1

‫نظریهی یادگیری کاهش سائق هال‬

‫مقدمه‬
‫کالرک لئونارد هال (‪ )1884-1952‬ابتدا به سنجش استعدادها‪ ،‬بعد‬
‫به هیپنوتیسم و مهم تر از این دو به مطالعۀ فرایند یادگیری‬
‫عالقمند بود‪ .‬عالقۀ سوم‪ ،‬او را در روان شناسی بلند آوازه و جاودانه‬
‫ساخت‪.‬‬

‫هال در نظریه پردازی به مقدار زیادی تحت تأثیر آثار و اندیشه های‬
‫داروین بود‪.‬‬

‫او سعی کرد با تبیین رفتار انطباقی‪ ،‬متغیرهای تأثیرگذار بر آن را‬

‫درک کند‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬هال قصد داشت نظریه ای ارائه دهد تا تبیین کند‬
‫که چگونه نیازهای جسمی‪ ،‬محیط و رفتار برای افزایش احتمال بقای‬
‫موجود زنده یا ارگانیسم با هم به کنش متقابل می پردازند‪.‬‬
 ‫هال و رفتارگرایی واتسون‬

‫رفتارگرایی واتسون اساساً ذهن و هشیاری را به شدت مورد انتقاد قرار م ی‬

‫داد و در عوض بر رفتار آشکار قابل اندازه گیری تأکید می کرد‪.‬‬

‫از نظر واتس ون‪ ،‬موج ود زن ده ی ا ارگانیس م ته ی اس ت و مغ ز از نظ ر‬

‫فیزیولوژیکی صرفاً محرک را با پاسخ ارتباط می دهد‪ .‬واتسون معتقد بود ک ل‬
‫رفتار را می توان بر حسب تداعی های بین محرک ه ا و پاس خ ه ا توجی ه و‬
‫تبیین کرد‪.‬‬

‫هال با این دیدگاه رفتارگرایی واتسون کامالً مخالف بود‪ .‬هال اعتقاد داش ت‬
‫طرد و انکار واتسون از رویدادها و متغیرهای غیرقابل مشاهدۀ درون ارگانیسم‬
‫(بدن و مغز) غیرعلمی است‪.‬‬

‫هال می گفت‪ ،‬فیزیکدانان و شیمیدانان دربارۀ پدیده ه ا و اش یایی مانن د‬

‫جاذبه‪ ،‬نیرو‪ ،‬اتم و مولکول که عمالً قابل دیدن یا مشاهده نیستند‪ ،‬در حالی که‬
‫وجود دارند‪ ،‬استنباط می کنند‪.‬‬
 ‫نظام فرضی‪ -‬قیاسی در نظریه سازی‬

‫رویکرد هال به نظریه سازی‪ ،‬فرضی‪ -‬قیاسی بود‪ .‬بدین معنی که دانشمند علوم‬
‫رفتاری نیز به پیروی از الگوی علوم طبیعی‪ ،‬مجموعه ای از اصول موضوع را‬
‫تدوین می کند‪.‬‬

‫سپس‪ ،‬این اصول موضوع را با استفاده از منطق دقیق‪ ،‬استنباط ها یا قضایا‪،‬‬

‫درباره ی پدیده های رفتاری به عنوان گزاره هایی در قیاس به کار می بندد‪.‬‬

‫اصول موضوع شامل بیانات کلی درباره ی رفتار و غالباً دربرگیرندۀ متغیرهای‬
‫رابط هستند که به وسیلۀ نظریه پرداز ابداع می شوند‪.‬‬

‫این متغیرها به نظریه پرداز کمک می کنند تا تفکر خود را دربارۀ رابطۀ میان‬
‫متغیرهای مستقل و وابستۀ مربوط به پدیده های رفتاری مورد نظر سازمان دهد‪.‬‬
‫هال (‪ )1943‬یک نظام پویا در نظریه سازی به وجود آورد‪ .‬بدین معنی که او‬
‫برای تدوین نظریۀ خود دربارۀ یادگیری‪:‬‬

‫اوالً‪ ،‬پژوهش های انجام شده دربارۀ یادگیری را مرور می کرد‪.‬‬

‫ثانیاً‪ ،‬تمام یافته های این پژوهش ها را خالصه می کرد‪.‬‬

‫ثالثاً‪ ،‬از این خالصه یافته های پژوهشی‪ ،‬فرضیه هایی می ساخت و به صورت‬
‫بیانیه های کلی تحت عنوان اصول موضوع ارائه می داد‪.‬‬

‫رابعاً‪ ،‬از این اصول موضوع‪ ،‬قضایایی استنتاج می کرد که گزاره ها یا قضیه های‬
‫آزمون پذیری را به همراه داشتند‪.‬‬

‫هال (‪ )1943‬در نظریۀ جامع و پیچیدۀ خود‪ ،‬ابتدا ‪ 16‬اصل موضوع را در‬
‫یادگیری مطرح کرد‪ .‬سپس‪ ،‬در ‪ 1952‬با تغییراتی که در نظریه اش انجام داد‪،‬‬
‫‪ 17‬اصل موضوع و ‪ 133‬قضیه را فهرست کرد‪.‬‬
 ‫نظریۀ کاهش سائق‬

‫وقتی که نظریۀ غریزۀ انگیزش در تبیین رفتارها شکست خورد و ناکام ماند‪،‬‬
‫نظریۀ کاهش سائق جای آن نشست‪.‬‬
‫در نظریۀ کاهش سائق هال‪ ،‬چند مفهوم پایه وجود دارند‪ .1 .‬نیاز‪ ،‬که به ع دم‬
‫تعادل فیزیولوژیکی اشاره دارد‪ .2 .‬سائق‪ ،‬یعنی حالتی از تنش‪ .3 .‬تقویت‪ ،‬اع م‬
‫از تقویت اولیه و ثانویه‪ .4 .‬هدف‪ -‬وسیله‪ ،‬که سائق را کاهش می دهند‪.‬‬

‫بنابراین‪ ،‬نیاز فیزیولوژیکی یک حالت انگیختگی تنش (سائق) را به وجود می‬

‫آورد که ارگانیسم را برمی انگیزد تا آن نیاز را برآورده سازد‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬نیاز فیزیولوژیکی مثل غذا و آب‪ ،‬سائق گرسنگی و تش نگی‬
‫را به وجود می آورد‪ ،‬که رفتارهای کاهش دهندۀ سائق یعنی خوردن و نوشیدن‬
‫را به همراه دارد‪.‬‬
‫هدف فیزیولوژیکی کاهش سائق‪ ،‬تعادل حیاتی است‪ .‬یعنی حفظ حالت درونی‬
‫با ثبات‪ ،‬مثل ثبات دمای بدن‪.‬‬
‫هال (‪ )1943-1952‬فرض کرد که سائق های اولیه مثل گرسنگی و تشنگی ب ه‬
‫وسیلۀ حالت هایی از محرومیت ایجاد می شوند و هنگامی ک ه تحری ک ش وند‪،‬‬
‫انگیختگی درونی را فرامیخوانند‪.‬‬

‫انگیختگی درونی که هال آن را سائق می نامید‪ ،‬رفتاری را برمی انگیزد ک ه آن‬

‫رفتار حالت سائق را کاهش می دهد و بدین وسیله تعادل بدنی را ب ه حال ت اول‬
‫برمی گرداند‪.‬‬

‫این میل به حفظ و نگهداری یک حالت ثابت درونی‪ ،‬تعادل حیاتی نامی ده م ی‬
‫شود‪.‬‬

‫هال همچنین معتقد بود که رویدادهای مهم و شدید محیطی می توانند حال ت‬
‫سائق ایجاد کنند و حیوانات قادرند رفتارهایی را یاد بگیرند ت ا ت نش درون ی را‬
‫کاهش دهند و این سائق ها که سائق های اکتسابی نامیده م ی ش وند‪ ،‬از طری ق‬
‫تجربه قابل یادگیری هستند‪.‬‬
 ‫کارکرد تقویتی کاهش سائق‬

‫از دیدگاه هال‪ ،‬سائق رفتار را برمی انگیزد‪ ،‬ولی هر رفتار خاصی وابسته به‬
‫محیط است‪ .‬یعنی رویدادهای محیطی رفتار را جهت می دهند‪.‬‬

‫این که کدام رفتار یک محرک خاص را فرامی خواند‪ ،‬هال اعتقاد داشت وقتی‬
‫حیوان برانگیخته و تحریک می شود (سائقی وجود دارد)‪ ،‬عالمت و نشانۀ‬
‫محیطی به صورت خودکار یک پاسخ مشخص را فرامی خواند‪ ،‬یعنی پاسخی با‬
‫قوی ترین نیرومندی عادت‪.‬‬

‫نیرومندی عادت می تواند فطری باشد (‪ )SUR‬یا می تواند از راه تجربه به‬
‫دست آید و اکتسابی باشد (‪.)SHR‬‬
‫این که نیرومندی عادت چگونه به وجود می آید و تثبیت و‬
‫تقویت می شود‪ ،‬به باور هال‪ ،‬اگر یک پاسخ حالت سائق را کاهش‬
‫دهد‪ ،‬پیوند و ارتباط بین محرک و پاسخ نیرومند می شود‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫در نتیجۀ کاهش سائق‪ ،‬نیرومندی عادت می تواند افزایش یابد‪.‬‬
‫نیرومندی عادت هر بار که رفتار کاهش سائق را سبب شود‪،‬‬
‫افزایش می یابد‪.‬‬

‫این که چگونه تقویت‪ ،‬کاهش سائق را به همراه دارد‪ ،‬می توان به‬
‫مثال زیر اشاره کرد‪ .‬فرض کنید‪ ،‬شخصی گرسنه هات داگ می‬
‫خورد‪ .‬سائق اولیۀ این شخص اساساً برای کاهش گرسنگی‪ ،‬رفتار او‬
‫را تحریک می کند‪ .‬او به سمت اغذیه فروشی می رود و هات داگی‬
‫می خرد و مصرف می کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬او احساس گرسنگی نمی کند‪.‬‬
‫به اظهار هال‪ ،‬کاهش سائق پیوند بین اغذیه فروشی و هات داگ را‬
‫قوی تر می کند‪ .‬هر تجربۀ بعدی نیز پیوند بین این دو را قوی می‬
‫کند تا جایی که رفتار به صورت عادتی درمی آید‪.‬‬
 ‫شانزده اصل موضوع در نظریۀ یادگیری هال‬

‫اصل موضوع ‪ .1‬ردّ محرک‪ :‬تحریک بیرونی )‪ (S‬یک تکانۀ حسی را راه اندازی‬
‫می کند که پس از قطع شدن و خاتمه یافتن رویداد تحریک کنندۀ محیطی‪،‬‬
‫این تکانۀ حسی برای چند ثانیه ادامه می یابد‪ .‬این تکانه همان ردّ محرک (‪)s‬‬
‫است‪ .‬تکانۀ حسی یا ردّ محرک منجر به یک واکنش عصبی حرکتی یا ردّ پاسخ‬
‫(‪ )r‬می شود که سرانجام به پاسخ آشکار )‪ (R‬می انجامد ‪.‬‬
‫هال با پیشنهاد اصل موضوع ردّ محرک‪ ،‬فرم ول س نتی و س ادۀ‬
‫شرطی سازی رفتارگرایی را به فرمول پیشرفته و پیچی ده تب دیل‬
‫کرد‪.‬‬

‫براساس الگوی سنتی شرطی س ازی‪ ،‬ی ادگیری ش امل پیون د و‬

‫تداعی یک محرک بیرونی و یک پاسخ آشکار است‪.‬‬

‫هال ضمن قبول الگوی سنتی‪ ،‬سعی کرد نقش فرایندهای درونی و‬
‫ناآشکار مؤثر بر یادگیری را بارز و برجسته سازد‪.‬‬

‫به اظهار هال‪ ،‬رویدادهایی مانند ردّ محرک و ردّ پاس خ گرچ ه در‬
‫فرایند یادگیری ظهور و نمود ندارند ولی وجود و حضور دارند‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ :2‬کنش متقابل تکانه های حسی‪ :‬هر موجود زنده یا‬
‫ارگانیسمی همواره زیر بمباران تعداد زیادی از محرک ها قرار دارد و‬
‫بنابراین ردّهای حسی زیادی به وجود می آیند‪ .‬این ردّهای حسی با‬
‫یکدیگر کنش متقابل می کنند و پیچیدگی تحریک را بازنمایی می کنند‪.‬‬
‫اصل موضوع کنش متقابل تکانه های حسی‪ ،‬تحریک های‬
‫مختلف همزمان و به تبع آن دشواری پیش بینی پاسخ یا‬
‫رفتار آشکار را نشان می دهد‪.‬‬

‫طبق این اصل موضوع‪ ،‬رفتار تابع محرک های پیدا و‬

‫پنهان زیادی است که در هر لحظه بر ارگانیسم تأثیر می‬
‫گذارند‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬رفتار محصول ترکیب و تأثیر مشترک و‬

‫همزمان محرک ها و ردّهای آنهاست که هال آن را با اس‬
‫بار (‪ )s‬نشان داد‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .3‬رفتار ناآموخته‪ :‬ارگانیسم ها با سلسله مراتب ی از پاس خ ه ای‬
‫ناآموخته زاده می شوند‪ .‬این رفتارهای ناآموخته فعال و راه اندازی نمی شوند‪ ،‬مگر‬
‫این که نیازی به وجود آید‪ .‬اگر این رفتارها نتوانند نیازی را برآورده کنند‪ ،‬در ای ن‬
‫صورت ارگانیسم مجبور می شود رفتار تازه ای را یاد بگیرد و بدین وسیله ارض ای‬
‫نیاز کند‪.‬‬

‫برای مثال‪ ،‬ما نیاز داریم تا خود را از معرض سرما در ام ان نگ ه داری م‪ .‬ب رای‬
‫برآورده کردن این نیاز‪ ،‬ما سلسله مراتبی از رفتارها مانن د لرزی دن‪ ،‬دوال ش دن‪،‬‬
‫حرکت کردن‪ ،‬خوردن‪ ،‬نوشیدن‪ ،‬و اجابت مزاج را انجام می ده یم ک ه هم ۀ ای ن‬
‫رفتارها ناآموخته اند‪.‬‬

‫حال‪ ،‬چنانچه نتوانیم با انجام این رفتارها‪ ،‬نیاز خود را که همانا در امان ماندن از‬
‫سوز و سرماست‪ ،‬برآورده کنیم‪ ،‬آن وقت مجبور می شویم رفتارهای تازه ای را یاد‬
‫بگیریم‪ .‬مثالً‪ ،‬یاد می گیریم که لباس بپوشیم‪ ،‬یا بخاری را روشن کنیم‪.‬‬
‫طبق این اصل موضوع‪ ،‬ارگانیسم ها اعم از حیوان و انسان به طور ذاتی و‬
‫خودجوش موجود فعالی برای یادگیری نیستند‪.‬‬

‫آنها زمانی به دنبال یادگیری رفتار تازه ای می روند که برای ارضاء نیازی‬
‫به آن محتاج باشند‪.‬‬

‫اصل موضوع رفتار ناآموخته شاید مصداق این بیت شعر است که "آنچ ه‬
‫شیران را کند روبه مزاج‪ ،‬احتیاج است‪ ،‬احتیاج است‪ ،‬احتیاج"‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .4‬کاهش سائق‪ :‬طبق ق انون اث ر ثرن دایک‬
‫(‪ ،)1925‬اگر محرکی‪ ،‬پاسخی را راه اندازی کند که این پاسخ‬
‫به برآوردن یک نیاز زیست شناختی بیانجامد‪ ،‬ت داعی ب ین‬
‫این محرک و پاسخ نیرومند خواهد شد‪.‬‬

‫هال با قانون اثر تجدید نظر شدۀ ثرندایک موافق بود ک ه‬

‫تقویت‪ ،‬پیوند بین محرک‪ -‬پاسخ را نیرومند می کند‪.‬‬

‫ولی‪ ،‬هال خالف نظر ثرندایک که تقویت را وضع خش نود‬

‫کننده از کارها تعریف می کرد‪ ،‬تقویت را کاهش س ائق م ی‬
‫دانست‪.‬‬
‫هال معتقد بود وقتی که تداعی بین محرک و پاسخ نیرومند می شود‪ ،‬عادتِ‬
‫دادن آن پاسخ به آن محرک نیز افزایش می یابد‪.‬‬

‫فرمول ریاضی رابطۀ بین نیرومندی عادت (‪ )SHR‬و تعداد همایندی های تقویت‬
‫شدۀ بین محرک و پاسخ به شکل زیر نشان داده می شود‪:‬‬

‫)‪SHR= 1-10-0.0305N (or SHR= 1-1/100.0305N‬‬

‫‪ N‬تعداد تقویت های متوالی و پیاپی است که پیوند بین محرک و پاسخ را‬
‫نیرومند می سازد‪ .‬افزایش در تعداد تقویت های متوالی منجر به افزایش در‬
‫نیرومندی عادت می شود‪.‬‬

‫با این وجود‪ ،‬فرمول ریاضی باال‪ ،‬یک منحنی یادگیری دارای شتاب منفی ایجاد می‬
‫کند‪ .‬یعنی‪ ،‬همایندهای تقویت شدۀ اولیه بیشتر از همایندهای بعدی بر یادگیری‬
‫تأثیر می گذارند‪ .‬با پیشرفت یادگیری‪ ،‬لحظه ای فرامی رسد که همایندهای تقویت‬
‫شدۀ اضافی هیچ تأثیری بر یادگیری ندارند‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .5‬تعمیم محرک‪ :‬محرک های مشابه‪ ،‬پاسخ یا عادت یکسان‬
‫و یکنواختی را فرامی خوانند‪ .‬به سخن دیگر‪ ،‬تجربه های قبلی بر ی ادگیری‬
‫جاری اثر می گذارند‪.‬‬

‫هال تأثیر تجربۀ قبلی بر یادگیری بعدی را نیرومندی عادت تعمیم یافت ه‬
‫نامید‪.‬‬

‫این اصل موضوع در نظریۀ هال‪ ،‬مشابۀ اصل تعمیم محرک در نظریۀ پاولف‬
‫و نظریۀ عناصر همانند ثرندایک است‪.‬‬

‫یعنی‪ ،‬در موقعیت های مختلف‪ ،‬عناص ر همانن د در مح رک ه ا‪ ،‬پاس خ‬

‫یکسان یا مشابهی را فرامی خوانند‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .6‬محرک های سائق‪ :‬کمبود زیست شناختی‪ ،‬یک سائق (‪)D‬‬
‫را به وجود می آورد که با محرک های سائق تداعی می شود‪.‬‬

‫برای مثال‪ ،‬وقتی بدن کمبود غذا یا آب را احساس می کند‪ ،‬سائق گرسنگی‬
‫و تشنگی به وجود می آورد‪ .‬سائق گرسنگی و تشنگی نیز محرک های درونی‬
‫مثل درد و سوزش معده و گلوی خشکیده و محرک های بیرونی مثل بوی غذا‬
‫و منظرۀ آب را تداعی می کند‪.‬‬

‫با استفاده از اصل موضوع محرک های وابسته به سائق‪ ،‬می توان به ارگانیسم‬
‫آموزش داد تا تحت یک سائق به گونه ای رفتار کند و تحت سائق دیگر به‬
‫گونه ای دیگر‪.‬‬

‫برای مثال‪ ،‬می توان به حیوان آموزش داد تا در یک ماز ‪ T‬شکل‪ ،‬هنگامی که‬
‫گرسنه است به راست بچرخد و زمانی که تشنه است به چپ بچرخد‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ :7‬توان واکنش‪ :‬احتمال این که یک پاسخ آموخته شده در یک‬
‫لحظۀ خاص اتفاق بیفتد و بروز پیدا کند‪ ،‬توان واکنش )‪ (SER‬نامیده می شود‪.‬‬

‫توان واکنش تابع و محصول نیرومندی عادت و سائق است‪ .‬اگر نیرومندی عادت‬
‫یا سائق مساوی با صفر باشد‪ ،‬توان واکنش نیز مساوی با صفر خواهد بود‪ .‬یعنی‪:‬‬
‫‪SER = SHR X D‬‬
‫بنابراین‪ ،‬برای این که یک پاسخ آموخته شده انجام شود‪ ،‬نیرومندی عادت باید به‬
‫وسیلۀ سائق فعال گردد‪.‬‬

‫سائق به رفتار جهت نمی دهد‪ ،‬بلکه آن را برمی انگیزاند و شدت می بخشد‪ .‬بدون‬
‫سائق‪ ،‬حیوان پاسخ آموخته شده را بروز نمی دهد‪ ،‬حتی اگر همایندهای تقویت‬
‫شدۀ زیادی بین محرک و پاسخ رخ داده باشند‪.‬‬

‫حیوانی که یاد گرفته است اهرم را در درون جعبۀ اسکینر فشار دهد تا غذا‬
‫دریافت کند‪ ،‬تنها زمانی آن را فشار خواهد داد که گرسنه باشد‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .8‬بازداری واکنشی‪ :‬پاسخ دادن‪ ،‬خستگی می آورد و خستگی‬
‫نیز سرانجام پاسخ دادن را بازداری می کند‪ .‬این روند بازداری واکنش ی (‪)IR‬‬
‫نام دارد‪.‬‬

‫خستگی یک حالت سائق منفی است و موجب می شود تا ارگانیسم از خ ود‬

‫واکنشی نشان ندهد و در واقع پاسخ آموخته شده خاموش گردد‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬خاموشی یک پاسخ نه تنها از نبود تقویت‪ ،‬بلکه از خستگی‬
‫نیز ناشی می شود‪.‬‬

‫وقتی استراحت کردن خستگی را التیام و بهبود می بخشد‪ ،‬پاسخ خ اموش‬

‫شده به طور خود به خودی دوباره باز می گردد‪.‬‬
‫بازداری واکنشی در تبیین اثر یاد افزایی‪ /‬یادگیری افزایی نی ز ب ه ک اربرد‬
‫دارد‪.‬‬

‫اگر به آزمودنی آموزش داده شود که یک دایرۀ چرخان را با یک میله دنبال‬

‫کند‪ ،‬عملکرد او به تدریج افزایش خواهد یافت تا ب ه ی ک س طح ح داکثری‬
‫برسد‪.‬‬

‫اگر پس از رسیدن به ای ن س طح ح داکثری‪ ،‬ب ه آزم ودنی چن د دقیق ه‬

‫استراحت داده شود‪ ،‬عملکرد او از این سطح هم باالتر خواهد رفت‪.‬‬

‫به این پدیده اثر یاد افزایی می گویند‪ .‬براین اساس است که گفته می شود‬
‫آزمودنی در تمرین های توزیع شده و فاصله دار در مقایسه ب ا تم رین ه ای‬
‫متراکم و بی وقفه عملکرد بهتری دارد‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .9‬بازداری شرطی‪ :‬خستگی‪ ،‬یادگیرنده را شرطی‬
‫می سازد تا پاسخ ندهد‪.‬‬

‫یاد گرفتنِ پاسخ ندادن از خستگی جلوگیری می کند‪ .‬این روند‬

‫بازداری شرطی (‪ )SIR‬نام دارد‪.‬‬

‫وقتی خستگی به عنوان یک حالت سائق منفی‪ ،‬پاس خ دادن را‬

‫بازداری می کند‪ ،‬بازداری پاسخ تقویت کننده است‪.‬‬

‫بازداری پاسخ یا پاسخ ندادن نیز ب ازداری واکنش ی (‪ )IR‬را از‬

‫بین می برد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬سائق منفی خستگی کاهش می یابد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬چهار عامل نیرومندی عادت‪ ،(SHR) ،‬سائق (‪،)D‬‬
‫بازداری واکنشی (‪ )IR‬و بازداری شرطی (‪ ،)SIR‬توان واکنش مؤثر‬
‫را به وجود می آورند‪.‬‬

‫در اینجا‪ ،‬حاصل ضرب نیرومندی عادت‪(SHR) ،‬با سائق (‪)D‬‬

‫یعنی افزایش توان واکنش مؤثر (‪ )SER‬و حاصل جمع بازداری‬
‫واکنشی (‪ )IR‬و بازداری شرطی (‪ )SIR‬یعنی کاهش توان واکنش‬
‫مؤثر (‪ )SER‬باید از یکدیگر کسر شوند تا توان واکنش مؤثر را به به‬
‫دست آید‪.‬‬
‫فرمول ریاضی توان واکنش مؤثر به شکل زیر است‪:‬‬

‫‪SER‬‬
‫)‪SER = SHR X D – (IR + SIR‬‬
‫‪SER‬‬
‫اصل موضوع ‪ .10‬اثر نوسان‪ :‬عواملی که پاسخ های آموخته شده را بازداری می کنند‪،‬‬
‫از لحظه ای به لحظۀ دیگر تغییر می کنند‪ .‬این توان بازدارنده‪ ،‬اثر نوسان یا‬
‫اوسیالسیون (‪ )SOR‬نام دارد‪.‬‬

‫اثر نوسان یک موقعیت غیرقابل پیش بینی در نظریۀ یادگیری هال به شمار می رود‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬پیش بینی رفتار براساس توان واکنش مؤثر (‪ )SER‬همیشه متأثر از‬
‫مقادیر متغیر اثر نوسان (‪ )SOR‬است و بنابراین پیش بینی رفتارها همیشه احتمالی‬
‫است تا قطعی‪.‬‬

‫اثر نوسان (‪ )SOR‬را باید از توان واکنش مؤثر (‪ )SER‬کسر کرد تا بتوانیم توان‬
‫واکنش مؤثر لحظه ای را برآورد کنیم‪.‬‬

‫فرمول ریاضی توان واکنش مؤثر لحظه ای به صورت زیر است‪:‬‬

‫‪SER = [SHR X D – (IR + SIR)] – SOR‬‬

‫اصل موضوع ‪ .11‬آستانۀ واکنش‪ :‬مق داری ک ه ت وان‬
‫واکنش مؤثر لحظه ای (‪ )SER‬باید از آن فراتر رود ت ا‬
‫یک پاسخ شرطی بتواند ظاهر گردد‪ ،‬آس تانۀ واک نش‬
‫(‪ )SLR‬نام دارد‪.‬‬

‫به عبارت دیگر‪ ،‬پاسخ آموخته شده فقط در ص ورتی‬

‫از ارگانیسم صادر می شود که توان واکنش مؤثر لحظه‬
‫ای (‪ )SER‬بزرگتر از آستانۀ واکنش (‪ )SLR‬باشد‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .12‬حدوث پاسخ‪ :‬این که بروز و بی ان ی ک پاس خ‬
‫آموخته شده تابع ترکیبی از توان واکنش مؤثر لحظ ه ای (‪،)SER‬‬
‫اثر نوسان (‪ )SOR‬و آستانۀ واکنش (‪ )SLR‬خواهد بود‪.‬‬

‫"در مراحل اولیۀ آموزش‪ ،‬یعنی پس از تعداد کمی کوشش تقویت‬

‫شده‪ ،‬توان واکنش م ؤثر لحظ ه ای (‪ )SER‬ب ه آس تانۀ واک نش‬
‫(‪ )SLR‬بسیار نزدیک است‪.‬‬

‫بنابراین‪ ،‬در نتیجۀ تأثیر اثر نوس ان (‪ ،)SOR‬پاس خ ش رطی در‬

‫بعضی کوشش ها داده می شود و در یعضی دیگر داده نمی شود‪.‬‬
‫علت این امر‪ ،‬یعنی پاسخ ندادن گهگاهی‪ ،‬آن است که در‬
‫بعضی کوشش ها مقدار اثر نوسان که از توان واکنش مؤثر‬
‫لحظه ای کسر می شود آن قدر بزرگ است که مقدار توان‬
‫واکنش مؤثر لحظه ای را به کمتر از مقدار آستانۀ واکنش‬
‫کاهش می دهد‪.‬‬

‫با پیشرفت آموزش‪ ،‬کسر کردن اثر نوسان از توان واکنش‬

‫مؤثر لحظه ای به تدریج تأثیر کمتری خواهد داشت‪ ،‬زیرا‬
‫مقدار توان واکنش مؤثر لحظه ای از مقدار آستانۀ واکنش‬
‫بسیار بزرگتر می شود‪.‬‬

‫با این وجود‪ ،‬حتی پس از آموزش زیاد‪ ،‬هنوز امکان دارد که‬
‫مقدار اثر نوسان بسیار زیاد باشد و در نتیجه از وقوع پاسخ‬
‫شرطی جلوگیری کند‪" .‬‬
‫اصل موضوع ‪ .13‬نهفتگی پاسخ‪ :‬هراندازه مقدار توان واکنش مؤثر‬
‫لحظه ای (‪ )SER‬بیشتر و بزرگتر باشد‪ ،‬دورۀ نهفتگی بین محرک‬
‫(‪ )S‬و پاسخ (‪ )R‬کمتر و کوتاه تر خواهد بود‪.‬‬

‫نهفتگی پاسخ (‪ )STR‬به فاصلۀ زمانی بین لحظۀ ارائۀ محرک به‬
‫ارگانیسم و زمان دادن پاسخ شرطی از سوی ارگانیسم گفته می‬
‫شود‪.‬‬

‫این اصل موضوع مؤید آن است که زمان واکنش بین آغاز یک‬
‫محرک و ظهور یک پاسخ آموخته شده با افزایش یافتن مقدار توان‬
‫واکنش مؤثر لحظه ای (‪ )SER‬کاهش می یابد ‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .14‬مقاومت به خاموشی‪ :‬یعنی‪،‬‬
‫مقداری که توان واکنش مؤثر لحظه ای (‪)SER‬‬
‫مقاومت به خاموشی را تعیین می کند‪.‬‬

‫هر اندازه مقدار ‪ SER‬بیشتر باشد‪ ،‬مقاومت به‬

‫خاموشی نیز بیشتر خواهد بود‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .15‬دامنۀ پاسخ‪ :‬برخی پاسخ های‬
‫شرطی شده مثل ترشح ب زاق در براب ر مح رک‬
‫شرطی (صدای زنگ) به درجاتی روی می دهند‪.‬‬

‫دامنۀ پاسخ شرطی به طور مس تقیم ب ا ت وان‬

‫واکنش مؤثر لحظه ای (‪ )SER‬متغیر خواهد بود‪.‬‬
‫اصل موضوع ‪ .16‬پاسخ های ناهمساز‪:‬‬
‫وقتی ک ه دو ی ا بیش تر از دو پاس خ‬
‫ناهمساز در یک شرایط فراخوانده م ی‬
‫ش وند‪ ،‬پاس خی روی خواه د داد ک ه‬
‫دارای بیش ترین ت وان واک نش م ؤثر‬
‫لحظه ای (‪ )SER‬باشد‪.‬‬