϋγείας του είναι
άριστο και δεν εισέρχεται στα εμπορικά κανάλια (τουλάχιστον για τις ποικιλίες με
 45

προστατευμένα δικαιώματα), αλλά αξιοποιείται μόνο για περαιτέρω

πολλαπλασιασμούς από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς.

1.2.3 Δημιουργία βασικού πατατόσπορου

Διαθέτει καρτελάκι πιστοποίησης λευκού χρώματος και προέρχεται από τον
προβασικό. Συγκεκριμένα το υγιές υλικό (κλώνοι του 5ου έτους) που παράγεται σε
μικρές ποσότητες σε ειδικά κέντρα σποροπαραγωγής διατίθεται στη συνέχεια σε
ειδικές συνεταιριστικές ή ιδιωτικές μονάδες και χρησιμοποιείται σαν μητρικό υλικό
για την παραγωγή του βασικού πατατόσπορου (Εικόνα 28).
Οι ελάχιστες προϋποθέσεις για πιστοποίηση της εγχώριας παραγωγής βασικού
πατατόσπορου είναι οι ακόλουθες:
 Κατά τον επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό φυτών
προσβληθέντων από μελάνωση (Erwinia sp.) δεν πρέπει να υπερβαίνει το
2%.
 Κατά τον επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό φυτών που
παρουσιάζουν συμπτώματα ελαφρών ή σοβαρών ιώσεων δεν πρέπει να
υπερβαίνει το 0,6% και το ποσοστό σε αριθμό φυτών με ριζοκτόνια
σοβαρής μορφής δεν πρέπει να υπερβαίνει το 5% .
 Στους απευθείας απογόνους το ποσοστό σε αριθμό φυτών που δεν είναι
σύμφωνο με την ποικιλία δεν πρέπει να υπερβαίνει το 0,25% και το
ποσοστό σε αριθμό φυτών ξένων ποικιλιών δεν πρέπει να υπερβαίνει το
0,1%.
 Στους απευθείας απογόνους το ποσοστό σε αριθμό φυτών που
παρουσιάζουν συμπτώματα ελαφρών ή σοβαρών ιώσεων δεν πρέπει να
υπερβαίνει το 4%.
 Κατά τον πρώτο επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε ελλείποντα και
καχεκτικά φυτά δεν πρέπει να υπερβαίνει το 7%.
 Κατά τον τελευταίο επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό
φυτών που έχουν προσβληθεί από Βερτιτσιλλίωση δεν πρέπει να
υπερβαίνει το 2%.
 46

1.2.4 Δημιουργία πιστοποιημένου πατατόσπορου

Διαθέτει καρτελάκι πιστοποίησης μπλέ χρώματος και παράγεται από
αδειούχους σποροπαραγωγούς είτε με τον πολλαπλασιασμό του βασικού
πατατόσπορου είτε με την επαναφύτευση του πιστοποιημένου (Εικόνα 28).
Ο πολλαπλασιασμός πραγματοποιείται σε περιοχές που κρίνονται
περισσότερο κατάλληλες από άποψη φυτοϋγείας και πραγματοποιούνται από
προσωπικό με μικρότερη εξειδίκευση (πατατοκαλλιεργητές). Σε κάθε περίπτωση οι
προϋποθέσεις που ρυθμίζουν την εκτέλεση αυτών των προγραμμάτων εξαρτώνται
από τη γεωργική παράδοση της περιοχής, από την αξιοποίηση των τεχνολογικών
εξελίξεων, από το βαθμό της επιστημονικής και τεχνικής στήριξης και βέβαια από
τους συντελεστές (επιστημονικά ιδρύματα, ενώσεις παραγωγών, εξειδικευμένες
γεωργικές εκμεταλλεύσεις, επαγγελματικές οργανώσεις) που συμμετέχουν στη
συγκεκριμένη μορφή οργάνωσης της πατατοσπορο-παραγωγής.
Οι ελάχιστες προϋποθέσεις για πιστοποίηση της εγχώριας παραγωγής
πιστοποιημένου πατατόσπορου είναι οι ακόλουθες:
 Κατά τον επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό φυτών
προσβληθέντων από μελάνωση δεν πρέπει να υπερβαίνει το 4%.
 Κατά τον επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό φυτών που
παρουσιάζουν συμπτώματα ελαφρών ή σοβαρών ιώσεων δεν πρέπει να
υπερβαίνει το 2% και το ποσοστό σε αριθμό φυτών με ριζοκτόνια σοβαρής
μορφής δεν πρέπει να υπερβαίνει το 10% .
 Στους απευθείας απογόνους το ποσοστό σε αριθμό φυτών που δεν είναι
σύμφωνο με την ποικιλία δεν πρέπει να υπερβαίνει το 0,5% και το
ποσοστό σε αριθμό φυτών ξένων ποικιλιών δεν πρέπει να υπερβαίνει το
0,2%.
 Στους απευθείας απογόνους το ποσοστό σε αριθμό φυτών που
παρουσιάζουν συμπτώματα ελαφρών ή σοβαρών ιώσεων δεν πρέπει να
υπερβαίνει το 10%. Δεν λαμβάνονται υπόψη οι ελαφρές προσβολές από
μωσαϊκό, δηλαδή οι απλοί μεταχρωματισμοί χωρίς παραμόρφωση του
φυλλώματος.
 47

 Κατά τον πρώτο επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε ελλείποντα και

καχεκτικά φυτά δεν πρέπει να υπερβαίνει το 10%.
 Κατά τον τελευταίο επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό
φυτών που έχουν προσβληθεί από Βερτιτσιλλίωση δεν πρέπει να
υπερβαίνει το 7%.
 Ο αγρός παραγωγής δεν πρέπει να είναι μολυσμένος από νηματώδεις του
γένους Globodera rostochiensis.
 H καλλιέργεια πρέπει είναι απαλλαγμένη από τα Synchitrium endobioticum
και Corynobacterium sependonicum

Πίνακας 1. Ελάχιστες προϋποθέσεις για πιστοποίηση της εγχώριας παραγωγής βασικού και
πιστοποιημένου πατατόσπορου
Κατάσταση φυτοϋγείας Βασικός Πιστοποι/νος
Κατά τον επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό 2% 4%
φυτών προσβληθέντων από μελάνωση
Κατά τον επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό φυτών 0,6% 2%
που παρουσιάζουν συμπτώματα ελαφρών ή σοβαρών ιώσεων
Το ποσοστό σε αριθμό φυτών με ριζοκτόνια σοβαρής μορφής 5% 10%
Στους απευθείας απογόνους το ποσοστό σε αριθμό φυτών που 0,25% 0,5%
δεν είναι σύμφωνο με την ποικιλία
Ποσοστό σε αριθμό φυτών ξένων ποικιλιών 0,1% 0,2%
Στους απευθείας απογόνους το ποσοστό σε αριθμό φυτών 4% 10%
που παρουσιάζουν συμπτώματα
ελαφρών ή σοβαρών ιώσεων
Κατά τον πρώτο επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό 7% 10%
σε ελλείποντα και καχεκτικά φυτά
Κατά τον τελευταίο επίσημο καλλιεργητικό έλεγχο το ποσοστό σε αριθμό φυτών 2% 7%
που έχουν προσβληθεί από Βερτιτσιλλίωση
 48

2 Αξιοποίηση του βοτανικού σπόρου ως Π.Υ. της πατάτας

Τα άνθη της πατάτας είναι ερμαφρόδιτα, συνήθως αυτογονιμοποιούμενα
και φέρονται σε ταξιανθίες. Κάθε άνθος αποτελείται από 5 σέπαλα, 5 πέταλα, 5
στήμονες και τον ύπερο (ωοθήκη, στύλος και στίγμα). Ο καρπός είναι ράγα και
περιέχει 10-300 σπόρους (βοτανικός σπόρος, TPS=True Potato Seed), οι οποίοι
χρησιμοποιούνται σε προγράμματα γενετικής βελτίωσης (στις ανεπτυγμένες
χώρες), αλλά και ως Π.Υ. για την παραγωγή πατάτας για κατανάλωση (σε
πολλές αναπτυσσόμενες χώρες) (Εικόνα 16Α,Β,Γ και Δ).
Ο βοτανικός σπόρος προέρχεται από διασταυρώσεις ανάμεσα σε
διαφορετικές ποικιλίες ή είδη. Με τη διασταύρωση μπορούν να ενσωματωθούν σ’
ένα άτομο γονίδια που ελέγχουν, ποιοτικά (κυρίως) χαρακτηριστικά. Επιθυμητά
γονίδια βρίσκονται σε αρκετά άγρια είδη του γένους Solanum όπως το:
 S. demisum διαθέτει γονίδια ανθεκτικότητας στον περονόσπορο
(phytophthora infestans).
 S. andigenum είναι ανθεκτικό στον χρυσονηματώδη (Heterodera
rostochiensis).
 S. chacoense έχει γονίδια ανθεκτικότητας στο δορυφόρο (Leptinotarsa
decemlineata).
 S. acuale είναι εξαρετικά ανθεκτικό σε χαμηλές θερμοκρασίες (μέχρι –
80C).
Εδώ και περίπου 3 δεκαετίες το διεθνές κέντρο πατάτας (International
Potato Center – CIP), που εδρεύει στη Lima του Περού, προωθεί την έρευνα
προς αυτή την κατεύθυνση, με αποτέλεσμα να διαθέτει στους
πατατοκαλλιεργητές Π.Υ. από βοτανικό σπόρο αντί για πατατόσπορο. Η έρευνα
που διεξάγεται στο CIP σε συνεργασία με ερευνητικά Ιδρύματα σε όλο τον κόσμο
έχει δείξει ότι η παραγωγή TPS είναι μια εναλλασσόμενη τεχνολογία που είναι
επιστημονικά υγιής, τεχνικά εφικτή, οικονομικά βιώσιμος και φιλική προς το
περιβάλλον.
Στην αρχική περίοδο παραγωγής του βοτανικού σπόρου είχαν εξεταστεί
μόνο τα προφανή πλεονεκτήματά του (μικρό βάρος, εύκολη αποθήκευση και
μεταφορά), όμως η πρόσφατη ερευνητική πρόοδος δείχνει τα ευρύτερα
 49

πλεονεκτήματα της τεχνολογίας, τα οποία εστιάζονται στα παρακάτω δύο

σημεία:
 Κοινονικο-οικονομικά, έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 5-10% από τους
παραγόμενους κονδύλους θα χρησιμοποιηθούν ως Π.Υ. για την επόμενη
καλλιεργητική περίοδο. Επομένως για μια χώρα όπως η Ινδία που
παράγει περίπου 15 εκ. τόνους πατάτας, σχεδόν το 1,5 εκ. τόνοι θα
αξιοποιηθούν ως πατατόσπορος, ο οποίος κάλλιστα θα μπορούσε να
θρέψει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
 Αγρο-οικολογικά, ο πατατόσπορος παρέχει τη δυνατότητα μεταφοράς
παθογόνων και εχθρών από τη μια γενιά στην άλλη, γεγονός που
διευκολύνει την εμφάνιση μεταλλαγών, οι οποίες υποβαθμίζουν την
παραγωγική δυναμικότητα της καλλιέργειας. Ομως εάν οι πατάτες
κατανάλωσης προερχόταν από βοτανικό σπόρο, αυτή η συνέχεια θα
έσπαζε και η παρουσία παθογόνων και εχθρών δεν θα ήταν πλέον ένα
πρόβλημα.

2.1 Διαδικασία παραγωγής του βοτανικού σπόρου

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη διασταύρωση στην πατάτα ήταν ο
Τοmas Andrew Knight, ο οποίος το 1807 πρότεινε τη διασταύρωση ως μέθοδο
για το συνδυασμό χαρακτηριστικών μεταξύ διαφορετικών ειδών.
Η μεθοδολογία είναι σχετικά απλή και συνίσταται στην πραγματοποίηση
μιας διασταύρωσης και στην παραγωγή κλώνων F1. Οι κλώνοι αυτοί στη
συνέχεια υποβάλλονται σε συνεχείς αγενείς πολλαπλασιασμούς και επιλογές,
επειδή η πατάτα ως τετραπλοειδές (2n=48) φυτό σε κάθε διασταύρωση εκτός
από την ετέρωση των F1 εκδηλώνεται και μια μεγάλη παραλλακτικότητα μεταξύ
των απογόνων. Ο παραδοσιακός τρόπος διασταύρωσης περιλαμβάνει τα
παρακάτω στάδια (Εικόνα 29):
Επιλογή γονέων. Η φάση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί από το
συνδυασμό χρήσιμων χαρακτηριστικών εξαρτάται η αγρονομική αξία της
ποικιλίας που θα προκύψει.
 50

Εικόνα 29. Παραγωγή βοτανικού σπόρου με διασταύρωση και αξιολόγηση του εγγενούς
(σπορόφυτα) και αγενούς υλικού (κόνδυλοι).

Διασταύρωση μεταξύ των επιλεγμένων γονέων. Επειδή η πατάτα

εμφανίζει προβλήματα στην άνθηση και επιμήκυνση της ανθοφορίας αξιοποιείται
μια από τις παρακάτω τεχνικές για βοήθεια προς αυτή την κατεύθυνση:
 Οι κόνδυλοι από τους επιλεγμένους γονείς τοποθετούνται πάνω σε ένα
κεραμίδι, σκεπάζονται με άμμο και τύρφη και στη συνέχεια το κεραμίδι
τοποθετείται πάνω σε καλά κατεργασμένο έδαφος. Μόλις οι ρίζες
αναπτυχθούν και εισχωρήσουν στο έδαφος αφαιρείται η άμμος και η
τύρφη και απομακρύνονται οι κόνδυλοι, οι οποίοι βρίσκονται στο αρχικό
στάδιο του σχηματισμού. Η διαδικασία αυτή ευνοεί την ανάπτυξη του
υπέργειου τμήματος, την άνθηση και την επιμήκυνση της ανθοφορίας.
 Η ανθοφορία μπορεί να επιμηκυνθεί εμβολιάζοντας το φυτό που θα
χρησιμοποιηθεί ως θηλυκός γονέας σε υποκείμενο ντομάτας. Με τον
τρόπο αυτό αποτρέπεται ο σχηματισμός των κονδύλων, με αποτέλεσμα οι
ανθικοί οφθαλμοί να τρέφονται καλύτερα.
 Η μακρά φωτοπερίοδος και η όψιμη σπορά διευκολύνουν την ανθοφορία,
ενώ η πτώση των ανθέων αποτρέπεται ψεκάζοντας τα θηλυκά φυτά με
αυξίνες.
 51

Αφού με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επιτευχθεί η δημιουργία ανθέων

ακολουθεί η διαδικασία της αποστημόνωσης, δηλαδή η απομάκρυνση των
ανθήρων από το θηλυκό γονέα και μόλις το στίγμα γίνει δεκτικό επικονιάζεται με
τη γύρη του αρσενικού γονέα (Εικόνα 27 και 30).

Εικόνα 30. Αποστημόνωση του θηλυκού γονέα και επικονίασή του με γύρη προερχόμενη από
τον αρσενικό γονέα

Η διασταύρωση μπορεί να γίνει στον αγρό, όμως επειδή στο περιβάλλον

αυτό σπάνια επιτυγχάνονται συνθήκες ευνοϊκές για τη γονιμοποίηση των
ανθέων, συνηθίζεται η επικονίαση να γίνεται στο θερμοκήπιο ή σε θάλαμο με
ελεγχόμενες συνθήκες ανάπτυξης (βλέπε τεχνική διασταύρωση της πατάτας).
Μερικές ημέρες μετά τη διασταύρωση παρατηρείται η ανάπτυξη της ράγας-
καρπού (Εικόνα 27 και 29), ο οποίος μετά από 40-50 ημέρες είναι ώριμος και
επομένως μπορεί να συγκομιστεί.
Οι καρποί μετά τη συγκομιδή φυλάσσονται σε θερμοκρασία
περιβάλλοντος (περίπου 200C) μέχρι να μαλακώσουν. Στη συνέχεια αφαιρούνται
οι σπόροι (βοτανικοί σπόροι), οι οποίοι πλένονται και τοποθετούνται σε
θερμοκρασία περιβάλλοντος για να στεγνώσουν. Σε θερμοκρασία 200C και σε
χαμηλή υγρασία ο βοτανικός σπόρος παραμένει ζωτικός για 2 περίπου χρόνια,
ενώ σε μικρότερες θερμοκρασίες (40C) και σε χαμηλή σχετική υγρασία μπορεί να
διατηρηθεί για 10-15 χρόνια. Η παραγωγή του βοτανικού σπόρου επιτυγχάνεται
με:
 Ελεύθερη επικονίαση. Σε αυτή την περίπτωση το κόστος δημιουργίας του
βοτανικού σπόρου είναι πολύ περιορισμένο, όμως οι απόγονοι έχουν
μειωμένη απόδοση περίπου κατά 30-50%.
 52

 Ελεγχόμενες διασταυρώσεις. Το κόστος παραγωγής είναι υψηλό, όμως οι

απόγονοι είναι υψηλοαποδοτικοί
Σε προγράμματα παραγωγής βοτανικού σπόρου υψηλής ποιότητας οι
διασταυρώσεις είναι ελεγχόμενες και χρησιμοποιούνται συνήθως τα παρακάτω
σχήματα:
Σχήμα 1ο ( 4χ x 2χ)
Απλοειδή του Solanum tuberosum x Αγριο είδος
(2n=2x=24) (2n=2x=24)

Τετραπλοειδής ποικιλία x Υβρίδιο απλοειδές

(2n=4x=48) (2n=2x=24)
Υβρίδιο τετραπλοειδές
Εύρωστο, υψηλή απόδοση και καλή ομοιομορφία

Σχήμα 2ο (2χ x 4χ)

Απλοειδή του Solanum tuberosum x Αγριο είδος
(2n=2x=24) (2n=2x=24)

Υβρίδιο απλοειδές χ Τετραπλοειδής ποικιλία

(2n=2x=24) (2n=4x=48)

Υβρίδιο τετραπλοειδές

Σχήμα 3ο (2χ x 2χ)

Υβρίδιο απλοειδές (2x) χ Υβρίδιο απλοειδές (2x)

Υβρίδιο τετραπλοειδές
Χαμηλό κόστος παραγωγής και υψηλή απόδοση

2.2 Αξιολόγηση του βοτανικού σπόρου

Ο βοτανικός σπόρος έχει μια περίοδο ληθάργου που διαρκεί 4-6 μήνες.
Εάν η σπορά του γίνει αμέσως μετά την συγκομιδή θα πρέπει αρχικά να γίνει η
διακοπή του ληθάργου, η οποία επιτυγχάνεται με εμβάπτισή του σε διάλυμα
γιββεριλλικού οξέος (1500 ppm) για 24 ώρες. Στη συνέχεια ξεπλένεται,
στεγνώνεται και ακολουθεί η διαδικασία της αξιολόγησης, που περιλαμβάνει τα
παρακάτω στάδια (Εικόνα 31):
 53

Καλλιέργεια σποροφύτων. Στην αρχή της άνοιξης οι σπόροι σπέρνονται

σε σπορεία. Οταν τα σπορόφυτα βρίσκονται στο στάδιο του 4 ου φύλλου
μεταφέρονται σε γλαστράκια. Μόλις τα σπορόφυτα ολοκληρώσουν το βιολογικό
τους κύκλο, συγκομίζονται οι κόνδυλοι από κάθε γλαστράκι χωριστά και
φυλάσσονται σε θερμοκρασία 2-40C μέχρι την προσεχή άνοιξη. Αξίζει να
σημειωθεί ότι τα σπορόφυτα μπορούν να εγκατασταθούν και απευθείας στο
χωράφι όπου θα ολοκληρώσουν το βιολογικό τους κύκλο και θα
πραγματοποιηθεί η κονδυλοποίηση.
Πρώτο Test επιλογής στο χωράφι. Ενας κόνδυλος από κάθε
σπορόφυτο του προηγούμενου έτους (S1) φυτεύεται στο χωράφι. Σε αυτό το
στάδιο φαίνεται έντονα η μεγάλη παραλλακτικότητα που υπάρχει μεταξύ των
διασταυρώσεων, αλλά και μέσα στην ίδια τη διασταύρωση. Με την ολοκλήρωση
του βιολογικού κύκλου των φυτών γίνεται η συγκομιδή και οι κόνδυλοι από κάθε
φυτό (κλώνο) αξιολογούνται χωριστά ανάλογα με την απόδοση, το σχήμα, την
ομοιομορφία και το βάθος των ματιών. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η
απομάκρυνση περίπου του 90% των αρχικών φυτών.
Δεύτερο Test επιλογής στο χωράφι. Φυτεύονται 6 κόνδυλοι από κάθε
κλώνο (S2) επιλεγμένοι την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο. Η φύτευση
γίνεται σε χωριστές σειρές. Η πίεση της επιλογής και αυτή την περίοδο είναι
πολύ ισχυρή, δεδομένου ότι απομακρύνεται περίπου το 90% των αρχικών
φυτών.
Τρίτο Test επιλογής στο χωράφι. Οι κλώνοι (S3) για τρία συνεχή χρόνια
φυτεύονται σε πειραματικά τεμάχια των τριών σειρών με 9 φυτά η κάθε μια. Σε
αυτό το στάδιο η επιλογή δεν περιορίζεται μόνο στα μορφολογικά
χαρακτηριστικά και στην απόδοση, αλλά περιλαμβάνει και συμπληρωματικά
Test, που αφορούν τις οργανοληπτικές και ποιοτικές ιδιότητες των κονδύλων
(περιεκτικότητα ξηρής ουσίας, αμύλου κ.ά.). Επιπλέον λαμβάνεται σοβαρά
υπόψη η απομόνωση κλώνων ανεκτικών ή ανθεκτικών σε βιοτικούς και
αβιοτικούς παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα τη δυναμικότητα της
παραγωγής.
 54

Ελεγχος προσαρμοστικότητας των επιλεγμένων κλώνων.

Πραγματοποιείται σε περισσότερα περιβάλλοντα (διατοπικά) για μια περίοδο
που κυμαίνεται από 4-5 χρόνια. Ετσι μετά από 10-12 χρόνια από την
πραγματοποίηση της διασταύρωσης, η νέα ποικιλία εάν αποδειχθεί θετική για
ορισμένα χαρακτηριστικά μπορεί να διατεθεί στους παραγωγούς (Εικόνα 31).

Εικόνα 31. Δημιουργία μιας νέας ποικιλίας πατάτας από βοτανικό σπόρο (διασταυρώση,
επιλογή και παραγωγή προβασικού, βασικού και πιστοποιημένου πατατόσπορου)

2.3 Πλεονεκτήματα του βοτανικού σπόρου

Τα σπουδαιότερα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τη χρήση του
βοτανικού σπόρου, που πρόκειται να αξιοποιηθεί ως Π.Υ. είναι:
 Η ποσότητα του βοτανικού σπόρου είναι εξαιρετικά μικρότερη σε σχέση
με εκείνη του πατατόσπορου (για την σπορά ενός στρέμματος είναι
αρκετά 8 gr βοτανικού σπόρου, ενώ για την ίδια έκταση απαιτούνται
περίπου 200 Kg κονδύλων).
 55

 Το κόστος παραγωγής του βοτανικού σπόρου είναι πολύ μικρότερο σε

σύγκριση με εκείνο του πατατόσπορου.
 Ο βοτανικός σπόρος μπορεί εύκολα να μεταφερθεί και να αποθηκευτεί, σε
αντίθεση με τις δυσκολίες που καταγράφονται από τη χρήση του
πατατόσπορου.
 Ιοί καταστροφικοί για την καλλιέργεια της πατάτας (PVY, PVX, PVS, PVM,
PVA και PLRV) δεν μεταδίδονται με τον βοτανικό σπόρο, ενώ πολύ συχνά
μολύνουν τον πατατόσπορο και συνεπώς διαιωνίζονται απρόσκοπτα.

2.4 Μειονεκτήματα του βοτανικού σπόρου

Τα βασικότερα μειονεκτήματα που καταγράφονται από τη χρήση του
βοτανικού σπόρου όταν αυτός αξιοποιείται ως Π.Υ. είναι:
 Οι κόνδυλοι οι οποίοι προκύπτουν από τα σπορόφυτα είναι
ανομοιόμορφοι ως προς το σχήμα και το μέγεθος.
 Τα σπορόφυτα είναι λιγότερο αποδοτικά σε σύγκριση με τα φυτά που
προέρχονται από τον πατατόσπορο.
 Η πατατοκαλλιέργεια, η οποία προκύπτει από το βοτανικό σπόρο απαιτεί
περισσότερες καλλιεργητικές εργασίες (χρήση σπορείων, μεταφύτευση
σποροφύτων στο χωράφι κ.ά.) σε σύγκριση με την κλασική καλλιέργεια
πατάτας
56