BÁO CÁO THAM QUAN THỰC TẾ

ĐỀ TÀI :
GVHD: ThS. Nguyễn Thị Thu
Thành viên: MSSV
Nguyễn Thị Kim Cúc 1411100727
Nguyễn Thanh Ngân 1611142011
Đoàn Thanh Thái Ngân 1312440499
 Phụ lục
I. Giới thiệu chuyến đi ............................................................................................. 1
II. Giới thiệu văn hóa Chămpa ................................................................................. 2
1. Giới thiệu văn hóa lịch sử Chămpa ......................................................... 2
2. Ý nghĩa hiện vật trưng bày và kiến thức tìm hiểu thêm.......................... 3
 Kiến trúc ......................................................................................... 3
 Điêu khắc........................................................................................ 6
 Vật dụng sinh hoạt đời thường .................................................. 15
III. Cảm nhận chuyến đi ........................................................................................... 16
I. GIỚI THIỆU CHUYẾN ĐI
Với thời buổi công nghệ phát triển như hiện nay, lối sống công nghệ tác động rất nhiều
đến các thế hệ đặc biệt là thế hệ học sinh sinh viên hiện nay. Khiến cho các kiến thức về
lịch sử văn hóa dần bị mai một đi rất nhiều. Ông cha ta đã có câu:” uống nước nhớ
nguồn” nhằm nhắc nhở chúng ta về lịch sử oai hùng mà họ đã gầy dựng nên. Và chuyến
đi đến “bảo tàng lịch sử Việt Nam “ tại số 2 Nguyễn Bỉnh Khiêm,TPHCM. Đây là nơi bảo
tồn và trưng bày hàng chục ngàn hiện vật quý được sưu tầm trong và ngoài nước Việt Nam.
Chúng em tập trung tìm hiểu về nền văn hóa Chăm pa. Nhằm khơi gợi lại phần nào lịch
sử dân tộc cũng như cho chúng em hiểu rõ hơn về một nền vắn hóa từ rất lâu đời. Cùng
với sự hướng dẫn của cô thuyết mình tại bảo tàng chúng em cùng nhau tham quan tìm
hiểu từ 14h00 đến 15h30. Với lượng thời gian như vậy chúng em được quan sát tận mắt
những hiện vật tồn tại từ nhiều năm. Là một phần đại diện cho nên tảng lịch sử hiện hữu
để chứng thực về văn mình đế chế xưa.
Phòng trưng bày hiện vật văn hóa Chăm nằm ở phòng số 6 của bảo tàng, tiếp
nối với phòng trưng bày về văn hóa Óc Eo. Đa phần phòng này tập trung trưng
bày về kiến trúc, điêu khác, vật dụng đời thường của người Chămpa.

1
 II. GIỚI THIỆU VỀ VĂN HÓA CHĂMPA
1/ Giới thiệu lịch sử văn hóa Chămpa
Người Chăm là một tộc người thuộc chủng Nam Á. Tổ tiên người Chăm là tộc người Malayo
– Polyneslen cư trú ven biển miền Trung Việt Nam ( trên địa bàn văn hóa Sa Huỳnh) từ
TCN.
Khi khu vực ven biển miền Trung trở thánh đơn vị thuộc quyền cai trị hành chinh của Trung
Quốc lúc bấy giờ đó là quận Nhật Nam. Vào thế kí thứ II một người dân huyện Tự Lâm
quận Nhật Nam tên là Khu Liên, tên Chăm là Sri Mara. Ông lãnh đạo nhân dân Chăm đánh
đuổi người Trung Quốc lập nên một vương quốc riêng biệt và đặt tên nước đầu tiên là Lâm
Ấp. Cái tên Lâm Ấp có nghĩa là sứ rừng vì ở đây có rất nhiều rừng rậm bao phủ, và nhiều
bộ tộc sinh sống. Trong đó có hai thị tộc lớn là thị tộc Cau và thị tộc Dừa. Và tên Chămpa có
được vào khoảng thế kỷ thứ VII SCN. Chăm pa có một con đường biển rất lớn trong đó có
di tích Cù Lao Chàm , đây là con đường tơ lụa giúp họ giao lưu văn hóa, thương mại giữa
các đất nước ở Nam Á trong đó có Ấn độ. Những thuyền buôn của Ấn độ tới đây để mua
bán, trao đổi hương liệu,vàng bạc châu báu về đặp tượng vàng. Cho thấy văn hóa rất phát
triển ở thời kỳ này. Và những thương nhân Ấn Độ này đã đem theo hai nền tôn giáo chính ở
Ấn Độ là Phật giáo và Bàlamôn giáo du nhập vào.Vì vậy, người Chăm chịu ảnh hưởng sâu
đậm của văn hóa Ấn Độ. Tuy nhiên, nó được người dân ở đây bản địa hóa lại cho phù hợp
và nhẹ nhàng hơn cũng như mang theo nét đặc trưng của người Chăm pa. Người Chăm pa
áp dụng triệt để mô hình tổ chức chính trị và vương quyền của Ấn Độ. Vua được xem là hậu
thân của thần trên mặt đất và là người bảo vệ thần dân. Việc truyền ngôi được tiến hành
theo huyết thống. Nhà vua dùng anh em làm phó vương hay thứ vương và lập một hệ thống
quan lại hợp thành bộ máy cai trị. Cùng với việc tiếp nhận mô hình tổ chức chính quyền,
người Chăm pa cũng tiếp nhận hệ thống đẳng cấp của Ấn Độ nhưng không khắt khe bằng.
Họ để lại cho chúng ta nền văn hóa phát triển rực rỡ. Trong đó có di tích thánh địa Mỹ Sơn
được UNESCO công nhận là một trong những di sản văn hóa Thế Giới năm 1999. Địa giới
của vương quốc Chăm pa từ Đèo Ngang đến Biên Hòa ngày nay

2
Hình 1: Sơ lược về văn hóa Chămpa và bản đồ chỉ vị trí phân bố của người dân Chăm
xưa

2/ Ý nghĩa hiện vật trưng bày và kiến thức tìm hiểu thêm
 Kiến trúc
Người Chăm có hai loại kiến trúc tôn giáo phổ biến là kiến trúc thánh đường và kiến trúc
tháp.Suốt dòng lịch sử, người Chăm có 3 tôn giáo chính: Bà-la-môn, Phật giáo đại thừa
và Islam. Trong đó Bà-la-môn là quốc giáo. Ở đó Phật giáo đại thừa chỉ có mặt trong 3
thế kỷ VIII-X rồi biến mất hẳn. Đến thế kỉ XI người Chăm không ảnh hưởng Phật giáo
nữa mà chuyển sang đạo Hồi. Hiện nay ở Chăm có hai bộ phận chính là Chăm Bà – ni
và Chăm islam. Chăm Bà – ni ở khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận còn Chăm islam một
số ở Hồ Chí Minh và một số khác sống ở An Giang. Bên cạnh Cham Ahier (Chăm Bà-la-
môn) có mặt suốt lịch sử dân tộc, Islam có hai nhánh là: Hồi giáo bản địa hóa hay Cham
Bini (Cham Awal) và Hồi giáo chính thống hay Cham Islam. Chăm Bà-ni là Hồi giáo được
bản địa hóa từ thế kỷ XVII. Đây là trường hợp rất đặc biệt trong lịch sử thế giới.

 Hệ thống đền tháp là một trong những nét đặc sắc nhất của văn hóa Chăm. Tháp
Chăm có hai loại: Loại thứ nhất là các quần thể kiến trúc bộ ba 3 tháp song song 3 vị
thần Brama, Visnu, Siva. Loại thứ hai là các quần thể kiến trúc có một tháo trung tâm thờ
thần Siva và các tháp phụ vây quanh. Chức năng chính của tháp là lăng mộ để thờ vua
hoặc thờ thần bảo trợ của nhà vua.

Tùy thuộc vào bộ phận người Chăm mà kiến trúc tôn giáo có những khác biệt
 Riêng kiến trúc tôn giáo Chăm Bà-la-môn thì vẫn là kiến trúc cổ Chămpa. Ở đây, theo
chức năng, có thể chia kiến trúc cổ Chăm làm hai khu vực chính: Từ Phú Yên trở ra, toàn
bộ tháp Chăm để thờ các vị thần trong hệ thống Ấn Độ giáo; còn từ Nha Trang vào thì
thờ các vị vua, tướng được thần hóa. Người Chăm lấy tên vị vua ấy đặt tên cho cụm tháp

3
mà họ thờ. Tháp Bà ở Nha Trang thờ người sáng lập vương quốc Champa là Po Inư
Nưgar; tháp Po Klaung Girai hay tháp Po Rome ở Ninh Thuận thờ hai vị vua này; tháp Po
Dam và Tháp Po Sah Inư ở Bình Thuận cũng vậy.

Hình 2 :Tháp bà Po Nagar – Nha Trang

 Tháp Chăm đến hôm nay vẫn còn phong kín nhiều bí mật. Riêng về chất kết dính gạch
tháp, đã có nhiều giả thuyết đưa ra, cả thử nghiệm. Bằng phương pháp loại trừ, chúng ta
có thể tìm ra vài bí mật của nó. Giả thuyết về việc xây tháp bằng gạch sống, sau đó đốt
lên, bị loại sớm nhất. Bởi thực tế, trong khu vực tháp hiện còn tồn tại rất nhiều “lò gạch”.
Tabbok Kiak (Gò Gạch) ở làng Chăm Caklaing – Mỹ Nghiệp, tỉnh Ninh Thuận, được cho
là địa điểm làm gạch để xây tháp Po Klaung Girai.Chính vì thế sử sách Trung Hoa đã
phải công nhận người Chăm là bậc thầy trong nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc gạch.
Truyền thuyết còn kể, người Chăm chuyển gạch bằng cách xếp hàng đưa-nhận theo hệ
thống dây chuyền. Từ lò gạch đến đồi tháp Po Klaung Girai, cần cả vạn nhân công.

4
 Hình 3-4 : Tháp Po Klaung Girai ( Tháp Chàm ) – Ninh Thuận

 Tháp Chăm có nhiều phong cách khác nhau, thế nhưng dẫu khác nhau đến mấy thì
một cụm tháp Chăm chuẩn (Bimong Cham) luôn được bố trí theo sơ đồ nhất định: trước
ngôi tháp chính là tiền sảnh mở ra tháp cổng, phía nam là tháp lửa và sau cùng, chếch
về đằng sau tháp chính là tháp bia. Bimong được người Chăm định danh cho cả cụm
tháp, riêng Kalan là để chỉ ngôi tháp chính.
Tất cả các tháp Chăm đều có 13 vòm trụ, tương ứng với cơ số 13 mà người Chăm
dùng trong ngày thường. Đó là con số biểu trưng cho sự vượt quá, nó từ chối sự trung
bình, do đó hoặc sẽ rất tốt hoặc sẽ rất xấu.Trong quá trình lịch sử, Bimong bị bỏ rơi,
không được thờ phụng, người Chăm gọi là Bimong bhaw hay Bimong jwa tức tháp
hoang; còn các tháp đang được thờ phụng gọi là Bimong diip. Trong các dịp lễ Kate hay
Cabbur, người Chăm lên tháp làm lễ mở cửa, cúng tế trời đất và những vị vua có công
với non sông đất nước.
Người Chăm không bao giờ mở cửa tháp cho khách tham quan, nếu không nhằm vào
ngày lễ.
 Từ đây chúng em nhận thấy nghệ thuật kiến trúc ở Chămpa rất phát triển. Nhà nước
Chămpa xây dựng một hệ thống đền tháp rải rác trên khắp các tỉnh miền Trung , từ
Quảng Bình đến Ninh Thuận. Và để lại khu di tích vĩ đại được thế giới công nhận là
Thánh địa Mỹ Sơn – trung tâm tôn giáo của các triệu đại Chămpa trong gần 1000 năm, là
nơi tổ chức cúng tế của vương triều và là nơi chôn cất các vị vua.

5
 Hình 5 : Khu di tích Thánh địa Mỹ Sơn

 Điêu khắc

Chủ đề chính trong điêu khắc trang trí tháp là hoa lá, các vị thần, các vật cưỡi của
thần… theo nội dung tôn giáo hoặc sử thi Ấn Độ. Đó là tượng của các vị thần Brama,
Thần Visnu, thần Siva, Uma ( nữ thần sắc đẹp vợ thần Siva), Ganesa ( con trai thần
Siva), Lasmi ( thần văn chương), các nhạc công (Kinnari), chim thần Garuda, bò thần
Nandin, rắn thần Naga, voi thần Gajasimha, ... đặc biệt là limga – biểu tượng của thần
Siva.

Tại bảo tàng chúng em được xem các hiện vật một cách sống động và gần gũi nhất. Và
đằng sau mỗi hiện vật ở đây đều có một câu chuyện mang tính nhân văn cũng như giải
thích các chi tiết trên mỗi tác phẩm.

 Tác phẩm điêu khắc đá theo Bà-la-môn giáo

Như được biết lúc bấy giờ người Chăm chủ yếu theo đạo Bà-la-môn nên họ thờ chủ yếu
là 3 vị thần Siva, Visnu và Brama. Và vị thần Siva được dân chúng Chămpa xem là tuyệt
đối. Nếu như được tham quan tháp Chăm thì chúng ta có thể thấy được trong đền thờ sẽ
có bức tượng đầu vua, một linga đặc biệt là tháp Po Klaung Garai. Vì linga tượng trưng
cho sinh lực khí của người đàn ông cũng như là biểu tượng của thần Siva tạo ra vũ trụ.

6
Hình 6: tượng đầu thần Siva, Linga, thân tượng nam thần

Hình 7: tượng thần ngồi Siva, bệ thờ tạc 9 vị thần, ganesa

7
Thần Siva được coi là đấng sáng tạo , hủy diệt và là hình ảnh gắn liền với quyền lực của
các vị vua Chăm. Ở đây, thần Siva thể hiện dưới dạng nhà tu hành khổ hạnh, nhưng vẫn
tô điểm bằng các trang sức quý.
Bệ thờ tạc 9 vị thần (Navagraha): Đây là một tượng đọc nhất vô nhị của Chămpa, thể hiện
chín vị thần tượng trung cho các hành tinh. Hình tượng được tôn thờ này gắn liền với với
truyền thống Ấn Độ về vũ trụ luận. Chín vị thần này rất quen thuộc tại Ấn độ và cũng xuất
hiện trong nghệ thuật Kmer cổ ở Campuchia. Tuy nhiên những tác phẩm này đều bị mất
đầu. Bạn có thắc mắc vì sao không ? là do thiên tai hay do tác động con người ? Vì khi
chiến tranh diễn ra phe địch đã đem lực lượng đội quân sang đánh chiếm. Và chúng đã
nắm được điểm yếu của dân tộc Chămpa là tín ngưỡng, tôn giáo nên chúng đã đốt đền
đài, chặt đầu những bức tượng thần vì cái đầu là vẻ đẹp, cái uy, linh hồn của tượng thể
hiện qua đôi mắt, khuôn mặt. Nếu mất đi cái đầu thì cũng như tín ngưỡng này bị chết đi.
Vì vậy ta chỉ có thể dựa vào những con vật cưỡi để nhận biết đó là những vị thần nào.
Thần cưỡi cổ xe bảy con ngựa là thần Suria mặt trời. Thần cưỡi con báo là thần suva mặt
trăng. Thần cưỡi ngỗng là Brama sáng tạo. Thần cưỡi voi là thần sấm sét. Thần cưỡi bò
là thần Siva hủy diệt, sáng tạo, cuối cùng có thể là một vị vua cưỡi sư tử. Khác với các vị
vua Việt Nam và Trung Quốc biểu tượng của vị vua là một con rồng, điều này cho thấy
ảnh hưởng mạnh mẽ của nền văn hóa Ấn Độ đến Chămpa. Đây là một điều đặc biệt ở
Chămpa họ sẽ thần thánh hóa một vị vua nào khi còn sống và có công với đất nước xã
hội thì chết đi sẽ làm thần. Vì ở Chăm pa yếu tố vương quyền, thần quyền được sánh
ngang với nhau
Thần Ganesa mình người đầu voi. Theo truyền thuyết ông là con trai của nữ thần sắc đẹp
Parvati và thần Siva. Câu chuyên kể rằng thần Siva vốn là người nóng tính, hiếu chiến vì
ông có con mắt thứ ba giữa trán có thể soi khắp thế gian.Trong một lần về nhà, ông bắt
gặp một thiếu niên khôi ngô tuân tú sau đó ông đem lòng ghen tuông và rút kiếm chém
đầu con mình. Sau đó bà Parvati khóc lóc giải thích rằng do ngồi buồn không biết làm gì
để chờ chồng về nên đã nặn cục đất sét ra một đứa trẻ. Ông đã hối hận và sai đoàn tùy
tùng của mình đi tới đâu thì cắt đầu người đó đem về để gắn vào cho con. Nhưng đàon
tùy tùng của ông đi tới đâu thì người dân đều sợ và trốn mất. Cho đến khi họ thấy một
con voi con lạc mẹ ở bà rừng và họ đã cắt đầu con voi đem về gắn cho Ganesa. Vị thần
này được coi là thần may mắn, thành công. Vì vậy người dân đã tín ngưỡng thờ cúng cho
ông rất nhiều đồ ăn . Ông ăn không hết thì để trong bụng nên được tạc ở thế bụng bự.
Vật cưỡi của ông là con chuột, trong một lần ông cất trữ đò cúng của người dân từ thờ về
nhà. Do ông nặng qua nên con chuột rất khó khăn để chở thì bỗng nó vấp phải con rắn
chạy ngang qua khiến cho cả hai cũng ngã. Quá tức giận nên ông đã giết nó và vắt ngang
bụng để giữ vật cúng. Nên tượng khắc ông có một con rắn quấn quanh bụng.

8
 Hình 8 : Nữ thần Devi
Nữ thần Devi (Haradevi), là vợ vua Indravaman II, người sáng lập triều đại Đông Dương.
Đây là một tượng đặc biệt ở Chămpa vì họ chỉ thờ nam thần. Nhưng người Chăm đã bản
đại hóa. Vì khi còn sống bằng tấm lòng nhân hậu cưu mang những người nghèo khó, cô
nhi, quả phụ nên khi bà mất đi được người nhân chúng kính trọng tạc tượng dựng tháp
để thờ. Bức tượng này là một tuyết tác của Chăm, mang vẻ đẹp thánh thiện không
nhuốm bụi trần tục. Tượng được đánh giá là tác phẩm điêu khắc nữ thần Chămpa đẹp
nhất ở thế kỷ thứ 10, mang đậm nét nhân chủng học bản địa.

9
 Hình 9: Tượng thần Visnu
Là vị thần tượng trưng cho sự bảo tồn được người dân Chăm tôn thờ cùng với thần Siva
và Brama.

10
 Hình 10: Tượng bò Nandi vật cưỡi của thần Siva
Vì vật cưỡi của thần Siva là con bò nên người dân nơi đây không ai dám giết hay ăn thịt
bò. Họ thấy con bò đi ngang qua cũng phải quỳ lạy chúng để thể hiện lòng thành kính .

Hình 11: Tháp mẫm

Chămpa là đất nước theo chế độ mẫu hệ và họ thờ bầu sữa người phụ nữ để đề cao vị
nữ thần lập nên vương quốc Chăm. HIện nay dân tộc Chăm vẫn duy trì mẫu hệ. Con gái
lấy chồng, nhà chồng là bên ngoại. Ở Chămpa có sự kết hợp rất độc đáo mẫu hệ nhưng
phụ quyền. Có nghĩa là người phụ nữ trong nhà có tiếng nói nhưng ngoài xã hội vua
Chămpa là đàn ông, em trai anh trai của bên vợ.

11
 Hình 12: Chim thần Garuda và rắn Naga
Có truyền thuyết kể rằng mẹ của rắn Naga giết mẹ của chim thần Garuda và thế hệ sau
mối thù này vẫn tiếp diễn. Chim thần Garuda đạp đầu rắn Naga mang ý nghĩa mối thù này
đã được trả. Tuy nhiên ở bức tượng này người ta khắc chung cả chim thần và rắn cùng
bên nhau và tươi cười nó mang thông điệp giáo dục của người dân Chămpa. Hãy thêm
bạn bớt thù.
Một số tác phẩm điêu khắc khác:

12
Hình 13: Tượng người nhảy múa

Hình 14: Tượng đầu sư tử

13
 Hình 15 : Tượng người cầu nguyện, đầu thần, đầu nhạc công
 Tác phẩm điêu khắc theo Phật giáo
Khi đến thế kỉ thứ IX đạo phật trở nên phát triển hơn

Hình 16: Bồ tát quan thế âm, phật đồng dương, chùy kim cương.

14
Đây là bộ sưu tập tượng phật, tượng bồ tát và đã được thủ tướng chúng ta công nhận là
bảo vật gia, đặc biệt là bức tượng phật đồng dương. Nó được các nhà khảo cổ học phát
hiện năm 1902 tại phật diện đồng dương ở Quảng Nam. Từ đây chúng ta thấy được nghệ
thuật đúc đồng của người xưa đạt trình độ rất cao, và bức tượng này từng được trưng
bày ở các nước trên thế giới. Thế kỉ XI, người Chăm không còn chịu ảnh hưởng của phật
giáo mà chuyển sang đạo hồi.

 Vật dụng sinh hoạt đời thường:

Hinh 17: hủ, ống nhổ, bầu rượu, đĩa, bát,bình vôi, đầu ngói, kiến trúc hình ngọn
lửa

15
 Hình 18-19: hộp sen, hộp, khay đựng đồ cúng
Vật dụng thường ngày của người dân Chămpa đã được làm bằng đồng và được
bày trí rất đẹp, cầu kì và mang đậm nét văn hóa ảnh hưởng và đời sống của họ.

III. CẢM NHẬN CHUYẾN ĐI

Sau chuyến tham quan chúng em đã tìm hiểu thêm một nền văn hóa độc
đáo, mới lạ.Tuy vật trưng bày ở đây không quá nhiều. Nhưng đứng trước
những hiện vật này chúng em thấy rằng chúng đã chống chọi rất nhiều
yếu tố từ thiên nhiên đến con người để đem lại minh chứng về một nền
lịch sử văn hóa cổ đã từng tồn tại từ xa xưa. Thông qua sự truyền đạt
hướng dẫn chú thích của cô thuyết minh càng mang lại sự hấp dẫn thú vị
cho chuyến đi này. Cô đã mang những câu chuyện thần thoại nhưng
không thiếu yếu tố giáo dục từ người xưa cũng như nét tinh thần của dân
tộc Chăm. Có thể nhờ những tín ngưỡng, tôn giáo đó là động lực giúp cho
con người lạc hậu có thể vững vàng chống chọi thiên nhiên, chiến tranh ,
sống bình yên qua từng ngày. Khác xa với lối sống con người công nghệ
hiện đại. Tuy công còn tin tưởng quá nhiều về tín ngưỡng tôn giáo, thì lại
phụ thuộc quá nhiều vào máy móc, văn hóa ngày càng suy đồi. Nhờ
chuyến đi chúng em ý thức được văn hóa cần phải được lưu giữ và truyền

16
đạt, duy trì qua nhiều thể hệ không nên để nó ngày càng mai một và mất
đi tính nhân văn.
Sau cùng, chúng em cảm ơn cô Nguyễn Thị Thu, người hướng dẫn và tạo
điều kiện cho em được tiếp cận, tìm hiểu về nền văn hóa Chămpa.

17