INDUSTRIJSKI DIZAJN

– PREDAVANJA –
 1. UVOD

Aktivnosti u procesu kreiranja novih i modifikovanja postojećih proizvoda koje se odnose

na zadovoljenje estetskih, ergonomskih i ekonomskih zahtijeva i principa, predstavljaju
zadtak industrijskog dizajna.

Dizajn treba da uspostavi harmoničan odnos izmedju vizualnih, prostornih elemenata

proizvoda i okoline, kao i ličnosti koja ga koristi.
Proizvod mora biti oblikovan tako da ima:
‰ estetski nivo
‰ da je funkcionalan,
‰ da je jednostavan za rukovanje,
‰ da je siguran u eksploataciji,
‰ da ima prihvatljivu cijenu idr.
Dizajn ima veliki uticaj na osnovne karakteristike proizvoda:
‰ spoljašnji oblik,
‰ konstrukciju,
‰ vrstu materijala od koga je napravljen
‰ boju,
‰ način pakovanja idr.

Takodje, dizajn ima veliki uticaj na izbor tehnokloškog procesa, odnosno na metode
obrade u procesu izrade i oblikovanja proizvoda. Dizajn mora da uzme u obzir i vodi
računa o odgovarajućim nacionalnim i medjunarodnim standardima, propisim i zakonima.
Termin dizajn potiče iz engleskog jezika (design); disegno (italijanski), diseno (španski),
dessin (francuski). Dizajn znači, crtež, nacrt, uzorak ili projekat. Dizajn se koristi kao
zamijena za: tehničku estetiku, industrijsku estetiku, industrijsko obliokovanje,
modelarstvo i dr. Ovi termini nisu prikladne zamijene za "dizajn" jer ne objašnjavju njegov
pojam i suštinu na cijelovit način.
Tehnička estetika odnosi se na estetiku tehničkih prizvoda. Industrijsko oblikovanje odnosi
se na aktivnosti za stvaranje oblika proizvoda. Treba prihvatiti riječ dizajn, jer na najbolji
način odražava pojam i suštinu discipline o kojo je riječ. Dizajn se danas široko koristi i u
maloj privredi pa se može izbaciti i riječ "industrijski".

2
1. 2. VAŽNIJA OBILJEŽJA DIZAJNA
1. 2. 1 ISTORIJSKI KORIJENI DIZAJNA
Filozofija savremenog čovjeka je: živjeti i raditi ljepše, sa manje materijalnih ulaganja
i troškova mentalne i fizičke energije. U tome mu dizajn svesrdno pomaže stavaranjem
upotrebnih predmeta, tj. proizvoda.
Čovjek je upotrebne predmete stvarao od pamtivijeka. Ti predmeti su u početku bili
primitivni, posmatrano sa aspekata današnjeg dizajna. Na razvoj upotrebnih predmeta kroz
istoriju, pored dizajna, uticali su: umjetnost, arhitektura, zanatstvo, nauka, tehnologije i
druge oblasti čovjekovog stvaralaštva.
Za dostignuti nivo razvoja upotrebnih predmeta čovjek treba da zahvali
‰ prethodnim civilizacijama,odnosno narodima;
‰ vjerskim, tradicionalnim i nacionalnim običajima;
‰ napretku ljudske misli;
‰ maštovitosti i inteligenciji stvaralaca;
‰ slobodi mišljenja;
‰ imaginaciji i fantaziji svih onih koji su neposredno ili posredno doprinijeli nastanku i
razvoju dizajna.

Iz doba paleolita (nekoliko stotina hiljada godina prije naše ere) potiču najstariji
tragovi života na zemlji. Ovaj period karakteriše nomadski način života, a upotrebni
predmeti, prema arheološkim nalazima, nose obilježja geografskog područja i stepena
razvoja tadašnje civilizacije. Ovaj period karakterišu:
‰ izrada odjeće od kože i krzna od ulovljenih životinja;
‰ stvoren je luk i strijela,a potm i koplje, u prvo vrijeme za lov, a kasnije za
medjuplemensku borbu.
‰ započinju funkcionalna svojstva upotrebnih predmeta, zaštita od prirodnih nepogoda u
borbi sa prirodom, divljim životinjama i u borbi sa drugim plemenima i dr.

Čovjek je postepeno razvijao duh i vještinu stvaranja, te se počeo baviti prvim zanatima, a
rezultat toga su bili funkcionalni predmeti. Zbog čestih seljenja, izrada upotrebnih
predmeta se širila: otkrivena je vatra (obrada materijala), obrada drveta alatom od kamena i
izrada prvog nakita, sjekire (za klesanje kamena, obradu drveta, oružje). Oko 30000 god.
prije nove ere (mladji paleolit) sjekira se pravila od bakra , bronze i gvoždja.

U mladjem kamenom dobu (neolit-oko 8000god, prije nove ere) pojavila se keramika,
lončarstvo (Japan, kasnije Mala i Srednja Azija).
Razvija se zanatstvo ( stari Egipat). Osim grnčarskog točka, radjeni su i ostali upotrebni i
ukrasni predmeti, koji su se pekli, bojili. Zanatlije su imale smisao za ljepotu-nakiti od
keramike i dragog kamena. Izradjivani su tanjiri, zdjele, vaze-od smješe koja je slična
staklu. Korišteni su razboj za izradu tkanina, izradjivan je namještaj (čempres, kedar i
ebanovina): stolice, kreveti i dr. Zemljoradnici su koristili plug i kola sa točkovima.

3
U starom vijeku (od osmog vijeka p.n.e. do petog vijeka nove ere – do propasti
Zapadnog rimskog carstva – 476. god p.n.e.), čovjek izradjuje upotrebne predmete za
druge ljude.
U Grčkoj i Italiji (oko 1000 god. p.n.e.) bila je razvijena kućna radinost. Antičku Grčku
karakteriše stvaranje keramike i namještaja. Vaza zanatlije Aristonota (sedmi vijek p.n.e.)
je prva kojoj se zna autor. U keramici je primjenjivan geometrijski stil sa ornometrikom.
Posebno su čuvene vaze – lekite, koje su izradjivane sa bijelom osnovom i polihromnim
figurama (polagane su u grobnicama) i crtežima.
U srednjem vijeku (od 476. do 1492. god. p.n.e.) formira se feudalno društvo, dolazi do
velikih seoba naroda i propasti Rimskog carstva. Došlo je do razvoja izrade upotrebnih
predmeta u pogledu postupaka izrade i materijala (germanska plemena). U petom vijeku
dolazi do naglog razvoja zanata: nakit, predmeti od zlata, kovačkih predmeta i dr.
Vajari, zlatari, keramičari i tkači radili su u sopstvenim radionicama gdje su realizovali
svoja djela, gdje su neki predmeti imali svojstvo umjetnosti. Kupci su bili crkva i
plemstvo, pri čemu su nametali svoje zahtjeve. Predmeti dobijaju zavidnu ljepotu. To je
prije svega bio namjestaj: fotelja, klupa sa naslonom, tronozac itd. Namještaj je imao
duborez i ornamente.
Na ostrvu Murano blizu Venecije proizvodilo se staklo, koje se preradjivalo u različite
upotrebne predmete. U staklo su ugradjivani plemeniti metali, čime se postizala visoka
vrijednost upotrebnih predmeta. Na primjer, tadašnji metalni pribor za jelo po veličini,
oblicima i ornametici veoma je sličan današnjem.
Razvija se izrada tkanina; svilene tkanine koje dolaze iz zemalja Bliskog istoka. Razvija
se tapiserija, koja služi za pokrivanje i ukrašavanje zidova, ležaja i pokrivača, za smještaj
predmeta (hrane, odjeće isl.).
U novom vijeku (od 1492 god. do danas) došlo je do presudnog uticaja na kulturu i
cjelokupno ljudsko stvarlaštvo. Španci i Portugalci šire trgovinu na druge dijelove svijeta.
Dolazi kapitalizam.
U Italiji dolazi do povratka antike – renesansa (posebno u kulturi i znanosti). U drugoj
polovini XVIII vijeka dolazi do razvoja tehnike i tehnologije – pojava serijske proizvodnje,
zbog čega se upotrebni predmeti zovu proizvodi. Medjutim, i dalje je bilo cijenjeno
zanatstvo jer su proizvodi bili grubi. Zanatstvo poprima svojstvo umjetnosti. Počinje
razdvajanje zanata i umjetnosti. Više se obraćala pažnja na funkcionalnost proizvoda.
U Engleskoj počinje industrijska revolucija, posebno od 1760 do 1830 god.. Slijedi
napredak nauke i tehnike i razvoj tehnolgija. Medjutim, grube mašine nisu imale kvalitetne
proizvode, nisu imali kvalitet i ljepotu, kao što su davale zanatlije.
Parna mašina uvela je radikalan pomak u proizvodnji, prvo u tekstilnoj industriji.
Industrijska mašinska proizvodnja počela je da potiskuje zanate. Stvaraju se novi radnici,
stručnjaci, a zanemarivala se umjetnička vrijednost. Ipak, zanati i industrijska proizvodnja
su se odrzali do danas.

4
1. 2. 2 POJAM I DEFINISANJE DIZAJNA
Industriska proizvodnja dovodi do konkurencije izmedju proizvodjača. Nastaje borba za
tržište, a time i proizvodnja sve kvalitetnijih proizvoda. To utiče na razvoj dizajna,
odnosno proces dizajniranja u kojem se proizvodi stvaraju i usavršavaju. Sve oštriji
kriterijumi kupaca dovode do povećane izbirljivosti pri kupovini. Takodje, proizvod mora
zadovoljiti kriterijume kupaca po kvalitetu. U odnosima: ljudske potrebe – proizvodnja –
zadovoljenje potreba prisutan je dizajn koji stvara proizvode. Poslovi dizajna, kao
stvarlačke discipline, i marketinga u preduzeću djeluju integrisano i paralelno, u
interakcijama sa drugim funkcijama u preduzeću. Prije svega , funkcija, dizajn i marketing
u preduzecu obezbjedjuju dizajniranje proizvoda kakve potrošači traže.
Dizajn mora proizvodu dati kvalitete u tehničko – funkcionalnom, estetskom, ekonomskom
i ergonomskom smislu. Proizvod mora optimalno da funkcioniše, da bude lijep, ekonomski
snažan u smislu profita i biznisa, kao i ergonomičan. Kada se ovo postigne, proizvod ima
uspjeh na tržištu. Uloga dizajna je dakle – stvoriti kvalitetan i privlačan proizvod.
Dizajn u naučnom i stručnom pogledu je interdisciplinaran. Njegovo izučavanje uključuje
tehnologiju, informatiku, estetiku, ekonomiju, organizaciju, psihologiju, sociologiju, a
zbog ergonomije i medicinu.
Prema Milovanu Vasiljeviću, "dizajn je naučna, stručna i stvaralačka disciplina, simbol
kvaliteta proizvoda, kao i sistem, funkcija, skup aktivnosti, organizaciona cijelina i oblast
menadjmenta u preduzeću – usmjern ka potpunom zadovoljenju potreba, zahtijeva i želja
potrošača, ekonomskim i razvojnim ciljevima pojedinačnih preduzeća i privrede,
unapredjenju životne i radne sredine i okloine, kao i progresu društva u cijelini."
1. 2. 3 DIZAJN KAO NAUČNA, STRUČNA I STVARALAČKA DISCIPLINA
Dizajn je naučna disciplina jer naučno istražuje i dokazuje pojave, aktivnost, metode i
procese u stvaranju i razvoju proizvoda. Dizajn je u svom razvoju koristio dostignuća
raznih nauka, utičući povratno i na njihov razvoj. Dizajn nije homogena naučna disciplina,
nego je interdisciplinaran jer uključuje:
‰ tehniku
‰ tehnologiju,
‰ matematiku,
‰ fiziku,
‰ ekonomiju, ergonomiju, psihologiju, sociologiju,
‰ arhitekturu, likovnu i primjenjenu umjetnost,
‰ informatiku
‰ organizaciju, marketing, mendjement i dr.
Dizajn, kao interdisciplinarna djelatnost, utiče na industrijski progres, razvoj proizvoda,
standard, kulturu i obrazovanje ljudi i dr.
Dizajn je i stručna disciplina koju obilježava stvaralaštvo u praksi. Rezultati dizajna su
proizvodi namjenjeni ljudima kao pomoć u životu i radu, kao i za uljepšavanje
svakodnevnice i života uopšte. Dizajn utiče na standard ljudi, olakšava im rad i život,
posebno kvalitetom proizvoda koji rezultira iz procesa dizajniranja. Stvaralačke aktivnosti
dizajnera vremenski, kao i u pogledu radnog prostora i organizaciono, odvijaju se u
preduzeću. Tok dizajniranja proizvida realizuje se u specufičnom procesu rada. Proces
dizajniranja ima svoje faze, a rezultat toga je prototip proizvoda. Od ideje do proizvoda je
dug put. Na tom putu proizvod je materijalizovan rezultat aktivnosti dizjnera.

5
1. 2. 4 DIZAJN KAO SIMBOL KVALITETA PROIZVODA

Kvalitet je materijalno svojstvo i posljedica strukture proizvoda. Kvalitet za čovjekova čula

može biti vidljiv i nevidljiv. Prvi, vidljiv kvalitet je dostupan čulima: veličina, oblik, boja,
kvalitet tona (muzički uredjaj), kvalitet teksture i sl. Takodje, kvalitet koji se može ocijeniti
testitanjem proizvoda (vožnja automobila, sjedenje na stolici ili fotelji, ležanje na ležaju i
sl.) je vidljiv kvalitet. Vidljivi kvalitet proizvoda se stvaraju, analiziraju, ocjenjivaju,
koriguju u procesu dizajniranja. Kasnije intervencije (redizajniranje) su složenije i skuplje
sa neizvijesnim ishodom.
Nevidljiv kvalitet proizvoda čovjek ne može ocijeniti ni čulima ni isprobavanjem. To su
fizičko – mehanička svojstva materijala, neki dijelovi sklopa ili podsklopa koji se " ne
vide" i dr. Nevidljiv kvalitet se može deklarisati, a da i ne postoji (to nije praksa
renomiranih proizvodjača). Nivo kvaliteta (nizak, srednji, visok ili luksuzni), različito
zadovoljava potrebe ljudi. Proces dizjniranja treba prilagoditi zahtijevanom nivou kvaliteta
i odgovorajućoj cijeni. Osnovno je da proizvod mora da ima kupca kako bi proizvodjač
ostvario željeni profit.
Kvalitet proizvoda u materijalnom smislu i u smislu njegove upotrebne vrijednosti
predstavlja njegovu sposobnost da:
1. služi svrsi i da zadovolji potrebu kupca,
2. ne otkazuje u upotrebi,
3. lako se održava i servisira,
4. minimalno troši energiju,
5. bude estetičan,
6. ekonomičan, ergonomičan i dr.
Proizvod sa ovim svojstvima stvara stručni tim dizajnera i saradnika. Kvalitet zavisi od
stručnosti, iskustva i vještine dizajnera, kao i od drugih faktora: tehnički, tehnološki,
organizacioni. To su nivoi tehnologije, kvalitet materijala, stručnost radne snage i kontrola
u proizvodnji. Proizvod mora da se nalazi u okviru sistema kvaliteta (TQM).
Kvalitet proizvoda stvara dizajn, odnosno tim diozajnera. U teoriji i praksi se dizajn smatra
pojmom kvaliteta proizvoda. Tada se podrazumijeva da je dizajn uspješan, odnosno da ga
stvara stručan, kreativan i sposoban tim dizajnera. Takvi dizajneri su veoma važni za
svako preduzeće. Oni su kreatori proizvoda i stvaraoci kvaliteta proizvoda, sa velikim
uticajem na poslovanje preduzeća.

1. 2. 5 DIZAJN KAO SISTEM, FUNKCIJA, SKUP AKTIVNOSTI,

ORGANIZACIONA CIJELINA I OBLAST MENADJMENTA
Po definiciji, sistem predstavlja jednu koherentnu cijelinu, a dijelovi te cijeline, koji su
medjusobno povezani i zavisni, nazivaju se podsistemima. Savremeni dizajn najveći dio
svojih aktivnosti ostvaruje u okviru preduzeća. Preduzeće se posmatra kao sistem i to
ekonomski, organizacioni, proizvodno – poslovni, otvoreni i dinamični. Preduzeće kao
sistem ima svoje podsisteme:
1. proizvodnja,
2. tehnička proprema proizvodnje,
3. marketing aktivnosti,
4. dizajn,istraživačko – razvojne aktivnosti, financije,
5. opšte, pravne i kadrovske aktivnosti i dr.

6
Dizajn je podsistem savremenog proizvodnog preduzeća. Podsistemi su u stalnoj
interakciji. Svaki podsistem se može unaprijediti tako da se dizajn može posmatrati kao
cijelina za sebe, odnosno kao poseban sistem.Dizajn je sam po sebi sistem samo kada je
organizovan van preduzeća (institut, dizajn centar, dizajn biro itd.). Tretman dizajna kao
sistema treba da rezultira unaprijedjenjem procesa dizajniranja i razvojem proizvoda koji u
tom procesu nastaju. Takodje, tretman dizajna kao sistema, odnosno podsistema ima uticaj
na poslovne interse preduzeća, zadovoljavanje potrošača i prosperitet društva u cijelini.
Preduzeće ne može funkcionisati bez dizajna kao podsistema. Preduzeća bez dizajna imaju
male izglede za uspjeh. U funkcionisanju preduzeće je usmjereno ka svom glavnom
poslovnom cilju – profitu. Slikovito rečeno, tržište se može posmatrati kao uzburkani
okean, preduzeće kao brod koji se bori protiv talasa – konkurencije, a profit kao luka u
daljini kojoj brod strijemi. Glavni kormilar (preduzeća) je dizajn u sadejstvu marketinga,
jer ova dva podsistema definišu kako i na koji način doći do cilja – profita.
Preduzeće mora stalno funkcionisati – raditi. Osnova za uspješno funkcionisanje preduzeća
jeste stalno dizajniranje novih i usavršavanje postojećih proizvoda. Ti proizvodi moraju u
tehničko – funkcionalnom, estetskom, ekonomskom i ergonomskom smislu biti
superiorniji od konkurentskih proizvoda. Funkcionisanje preduzeća izuzetno zavisi od
dizajna, te se on smatra važnom funkcijom. Dizajn se može posmatrati, izučavati i
unaprijedjivati kao specifična funkcija u preduzeću.
Kroz mnoštvo aktivnosti, dizajn stvara proizvode, nove ili usavršene. Svi poslovni zadaci
koje obavlja dizajner su tipični, a tok dizajniranja proizvoda (redoslijed i trajanje faza)
naziva se proces dizajniranja. Ovaj proces ima više faza, npr. materijalizovanje proizvoda,
gdje se on kreira, konstituiše i izradjuje kao prototip. Aktivnosti dizajna u kvantitativnom i
kvalitativnom smislu su specifične i različite od aktivnosti drugih podsistema u preduzeću.
Dizajn se mora optimalno organizovati u preduzeću i mora biti efikasan u dizajniranju
proizvoda.
Dizajniranje u preduzeću mora se precizno definusati i razdvojiti od djelovanja drugih
podsistema. Sam dizajn u teoriji i praksi se posmatra i izučava kao specifični skup
aktivnosti. Svi podsistemi u preduzeću su medjusobno zavisni, pa je sistem stabilan ako je
to slučaj i sa svakim njegovim podsistemom. Da bi podsistemi preduzeća mogli
sinhronizovano i uspješno funkcionisati, potrebno je da su jasno organizaciono definisani,
Drugim riječima, svaki podsistem kao organizacioni dio preduzeća mora imati definisane
obaveze i nadležnosti u odnosu na druge podsisteme, Takodje, dizajn kao podsistem
preduzeća, i kao stvaralačka disciplina, funkcija i skup aktivnosti, mora biti posebno
organizaciono usrtojen u preduzeću.
Dizajn u preduzeću ima različite nazive: sektor, služba, projektantsko odjeljenje,
konstrukcioni biro, prototipsko odjeljenje, projektantski biro, modelarnica i dr. Dizajn se
organizuje kao posebna cijelina u preduzeću, da bi mu se:
1. jasno definisale aktivnosti i odgovornosti u stvaranju i razvoju proizvoda,
2. definisali oblici saradnje sa drugim podsistemima,
3. obezbijedio i uredio prostor, sa opremom, mašinama, uredjejima i sl.,
4. formirao stručni tim dizajnera i saradnika na čelu sa glavnim menadjerom i dr.

Dizajn se moze posmatrati, izučavati i unaprijedjivati kao posebna cijelina u preduzeću.

Takodje, dizajn je i po definiciji vazna oblast menadjmenta.

7
1. 2. 6 PRAVCI U DIZAJNU
Dizajn se razvijao kroz različite periode ljudske istorije, dobre i loše (npr. ratovi). Svako
stvaralaštvo u oblasti upotrebnih predmeta ima svoj kontiuitet. U pojedinim periodima ovo
stvaralaštvo imalo je obilježja koja su ga činila posebnim pravcem. Svi pravci su bili
specifični, zavisno od svojstava upotrebnih predmeta koji su pripadali svakom od njih.
U današnjem obliku dizajn se razvijao tek poslije drugog svjetskog rata. Korijeni dizajna
su u dalekoj prošlosti i iznikli su iz starih, lijepih zanata i umjetnosti. Danas je dizajn
stvaralačka disciplina koju karakterišu proizvodi kao njeni rezultati. Ti proizvodi imaju
različita svojstva (tehničko – funkcionalna, estetska, ekonomska i ergonomska) koja
obilježavaju razne pravce u dizajnu.
Pravci u dizajnu imaju istorijski, ali i savremeni stavaralački značaj. Ljudi su u prošlosti
podržavali uspješne stilove i mode, vršeći na taj način ekonomska, sociološka i psihološka
dejstva na njih. Svi veliki stilovi istovremeno predstavljaju i pravce u stvaranju
materijalnih dobara, odnosno upotrebnih predmeta. To se posebno odnosi na arhitekturu,
odjeću, obuću, nakit, namještaj i dr. Danas nema velikih stilova, ali postoje specifični
pravci u dizajnu. Najvažniji pravci (faze) razvoja dizajna su:
1. unikatan dizajn,
2. funkcionalizam,
3. stajling.
4. metaforičan dizajn,
5. racionalan dizajn,
6. industrijska estetika,
7. čist dizajn,
8. aerodinamičan dizajn,
9. integralan dizajn.
Unikatan dizajn
Stari majstori – zanatlije su često izradjivali upotrebne predmete u malim količinama. Pri
tome, oni su poštovali želju kupca. Ako se upotrebni predmet izradjivao u jednom
primjerku takav predmet je unikat. Posjedovati unikat značilo je imati društveni prestiž.
Unikat je namjenjen poznatom kupcu, a ako to nije slučaj, kupac će se sigurno pojaviti.
Posjedovati unikat, pored upotrebnog, ima i sociološki i psihološki značaj, npr.
obezbjedjuje i status kupca.
Unikatan dizajn danas koristi savremenu tehnologiju, kompjutere, nove materijale itd.
Prednost ovog dizajna je u nepostojanju problema prodaje, ali su i velike odgovornosti
zbog zahtijeva kupca. Važno pravilo unikatnog dizajna je uraditi samo jedan predmet.
Firma koja njeguje unikatni dizajn uvijek ima svoje kupce koji su joj lojalni. Inače,
unikatan dizajn se obično javlja pri pojavi nove mode ili modnog hira.
Funkcionalizam
Dizajn je uvijek imao zadatak da stvori upotrebne predmete koji će zadovoljiti neku
potrebu ljudi. Funkcionalizam kao pravac i specifični kvalitet proizvoda, u smislu njegove
upotrebnosti, prvo se javio u arhitekturi. Smatra se da je funkcionalizam nastao sredinom
19-og vijeka pri prelasku sa zanatske na industrijsku proizvodnju. Osnovni princip
funkcionalizma je da su ljepota i drugi atributi predmeta u drugom planu u odnosu na
njegovu funkciju. Estetski i drugi kvaliteti treba da proizadju iz upotrebnosti – funkcije
predmeta. Potpuna primjena funkcionalizma nosi opasnost da proizvodi budu jednolični,
monotoni, krajnje tipizovani i dr. Treba težiti da se pri dizajniranju ne insistira samo na
funkcionalizmu.

8
Industrijska estetika
Poznati estetičar Pol Surio je još 1905 god. stvorio teoriju o racionalnoj estetici. Ona se
zasnivala na pomirenju izmedju estetike i funkcionalizma, odnosno izmedju lijepog i
upotrebnog. Osnovni cilj industrijske estetike bio je razvijanje ljepote kod industrijskih
proizvoda, kao i u radnoj životnoj sredini čovjeka. Takodje, ova teorija imala je cilj da
objasni vezu estetike i dizajna, kao i drugih kvaliteta vrijednosti u industrijskim
proizvodima.
Industrijska estetika ne može biti zamjena za dizajn. Ona je samo pravac u dizajnu, čije je
osnovno obilježje estetski kvalitet proizvoda. Naglašava značaj ljepote proizvoda, dok
funkcionalne i ostale kvalitete podrazumijeva. Potreba kupca je da pri kupovini proizvoda
isti doživi kao cijelovit dogadjaj, uz lijepe emocije dok ga posjeduje i koristi (psihološke
potrebe).
Stajling
Za vrijeme velike ekonomske krize u svijetu (30-tih godina 20. vijeka) javlja se pravac pod
nazivom stajling. Stajling je imao samo komercijalne ciljeve i nastao je kao rezultat borbe
proizvođača na tržištu. Osnovna karakteristika stajlinga je forsiranje oblika koji su
neprirodni i svojstveni drugim predmetima, tj. oblika koji nemaju simbolične, asociativne
niti neke druge veze sa namjenom proizvoda. Proizvodi su prilićno novi a privlače
potrošače koji vole lažan sjaj.
Primjena stajlinga dovodila je do pojave loših imitacija starih stilova u pojedinim
kategorijamam proizvoda, koji su kratko trajali i nisu uispjeli da postanu moda. Međutim, i
danas postoje potrošači koji svoju djelatnost baziraju na stajlingu.
Najefikasnija sredstva za suzbijanje stajlinga su ignorisanje proizvoda koji nose njegova
obilježja, kao i obrazovanje mladih dizajnera kojima se u svijest moraju usadtiti sve
negativne posljedice primjene tog pravca.
Metaforičan dizajn
Prvo svojstvo ovog dizajna je prenosni smisao ideja, motiva i rješenja prilikom dizajniranja
proizvoda. Na oblicim proizvoda stvaraju se asocijacije vezane za prirodu, prije svega za
biljni i životinjski svijet. Oblici proizvoda opterećeni su ornamentima i stilizacijamam
raznih motiva iz prirode. To su dizajn tekstila, odjeće, namještaja i sl. Često se sreću
stilizacije različitih svjetova na tkaninama ili dijelova divljih životinja na namještaju i
posuđu (čaše u obliku cvijeta, lavlje šape na nogama stola, cvijetni motiv na ženskoj odjeći
itd.).
Racionalan dizajn
Ovaj pravac dizajna javio se sredinom 20.vijeka kao rezultat razvoja tehnike, tehnologije i
pronalaska novih materijala. Cilj ovog pravca dizajna je stvoriti racionalan proizvod u
svakom pogledu. Proizvodi su često tipizovani i standardizovani, kako bi se proizvodili sa
mamnje troškova. Proizvodnja je masovna uz veliko učešće mašinskog rada.
Racionalan dizajn daje akcenat na funkcijau proizvoda. Proizvodi su jednostavni, vrlo
rijetko složeni. S druge strane, potrošači traže diferencirane proizvode pa dizajneri imaju
teškoće da pomire dva zahtjeva: da proizvod bude racionalan i izdiferenciran. Pri
dizajniranju proizvoda po principima racionalnog dizajna treab naći ravnotežu između
pojednostavljenja proizvioda zbog manjih troškopva i zahtjeva potrošača da oni budu
atraktivni, raznovrsni i privlačni. Racinoalan dizajn ograničava upotrebu ornamenata pa je
dizajner nemotivisan.

9
Čist dizajn
Čist dizajn kao pravac je novijeg datuma i tipičan za velikoserijsku i masovnu proizvodnju.
Cilj je da se maksimalno pojednostavi oblik proizvoda. Proizvodi su jednostavni sa ravnim
ili blago zakošenim površinama. Konstrukcija proizvoda je pojedostavljena, čime se
ostvaruje brža proizvodnja i lakša montaža proizvoda. Primjenom automatizacije i robotike
povećana je produktivnost.
U razvojnom smislu čist dizajn je nastavak racionalnog dizajna. Čist dizajn još manje u
odnosu na racionalan dizajn koristi ornamente i boje. Od elemenata estetskog kvaliteta
proizvoda teži se minimalnoj primjeni. To znači, da su oblici proizvoda čisti, pri čemu ih
čine prave linije i ravne površine. Ovaj pravac se najviše koristi pri dizajniranju tehničkih
proizvoda, namještaja, posudja, mašina
Aerodinamičan dizajn
U ovom pravcu oblik proizvoda je aerodinamičan.- javio se pri izradi prvih čamaca i
brodova. Značajnija primjena nastaje početkom 20-og vijeka pri razvoju aviona i drugih
letjelica. Proizvod koji ima aerodinamičan oblik pruža najmanji otpor pri svom kretanju, tj.
otpor vazduha, vode (avion, brod, automobil i dr.).
Danas aerodinamičan dizajn ima široku primjenu, kao samostalan pravac i u okviru
integralnog dizajna. Ovaj dizajn zastupljen je kod mnogih tehničkih proizvoda, odjeće i
obuće, namještaja, posudja i sl. Takodje, javlja se i kod proizvoda za djecu: djačke torbe,
pribor, dječija obuća, igračke itd.
Integralan dizajn
Integtralan dizajn je pravac koji integriše sve relevantne faktore i odnose u cilju stvaranja
kvalitetnog proizvoda. Oblici proizvoda su različiti: oni mogu integrisati elemente
metaforičnog, racionalnog, čistog i aerodinamičnog dizajna, ili nekog drugog pravca. Zbog
toga proizvodi imaju raznovrsne, uravnotežene i integrisane tehničko – funkcionalne,
estetske, ekonomske i ergonomske kvalitete i sl.
Integralni dizajn stvara uspješne proizvode sa stanovišta interesa i proizvodjaća i
potrošača. Proizvodi su atraktivni, privlačni, efikasni za proizvodnju i potrošnju,
konkurentni i sl. Proizvodi imaju atribut optimalnosti, čime zadovoljavaju interese
proizvodjača, potrošača i društva. Ovaj pravac integriše sve pozitivne pravce u dizajnu, pa
su mu mogućnosti univerzalne.

10
1. 3. KOMPONENTE DIZAJNA

1. 3. 1. POJAM KOMPONENTI DIZAJNA

Komponente dizajna su zapravo mnoge specifičnosti koje prožimaju proces dizajniranja,

kroz sve njegove faze i aktivnosti u kojima proizvod nastaje. Komponente dizajna imaju
svoj teorijski i prakticni aspekt. Komponente čine suštinu dizajna i predstavljaju njegovu
sadržinu u dizajniranju proizvoda. U prenosnom smislu, komponente dizajna su činioci
kvaliteta proizvoda. U praktičnom smislu komponente dizajna predstavljaju tokove
aktivnosti procesa dizajniranja. Praktični aspekt komponenti dizajna je važniji od
teorijskog, jer iz tih aktivnosti nastaje proizvod.
Termin "komponenta" upućuje na pomisao da se radi o djelu dizajna, te dizajn ne čini
jedna, već više komponenti. Ovaj termin čini temelj za sva njegova svojstva i delovanja,
kako u preduzeću, tako i izvan njega. Iz komponenti proističu i mnogi uticaji dizajniranja
na poslovanje preduzeća, biznis, menadžment, kvalitet itd.
Suštinu komponente dizajna treba povezati sa kvalitetom proizvoda. Dizajneri svojim
stvaralaštvom, kroz tokove aktivnosti postepeno stvaraju proizvode, materijalizujući svoje
ideje. Ukupan kvalitet čine četiri pojedinačna, koji se integrišu u ukupan kvalitet. Dakle,
komponente dizajna i kvalitet proizvoda usko su povezani, što je suštinsko obilježje
stvaralaštva i ukupnog djelovanja dizajna.

1. 3. 2. VRSTE KOMPONENTI DIZAJNA

Proizvod kao rezultat dizajniranja mora imati četiri pojedinačna kvaliteta i to:
‰ tehničko - funkcionalni,
‰ estetski,
‰ ekonomski i
‰ ergonomski.

Svaki kvalitet nastaje kao rezultat aktivnosti dizajnera i saradnika u stručnom timu. Jezgro
iz kojeg nastaje proizvod jeste ideja dizajnera. U suštini, ideja je fundament budućeg
proizvoda, i što je originalnija, i sam proizvod će biti kvalitetniji i atraktivniji od drugih
proizvoda iste namjene.
Ideja - gotov proizvod je relacija koja se mora posmatrati kao suština komponenti dizajna.
Ideju u svojoj svesti stvaraju dizajneri zahvaljujući darovitosti, dubini duha, imaginaciji,
fantaziji, stručnosti i iskustvu. Ideja je dragocjena tvorevina i velika vrijednost za
preduzeće i potrošače. Ideja se račva na četiri grane, rukavca ili kanala. To je zbog toga što
se budućem proizvodu moraju stvoriti četiri pojedinačna kvaliteta. Ta četiri kvaliteta su u
stvari četiri komponente dizajna koje izviru iz ideje. Kroz takve komponente dizajna "teku"
aktivnosti dizajnera i čine sponu između ideje i proizvoda koji nastaje kao materijalna
kategorija (slika 1.1.).

Komponente dizajna (tehničko-funkcionalne, estetske, ekonomske i ergonomske)

i pojedinačni kvaliteti proizvoda medusobno su blisko povezani:
‰ tehničko-funkcionalne komponente - tehničko-funkcionalni kvaliteti;
‰ estetske komponente - estetski kvaliteti;
‰ ekonomske komponente - ekonomski kvaliteti;
‰ ergonomske komponente - ergonomski kvaliteti.

11
Razdvajanje aktivnosti dizajnera na kanale (rukavce) praktično je nemoguće. Definisanje
komponenti kao tokove aktivnosti dizajnera kroz "kanale", ima za cilj da objasni kako
ideja ima svoja četiri dijela, a proizvod četiri pojedinačna kvaliteta. Dakle, komponente
dizajna treba posmatrati kao "kanale" kroz koje teku aktivnosti dizajnera, odnosno na koje
se račva ideja, i kao misaona kategorija, prevodi u proizvod kao materijalnu kategoriju.

IDEJA KAO EMBRION

PROIZVODA

(Aktivnost na stvaranju tehničko-

(Aktivnost na stvaranju estetskog

Tehničko-funkcionalna
RUKAVAC-KANAL I

RUKAVAC-KANAL IV
RUKAVAC-KANAL III
Estetska komponenta
RUKAVAC-KANAL II
komponenta dizajna

komponenta dizajna

komponenta dizajna
funkcionalnog problema)

egronomskog kvaliteta)
(Aktivnost na stvaranju

(Aktivnost na stvaranju
ekonomskog kvaliteta)

Ergonomska
Ekonomska
dizajna

kvaliteta)

TEHNIČKO-
FUNKCIONALNI ESTETSKI EKONOMSKI ERGONOMSKI
KVALITET KVALITET KVALITET KVALITET

PROIZVOD SA UKUPNIM KVALITETOM

Slika 1.1. Šematski prikaz prevođenja ideje u proizvod

12
1. 3. 3. TEHNIČKO - FUNKCIONALNA KOMPONENTA DIZAJNA

Tehničko-funkcionalne komponente dizajna, kroz proces dizajniranja prelaze u tehničko-

funkcionalni kvalitet proizvoda. Svaki proizvod mora da funkcioniše-radi, odnosno da
proizvodi neko dejstvo: statično (fiksiran na jednom mjestu ill za neki drugi proizvod) ill
dinamično (kada svoje funkcije obavlja u kretanju). Tehnicko-funkcionalna komponenta
kao sinonim tehničko-funkcionalnog kvaliteta proizvoda, mora biti tako zastupljena u
procesu dizajniranja da bude saglasan zahtjevima tržišta. Ovi zahtjevi proističu iz potrebe
ljudi da ih proizvod zamjeni u nekoj radnji (automobil, strug, kran i si.), da im zaštiti život
i tijelo (kuća, odjeća, obuća i si.) itd. Dizajniranje bilo kog proizvoda mora biti u
saglasnosti sa zahtjevima potrosača, koji do dizajna stizu posredstvom marketinga.
Tehnicko-funkcionalni kvalitet proizvoda je prvi nastao, i to sredinom devetnaestog vijeka
kada se prelazilo sa zanatske na industrijsku proizvodnju. Pored toga što proizvodi moraju
da funkcionišu, danas su se pojavili novi zahtjevi: estetski, ekonomski i ergonomski. Stalni
razvoj proizvoda dovodi do kvalitetnijih proizvoda, pa su proizvodi sve funkcionalniji,
odnosno, raste im nivo tehničko-funkcionalnog kvaliteta.
Funkcionalnost je samostalni kvalitet proizvoda i moze se samostalno posmatrati. Naime,
jedan proizvod moze biti izuzetno funkcionalan, ali sa niskim estetskim i ergonomskim
kvalitetima. Pri dizajniranju i danas se akcenat stavlja na funkciju, ali se vodi računa i o
tome da proizvod bude lijep, da je ergonomičan, da ima prihvatljivu cijenu itd. Međutim,
mnogi dizajneri jos uvijek pripadaju poznatom pravcu u dizajnu - funkcionalizmu. Takvi
stvaraoci, ako ne uspeju da u ukupnom kvalitetu uravnoteže navedene komponente, tj.
kvalitete, dovode svoje preduzeće u opasnost da tržištu prezentira funkcionalne, ali
jednolicne proizvode.
Tehničko-funkcionalne komponente u procesu dizajniranja prolaze kroz sljedeće specifične
aktivnosti, kojima se ideja prevodi u proizvod:
ƒ stvaranje ideja,
ƒ kreiranje,
ƒ konstruisanje,
ƒ izbor materijala,
ƒ izrada prototipa proizvoda.
Ovim se stvara tehničko-funkcionalni kvalitet koji se u upotrebi proizvoda manifestuje
kroz:
ƒ funkcionisanje proizvoda kako je predvidjeo dizajner i kako očekuje potrošač,
ƒ bezotkaznost proizvoda,
ƒ očekivane ekonomske efekte u funkcionisanju,
ƒ minimalnu potrošnju energije,
ƒ jednostavno i jeftino održavanje,
ƒ dugoviječnost proizvoda,
ƒ bezopasnost po zdravlje i život čovjeka, ekologičnost itd.

Najvažniji elementi koji ulaze u tehničko-funkcionalnu komponentu su:

ƒ materijal;
ƒ konstrukcija proizvoda;
ƒ kvalitet izrade u tehnoloskom procesu.
Ovo su tri bitna elementa ukupnog kvaliteta proizvoda, odnosno njegove cijene na tržištu.

13
Materijal kao element tehničko-funkcionalne komponente

U dizajniranju i realizaciji novih proizvoda koriste se različiti materijali: neorganski,

organski i sintetički. Materijal fizički gradi proizvod, a često i svojom teksturom i bojom
određuje i njegov estetski kvalitet. Pri dizajniranju proizvoda biraju se oni materijali od
kojih će proizvod moći da se realizuje određenom tehnologijom obrade. Pri izboru
materijala, koji treba da obezbjede tehničko-funkcionalni kvalitet, javljaju se dva slučaja:
ƒ za proizvod postoji samo jedan materijal na tržištu;
ƒ za proizvod postoje alternativni materijali po fizičko-mehaničkim, estetskim i drugim
svojstvima.
U prvom slučaju dizajner je ograničen, a u drugom pruža mu se veći izbor materijala za
proizvod. Materijal, takođe, utiče i na estetski, ekonomski i ergonomski kvalitet, kao i na
konkurentnost i tržišnu poziciju proizvoda. Materijal utiče na kvalitet preko:
ƒ prirode i kvaliteta materijala;
ƒ fizičko-mehaničkih svojstava (tvrdoća, elastičnost, otpornost na udare i habanje );
ƒ podobnosti materijala za obradu: sječenjem, rezanjem, struganjem, gladanjem,
zakivanjem, kovanjem, zavarivanjem, livenjem, šivenjem itd.;
ƒ pogodnosti materijala za obradu u smislu istezanja, savijanja, uvijanja i
presovanja;
ƒ podobnosti materijala da se precizno obradi i prevodi u djelove, podsklopove i
sklopove proizvoda;
ƒ podobnosti materijala da se spaja sa drugim materijalima u elemente proizvoda, a da
ovaj kvalitetno funkcioniše;
ƒ dugovječnosti materijala, a time i proizvoda;
ƒ bezopasnosti materijala u funkcionisanju proizvoda po zdravlje i zivot ljudi;
ƒ zadovoljenja ekoloških standarda i dr.
U praksi je teško obezbediti kvalitetan materijal, pa se vrši izbor alternativnih materijala.
Zbog toga, pri defmisanju tehnicko-funkcionalnog kvaliteta proizvoda, treba uzeti u obzir i
mogućnost nabavke materijala i njihovih supstituta.

Vrlo često neogranski, organski i sintetički materijali nalaze primjenu pri izradi jednog
proizvoda. Danas se sve više koriste sintetički materijali, kao supstituti za organske i
neorganske materijale.
U grupu neorganskih materijala spadaju materijali koji se nalaze u prirodi: metali, glina,
staklo i dr. Ranije su se ovi materijali tesko obrađivali. Zahvaljujući razvoju tehnologija,
oni se danas relativno lako obrađuju. Prvi predmeti su bili primitivni, a današnji mogu biti
veoma složenog oblika.
Najvažniji metali koji se danas koriste su: gvožđe, čelik, bakar, aluminijum i dr.
Gvožđe (tj. legure gvožđa) se u prvo vrijeme koristilo kao liveno gvozde. Legure gvožda
danas se obraduju postupcima sa skidanjem strugotine (struganje, brušenje, glodanje i dr.) i
bez skidanja strugotine (kovanje, presovanje, razdvajanje, savijanje i dr.). Takođe, koriste
se i postupci livenja, zavarivanja itd. Posebno se danas koristi legura gvožda, tj. čelik
(legura Fe i do 2,1% C, kao i ostalih komponenata). Naročito je značajna primjena
nerđajućeg čelika (hemijska, prehrambena industrija). Površina čelika može se postupcima
galvanizacije zaštititi i uljepšati.
Bakar je metal koji se koristio još u praistoriji. Oksidacijom površine bakar potamni. Zbog
toga se prethodno, prije izrade i ugradnje, presvlači pojedinim legurama. Bakar i kalaj daju
leguru - bronze, koja je pogodna za livenje i druge načine obrade. Takođe, aluminijum,
koji je lak i pogodan za obradu, se široko koristi za mnoge proizvode. Naročito su značajne
njegove legure za avio industriju.

14
Glina se pojavila u ranom dobu razvoja ljudskog društva. Proizvodi od gline su raznovrsni,
po obliku i po tehničko-funkcionalnom kvalitetu. Glina se često premazuje drugim
materijalima i bojama. Prvoizvodi se peku, čime se obezbjeđuje određeni kvalitet
proizvoda. Grnčarski proizvodi se glaziraju zbog postizanja određene ljepote, kao i zbog
postizanja neprozirnosti. Fina glina naziva se porcelan i služi za izradu veoma kvalitetnih i
skupocjenih proizvoda.
Staklo se prvo javlja u starom Egiptu i Fenikiji. U zagrijanom stanju staklo je elastično,
rastegljivo i pogodno za stvaranje različitih oblika proizvoda. Dekorativnost stakla postiže
se bojenjem i dodavanjem raznih oksida. Staklo se obraduje presovanjem u kalupe i
duvanjem. Danas se izrađuju medicinsko, laboratorijsko, ravno i staklo za razne ukrasne i
upotrebne predmete. Proizvodi od stakla imaju visok tehničko-funkcionalni kvalitet i
otporni su na hemijske i atmosferske uticaje.

Organski materijali su nastali kao produkt biljnog i životinjskog svijeta u prirodi. To su

drvo, tkanine i koža. Ovi materijali su topli i kompatabilni sa čovjekovim tijelom. Ovi
materijali se lako obrađuju. Posebno treba istaći plemenitost i neprevaziđenu
ergonomičnost organskih materijala. Oni su najčešće topli, meki i prijemčivi ljudskom
tijelu.
Drvo je materijal organskog pojrekla. Manje je otporno od neorganskih materijala. Drvo je
toplo, elastično, meko, pogodno za obradu, i ima bogatu strukturu na površini i u presjeku.
Drvo je, uz kožu, pamuk i svilu, najergonomičniji materijal. Zbog svojih svojstava drvo je
pogodno za stvaranje tehničko-funkcionalnog, estetskog i ergonomskog kvaliteta
proizvoda. Proizvodi od drveta mogu da imaju različite oblike. Drvo je bogato
ornamentima koji se mogu sačuvati i nakon njegove obrade. Drvo se obrađuje rezanjem,
glačanjem, savijanjem. presovanjem i sl. Ranije su se koristile tehnike duboreza. Drvo
danas ima najširu upotrebu u izradi namještaja. Danas se u izradi namještaja koriste i
metali i razni sintetički materijali, ali oni ne mogu ergonomski zamjeniti drvo.
Tkanine su organski materijali koji se dobijaju tkanjem. Ovi materijali su vlaknasti i
njihov kvalitet zavisi od porjekla osnovnog materijala: biljno (lan, juta i pamuk),
životinjsko (vuna) i svila. Vlaknasti materijali izraduju se tkanjem i pletenjem.. Pletenjem
se izraduju mnogi proizvodi sa efektnim ornamentima. Tkanina pruža široke mogućnosti
dizajnerima pri stvaranju tehničko-funkcionalnog i ostalih kvaliteta. Tkanina se izrađuje na
razbojima, a izrađuju se i štampane tkanine. Načini izrade tkanine mogu biti ručni i
mašinski. Najčešće se koriste za odjevne predmete čiji oblici, boje, teksture i ornamenti
podliježu modi. Tkanina se koristi i u dekorativne svrhe (tapiserije, ćilimi i sl.). Danas se
još uvijek primjenjuju postupci ručne obrade tkanina. jer se mašinskim putem teško može
obezbijediti takav kvalitet proizvoda.
Koža je jedan od najstarijih materijala koje je čovjek koristio. Koža je meka, elastična,
topla, pogodna za obradu i prija ljudskoj koži. Koža je najplemenitiji, najergonomičniji i
veoma cjenjen materijal. Kože se dijele na krupne i sitne kože, zavisno od toga sa kojih
životinja su skinute. Koža se obrađuje štavljenjem. Od nje se izraduje obuća, odjeća,
nameštaj i sl. Pored kože i krzno ima veliku primjenu, naročito u izradi odjeće.
Sintetički materijali se dobijaju u složenim tehnološkim postupcima. Osnovu njihovog
sastava čine vodonik, ugljenik, azot, hlor i dr. Njihova cijena uglavnom je niska pa se dosta
koriste za izradu mnogih proizvoda. Najvažnija svojstva sintetičkih materijala su
elastičnost, pri zagrijavanju neki od njih se lako obrađuju i prevode u željene oblike,
otporni su na hemikalije i vlagu, lahki su i imaju solidnu čvrstoću. Djele se na
termoplastične i termostabilne materijale. Termostabilni materijali se mogu više puta
zagrijavati, a termoplastični samo jedanput. U grupu termoplastičnih materijala spadaju
polivinil, poliesilen. pleksiglas i dr. Termostabilni su poliester, fenol i melamin.

15
Konstrukcija kao element tehnicko-funkcionalne komponente

Proizvod u materijalnom pogledu karakterišu veličina, oblik, materijal i način spajanja

djelova u podsklopove, zatim u sklopove i konačno u cjelovit proizvod. Konstruisanje
znači definisanje oblika, dimenzija, kvaliteta obrade, nacina povezivanja i funkcionisanja
svih elemenata, odnosno proizvoda kao cijeline.
Konstruisanjem proizvoda materijalizuje se ideja kao misaona kategorija. U procesu
dizajniranja prvo sljedi kreiranje proizvoda, pa potom konstruisanje. Iako je kreacija - crtež
ili slika, ona u značajnoj meri predodređuje proizvod. Konstrukcija proizvoda je daleko
značajnija za njegov tehničko-funkcionalni kvalitet. Poznata je izreka, da proizvod
funkcioniše toliko kvalitetno, koliko je precizno konstruisan.
U konstrukcionom definisanju, dizajner je obavezan da prouči:
ƒ namjenu proizvoda,
ƒ funkciju svakog dijela, podsklopa i sklopa,
ƒ osnovne i pomoćne materijale koje će ugraditi u proizvod,
ƒ tehnološki postupak po kome će se proizvod izraditi,
ƒ način funkcionisanja gotovog proizvoda i dr.
Pri dizajniranju i konstruisanju svi elementi se moraju tako povezati da svaki od njih
izvršava svoju funkciju u proizvodu kao sistemu. Ovo podrazumeva da se svakom dijelu,
podsklopu i sklopu moraju definisati dimenzije, oblici, materijali, kvalitet obrade i
povezivanje. Konstruisanje, odnosno povezivanje elemenata mora se prikazati na
tehničkom crtežu. Konstrukcija proizvoda na crtežu mora se jasno definisati, i to putem:
ƒ kreacija - nacrta oblika, tj. izgleda proizvoda,
ƒ projekcije presjeka,
ƒ tehničkog pisma,
ƒ preciznog i pravilnog dimenzionisanja,
ƒ tačnog označavanja materijala,
ƒ tačnog prikaza kvaliteta obrade elemenata i dr.
Prikazivanje konstrukcije na crtežu zahtjeva primjenu odgovarajućih standarda, propisa
vezanih za materijale, tehničko pismo i druge elemente tehničkog crteža.
Konstrukcija presudno utiče na tehničko-funkcionalni kvalitet proizvoda kroz:
ƒ pravilno definisanje namjene, tj. funkcije proizvoda,
ƒ izbor najprikladnijih materijala, zavisno od namjene, režima funkcionisanja i
predviđenog nivoa ukupnog kvaliteta proizvoda,
ƒ precizno definisanje oblika, dimenzija, načina obrade i povezivanje svih
elemenata u cjelovit proizvod,
ƒ precizno definisanje kvaliteta obrade, odnosno izrade svih elemenata i njihovih
međusobnih veza i struktura proizvoda,
ƒ izbor odgovarajućeg tehnološkog postupka, kako bi sredstva za rad i kadrovi bili u
stanju da obrade materijale i izrade elemente prizvoda sa kvalitetom koji konstrukcija
definiše,
ƒ dugovječnost proizvoda, koju pre svega uslovljavaju preciznost konstrukcije, kao i
kvalitet materijala i izrade,
ƒ ekonomičnost proizvoda i funkcionisanje, po efektima koje daje i po energiji koju
troši.
ƒ pouzdanost svih elemenata proizvoda u pogledu bezotkaznosti i bezopasnosti po
čovjeka.
ƒ jednostavno i jeftino održavanje i servisiranje proizvoda,
ƒ zadovoljavanje zahtjeva ekologije,
ƒ raspoloživost i popravljivost proizvoda i dr.

16
Osnov funkcionisanja proizvoda leži u njegovom tehničko-funkcionalnom kvalitetu. Ovaj
kvalitet u najvećoj mjeri određuje razvoj i kvalitet konstrukcije. On se manifestuje kroz
mali broj otkaza i lomova, minimalnu potrošnju energije, dugovječnost, ekonomske efekte
i dr. Stoga su razvoj konstrukcije i tehničko-funkcionalni kvalitet proizvoda u stalnoj vezi i
međuzavisnosti.
Za razvoj konstrukcije najodgovorniji su dizajneri, ali odgovornost imaju i drugi članovi u
stručnom timu, inženjeri, tehničari, majstori itd. Takođe, za razvoj konstrukcije odgovorni
su i menadžeri (direktori) u preduzeću. Na razvoj konstrukcije utiču i drugi faktori koji
mogu biti: tehničko - tehnološke, ekonomske, trzišne i društvene prirode, i koji deluju
izvan preduzeća.
Razvoj konstrukcije može se sprovoditi u sektoru dizajna, sektoru istraživanja i razvoja, ili
kombinovano. Ako u preduzeću postoji sektor za istraživanje i razvoj, onda unapređenje
konstrukcije spada i u domen aktivnosti i odgovornosti tog sektora. Kombinovani način
razvoja konstrukcije je najpogodniji, jer se bavi fundamentalnim i konkretnim pitanjima. U
svakom slučaju, razvoj konstrukcije je najefikasniji kada se obavlja u samom preduzeću.
Jedan od razloga je i to što razvoj konstrukcije predstavlja poslovnu tajnu.

Kvalitet izrade kao element tehničko-funkcionalne komponente

Svaki sastavni deo tehnološkog procesa može se odvijati na različitim kvalitativnim

nivoima, od čega zavisi kvalitet izrade proizvoda. Time je kvalitet izrade i faktor tehničko-
funkcionalnog kvaliteta proizvoda. Da bi se dobio veći kvalitet mora se usavršavati
tehnološki proces izrade proizvoda. Dizajneri pri konstruisanju proizvoda i izboru
materijala moraju definisati kvalitet izrade. Na kvalitet izrade proizvoda u tehnološkom
procesu utiče veliki broj faktora tehničke, organizacione i subjektivne prirode. Sam kvalitet
izrade utice na tehničko-funkcionalni kvalitet proizvoda kroz:
ƒ tačnost konstrukcije,
ƒ tačnost tehničke i tehnološke dokumentacije po kojoj se proizvod izraduje,
ƒ usklađenost dimenzija i oblika svih elemenata pri izradi prema konstrukcionim
crtežima,
ƒ usklađenost mjera svih elemenata sa granicama tolerancije,
ƒ usklađenost kvaliteta obrade svih elemenata proizvoda prema konstrukcionim
crtežima,
ƒ površinsku obradu i zaštitu izvedenu prema konstrukcionim crtežima,
ƒ kvalitet materijala od kojih se izrađuje proizvod,
ƒ stanje radne sposobnosti mašina, uređaja i opreme, koji učestvuju u izradi
proizvoda,
ƒ ispravnost alata i pribora,
ƒ tačnost i ispravnost kontrolnih alata kojima se proverava preciznost izrade,
ƒ stručnost radne snage,
ƒ organizovanost i stručnost kadrova u kontroli kvaliteta izrade,
ƒ fizičke uslove rada u pogledu osvetljenja, temperature, vlažnosti vazduha, buke,
šumova, potresa, vibracija i
ƒ uvodenje i primjena sistema kvaliteta i TQM .
Svaki od navedenih faktora utiče i na kvalitet izrade. Zbog toga, tehnološki proces treba
blagovremeno pripremiti (inovirati) za nove proizvode koji se dizajniraju i čiji kvalitet
izrade po pravilu zahtjeva veću finoću i preciznost.

17
Pri izradi proizvoda u tehnološkom procesu može doći do različitih odstupanja od
predviđenog kvaliteta. Zbog toga se mora kontrolisati tok tehnološkog procesa. Tu
kontrolu obavljaju odgovarajuće službe u preduzeću. Postoje:
ƒ kontrola ulaza materijala (ulazna kontrola),
ƒ kontrola sredstava za rad,
ƒ linijska kontrola,
ƒ medufazna kontrola,
ƒ završna kontrola i
ƒ superkontrola.
Linijska kontrola provjerava kvalitet izrade u tehnološkim grupama, odnosno na linijama.
Tipična je za serijsku proizvodnju gde su mašine postavljene u grupnom ili linijskom
rasporedu.
Međufazna kontrola provjerava kvalitet izrade dijelova, podsklopova i sklopova po fazama
u tehnološkom postupku, a završna kontrola analizira celovit proizvod.
Superkontrola je provjera svih prethodnih kontrola. Njen zadatak je da otkrije propuste
prethodnih kontrola i obezbedi izlazak na tržiste samo onim proizvodima koji imaju traženi
kvalitet izrade.
Sistem kvaliteta se danas sve više razvija i širi i predstavlja obavezu svih zaposlenih da
rade kako je propisano. Takođe, posebnu odgovornost za kvalitet proizvoda imaju
menadžeri i radna snaga u proizvodnji. Sistem kvaliteta predstavlja organizacionu
strukturu, postupke, procese i resurse, koji su potrebni za upravljanje kvalitetom i njegovo
stvaranje, što se odnosi i na obezbjeđenje kvaliteta izrade.

18
1. 3. 4. ESTETSKA KOMPONENTA DIZAJNA
Estetska komponenta preko skupa aktivnosti u procesu dizajniranja prelazi u estetski
kvalitet proizvoda. Potrošači traže da proizvod bude prikladne veličine, harmoničnog
oblika, obojen u skladu sa stilom ili modom, a često i oplemenjen najrazličitijim
ornamentima. Ljudi traže na tržištu estetičan proizvod, tj. imaju izraženu želju za lijepim
proizvodom. Zbog toga, djelovanje dizajna mora biti usmereno u tom cilju, jer ljepota
uzbuđuje čovjeka i duhovno ga uzdiže. Bez ljepote, proizvodi bi bili monotoni, grubi i ne
bi privlačili posebnu pažnju ljudi. Ljepota, veličina, oblik, boje i ornamenati oplemenjuju
proizvod i udahnjuju mu dušu. Spoljni izgled proizvoda izaziva pažnju kod ljudi. Razlog je
jednostavan: spoljni izgled proizvoda je vidljiv i podložan očima. Istraživanja su pokazala
da estetski kvalitet proizvoda kod ljudi izaziva psihološke procese, koji određuju način
njihovog ponašanja pri kupovini. Posebno mjesto zauzima ljepota proizvoda, koja mora
biti presudna pri dizajniranju.
Estetski kvalitet na odluku kupca o kupovini utiče zavisno od:
ƒ nivoa obrazovanja i kulture,
ƒ nivoa informisanosti,
ƒ jačine kupovne snage,
ƒ različitih iskustava u korišćenju proizvoda,
ƒ različitog poimanja estetike u svakodnevnom životu i dr.
Takođe, kupci različito reaguju; jedni stavljaju akcenat na veličinu i oblik, drugi na oblik i
boju, treći na boju i ornamente itd. Kriterijumi kupca u ocjeni estetskog kvaliteta proizvoda
određeni su aktuelnom modom koja je bitan uslov za masovno prihvatanje na tržištu. Moda
određuje pojedincu socijalni sloj kome pripada ili onaj kome teži. Pored mode, savremeni
dizajn mora da pomiri i optimizuje dva interesa:
ƒ zahtjeve kupaca za estetskim kvalitetom proizvoda i
ƒ zahtjeve proizvođača da estetski kvalitet proizvoda ostvare uz minimalne
troškove.

Pomiriti ova dva zahtjeva je problem koji dizajner mora da rješava. Aktivnosti dizajnera u
procesu prelaženja estetske komponente u estetski kvalitet su:
ƒ stvaranje ideja,
ƒ kreiranje proizvoda,
ƒ konstruisanje kojim će se stvoriti skladna veličina i harmoničan oblik,
ƒ izbor materijala koji ima privlačne boje, teksture i dr.
Sam kvalitet na proizvodu se manifestuje:
ƒ harmonijom veličine i oblika,
ƒ kompozicijom boja koja izaziva lijepe emocije,
ƒ ornamentikom koja odgovara obliku i namjeni,
ƒ estetskom usklađenošću proizvoda sa drugim predmetima u okolini i dr.
Eksperimentalno je dokazano da čovjek prilikom vizuelne komunikacije sa konkretnim
predmetom, zapaža sljedećim redosledom:
ƒ veličina,
ƒ oblik,
ƒ boja i
ƒ ornament.

Ovo su četiri bitna elementa koji preko estetskog kvaliteta čine dio ukupnog kvaliteta
proizvoda. Da bi proizvod imao ljepotu, odnosno estetski kvalitet, neophodna je harmonija
veličina, oblika, boja i ornamenata.

19
Veličina kao element estetske komponente
Svaki predmet u prirodi ima prostorne dimenzije ili mjere. Sklad u odnosima veličina
snažno djeluje na emocije ljudi, pa stoga on spada u red visokih estetskih vrijednosti. Na
primer, srazmere izmedu temelja, stubova, prozora, podova i plafona kod grčkih hramova
se nisu menjale. Veličina preko vizuelnog doživljaja ili dodira snažno deluje na svest ljudi.
Veličina omogućava upoređivanja u ljudskoj svesti i čovjek je nesvjesno upoređuje sa
realnom okolinom, sa dimenzijama svoga tijela i dr.
Sve veličine predmeta koje čovjek koristi moraju biti prilagođene njegovoj anatomskoj
građi. Stoga veličina predstavlja jedan od osnovnih elemenata proizvoda. Ležaj ili stolica
imaju veličine prema veličini ljudskog tijela, a neki proizvodi imaju veličinu pojedinih
delova čovjekovog tijela (cipela - noga, rukavice -ruke, kapa - glava i sl.). Veličina svakog
proizvoda pri dizajniranju mora pratiti namjenu i ergonomske zahtjeve čovjeka. Ništa ne
smije biti "veliko" niti "malo". Veličine, odnosno dimenzioni intenziteti materijalnih
predmeta u prirodi najčešće su u strogoj srazmeri, što se uzima u obzir pri dizajniranju.
Veličina proizvoda značajno utiče na estetski kvalitet kroz:
ƒ usklađenost veličine proizvoda sa njegovom namjenom,
ƒ usklađenost veličine proizvoda sa veličinom čovjekovog tijela,
ƒ srazmernu proporciju veličina svih elemenata proizvoda,
ƒ usklađenost veličine sa oblikom, bojama i ornamentima proizvoda,
ƒ usklađenost proizvoda sa drugim predmetima u okolini i samoj okolinom,
ƒ obezbeđenje trajnosti veličine, kao i oblika, boja i ornamenata kroz životni vijek
proizvoda i dr.
Veličina će uticati na estetski kvalitet samo ako su u proizvod ugrađeni kvalitetni materijali
i ako je on solidno izrađen u tehnološkom procesu.
U dizajnu treba težiti idealnoj proporciji tzv. zlatnom presjeku. Zlatni presjek se pojavio
oko 1830. god., a predstavlja odnos veličina gde se manji dio prema većem, kao i veći
prema cijelini, odnosi u srazmeri 1 : 1,618. Takođe je značajan red: 8, 13, 21, 34, 55, 89,
144 koji je utvrdio Leonardo Pisano Fibonaci u 13. vijeku. Osobina ovog reda je da zbir
dva prethodna broja daje sljedeći. Srazmera 55 : 89
najbliža je zlatnom presjeku.
U stvaranju estetskog kvaliteta proizvoda na osnovu proporcije veličina njegovih sastavnih
elemenata, mora se voditi računa o obliku, bojama i ornamentima. Veličina i oblik su
materijalno i blisko sjedinjeni. Boja takođe ima svoju veličinu preko veličine obojenih
površina. Ornament, takođe, ima svoju veličinu, oblik, i boju. To znači da su na proizvodu
uvijek sjedinjeni veličina, oblik, boje i ornamenti, a svi oni podlježu proporciji kao
univerzalnom principu ljepote.
Oblik kao element estetske komponente
Predmeti u prirodi obavezno imaju oblik koji čine granice između njih i prostora. Te
granice su u vizuelnom pogledu obrisi, odnosno linije i površine koje čovečje oko uočava
pod djelovanjem svetlosti. Svi oblici koji su prirodna tvorevina, okružuju čovjeka i djeluju
na njegovu psihu bez njegove volje. Oblici koje je stvorio čovjek podvrgnuti su njegovoj
volji i estetskim zahtjevima. U dizajnu i umjetnosti se smatra da se najsavršeniji oblici
nalaze u prirodi. U skladu sa tim, najsavršeniji oblici koje čovjek može da stvori su oni čije
se velicine, proporcije, boje i ornamenti približavaju oblicima iz prirode.
Oblici predmeta sa veličinama, bojama i ornamentima snažno deluju na čovjeka preko
njegovih čula vida i dodira, izazivajući najrazličitije psihološke procese. Skladan oblik,
primjerene veličine, harmonične boje i ornamenti stvaraju kod čovjeka lijepe osećaje.
Oblik predmeta čine:

20
 ƒ materija koja je koherentna i kao takva čini oblik stabilnim;
ƒ geometrijske ili druge slike, a prije svega: krug, elipsa, trougao, kvadrat,
pravougaonik, trapez, romb, romboid i deltoid;
ƒ geometrijska tijela koja grade njegovu strukturu, odnosno dijelove, podsklopove i
sklopove samog proizvoda;
ƒ boje koje mu daju posebno estetsko svojstvo na površinama;
ƒ ornamenti koji mu uljepšavaju površine i time doprinose njegovoj ljepoti i dr.
Znači, oblik je složena materijalna kategorija čiji stepen složenosti zavisi od prirode i
namjene proizvoda. Predmeti dobijaju svoje obiike u aktivnostima dizajnera, tj. kroz
kreiranje konstruisanje, izbor materijala, definisanje načina izrade i izradu prototipa.
Kreacijom i konstrukcijom se materijalno definiše oblik proizvoda u pogledu veličine,
boja, ornamenata i unutrašnje strukture, odnosno sadržaja koji daje upotrebnu vrijednost.
Oblik je blisko vezan za boje i ornamente. Bez njih proizvod bi bio monoton, osiromašen i
neprivlačan za ljude. Između oblika proizvoda, boje i ornamenata mora postojati jedinstvo
i harmonija. Tako se stvara ljepota oblika proizvoda.
Pri stvaranju oblika dizajneri su u dilemi: da li prvo definisati geometrijske ili druge slike,
koje kao površine čine spoljni izgled, ili prvo definisati unutrašnju strukturu. Izbor zavisi
od prirode i namjene proizvoda, kao i nahođenja dizajnera. Neki dizajneri, naročito oni
iskusni, paralelno formiraju spoljni izgled i strukturu oblika, što je obično veoma složeno.
Izmedu oblika i upotrebne vrijednosti proizvoda postoji veza. Oblik čine geometrijske i
druge površine i geometrijska tijela, koja utiču i na funkciju proizvoda. Konstrukcijom
proizvoda definišu se dimenzije, način povezivanja, kvalitet obrade itd. Ukupan kvalitet
proizvoda čini upotrebnu vrijednost proizvoda, pa je očigledna veza između oblika,
njegove strukture, sadržaja i upotrebne vrijednosti proizvoda.

Između oblika i veličine veza je njihova proporcija, koja utiče na estetski kvalitet
proizvoda, ali i na tehničko-funkcionalni, ekonomski i ergonomski kvalitet. Oblik je
osnova materijalnosti proizvoda i svih njegovih atributa koji mu daju smisao i svrhu pri
dizajniranju i korišćenju.
Oblik posebno utiče na estetski kvalitet proizvoda kroz:
ƒ usaglašenost sa prirodom i namjenom proizvoda,
ƒ usaglašenost veličina površina i geometrijskih tijela koja čine oblik, sa
čovjekovim kriterijumima ljepote,
ƒ usaglašenost sa drugim oblicima u okolini,
ƒ harmoniju boja na površinama,
ƒ harmoniju ornamenata i dr.

Boja kao element estetske komponente

Materijali od kojih je izrađen proizvod imaju svoju prirodnu boju, ali se ona može i
nanositi, što omogućava izbor najrazličitijih boja i njihovih tonova. Time se može postići
viši estetski kvalitet. Važnost boje proističe iz činjenice da gotovo svi ljudi reaguju na
različite boje ili njihove tonove. Različite boje, tople ill hladne, većeg ili manjeg
intenziteta, izazivaju u ljudima reakcije i psihološke procese.
Proizvodi moraju imati takve boje koje se sa oblicima i ornamentima harmonično uklapaju
u jedinstvenu celinu. Takođe, primjenjene boje moraju biti harmonične. Kod jednobojnih
proizvoda boja prati namjenu (zavisno od funkcije, pola, uzrasta, navika potrošača i sl.),
veličinu, oblik i odnos konkretnog proizvoda sa drugim proizvodima koje potrošači
koriste. Tako je potrebno usaglašavati boje odjeće i obuće, nameštaja i zidova, fasade
zgrada i okoline itd. Ako proizvod ima više boja tada svi elementi proizvoda koji su
različito obojeni, moraju biti u harmoniji. Takođe, konkretni proizvod mora biti u

21
harmoniji sa drugim proizvodima sa kojima se zajedno upotrebljava. Problem
harmonizacije boja na obliku proizvoda rješava se poštovanjem pravila slaganja boja.
Boje kao element estetskog kvaliteta najčešće su presudan faktor za odlučivanje potrošača
o kupovini. Pošto je brza i efikasna prodaja cilj proizvodnje i poslovanja, boja može da
posluži kao sredstvo za uvećanje obima prodaje. Pri izboru boja nužno je rukovoditi se
sljedećim kriterijumima:
ƒ boja mora da prati funkciju proizvoda,
ƒ boja mora biti usaglašena sa veličinom i oblikom proizvoda,
ƒ proizvodi moraju biti obojeni zavisno od toga kojoj grupi potrošača su
namjenjeni (uzrast, pol, obrazovanje, navike i sl.)
ƒ boja proizvoda mora biti takva, da kod potrošača izaziva lijepa osećanja i
zadovoljstvo pri korišćenju proizvoda,
ƒ boja proizvoda mora biti saglasna aktuelnoj modi,
ƒ boja mora uticati na formiranje dobrog ukusa kod potrošača i dr.

Boja, pored estetskog kvaliteta, ima i određenu funkciju. Neki proizvodi moraju biti
obojeni odgovarajućom bojom (saobraćajni znaci, opasna mjesta u proizvodnim
procesima, opasna mjesta na mašinama itd.). Izbor boje proizvoda zavisi od toga da li su to
proizvodi široke potrošnje, reprodukcioni materijaii ili investicioni proizvodi. Boja ima
najveću važnost kod proizvoda široke potrošnje. Izbor boje bira se u zavisnosti od aktuelne
mode i zahtjeva potrošača. Proizvodi investicione potrošnje boje se tako da obezbedi
lagodnost i zadovoljstvo u radu.
Boja je efikasno sredstvo dizajna u stvaranju estetskog kvaliteta, zajedno sa veličinom,
oblikom i ornamentom. Ona na estetski kvalitet utiče najčešće kroz:
ƒ svoju hromatičnost (intenzitet, jačina boje),
ƒ kvalitet, odnosno kvalitativnu diferenciranost jedne boje od druge,
ƒ svoju vrijednost - valer, odnosno gradaciju osvetljenosti,
ƒ asocijativna svojstva koja deluju na ljude,
ƒ harmoničnost sa veličinom, oblikom i ornamentom,
ƒ usklađenost sa namjenom proizvoda, naročito u pogledu pola, uzrasta, tradicije,
vjerskih običaja, nivoa obrazovanja i kulture porošača,
ƒ poštovanje pravila slaganja boja i tonova i dr.

Ornament kao element estetske komponente

Da bi se pojedninim proizvodima uvećao estetski kvalitet koristi se ornament-ukras, kao

efikasan faktor uvećanja tog kvaliteta. Ako su površine, koje su dostupne oku potrošača,
obogaćene ukrasima i detaljima, tada je proizvod ljepši. Međutim, pretjerano ukrašavanje,
odnosno neumjerena upotreba ornamenata u dizajniranju narušava estetski kvalitet
proizvoda. Nekada to dovodi do kiča i obezvređivanja proizvoda u estetskom pogledu.
Upotreba ornamenata uslovljena je funkcijom i prirodom proizvoda. Tako je besmisleno
ukrašavati površine na proizvodima bijele tehnike, ali nameštaj ili odjeća se često
ukrašavaju. Pri dizajniranju mora se voditi računa o tome koje površine proizvoda treba da
imaju ornamente i kakvi oni mogu i trebaju da budu.
U kolikoj mjeri ornament u okviru estetskog kvaliteta proizvoda utiče na pridobijanje
potrošača teško je utvrditi. Kod ljudi je potreba za ukrašavanjem utemeljena na psihološkoj
osnovi. Često i najmanji ukras pozitivno deluje na potrošača. Narodi niske kulture i
obrazovanja skloni su da na primitivan način ukrašavaju predmete koje koriste. Medutim,
savremeni čovjek često šara, piše ili crta na praznim papirima, na svojim beležnicama, po
knjigama itd. Ove okolnosti koriste se u dizajnu. Dejstvo ornamenta na psihološke procese

22
i emocije ljudi ima za cilj da privuče njihovu pažnju, i da ih navede da kupe proizvod. Pri
razradi ideje za proizvod, dizajneri i saradnici moraju već tada ta predvide ornamente, a ne
kasnije pri konstruisanju. U tom slučaju dolazi do poskupljenja proizvoda, produžava se
trajanje procesa dizajniranja, uvećavaju se troškovi izrade prototipa proizvoda itd.
Primjena ornamenta zavisi od veličine, oblika i boje proizvoda, od vrste materijala i
postupka izrade proizvoda. Ornament značajno doprinosi estetskom kvalitetu proizvoda,
ukoliko se u procesu dizajniranja primjeni sa pažnjom i mjerom. Doprinos ornamenta
estetskom kvalitetu proizvoda ogleda se kroz:
ƒ usaglašenost veličine, oblika i boje ornamenta sa prirodom i namjenom
proizvoda,
ƒ medusobnu usaglašenost više ornamenata na jednom proizvodu, u pogledu veličina,
oblika i boja,
ƒ izbor načina nanošenja ornamenata na površine oblika (nanošenjem ornamenata na
površinu ili izdubljivanjem materijala, nanošenjem linija, boja, geometrijskih slika)
ƒ usaglašavanje ornamenata na obliku proizvoda sa drugim proizvodima u okolini koje
čovjek koristi.
ƒ Harmonizaciju - međusobno usaglašavanje veličine, oblika i boje samog
ornamenata i dr.

23
1. 3. 5. EKONOMSKA KOMPONENTA DIZAJNA
Ekonomska komponenta dizajna, preko specifičnih aktivnosti dizajnera prevodi se u
ekonomski kvalitet proizvoda. On se ogleda kroz ekonomsko stanje u proizvodnji i
poslovanju preduzeća. Proizvod sa svojom konkurentskom snagom na tržištu, efikasnošću i
optimalnošću obezbeđuje ekonomski kvalitet. Stvarajući tehničko-funkcionalni, estetski i
ergonomski kvalitet, dizajn proizvodu stvara i ekonomski kvalitet. Ekonomski kvalitet je
potpun ako istovremeno zadovoljava interese preduzeća i interese potrošača.
Proizvod daje smisao proizvodnji i čini njenu okosnicu samo ako je faktor profita i drugih
ekonomskih ciljeva. Postići ove ciljeve izuzetno je težak zadatak. Proizvod, kojeg dizajn
stvori i proizvodnja izradi, sa svojim kvalitetima i ekonomskom vrijednošću, presudan je
faktor kvaliteta ekonimije svakog preduzeća. U vodenju poslovne i ekonomske politike
javljaju se različiti interesi: mikro i makro karakteristika. Svi žele da ostvare profit:
zaposleni pojedinci, vlasnici biznisa, državna preduzeća i konačno sama država. U mikro-
ekonomskom pogledu, pojedinci žele maksimalne zarade, vlasnici biznisa ili preduzeća
teže uvećanju profita, dok država u makro-ekonomskom pogledu, kroz poresku politiku,
hoće da ostvari svoje interese. U središtu svih tih interesa je proizvod koji mora imati
ekonomski kvalitet.
Takođe, proizvod mora da zadovolji ekonomske interese potrošača, pri čemu tek tada on
ima ukupni ekonomski kvalitet. Poznato je da nema prodaje ni profita za preduzeće ako
proizvod ekonomski ne privlači potrošača. Proizvod se javlja kao bitan faktor profita na
svim nivoima ekonomije. Proizvodu treba stvoriti ekonomski kvalitet u procesu
dizajniranja. Taj kvalitet proističe iz mnoštva aktivnosti dizajnera, ali i iz tehničko-
funkcionalnog, estetskog i ergonomskog kvaliteta. Ekonomski kvalitet nastaje kao rezultat
kreacije, konstrukcije, izabranih materijala i kvaliteta pri izradi u tehnološkom postupku.
Kreacija definiše veličinu, oblik, materijale i složenost konstrukcije. Konstrukcija odreduje
dimenzije i primjenjene materijale, a takode utiče na produktivnost i ekonomičnost u
proizvodnji. Potrošači traže da im proizvod bezprjekorno funkcioniše i daje očekivane
efekte. Iz toga proističe pravilo da se u ekonomskom pogledu moraju zadovoljiti interesi
preduzeća i interesi potrošača. Interesi potrošača su važniji, jer uslovljavaju buduću
prodaju i time na ekonomsko stanje preduzeća.
Da bi ekonomsko stanje preduzeća bilo stabilno i uvijek rezultiralo rastom kvaliteta
ekonomije, ekonomski kvalitet proizvoda preduzeću mora obezbediti:
ƒ rast obima proizvodnje,
ƒ postizanje realnih cijena na tržištu,
ƒ ostvarivanje planiranog prihoda,
ƒ minimizaciju troškova,
ƒ maksimizaciju profita i dr.
Takođe, ekonomski kvalitet proizvoda potrošačima mora obezbediti:
ƒ dug životni vijek proizvoda,
ƒ tražene efekte funkcionisanja,
ƒ minimalnu potrosnju energije,
ƒ bezotkaznost,
ƒ popravljivost,
ƒ raspoloživost (mogućnost da potrošač koristi proizvod u svakom željenom,
potrebnom trenutku),
ƒ lako i jeftino održavanje i servisiranje i dr.
Svi navedeni aspekti ekonomskog kvaliteta proizvoda, koji treba da zadovolje ekonomske
interese proizvođača i potrošača, su ujedno i elementi tog kvaliteta. Ekonomski kvalitet
proizvoda stvara se u procesu dizajniranja, kada ekonomska komponenta dizajna prelazi u
ekonomski kvalitet proizvoda.

24
1. 3. 6. ERGONOMSKA KOMPONENTA DIZAJNA

Ergonomska komponenta koja prelazi u ergonomski kvalitet proizvoda, javlja se u procesu

dizajniranja kao rezultat specifičnih aktivnosti dizajnera i ostalih članova stručnog tima.
Ergonomski zahtjevi se ogledaju u maksimalnoj prilagođenosti proizvoda čovjeku u
fizičkom i psihološkom pogledu. Razvojem tehnike, tehnologije i materijala, uz rast
kupovne snage potrošača javili su se ergonomski zahtjevi kod proizvoda. Treba reći da
ovaj zahtjev, odnosno kvalitet, predstavlja važan faktor razvoja proizvoda i njegovog
prihvatanja od potrošača.

Ergonomija koristi rezultate drugih naučnih disciplina, odnosno podataka o čovjeku i

faktorima izvan njega koji utiču na njegovo ponašanje, rad, zdravlje i život. Cilj je da se
humanizuje odnos izmedu čovjeka i cjelokupne materijalne okoline sa kojom je u
direktnom ili indirektnom kontaktu.
Za ergonomiju je čovjek sa svojim fizičkim, senzornim i psihološkim osobinama
konstanta, dok su predmeti, materijalna okolina, procesi i sistemi u kojima on živi i radi
zavisne promenljive, koje se toj konstanti prilagođavaju. Po ergonomskim zahtjevima treba
urediti materijalnu okolinu, radnu i životnu sredinu, kao i dizajniranje proizvoda svake
vrste. Na taj način se obezbeđuje potpuni fizički, senzorni i psihički integritet čovjeka.
Osnovni princip ergonomije glasi: cijela materijalna okolina, radna i životna sredina sa
proizvodima koji se u njoj nalaze i koriste, maksimalno moraju biti podređeni čovjeku.
Čovjek je centar svih ergonomskih izučavanja.
Ergonomija se može izučavati u širem i užem smislu. U širem smislu, ergonomija se bavi
istraživanjem i prilagođavanjem materijalne okoline, radne i životne sredine čovjeku.
Ergonomija u širem smislu bavi se iznalaženjem metoda i tehnika da se materijalna
okolina, radna i životna sredina prilagode čovjeku. U tom pogledu potrebno je
humanizovati odnos čovjeka sa okolinom, radnom i životnom sredinom. Pri tome se ne
smije ugroziti psiho-fizički integritet čovjeka.
U radnoj i životnoj sredini čovjeka okružuju mašine, aparati, postrojenja i sl., kao i
mnoštvo proizvoda koje on koristi u radu ili svakodnevnom životu. U toj sredini čovjeka
ugrožavaju opasna mjesta: loše osvetljenje, neodgovarajuća temperatura i vlažnost
vazduha, buka, šumovi, potresi, vibracije itd. Takođe, na njega negativno deluju saobraćaj,
industrija, prirodni faktori i dr. Zadatak je ergonomije da iznađe metode i tehnike kojima
će zaštititi čovjeka od negativnih faktora iz materijalne okoline, radne i životne sredine. U
tome posebnu ulogu imaju dizajneri.
U užem smislu, ergonomija se bavi istraživanjem, izučavanjem i prilagođavanjem svih
materijalnih predmeta čovjeku, posebno onih koji ga okružuju. U užem smislu ergonomija
se bavi iznalaženjem metoda i tehnika da se proizvodi prilagode čovjeku. Za svaki odnos
čovjek - priroda može se reći da je ergonomski odnos. Ergonomski princip glasi: čovjek je
sa svojim psihofizičkim osobinama nepromenljiv, a dizajneri mogu menjati i prilagođavati
samo proizvode koje stvaraju za čovjeka. Osnovno je da dizajneri proizvode podrede
fiziološkim, antropometrijskim, senzornim i psihološkim osobinama čovjeka.
Čovjek se nalazi u neposrednom fizičkom kontaktu sa velikim brojem proizvoda. Čovjek
dodiruje proizvode u radu, hodu, pri sjedenju ili ležanju, čime su njegovo tijelo, senzori i
psiha izloženi dejstvu tih proizvoda, što stvara veoma različite emocije. Dizajneri treba da
stvore ergonomične proizvode (udobni-konforni) da se kod potrošača stvori zadovoljstvo i
motivacija za kupovinu. Dizajneri imaju važnu ulogu u privlačenju i zadržavanju
potrošača, na bazi ergonomskog kvaliteta proizvoda.

25
Najvažniji ergonomski principi koje dizajneri moraju poštovati i obezbijediti pri stvaranju
proizvoda su:
ƒ optimalna definisanost namjene,
ƒ veličina i oblik proizvoda moraju biti prilagođeni veličini i obliku, tj.
anatomskoj građi čovjekovog tijela,
ƒ proizvod mora u pogledu konstrukcije, kvaliteta izrade i materijala potpuno
odgovorati psiho-fizičkim zahtjevima i osobinama čovjeka,
ƒ proizvod u antropometrijskom pogledu mora biti prilagođen čovjeku i dr.
Pored navedenih principa, proizvod mora da obezbjedi zaštitu zdravlja i života čovjeka,
kao i eliminisanje negativnih efekata koji vrše agresiju na njegovo tijelo i psihu (prejaka
svetlost, previsoka ili preniska temperatura, neodgovarajuća vlažnost vazduha, buka,
šumovi, potresi, vibracije i sl.).

1.4. FAZE PROCESA DIZAJNIRANJA

Opšti model procesa dizajniranja proizvoda kroz svoje faze, uz određene modifikacije,
može se primjenjivati u većini preduzeća.
I Faza: Prikupljaje informacija sa tržišta i iz okruženja
II Faza: Planiranje novih i razvoj postojećih proizvoda
III Faza: Formiranje-materijalizovanje proizvoda
Formiranje - materijalizovanje proizvoda je najvažnija faza u procesu dizajniranja. U ovoj
fazi proizvod postaje vidljiv, opipljiv. Formiranje proizvoda se mora vršiti na bazi
marketing informacija. To se prije svega odnosi na svaki pojedinačni kvalitet, kao i na
ukupni kvalitet. Važno je uravnotežiti nivoe svakog pojedinačnog kvaliteta. Zbog svoje
kompleksnosti, ova faza se može podijeliti na pet pod faza:
1. stvaranje, selekcija i razrada ideja
2. Kreiranje – vizuelna prezentacija proizvoda
3. Konstruisanje proizvoda
4. Izbor materijala
5. Izrada prototipa proizvoda
IV Faza: Formiranje kolekcije proizvoda
V Fza: Izrada tehničke i druge dokumentacije
VI Faza: Izrada probne serije
VII Faza: Testiranje proizvoda
VIII Faza: Analiza i ocjenjivanje proizvoda
IX Faza: Uvođenje proizvoda u proizvodnju
X Faza: Uvođenje proizvoda na tržište
XI Faza: Usavršavanje i razvoj proizvoda
XII Faza: Intervencije radi održavanja života proizvoda

26
2. PROIZVOD KAO REZULTAT PROCESA DIZAJNIRANJA
2.1.POJAM PROIZVODA

Veliki značaj koji proizvodi imaju na ljudsko društvo, uslovio je potrebu da se pojam
proizvoda determiniše i pojasni. Tako su nastale brojne definicije proizvoda, među kojima
se mogu izdvojiti sljedeće:

I. Proizvod je rezultat proizvodne aktivnosti koja ima za cilj stvaranje novih predmeta
ili usluga pogodnih za podmirenje ekonomskih, ličnih i društvenih potreba. To
svojstvo proizvoda da je pogodan za podmirenje potreba čini njegovu upotrebnu
vrijednost odnosno njegov upotrebni kvalitet.
II. Proizvod je sve ono što se može ponuditi tržištu da bi izazvalo pažnju, nabavku,
upotrebu ili potrošnju, a da bi moglo zadovoljiti neku želju ili potrebu. To
podrazumijeva fizičke predmete, usluge, osobe, distribuciju, organizaciju i ideje.
III. Proizvod predstavlja materijalni / duhovni izlaz procesa rada radnog sistema,
pojedinca ili preduzeća koji zadovoljava potrebe potrošača u smislu kvaliteta,
cijena, rokova isporuke i efektinog poslije prodajnog servisa i potrebe proizvođača
u smislu kvaliteta, troškova i ukupne efektivnosti preduzeća-dobiti.
IV. Proizvod je skup fizičkih, uslužnih i simbolističkih detalja od kojih se očekuje da će
kupcu pružiti zadovoljstvo, odnosno korist.
V. Proizvod je rezultat ljudskog rada koji svojim fizičkim, hemijskim, estetskim ili
drugim osobinama zadovoljava ljudske potrebe bilo koje vrste, koji ima za čovjeka
upotrebnu vrijednost.
VI. Prema JUS ISO 9001 : 2000, proizvod je rezultat aktivnosti iili procesa, pri čemu se
daju sljedeće napomene: 1. Proizvod može da obuhvati uslugu, hardver, procesne
proizvode, softver ili njihovu kombinaciju. 2. Proizvod može biti materijalan
(npr.sklopovi ili procesni proizvod ili nematerijalan (npr.znanje ili pojmovi), ili
njihova kombinacija). 3. Termin proizvod se primjenjuje samo za proizvod koji je
namijenjen ponudi, a ne za nenamjenjene «nusproizvode», koji utiču na okolinu.

Analizom navedenih definicija mogu se uočiti zajednički elementi sadržaja pojma

proizvoda:
1. svaki poizvod služi zadovoljavanu nekih potreba,
2. zadovoljavanje potreba proizvod ostvaruje neki svojim svojstvima,
3. proizvod je rzultat neke djelatnosti.

Još se može reći da proizvod predstavlje neposredan materijalni rezultat rada proizvodnih
sistema, odnosno, rezultat procesa transformacie materije od niže ka višoj upotrebnoj
vrijednosti. Prema tome, na osnovu karakteristika proizvoda mogu se odrediti glavna
obilježja proizvodnog preduzeća.
Navedene definicije takođe ukazuju na to da proizvod ne mora obavezno biti materijalni
predmet, to mogu biti i usluge koje pružaju neke organizacije. U svakom slučaju, proizvod
je roba određenog kvaliteta čija je vrijednost određena tražnjom na tržištu. Za najvažnije
svojstvo proizvoda smatra se njegova upotrebna vrijednost.
Na osnovu predhodnog, može se izvesti nešto jednostavnija definicija proizvoda: proizvod
je materijalan predmet (ili usluga) koji nastaje kao rezultat čovjekovog rada, a namijenjen
je zadovoljavanju određenih potreba.

27
2.2. KARAKTERISTIKE PROIZVODA

Ukupan broj različitih proizvoda koji danas postoje ne može se ni zamisliti. Svi oni
međusobno se razlikuju i služe najraznovrsnijim namjenama. Međutim, svim proizvodima
je zajedničko da se mogu opisati i rangirati prema sljedećim karakteristikama:

1. Funkcionalnot. Za mnoge proizvode ovo je najvažnija osobina. Ona predstavlja

stepen sposobnosti proizvoda da zadovoljava potrebe za koje je projektovan.
2. Pouzdanost (trajnost). Ova osobina je u jednom značajnom periodu bila
zapostavljana jer se težilo nižoj cijeni proizvodnje. To je imalo smisla s obzirom da
je u visokorazvijenim zemljama društvo postalo potrošačko-aktuelno je da se
proizvodi koriste jednokratno ili mijenjau često, što znači da se mnogo kupuju, a
pouzdanosti ne pridaje naročit značaj. Ipak, energetska kriza i nedostatak sirovina
uslovljavju da se trajnost sada drugačije tretira, kako od strane proizvođača, tako i
od strane korisnika (kupca) proizvoda.
3. Kvalitet. Ova karakteristika naročito je značajna za period dizajniranja i
poizvodnje, a u sebi sadrži četiri komponente:
• tehnika. Ovdje spoadaju tehničke karakteristike koje se kontrolišu u procesu
proizvodnje (dimenzije, sastav, kvalitet, obrađene površine,...)
• estetsku (veličina, oblik, izgled, boja, atraktivnost, ambalaža proizvoda)
• ekonomsku (cijene proizvoda, troškovi proizvodnje)
• ergonomsku (prilagošenost čovjeku)
4. Složenost. Razvojem društva rastu potrebe za sve složenijim proizvodima. Time se
komplikuje proces dizajniranja, obrade, kontrole i transporta.
5. Tehnologičnost. Ona predstavlja stepen komplikovanosti izrade proizvoda.
Zadatak dizajnera i projektanta je da osmisli proizvod koji se što lakše može
izraditi, ali da pri tome ispunjava zahtjeve funkcionalnosti, kvalieta i cijene.
Prioritet navedenih karakteristika razlikuju se u zavisnosti od funkcije, namjene i
načina upotrebe prizvoda, kupovne moći, navika, mentaliteta i individualnih
osobina potrošača kojima su proizvodi namijenjeni.

2.3. ZNAČAJ RAZVOJA I DIZAJNIRANJE PROIZVODA

Poslednjih decenija dolazi do značajnih promjena u industrijskoj proizvodnji. Ove promjene

nastaju kao odgovor na savremene, stroge zahtjeve u pogledu proizvodnje i poslovanja koji se
postavljaju pred proizvodna preduzeća kao nosioce privrednog i ukupnog društvenog razvoja. Ti
izazovi su sledeći:
ƒ Brzina i takmičarski duh poslovanja uključeni su u svaki posao današnjeg doba.
ƒ Veliki razvoj kompijuterskih sistema i informatičkih tehnologija omogućuje primjenu novih
naučno - tehnoloških dostignuća u proizvodnji. Osim toga, informatizacija i uvođenje
inovacija u proizvodnju i poslovanje postaje imperativ savremene organizacije.
ƒ Na otvorenim tržištima prisutan je stalni rast konkurencije, tako da preduzeće može opstati
samo ako je konkurentno po kvalitetu, cijeni i brzini isporuke svojih proizvoda.
ƒ Promjena u potrebama i očekivanjima potrošača su sve brže i sve veće. To preduzećima
nameće i diktira tempo u praćenju i odgovaranju na promjene iz okruženja. Pri tome, najveću
aktivnost imaju sektori marketinga i dizajna.
ƒ Obrazovanje kadrova postaje jedan od primarnih zadataka savremenih preduzeća. Sve više su
potrebna znanja vezana za dizajn, marketing, informatiku, metode upravljanja proizvodnjom i
menadžment.

28
Navedeni izazovi prouzrokovali su da se smanjuje period prodaje (sve kraći ekonomski vijek
proizvoda), a povećava složenost proizvoda. To konkretno znači da je svakim danom potrebno
razvijati i dizajnirati sve složenije proizvode u što kraćem vremenskom periodu. Da bi se to moglo
postići, neophodno je u razvoj i dizajn proizvoda ugrađivati sve više znanja i odvajati sve više
vremena za ove aktivnosti.

Ako žele postizanje upjeha na tržištu, proizvođači moraju sve više da skraćuju proces dizajniranja
proizvoda. To se ostvaruje korištenjem novih metoda i tehničkih sredstava, kao i novih prilaza
organizciji. Sve ovo govori o rastućem pritisku na razvoj i dizajn proizvoda i stručnjake koji na
tome rade. Na taj način, razvoj i dizajniranje proizvoda postaje ključni element razvoja
preduzeća: ako se razvoj proizvoda vrši uspješno i pravovremeno, preduzeće obezbjeđuje svoj
dugoročni opstanak.
Značaj razvoja i dizajniranja proizvoda se najlakše može uočiti analizom njegovog djelovanja na
trougao kvalitet - cijena/troškovi - vrijeme/rokovi. (slika 6.5.).

- Definisanje kvaliteta (poluga kvaliteta)

- Generisanje grešaka
- Učešće proizvoda na tržištu
- Povrat investicionih ulaganja
KVALITET

- Troškovi proizvodnje
- Troškovi otklonjanja grešaka
(pravilo desetica) - Dužina ciklusa razvoja
sve složenijih proizvoda
- Dužina ekonomskog
vijeka proizvoda

CIJENA/ VRIJEME/
TROŠKOVI ROKOVI

Slika 2.1. Značaj razvoja i dizajniranja proizvoda

Uticaj razvoja i dizajniranja proizvoda na kvalitet, u odnosu na uticaj pripreme proizvodnje

(planiranje procesa) i uticaj neposredne proizvodnje, približno se nalazi razmjeri 100:10:1
("poluga kvaliteta"). U procesu dizajniranja proizvoda, u najvćoj mjeri generiše se kvalitet
proizvoda. Ako otkrivena greška u dizajniranju proizvoda izaziva trošak otklanjanja od jednog
feninga, otklanjanje te greške u proizvodnji koštače kompaniju deset puta više, a ako je greška
otkrivena poslije plasiranja proizvoda kupcu, taj trošak je sto puta viši ("pravilo desetica").
Istraživanja u 1200 kompanija u SAD pokazuju da je kvalitet proizvoda ključni faktor za
ostvarenje strateškog cilja svake kompanije: postati dominantan proizvođač na određenom tržištu i
što prije povratiti investiciona ulaganja u razvoj i proizvodnju određenog proizvoda. Prema tome,
u svjetlu značaja kvaliteta proizvoda i uticaj razvoja proizvoda upravo na kvalitet, treba sagledati
značaj razvoja proizvoda kao faze ukupnog vijeka proizvoda.
Razvoj i dizajniranje proizvoda najveći uticaj ima na troškove proizvodnje, iako cjelokupan razvoj
u ukupnim troškovima poslovanja, zavisno od koncepta poslovanja, učestvuje sa 4 do 11%.
Troškovi proizvodnje su sastavljeni od troškova razvoja proizvoda, troškova pripreme proizvodnje
i troškova neposredne proizvodnje, koji se respektivno nalaze u odnosu 9:1,5:1. Ovi podatci
također govore o značaju razvoja proizvoda i pažnji koju on zaslužuje.

29
2.3. STRATEGIJE (PRAVCI) RAZVOJA I DIZAJNIRANJA PROIZVODA

Razvoj i dizajniranje proizvoda predstavlja veoma kompleksnu i veoma važnu komponentu

razvoja peduzeća. Upravo zbog te kompleksosti i značajnosti, postupci koji se primjenjuju u cilju
razvoja i dizajniranja proizvoda, prije se mogu smatrati strategijama nego aktivnostima.
Razvoj proizvoda uvijek je usmjeren ka realizaciji novog proizvoda, odnosno započinjanju
proizvodnje novog proizvoda. Novi proizvod se može javiti u više vidova ili kategorija, a sve u
zavisnosti od njegovog stepena noviteta.

Kreiranje novih proizvoda

Teoretski posmatrano, kreiranje novih proizvoda predstavlja naj efikasniji način za
postizanje poslovnog uspjega. Ovaj put je istovremeno i najrizičniji jer zahtjeva velike napore i
ulaganja sa neizvjesnim ishodom, bez obzira na pouzdanost prethodnih istraživanja tržišta.
Međutim, kreiranje novih proizvoda je najprestižnija strategija i privilegija je lidera i preduzeća
koja sprovode autonomni razvoj. Primjena ove strategije zahtjeva planski, organizovan,
kontinualan pristup, uz primjenu savremenih koncepata razvoja proizvoda i maksimalno
angažovanje svih zaposlenih u preduzeću.
S obzirom na slabe potencijale i loše navike (što je mnogo gore), teško je očekivati da naša
preduzeća mogu uspješno kreirati nove proizvode. Kreiranje novih proizvoda u našim uslovima
obično je plod slučajnosti ili genijalnosti pojedinca. To naravno nije dovoljno. Ako se i rodi neka
briljantna ideja, veliki broj zaposlenih u je omalovažava, ignoriše ili čak sputava. Dali se to dešava
zbog ljubomore na tuđi uspjeh, strah od promjena, osjećaja da se gubi moć i položaj, ili je u
pitanju nešto drugo, nije važno. Važno je smoći snage i pronaći načine da se takve situacije
prevaziđu.
Uzimajući u obzir sve nedaće sa kojima su, iz objektivnih (često i neobjektivnih) razloga
suočena naša preduzeća, ovdje se favoriziraju druge dvije strategije razvoja proizvoda: inoviranje
postojećih i naročito osvajanje novih proizvoda.

Inoviranje postojećih proizvoda

Jedan od načina da se preduzeće bori za svoju tržišnu poziviju jeste neprekidno vršenje
inovacija postojećih proizvoda. To je omogućeno sve snažnijim naučno - tehnološkim progresom
koji pruža široke mogućnosti za stalnim inovacijama i unapređenjima proizvoda. Na taj način se
produžava životni vijek i povećava konkurentnost proizvoda na tržištu.
Na slici 6.6. prikazano je kako se inovacijama nekog proizvoda može produžiti njegov
životni vijek više puta (inovacijski nivoi). Samim tim, dobit od prodaje ostaje približno ista ili
raste do određenog trenutka kada je opet neophodno poboljšati (redizajnirati) proizvod.

Dobit

III Nivo
II Nivo
I Nivo

Vrijeme
Slika 2.2. Inoviranje proizvoda i njegov životni vijek

30
Poboljšavaju se neatraktivni proizvodi radi njihove popularizacije, ali i atraktivni proizvodi radi
održanja i povećanja potražnje za njima. Inoviranje proizvoda može se vršiti u nekom od sledećih
segmenata proizvoda:
ƒ Tehničke karakteristike (bolja funkcionalnost, veća pouzdanost, jača i jednostavnija
konstrukcija),
ƒ Tehnološke karakteristike (upotreba novih i kvalitetnijih mašina, postupaka, materijala),
ƒ Tržišne karakteristike (niža cijena, bolji dizajn, pakovanje, promocija).
Inoviranje (redizajniranje) postojećih proizvoda je naročito dobra strategija u sledećim uslovima:
ƒ Kada preduzeće ima uspješne proizvode koji se nalaze u fazi zrelosti svog životnog ciklusa.
Ovdje je ideja da se privuku zadovoljni kupci da probaju nove proizvode kao rezultat njihovog
pozitivnog iskustva sa inicijalnim proizvodima ili uslugama preduzeća.
ƒ Kada preduzeće konkuriše u grani koja je posebno tehnološki orijentisana.
ƒ Kada glavni konkurenti nude proizvod boljeg kvaliteta po uporedivim cijenama.
ƒ Kada preduzeće konkuriše u grani koja je strateški privlačna.
ƒ Kada preduzeće ima posebno snažno istraživanje i razvoj.
Poboljšavanje (redizajniranje) proizvoda se zasniva na israživanjima u laboratorijama,
konsrukcionim biroima i drugim istraživčkim jedinicama preduzeća i praćenju novih naučnih
dostignuća, ali tako da inovacije uvijek budu tržišno orijentisane i usmjerene na tržište.
Ovakva strategija može biti vrlo uspješna i korisna, naročito kod preduzeća koja nemaju
potencijal za samostalno kreiranje i osvajanje novih proizvoda. Ovaj put je mnogo izvjesniji i
može se reći da predstavlja "hodanje utabanom stazom". Poboljšavanje postojećih proizvoda je
vid inovacionih djelatnosti koji nikako ne treba zapostavljati i omalovažavati, naprotiv, u
uslovima kakvi su danas u domaćoj privredi treba ga još podsticati. Poboljšanja često mogu
sasvim neznatna i ne mnogo zahtjevna što se tiče finansijskih ulaganja, a da ipak donese značajne
profite. Čak i neznatne promjene u sastavu ili pakovanju mogu održavati proizvod savremenim i
parirati, pa i nadmašiti slične proizvode konkurenata. Pri tome stalno treba imati na umu da
kreiranje i osvajanje novih proizvoda donosi veće neizvjesnosti i rizike, a zahtjeva i znatno veća
novčana sredstva.

Osvajanje novih proizvoda

Često se dešava da ostajemo začuđeni pred podatcima o fantastičnom poslovanju nekih

preduzeća, naročito kada ustanovimo da proizvode nešto "sasvim obično". Tada se pitamo: kako
su oni uspjeli toliko da napreduju zahvljujući takvim proizvodima? Ili: kako se toga mi nismo
sjetili?
Odgovor na ova pitanja leži u tome što je rukovodstvo tih preduzeća, između ostalog, imalo
dobru viziju i uspjelo pravilno i pravovremeno procjeni zahtjeve tržišta, predvidi kretanje u
potrebama i željama potrošača, odnosno uoči promjene u okruženju i na nih odgovori. Tada je
dovoljno da se osvoji proizvodnja nekog dobro poznatog proizvoda koji je u tom trenutku
atraktivan za tržište pa se ostvari dobra prodaja. Ovakav način poslovanja treba da postane
uobičajen i kontinualan, kako postignuti rezultati nebi bili samo privremenog karaktera.
Nerealno je očekivati da naša preduzeća ostvaruju neke zapažene inovacije i kreiraju
proizvode koji su potpuno novi jer to zahtjeva visok stepen naučnog rada u preduzećima,
dugotrajna i obimna ulaganja novca i vremen. Jasno je da u našim uslovima postoji mali broj
preduzeća sposobnih za kreiranje novih proizvoda (autonomni razvoj). Osvajanje novih proizvoda
ostaje kao rezervna opcija koja je sasvim zadovoljavajuća za većinu preduzeća koja spadaju u
"obične smrtnike" (indukovani razvoj). Zbog toga osvajanje proizvoda koji su već poznati, ali
novi za dato preduzeće, može i treba da bude polazna osnova za formiranje poslovne strategije

31
naših preduzeća koja gravitiraju izlaženju iz krize. Ponekad je potrebno samo malo angažovanja u
pravcu praćanja zahtjeva kupaca, osjećanja za puls tržišta i hrabrosti da se donesu odluke, pa da se
poslovanje preduzeća radikalno promjeni na bolje.
U našoj privredi postoji veliki broj preduzeća koja su posljednih godina, možda čak i
decenija, potpuno zapostavljala svoj razvoj. Sasvim je razumljivo što se takva preduzeća sada
nalaze na ivici egzistencije. Centralno mjesto u procesu nihove rehabilitacije i oporavka treba
zauzima upravo osvajanje novih proizvoda zbog toga što se na taj način mogu ostvariti izuzetni
rezultati poslovanja uz minimalna ulagnja. U ovim činjenicama leži rastući značaj osvajanja novih
proizvoda.
Uvođenje poznatog proizvoda u proizvodni program može se odvijati uz primjrnu manjeg
ili većeg stepena stručnog, materijalnog, finansijskog i vremenskog angažovanja. Najmanje
stručno i vremensko angažovanje je u slučaju nabavke tehničke dokumentacije, ali su tada obično
najiveći finansijski izdatci. Obrnuta je situacija ako preduzeće nabavi potencijalnio novi proizvod
na tržištu. Tada stručnjaci na osnovu gotovog proizvoda izrađuju dokumentaciju i vrše određene
izmjene prema raspoloživim materijalima i tehnologijama. Najteži, ali i najkreativniji proces
osvajanja poznatih proizvoda zasnovan je na minimalnom broju informacija da kojih se dolazi iz
stručnih knjiga i časopisa, prospekata, kataloga idr.
Prema tome, novi novi proizvoi koji su poznati tržištu mogu se osvojiti na dva načina:
ƒ Potpunim kopirajem postojećeg proizvoda i
ƒ Djelomičnim kopiranjem postojećeg proizvoda (prema mogućnostima ili predviđanjima
preduzeća vrše se izmjene u materijalima, konstrukciji, dizajnu, boji i sl.).

2.4. AKTIVNOSTI KOJE PRATE RAZVOJ I DIZAJNIRANJE PROIZVODA

Tipizacija proizvoda

Tipizacija novog proizvoda predstavlja ujednačavanje njegovih svojstava sa svojstvima

postojećih proizvoda iz proizvodnog programa. Tipizacija se vrši u pogledu veličina,
oblika, konstrukcije i materijala, kao i u pogledu ukkupnog i pojedinačnih kvaliteta
proizvoda. To omogućuje tipizaciju tehnoloških postupaka, korištenje istih znanja,
iskustava, mašina i alat.

Tipizacija doprinosi brojnim racionalizacijama i smanjenjima troškova, što se ogleda u :

ƒ rastu produktivnosti,
ƒ uštede u materijalu,
ƒ korišćenju postojećih mašina i alata, kao i standardnih mašina i alata,
ƒ jednostavnijem dizajniranju,
ƒ usavršavanju tehnoloških postupaka,
ƒ efikasnijem servisiranju i dr.
Pored navedenih prednosti, tipizacija ima i jedan ozbiljan nedostatak: Proizvodi se ne
smiju suviše tipizovati jer to može dovesti do pojave jednoličnih i monotonih proizvoda u
proizvodnom programu preduzeće. Za razliku od standardizacije, tipizacija nije obavezna.

Standardizacija proizvoda
Standardizacija proizvoda može se posmatrati kao nastavaki vrši nivo tipizacije proizvoda.
Ima za cilj olakšanje proizvodnje, poslovanja, prodaje, kao i pomoć potrošačima. Standardi
omogućuju red u nauci, tehnici, tehnologiji, dizajniranju, fizičke i hemijske veličine,
procese, postupke, resurse, materijale i dr. U dizajniranju i proizvodnji proizvoda,
standardi regulišu:

32
 ƒ ukupan kvalitet proizvoda,
ƒ kvalitet materijala i kvalitet izrade,
ƒ sadržinu pojedinih komponenti proizvoda u hemijskom i biološkom smislu
(posebno u prehrambenoj industriji),
ƒ dozvoljene napone za proizvod u eksploataciji,
ƒ veličinu, oblik i dimenzije dijelova i sklopova,
ƒ vijek proizvoda,
ƒ dozvoljenu granicu zagađivanja okoline,
ƒ način eksploatacije u cilju bezbijednosti korisnika i okoline i dr.
Standardizacija značajno pomaže proizvođačima: mogu nabaviti standardne dijelove i
sklopove na tržištu, postiže se visoka produktivnost i ekonomičnost u proizvodnji, lakše
postizanje posebnog nivoa kvaliteta i dr.

Diferenciranje proizvoda
Diferenciranje proizvoda podrazumjeva vršenje određenih izmijena na proizvodu sa ciljem
da se on učini različitim i uperiornijim u odnosu na konkurentske. Na taj način se
zadovoljavaju potrošači i pobijeđuje konkurencija. Diferenciranje proizvoda vrši dizajn na
prijedlog i sugestiej marketinga. Potrošači uvijek pozitivno reaguju na diferenciranje
proizvoda, kako novih tako i postojećih. To proističe iz ljudske potrebe za nivoima, za
promjenom. Diferenciranje proizvoda može biti interno i eksterno. Interno podrazumjeva
diferenciranje novog proizvoda u odnosu u na postojeće sopstvene proizvode, a eksterno
podrazumijeva diferenciranje novog proizvoda u odnosu na konkurentske.
Diferenciranje proizvoda ima i svoje nedostatke, koji se prije svega ogledaju u smanjenju
mogućnosti za tipizacijom. Takođe, diferenciranje je oteženo postojanjem obaveze da se
poštuju standardi. Iz ovog slijedi da uvijek treba težiti optimalnim riješenjima u
dizajniranju proizvoda između diferenciranja s jedne i tipizacije i standardizacije s druge
strane.

Marka i ime novog proizvoda

U cilju razlikovanja proizvoda od konkurentskog, potrebno je vršiti individualizaciju

proizvoda. Individualnost proizvoda omogućava njegova marka ili ime. Marka proizvoda
može biti izražena kao riječ. Simbol, oznaka, žig, šifra, ili njihova kombinacija. Ako je
marka izražena kao riječ, kombinacija riječi ili broj, naziva se zaštitno ime. Ako
proizvođač pravno registruje marku, koristi se naziv zaštitni znak. Marka proizvoda se
često identifikuje samog proizvođača. U slučaju proizvođača sa visokim renomeom, marka
može izuzetno privući potrošača i vezati ga za proizvod u dugom vremenskom periodu.
Marke se mogu klasifikovati na:
ƒ proizvođače (pokazuju ko je proizvođač proizvoda),
ƒ trgovinske (pokazuju ko je firma koja se bavi prodajom),
ƒ pojedinačne (označavaju individualni proizvod u asortimanu proizvođača ili
prodavaca) i
ƒ familijarne (predstavljaju sve proizvode u asortimanu proizvođača ili prodavca).

Cilj proizvođača je da markom privuče potrošače i učini ih lojalnim za duži period. Zato je
veoma važno pravilno izabrati način izražavanja marke. Pri tome treba postići:
ƒ Konciznost i jednakost,
ƒ Lako prepoznavanje i pamćenje,
ƒ Lakoću izgovora i čitanja,
ƒ Prijatanosjećaj pri izgovaranju i posmatranju,

33
 ƒ Prilagođenost pakovanju i etiketiranju,
ƒ Prilagođenost promociji,
ƒ Sugestivnost i podsticaj za promociju,
ƒ Različitost od konkurencije,
ƒ Usklađenost sa zakonskim propisima i dr.
Izbori marke naročito je važan kada je u pitanju novi proizvod. Nije dovoljno samo stvoriti
dobru marku proizvoda. Marku treba čuvati i njegovati. Prestiž marke stvara se postepeno,
kroz duži vremenski period. Mnoge renomirane marke proizvoda izgubile su vrijednost i
propale zbog nebrige vlasnika ili nemoći da se ona održi. Marka se može prodati što i čine
mnogi poznati proizvođači. Zbog toga se pojedini proizvodi iste marke proizvode u više
zemalja, od strane različitih preduzeća. Proizvođač koji proda marku može nastaviti ili
pokrenuti proizvodnju proizvoda sa tom markom.

Pakovanje proizvoda

Pakovanje je pratilac proizvoda kroz njegov životni vijek, koji ga štiti, podržava na tržistu i
održava u životu. Termin pakovanje je širi od pojma ambalaža jer pokriva širu lepezu
proizvoda. Termin ambalaža se koristi uglavnom kod prehrambenih proizvoda.

Neki proizvodi imaju pakovanje, a neki nemaju. Da li će proizvod imati pakovanje i kakvo
će ono biti, najviše zavisi od:
ƒ prirode proizvoda,
ƒ sastava i osjetljivosti na transport i skladištenje,
ƒ otpornost na fizičke udare i atmosferske uticaje,
ƒ opasnosti koje proizvod prouzrokuje na okolinu,
ƒ potreba promocije,
ƒ potreba nadvladavanja konkurencije i dr.

Dakle, pakovanje, osim svoje osnovne uloge da štiti proizvod i održava ga u željenom
stanju, ima veoma važnu ulogu i u samoj promociji proizvoda. Pakovanje svojom
veličinom, oblikom, bojom, ukrasima i drugim osobinama i detaljima može veoma
stimulativno uticati da se potrošači opredijeli baš za taj proizvod. Zbog toga se pakovanje
mora prilagođavati zahtjevima i očekivanjima proizvođača. Veoma često se dešava da se
ukusi potrošača razlikuju na različitim tržištima i geografskim područjima. Tu do izražaja
dolaze uticaj klime, temperamenta, mentaliteta, historijskog i kulturnog naslijeđa i dr.

Marketing ima zadatak da sugeriše dizajn šta potrošače najviše privlači i da na bazi toga,
dizajn stvara pakovanje. Prema tome, kao proizvod, pakovanje podliježe istraživanju,
razvoju, inoviranju, tipizaciji, standardizaciji i diferencijaci.

Posebnu pažnju treba posvetiti pakovanju novog proizvoda. Ono treba da održava svojstva,
kvalitt i upotrijebljenu vrijednost proizvoda. Takođe, treba da doprinosi i pojačava
promociju proizvoda i da se uklapa u moderne trendove. Treba optimizovati cijenu
pakovanja, što znači: postići željenje efekte uz minimum troškova. Cijena pakovanja za
proizvode prehrambene industrije obično se kreće oko 20% od cijene proizvoda.

34
2.5. SAVREMENI KONCEPTI RAZVOA I DIZAJNIRANJA PROIZVODA

Nema posloovnog uspjeha bez proizvoda (usluga) koji zadovoljavaju svjetske standarde
kvaliteta i kojima se mogu ostvariti visoke profitne stope. Drugim riječima, za uspjeh na
svjetskom tržištu nije dovoljno imati dobar proizvod, potrebno je više od toga - izvrstan proizvod,
atraktivan proizvod. Primjenom klasičnih tehnologija i postupaka (procesa) dizajniranja proizvoda
to se može ostvariti. Zato su razvijene i razvijaju se nove tehnologije među koima treba istaći:
integralni razvoj proizvoda (Integrated Product Development) i kreiranje proizvoda atraktivnog
kvaliteta (Attractive Quality Creation).

U razvijenim zamljama razvoj i dizajniranje proizvoda prestaje da bude samo posao

pojedinačnih preduzeća i istraživački izazov za akademske institucije. On je postavljen na nivo
nacoinalnog interesa, o kome u velikoj mjeri brine država preko svojih organa i institucija.
Pokreću se projekti (programi) od najvišeg nacionalnog značaja, koji objedinjuju napore pojedinih
učesnika. Postoji veliki broj takvih projekata i na multinacionalnom nivou. Sve ovo ide u prilog
činjenici o važnosti razvoja i dizajniranja proizvoda, ne samo za preduzeća koja ih razvijaju, već i
za nacionalnu privredu ili privredu regiona, a smim tim i cjelokupno stanovništvo.

2.5.1. Integralni razvoj proizvoda (IRP)

Pojam i struktura IRP

Integralni razvoj proizvoda (IRP) se u literaturi i praksi javlja pod raličitim nazivima:
ƒ Integralni razvoj proizvoda (Integrated Product Development),
ƒ Konkurentno inžinjerstvo (Concurrent Engineering),
ƒ Simultano inžinjerstvo (Simultaneous Engineering),
ƒ Konstruisanje za izvrsnost (Desing for eXcellence),
ƒ Timski razvoj proizvoda (Collaborative Product Development),
ƒ Brzi razvoj proizvoda (Rapid Product Development) i dr.

Integralni razvoj proizvoda u svojoj osnovi polazi od sagledavanja načina za reaizaciju

mogućnosti za ostvarenje i povećanje kompetitivnosti. Kompetitivnost poslovanja je osnovni
princip funkcionisanja uspješnih ekonomija i kompanija, a podrazumjeva načelo: prave stvari
raditi na pravi način i u pravo vrijeme. Način da se to postigne je promjena tehnologija razvoja
proizvoda.
Integralni razvoj proizvoda (IRP) se definiše kao sistemski prilaz razvoju proizvoda i, sa
njim, povezanim procesima, da bi se što potpunije odgovorilo na očekivanja korisnika preko
povezivanja timskih vrijednosti - kooperacije, povjerenja i podjele, te na toj osnovi oblikovanja
postupaka odlučivanja sa dugačkim periodima paralelnog rada sa stanovišta svih faza
životnog vijeka proizvoda, uz sinhronizovano izvođenje izmjena i postizanje konsenzusa.

Na osnovu ove definicije, mogu se identifikovati bitni aspekti IRP. To su:

a) Sistemski prilaz razvoju proizvoda. Ovim se podrazumjeva primjena principa, procesa i alata
sistemskog inženjerstva. To znači svestrano i cjelovito bavljenje razvojem proizvoda sa
stanovišta svih faza životnog vijeka proizvoda.

35
b) Orijentacija na korisnika. Ovaj aspekt se odniosi na zadovoljenje podrazumjevanih,
postavljenih, ali i latentnih (neočekivanih, atraktivnih) zahtjeva korisnika.
c) Primjena metoda i alata timskog (kooperativnog, kolaborativnog) rada podržanog računarom
(CSCW - Computer Support Cooperative Work) i kreativno rješavanje problema. Ovakav
prilaz je važan i neophodan iz razloga što zadaci razvoja proizvoda, po pravilu, nisu usko
stručni, a po potrebnom angažmanu prevazilaze moći pojedinca.
d) Supstitucija klasičnog sekvencijalnog (rednog) prilaza organizovanju razvoja proizvoda
paralelnim. Ovo je neminivno zbog potrebe skraćenja ciklusa razvoja proizvoda i njegove
pojave na tržištu u pravo vrijeme.
e) Primjena informacionih i komunikacionih tehnologija (PDT/PDM - Product data Tehnology /
Product data Management), koje omogućavaju timski rad u razvoju proizvoda na daljinu, a ne
samo rad "face to face".
f) Primjena i integracija automatizovanih inženjerskih alata (CAx - Computer Aided...). na taj
način je IRP direktno vezan za CIM koncept poslovanja i na određani način predstavlja
njegovu operacionalizaciju.

Aspekti pod a, b, c i d direktno proizilaze iz date definicije, a aspekti pod e i f indirektno. U

svkom slučaju, na osnovu prethodnih analiza, može se zaključiti da je IRP struktuiran iz šest
osnovnih segmenata:

1. Primjena prilaza, metodologije i alata sistemskog inženjerstva (System Engineering) u

razvoju proizvoda operacionalizovanih u sistemskom konceptu proizvoda.
2. Korištenje humanih rsursa (znanje, sposobnost učenja, kreativno ponašanje), prije svega
metoda i tehnika dinamike i timskog rada podržanog računarom (CSCW - Computer Support
Cooperative Work).
3. Primjena informacionih i komunikacionih tehnologija, koje treba da omoguće:
ƒ Razmjenu, obradu, arhiviranje i ažuriranje podataka o proizvodima između hardverski i
softverski heterogenih komponenti,
ƒ Brzi prijenos velike količine podataka,
ƒ Korištenje razdjeljenih resursa,
ƒ Multimedijalne mogućnosti i
ƒ Primjenu Interneta / Interneta u poslovanju.
4. IRP servisi i alati, čija primjena osigurava povećanje kvaliteta proizvoda, snižavanje troškova
na nivou životnog vijeka i skraćenje perioda razvoja.
5. Organizacija i upravljanje IRP, što zahtjeva značajne promjene u organizaciji preduzeća, ali i
odgovarajući stepen razvijenosti okoline, da bi se efektivno i efikasno upravljalo virtualnim
timovima (PM - Project Menagement).
6. Automatizacija inženjerskih postupaka, čime se neposredno dovodi u vezu IRP sa CIM
(Computer Integrated Manufacturing) konceptom i korištenjem CAx (Computer Aided...) i
KIx (Knowledge Intelligence...) alata.

Ovakva dekompozicija IRP na segmente ne može biti u potpunosti objektivna s obzirom na

preklapanje i prožimanje navedenih segmenata. Ipak, ona je opravdana potrebom sagledavnja
strukture i elemenata IRP. Radi bolje ilustracije, struktura IRP prikazana je ja slici 2.3.

36
 SISTEMSKO IRP ALATI I SERVIS
INŽENJERSTVO (DFx...)

HUMANI RESURSI U
INTEGRALNI ORGANIZACIJA I
RAZVOJU PROIZVODA RAZVOJ UPRAVLJANJE
PROIZVODA RAZVOJEM PROIZVODA

INFORMACIONE I AUTOMATIZACIJA
KOMUNIKACIONE INŽENJERSKIH
TEHNOLOGIJE POSTUPAKA (CAx ALATI)

Slika 2.3. Struktura IRP

Koristi od IRP

Svako preduzeće i posllovan čovjek može da postavi logično pitanje: koje su koristi od
uvođenja i promjene IRP? Odgovor na to pitanje može se dobiti samo preko podataka iz
najrazvijenijih zemalja. Pri tome treba uočiti da svi podatci o koristima od IRP imaju neke
zajedničke osobine, odnosno, primjena IRP uvijek donosi sledeće koristi:

ƒ Proizvod dolazi brže na tržište uz manje troškove.

ƒ Ostvaruje se bolji kvalitet u odnosu na stari način razvoja proizvoda.
ƒ Radeći na ovim alatima, zaposleni uživaju u druženju i timskom radu, nihove ideje, prijedlozi
i mišlanje se više uvažavaju i imaju pozitivan uticaj tokom razvojnog ciklusa. (Ovdje se odmah
nameće pitanje dali bi naši ljudi uživali u učenju, jer IRP zahtjeva sticanje novih znanja i
vještina).
ƒ Dobavljači, podugovaraći i partneri također imaju koristi jer rade na projektu i integrišu se u
uspjeh proizvoda.
Američko ministarstvo odbrane je istražilo koristi od primjene IRP u velikim američkim
kompanijama, među kojima su bili: Aerojet Ordinance, AT&T, Boeing, John Deere, ITT, Mc
Donnell Douglas, Helwet Packard i dr. Istraživanje je pokazalo osam koristi od primjene IRP,
prikazanih na slici 2.4.

Možda najvažnija korist od promjene IRP je skraćenje ciklusa razvoja proizvoda. To je

postignuto značajnim povećenjem vremena koje se troši u fazi koncipiranja riješenja. Riješenje
koje je dobro koncipirano, kasnije oduzima znatno manje vremena u ostalim fazama: razrade,
izmjene i ispitivanja. Tako se može reći da je jedno od pravila IRP: duže vrijeme koncipiranja -
kraće vrijeme do tržišta (slika 2.5.)

37
 Više ili 600%
pozitivni
efekti
200% 200%
Donji nivo

Gornji nivo
Poslije
primjene 120%
IRP 110%
100%

50%
Vrijeme na
Ciklus tržištu
razvoja Izmjene 20% 5% 20% Prije
primjene
30% 20% Viši Širina Porast Naknadna Zadovoljstvo IRP
kvalitet programa prodaje vrijednost korisnika

65%
70%

90% 90% Izvor podataka:

National Institute of Standards & Technology,
Niže, Thomas Group Inc, Institute of Defense Analysis and Busines Week articles
manje ili (May 8. 1989 and April 30. 1990.p.110)
redukcija
Slika 2.4. Koristi id uvođenja i primjene IRP

Koncipiranje

Razrada Izmjene Ispitivanja

SEKVENCIJALNI
RAZVOJ 5 15% 55% 25%

INTEGRALNI Uštedite 40%

RAZVOJ 30% 15% 35% 20%

Slika 2.5. Skraćenje ciklusa razvoja proizvoda

38
 Još jedan primjer je značajno navesti. Kao i obično Toyota prednjači u primjeni savremenih
metoda i načina poslovanja. Tako je u Toyoti uvođenje IRP počelo 60-tih godina. Primjenom
novih tehnologija u razvoju proizvoda, postignuti su impresivni rezultati:

ƒ Proizveden je najpouzdaniji automobil na svijetu (50% pouzdaniji od konkurentskih),

ƒ Najbrži razvoj novog automobila - 27 mjeseci (Nisanu treba 29 mjeseci),
ƒ Sve ovo postigao je najmanji razvojni tim - 500 ljudi (sledeći najmanji razvojni tim je Nisanov
sa 750 ljudi).

Područje primjene IRP

IRP prikaz, koncepti, metode, servisi i alati prvo su primjenjivani u industrijskim

preduzećima visokih tehnologija (kosmička tehnologija, avioindustrija, kompijuterska tehnologija,
elektronski sistemi, brodogradnja, savremeni sistemi naoružanja, hemijsko inženjerstvo,
petrohemija). Zatim se primjena proširila na druge grane tehnike (građevinarstvo, saobraćaj), a
potom i na sva preduzeća i institucije u kojima se razvijaju proizvodi i usluge (farmacija,
ekologija).
IRP nije samo praktični problem u privredi, već i izazovni naučni problam. Dans gotovo da
nema značajnijeg (tehničkog) univerziteta u razvijenim zemljama na kome ne postoji centar
(laboratorija) iz područja IRP, odnosno na kome se ne učestvuje u realizaciji projekta za privredu
iz oblasti IRP. Osim toga, naučne institucije veliki doprinos daju edukaciji za IRP.
IRP nije samo problem pojedinih kompanija i akademskih institucij u nekoj državi. U
razvijenim zemljama on se shvata i tretira kao nacionalni problem.
Osnoni pravac daljeg razvoja IRP je sistemska integracija metodologija, metoda, alata,
procesa i humanih aktivnosti u heterogenim sistemima na geografski udaljenim lokacijama.

Uslovi primjene IRP

Ideje na kojima počiva IRP poznate su već duže vrijeme, međutim, zbog neodgovarajućih
uslova nisu mogle biti realizovane. Drugim riječima, da bi se IRP mogao primjeniti, neophodno je
da se i na mikro planu (preduzeće ili institucije) i na makro planu (privreda, država) steknu
odogovarajući uslovi.
Na nivou pojedinačnih preduzeća, ti uslovi su sledeći:
ƒ Postojanje razvijenog preduzetništva (eksternog i internog),
ƒ Postojanje marketing strategije poslovanja, (orjentacija na korisnika),
ƒ Postojanje dugoročne orjentacije,
ƒ Riješenost / spremnost na promjene stavova, načina rada i organizacije,
ƒ Sposobnost učenja,
ƒ Raspoloživost humanim, tehničkim i finansijskim resursima i
ƒ Podrška okoline (razvijenost okoline).
Kod privrednih asocijacija i profesionalnih udruženja važna je njihova orijentacija na
potrebe članova.
Akademske institucije koje vrše edukaciju i realizaciju proijekata iz oblasti IRP, moraju
biti kompetentne da upravljaju multidisciplinarnim projektima.
IRP ima najviše uspjeha u zemljama koje imaju:
ƒ Socijalnu i političku stabilnost,
ƒ Definisnu strategiju tehnološkog razvoja kao nacionalnu obavezu i
ƒ Razvoj proizvoda postavljen kao prioritetni nacionalni cilj.

39
 Nije teško zaključiti da, za primjenu IRP, naša preduzeća i akademske institucije moraju
daleko više truda i napora da ulože u odnosu na preduzeća i institucije razvijenih zemalja. Razlozi
su očigledni: kod nas ne postoje akademske institucije koje se bave sistemskim inženjerstvom
(SE), računskom podrškom kooperativnom radu (CSCW), tehnologijama podataka o proizvodima
i upravljanjem podatcima o proizvodima. Takođe, kod nas nema značajnih kompanija u obalsti
kompijuterske tehnologije, kao hardverske i softverske osnove IRP.
Bez obzira na postojeća ograničenja, iskustva razvijenih zemalja pokazuju da su najveće
barijere u glavama ljudi. Njihovi stavovi, često i predrasude, o razvoju proizvoda, ali i uopšte o
poslovanju, kao i ulozi nauke u poboljšanju postojećeg stanja je najozbiljnija prepreka koja se
prva mora savladati.

2.5.2. Kreiranje proizvoda atraktivnog kvaliteta

Unapređanje poslovnih procesa je stalni izazov civilizacije, a napori na usavršavanju

poslovanja preduzeća su trajnog karaktera. U tom cilju stalno se razvijaju novi prilazi i koncepti,
koji imaju veće ili manje sličnosti, a često se i dopunjuju. Kreiranje proizvoda atraktivnog
kvaliteta (Attractive Quality Creation - AQC) predstvlja jedan od savremenih prilaza unapređenju
poslovanja.
Kano je još 1984. prvi put pisao o kreirnju atraktivnog kvaliteta (Attractive Quality
Creation) ili totalnom kreiranju kvaliteta (Total Quality Creation). On je postavio prilaz koji
definiše:

ƒ Obavezni (projektovani) kvalitet (Must - be - Qality). On se odnosi na podrazumjevane

zahtjeve koji se ne postavljaju eksplicitno, ali ih proizvod mora u potpunosti zadovoljiti.
Ostvarenje obaveznog kvaliteta nema uticaj na stav kupca o kvalitetu proizvoda, ali ukoliko
obavezni kvalitet izostane, kupac će skoro sugurno odbaciti takav proizvod. (npr. ako je
proizvod kopirni aparat, onda je obavezni kvalitet jasnoća kopija).

ƒ Jednodimenzionalni kvalitet (One - dimenzional Qality). On obuhvata eksplicitno postavljene

zahtjeve pred razvoj i proizvodnju proizvoda. Nedostatak jednodimenzionalnog kvaliteta
izaziva nezadovoljstvo korisnika, a njegvo postojanje utiče na povećano zadovoljostvo
korisnika. (Za kopirni aparat jednodimenzionalni kvalitet je npr broj kopija u minuti).

ƒ Atraktivni kvalitet (Attractive Quaity). Atraktivni kvalitet, kvalitet zadovoljstva obuhvata

atraktivne (latentne) zahtjeve koji se ne postavljaju, ali ih je proizvođač ugradio u proizvod i
ostvrio značajne konkurentske prednosti. Atraktivni kvalitet obuhvata one elemente kvaliteta
proizvoda o kojima korisnik ne razmišlja, ali postojanje izaziva u njemu pozitivno
iznenađenje, čak ushićenje proizvodaom. (npr kopirni aparat radi i kao štampač i kao fax).

Očigledno je da proizvodi (usluge) koji posjeduju atraktivni kvalitet imeju velike šanse da
ostvare značajne prednosti u odnosu na konkurenciju, samim tim i da se dobro prodaju. Kreiranje
atraktivnig kvaliteta je sistematska aktivnost koja se mora sprovoditi na nivou čitavog preduzeća.
Ona ima za cilj formiranje i kreiranje orginalnih osobiona proizvoda (usluga), sa kojima se
potrošači ranije nisu sreli (ili bar ne u okviru posmatranog proizvoda).

40
Kano navodi tri prilaza kreiranju atraktivnog kvaliteta:

1. Tehnološki prilaz. Ovaj prilaz koristi epohalni tehnološki razvoj (proizvodi u tehnološkoj
oblasti koji se ubrzano razvija), a primjenjiv u tehnološki izuzetno razvijenim sredinama.
2. "Genijalni" prilaz. Podrazumjeva razvoj novih proizvoda zasnovan na genijalnosti i
inspiraciji. Ovaj prilaz je veoma rizičan, a bez genijalaca čak i opasan.
3. Markentiški prilaz. Obuhvata studije o potrebi proizvoda i stavovima korisnika, a može biti
primjenjen uvijek i svugdje.

Preduslovi za "ozbiljan" razvoj novih proizvoda su:

ƒ Orijentacija na korisnika,
ƒ Kreiranje proizvoda atraktivnog kvaliteta,
ƒ Razmatranje proizvoda pogodnih za upotrebu sa stanovišta korisnika, ali i za okolinu,
ƒ Patrnerstvo sa dobavljačima i korisnicima (razvoj i održavnje odnosa na relaciji "dobavljač -
proizvođač - korisnik"),
ƒ Stalna analiza informacija o kvalitetu poizvoda i reklamacija korisnika,
ƒ Stalno unapređenje kvaliteta proizvoda - pri kreiranju novih i inoviranju postojećih.

Proces kreiranja proizvoda atraktivnog kvaliteta sastoji se iz četiri faze (slika 6.6.). Prva
faza u AQC procesu, a ujedno i čitav proces, počinje prikupljanjem podataka, posmatranjem
ponašanja proizvoda i intervjuisanjem korisnika. U vršenju ovih aktivnosti postoje tri nivoa
razmatranja:
1. Razmatranje mišljenja korisnika o postojećem proizvodu (usluzi). Ova istraživanja su korisna
za inoviranje postojećih proizvoda.
2. Razmatranje upotrebe uključujući činjenično stanje za postojeće proizvode ili usluge.
Istraživanja drugog nivoa su primjrnjiva za inoviranje postojećih proizvoda sa elementima
kreiranja novog prizvoda.
3. Razmatranje ponašanja ljudi sa posebnog stanovišta. Rezultati trećeg nivoa razmatranja se
koriste za kreiranje potpuno novog proizvoda za zadovoljenje latentnih (skrivenih,
neizraženih) potreba korisnika.

Tržišni i poslovni uspjeh na otvorenom svjetskom tržištu mora se bazirati na proizvodnji

izvrsnih, atraktivnih proizvoda, koji prelaze očekivanja korisnika. Koncept AQC je značajan
upravo zbog tog što pruža šansu za realizaciju takvih proizvoda. Za primjenu AQC koncepta,
ponekad je dovoljna samo sjajna ideja. Zbog toga je on svakako lakše primjenjiv u našim
uslovima nego što je to slučaj sa IRP.

41
Slika 2.6. Faze AQC procesa

42
2.6 RAZVOJ I DIZAJNIRANJE NOVIH PROIZVODA U BUDUĆNOSTI

Snažan i ubrzan naučno tehnološki razvoj, rezultat je ogromnih ulaganja u

istraživačke projekte. Ovi projekti su podstaknuti sve većim potrebama i porastom
standarda stanovništva. U posljednjih nekoliko decenija stečeno je više naučnih saznanja i
razvijeno više novih proizvoda nego u cijeloj historiji društva prije toga. U prilog tome idu
slijedeće činjenice:
ƒ U projektu leta na Mjesec razvijeno je preko 4000 novih prizvoda.
ƒ Prema podacima iz najrazvijenijih zemaja, 70% proizvoda široke potrošnje koji danas
postoje na tržištu, nisu bili u prodaji prije deset godina.
ƒ Još 1978/79 godine, Siemens – AG je 48% od svoje prodaje ostvario preko proizvoda
mlađih od 5 godina, a daljih 30% od proizvoda starih između 5-10 godina.
ƒ Njemačka automobilska industrija svake godine, u prosjeku mijenja 12 funkcionalnih
osobina proizvoda.
ƒ U oblasti prehrambenih proizvoda, u Njemačkoj se godišnje uvede preko 1000 novih
proizvoda, a u SAD oko 6000. Vidi se da u prehrambenoj industriji postoji velika
ekspanzija kada su u pitanju novi proizvodi. Slična situacija je i u našim privrednim
uslovima iako su oni daleko ispred uslova SAD i razvijenim europskim zemljama.
Naučna saznanja se svakim danom udvostručuju što omogućuje brži razvoj i
uvođenje na tržište novih proizvoda. To je doprinijelo da se sve više skraćuje period
između pojave nekog naučnog ili tehničkog otkrića do primjene tog otkrića u praksi,
najčešće u vidu novog proizvoda (slika 2.7.). Tako se javlja tendencija sve bržeg razvoja i
lansiranja novih proizvoda.

Slika 2.7 . Vrijeme razvoja i uvođenja nekih proizvoda u primjenu Tokom vremena

43
 Interesantno je pomenuti još jedan podatak, koji se odnosi na učešće novih
proizvoda u ukupnom broju proizvoda za pojedine grane industrije (slika 2.8.). Ovaj
program je urađen na osnovu naučno – stručne obrade podataka i analize dobijenih
rezultata za područje SAD-a. Najčešće izmjene proizvodnog programa dešavaju se u
produktivnim granama privrede kao što su mašinogradnja, elektrotehnika, hemijska i
prehrambena industrija. Učešće novih proizvoda u proizvodnim programima ovih grana
privrede kreću se od 80% do 90%. To je i razumljivo s obzirom da je naučno – tehnološki
napredak najviše izražen upravo u ovim oblastima. Treba imati u vidu da se podaci odnose
na SAD. U našim uslovima, zbog značajnog zaostajanja u naučno tehnološkom pogledu,
najveći broj novih proizvoda javlja se u prehrambenoj industriji. Takođe se sa slike 2.8.
može uočiti da u prehrambenoj industriji postoji veći broj proizvoda ukupno.

Slika 2.8. Učešće novih proizvoda u proizvodnim programima nekih industrijskih grana

Spor rad u razvoju i dizajniranju proizvoda već danas često dovodi do

zastarijevanja tog proizvoda dok još nije doživio komercijalni uspijeh. Čak se može desiti
da proizvod zastari dok je još u fazi razrade i usvajanja. Postoje neka predviđanja da će se
u budućnosti sve teže razvijati novi proizvodi, a kao razlozi za to navode se slijedećie
činjenice:

ƒ Osustvo ideja i inspiracije za nove proizvode u određenim područjima

(automobilska industrija, TV industrija, proizvodnja lijekova i dr.),
ƒ Jaka fragmentiranost tržišta, što vodi smanjenju pojedinačnih segmenata tržišta, a i
time i smanjenju profita.
ƒ Društvena ograničenja i ograničenja vlade (države), u pogledu sigurnosti potrošača
i ekološke kompatibilnosti.
ƒ Stalno povećanje troškova procesa razvoja novih proizvoda, naročito ako se ima u
vidu nizak stepen uspiješnosti ideja,
ƒ Odsustvo kapitala i visoki troškovi razvoja i istraživanja, zbog čega se češće ide na
modifikaciju i imitaciju proizvoda nego na potpunu inovaciju,
ƒ Skraćivanje životnog ciklusa proizvoda, odnosno sve veći rizici za preduzeća da
vrše eksperimente i dr.

44
 Ovakve tvrdnje nisu bez osnova, međutim, današnja iskustva nam govore da se
točak napretka i razvoja nikad ne vraća u nazad, tako da se može smatrati da postoje veliki
izgledi da će u budućnosti biti razvijano i dizajnirano sve više novih proizvoda, bez obzira
na mnoge rizike i teškoće koje prate ove procese. Može eventualno doći samo do
privremenih usporavanj u dolaženju do otkrića i inovacija.

Navedene činjenice još jednom upućuju na značaj inoviranja postojećih i

osvajanje novih proizvoda, kao manje rizičnim i manje skupim putevima za zadovoljenje
potreba potrošača i praćenje konkurencije. Rizik i troškovi su neminovnost, ukoliko
preduzeće želi da uspiješno posluje. Izvijesno je da najveći rizik prihvataju preduzeća koja
ne posvećuju dovoljno pažnje svom razvoju, ignorišu naučno tenološki napredak i
promijene koje on donosi, pa samim tim, potpuno ili u značajnoj mjeri, odustaju od
inoviranja proizvodnog programa i dizajniranja novih proizvoda.

45
3. ORGANIZACIONI ASPEKTI DIZAJNA

3.1. ORGANIZOVANJE SEKTORA DIZAJNA

Svaki poslovni sistem (preduzeće) ima svoju organizacionu strukturu.

Organizaciona struktura omogućuje da elementi i podsistemi preduzeća funkcionišu
skladno, uspješno i da pri tome postignu predviđeni cilj. Organizaciona struktura nekog
preduzeća zavisi od veličine, vrste, prirode proizvoda, specifičnosti, geografskog položaja,
inovativnosti, nivoa tehnologije, stepena razvijenosti datog preduzeća i dr.., ali i od stanja u
okruženju, društvenih prilika, snage konkurencije i dr. Organizaciona struktura preduzeća
se mjenja u toku vremena, odnosno, mora se prilagođavati tržišnim usovima, potrebama
potrošača i unutrašnjim potrebama proizvodnje poslovnja.

Organizovanje sektora dizajna, njegovih službi i aktivnosti mora se uskladiti sa

cijelovitom organizaconom strukturom preduzeća. Definisanje organizacione strukture
sektora dizajna odnosi se na podjelu, grupisanje i povezivanje svih aktivnosti ovog sektora
u cilju postizanja željnih efekata.

Organizacionu strukturu sektora dizajna veoma je teško definisati zbog velikog broja
uticajnih faktora. Ti faktori se mogu podijeliti na interne i eksterne. Interni faktori koji
utječu na definisanje organizacione strukture sektora dizajna su:
• veličina preduzeća i njegova postojeća organizaciona struktura,
• obim proizvodnje preduzeća,
• priroda djelatnosti preduzeća,
• organizovanost procesa dizajniranja proizvoda,
• karakteristike proizvodnje i nivo tehnologije,
• struktura (širina, dubina, dužina i gustina) proizvodnog programa,
• kvalitet i tržišna pozicija proizvoda u asortimanu,
• znanja, iskustva i vještine menadžera i dr.

Eksterni faktori koji utiču na definisanje organizacione strukture sektora dizajna su:
• broj i veličina tržišta za koja se dizajniraju proizvodi,
• aktivnost konkurencije,
• razvoj tehnologije i proizvoda u oblasti rada preduzeća,
• ponašanje i interesi potrošača,
• veličina ciljne grupe potrošača i dr.

Značaj dizajna za svako preduzeće(uspješno, ili ono koje želi da postane), ogleda se
u činjenici da se i organizaciona strukura čitavog preduzeća mora prilagoditi procesu
dizajniranja i strukturi proizvodnog programa. S druge straane, proces dizajniranja i

46
proizvodni program direktno su (ili bi bar tako trebalo da bude) uslovljeni tržištem i
potrebama potrošača.

Dobra organizacija dizajna u preduzeću omogućava:

• kontinurano i nesmetano dizajniranje novih i redizajniranje postojećih proizvoda.
• dizajniranje proizvoda koji će biti superiorniji i atraktivniji od konkurentskih ,
• stalan rast i razvoj kvaliteta proizvoda,
• organizovanu i kontinualnu saradnju sa drugim sektorima u preduzeću, posebno sa
sektorom marketinga i dr.

U svakom slučaju organizovanje dizajna, bez obzira koji sve faktori na njega utiču,
mora biti podređeno opštem cilju poslovanja – rastu profita, koji se ostvaruje povećanjem
obima prodaje i proizvodnje. Smatra se da je nivo organizovanosti sektora dizajan jedan od
ključnih faktora za postizanje osnovnog cilja preduzeća.

Takođe je veoma važno da između svih sektora u preduzeću postoji kvalitetna i dobra
saradanja (organizaciono-funkcionalne veze), koja se ogleda u stalnoj komunikaciji i pravo
vremenoj razmjeni informacija. Oragnizacionu strukturu preduzeća i odnose između
sektora neophodno je stalno unaprijeđivati i podizati na viši nivo. Kvalitetna interakcija
sektora dizajna sa ostalim sektorima također je veoma važna za realizaciju kvaliteniih,
konkuretnih, atraktivnih, efikasnih i optimalinih proizvodaa, time i čitavo poslovanje
preduzeća. Uslijed toga, sektor dizajna uspostavlja tijesne veze sa svim sektorima
preduzeća: marketinga, kvaliteta, tehničke pripreme, proizvodndje, istraživanja irazvoja,
finansija, pravnih, kadrovskih i opštih poslva i dr.

Najznačajniju i najčvršću vezu sektor dizajna ostvaruje s sektorom marketinga.

Informacije o potrebama, zahtjevima i željama potrošača, aktivnostima konkurencije,
specifičnostima pojedinih tržišta, neophodna su osnova za sve aktivnosti u sektoru dizajna.
Upravo je zadatak maarketinga da pruža sektoru dizajna sve inforamcije, s obzirom da
dizajenri nemaju direktan kontakt s tržištem i potrošačima. Osim marketinga, na sektor
dizajna snažan uticaj imaju i sektori kvaliteta, istraživanja i razvoja i tehničke pripreme.

3.2 ORGANIZOVANJE STRUČNOG TIMA U SEKTORU DIZAJNA

3.2.1. Potrebe za organizobvanjem stručnog tima u sektoru dizajna

Najčešći oblik rada u sektoru dizajna je timski. Prednosti timskog rada u ovom
sektoru nesporno su potvrđene u praksi. Timovi po brojnosti članova mogu biti mali,
srednji i veliki. Sastav tima, njegova veličina i način organizovanja zavise u prvom redu od
obima i vrste aktivnosti, veličine preduzeća, strukture proizvodnog programa, složenosti
proizvoda koji se izrađuju, kao i načina organizovanja samog sektora dizajna u okviru
preduzeća.

Stručni tim dizajnera i saradnika čine svi oni koji rade na dizajniranju, istraživanju i
razvoju proizvoda. Organizovanju stručnog tima u sektoru dizajna mora se posvetiti mnogo
brige i pažnje jer upravo od njegovog sastava i organizovanosti zavisi raelizacija
najvažnijih poslovnih ciljeva u preduzeću.

47
 Za formiraje i organizovanje stručnog tima u sektoru dizajna odgovorni su generalni
menadžer (direktor) preduzeća i glavni manadžer skektora dizajna. Oni treba da
komponuju efikasan, stručan, iskusan, harmoničan i homogen tim u sektoru dizajna. To
nimalo nije lak zadatak. Prije svega treba pronaći kvalitetne i iskusne dizajnere kojih nema
dovoljno. Kad se takvi dizajneri pronađu i dovedu u preduzeće, slijedeći problem je da se
oni zadrže što duže u timu. Naime, fluktuacija kadrova je danas česta pojava, ali je naročito
izražena u sektoru dizajna. Dizajneri teško ostaju u istom preduzeću. Menadžeri imaju
težak zadatak da stvore tim koji će u istom sastavu raditi duži rok. To se znatno lakše
postiže u vodećim predauzećima (lideri), dok slabija preduzeća obično imaju nestabilan
sastav tima za dizajn.

Kada se (i ako se) formira stabilan dizajnerski tim, manadžeri dalje imaju veoma
složen zadatak da organizuju tim. Velika je vještina uskladiti, harmonizovati i usmjeravati
stvaralački rad u sektoru dizajna. Svaki pojedinac mora svoje navike, kvalitete i kreativnost
podrediti timskom radu i preduzeću u cjelini. Ako neko u tome ne uspijeva ili ne želi da se
prilagodi takvoj koncepciji, manadžer ga mora odstarniti iz tima pa makar to bio i vodeći
dizajner.
U stručnom timu moraju vladati harmonični i homogeni odnosi. Da bi se to postiglo,
menadžer mora koristiti odgovarajuće oragnizacione, psihološke i sociološke metode u
čemu mu pomažu odgovarajući stručni savjetnici. Primjena pojedinih pristupa zavisi od
veličine i sastava tima

3.2.2. Sastav stručnog tima za dizajn

S obzirom da je glavni oblik rada u sektoru dizajna timski, to je sastav tima polazna
tačka u njegovom formiranju i organizovanju. Sastav tima se prilagođava strukturi
proizvodnog programa, procesu dizajniranja, kao i ukupnim planovima preduzeća.

Sastav stručnog tima za dizajn obično čine:

1. Menadžer sektora. Menadžera sektora imenuje generalni menadžer. Njegova
uloga je da u skladu sa potrebama preduzeća stvori i organizuje tim za dizajn i
njime upravlja. On mora imati visoko obrazovanje i izražene organizatorske
sposobnosti. Njegov rad je pod stalnim nadzorom generalnog menadžera.
2. Operativni menadžeri i rukovodioci. Oni pomažu menadžeru sektora.
3. Savjetnici. To su naučni ili stručni saradnici sektora dizajna različitih profila:
psiholozi, sociolozi, inženjeri, ekonomisti i dr. Oni moraju imati najmanje visoko
obrazovanje i često se angažuju samo povremeno. Savjetnici imaju zadatak da
članovima tima pružaju razne informacije, savjete i sugestije u pogledu
ponašanja potrošača, njihovih poteraba , aktivnosti konkurencije, izgleda i
osobina proizvoda, međusobnih odnosa članova tima i dr.
4. Vodeći dizajneri. Vodeći dizajneri pored stvaranja i razvoja proizvoda, obavljaju
i brojne upravljačke zadatke i donose važne strateške i operativne odluke.
Sarađuju sa menadžerom sektora dizajana, ali i sa menadžerima i stručnjacima
ostalih sektora, prije svega marketinga, kvaliteta, tehničke pripreme,
proizvodnje, istraživanja i razvoja. Učestvuju u donošenju planova u oblasti
proizvoda i proizvodnog programa, formiranju kolekcije proizvoda,
redizajniranju proizvoda i dr.

48
 5. Stariji-iskusniji dizajneri. Oni su saradnici vodećim dizajnerima i često su autori
ideja razvoja postojećih proizvoda. Imaju veliko znanje i iskustvo. Često su
samostalni u radu.
6. Mlađi dizajneri. Oni su također saradnici vodećim dizajnerima, ali se njihov rad
obično odvija pod nadzorom vodećih i iskusniji dizajnera. Oni se obučavaju, ali
im se daju i manje složeni i odgovorni zadaci.
7. Inženjeri raznih profila. Oni su uvjek potrebni u stručnom timu. To su najčešće
inženjeri mašinstva, elektotehnike, arhitekture, građevinarstva, hemijske i
prehrambene tehnologije, organizacije rada, tekstila i odjeće, kožne galanterije i
konfekcije, tehnologije prerade drveta, izrade namještaja i dr., a sve u zavisnosti
od djelatnosti preduzeća i vrste proizvoda koji se u njemu izrađuju. Njihovi
zadaci su obično: konstrukcija dijelova i sklopova proizvoda, izbor materijala,
dimenzionisanje i provjera postojećih dijelova i presjeka, definisanje sastava
proizvoda, dfinisanje tehnoloških postupaka za izradu, izrada tehničko-
tehnološke dokumentacijei sl.
8. Tehničari raznih profila. Oni su važni saradnici dizajnerima inženjerima. Obično
izarđuju i umnožavaju tehničku i ostalu dokumentaciju.
9. Majstori raznih profila. Zaduženi su za izradu dijelova i sklopova.
10. Izvršioci pomoćnih aktivnosti. Zaduženi su za realizaciju svih ostalih pratećih
aktivnosti u sektor dizajna.

3.2.3. Obrazovanje i stručni profil dizajnera

Među svjetskim poznatim autorima, koji se teorijski bave problematikom dizajna,

ne postoji potpuna saglasnost o tome kakav treba da bude način obrazovanja i stručni profil
dizajnera. To je možda i logično s obzirom da je dizajn jedna od mlađih naučnih, stručnih i
stvaralčkih disciplina.

Izvjesno je da je profil dizajnera kompleksan i da podrazumjeva posjedovanje

interdisciplinarnih znanja i vještina. U toku obrazovanja i u praksi, dizajner mora steći i
usavršiti znanja iz brojnih oblasti:
• metoda stvaranja proizvoda,
• marketinga,
• kvaliteta,
• tehnike,
• tehnologije,
• materijala i njegovih svojstava,
• likovnih i primjenjenih umjetnosti,
• ekonomije,
• ergonomije,
• psihologije,
• sociologije,
• organizacije,
• pedagogije i dr.

49
 Potreba za posjedovanjem znanja iz navednih oblasti je logična ako se ima u vidu
šta sve sadži posao dizajnera. On mora poznavati marketing i ekonomiju kako bi razumio
tržišna kretanja u potrebama potrošača, tehniku i tehnologiju kako bi razumio tehničku
realizaciju ideja, likovnu i primjenjenu umjetnost kako bi stvorio estetski lijepe i atraktivne
proizvode sa usklađenim veličinama, oblicima, bojama, ornamentima i dr.

Ipak, osnovno je da dizajner dobro vlada svim metodama dizajniranja,

redizajniranja, istraživanja i razvoja proizvoda. Ta znanja i iskustva čine okosnicu
njegovog rada. Takođe je važno da dizajner posjeduje kreativnost i talenat koji će mu
omogućiti dolaženje do ideja za nove proizvode. Isto tako, dizajner mora biti otvoren za
nova znanja, spreman da neprekidno uči, ali i da sarađuje sa drugima i djeluje timski. Iz
prethodnog se vidi da definisanje stručnog profila dizajnera izaziva nedomice ukoliko se
posmatraju parcijalna znanja i vještine dizajnera. Tako ga jedni smatraju inženjerom, drugi
umjetnikom, treći konstruktorom itd.
Dizajner i jeste istovremno inženjer, umjetnik, konstruktor, tehnolog, ekonomisat,
psiholog, sociolog, ali nije ništa pojedinčno. Ovakva interdisciplinarnost nameće potrebu
da on ima svoju posebnu profesiju, odnosno da dizajner bude upravo dizajner. Kao i kod
svih novih oblasti, potrebno je vrijeme da bi stručni profil dizajnera stabilizovao u teoriji i
praksi, kao po pitanju naziva, tako i po pitanju suštine i svrhe.

3.3 POSEBNI OBLICI ORGANIZOVANJA DIZAJNA (VAN PERDUZEĆA)

Dizajn je naučna, stručna i stvaralačka disciplina koja ima širok spektar uticaja u
privredi i drugim djelatnostima. Gotovo je nemoguće pronaći oblast ljudskog rada i
interesovanje u koju nije integrisan dizajn.
Osim djelovanja u okviru odgovarjućeg sektora u preduzećima, postoje idrugi oblici
djelovanja dizajna. To su oblici koji se nalaze van perduzeća i koji su danas u svijetu sve
brojniji. Najvažniji oblici djelovana dizajna van preduzeća su: instituti za dirajn, biroi za
dizajn i centri za dizajn. Svaki od ovih oblika ima svoje karakteristike , ciljeve, doprinose,
specifičnosti i zahtjeve u procesu upravljanja.

3.3.1. Institut za dizajn

Naučno istraživačke aktivnosti vezane za dizajn rijetko se realizuju u preduzećima.

Zbog toga postoje instituti za dizajn. Institut za dizajn se, osim aktivnostima usmjerenim
na stvaranje novih proizvoda, bavi naučno istaraživačkim radom. U institutima za dizajn se
naučno istražuju, dokazuju i definišu pojave, zakonitosti, metode i procesi u kreiranju i
razvoju proizvoda. Pri tome se uzimaju u obzir tehhnički, tehnološki, umjetnički,
ekonomski, ergonomski, psihološki, sociološki i drugi aspekti proizvoda. Zbog toga u
institutu za dizajn treba da rade stručnajci različith profila kako bi se pokrili svi aspekti
proizvoda.
Rezultati instituta za dizajn su:
• nastanak novih i usavršavanje postojećih proizvoda,
• unaprijeđenja samog procea dizajniranja proizvoda,
• razvoj novih i usavršavanje postojećih metoda razvoja proizvoda (IRP, AQC i dr.),
• unapređenje čovjekove radne i životne sredine,
• podizanje nivoa standarda, kulture, obrazovanja, i uopšte kvaliteta života,
• uticaj na porast materijalnog blagostanja zemlje.

50
 Iz navedenih razloga, svaka država treba da pruži odgovarajuću podršku ovakvim
institucijama. One moraju raspolagati naučnim i visokoobarzovnim kadrovima i uslovima
za naučno-istraživački rad (oprema, mašine, računari, literatura i dr.). Svi rezultati koji se
postignu u institutu za dizajn moraju biti dostupni preduzećima (proizvođačima)
potrošačima. Ostvarena dostignuća svoju punu društvenu verifikaciu i potvrdu dobijaju tek
u praktičnim uslovima proizvodnje i na tržištu.

Poseban problem predstavlhja način upravljanja institutom za dizajn. Upravljanje

institutom za dizajn je daleko složenije od upravljanja biroom za dizajn, centrom za dizajn,
ali i od upravljanja sektorima dizajna u preduzećima. Zbog toga se postavljaju vrlo visoki
zahtjevi u pogledu odgovornosti, organizacionih i upravljačkih sposobnosti, iskustva,
posebnih osobina i vještina menadžera instituta. On planira, organizuje, odabira kadrove,
rukovodi i kontroliše realizaciju planiranih ciljeva. Menadžer mora da organizuje različite
oblike obrazovanja i usavršavanja kadrova u institutu. Poželjno je da menadžer takođe
bude naučni radnik, kako bi upravljao kompetentno i sa autoritetom.

3.3.2 Biro za dizajn

Biroi za dizajn su najčešći oblik oragnizovanja dizajna van preduzeća. Biro za

dizajn je stručna organizacija koja se praktično bavi dizajniranjem proizvoda i kolekcije
proizvoda za razne naručioce (preduzeća, trgovine, pojedince, grupe potrošača i dr.). Biroi
za dizajn moraju se prilagođavatii potrebama i zahtjevima naručilaca. Zbog toga oni
posjeduju izuzetnu fleksibilnost u tom pogledu.

Među biroima za dizajn postoji izuzetna konkurentska atmosfera, s obzirom da se na

relativno užim područijma djeluje veći broj ovakvih biroa. Zbog toga biroi za dizajn stalno
unaprjeđuju metode i postupke svog rada jer ih na to tjera konkurencija. Oni se stalno
razvijaju i takmiče sa konkurentima. Mjerilo uspješnosti rada biroa za dizajn obično su
nagrade koje se dobijaju na raznim izložbama. Ovako zahtjevni uslovi konkuencije
rezultuju mnogim koristima za preduzeća, industrijsku privredu i potrošače. Od biroa za
dizajn uvjek se očekuju kvalitetni proizvodi i zbog kavalitetnih kadrova koji u njima rade,
kao i dobrih uslova kojima raspolažu. Što je biro renomiraniji, to su u njemu bolji uslovi za
dizajniranje proizvoda.

Bez obzira na sve prednosti koje pružaju biroi za dizajn, oni nikada u potpunosti ne
mogu zamjeniti značaj i ulogu koju imaju sektori za dizajn koji djeluju u okviru preduzeća.
Dizajneri u preduzeću bolje osjećaju sopstvenu proizvodnju i njene mogućnosti, nego ljudi
u biroima. Takođe, oni imaju daleko veću motivaciju zbog direktne zavisnosti od kvaliteta
svog rada. Međutim, pored toga, mnoga preduzeća ne organizuju svoj sektor dizajna, već
te poslove prepuštaju biroima za dizajn. To su obično mala i srednja preduzeća kojima je
ispaltljivije angažovanje biroa od formiranja sopstevnog sektora dizajna. Ovakvo
opredjeljenje naročito ima smisla ako su proizvodi dugovječni ili ako se rijetko uvode novi
proizvodi ili ako se rijetko uvode novi proizvodi u prizvodni program.

3.3.3 Centar za dizajn

Centri za dizajn postoje u mnogim zemljama, a prvi je nastao u Londonu 1950.

godine. Organizovanje centara za dizajn ima veliki značaj za industriju jedne zemlje.
Centri za dizajn se ne bave naučnim radom kao instituti za dizajn, niti stvaranjem novih
proizvoda kao biroi za dizajn. Osnovne aktivnosti centra za dizajn su:

51
 1. Istraživanja metoda i postupaka za stvaranje kvalitetnijih proizvoda. Centri za
dizajn treba da ostvaruju tijesnu saradnju sa institutima i biroima za dizajn, kao i sa
sektorima dizajna u preduzećima. Iz te saradnje često proistču savršenije metode i
efikasniji procesi dizajniranja.
2. Promovisanje i popularizacija dostignuća dizajna u praksi. Organizovanje
tematskih izložbi rješenja u oblasti dizajna jedna je od najvažnijih aktivnosti centra
za dizajn. Ove izložbe imaju veliki značaj za upoznavanje šire javnosti, a prije
svega proizvođače sa dostignućima u oblasti dizajna. U kontaktu ljudi sa već
ostvarenim rješenjima, mogu se roditi mnoge nove ideje.
3. Nagrađivanje najuspješnijh rješenja dizajnera. Preduzeća, instituti i biroi za dizajn
imaju višestruku korist od osvojenih nagrada: povećanje renomea, besplatna
promocija, olakšano probijanje na tržištu nagrađenog prizvoda i dr. Zbog toga
postoji veliki motiv da se osvoji što više nagrada. Naročito su značajne nagrade na
uglednim izložbama.
4. Obrazovne i stručne aktivnosti. Ove aktivnosti imaju za cilj popularizaciju dizajna,
podizanje nivoa informiranosti o mogućnostima i značaju dizajna, podizanje nivoa
znanja, obrazovanja i vještina dizajnera. Ovi ciljevi realizuju se putem
organizovanja raznih seminara, savjetovanja, skupova, konferencija, simpozijuma,
zatim preko izdavanja stručnih knjiga, časopisa, prospekata i sl.

Upravljanje u biroima i centrima za dizajn znatno je jednostavnije u odnosu na

upravljanje u institutu za dizajn. To proističe iz manje složenosti aktivnosti koje se vrše u
biroima i centrima za dizajn. Usljed toga su i zahtjevi u pogledu kvaliteta i sposobnosti
menadžera u biroima i centrima za dizajn nešto niži nego u institutima za dizajn.
Zajedničko za upravljanje u institutima, biroima i centrima za dizajn jeste da u procesu
upravljanja postoje faze. One su analogne fazama upravljanja sektorom dizajna u
preduzećima. Te faze su: planiranje, organizovanje, kadrovanje, rukovođenje i
kontrolisanje. Svaka faza ima sličnosti i razlike u odnosu na upravljanje sektorom dizajna
koji djeluje u okviru preduzeća.

52