Typologio Vomvoridi PDF

Ι. Λ.
Βομβορίδης
Καθηγητής Ε. Μ. Πολυτεχνείου
ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ
ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Μονάδες Διεθνούς Συστήματος (SI) 1
Ηλεκτρικά φορτία και ρεύματα, Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου 6

Στατικά ηλεκτρικά πεδία, Νόμος του Gauss 8
Στατικά μαγνητικά πεδία, Νόμος του Ampere, Νόμος του Faraday 10
Χρονομεταβλητά πεδία, Εξισώσεις Maxwell 12
Ενέργεια και Ισχύς, Δυνάμεις και Ροπές 14
Πεδία σε μη συνήθη υλικά 15
Δυναμικά Φ, Α και Φm 17
Διατάξεις οριακών τιμών, Κατοπτρισμός, Αριθμητικές μέθοδοι 20
Χωρισμός μεταβλητών 25
Διανύσματα 28
Συστήματα συντεταγμένων 29
Διαφορικοί τελεστές 33
Οκτώβριος 2009
Μονάδες SI Ηλεκτρομαγνητισμού και Μηχανικής
Ισοδύναμες Ονομασία
Ονομασία Σύμβολο Μονάδες
μονάδες μονάδων
Θέση r m metre
Απόσταση, εν γένει ℓ, a, b, h m metre
», κατά μήκος άξονα x, y, z m
», από άξονα z, μεταξύ αξόνων rT, RT m
», από αρχή αξόνων, από σημείο r, R m
Εμβαδό S m2
Όγκος V m3
Μήκος κύματος λ m
Κυματαριθμός, σταθερά διάδοσης β, k m–1
Χρόνος t sec second
Περίοδος, Χαρακτηριστικός χρόνος Τ sec second
Συχνότητα f, ν Hz Hertz
», κυκλική ω sec–1
Μάζα m kg 103 g kilogram
Ταχύτητα v m/sec
», Φωτός στο κενό, σε υλικό c, cε m/sec
Δύναμη F N kgm/sec2 Newton
Ροπή (μηχανική) Τ Nm
Πίεση p Pa N/m2 = 10–5 bar Pascal
Ενέργεια, Έργο W J Nm = Wsec Joule
Ισχύς P W J/sec Watt
Ηλεκτρικό φορτίο, Σημειακό q C sec Coulomb
», Χωρική πυκνότητα ρ C/m3
», Επιφανειακή πυκνότητα σ C/m2
», Γραμμική πυκνότητα λ C/m
», Ολικό Q C Coulomb
Ηλεκτρικό ρεύμα, Νηματοειδές i A C/sec Ampere
», Χωρική πυκνότητα J A/m2
», Επιφανειακή πυκνότητα K A/m
», Ολικό I A Ampere
Ένταση ηλεκτρικού πεδίου E V/m
Ένταση μαγνητικού πεδίου H A/m
Πυκνότητα ηλεκτρικής ροής
D C/m2
ή, Διηλεκτρική μετατόπιση
Πυκνότητα μαγνητικής ροής, Wb/m2
B
ή, Μαγνητική επαγωγή =T Tesla
Αγωγιμότητα, Ειδική g S/m
Ηλεκτρική διπολική ροπή, Σημειακή p Cm
», Χωρική πυκνότητα, Πόλωση P C/m2
», Επιφανειακή πυκνότητα pS C/m
», Γραμμική πυκνότητα pℓ C Coulomb
Επιτρεπτότητα, Κενού ε0 F/m
», Υλικού ε F/m
», Σχετική (διηλεκτρική σταθερά) εr –
(Συνεχίζεται)
Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 1

(Μονάδες SI Ηλεκτρομαγνητισμού και Μηχανικής: Συνέχεια Πίνακα)
Ισοδύναμες Ονομασία
Ονομασία Σύμβολο Μονάδες
μονάδες μονάδων
Μαγνητική διπολική ροπή, Σημειακή m Am2
», Χωρική πυκνότητα, Μαγνήτιση M A/m
», Επιφανειακή πυκνότητα mS A Ampere
», Γραμμική πυκνότητα mℓ Am
Μαγνητική διαπερατότητα, Κενού μ0 H/m
», Υλικού μ H/m
», Σχετική μr –
Ηλεκτρική ροή Ψe C Coulomb
Μαγνητική ροή Ψm Wb Vsec Weber
Ηλεκτρεγερτική δύναμη ee V Volt
Μαγνητεγερτική δύναμη em A Ampere
Τάση U V J/C = W/A Volt
Αντίσταση R Ω V/A Ohm
», Σύνθετη κενού Z0 Ω Ohm
Αγωγιμότητα G S 1/Ω Siemens
Χωρητικότητα C F Farad
Αυτεπαγωγή L H Henri
Ενέργεια ηλεκτρομαγνητική Wem J Nm =Wsec Joule
», Χωρική πυκνότητα wem J/m3
Ισχύς ηλεκτρομαγνητική Pem W J/sec = VA Watt
», Πυκνότητα
N W/m2
ή, Διάνυσμα Poynting
Μετατρεπόμενη ισχύς Pμετ W Watt
», Χωρική πυκνότητα pμετ W/m3
Δύναμη, Ηλεκτρομαγνητική Fem N Newton
», Χωρική πυκνότητα fem N/m3
Ηλεκτρομαγνητική τάση
Tem,ij N/m2
(στοιχείο i, j)
Ηλεκτροστατικό δυναμικό,
Φ V Volt
Βαθμωτό δυναμικό
Διανυσματικό δυναμικό A Wb/m T⋅m
Βαθμωτό μαγνητικό δυναμικό Φm A Ampere
Για τις ακόλουθες ποσότητες χρησιμοποιείται το ίδιο σύμβολο, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο:
o m Μάζα (βαθμωτή ποσότητα)
m Μαγνητική διπολική ροπή (διανυσματική ποσότητα)
o Τ Περίοδος, ή, Χαρακτηριστικός χρόνος (βαθμωτή ποσότητα)
Τ Ροπή (διανυσματική ποσότητα)
Tem,ij Ηλεκτρομαγνητική τάση (τανυστική ποσότητα)
[Επίσης, με T συμβολίζεται και η απόλυτος θερμοκρασία, σε Κ (Kelvin).]
o λ Μήκος κύματος [m] (βαθμωτή ποσότητα)
λ Γραμμική πυκνότητα ηλεκτρικού φορτίου [C/m] (επίσης βαθμωτή ποσότητα)
o p Πίεση [Pa] (βαθμωτή ποσότητα)
p Χωρική πυκνότητα ισχύος [W/m3] (π.χ., pμετ, επίσης βαθμωτή ποσότητα)
p Ηλεκτρική διπολική ροπή (διανυσματική ποσότητα)
2 Ι. Λ. Βομβορίδης
Προθέματα μονάδων
Υποπολλαπλάσια προθέματα Πολλαπλάσια προθέματα
Ονομασία Σύμβολο Τιμή Ονομασία Σύμβολο Τιμή
deci d 10–1 deca D 10+1
centi c 10–2 hecto H 10+2
milli m 10–3 kilo k 10+3
micro μ 10–6 mega M 10+6
nano n 10–9 giga G 10+9
pico p 10–12 tera T 10+12
femto f 10–15
atto a 10–18
• Μόνο ένα πρόθεμα το πολύ μπορεί να χρησιμοποιηθεί πριν από μία μονάδα.
• Η μονάδα μάζας (kg) ορίζεται με ενσωματωμένο το πρόθεμα kilo, και συνδέεται με τη μονάδα gram (θεμε-
λιώδη στο σύστημα cgs), με 10–3 kg = 1 g.
• Τυχόν εκθέτες στις μονάδες αναφέρονται στο σύμπλεγμα (πρόθεμα + μονάδα), και όχι μόνο στη μονάδα.
• Τα σύμβολα m και T, όταν ακολουθούνται από μονάδες, αντιπροσωπεύουν τα προθέματα milli και tera,
αντίστοιχα (και όχι τις μονάδες metre και Tesla).
Τιμές παγκόσμιων σταθερών (στο σύστημα SI)
Μαγνητική διαπερατότητα κενού μ0 = 4π × 10–7 H/m (ορισμός) ≈ 1,256 637 × 10–6 H/m
Επιτρεπτότητα κενού ε0 = 1/μ0c2 ≈ 8,854 185 × 10–12 F/m
Ταχύτητα φωτός στο κενό c = (ε0μ0)–½ ≈ 2,997 925 × 108 m/sec
Σύνθετη αντίσταση κενού Z0 = (μ0/ε0)½ = μ0c ≈ 3,767 304 × 102 Ω ≈ 120π Ω
Στοιχειώδες ηλεκτρικό φορτίο e ≈ 1,602 192 × 10–19 C
Μάζα ηρεμίας ηλεκτρονίου me ≈ 9,109 558 × 10–31 kg
Μάζα ηρεμίας πρωτονίου mp ≈ 1,672 614 × 10–27 kg
Μάζα ηρεμίας νετρονίου mn ≈ 1,674 920 × 10–27 kg
Μονάδα μαζικού αριθμού u ≈ 1,660 531 × 10–27 kg
Σταθερά του Avogadro NA ≈ 6,022 169 × 1023 mol–1
Παγκόσμια σταθερά των αερίων R ≈ 8,314 34 × 1023 JK–1mol–1
Σταθερά του Boltzmann KB = R/NA ≈ 1,380 622 × 10–23 JK–1 ≈ 1 eV/(11 605 K)
h ≈ 6,626 196 × 10–34 J/Hz
Σταθερά του Planck
= h/2π = 1,054 592 × 10–34 Jsec
Σταθερά παγκόσμιας έλξης G ≈ 6,673 2 × 10–11 Nm2kg–2

Άλλες μονάδες
1 Ǻ (Angström) = 10–10 m
1 in (inch) = 25,4 mm
1 ft (foot) = 12 in = 0,304 8 m
Μήκος
1 yd (yard) = 3 ft = 0,914 4 m
1 st. mile = 1 760 yd = 1,609 344 km
1 naut. mile = 1,852 km
1 min = 60 sec
Χρόνος
1 hr = 60 min = 3 600 sec
Μάζα 1 lb (pound) = 0,453 592 37 kg
1 kp (kilopond) = 9,806 65 N
Δύναμη
1 dyn = 10–5 N
1 atm = 1,013 25 bar
Πίεση
1 att = 1 kp/cm2 = 0,980 665 bar
1 kcal = 4,186 8 kJ
Ενέργεια
1 erg = 10−7 J
1 kcal/h = 1,163 W
Ισχύς
1 PS = 75 kpm/sec = 0,735 498 75 kW
Μαγνητική ροή 1 M (Maxwell) = 10–8 Wb
Μαγνητική επαγωγή 1 Gs (Gauss) = 10–4 T
Ένταση μαγνητικού πεδίου 1 Oe (Oerstedt) = (1/4π) × 103 A/m
Μετατροπή μονάδων
Απαλοιφή μονάδων, ως αλγεβρικών ποσοτήτων, π.χ.
1609 m
1 mile ≈ 1609 m ⇒ 1 ≈ ,
1 mile
1 hr
1 hr = 3600 sec ⇒ 1= ,
3600 sec
mile mile 1609 m 1 hr 75 × 1609 m m
75 ≈ 75 × × = ≈ 33,52 .
hr hr 1 mile 3600 sec 3600 sec sec
Βασικές εξισώσεις Ηλεκτρομαγνητισμού
στα πέντε διαφορετικά συστήματα μονάδων
Εξίσωση Διεθνές σύστημα (SI) Ηλεκτροστατικό Ηλεκτρομαγνητικό Σύστημα Gauss Heaviside – Lorentz
Διατήρηση φορτίου ∇⋅J = −(∂/∂t)ρ ∇⋅J = −(∂/∂t)ρ ∇⋅J = −(∂/∂t)ρ ∇⋅J = −(∂/∂t)ρ ∇⋅J = −(∂/∂t)ρ
Δύναμη Lorentz f = ρE + J×B f = ρE + J×B f = ρE + J×B f = ρE + c−1J×B f = ρE + c−1J×B
Νόμος Gauss ∇⋅D = ρ ∇⋅D = 4πρ ∇⋅D = 4πρ ∇⋅D = 4πρ ∇⋅D = ρ
Νόμος Gauss ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0
Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων

Νόμος Faraday ∇×E = –(∂/∂t)B ∇×E = –(∂/∂t)B ∇×E = –(∂/∂t)B c∇×E = –(∂/∂t)B c∇×E = –(∂/∂t)B
Νόμος Ampere ∇×H = J + (∂/∂t)D ∇×H = 4πJ + (∂/∂t)D ∇×H = 4πJ + (∂/∂t)D c∇×H = 4πJ + (∂/∂t)D c∇×H = J + (∂/∂t)D
Σχέση D(E) D = ε0E + P D = E + 4πP D = c−2E + 4πP D = E + 4πP D=E+P
Σχέση B(H) B = μ0(H + M) B = c−2(H + 4πM) B = H + 4πM B = H + 4πM B=H+M
Διάνυσμα Poynting N = E×H N = (1/4π)E×H N = (1/4π)E×H N = (c/4π)E×H N = cE×H
Ηλεκτρική ενέργεια we = ∫E(D΄)⋅dD΄ we = (1/4π)∫E(D΄)⋅dD΄ we = (1/4π)∫E(D΄)⋅dD΄ we = (1/4π)∫E(D΄)⋅dD΄ we = ∫E(D΄)⋅dD΄
Μαγνητική ενέργεια wm =∫H(B΄)⋅dB΄ wm = (1/4π)∫H(B΄)⋅dB΄ wm = (1/4π)∫H(B΄)⋅dB΄ wm = (1/4π)∫H(B΄)⋅dB΄ wm =∫H(B΄)⋅dB΄
Ορισμός δυναμικού Α B = ∇×A B = ∇×A B = ∇×A B = ∇×A B = ∇×A
Ορισμός δυναμικού Φ E = −∇Φ − (∂/∂t)A E = −∇Φ − (∂/∂t)A E = −∇Φ − (∂/∂t)A E = −∇Φ − c−1(∂/∂t)A E = −∇Φ − c−1(∂/∂t)A
Συνθήκη Lorentz ∇⋅A + c−2(∂/∂t)Φ = 0 ∇⋅A + c−2(∂/∂t)Φ = 0 ∇⋅A + c−2(∂/∂t)Φ = 0 ∇⋅A + c−1(∂/∂t)Φ = 0 ∇⋅A + c−1(∂/∂t)Φ = 0
Εξίσωση δυναμικού Α □2A = −μ0J □2A = −4πc−2J □2A = −4πJ □2A = −4πc−1J □2A = −c−1J
Εξίσωση δυναμικού Φ □2Φ = −(1/ε0)ρ □2Φ = −4πρ □2Φ = −4πc2ρ □2Φ = −4πρ □2Φ = −ρ
5
Ηλεκτρικά φορτία και ρεύματα, Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου
Κατανομές φορτίου
ρ, σ, λ (χωρική, επιφανειακή, γραμμική πυκνότητα) και q (σημειακό φορτίο).
Στοιχειώδη φορτία: dQ = {ρdV, σdS, λdℓ, q}, στο στοιχείο dV, dS, dℓ, ή σε σημείο.
Ολικό φορτίο: Q = ∫VdQ. Ολοκλήρωση στα dV, dS και dℓ που περιέχονται στο V (και μόνο
όπου είναι ρ, σ, ή λ ≠ 0). Επιπλέον, στο Q περιλαμβάνονται τα σημειακά q που βρίσκονται
στο V.
Κατανομές ρεύματος
J, K (χωρική, επιφανειακή πυκνότητα) και i (νηματοειδές ρεύμα).
Στοιχειώδη ρεύματα: dI = {J⋅dS, K⋅i⊥ℓdℓ, i}, που διέρχονται από τα dS, dℓ (με dℓ και i⊥ℓ στη
ρευματοφόρο επιφάνεια και κάθετα μεταξύ τους), ή τη ρευματοφόρο γραμμή.
Ολικό ρεύμα: I = ∫SdI. Ολοκλήρωση στα dS και dℓ που ανήκουν στην S (και μόνο όπου είναι
J, ή K ≠ 0). Επιπλέον, στο I περιλαμβάνονται τα νηματοειδή i που τέμνουν την S.
Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου (ολοκληρωτικά) dS
∫ ∫
d S
dI = − dQ , όπου: dS
S dt V V
S: κλειστή επιφάνεια (επιφάνεια Gauss), dV
V: χώρος στο εσωτερικό της S,

dS = indS: κάθετα στην S, με φορά από το χώρο V προς τα έξω.
Χρήση: Επανειλημμένη εφαρμογή νόμου, με κατάλληλο κάθε φορά σχήμα, μέγεθος και θέση
της S, με (κατά το δυνατό) κριτήρια τον εύκολο υπολογισμό των ολοκληρωμάτων και η
εξίσωση να εμπλέκει μόνο έναν άγνωστο.
Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου (σημειακά)
Σε κάθε σημείο του χώρου, εκτός από επιφάνειες, γραμμές ή σημεία με ιδιαιτερότητες:
∂
∇ ⋅ J = − ρ , όπου ανάλογα με το σύστημα συντεταγμένων, η απόκλιση είναι:
∂t
∂ ∂ ∂
∇⋅J = Jx + Jy + Jz
∂x ∂y ∂z
1 ∂ 1 ∂ ∂
= ( rT JT ) + Jφ + J z
rT ∂rT rT ∂φ ∂z
1 ∂ 2 1 ∂ 1 ∂
= 2
r ∂r
r Jr + ( )
r sin θ ∂θ
( J θ sin θ ) +
r sin θ ∂φ
Jφ .
Σε κάθε σημείο μιας επιφάνειας S, εκτός από γραμμές ή σημεία με ιδιαιτερότητες:
∂
i n ⋅ ( J + − J − ) = −∇ ⋅ K − σ , όπου: dS = indS
∂t +
dS
±: οι δύο όψεις της S S
–
in: κάθετο στην S, με φορά από όψη – προς όψη +
J±: τιμή του J, οριακά κοντά στην S, στην όψη ±.
Σε κάθε σημείο μιας γραμμής ℓ (ιδίως με λ ή i, ή στην τομή
ℓ ℓ
ιδιαζουσών επιφανειών, ή όπου η απόκλιση δεν συγκλίνει):
Εφαρμογή ολοκληρωτικού νόμου, σε επιμήκη μικρή επιφάνεια
S S
Gauss (κύλινδρο, πρίσμα κλπ.).
Σε κάθε σημείο Σ (ιδίως με q, ή στην τομή ιδιαζουσών
γραμμών, ή όπου η απόκλιση δεν συγκλίνει):
Εφαρμογή ολοκληρωτικού νόμου, σε μικρή επιφάνεια Gauss S S
Σ Σ
(σφαίρα, κύβο κλπ.).
Ηλεκτρικά δίπολα
Σημειακό δίπολο: p = qd q →∞ , d → 0 , και γενικότερα p(t ) =
∫ rρ(r, t )dV .
V
d = απόσταση μεταξύ πόλων, με φορά από αρνητικό (με −qj) προς θετικό πόλο (με +qj).
Στοιχειώδη δίπολα: dp = {PdV, pSdS, pℓdℓ, p}, στο στοιχείο dV, dS, dℓ, ή σε σημείο.
Ισοδύναμες κατανομές φορτίου προς τη χωρική πυκνότητα P (σε V, S, ℓ και Σ):
ρ p = −∇ ⋅ P, σ p = −i n ⋅ ( P+ − P− ) , λp = −2πrT iT ⋅ P (rT →0) φ , q p = −4πr 2 i r ⋅ P(r→0) θ ,φ
.
Ειδικές κατανομές: (Aνάγονται σε αντίθετα ζεύγη κατανομών σ, λ, q με άπειρη τιμή.)

Διπολικό στρώμα pS⊥ = σd, Διπολική ταινία pℓ⊥ = λd, Σημειακό δίπολο p = qd.
Μαγνητικά δίπολα
1
Σημειακό δίπολο: m = iS i →∞ , S → 0 , και γενικότερα m(t ) =
2 ∫ r × J(r, t )dV .
V
S = επιφάνεια με όριο το ρευματοφόρο βρόχο, με φορά δεξιόστροφη σε σχέση με ρεύμα i.

Στοιχειώδη δίπολα: dm = {MdV, mSdS, mℓdℓ, m}, στο στοιχείο dV, dS, dℓ, ή σε σημείο.
Ισοδύναμες κατανομές ρεύματος προς τη χωρική πυκνότητα M (σε V, S και ℓ):
J M = ∇ × M , K M = i n × ( M + − M − ) , iM = 2πrT i φ ⋅ M (rT →0) .
φ
Ειδικές κατανομές: (Aνάγονται σε κατανομές ρεύματος με άπειρη τιμή.)

Διπολικό στρώμα mS⊥ = (ind)×K+, Διπολική ταινία mℓ⊥ = d×(iℓi+),
Σωληνοειδές mℓ|| = KS, Σημειακό δίπολο m = iS.

Στατικά ηλεκτρικά πεδία, Νόμος του Gauss
Ένταση ηλεκτρικού πεδίου Ε (V/m): Ορισμός από την ηλεκτρική δύναμη, Fe = qE.
Πυκνότητα ηλεκτρικής ροής, ή, Διηλεκτρική μετατόπιση D (C/m2)

Ορισμός: D = ε0E + P, όπου η πόλωση Ρ περιέχει τη δράση από τα δέσμια φορτία.
D = εE σε γραμμικά και ισοτροπικά υλικά με ακαριαία απόκριση,
όπου ε (F/m) είναι η επιτρεπτότητα του υλικού.
Εξισώσεις
Ολοκληρωτικές Σημειακές σχέσεις

σχέσεις στο χώρο σε επιφάνεια S σε γραμμή ℓ σε σημείο Σ
∫ D ⋅ dS = ∫ dQ
S V
σε κλειστή επιφάνεια S,
∇⋅D= ρ i n ⋅ ( D+ − D− ) = σ (r
T DT φ ) rT →0
=
λ
2π
(r 2
Dr φ ,θ ) r →0
=
q
4π
όριο του χώρου V
∫ E ⋅ dr = 0
σε βρόχο ℓ
∇×E=0 i n × ( E+ − E− ) = 0 (r
T Eφ
φ ) rT →0
=0
dS ℓ rir
S dS= indS
V + S Σ
ℓ rTiT iφ
dr –
Προσανατολισμός πεδίου: Αν είναι παντού ∂/∂s = 0, όπου s = {x, y, z, φ},

τότε για την αντίστοιχη πεδιακή συνιστώσα είναι Es = 0, επίσης παντού.
Βασικές γεωμετρίες
Σφαιρική δομή Κυλινδρική δομή Καρτεσιανή δομή*
(∂/∂φ1 = ∂/∂φ2 = 0) (∂/∂φ = 0, ∂/∂z = 0) (∂/∂x = ∂/∂y = 0)
S: Επιφάνεια κυλίνδρου, S: Επιφάνεια πρίσματος
S: Σφαιρική επιφάνεια
με μήκος L (ή κυλίνδρου), με διατομή S0
1 1 ⎛ ⎞
D(r ) = i r
∫
4πr 2
dQ ′ D(rT ) = iT
2πrT L ∫
dQ′ D(rT ) = i z ⎜ D( z = −∞) +
⎜
1
S0
dQ′ ⎟
⎟ ∫
V V ⎝ V ⎠
dQ΄: φορτία σε θέσεις dQ΄: φορτία σε θέσεις dQ΄: φορτία σε θέσεις z΄ < z
r΄< r rΤ΄ < rΤ και σε μήκος L και σε διατομή με εμβαδό S0
*
Η τιμή του D(z = –∞) προσδιορίζεται από συμπληρωματικές πληροφορίες, όπως π.χ. από τη
διάταξη των φορτίων στο άπειρο.
Επαλληλία: Αν τεθεί dQ = ∑jdQj και τα φορτία dQj παράγουν τα πεδία Dj(r) και Ej(r),
τότε τα πεδία της συνολικής αρχικής διάταξης είναι D(r) = ∑jDj(r) και E(r) = ∑jEj(r).
Κυρίως εξυπηρετεί για τη διάσπαση διατάξεων με ανεπαρκείς συμμετρίες
σε συμμετρικές επιμέρους διατάξεις.
Η επιτρεπτότητα δεν είναι αντικείμενο επαλληλίας.
(Σε κάθε επιμέρους διάταξη, εj(r) = ε(r), όπως στην αρχική διάταξη.)
Αγώγιμα υλικά: Συντακτική σχέση J = gE (μικροσκοπικός νόμος Ohm),

όπου g (S/m) είναι η ειδική αγωγιμότητα του υλικού.
Χαλάρωση: Έχει τη χαρακτηριστική χρονική εξάρτηση π.χ. E(r, t > 0) = E(r, t = 0)exp(–gt/ε)
για τα πεδία E, D και J, καθώς και τις κατανομές φορτίου ρ, σ, λ και q,
μόνο στο εσωτερικό αγώγιμου υλικού με σταθερά ε και g.
Στα όρια του αγώγιμου υλικού αναπτύσσεται φορτίο σ = in⋅(D+ − D−)
[και το ολικό φορτίο παραμένει σταθερό].
Καλός αγωγός: Εκείνος με g >> ε/T, όπου T είναι ο χαρακτηριστικός χρόνος που ενδιαφέρει.
Φορτία σε μη ομογενές αγώγιμο υλικό (σε μόνιμη κατάσταση)

⎛ε⎞ ⎛ε⎞
Σε ομαλή μεταβολή του ε/g: ρ = ( J ⋅ ∇ ) ⎜ ⎟ = J (i J ⋅ ∇) ⎜ ⎟ .
⎝g⎠ ⎝g⎠
⎛ε ε ⎞
Σε βηματική ασυνέχεια του ε/g: σ = ⎜ + − − ⎟ ( i n ⋅ J ) .
⎝ g+ g− ⎠
Στοιχεία κυκλωμάτων με μη μηδενική ένταση ηλεκτρικού πεδίου E

Αντιστάτης: Μόνο στοιχείο με g (≠ 0, ∞), στο οποίο J = gE.
−
Ρεύμα I R =
∫
SR
J ⋅ dS R , Τάση U R =
∫ E ⋅ dr , Αντίσταση/Αγωγιμότητα R = 1/ G = U
+
R / IR .
Πυκνωτής: Μόνο στοιχείο, όπου ηλεκτρικό φορτίο Q παράγει ηλεκτρική ροή, με D = εE.
−
Φορτίο QC =
∫ SC
D ⋅ dSC , Τάση U C =
∫ +
E ⋅ dr , Ρεύμα I C = dQC / dt ,
Χωρητικότητα C = QC /U C .
Πηγή Τάσης: Μόνο στοιχείο, όπου (μη ηλεκτρική) δύναμη Fs προκαλεί μετακίνηση φορτίων.
1 + −
ΗΕΔ = e =
q − ∫
Fs ⋅ dr = Τάση = U s =
+
E ⋅ dr .
∫
Σε αντιστάτη και πυκνωτή, ο ακροδέκτης “+” αντιστοιχεί συμβατικά σε εισερχόμενο ρεύμα
και ο ακροδέκτης “−” σε εξερχόμενο. Σε πηγή τάσης εφαρμόζεται η αντίθετη σύμβαση.

Στατικά μαγνητικά πεδία, Νόμος του Ampere, Νόμος του Faraday
Πυκνότητα μαγνητικής ροής (ή, Μαγνητική επαγωγή) B (Wb/m2 = Τ):
Ορισμός από τη μαγνητική δύναμη, Fm = qv×B.
Ένταση μαγνητικού πεδίου Η (A/m)

Ορισμός: Η = (1/μ0)Β – Μ, όπου η μαγνήτιση M περιέχει τη δράση από τα δέσμια ρεύματα.
Β = μΗ σε γραμμικά και ισοτροπικά υλικά με ακαριαία απόκριση,
όπου μ (Η/m) είναι η μαγνητική διαπερατότητα του υλικού.
Εξισώσεις:

∫ B ⋅ dS = 0
S
∇⋅B = 0 i n ⋅ ( B+ − B− ) = 0 (r
T BT φ ) =0 (r 2
Br φ ,θ ) =0
σε κλειστή επιφ. S, rT →0 r→0
∫ H ⋅ dr = ∫ dI
S ∇×H = J in × ( H+ − H− ) = K (r
T Hφ ) =
i
σε βρόχο ℓ, φ
rT →0 2π
όριο της επιφ. S
dS dS S dS = indS rir
ℓ
S
+ S rTiT Σ
V – iφ
ℓ
dr
Περιστροφή: Ανάλογα με το σύστημα συντεταγμένων, είναι:

ix iy iz iT rT i φ iz ir ri θ r sin θ i φ
∂ ∂ ∂ 1 ∂ ∂ ∂ 1 ∂ ∂ ∂
∇×H= = = 2
∂x ∂y ∂z rT ∂ rT ∂φ ∂z r sin θ ∂ r ∂θ ∂φ
Hx Hy Hz HT rT H φ Hz Hr rH θ r sin θ H φ
Η Ροή ρεύματος πρέπει να ικανοποιεί ∮SdI = 0 (δηλ. ∇⋅J = 0 κλπ.).

Συχνά, είναι δυνατό να υπολογισθεί το πεδίο H
χωρίς να έχει προηγουμένως επιλυθεί πλήρως το πρόβλημα ροής ηλεκτρικού ρεύματος,
και ύστερα να προσδιορισθούν τα λοιπά ρεύματα από τις σημειακές σχέσεις J = ∇×H κλπ.
Προσανατολισμός πεδίου
Με s={x, y, z, φ}, αν παντού ∂/∂s = 0 και επίσης για κάθε κατανομή ηλεκτρικού ρεύματος:
παντού Js,κλπ = 0, τότε είναι παντού H⊥s = 0, δηλ., μόνο μία συνιστώσα, η Hs είναι ≠ 0.
παντού J⊥s,κλπ = 0, τότε είναι παντού Hs = 0, δηλ., γενικά οι δύο συνιστώσες H⊥s είναι ≠ 0.
Βασικές γεωμετρίες
Δομή τόρου Δομή πηνίου (με άπειρο μήκος)
(∂/∂φ = 0 και Jφ = 0) (∂/∂z = 0 και Jz = 0)
Ο βρόχος ℓ είναι περιφέρεια κύκλου, Ο βρόχος ℓ είναι ορθογώνιο,
με rT = σταθ., z = σταθ. με πλευρές || (με μήκος L) και ⊥ στον άξονα.
i0 στο rT = 0: H = iφi0/2πrT iφK0 στο rT = a: H(rT < a) = izK0, H(rT > a) = 0
izK0 στο rT=a: H(rT < a)= 0, H(rT > a) = iφK0a/rT ixK0 στο y = 0: H = iz[H0 + (K0/2)sgn(y)]
Τόρος με Iολ: H(μέσα) = iφIολ/2πrT, H(έξω) = 0 H0: Εξαρτάται από την επιστροφή του K0 στο ±∞
Επαλληλία: Αν τεθεί dΙ = ∑jdIj και τα αυτοτελή dIj παράγουν τα πεδία Hj(r) και Bj(r),
τότε τα πεδία της συνολικής αρχικής διάταξης είναι Η(r) = ∑jHj(r) και Β(r) = ∑jBj(r).
Η μαγνητική διαπερατότητα δεν είναι αντικείμενο επαλληλίας.
(Σε κάθε επιμέρους διάταξη, μj(r) = μ(r), όπως στην αρχική διάταξη.)
Κάθε επιμέρους διάταξη πρέπει να είναι αυθυπόστατη, με ∮SdIj = 0 (δηλ. ∇⋅Jj = 0 κλπ.).
Πηνίο: Μόνο στοιχείο, όπου ηλεκτρικό ρεύμα παράγει μαγνητική ροή Ψm, με B = μH.
Μαγνητική Ροή Ψm =
∫SL
B ⋅ dS L , Ολική Μαγν. Ροή Ψ = NΨm (με N = πλήθος ελιγμάτων)
1
Ρεύμα I L =
N ∫ H ⋅ dr , Τάση U L = dΨ / dt , Αυτεπαγωγή L = Ψ / I L .
Γραμμικά μαγνητικά κυκλώματα

Κλάδοι i: Μαγνητική ροή Ψm ,i =
∫ B ⋅ dS
Si
i i και μαγνητική τάση U m ,i =
∫ Li
H i ⋅ dri
συνδέονται με μαγνητική αντίσταση Rm ,i = 1/ Gm ,i = U m ,i /Ψm,i .
Διεγέρσεις: Τα ελίγματα παράγουν ΜΕΔ em ,i = N i I i .

Νόμοι Kirchhoff:
Σε κάθε κόμβο j ∑ i∈ j
( ± )ij Ψm,i = 0 , σε κάθε βρόχο ℓ ∑ i∈ ( ± )i U m,i = ∑ i∈
( ± )i em , i .
Επαγωγικό ηλεκτρικό πεδίο: Αναπτύσσεται όταν είναι (d/dt)∫SB⋅dS ≠ 0, με εξισώσεις:

∮ℓEεπ⋅dr = −(d/dt)∫SB⋅dS, ή ∇×Eεπ = −(∂/∂t)B κλπ., και ∮SDεπ⋅dS = 0, ή ∇⋅Dεπ = 0 κλπ.
Προσανατολισμός επαγωγικού πεδίου:
Με s={x, y, z, φ}, αν παντού ∂/∂s = 0 και επίσης:
παντού ∂Bs/∂t = 0, τότε είναι παντού Eεπ,⊥s = 0, δηλ., μόνο η μία συνιστώσα Eεπ,s ≠ 0.
παντού ∂B⊥s/∂t = 0, τότε είναι παντού Eεπ,s = 0, δηλ., γενικά οι δύο συνιστώσες Eεπ,⊥s ≠ 0.
Επίλυση, όταν είναι γνωστή η μαγνητική επαγωγή B(r, t):
Όπως για το στατικό μαγνητικό πεδίο, με τις αντικαταστάσεις H → Eεπ, J → −(∂/∂t)B κλπ.

Χρονομεταβλητά πεδία, Εξισώσεις Maxwell
Εξισώσεις Maxwell: [Η απόκλιση ∇⋅ και η περιστροφή ∇×, καθώς και οι επιφάνειες S
(κλειστή και ανοικτή) και ο βρόχος ℓ, όπως παρουσιάζονται προηγουμένως.]
σε κλειστή επιφάνεια S,
∫ S
D ⋅ dS =
∫ dQ
V
∇⋅D = ρ i n ⋅ ( D+ − D− ) = σ (r
T DT φ ) rT → 0
=
λ
2π
(r 2
Dr φ,θ ) r →0
=
q
4π
∫ S
B ⋅ dS = 0 ∇⋅B = 0 i n ⋅ ( B+ − B− ) = 0 (r
T BT φ ) rT → 0
=0 (r 2
Br φ,θ ) r →0
=0
σε βρόχο ,
όριο της επιφάνειας S
d
∫ E ⋅ dr = − dt ∫ B⋅dS S
∇×E = −
∂B
∂t
i n × ( E+ − E− ) = 0 (r
T Eφ
φ ) rT → 0
=0
∫ H ⋅ dr
d
∇×H = J +
∂D
∂t
in × ( H+ − H− ) = K (r
T Hφ ) =
i
2π
∫ dt ∫ D⋅dS
φ
rT → 0
= dI +
S S
Προσανατολισμός πεδίου: Με s={x, y, z, φ}, αν παντού και πάντοτε είναι ∂/∂s=0 και επίσης
παντού και πάντοτε Js,κλπ = 0, τότε είναι Es = 0 και H⊥s = 0.
παντού και πάντοτε J⊥s,κλπ = 0 και ρκλπ = 0, τότε είναι παντού Hs = 0 και E⊥s = 0.
[Η χρησιμότητα των ιδιοτήτων περιορίζεται, επειδή τα Jκλπ και ρκλπ είναι ελλιπώς γνωστά.]
Κυματικές εξισώσεις: Αν είναι (ε, μ) = σταθ., τότε:

∂2 1 ∂
∇ E − εμ 2 E = ∇ρ + μ J , με B = − ∇ × Edt ′ ,
∫
2
∂t ε ∂t
∂ 2
∇ 2 H − εμ 2 H = −∇ × J ,
∂t ∫
με D = ( ∇ × H − J ) dt ′ ,
όπου η διανυσματική Λαπλασιανή είναι:

Γενικά π.χ. ∇2E = ∇(∇⋅E) – ∇×(∇×E),
Ειδικά μόνο για Καρτεσιανές συνιστώσες π.χ. ix⋅∇2E = ∇2Ex.
Οι λύσεις έχουν μορφή κύματος, που απομακρύνεται από τα αίτια (ρ, J)κλπ.. Συνεπώς:
Αν τα αίτια είναι στον πεπερασμένο χώρο, τα κύματα κατευθύνονται προς το άπειρο,
Τα κύματα προέρχονται από το άπειρο, μόνο αν υπάρχουν αίτια στο άπειρο.
Επίπεδα κύματα
Σε επίπεδα κύματα (με διεύθυνση διάδοσης iz), διαδιδόμενα σε μέσο με {ε, μ, cε = (εμ)–½},
τα πεδία συνδέονται με δεξιά τρισορθογωνιότητα:
1
H = i z × E , όπου Zε = μcε = (εcε)−1 = (μ/ε)½. [Σε κενό, Z0 = = (μ0/ε0)½ = 120π Ω.]
Zε
Κύματα σε απέραντο χώρο, παραγόμενα από K = iyK0f(t) στο επίπεδο z = 0:
E = −i y 1 2 μcε K 0 f (t − z / cε ), H = i x 1 2 K 0 f (t − z / cε )sgn( z ) .
Ρυθμοί ΤΕΜ σε γραμμή μεταφοράς (= με τουλάχιστο δύο εγκάρσια αγώγιμα όρια):
Έχουν Ez = 0 και Hz = 0 και (με πηγή στο z = –∞) H = H⊥z(r⊥z)f(t – z/cε), E = –iz × (μcεH).
Στα εγκάρσια όρια αναπτύσσονται σ και K = izcεσ.
Χαρακτηρίζονται από χωρητικότητα και αυτεπαγωγή ανά μονάδα μήκους, με CℓLℓ = εμ.
Φασιθέτες: Η χρονική εξάρτηση A(r, t) υποκαθίσταται από τον φασιθέτη Å(r),

A(r, t) = Re{Å(r)exp(jωt)}, οπότε στις εξισώσεις ∂/∂t → jω.
Συχνή η απλοποίηση στη γραφή, Å(r) → A(r, ω) → A(r).
Για διάδοση προς το z = +∞, είναι Å(r) = Å(r⊥)exp(−jβz).
Εξισώσεις Maxwell (σημειακά): ∇ ⋅ D = ρ, ∇ ⋅ B = 0, ∇ × E = − jωB, ∇ × H = J + jωD .
1 ∂
Κυματικές εξισώσεις: ∇ 2E + k 2E = ∇ρ + μ J , ∇ 2 H + k 2 H = −∇ × J , με k2 = εμω2.
ε ∂t
Κυματοδηγούμενοι ρυθμοί, σε κυματοδηγό με σταθερή διατομή:

Διαμήκεις συνιστώσες: Έχουν μορφή Ez = E0ez (r⊥ ) exp(− jβz ), H z = H 0 hz (r⊥ )exp(− jβz ) ,
Προκύπτουν από ∇ 2⊥ez (r⊥ ) + h 2ez (r⊥ ) = 0, ∇ ⊥2 hz (r⊥ ) + h 2 hz (r⊥ ) = 0 , με h2 = k2 − β2.
Οι συνθήκες ez = 0 και i n ⋅ ∇ ⊥ hz = 0 σε ιδανικά αγώγιμο όριο δίνουν τις τιμές του h.
Εγκάρσιες συνιστώσες: Προκύπτουν από τις διαμήκεις συνιστώσες

1
E⊥ = − j 2 ⎡⎣ βE0 ( ∇ ⊥ ez ) − μωH 0 i z × ( ∇ ⊥ hz ) ⎤⎦ exp(− jβz ),
h
1
H⊥ = − j ⎡ βH 0 ( ∇ ⊥ hz ) + εωE0 i z × ( ∇ ⊥ ez ) ⎤⎦ exp(− jβz ).
h2 ⎣
Ρυθμοί διάδοσης (σε ιδανικό μονοστρωματικό κυματοδηγό):

Διακρίνονται σε ρυθμούς ΤΜ (με Hz = 0) και ΤΕ (με Ez = 0).
1
TM : H ⊥ = i z × E⊥ , με ZTΜ = β/εω < Zε. TE : E⊥ = − ZTE i z × H ⊥ , με ZTΕ = μω/β > Zε.
ZTM
Χαρακτηριστική εξίσωση: (ω/cε)2 – β2 = h2 (με h = hnm, από σχήμα/μέγεθος διατομής).
Συχνότητες (κυκλικές) αποκοπής ωc , nm = hnm cε = ω(β = 0). Διάδοση μόνο με ω > ωc.
Σε υψηλές συχνότητες (ω >> ωc), {ΤΜ, ΤΕ} → ΤΕΜ (ω → βcε, ZTΜ → Zε, ZTΕ → Zε).

Ενέργεια και Ισχύς, Δυνάμεις και Ροπές
Νόμος Διατήρησης ΗΜ ενέργειας

d
Ολοκληρωτικά:
S
N ⋅ dS +
dt V∫wem dV = −
∫ ∫ V
E ⋅ ( JdV + KdS I + id I i )
με N = E × H (διάνυσμα Poynting), wem = we + wm (πυκν. ΗΜ = Ηλ. + Μαγν. ενέργειας),
D ( r ,t ) B ( r ,t )
we =
∫ E(D′) ⋅ dD′ → wm =
∫ H (B ′) ⋅ dB ′ →
2
1
2 εE ,
1
2 μH 2
0 D = εE 0 B = μH
Σημειακά: ∇⋅N + (∂/∂t)wem = –E⋅J, in⋅(N+ – N–) = –E⋅K, κλπ.
Ενέργεια σε στοιχεία κυκλωμάτων

Αντιστάτης: Αναλώνει ΗΜ ενέργεια, απορροφώντας ισχύ Pαπορ = ∫E⋅JdV = IRUR.
2 2
Όταν R, G = σταθ., Pαπορ → RIR = GUR .
Πυκνωτής: Αποθηκεύει ηλεκτρική ενέργεια, We = ∫wedV, με ρυθμό dWe/dt = ICUC.
2 −1 2
Όταν C = σταθ., We → ½CUC = ½C QC .
Πηνίο: Αποθηκεύει μαγνητική ενέργεια, Wm = ∫wmdV, με ρυθμό dWm/dt = ILUL.
2 −1 2
Όταν L = σταθ., Wm → ½LIL = ½L Ψ .
Πηγή Τάσης: Προσδίδει ΗΜ ενέργεια, παρέχοντας ισχύ Pπαρ = −∫E⋅JdV = eIs.
Δύναμη Lorentz: Fem = ∫dFem. (Στην ολοκλήρωση, υπ’ όψιν ότι είναι iT, iφ, ir, iθ ≠ σταθ.)
Σε χωρικές κατανομές dFem = ( ρE + J × B ) dV .
⎛ E + E− B + B− ⎞
Σε επιφανειακές κατανομές dFem = ⎜ σ + +K× + ⎟ dS .
⎝ 2 2 ⎠
⎛ λ ⎞ ⎛ μi ⎞
Σε γραμμικές κατανομές dFem = λd ⎜ E − iT ⎟ + id i × ⎜ B − i φ ⎟ .
⎝ 2 πεrT ⎠ rT → 0 ⎝ 2 πrT ⎠ rT → 0
⎛ q ⎞
Σε σημειακό φορτίο Fem = q ⎜ E − i r ⎟ .
⎝ 4πεr 2 ⎠ r → 0
Δεν εφαρμόζεται σε δέσμια φορτία και ρεύματα, ούτε σε διηλεκτρικά και μαγνητικά σώματα.
Ενεργειακός προσδιορισμός δύναμης (σε διατάξεις στατικές ή με αργές μεταβολές)

Δύναμη, που τείνει να μεταβάλει το μήκος ℓ (να το αυξήσει, αν Fe,ℓ > 0 ή Fm,ℓ > 0):
∂ ∂ ∂ ∂
Fe, = − We ( ,… , Q) = + We ( ,… , U ), Fm , = − Wm ( ,… ,Ψm ) = + Wm ( ,… , I ) .
∂ ∂ ∂ ∂
Ροπή, που τείνει να μεταβάλει τη γωνία χ (να την αυξήσει, αν Te,χ > 0 ή Tm,χ > 0):
∂ ∂ ∂ ∂
Te, χ = − We ( χ ,… , Q) = + We ( χ ,… ,U ), Tm , χ = − Wm ( χ ,… ,Ψm ) = + Wm ( χ ,… , I ) .
∂χ ∂χ ∂χ ∂χ
Πίεση, που τείνει να μεταβάλει τον όγκο V (να τον αυξήσει, αν pe,V > 0 ή pm,V > 0):
∂ ∂ ∂ ∂
pe,V = − We (V ,… , Q) = + We (V ,… ,U ), pm,V = − Wm (V ,… ,Ψm ) = + Wm (V ,… , I ) .
∂V ∂V ∂V ∂V
Πεδία σε μη συνήθη υλικά
Πόλωση: Λόγω στοιχειωδών ηλεκτρικών διπόλων pj από δράση πεδίου Ε σε χρόνους t΄ < t,
t
∑p
1
P(r, t ) =
ΔV j∈ ΔV
j = P0 (r, t ) +
∫G
−∞
p ( r, t ′, E(r, t′) ) dt ′ = P(E΄).
Μαγνήτιση: Λόγω στοιχειωδών μαγνητικών διπόλων mj από δράση πεδίου B σε χρόνους t΄ < t,
t
∑m
1
M (r, t ) =
ΔV j∈ ΔV
j = M 0 (r, t ) +
∫G
−∞
M (r, t , B(r, t ′)dt ′ = Μ(Β΄).
Ρεύμα αγωγιμότητας: Λόγω ταχυτήτας vj φορτίων qj από δράση πεδίου Ε σε χρόνους t΄ < t,
t
∑q v
1
J (r, t ) =
ΔV j∈ ΔV
j j = J 0 (r, t ) +
∫G
−∞
J ( r, t ′, E(r, t′) ) dt ′ = J(E΄).
–1
Συντακτικές σχέσεις: Γενικά, D =ε0E + P(E΄), Η = μ0 B – M(B΄) ⇔ Β = μ0[Η + Η(Ε΄)], J = J(E΄).
Ισοτροπικά υλικά: P = P( E )i E , M = M ( H )i H , J = J ( E )i E .
Γραμμικά υλικά: P = ε0 χ e ⋅ E ⇒ D = ε ⋅ E , M = χ m ⋅ H ⇒ B = μ ⋅ H , J = g ⋅ E ,
( )
με: ε = ε0 I + χ e = τανυστής επιτρεπτότητας ( χ e = τανυστής ηλεκτρικής δεκτικότητας),
μ = μ ( I + χ ) = τανυστής μαγν. διαπερατότητας ( χ
0 m m = τανυστής μαγν. δεκτικότητας),
g = τανυστής ειδικής αγωγιμότητας.
Γραμμικά και ισοτροπικά υλικά: P = ε0 χ eE ⇔ D = εE, M = χ m H ⇔ B = μH, J = gE .
Υλικά με μόνιμη πόλωση ή μαγνήτιση:

B = μ0M 0 + μ Δ ⋅ H , ή, Β = μ0Μ0 + μΔΗ (όταν μ Δ = μΔ I ),
D = P0 + εΔ ⋅ E , ή, D = Ρ0 + εΔΕ (όταν εΔ = εΔ I ).
με: εΔ = διαφορική επιτρεπτότητα, μΔ = διαφορική μαγνητική διαπερατότητα.
Μη γραμμικά υλικά: Υλικά με Υστέρηση:
P, ή M Κόρος B
Pmax, ή Μmax
Μόνιμος μΔ
μαγνήτης
Σκληρή
Διέγερση
Μαλακή Γραμμική
περιοχή μ
Pmax, ή Μmax Η
0
P = ε0χeΕ, ή M = χmH,
αmax
Εcr, ή Ηcr Ε, ή Η

Ηλεκτρήτης: Συντακτική σχέση D = Ρ0 + εΔΕ.
Επίλυση ως προς το πεδίο Ε:
∇ ⋅ ( εΔ E ) = ρ − ∇ ⋅ P0 ρισοδ , ∇ × E = 0 κλπ. σε επιφάνεια, γραμμή ή σημείο,
ή,
∫ ε E ⋅ dS = ∫ dQ − ∫ P ⋅ dS = ∫ dQ
S
Δ
V S
0
V
ισοδ ,
∫ E ⋅ dr = 0 .
⇒ Εξισώσεις ηλεκτροστατικής (για πεδίο E).
Επίλυση ως προς το πεδίο D2 (με ρκλπ = 0, από επαλληλία D = D1 + D2):
D2 P
∇ ⋅ D2 = 0, ∇ × = ∇× 0 J m κλπ. σε επιφάνεια, γραμμή ή σημείο,
εΔ εΔ
D2
ή,
∫ S
D2 ⋅ dS = 0,
εΔ ∫
⋅ dr =
∫ dI
S
m .
⇒ Εξισώσεις με δομή μαγνητοστατικής (για πεδίο D2 ← H).
Μόνιμος μαγνήτης: Συντακτική σχέση Β = μ0Μ0 + μΔΗ

Επίλυση ως προς το πεδίο B:
B M
∇ ⋅ B = 0, ∇ × = J + μ0∇ × 0 = J ισοδ κλπ. σε επιφάνεια, γραμμή ή σημείο,
μΔ μΔ
B
ή,
∫ S
B ⋅ dS = 0,
μΔ ∫
⋅ dr = dI ισοδ .
S ∫
⇒ Εξισώσεις μαγνητοστατικής (για πεδίο Β)
Επίλυση ως προς το πεδίο Η2 (με Jκλπ = 0, από επαλληλία Η = Η1 + Η2):
∇ ⋅ ( μΔ H 2 ) = − μ0∇ ⋅ M 0 ρm , ∇ × H 2 = 0 κλπ. σε επιφάνεια, γραμμή ή σημείο,
ή,
∫ S
μΔ H 2 ⋅ dS =
∫ dQ , ∫ H
V
m 2 ⋅ dr = 0 .
⇒ Εξισώσεις με δομή ηλεκτροστατικής (για πεδίο Η2 ← Ε).
Μη γραμμικά υλικά: Επίλυση κατά περίπτωση.

Διηλεκτρικά υλικά: D = D(E) [= iΕD(E) για ισοτροπικά υλικά] στις εξισώσεις
∫ D ⋅ dS = ∫ dQ
S V
και
∫ E ⋅ dr = 0 , ή τις σημειακές σχέσεις.
Μαγνητικά υλικά: Β = Β(Η) [= iΗB(H) για ισοστροπικά υλικά] στις εξισώσεις
∫ B ⋅ dS = 0
S
και
∫ H ⋅ dr = ∫ dI , ή τις σημειακές σχέσεις.
S
Μαγνητικό κύκλωμα με ένα μη γραμμικό κλάδο (μήκος L, διατομή S) με Β(Η) ↔ H(B):

Προσδιορισμός ισοδύναμου κυκλώματος Thevenin για γραμμικό μέρος,
Εφαρμογή νόμου Ampere και συντακτικής σχέσης, ( NI )Th = Rm ,ThΨm + LH ( B =Ψm S ) .
Δυναμικά Φ, Α και Φm
Ορισμοί:
Ηλεκτρικό δυναμικό Φ:
r
Όταν ∇ × E = 0, τότε E = −∇Φ ⇔ Φ (r ) − Φ (r0 ) = − ∫ r0
E(r′) ⋅ dr′ (→ τάση).
Διαδρομή ολοκλήρωσης: Αδιάφορη (αν όμως Ε = Εεπ, να μη τέμνει επιφάνεια ασυνέχειας).
Διανυσματικό δυναμικό Α:
Επειδή ∇⋅B = 0 ⇒ B = ∇ × A (με προσαρτημένη τη συνθήκη ∇⋅A = 0).
∫ A ⋅ dr = Ψ m (= μαγνητική ροή που διέρχεται από το εσωτερικό του βρόχου).
Βαθμωτό μαγνητικό δυναμικό Φm:

r
Όπου είναι J = 0 (⇒ ∇ × H = 0), εκεί H = −∇Φm ⇔ Φm (r ) = Φm (r0 ) − ∫r0
H (r′) ⋅ dr′ .
Διαδρομή ολοκλήρωσης: Να μη τέμνει επιφάνεια ασυνέχειας.
Ηλεκτρομαγνητικά δυναμικά {Α, Φ}:

∂
{∇⋅B = 0, ∇ × E = −∂Β/∂t} ⇒ B = ∇ × A , E = −∇Φ − A
∂t
Συμβολισμοί για ολοκληρώματα επαλληλίας

[Σημείο αναφοράς]
R = r − r΄, R0 = r0 − r΄,
r0 R0
R = |R| = |r − r΄|, R0 = |R0| = |r0 − r΄|.
[Αίτιο]
R = ( x − x′ ) i x + ( y − y ′ ) i y + ( z − z ′ ) i z R
r΄
= rT iT − rT′i′T + ( z − z′ ) i z r [Δυναμικό = …]
= ri r − r ′i′r , 0
( x − x′ ) + ( y − y′ ) + ( z − z ′ ) ( x − x′ ) + ( y − y′ )
2 2 2 2 2
R= RT =
= rT2 + rT′2 − 2rT rT′ cos ( φ − φ′ ) + ( z − z′ ) = rT2 + rT′2 − 2rT rT′ cos ( φ − φ′ ) ,
2
= r 2 + r ′2 − 2rr ′ ⎡⎣cos θ cos θ ′ + sin θ sin θ ′ cos ( φ − φ′ ) ⎤⎦ ,
⎡i′T ⎤ ⎡ cos ( φ′−φ ) sin ( φ′−φ ) ⎤ ⎡iT ⎤

⎢ i′ ⎥ = ⎢ ⎥ ⋅ ⎢i ⎥ ,
⎣ ⎦ ⎣
φ − sin ( φ′ − φ ) cos ( φ′ − φ ) ⎦ ⎣ φ⎦
⎡i′r ⎤ ⎡ cos θ′ cos θ + sin θ′sin θ cos ξ −cos θ′sin θ + sin θ′ cos θ cos ξ sin θ′sin ξ ⎤ ⎡ir ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢i′θ ⎥ = ⎢−sin θ′ cos θ + cos θ′sin θ cos ξ sin θ′sin θ + cos θ′ cosθ cos ξ cosθ′sin ξ ⎥ ⋅ ⎢iθ ⎥
⎢i′φ ⎥ ⎢⎣ −sin θ sin ξ −cos θ sin ξ cos ξ ⎥⎦ ⎢⎣iφ ⎥⎦
⎣ ⎦
με ξ = φ΄ − φ.

Ολοκληρώματα επαλληλίας (με το σημείο αναφοράς στο άπειρο) και συγγενείς σχέσεις
Ηλεκτροστατικό δυναμικό Φ, σε άπειρο χώρο με ε = σταθ, παραγόμενο από:

1 dQ′ qj
∑
1
dQ΄ = {ρ(r΄)dV΄, σ(rS΄)dS΄, λ(ℓ΄)dℓ΄} ή qj: Φ(r ) =
4πε R ∫
+
4πε j R j
,
1 ⎛ RT2 ⎞ 1 ⎛ RT2 ⎞
dλ΄ = {ρ(r⊥΄)dS΄, σ(ℓ΄)dℓ΄} ή λj: Φ( rT ) = −
4πε
′
∫
dλ ln ⎜ 2 ⎟ −
⎝ RT 0 ⎠ 4πε
∑ j
λ j ln ⎜ 2 ⎟ ,
⎝ RT 0 ⎠
1 dp′ ⋅ R pj ⋅R
∑
1
dp΄ = {P(r΄)dV΄, pS(rS΄)dS΄, pℓ(ℓ΄)dℓ΄} ή pj: Φ(r ) =
4πε∫ R 3
+
4πε j
R3
,
p x p cos φ
pℓ⊥ = pℓ⊥0ix στην αρχή των αξόνων: Φ ( r⊥ ) = ⊥ 0 2 2 = ⊥ 0 ,
2πε x + y 2πε rT
p i′ ⋅ R pS ⊥ 0
pS⊥0 σε επιφάνεια S, με in΄dS΄:
4πε S∫
Φ(r ) = S ⊥ 0 dS ′ n 3 = −
R 4πε
Ω.
Ηλεκτροστατικό δυναμικό Φ, σε άπειρο χώρο με g = σταθ, παραγόμενο από:

1 dQ′
∫
dQ′ = { ρ ( r′) dV ′, σ ( rS′ ) dS , λ ( ′) d ′ }, ή q : Φ ( r ) =
4πg R
,
με q = Ιπροσαγ κλπ.
Επαγωγικό ηλεκτρικό δυναμικό Φεπ, σε άπειρο χώρο με ε = σταθ, παραγόμενο από:

1 dΨm dS′ ⋅ R Ω dΨm
Bρόχο με μαγνητική ροή Ψm(t): Φεπ ( r, t ) = −
4π dt S R 3
= ∫
4π dt
,
με dS΄ = Στοιχείο της (νοητής) επιφάνειας ασυνέχειας S (= με όριο στο βρόχο),

Ω = −∫S(dS΄⋅R)/R3 = Στερεά γωνία, με την οποία φαίνεται η αρνητική όψη της S.
Βαθμωτό μαγνητικό δυναμικό Φm, σε άπειρο χώρο με μ = σταθ, παραγόμενο από:

1 dS′ ⋅ R Ω
Bρόχο με ρεύμα i: Φm ( r ) = i
4π S R 3 ∫
=− i.
4π
Διανυσματικό δυναμικό Α, σε άπειρο χώρο με μ = σταθ, όταν ∂/∂t = 0, παραγόμενο από:

μ ⎡⎣ J ( r′ ) dV ′⎤⎦ κλπ
[J(r΄)dV΄]κλπ = {J(r΄)dV΄, K(rS΄)dS΄, i(ℓ΄)dr΄}: A (r ) =
4π R ∫
V
,
μ dm′ × R
dm΄ = {M(r΄)dV΄, mS(rS΄)dS΄, mℓ(ℓ΄)dℓ΄} ή mj: A(r ) =
4π ∫ R3
.
Μαγνητικό πεδίο, σε άπειρο χώρο με μ = σταθ (νόμος Biot-Savart) , παραγόμενο από:

1 ⎡⎣ J ( r′ ) dV ′⎤⎦ κλπ
[J(r΄)dV΄]κλπ = {J(r΄)dV΄, K(rS΄)dS΄, i(ℓ΄)dr΄}: H=
4π R3 ∫
V
×R.
Αλληλεπαγωγή δύο βρόχων i, j, σε άπειρο χώρο με μ = σταθ (τύπος του Neumann):

Ψm ,ij μ dri ⋅ dr j
Lij =
ii
=
4π∫∫
i
Rij
j
(Ψm,ij = μαγν. ροή που διέρχεται από βρόχο j, λόγω ρεύματος ii).
Χρονομεταβλητά δυναμικά {Α, Φ}, σε άπειρο χώρο με ε0, μ0:
1 ⎡⎣ ρ ( r′, t ′ ) dV ′⎤⎦ κλπ μ ⎡⎣ J ( r′, t ′ ) dV ′⎤⎦ κλπ
Φ(r, t ) =
4πε0 ∫ R
, A(r, t ) = 0
4π ∫ R
,
με τις τιμές των αιτίων κατά τις προγενέστερες χρονικές στιγμές t΄ = t − R/c.
Σημείο αναφοράς r0 (= θέση όπου το δυναμικό τίθεται ίσο με μηδέν)

Μπορεί να επιλεγεί οπουδήποτε, εκτός από:
Μεμονωμένα σημεία με συγκεντρωμένο αίτιο,
Σημεία σε γραμμές με συγκεντρωμένο αίτιο,
Σημεία σε επιφάνειες με συγκεντρωμένο αίτιο με διπολική φυσιογνωμία
(με διπολικό στρώμα ή επιφάνεια ασυνέχειας),
Στο άπειρο, αν το αίτιο εκτείνεται ως το άπειρο με πεπερασμένη τιμή.
Προτιμάται να επιλεγεί στο άπειρο, αν είναι αποδεκτό.
Προσαρμογή ολοκληρωμάτων επαλληλίας, ώστε να είναι r0 ≠ ∞, π.χ.:
dQ′ ⎛1 1 ⎞ dp′⋅R ⎛R R ⎞ dm′×R ⎛R R ⎞
∫ R ∫
→ dQ′ ⎜ − ⎟ ,
⎝ R R0 ⎠ R 3 ∫ ⎝R ∫
→ dp′⋅⎜ 3 − 30 ⎟ ,
R0 ⎠ R 3
⎝R R0 ⎠∫
→ dm′×⎜ 3 − 30 ⎟ .
∫
Διαφορικές εξισώσεις
1
Σε διηλεκτρικό: ∇ ⋅ ( ε (r )∇Φ ) = − ρ(r ) + ∇ ⋅ P0 ⇒ ∇ 2Φ = − ρ(r ) ,
∇ε = 0
∇⋅ P = 0
ε
0
Για το επαγωγικό δυναμικό: ∇ ⋅ ( ε (r )∇Φεπ ) = 0 ⇒ ∇ Φεπ = 0 . 2

∇ε = 0
Σε αγώγιμο υλικό: ∇ ⋅ ( g (r )∇Φ ) = − ρ(r ) ⇒ ∇ 2Φ = 0 .

∇g = 0
ρ=0
⎡1 ⎤
Σε μαγνητικό υλικό (με ∂/∂t = 0): ∇ × ⎢ ( ∇ × A ) ⎥ = J ⇒ ∇ 2 A = − μJ ,
⎣μ ⎦ ∇μ = 0
∇⋅ A = 0
Για το βαθμωτό δυναμικό: ∇ ⋅ ( μ (r )∇Φm ) = 0 ⇒ ∇ 2Φm = 0 .

∇μ = 0
Συνθήκες σε επιφάνεια
∂Φ+ ∂Φ− pS ⊥ (rS )
Μεταξύ διηλεκτρικών: ε+ − ε− = −σ (rS ) + i n ⋅ ( P0 + − P0 − ) , Φ+ − Φ− = ,
∂n + ∂n − εp
∂Φεπ + ∂Φ d
Για το επαγωγικό δυναμικό: ε+ − ε− επ − = 0 , Φεπ + − Φεπ − = − Ψm .
∂n + ∂n − dt
∂Φ+ ∂Φ
Μεταξύ αγώγιμων υλικών: g+ − g − − = −σ (rS ) , Φ+ − Φ− = 0 ,
∂n + ∂n −
⎛ 1 1 ⎞
Μεταξύ μαγνητικών υλικών: i n × ⎜ ∇× A + − ∇× A − ⎟ = K , i n × ( A + − A − ) = μmm S ,
⎝ μ+ μ− ⎠
∂Φm + ∂Φ
Για το βαθμωτό δυναμικό: μ+ − μ− m − = 0 , Φm + − Φm − = i .
∂n + ∂n −

Διατάξεις οριακών τιμών, Κατοπτρισμός, Αριθμητικές μέθοδοι
Λαπλασιανή
Βαθμωτή: ∇ 2Φ = ∇ ⋅ ( ∇Φ ) ,
Διανυσματική: ∇2A = ∇(∇⋅A) −∇ × (∇ × A),
με is⋅(∇2A) = ∇2(is⋅A) = ∇2As μόνο όταν s = {x, y, z}.
∂ 2Φ ∂ 2Φ ∂ 2Φ
∇ 2Φ = + +
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2
1 ∂ ⎛ ∂Φ ⎞ 1 ∂ 2Φ ∂ 2Φ
= ⎜ rT ⎟+ +
rT ∂rT ⎝ ∂ rT ⎠ rT2 ∂φ2 ∂z 2
1 ∂ ⎛ 2 ∂Φ ⎞ 1 ∂ ⎛ ∂Φ ⎞ 1 ∂ 2Φ
= 2 ⎜r ⎟+ ⎜ sin θ ⎟+ .
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r 2 sin θ ∂θ ⎝ ∂θ ⎠ r 2 sin 2 θ ∂φ2
Καλά διατυπωμένο πρόβλημα για τον τελεστή του Laplace

Με Φ = {Φ, Φεπ, Ax, Ay, Az, Φm, Φ⊥, Φm⊥}: χώρος Vc
ε c, g c, μ c dS
Στο χώρο V, διαφορική εξίσωση: ∇ 2Φ = − f , S
Στην κλειστή επιφάνεια S, όριο του V, rc
dS
οριακή συνθήκη LΦ = γ(rS):
rS
Dirichlet, LΦ = Φ ( rS ) = ΦS (rS ) , dV
∂Φ r
Neumann, LΦ = = ΦnS (rS ) , χώρος V
∂n S ε, g, μ
∫Φ ( rS ) dS = − ∫ f ( r ) dV ,
0
με nS
S V
Μικτή, LΦ = αλλού Dirichlet, αλλού Neumann,
∂Φ
Γενική, LΦ = Φ ( rS ) + ( rS ) = Φ* ( rS ) ,
∂n S
με ℓ(rS) > 0.
Συνήθεις οριακές συνθήκες στις εφαρμογές:
Dirichlet: Για το Φ όταν gc >> g ή εc >> ε, για το Φm όταν μc >> μ, για το Α όταν μc << μ,
Neumann: Για το Φ όταν gc << g ή εc << ε, για το Φm όταν μc << μ.
Eιδική και συμπληρωματική λύση

Στο πρόβλημα ∇ 2Φ = − f στο V, LΦ = Φ* στην S ⇒ Φ = Φειδ + Φσυμ, με:
⎡ ⎤
1 ⎢ 1 1
Φειδ: Μόνη απαίτηση: ∇ Φειδ = − f (r ) ⇒ Φειδ (r ) = ′
∫′
f (r )dV + ′
∫
f c (rc )dVc ⎥ .
′
2
4π ⎢ R Rc ⎥
⎣V Vc ⎦
*
Φσυμ: ∇ Φσυμ = 0 στο V και LΦ = Φ − LΦειδ στην S.
2
Μονοδιάστατες λύσεις
Με s = {x, y, z, rT, φ, r, θ}, το πρόβλημα με ∇2Φ = −f έχει λύση με μορφή Φ = Φ(s), όταν:
f = (1/hs2)f1(s), όπου hx = hy = hz = hT = hr = 1, hφ = rΤ = rsinθ, hθ = r,
Η επιφάνεια S έχει δύο βάσεις με s = s1,2 και εκεί είτε Φ = σταθ είτε ∂Φ/∂n = σταθ/hs,
Το υπόλοιπο τμήμα της S έχει in ⊥ is και ∂Φ/∂n = 0.
Κατοπτρισμός σε επίπεδο με Φ = 0 ή ∂Φ/∂n = 0

Αρχική διάταξη Βοηθητική διάταξη Όλος ο χώρος με ιδιότητες:
ε, g ή μ (του χώρου V).
z ε, g, ή μ z ε, g, ή μ
Είδωλα αρχικών αιτίων:
dQ κλπ. dQ κλπ. συμμετρικές θέσεις,
dp κλπ. = dp κλπ.
συμμετρική διεύθυνση,
ίδιο μέτρο
z=0 (z = 0) (σε σχέση με αρχικά αίτια).
Χώρος Vc
Πρόσημα ειδώλων:
ε c, g c, ή μ c ≠ Ομόσημα, όταν:
dQc κλπ.
>> ή <<
dpc κλπ.
gc << g, εc << ε, μc >> μ,
ε, g, ή μ Ετερόσημα, όταν:
ε, g, ή μ
gc >> g, εc >> ε, μc << μ.
Κατοπτρισμός σε επίπεδο μεταξύ υλικών με μικρές διαφορές

Αρχική διάταξη Βοηθητική διάταξη Ι
Περιοχή I: ε1, g1, μ1 ε1, g1, μ1
dQ1, dp1 κλπ. dQ1, dp1 κλπ. Όλος ο χώρος με ε1, g1 ή μ1

= Αίτια περιοχής Ι:
αμετάβλητα.
z=0 (z = 0)
Είδωλα αιτίων περιοχής Ι:
συμμετρικές θέσεις,
συμμετρική διεύθυνση
≠ (σε σχέση με αρχικά αίτια).
dQ2, dp2 κλπ. dQ1c, dp1c κλπ. Είδωλα αιτίων περιοχής ΙΙ:
dQ2c, dp2c κλπ.
Περιοχή II: ε2, g2, μ2 ε1, g1, μ1
αρχικές θέσεις,
αρχική διεύθυνση.
Είδωλα αιτίων περιοχής Ι:
ε −ε g − g2 μ − μ1
dQ1c = 1 2 dQ1 , dQ1c = 1 dQ1 , i1c = 2 i1 ,
ε1 + ε2 g1 + g 2 μ1 + μ2
Είδωλα αιτίων περιοχής ΙΙ:

2ε1 2 g1 2 μ2
dQ2 c = dQ2 , dQ2 c = dQ2 , i2 c = i2 .
ε1 + ε2 g1 + g 2 μ1 + μ2
Βοηθητική διάταξη ΙΙ: Με εναλλαγή 1 ↔ 2.

Κατοπτρισμός σε σφαίρα (με ακτίνα a)
Ηλεκτροστατική:
Εσωτερικό πρόβλημα Εξωτερικό πρόβλημα

Αρχικό: Αρχικό:
Φ=U Φ=U Φ(∞) = 0
a dQ a dQ
ε 0 ℓ 0 ℓ ε
Χώρος V Χώρος Vc Χώρος Vc Χώρος V
Βοηθητικό: Βοηθητικό:
Φ(∞) = U Φ(∞) = 0
dQ dQc QU dQc dQ
0 ℓ ℓc 0 ℓc ℓ
ε ε ε ε
2
a a a a2
dQc = − dQ, c = . QU = 4πεaU , dQc = − dQ, c = .
Κατοπτρισμός κατανομής φορτίου, σε γειωμένη σφαιρικά επιφάνεια:

1 ⎛ 1 1 ⎞
Φ (r ) =
4πε ∫
dQ′ ⎜ − *
⎝ R (r′, r ) R (r′, r ) ⎠
⎟ , με:
R 2 = r ′2 − 2r ′r ⎡⎣cos θ ′ cos θ + sin θ ′ sin θ cos ( φ′ − φ ) ⎤⎦ + r 2 ,

2
⎛r⎞
R = ⎜ ⎟ r ′2 − 2r ′r ⎡⎣ cos θ ′ cos θ + sin θ ′ sin θ cos ( φ′ − φ ) ⎤⎦ + a 2 .
*2
⎝a⎠
Μόνιμη ροή ρεύματος:

Όπως σε διηλεκτρικό, με τις αντικαταστάσεις Q ↔ Q, g ↔ ε.
Μαγνητοστατική:
Προϋποθέσεις:
o Ρευματοφόρος βρόχος (ρεύμα i), εξ ολοκλήρου σε επιφάνεια r΄ = σταθ. (r΄ < a, ή r΄ > a).
o Οριακή συνθήκη in⋅H = Hn = 0 στη σφαιρική επιφάνεια r = a
Βοηθητικό πρόβλημα:
o Παντού μ (όσο αρχικά στο χώρο V),
o Αρχικός βρόχος με i, αμετάβλητα,
o Είδωλο στην επιφάνεια rc΄ = a2/r΄, με ρεύμα ic = −(r΄/a)i.
Κατοπτρισμός σε κύλινδρο (με ακτίνα a)
Φορτία σε διηλεκτρικό:
Αρχική διάταξη: Φορτίο λ στη θέση (rΤ΄ = ℓ, φ΄ = φλ΄), ή κατανομή dλ΄, σε περιοχή με ε.
Όταν Φ|a = 0:
Παντού ε, αρχικό φορτίο αμετάβλητο, είδωλο λc = −λ στη θέση (rΤ΄c = ℓc = a2/ℓ, φc΄ = φλ΄).
1 ⎛ RT2 (rT ; rT′ ) ⎞
Για κατανομή γραμμικού φορτίου: Φ ( rT , φ ) = −
4πε
dλ′ ln ⎜ *2
⎝ RT (rT ; rT′ ) ⎠
⎟, ∫
2
⎛r ⎞
με R ( rT ; rT′ ) = rT′ − 2rT′ rT cos ( φ′−φ ) + r , R ( rT ; rT′ ) = ⎜ T ⎟ rT′2 − 2rT′ rT cos ( φ′−φ ) + a 2 .
2
T
2
T
2 *2
T
⎝a⎠
Όταν (∂Φ/∂n)|a = 0 και ℓ < a (εσωτερικό πρόβλημα):
Παντού ε, αρχικό φορτίο αμετάβλητο, είδωλο λc = +λ στη θέση (rΤ΄c = ℓc = a2/ℓ, φc΄ = φλ΄).
Όταν (∂Φ/∂n)|a = 0 και ℓ > a (εξωτερικό πρόβλημα):

Παντού ε, αρχικό φορτίο αμετάβλητο, είδωλο λc = +λ στη θέση (rΤ΄c = ℓc = a2/ℓ, φc΄ = φλ΄),
και επιπρόσθετο είδωλο λ0 = −λ στον άξονα rΤ΄0 = 0.
Όταν (∂Φ/∂n)|a = 0 και κατανομή dλ΄:

1 ⎛ R 2 (r ; r′ ) R*2 (r ; r ′ ) ⎞
Φ ( rT , φ ) = −
4πε ∫
dλ′ ln ⎜ T T T 2 2T T T ⎟ , με RT2 = ..., RT*2 = ... ως ανωτέρω.
⎝ rT L ⎠
Όταν ε(rT < a) = ε1 και ε(rT > a) = ε2:

ε1 − ε2 2 ε2
λ στο ℓ1 < a και −λ στο 0 ⇒ λ1c = λ και λ2 c = λ , στο ℓ2 = a2/ℓ1.
ε1 + ε2 ε1 + ε2
Αρχική διάταξη Βοηθητικό πρόβλημα Ι Βοηθητικό πρόβλημα ΙΙ
I (ε1) II (ε2) ε1 ε1 ε2 ε2
−λ λ x −λ λ λ1c x −λ2c λ2c 0 x
0 0 0
a ℓ1 a ℓ1 ℓ2 a ℓ1 ℓ2
2ε1 ε −ε
λ στο ℓ2 > a ⇒ λ1c = λ , και λ2c = 2 1 λ , στο ℓ1 = a2/ℓ2, και −λ2c στο 0
ε1 + ε2 ε1 + ε2
Αρχική διάταξη Βοηθητικό πρόβλημα Ι Βοηθητικό πρόβλημα ΙΙ
I (ε1) II (ε2) ε1 ε1 ε2 ε2
λ x 0 0 λ1c x −λ2c λ2c λ x
0 0 0
a ℓ2 a ℓ1 ℓ2 a ℓ1 ℓ2

Μόνιμη ροή ρεύματος και Μαγνητοστατική: Με βάση τις αντιστοιχίες του Πίνακα
Ηλεκτροστατική E Φ D ε q λ σ ρ dQ dλ
Μόνιμη ροή ρεύματος E Φ J g q λ σ ρ dQ dλ
Μαγνητοστατική, με ∂/∂z = 0 Β × iz Αz Η × iz μ−1 i Κz Jz dΙ
Αριθμητική επίλυση με πεπερασμένες διαφορές
Αρχικές εκτιμήσεις:
Με στόχο τη βαθύτερη διείσδυση των οριακών τιμών στο εσωτερικό της διάταξης,
Αποδεκτή η εφαρμογή αλγορίθμου με μεγάλη ακτίνα κύκλου/σφαίρας.
Διαδοχικές προσεγγίσεις:
Μέθοδος Jacobi:
1
(
Φi(,nj) = Φi(−n1,−1)j + Φi(+n1,−1)j + Φi(,nj−−1)1 + Φi(,nj−+1)1 ,
4
)
1
(
Φi(,nj), k = Φi(−n1,−1)j , k + Φi(+n1,−1)j , k + Φi(,nj−−1)1, k + Φi(,nj−+1)1, k + Φi(,nj−, k1)−1 + Φi(,nj−, k1)+1 .
6
)
Μέθοδος Gauss-Seidel (ταχύτερη):
1
(
Φi(,nj) = Φi(−n1,) j + Φi(,nj)−1 + Φi(+n1,−1)j + Φi(,nj−+1)1 ,
4
)
1
(
Φi(,nj), k = Φi(−n1,) j , k + Φi(,nj)−1, k + Φi(,nj), k −1 + Φi(+n1,−1)j , k + Φi(,nj−+1)1, k + Φi(,nj−, k1)+1 .
6
)
Διαδοχική υπερχαλάρωση:
1
(
Φi(,nj) = ⎡⎣(1 + δ ) Φi(−n1,) j + Φi(,nj)−1 + Φi(+n1,−1)j + Φi(,nj−+1)1
4
)
(
−δ Φi(−n1,−1)j + Φi(,nj−−1)1 + Φi(+n1,−1)j + Φi(,nj−+1)1 ⎤⎦ . )
Προσεγγιστική επίλυση με μέθοδο Rayleigh-Ritz
Προσέγγιση δυναμικού από Φ ( r; α1 , α2 , α3 ,...) = f 0 (r ) + ∑ α f (r) , με:

n
n n
f 0 ( r =rS ) = Φ( r =rS ) ,
f n ( r =rS ) = 0 , και (για n, n΄ ≠ 0)

∫ ( ∇f ) ⋅ ( ∇f
V
n n′ ) dV = 0 , όταν n΄≠ n.
Οι συντελεστές είναι: αn =−
∫ ( ∇f ) ⋅ ( ∇f ) dV
V
n
.
0
∫ ∇f dV
2
n
V
Χωρισμός μεταβλητών
Διδιάστατες Καρτεσιανές διατάξεις
Με Φ = ∑X(x)Y(y), ∇ 2Φ = 0 ⇒ X ′′ = K x X , Y ′′ = K yY , με Kx + Ky = 0.
Συναρτήσεις X(x):
Kx = 0 ⇒ X(x) = {x, 1},
Kx = −k2 < 0 ⇒ X(x) = {sin(kx), cos(kx)},
Κx = k2 > 0 ⇒ Χ(x) = {exp(kx), exp(−kx)}, ή X(x) = {sinh(kx), cosh(kx)}.
Συμβολισμός: {…} = γραμμικός συνδυασμός περικλειόμενων συναρτήσεων,
Σύμβαση: k > 0.
Kx = 0 Kx = −k2 < 0 Kx = +k2 > 0

X(x) X(ξ) X(ξ)
x 1 exp(−ξ) exp ξ
2
sin ξ
1 1 2
0 ξ cosh ξ sinh ξ
0 x
π 2π ξ
−1 1 2
−1 cos ξ −2 −1 0 1 2
−1 −1
Παράγωγοι: Αθροίσματα/Διαφορές
sin ( ξ ± η ) = sin ξ cos η ± cos ξ sin η,
( sin ξ )′ = cos ξ , ( cos ξ )′ = − sin ξ , cos ( ξ ± η ) = cos ξ cos η ∓ sin ξ sin η,
( exp ξ )′ = exp ξ , ( exp(−ξ ) )′ = − exp ξ , exp ( ξ ± η ) = exp ξ exp ( ± η ) ,
( sinh ξ )′ = cosh ξ , ( cosh ξ )′ = sinh ξ . sinh ( ξ ± η ) = sinh ξ cosh η ± cosh ξ sinh η,

cosh ( ξ ± η ) = cosh ξ cosh η ± sinh ξ sinh η.
Γραμμικοί συνδυασμοί με μηδενισμό:
o X ( x = x0 ) = 0 , όταν:
X = x − x0 , ή X = sin [ k ( x − x0 ) ] , ή X = sinh [ k ( x − x0 ) ] .
d
o X ( x) = 0 , όταν:
dx x = x0
Χ = 1, ή X = cos [ k ( x − x0 ) ] , ή X = cosh [ k ( x − x0 ) ] .
o Χ(x = +∞) = 0, όταν:
X = exp ( − kx ) = cosh ( kx ) − sinh ( kx ) .
o Χ(x = −∞) = 0, όταν:
X = exp ( + kx ) = cosh ( kx ) + sinh ( kx ) .

Συναρτήσεις Y(y): Οι ίδιες συναρτήσεις, αλλά με Ky = −Kx (⇒ με το ίδιο k).
Αναγκαίες προϋποθέσεις για επίλυση με λίγους όρους:

Οριακές συνθήκες δεν επιβάλλουν ασυνέχεια,
Εμφάνιση αποδεκτών συναρτήσεων στις οριακές συνθήκες.
Διάταξη με μία μη ομογενή οριακή συνθήκη y

(π.χ. στο y = b): LΦ = f(x)
b
o Xn(x) και kn από ομογενείς οριακές συνθήκες
L4Φ = 0
L3Φ = 0
αντιμέτωπων πλευρών (x = 0, x = a),
∇2Φ = 0
o Yn(y) από τρίτη ομογενή οριακή συνθήκη,
o Φ = ∑nAnXn(x)Yn(y), x
∑ A (L Y )
0 L2Φ = 0 a
o LΦ = f ⇒ n n y =b
X n ( x) = f ( x) ,
n
⎧ 0 ( n′ ≠ n ) ,
a
⎪
o Ορθογωνιότητα των Xn(x):
∫ 0
X n ( x) X n′ ( x)dx = ⎨1 + δn ,0
⎪ a ( n′ = n ) ,
⎩ 2
a a
o Εξίσωση για An: An (L Yn ) y = b
∫ 0
dxX n2 ( x) =
∫ dxf ( x) X ( x) .
0
n
Τριδιάστατες Καρτεσιανές διατάξεις
Με Φ = ∑Φ(x, y, z) = ∑X(x)Y(y)Z(z),
∇ 2Φ = 0 ⇒ Χ΄΄ − KxX = 0, Y΄΄ − ΚyY = 0 και Z΄΄ − ΚzZ = 0, με Kx + Ky + Kz = 0.
Συναρτήσεις X(x), Y(y), Z(z): Όπως στις διδιάστατες διατάξεις, αλλά π.χ. Kz = −(Kx + Ky).
Διάταξη με μία μη ομογενή οριακή συνθήκη, π.χ στην έδρα z = c, όπου LΦ = f(x, y).
Με Φ = ∑nmAnmΧn(x)Υm(y)Ζnm(z) ⇒
⎛a ⎞⎛ b ⎞ a
⎛b ⎞
∫ ∫
Anm X n ( x)dx ⎟⎜ Ym2( y )dy ⎟ (L Z nm ) z = c =
⎜
∫ ∫
dxX n ( x) ⎜ dyYm( y ) f ( x, y ) ⎟ .
2
⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝0 ⎠⎝ 0 ⎠ 0 ⎝0 ⎠
Διδιάστατες κυλινδρικές διατάξεις
d ⎛ dRT ⎞ d 2F
Με Φ = ∑RT(rT)F(φ), ∇ Φ = 0 ⇒ rT 2
⎜Tr ⎟ = K R
T T και 2
= K φ F , με KΤ + Kφ = 0.
drT ⎝ drT ⎠ dφ
Συναρτήσεις F(φ):
Kφ = 0 ⇒ F(φ) = {φ, 1},
Kφ = −m2 < 0 ⇒ F(φ) = {sin(mφ), cos(mφ)},
Κφ = m2 > 0 ⇒ F(φ) = {exp(mφ), exp(−mφ)}, ή F(φ) = {sinh(mφ), cosh(mφ)}.
Συμπεριφορά και ιδιότητες όπως οι συναρτήσεις X(x) των Καρτεσιανών διατάξεων,
Σύμβαση: m > 0,
m = ακέραιος σε διατάξεις με περιοδικότητα, Φ(rT, φ + 2π) = Φ(rT, φ).
Συναρτήσεις RT(rT): Με ρΤ = rT/a, a = τυχόν,
ΚT = −Κφ = 0 ⇒ RT ( ρT ) = {1, ln ρT } ,
ΚT = −Κφ = m2 > 0 ⇒ RT ( ρT ) = { ρTm , ρT− m } ,
ΚT = −Κφ = − m2 < 0 ⇒ RT ( ρT ) = {sin(m ln ρT ), cos(m ln ρT )} .
Ιδιότητες:
ln ρT = ∞ στα rT = 0, ∞,
ρT−m = ∞ στο rT = 0, ρT+m = ∞ στο rT = ∞,
sin(m ln ρT), cos(m ln ρT) αποκλίνουν στα rT = 0, ∞,
RT(rT − a) δεν είναι γραμμικός συνδυασμό συναρτήσεων RT.
Γραμμικοί συνδυασμοί με μηδενισμό:
o RT(rT = rT0) = 0, όταν:
m m
⎛r ⎞ ⎛ r ⎞ ⎛r ⎞ ⎡ ⎛ r ⎞⎤
RT ( rT ) = ln ⎜ T ⎟ , RT ( rT ) = ⎜ T ⎟ − ⎜ T 0 ⎟ , RT ( rT ) = sin ⎢ m ln ⎜ T ⎟ ⎥ .
⎝ rT 0 ⎠ ⎝ rT 0 ⎠ ⎝ rT ⎠ ⎣⎢ ⎝ rT 0 ⎠ ⎦⎥
o (d/drT)RT|rT=rT0 = 0, όταν:
m m
⎛ r ⎞ ⎛r ⎞ ⎡ ⎛ r ⎞⎤
RT ( rT ) =, RT ( rT ) = ⎜ T ⎟ + ⎜ T 0 ⎟ , RT ( rT ) = cos ⎢ m ln ⎜ T ⎟ ⎥ .
⎝ rT 0 ⎠ ⎝ rT ⎠ ⎣⎢ ⎝ rT 0 ⎠ ⎦⎥
Διάταξη με περιοδικότητα: Υποχρεωτικά Κφ = −m2 ≤ 0 και m = ακέραιος.
m = 0 ⇒ F0 = 1, RT 0 ( ρT ) = {1, ln ρT } ,
m = 1, 2, 3, ... ⇒ Fm(φ) = {sin(mφ), cos(mφ)}, RTm ( ρT ) = { ρTm , ρT− m } .
2π
Ορθογωνιότητα:
∫ 0
dφFj ( φ ) Fk ( φ ) = 0 όταν Fj ≠ Fk.
2π 2π 2π
με
∫ 0
12 dφ = 0,
∫ 0
sin 2 ⎡⎣ m ( φ − φ0 ) ⎤⎦ dφ =
∫ 0
cos 2 ⎡⎣ m ( φ − φ0 ) ⎤⎦ dφ = π .
Διάταξη χωρίς περιοδικότητα:

Τιμές του m (όχι υποχρεωτικά ακέραιες) από ομογενείς οριακές συνθήκες σε απέναντι πλευρές.

Διανύσματα
Πρόσθεση και αφαίρεση:
A + B = B + A, B+A
A A+B
A – B = A + (–B),
A + (–A) = 0, A–B
B
A + (B + C) = (A + B) + C.
Γινόμενο με βαθμωτή ποσότητα:

kA
B = kA, ώστε:
A
o Διεύθυνση του Β ίδια με του A, kA
kA kA
o Μέτρο Β = |k|A,
k>1 0 < k < 1 –1 < k < 0 k < –1
o Φορά του B ίδια με του A, αν k > 0,
o Φορά του B αντίθετη με του A, αν k < 0.
k(A + B) = kA + kB,
(k1 + k2)A = k1A + k2B.
Εσωτερικό (βαθμωτό) γινόμενο: A A
Γ = A⋅B = AB cosα, όπου α η γωνία μεταξύ A και B,

α
A⋅B = B⋅A, B
i i⋅A
A⋅(kB) = k(A⋅B) = kA⋅B (η παρένθεση είναι περιττή),
i⋅A = προβολή του A σε άξονα συγγραμμικό με το μοναδιαίο i.
Εξωτερικό (διανυσματικό) γινόμενο:

C=A×B
C = A × B = −B × A, με:
o Μέτρο C = AB |sinα| (όπου α = η γωνία μεταξύ A και B), B α
o Διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο των A και B,
A
o Φορά όπως του μέσου δακτύλου του δεξιού χεριού
(όταν A = αντίχειρας, B = δείκτης, γωνία μεταξύ αντίχειρα και δείκτη στο 0 < α < π).
Τριπλό γινόμενο:
(Α × Β)⋅C = (B × C)⋅A = (C × A)⋅B = –(Β × Α)⋅C = –(C × Β)⋅A = –(Α × C)⋅B.
Άλλα γινόμενα:
(Α × Β) × C = (Α⋅C)B – (B⋅C)A.
(Α × Β)⋅(C × D) = (Α⋅C)(B⋅D) – (B⋅C)(A⋅D)
= [(Α × Β) × C]⋅D = −[(Β × C) × D]⋅Α = [(C × D) × Α]⋅Β, κλπ.
Συστήματα συντεταγμένων
Γεωμετρικός ορισμός
Καρτεσιανών, κυλινδρικών, και σφαιρικών συντεταγμένων
z
z = σταθ.
dV
iz dSz
iz
dr dSy
r Σ iy
dz Σ iy
dx
0 ix dSx
y dy
y = σταθ.
x = σταθ.
x Καρτεσιανές συντεταγμένες (x, y, z)
z
z = σταθ.
dV drT
iz dSz dr
iφ dSφ
φ = σταθ.
r Σ iT iz dz
rT = σταθ. dST
iφ
Σ
0 y iT rTdφ
φ
rT
Κυλινδρικές συντεταγμένες (rT, φ, z)
z
r = σταθ.
dV
φ = σταθ. ir
Σ
ir dSr rdθ
iφ Σ iφ dr
r
dSφ
dSθ dr
iθ
θ = σταθ.
θ rsinθdφ
0 y
φ rT
Σφαιρικές συντεταγμένες (r, θ, φ)

Συντεταγμένες και λοιπές χαρακτηριστικές ποσότητες
στα τρία βασικά συστήματα συντεταγμένων
Γενικές ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ
ΠΟΣΟΤΗΤΑ
Εκφράσεις Καρτεσιανές Κυλινδρικές Σφαιρικές
*
Συντεταγμένες x (–∞, ∞), [m] rT (0, ∞), [m] r (0, ∞), [m]
(πεδίο ορισμού), s1, s2, s3 y (–∞, ∞), [m] φ (0, 2π), [rad] θ (0, π), [rad]
[διαστάσεις] z (–∞, ∞), [m] z (–∞, ∞), [m] φ (0, 2π), [rad]
x: επίπεδο rT: κύλινδρος r: σφαίρα

**
Είδος επιφανειών
y: επίπεδο φ: ημιεπίπεδο θ: κώνος
sj = σταθ.
z: επίπεδο z: επίπεδο φ: ημιεπίπεδο
***
Μοναδιαία
i1, i2, i3 ix, iy, iz iT, iφ, iz ir, iθ, iφ
διανύσματα
Διάνυσμα
xi x + y i y + z i z r Ti Τ + z i z rir
θέσης r =
Συντελεστές
h1, h2, h3 1, 1, 1 1, rT, 1 1, r, rsinθ
μήκους hj
Στοιχειώδης i1h1ds1 ixdx iT drT ir dr

μετατόπιση dr = + i2h2ds2 + iydy + iφ rTdφ + iθ rdθ
i1dℓ1 + i2dℓ2 + i3dℓ3 + i3h3ds3 + izdz + iz dz + iφ rsinθdφ
i1h2h3ds2ds3 ixdydz iT rTdφdz irr2sinθdθdφ

Στοιχειώδης
+ i2h3h1ds3ds1 + iydzdx + iφ dzdrT + iθ rsinθdφdr
επιφάνεια dS =
+ i3h1h2ds1ds2 + izdxdy + iz rTdrTdφ + iφ rdrdθ
Στοιχειώδης
h1h2h3ds1ds2ds3 dxdydz rTdrTdφdz r2sinθdrdθdφ
όγκος dV =
*
Η γωνία φ μπορεί να ορισθεί σε οποιοδήποτε διάστημα με πλάτος 2π, αντί του (0, 2π).
**
Ειδικές τιμές των rT, r και θ, που αντιστοιχούν σε εκφυλισμένες επιφάνειες, είναι:
rT = 0: Ο άξονας x = 0, y = 0. (Δεν ορίζεται η γωνία φ, ούτε τα iT και iφ.)
r = 0: Το σημείο x = 0, y = 0, z = 0. (Δεν ορίζονται οι γωνίες θ και φ, ούτε τα ir, iθ και iφ.)
θ = 0: Ο ημιάξονας x = 0, y = 0, z > 0. (Δεν ορίζεται η γωνία φ, ούτε τα iθ και iφ.)
θ = π: Ο ημιάξονας x = 0, y = 0, z < 0. (Δεν ορίζεται η γωνία φ, ούτε τα iθ και iφ.)
***
Τα μοναδιαία διανύσματα ix, iy και iz είναι σταθερά. Στα λοιπά μοναδιαία διανύσματα η
διεύθυνση εξαρτάται από το σημείο, στο οποίο αναφέρονται. Ειδικότερα, είναι:
iT(φ) και iφ(φ), με ∂iT/∂φ = iφ ∂iφ/∂φ = −iT
∂ir/∂θ = iθ ∂iθ/∂θ = −ir
ir(θ,φ), iθ(θ,φ) και iφ(φ), με
∂ir/∂φ = iφ sinθ ∂iθ/∂φ = iφ cosθ ∂iφ/∂φ = −(ir sinθ + iθ cosθ)
Μετασχηματισμοί συντεταγμένων
Καρτεσιανές Κυλινδρικές Σφαιρικές Επίπεδο z = σταθ.

y
συντεταγμένες συντεταγμένες συντεταγμένες
Σ΄
x= rT cosφ = r sinθ cosφ y
y= rT sinφ = r sinθ sinφ rT
z= z= r cosθ φ
x
0 x
2 2 ½
(x + y ) = rT = r sinθ
**
arctan2(y/x) = φ= φ Ημιεπίπεδο φ = σταθ.
z
z= z= r cosθ
Σ
2 2 2 ½
(x + y + z ) = (rT2 2 ½
+z ) = r z
* θ r
arctan[(x2 + y2)½/z] = *
arctan(rT/z) = θ
**
arctan2(y/x) = φ= φ rT
0
*
Η συνάρτηση arctan επιστρέφει το αποτέλεσμα στο διάστημα (0, π), το πεδίο ορισμού για τη γωνία θ.
**
Η συνάρτηση arctan2 λαμβάνει υπ’ όψιν τα πρόσημα αριθμητή και παρονομαστή αυτοτελώς, ώστε να
επιστρέφει το αποτέλεσμα στο διάστημα (0, 2π), ή οποιοδήποτε είναι το πεδίο ορισμού (με πλάτος 2π) για τη
γωνία φ.
Μετασχηματισμοί μοναδιαίων διανυσμάτων
Μεταξύ Καρτεσιανών και κυλινδρικών συντεταγμένων:

Επίπεδο z = σταθ. iy
⎡ i z ⎤ ⎡1 0 0 ⎤ ⎡i z ⎤ iφ
iT
⎢ i ⎥ = ⎢0 cos φ sin φ ⎥ ⋅ ⎢ i ⎥ , y
⎢T⎥ ⎢ ⎥ ⎢ x⎥ ix
i
⎢⎣ φ ⎥⎦ ⎣ 0 − sin φ cos φ ⎦ ⎢⎣i y ⎥⎦
rT
⎡ i z ⎤ ⎡1 0 0 ⎤ ⎡iz ⎤
⎢ i ⎥ = ⎢0 cos φ − sin φ⎥ ⋅ ⎢i ⎥ . φ
⎢ x⎥ ⎢ ⎥ ⎢T⎥ 0
x
i
⎢⎣ y ⎥⎦ ⎣ 0 sin φ cos φ ⎦ ⎢⎣ i φ ⎥⎦
Μεταξύ κυλινδρικών και σφαιρικών συντεταγμένων:
Ημιεπίπεδο φ = σταθ. iz
⎡ i r ⎤ ⎡ cos θ sin θ 0 ⎤ ⎡ i z ⎤ ir
⎢ i ⎥ = ⎢ − sin θ cos θ 0 ⎥ ⋅ ⎢i ⎥ , z rT
⎢ θ⎥ ⎢ ⎥ ⎢T⎥ iT
⎢⎣ i φ ⎥⎦ ⎣ 0 0 1 ⎦ ⎢⎣ i φ ⎥⎦
iθ
⎡ i z ⎤ ⎡cos θ r
− sin θ 0 ⎤ ⎡ i r ⎤ θ
⎢ i ⎥ = ⎢ sin θ cos θ 0 ⎥ ⋅ ⎢i θ ⎥ .
⎢T⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ 0
⎣⎢ i φ ⎦⎥ ⎣ 0 0 1 ⎦ ⎣⎢i φ ⎦⎥

Στροφή μοναδιαίων διανυσμάτων
Τα μοναδιαία διανύσματα iT και iφ, όταν αναφέρονται σε y

διαφορετικές γωνίες (φ1, φ2) στρέφονται κατά γωνία (φ2 – φ1) iφ2 iT2
περί τον (κοινό) άξονα z, και είναι: iφ1
iT1
⎡ iT 2 ⎤ ⎡ cos(φ2 − φ1 ) sin(φ2 − φ1 ) ⎤ ⎡iT 1 ⎤
⎢ ⎥=⎢ φ2
⎥⋅⎢ ⎥. φ1
⎢⎣ i φ 2 ⎥⎦ ⎢⎣ − sin(φ2 − φ1 ) cos(φ2 − φ1 ) ⎥⎦ ⎢⎣ i φ1 ⎥⎦ 0 x
Αντίστοιχα, για τα μοναδιαία διανύσματα ir, iθ και iφ, όταν

αναφέρονται σε διαφορετικές γωνίες (φ1, φ2) και (θ1, θ2), είναι:
⎡ir2 ⎤ ⎡ cosθ2 cosθ1 + sinθ2 sinθ1 cos(φ2 − φ1) −cosθ2 sinθ1 + sinθ2 cosθ1 cos(φ2 − φ1) sinθ2 sin(φ2 − φ1) ⎤ ⎡ir1 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢iθ2 ⎥ = ⎢−sinθ2 cosθ1 + cosθ2 sinθ1 cos(φ2 − φ1) sinθ2 sinθ1 + cosθ2 cosθ1 cos(φ2 − φ1) cosθ2 sin(φ2 − φ1)⎥ ⋅ ⎢iθ1⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎣⎢iφ2 ⎦⎥ ⎣ −sinθ1 sin(φ2 − φ1) −cosθ1 sin(φ2 − φ1) cos(φ2 − φ1) ⎦ ⎣⎢iφ1⎦⎥
Κάθε στοιχείο των πινάκων δίνει το συνημίτονο μεταξύ των αντίστοιχων διανυσμάτων, π.χ.,
ir2⋅iθ1 = –cosθ2sinθ1 + sinθ2cosθ1cos(φ2 – φ1).
Σχέσεις σε τρισορθογώνιο δεξιό συστήμα

Με κυκλική
Εσωτερικά γινόμενα μοναδιαίων διανυσμάτων: ij⋅ij = 1, ij⋅ij±1 = 0 επέκταση των
δεικτών
Εξωτερικά γινόμενα μοναδιαίων διανυσμάτων: ij × ij = 0, ij × ij±1 = ±ij±2 (i4 = i1, ή i0 = i3)
Ανάλυση διανύσματος στις συνιστώσες του: A = i1A1 + i2A2 + i3A3, με Aj = ij⋅A

Εσωτερικό γινόμενο δύο διανυσμάτων: A⋅B = A1B1 + A2B2 + A3B3
Μέτρο διανύσματος: A = A = A ⋅ A = A12 + A22 + A32
A
Συγγραμμικό μοναδιαίο διάνυσμα: iA =
A
i1 i2 i3
Εξωτερικό γινόμενο δύο διανυσμάτων: A × B = A1 A2 A3
B1 B2 B3
Σχετική απόσταση R1,2 = |r1 – r2| δύο σημείων:
( x1 − x2 ) + ( y1 − y2 ) + ( z1 − z2 )
2 2 2
R1, 2 = (Καρτεσιανές)
= rT21 + rT22 − 2rT 1rT 2 cos ( φ1 − φ2 ) + ( z1 − z2 )

2
(κυλινδρικές)
= r12 + r22 − 2r1r2 ⎡⎣ cos θ1 cos θ2 + sin θ1 sin θ2 cos ( φ1 − φ2 ) ⎤⎦ (σφαιρικές)
Διαφορικοί τελεστές
Διαφορικοί τελεστές γινομένων
Διπλή εφαρμογή διαφορικών τελεστών πεδιακών συναρτήσεων
∇ × (∇f) = 0 ∇(fg) = f∇g + g∇f
∇⋅(∇ × F) = 0 ∇⋅(F × G) = G⋅(∇ × F) – F⋅(∇ × G)
∇⋅(∇f) = ∇2f (ορισμός) ∇⋅(fF) = F⋅(∇f) + f(∇⋅F)
∇(∇⋅F) – ∇ × (∇ × F) = ∇2F (ορισμός) ∇ × (fF) = (∇f) × F + f(∇ × F)
1 ∂2
□2 = ∇ 2 − (ορισμός) ∇2(fg) = f∇2g + 2(∇f)⋅(∇g) + g∇2f
c 2 ∂t 2
Διδιάστατη απόκλιση ∇⋅K εφαπτομενικού διανύσματος K = i1K1(s1, s2) + i2K2(s1, s2)
Καρτεσιανές Κυλινδρικές Σφαιρικές
Επίπεδο x = σταθ.: Κύλινδρος rT = σταθ. = a: Σφαίρα r = σταθ. = a:

∂ ∂ 1 ∂ ∂ 1 ⎛ ∂ ∂ ⎞
∂y
K y + Kz
∂z a ∂φ
Kφ + K z
∂z ⎜ ( K θ sin θ ) + Kφ ⎟
a sin θ ⎝ ∂θ ∂φ ⎠
Επίπεδο y = σταθ.: Ημιεπίπεδο φ = σταθ.: Κώνος θ = σταθ. = θ0:
∂ ∂ ∂ ∂ 1 ∂ 1 ∂
Kz + Kx Kz + KT Kφ + ( rK r )
∂z ∂x ∂z ∂rT r sin θ0 ∂φ r ∂r
Επίπεδο z = σταθ.: Επίπεδο z = σταθ.: Ημιεπίπεδο φ = σταθ.:

∂ ∂ 1 ⎛ ∂ ∂ ⎞ 1⎛ ∂ ∂ ⎞
∂x
Kx + K y
∂y ⎜ ( rT KT ) + K φ ⎟ ⎜ ( rK r ) + Kθ ⎟
rT ⎝ ∂rT ∂φ ⎠ r ⎝ ∂r ∂θ ⎠
Διδιάστατη περιστροφή = i3⋅(∇ × K).
Διδιάστατη κλίση = ∇k, με ∂/∂s3 = 0.
Θεώρημα του Gauss:
∫ (∇ ⋅ F)dV = ∫ F ⋅ dS, ∫ (∇f )dV = ∫

V S V S
fdS,
∫ (∇ × F)dV = − ∫ F × dS .
V S
Θεώρημα του Stokes:
∫ (∇ × F) ⋅ dS = ∫ F ⋅ dr, ∫ (∇f ) × dS = − ∫
S S
fdr.
Ταυτότητες του Green:
∫ f ( ∇ g ) ⋅ dS =
∫ ⎡⎣ f ∇ g + (∇f ) ⋅ (∇g )⎤⎦ dV , ∫ ( f ∇g − g∇f ) ⋅ dS = ∫ ( f ∇ g − g∇ f ) dV
2 2 2
S V S V

Διαφορικοί τελεστές στα τρία κύρια συστήματα συντεταγμένων
Τελεστής Καρτεσιανές Κυλινδρικές Σφαιρικές
∂f ∂f ∂f ∂f 1 ∂f ∂f ∂f 1 ∂f 1 ∂f
Κλίση, ∇f = ix + iy + iz iT + iφ + iz ir + iθ + iφ
∂x ∂y ∂z ∂rT rT ∂φ ∂z ∂r r ∂θ r sin θ ∂φ
Απόκλιση, ∂ ∂ ∂ 1 ∂ 1 ∂ ∂ 1 ∂ 2 1 ∂ 1 ∂
Fx + Fy + Fz ( rT FT ) + Fφ + Fz 2
r Fr +
( ) ( Fθ sin θ ) + Fφ
∇⋅F = ∂x ∂y ∂z rT ∂rT rT ∂φ ∂z r ∂r r sin θ ∂θ r sin θ ∂φ
ix iy iz iT rT i φ iz ir ri θ r sin θ i φ
Περιστροφή, ∂ ∂ ∂ 1 ∂ ∂ ∂ 1 ∂ ∂ ∂
2
∇×F = ∂x ∂y ∂z rT ∂ rT ∂φ ∂z r sin θ ∂ r ∂θ ∂φ
Fx Fy Fz FT rT Fφ Fz Fr rFθ r sin θ Fφ
Βαθμωτή ∂2 f ∂2 f ∂2 f 1 ∂ ⎛ ∂f ⎞ 1 ∂ 2 f ∂ 2 f 1 ∂ ⎛ 2 ∂f ⎞ 1 ∂ ⎛ ∂f ⎞ 1 ∂2 f
Λαπλασιανή, + + ⎜ rT ⎟+ + ⎜ r ⎟ + ⎜ sin θ ⎟ +
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2 rT ∂rT ⎝ ∂ rT ⎠ rT2 ∂φ2 ∂z 2 r 2 ∂r ⎝ ∂r ⎠ r 2 sin θ ∂θ ⎝ ∂θ ⎠ r 2 sin 2 θ ∂φ2
∇2 f =
2 ∂Fφ FT 2 ⎡ ∂ ∂Fφ ⎤
i x ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fx iT ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 FT − − i r ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fr − F
⎢ r sin θ + ( Fθ sin θ ) + ⎥
Συνιστώσες r 2 ∂φ r 2 r 2 sin θ ⎣ ∂θ ∂φ ⎦
Διανυσματικής 2 ∂F Fφ 2 ⎡ ∂F 1 ∂Fφ ⎤
i y ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fy i φ ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fφ + 2 T − 2 i θ ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fθ + 2 2 ⎢sin 2 θ r − Fθ − cos θ ⎥
Λαπλασιανής, r ∂φ r r sin θ ⎣ ∂θ 2 ∂φ ⎦
is⋅∇2F = 2 ⎡ ∂F ∂F 1 ⎤
i z ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fz i z ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fz i φ ⋅ ∇ 2F = ∇ 2 Fφ + 2 2 ⎢sin θ r + cos θ θ − Fφ ⎥
r sin θ ⎣ ∂φ ∂φ 2 ⎦
i x ( A ⋅ ∇ ) Fx ⎡ 1 ⎤ ⎡ 1 1 ⎤
iT ⎢( A ⋅ ∇ ) FT − Aφ Fφ ⎥ i r ⎢( A ⋅ ∇ ) Fr − Aθ Fθ − Aφ Fφ ⎥
rT ⎣ r r ⎦
Παράγωγος διανύσματος ⎣ ⎦
⎡ 1 1 ⎤
στη διεύθυνση Α, +i y ( A ⋅ ∇ ) Fy ⎡ 1 ⎤ +i θ ⎢( A ⋅ ∇ ) Fθ + Aθ Fr − Aφ Fφ cot θ ⎥
(A⋅∇)F = +i φ ⎢( A ⋅ ∇ ) Fφ + Aφ FT ⎥ ⎣ r r ⎦
⎣ rT ⎦ ⎡ 1 1 ⎤
+i z ( A ⋅ ∇ ) Fz +i z ( A ⋅ ∇ ) Fz +i φ ⎢( A ⋅ ∇ ) Fφ + Aφ Fr + Aφ Fθ cot θ ⎥
⎣ r r ⎦

Typologio Vomvoridi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Typologio Vomvoridi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ι. Λ.

Ηλεκτρικά φορτία και ρεύματα, Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου 6

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 1

Τιμές παγκόσμιων σταθερών (στο σύστημα SI)

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 3

Δύναμη Lorentz f = ρE + J×B f = ρE + J×B f = ρE + J×B f = ρE + c−1J×B f = ρE + c−1J×B

Νόμος Gauss ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0 ∇⋅B = 0

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων

Σχέση D(E) D = ε0E + P D = E + 4πP D = c−2E + 4πP D = E + 4πP D=E+P

Σχέση B(H) B = μ0(H + M) B = c−2(H + 4πM) B = H + 4πM B = H + 4πM B=H+M

Διάνυσμα Poynting N = E×H N = (1/4π)E×H N = (1/4π)E×H N = (c/4π)E×H N = cE×H

Ηλεκτρική ενέργεια we = ∫E(D΄)⋅dD΄ we = (1/4π)∫E(D΄)⋅dD΄ we = (1/4π)∫E(D΄)⋅dD΄ we = (1/4π)∫E(D΄)⋅dD΄ we = ∫E(D΄)⋅dD΄

Μαγνητική ενέργεια wm =∫H(B΄)⋅dB΄ wm = (1/4π)∫H(B΄)⋅dB΄ wm = (1/4π)∫H(B΄)⋅dB΄ wm = (1/4π)∫H(B΄)⋅dB΄ wm =∫H(B΄)⋅dB΄

Ορισμός δυναμικού Α B = ∇×A B = ∇×A B = ∇×A B = ∇×A B = ∇×A

Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου (ολοκληρωτικά) dS

S: κλειστή επιφάνεια (επιφάνεια Gauss), dV

V: χώρος στο εσωτερικό της S,

Νόμος διατήρησης ηλεκτρικού φορτίου (σημειακά)

Ειδικές κατανομές: (Aνάγονται σε αντίθετα ζεύγη κατανομών σ, λ, q με άπειρη τιμή.)

S = επιφάνεια με όριο το ρευματοφόρο βρόχο, με φορά δεξιόστροφη σε σχέση με ρεύμα i.

Ειδικές κατανομές: (Aνάγονται σε κατανομές ρεύματος με άπειρη τιμή.)

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 7

Πυκνότητα ηλεκτρικής ροής, ή, Διηλεκτρική μετατόπιση D (C/m2)

Ολοκληρωτικές Σημειακές σχέσεις

Προσανατολισμός πεδίου: Αν είναι παντού ∂/∂s = 0, όπου s = {x, y, z, φ},

Αγώγιμα υλικά: Συντακτική σχέση J = gE (μικροσκοπικός νόμος Ohm),

Φορτία σε μη ομογενές αγώγιμο υλικό (σε μόνιμη κατάσταση)

Στοιχεία κυκλωμάτων με μη μηδενική ένταση ηλεκτρικού πεδίου E

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 9

Ένταση μαγνητικού πεδίου Η (A/m)

Ολοκληρωτικές Σημειακές σχέσεις

Περιστροφή: Ανάλογα με το σύστημα συντεταγμένων, είναι:

Η Ροή ρεύματος πρέπει να ικανοποιεί ∮SdI = 0 (δηλ. ∇⋅J = 0 κλπ.).

i0 στο rT = 0: H = iφi0/2πrT iφK0 στο rT = a: H(rT < a) = izK0, H(rT > a) = 0

Γραμμικά μαγνητικά κυκλώματα

συνδέονται με μαγνητική αντίσταση Rm ,i = 1/ Gm ,i = U m ,i /Ψm,i .

Διεγέρσεις: Τα ελίγματα παράγουν ΜΕΔ em ,i = N i I i .

Επαγωγικό ηλεκτρικό πεδίο: Αναπτύσσεται όταν είναι (d/dt)∫SB⋅dS ≠ 0, με εξισώσεις:

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 11

Κυματικές εξισώσεις: Αν είναι (ε, μ) = σταθ., τότε:

όπου η διανυσματική Λαπλασιανή είναι:

Φασιθέτες: Η χρονική εξάρτηση A(r, t) υποκαθίσταται από τον φασιθέτη Å(r),

Κυματοδηγούμενοι ρυθμοί, σε κυματοδηγό με σταθερή διατομή:

Εγκάρσιες συνιστώσες: Προκύπτουν από τις διαμήκεις συνιστώσες

Ρυθμοί διάδοσης (σε ιδανικό μονοστρωματικό κυματοδηγό):

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 13

Νόμος Διατήρησης ΗΜ ενέργειας

 Σημειακά: ∇⋅N + (∂/∂t)wem = –E⋅J, in⋅(N+ – N–) = –E⋅K, κλπ.

Ενέργεια σε στοιχεία κυκλωμάτων

Ενεργειακός προσδιορισμός δύναμης (σε διατάξεις στατικές ή με αργές μεταβολές)

Γραμμικά και ισοτροπικά υλικά: P = ε0 χ eE ⇔ D = εE, M = χ m H ⇔ B = μH, J = gE .

Υλικά με μόνιμη πόλωση ή μαγνήτιση:

Τυπολόγιο ηλεκτρομαγνητικών πεδίων 15

⇒ Εξισώσεις με δομή μαγνητοστατικής (για πεδίο D2 ← H).

Μόνιμος μαγνήτης: Συντακτική σχέση Β = μ0Μ0 + μΔΗ

⇒ Εξισώσεις με δομή ηλεκτροστατικής (για πεδίο Η2 ← Ε).

Μη γραμμικά υλικά: Επίλυση κατά περίπτωση.

Μαγνητικό κύκλωμα με ένα μη γραμμικό κλάδο (μήκος L, διατομή S) με Β(Η) ↔ H(B):

Διαδρομή ολοκλήρωσης: Αδιάφορη (αν όμως Ε = Εεπ, να μη τέμνει επιφάνεια ασυνέχειας).

Επειδή ∇⋅B = 0 ⇒ B = ∇ × A (με προσαρτημένη τη συνθήκη ∇⋅A = 0).

∫ A ⋅ dr = Ψ m (= μαγνητική ροή που διέρχεται από το εσωτερικό του βρόχου).

Βαθμωτό μαγνητικό δυναμικό Φm:

Διαδρομή ολοκλήρωσης: Να μη τέμνει επιφάνεια ασυνέχειας.

Σημειακά: ∇⋅N + (∂/∂t)wem = –E⋅J, in⋅(N+ – N–) = –E⋅K, κλπ.