Tez

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ (KLASİK ARKEOLOJİ)
ANABİLİM DALI
MAGNESİA AD MAEANDRUM MEZAR TİPOLOJİSİ
YÜKSEK LİSANS
İBRAHİM ETHEM KOÇAK
Ankara-2013
T.C.
ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS
İBRAHİM ETHEM KOÇAK
TEZ DANIŞMANI
PROF.DR. ORHAN BİNGÖL
Ankara-2013
T.C.
ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Orhan BİNGÖL
Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası

.................................................................... ........................................
.................................................................... ........................................
.................................................................... ........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
................................................................... .......................................
Tez Sınavı Tarihi ..................................

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış

ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim.(……/……/2012)
Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı
İbrahim Ethem Koçak
İmzası
………………………………
ÖNSÖZ .................................................................................................................... i
HARİTALAR LİSTESİ .......................................................................................... iv
LEVHALAR LİSTESİ ............................................................................................ vi
KISALTMALAR VE KAYNAKÇA ..................................................................... xiv
ÖZET ................................................................................................................. xxiii
ABSTRACT .........................................................................................................xxv
1 GİRİŞ ............................................................................................................... 1
1.1 AMAÇ, KAPSAM, YÖNTEM ........................................................ 4
2 MAGNESİA AD MEANDRUM ANTİK KENTİ HAKKINDA GENEL
BİLGİLER ............................................................................................................... 8
2.1 KENTİN YERİ VE TARİHÇESİ .................................................... 8
2.2 KAZI TARİHÇESİ ........................................................................10
2.2.1 ANTİK KAYNAKLARDA MAGNESİA NEKROPOLLERİ ...13
2.2.2 18.YY – 19. YY KAZILARINDA MAGNESİA
NEKROPOLLERİ ...........................................................................................14
2.2.3 1984 SONRASI KAZI ÇALIŞMALARINDA NEKROPOLLER .
..................................................................................................16
3 MAGNESİA NEKROPOLLERİNDE TESPİT EDİLEN MEZAR TİPLERİ ....18
3.1 ANIT MEZARLAR (Levha I-II-III, Harita 10)...............................18
i
3.2 KAYA MEZARLARI (Levha IV, Harita 5-11) ..............................20
3.3 LAHİT MEZARLAR (Levha V-VI….XXXVIII, Harita 12)...........22
3.4 ODA MEZARLAR (Levha XXXIX…L, Harita 5-13) ....................26
3.5 SANDUKA MEZARLAR (Levha LI-LII-LIII-LIV-LV-LVI, Harita
5-14) .......................................................................................................30
3.6 TÜMÜLÜSLER (Levha LXXV-LXXVI-LXXVII-LXXVIII-
LXXIV, Harita 7) ................................................................................................33
4 MAGNESİA NEKROPOLLERİ ......................................................................37
4.1 BATI NEKROPOL ........................................................................38
4.2 DOĞU NEKROPOL ......................................................................39
5 SONUÇ ...........................................................................................................41
6 KATALOG......................................................................................................55
6.1 BATI NEKROPOL KATALOGU .................................................55
6.1.1 ANIT MEZARLAR ..................................................................55
6.1.2 KAYA MEZARLAR ................................................................57
6.1.3 LAHİT MEZARLAR ................................................................58
6.1.4 ODA MEZAR ...........................................................................89
6.1.5 SANDUKA MEZARLAR ....................................................... 100
6.2 DOĞU NEKROPOL KATALOĞU .............................................. 104
ii
6.2.1 LAHİT MEZARLAR .............................................................. 104
6.3 TÜMÜLÜSLER ........................................................................... 118
HARİTALAR ....................................................................................................... 123
LEVHALAR.........................................................................................................124
iii
ÖNSÖZ
2004 – 2011 yılları arasında şahsımın da katılmış olduğu Magnesia Ad
Maeandrum antik kenti kazı çalışmaları 1984 yılından itibaren Orhan Bingöl’ün
başkanlığında yürütülmektedir. 1984’den bu yana yapılan özverili çalışmalarda,
kentin tarihinin bilinmesine ve ayrıca birçok alanda bilimsel araştırmalara ışık
tutacak yapılar ortaya çıkarılmış ve kent hakkında birçok bilgiye ulaşılmıştır. Elde
edilen bilgiler sayesinde birçok lisans, yüksek lisans ve doktora tezi hazırlanmıştır.
Magnesia ad Maeadrum kenti hakkında hazırlanan tezler genellikle ortaya
(?)çıkarılan yapılar ve bulunan eserler üzerine yazılmıştır. Ankara Üniversitesinde
2009 yılında başlamış olduğum yüksek lisans eğitimim boyunca hocam Orhan
Bingöl beni Magnesia Antik Kenti’nin Nekropolleri üzerinde çalışmaya
yönlendirmiş, cesaretlendirmiş ve bu şansı bana vermiştir. Bana güven duyarak
çalışma olanağı veren ve çalışmalarımı yüksek lisans tezi kapsamında değerlendirme
olanağı sunan, arkeoloji eğitimim boyunca her türlü maddi ve manevi desteğini
esirgemeyen mesleğimi sevdiren ve mesleğimden kopmamamı sağlayan hocama
teşekkürlerimi sunarım.
Magnesia kazıları sezonlarında ve Ankara’daki eğitimim süresince
bana bir anne şefkati ile yaklaşıp, destekleyen ve çalışmalarım hakkında fikirler
veren Işık Bingöl hocama, Aynı süreçte bir ağabeylik görevi gören Araş.Gör.
Muharrem Oral’a, her daim yardımını esirgemeyen Dr.Görkem Kökdemir’e,
Araş.Gör.A. Kadir Biniciye, Araş.Gör.Rahşan Tamsü Polat’a, Araş.Gör.Hüseyin
Yaman’a, Araş.Gör. Erdinç Buruldağ’a Arkeolog Adem Acar’a teşekkürlerimi
sunarım.
i
Son olarak yaptığım her işte beni destekleyen, bana inanan ve
güvenen Anneme, Babama, Ablam İsmihan Koçak’a, Kardeşim Safiye Koçak’a, her
daim beni cesaretlendiren maddi manevi desteğini arkamda hissettiğim Yusuf Eycan
ve Eşi, ablam Keziban Eycan’a teşekkür eder saygılarımı sunarım.
ii
Dünyada kusursuz iki insan vardır. Biri ölmüştür diğeri ise doğmamıştır...
Hoş geldin sefalar getirdin Defne Deniz Eycan…
Defne Deniz Eycan’a
iii
HARİTALAR LİSTESİ
HARİTA I Magnesia kentinin konumu.
HARİTA II Magnesia kentinin konumu (Fiziki)
HARİTA III C. Humann tarafından çizilen Magnesia kent planı- kent
içindeki geç Dönem mezarlığı.
HARİTA IV C. Humann tarafından çizilen Magnesia kent planı- Batı ve
Doğu Nekropollerinin konumu.
HARİTA V Google Earth hava fotoğrafı üzerinde Magnesia kenti sur içi,
batı nekropol ve doğu nekropolün renklendirilerek gösterilmesi.
HARİTA VI Google Earth hava fotoğrafı üzerinde Magnesia kenti sit alanı
sınırının renklendirilerek gösterilmesi.
HARİTA VII Google Earth hava fotoğrafı üzerinde Magnesia kenti sur içi,
sit alanı sınırı, batı nekropol, doğu nekropol ve Tümülüslerin
renklendirilerek gösterilmesi.
HARİTA VIII Google Earth hava fotoğrafı üzerinde Magnesia kenti ile
Ephesus kenti Arasındaki antik yolun olası güzergahı.
iv
HARİTA IX Magnesia batı nekropolde tespit edilen mezar tiplerinin
dağılımının izohips haritası üzerinde gösterilmesi.
HARİTA X Magnesia batı nekropolde tespit edilen anıt mezarların izohips
haritası üzerinde gösterilmesi
HARİTA XI Magnesia batı nekropolde tespit edilen kaya mezarların
izohips haritası üzerinde gösterilmesi
HARİTA XI Magnesia batı nekropolde tespit edilen lahit mezarların izohips
HARİTA XIII Magnesia batı nekropolde tespit edilen oda mezarların izohips
HARİTA XIV Magnesia batı nekropolde tespit edilen sanduka mezarların
izohips haritası üzerinde gösterilmesi.
HARİTA XV Magnesia doğu nekropolde tespit edilen lahit mezarların
izohips haritası üzerinde gösterilmesi.
v
LEVHALAR LİSTESİ
LEVHA I Resim 1: BN-ANT 001 envanter numaralı Anıt mezar.
Resim 2: BN-ANT 002 envanter numaralı Anıt mezar.
LEVHA II Resim 3: BN-ANT 003 envanter numaralı Anıt mezar.
Resim 4: BN-ANT 004 envanter numaralı in-antis tipli Anıt
mezar.
LEVHA III Resim 5: BN-KM 001 envanter numaralı Kaya mezar.
Resim 6 a/b: BN-KM 002 envanter numaralı Kaya mezar.
LEVHA IV Resim 7 a/b/c: BN-LM 001 envanter numaralı lahit mezar
sandukası.
LEVHA V Resim 8: BN-LM 002 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
Resim 9: BN-LM 003 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA VI Resim 10: BN-LM 004 envanter numaralı lahit mezar.
Resim 11: BN-LM 005 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA VII Resim 12: BN-LM 006 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA VIII Resim 14: BN-LM 008 envanter numaralı lahit mezar.
vi
LEVHA IX Resim 16: BN-LM 010 envanter numaralı mermer lahit mezar
kapağı.
Resim 17: BN-LM 011 envanter numaralı mermer lahit mezar
kapağı.
LEVHA X Resim 18: BN-LM 012 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XI Resim 20: BN-LM 014 envanter numaralı lahit mezar
sandukası.
LEVHA XII Resim 22: BN-LM 016 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
Resim 23: BN-LM 017 envanter numaralı lahit mezar
sandukası.
LEVHA XIII Resim 24: BN-LM 018 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XIV Resim 26: BN-LM 020 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XV Resim 28: BN-LM 022 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
vii
LEVHA XVI Resim 30: BN-LM 024 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XVII Resim 32: BN-LM 026 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XVIII Resim 34: BN-LM 028 envanter numaralı lahit mezar kapağı
LEVHA XIX Resim 36: BN-LM 030 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XX Resim 38: BN-LM 032 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XXI Resim 40: BN-LM 034 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XXII Resim 42: BN-LM 036 envanter numaralı lahit mezar
sandukası.
LEVHA XXIII Resim 44: BN-LM 038 envanter numaralı lahit mezar
sandukası.
viii
sandukası.
LEVHA XXIV Resim 46: BN-LM 040 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XXV Resim 48: BN-LM 042 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XXVI Resim 50: BN-LM 044 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XXVII Resim 52: BN-LM 045 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XXVIII Resim 54: BN-LM 047-048 envanter numaralı iki lahit kapağı.
LEVHA XXI X Resim 56 a/b : BN-LM 50 envanter numaralı lahit mezar
LEVHA XX X Resim 57: BN-LM 051 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XXXI Resim 59: BN-LM 053 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA XXXII Resim 61: BN-LM 055 envanter numaralı lahit mezar.
ix
sandukası.
LEVHA XXXIII Resim 63: BN-LM 057 envanter numaralı lahit mezar
sandukası.
LEVHA XXXIV Resim 65: BN-LM 059 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA XXXV Resim 67: BN-LM 061 envanter numaralı lahit mezar.
sandukası.
LEVHA XXXVI Resim 69 a/b/c/d/e/f/g/h/ı: BN-OM 001 envanter numaralı oda
mezar.
LEVHA XXXIX Resim 70: BN-OM 002 envanter numaralı oda mezar.
Resim 71: BN-OM 003 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XL Resim 72: BN-OM 004 envanter numaralı oda mezar.
Resim 73 a/b: BN-OM 005 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLI Resim 74 a/b: BN-OM 006 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLII Resim 75 a/b: BN-OM 007 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLIII Resim 76: BN-OM 008 envanter numaralı oda mezar.
x
LEVHA XLIV Resim 78: BN-OM 010 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLV Resim 80 a/b: BN-OM 012 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLVI Resim 81 a/b: BN-OM 013 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLVII Resim 82 a/b: BN-OM 014 envanter numaralı oda mezar.
LEVHA XLVIII Resim 83 a/b/c/d/e: BN-SM 001 (M 1) envanter numaralı
sanduka mezar.
LEVHA XLIX Resim 83 f/g/ı/j : BN-SM 001 (M 1) envanter numaralı
sanduka mezar.
LEVHA L Resim 83 k : BN-SM 001 (M 1) envanter numaralı sanduka
mezar.
LEVHA L Resim 84 : BN-SM 002 envanter numaralı sanduka mezar.
LEVHA LI Resim 85 : BN-SM 003 envanter numaralı sanduka mezar.
LEVHA LII Resim 86 a/b/c: DN-LM 001 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LIII Resim 87 a/b : DN-LM 002 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LIV Resim 88 a/b : DN-LM 003 envanter numaralı lahit mezar
kapağı.
LEVHA LV Resim 89 : DN-LM 004 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
xi
Resim 90 : DN-LM 005 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
LEVHA LVI Resim 91 : DN-LM 006 envanter numaralı lahit mezar
kapağı.
LEVHA LVII Resim 93 : DN-LM 008 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LVIII Resim 95 a/b : DN-LM 010 envanter numaralı lahit mezar
kapağı.
LEVHA LIX Resim 96 : DN-LM 011 envanter numaralı lahit mezar kapağı.
Resim 97 : DN-LM 012 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LX Resim 98 : DN-LM 013 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXI Resim 100 a/b : DN-LM 015 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXII Resim 101 a/b : DN-LM 016 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXIII Resim 102 : DN-LM 017 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXIV Resim 104 a/b/c : DN-LM 019 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXV Resim 105 : DN-LM 020 envanter numaralı lahit mezar.
xii
LEVHA LXVI Resim 107 : DN-LM 022 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXVII Resim 109 a/b : DN-LM 024 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXVIII Resim 110: DN-LM 025 envanter numaralı lahit mezar.
Resim 111: DN-LM 026 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXIX Resim 112 a/b : DN-LM 027 envanter numaralı lahit mezar.
LEVHA LXX Resim 113 a/b/c/d/e: TML 001 (Argavlı Tümülüsü) envanter
numaralı Tümülüs.
LEVHA LXXI Resim 114 a/b : TML 002 (Temistokles?) envanter numaralı
tümülüs.
LEVHA LXXII Resim 115 a/b : TML 003 envanter numaralı tümülüs.
LEVHA LXXIII Resim 116 a/b : TML 004 envanter numaralı tümülüs.
xiii
KISALTMALAR VE KAYNAKÇA
ANT: Anıt Mezar
A.g.e: Adı geçen eser
B: Boylam
Bkz: Bakınız
BN: Batı Nekropol
DN: Doğu Nekropol
LM: Lahit Mezar
E: Enlem
Env: Envanter Numarası
GPS: Küresel Konumlandırma Sistemi
IvM : Inschriften Von Magnesia
Kat No: Katalog No
KM: Kaya Mezar
km: Kilometre
KST: Kazı Sonuçları Toplantısı
M: Metre
M.Ö: Milattan Önce
xiv
M.S: Milattan Sonra
OM: Oda Mezar
Res: Resim
SM: Sanduka Mezar
Tab: Tablo
TML: Tümülüs
YY: Yüzyıl
Akarca 1980 A. Akarca, Şehir ve Savunması, Ankara (1980)
Akçay T. Akçay, “Lahitlerin Tarihsel Gelişimi”, Arkeoidea 5,

Mersin.
Akurgal 1990 E. Akurgal, Anadolu Uygarlıkları, İstanbul, (1990)
Akyurt 1998 İ.M. Akyurt, M.Ö. II. Binde Anadolu’da Ölü Gömme
Adetleri, Ankara, (1998).
Bean 1979 G.E. Bean, Aeagean Turkey, London, (1979).
Bean 2001 G.E. Bean, Eski Çağda Ege Bölgesi, İstanbul, (2001)
Bingöl – Kökdemir O. Bingöl – G. Kökdemir, “Magnesia ad Maeandrum

2007 2006 (23. Yıl)”, 29.Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt,
Ankara, 2007,
Bingöl (baskıda) O. Bingöl, “İki Dünya Arasındaki “Kapı”. Tümülüslere

İlişkin Bir Anımsatma”, Anadolu/Anatolia 37, Ankara,
xv
(Baskıda)
Bingöl 1998 O. Bingöl, Menderes Magnesiası, Ankara, (1998)
Bingöl 2007 O. Bingöl, Menderes Magnesiası, İstanbul, (2007).
Bingöl 2012 O. Bingöl, “Metrodoros’un Magnesia’daki Çifte

Hermesi” Anadolu/Anatolia Ek Dizi 3.1 ord. Prof. Dr.
Ekrem Akurgal100 Yaşında, Ankara, (2012).
Borchhardt 1974 J. Borchhardt, “Ein Kenotaph für Gaius Ceasar”, JDI

89, (1974).
Boysal 1984 Y. Boysal, “Konya Bölgesinde Bulunan Önemli

Lahitler”, Konya Tarihi, Ankara, (1984), s.121-126
Buruldağ 2009 E. Buruldağ, Assos Batı Nekropolü Ölü Gömme

Gelenekleri (M.Ö. 7-1 yy) (Basılmamış YL tezi),
Çanakkale, 2009.
Canker –Gürler 2009 A. Canker – B. Gürler, Bergama Müzesi Cam Eserleri,

İzmir, (2009).
Clarke ve diğ. 1902 J. T. Clarke – F. H. Bacon – R. Koldewey,

“Investigations at Assos”, Expedition of the
Archaeological Institute of America, London (1902).
Cormack 1997 S. Cormack, “Funerary Monuments and Mortuary

Practice İn Roman Asia Minor”, The Early Roman
Empire İn the East ( Ed. Susan E, Alcock), Oxbow
Monograph 95, (1997).
Cornelius Cornelius Népos, Them. 10.
Çelgin 1994 A. V. Çelgin, “Termessos ve Çevresinde Nekropol ve

Epigrafya Arastırmaları, 1975-1991 Yılları arasında
Yapılan Çalışmaların Toplu Sonuçlarına Kısa Bir Bakış”,
xvi
Ana Ar-XIII, İstanbul, (1994).
Çevik 2000 N. Çevik, Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme

Gelenekleri-Kaya Mezarları Defin Gelenekleri, Ankara,
(2000).
Çevirici 2006 F. Çevirici, Polyksena Lahdi, İzmir, (2006).
Davies 1999 J. Davies, Death ,Burial and Rebirth in the Religions of

Antiquıty, London, (1999).
Doğanay 2010 O. Doğanay, “Isaurıa Bölgesi Ölü Gömme Adetlerine

Genel Bir Bakış”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları 32 (2010).
Durukan 2012 M. Durukan, Kappadokıa’da Argaıos Dağı Çevresinde

Hellenistik Roma Dönemi Mezarları ve Ölü Kültü,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2012.
Ergeç 2001 R. Ergeç, “Anazarbus Antik Kenti ve Nekropolü”,

Anatolica XIII, Paris, (2001).
Erten 2004 E. Erten, Olba Yüzey Araştırması, (2004).
Fedak 1990 J. Fedak, Monumental Tombs of the Hellenistic Age: A

study of Selected Tombs From the Pre-Classical to the
Early Imperial Era, Canada, (1990).
Gall 2001 V. H. Gall, “Die Löwenbilder des Büyük Arslan Tas und
des Zerbrochenen Löwengrabes (Yılantas) in Phrygie”,
Günısıgında Anadolu-Anatolia in Daylight- Cevdet
Bayburtluoglu için Yazılar-Esseys in Honour of Cevdet
Bayburtluoglu, İstanbul, (2001).
Gürler – Atilla 2009 B. Gürler – C. Atilla, Bergama Müzesi Cam Eserleri-

Glass Object From Bergama Museum İzmir, (2009).
Hesberg – Zanker V. H. Hesberg – P. Zanker, Römische Graberstraben,
xvii
1987 München, (1987).
Hild – Hellenkemper F. Hild – H. Hellenkemper, Kilikien und Isaureni,Tabula

1990 İmperi Byzantini, Band 5, Teil 1-2, Wien, (1990).
Homeros Homeros XVIII, 350.
Hope 2007 M.V. Hope, Death in Ancient Roma, New York, (2007).
Humann 1904 C. Humann, Magnesia Ad Maeander, Berlin, (1904).
Hürmüzlü 2008 B. Hürmüzlü, Eski Yunanda Ölü Gömme Gelenekleri,

İstanbul,(2004).
İdil 1985 V. İdil, Likya Lahitleri, Ankara, (1985).
Karagöz 2007 S.A. Karagöz, Karia Bölgesi Ölü Gömme Adetleri,

(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, (2007).
Kaya 2006 F. H. Kaya, Soli/Pompeiopolis Mezar Tipolojisi,

(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, (2006).
Kern 1900 O. Kern, Inschriftenvon Magnesia am Maiandros, (1900).
Kızıl 2009 A. Kızıl, “1990-2005 Yılları arasında Milas’ta Kurtarma

Kazıları Yapılan Mezarlar ve Buluntuları Üzerine Genel
Bir Değerlendirme” in: Die Karer un Anderen,
Internationales Kolloquıum an der Freien Universitat,
Berlin 13. bis 15. Oktober 2005, Bonn (2009), 397-463.
Kirchner 2006 A. Kirchner, O. Kern, Sein archäologisches Wirken, Eine

Biographie der Jahre 1883-1897, (Magister-Hausarbeit),
Halle, (2006).
Koch – Sichtermann G. Koch – H. Sichtermann, Römische Sarkophage,

1982 Handbuch der Archäologie, München, (1982).
xviii
Koch 2001 G. Koch, “Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri”,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, (2001).
Kurtz – Boardman D. C. Kurtz – J. Boardman, Greek Burial Customs,

1971 London, (1971).
Mansel 1943 A.M. Mansel, Trakya – Kırklareli Kubbeli Mezarları ve

Sahte Kubbe ve Kemer Problemleri, Ankara, (1943).
Mansel 1999 A.M. Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, Ankara, (1999).
Morris 1987 I. Morris, Burial and Ancient Society, (1987).
Okunak – Bilgin M. Okunak – M. Bilgin, Laodikeia Nekropolü (2004-

2011 2010 Yılları), (Ed. Celal Şimşek), Ege Yayınları, İstanbul,
(2011).
Okunak 2005 M. Okunak, Hierapolis Kuzey nekropolü (159 D nolu

Tümülüs) Anıt Mezar Ve Buluntuları, Denizli, (2005).
Öğün ve diğ. 2001 B.Ögün – C. Isık – A. Diler – O. Özer – B. Schmaaltz –

C. Marek – M. Doyran, Kaunus Kbid-35 Yılın Arastırma
Sonuçları, Antalya, (2001).
Özbek 2005 Ç. Özbek, Arykanda Nekropolündeki Tonozlu Mezar

Yapıları, Ankara, (2005).
Özbek 2007 Ç. Özbek, “Anadolu’nun Hellenistik Ve Roma Dönemi

Anıt Mezar Geleneğine Genel Bir Bakış”, Patronvs
Coşkun Özgünel’e 65. Yaş Armaganı, İstanbul, (2007).
Özgüç 1948 T. Özgüç, Ön Tarihte Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri,

Ankara, (1948).
Öztaner 2012 S. H. Öztaner, “Kappadokia Bölgesi’nden Tapınak Planlı

Bir Anıt Mezar: Kayseri – Felahiye Mezar Anıtı”,
xix
Belleten, C. LXXVI S.276, Ankara, (2012), 369-404.
Pausanias Pausanias 8.16.3.
Plutarque Plutarque, Thémistocle, 32
Rayet – Thomas 1877 O. Rayet – A. Thomas, Milet Et Le Golfe Latmique, Paris,

1877.
Radt 2002 W. Radt, Pergamon Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları,

Çev. S. Tammer, İstanbul, (2002).
Rosebaum 1971 A. E. Rosenbaum, Anamur Nekropolü ( The Necropolis

Of Anemurium) ,Ankara, (1971).
Rosenbaum 1967 E. Rosenbaum, A Survey Of Coastal Cities İn Western

Cilicia, Preliminary Report, Ankara, 1967, S. 49-66.
Roux 1999 J. P. Roux, Eskicağ ve Ortacağda Altay Türklerinde

Ölüm, (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul, (1999).
Rumscheid 1998 F. Rumscheid, Priene A Guıde to the “Pompeii of Asia

Minor”, (1998).
Saltuk 1993 S. Saltuk, Arkeoloji Sözlüğü, İstanbul, (1993)
Sevin 2001 V. Sevin, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara,

(2001).
Sivas – Sivas 2007 T. T. Sivas –H. Sivas, Frig Vadileri, Eskişehir, 2007.
Sözcü – Tanyeli 1986 M. Sözcü – U. Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimler

Sözlüğü, Remzi Kitabevi, Büyük Fikir Kitapları Dizisi:71,
İstanbul, (1986).
Strabon Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, (Çev. Adnan

Pekman) İstanbul, (1993).
xx
Süreya 2008 C. Süreya, Üstü Kalsın, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,
(2008).
Şimşek 1997 C. Şimsek, Hieropolis Güney Nekropolü, (Yayınlanmış

Doktora Tezi), Konya, (1997).
Şimşek 1998 C. Şimşek, “Çambaşı Tümülüsü” VIII. Müze Kurtarma

Kazıları Semineri, Ankara, (1998), 493-515.
Şimşek 2002 C. Şimşek, “Trapezopolis Nekropolü”, Arkeoloji ve Sanat

Dergisi, (2002), 3-111.
Tekçam 2007 T. Tekçam, Arkeoloji Sözlüğü, İstanbul, (2007).
Thukydides Thukydides 1,138
Toynbee 1971 J.M.C. Toynbee, Death and Burial in the Roman World,
New York, (1971).
Turani 1993 A. Turani, Sanat Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi,

İstanbul, (1993).
Vapur 2008 Ö. Vapur, Menderes Magnesiası Hypakaostlu Yapı Yerel

Üretim Seramikleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi),
Ankara, (2008).
Yılmaz 2006 D. Yılmaz, “Erken Tunç Çağın’da Güneydoğu

Anadolu’da Oda Mezar Geleneği”, Anatolia 31, (2006),
s.57- 69.
Young 1951 R. S. Young, “Gordion -1950”, Universty Museum

Bullettin 16,(1951), s. 3-19.
Zoroğlu 1987 L. Zoroğlu, “Kelenderis 1986 yılı kazı çalışmaları”

AST,V,I, (1987), s. 409-422.
xxi
Zoroğlu 1988 L. Zoroğlu, “Kelenderis 1987 yılı kazı çalışmaları”,
KST,X,I, (1988), s. 135-155.
Zoroğlu 1994 L. Zoroğlu, Kelenderis I, Kaynaklar, Kalıntılar,

Buluntular, Ankara, (1994).
Zoroğlu 2000 L. Zoroğlu,”1998 Yılı Kelenderis Kazı Çalışmaları”,

KST,21,2, (2000), s. 323-336.
xxii
ÖZET
Her ölüm erken ölümdür.1 İnsanoğlu gerçeklerle yüzleşmesini her daim
bilmiş ve bu gerçeklere çözüm aramaktan vazgeçmemiştir. Doğum, yasam ve ölüm
üçgeninde ölüm geçen serüvenin bilinmeyeni ve merak edileni haline gelmiştir.
Ölüm, hayatın öteki dünyada da devam etmesi gibi bir umudu ya da bir teselliyi
kendi içerisinde barındırsa2 da, geçmişten günümüze gelen bir süreç içinde, giden
için ağlanmış, gelen için ise sevinilmiştir. Çağlar boyunca ölüm insanlar için
sevdiklerinden ayrılmak ve onu bilmediği bir yere göndermek anlamına gelmiştir.
Bu bağlamda öleni anmak için bir mezar yaparak ona ulaşabilecekleri bir yer
yapma düşüncesi ortaya konmuştur. Yerleşik hayata geçen insan çevresindeki araziyi
kullanırken mezarların yerleşim yeri içine gömü anlamına gelen -intramural-
gömülerden planlı şehirlerin gelişmesiyle birlikte yerini -ekstramural- gömülere
bırakmıştır. zaman içinde mezar kavramı ve çeşitleri kültürlere ve dönemlere göre
farklılıklar göstermiştir. Bu mezarlar toplumların sosyal ve kültürel yapılarını ve
ölüme bakış açılarını incelemekte bizlere değerli ipuçları sunarlar. En basit anlamda
bir çukur açarak bedeni toprağa gömmekle başlayan süreç, içinde anıtsal nitelikteki
mezarların da olduğu pek çok farklı tipte mezarın ortaya çıkmasını sağlamıştır 3.
Antik Yunan ve Roma’da ölülere hem saygı duyulmuş hem de ölümün
yasayanlar üzerindeki kirletici etkisinden korkulmuştur. Bu nedenler ölülerin
kentlerin dışına gömülmesinde kentleşme gibi diğer faktörler kadar olmasa da etkili
olmuş ve yerleşim dışına gömü kanunlarla belirlenen katı bir uygulama haline
1
Alıntı Cemal Süreyya
2
Jean Paul Roux, 1999, s. 11.
3
Arıhan,2007, s.2
xxiii
getirilmiştir. Bu süreçte “Nekropolis”ler doğmuştur 4. Nekropolisler Yunan şehircilik
anlayışında kentin dışında yer alan bir mezarlık alanıdır 5. Nekropol Yunanca Nekros:
Ölü, Polis: Şehir, kelimelerinden oluşan ve ölüler şehri anlamına gelen bir
sözcüklerden oluşmaktadır 6. Nekropoller geçmişten günümüze, sosyal yaşamdan
ekonomiye; dini inançlardan toplumların kültürel faaliyetlere, etnik yapılardan
kullandıkları günlük eşyalara kadar birçok konunun aydınlatılmasında yardımcı
olmaktadır. Nekropollerin genişlikleri ve yayılım alanları da Antik kentin
kuruluşundan buyana kentin sürekliliği hakkında önemli veriler sağlayacaktır.
Magnesia kentinde yapılan arazi çalışmalarıyla ve bilimsel çalışmalarla kent
hakkında birçok veriye ulaşmaya çalışılmıştır ve halen bu bilimsel süreklilik hız
kesmeden devam etmekte olup Kente ait yapılar bir bir ortaya çıkarılmaktadır.
Magnesia nekropolleri de bu süreç içerisinde ortaya çıkmayı bekleyen, Magnesia
kenti hakkında Sosyo-kültürel bilgileri içeren önemli alanlardır. Yapmış olduğum bu
Yüksek Lisans Tezi çalışması da Magnesia nekropolleri hakkında yapılan ilk çalışma
olup kente hakkındaki bilgilerimize yeni şeyler katacaktır. Tezin içeriği, amaç-
kapsam-yöntem başlıkları altında daha detaylı anlatılmıştır.
Magnesia Nekropollerinde tespit edilen mezar tipleri hakkında hazırlamış
olduğum tez çalışmam üç ana bölümden ve alt bölümlerden oluşmaktadır. Birinci
bölümde; Giriş, amaç, kapsam ve yöntem den bahsedilmektedir. İkinci Bölümde;
Magnesia antik kenti tarihçesi, Magnesia kazı tarihçesi, Magnesia nekropolleri,
nekropollerin konumları incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise Magnesia nekropllerinde
yer alan mezar tipleri hakkında bilgiler, mezar katalogları ve karşılaştırmalar ve
sonuç-değerlendirme bulunmaktadır.
4
Arıhan,2007, s.3.
5
Akarca, 1998: 28.
6
Saltuk, 1993: s.125.
xxiv
ABSTRACT
Every death is an early death. Humanbeing has managed to face the realities
has never given up seeking for solution fort he realities. Death has been the unknown
and enigma of the adventure which takes place among birth, life and death triangle.
Even if death contains in itself the hope or alleviation that life goes on in another
world, people cry for goings and get happy for comings from past to present. Death
has meant leaving the beloved ones and sending him or her to an unknown place for
people for ages.
In this sense, an idea of a place to reach the dying by making a grave to
memorialize the dying has occured. Person becomed sedentary used the land near
him. At first, graves were the funeraries called intramural funeraries but as the
planned city progressing, this has turned into extramural funeraries. Grave concept
makes difference according to diffrerent perioda and cultures in the course of time.
These graves present us valuable cues in analyzing social and cultural structures of
the societies. In the simpliest term, the process that starts with burrying the body by
digging enable to come up the various kind of graves including monumental graves.
In ancient Roma and Greek, deaths were respected and the confounder effect
of death on living people frightened them. These reasons became effective about
burrying the deaths in upstate but it wasn’t as effective as urbanization and burrying
in upstate became a strict application with the help of laws. “Nekropolis” is the
cemetery land in upstatefrom the viewpoint of Greek urbanism. Necropoll is formed
of death and city words meaning underworld . Necropolls help us with illuminating
about social life, economy, religious beliefs, cultural activities of society, ethnicity,
xxv
daily stuff from past to present. Extensity and range of necropolls will provide
important datas about duration of te city from the establishment of the ancient city
A lot of datas have been reached with the help of field survery in Magnesia
city and scientific Works and this scientific duration goes on without slowing down
and the structures belonging city have been founded out one by one. Magnesia
necropolls are important lands including socio-cultural information about city and
waiting fort he coming up. The thesis study of post graduate that I have been
studying is the first study about Magnesia necropolls and will add new things to our
knowledge about the city. The content of the thesis have been explained in detail
under the topics, target- scope-method.
xxvi
1 GİRİŞ
Her ölüm erken ölümdür 7. İnsanoğlu gerçeklerle yüzleşmesini her daim
bilmiş ve bu gerçeklere çözüm aramaktan vazgeçmemiştir. Doğum, yaşam ve ölüm
üçgeninde ölüm, geçen serüvenin bilinmeyeni ve merak edileni haline gelmiştir.
Ölüm, hayatın öteki dünyada da devam etmesi gibi bir umudu ya da bir teselliyi
kendi içerisinde barındırsa8 da, geçmişten günümüze gelen bir süreç içinde, ölüm için
ağlanmış, doğan için ise sevinilmiştir. Çağlar boyunca ölüm insanlar için
sevdiklerinden ayrılmak ve onu bilmediği bir yere göndermek anlamına gelmiştir.
Bu bağlamda öleni anmak için bir mezar yaparak ona ulaşabilecekleri bir yer
yapma düşüncesi ortaya çıkmıştır. Yerleşik hayata geçen insan öncelikle, mezarların
yerleşim yeri içine gömü anlamına gelen -intramural- gömüler oluşturmuştur, daha
sonra ise, planlı şehirlerin gelişmesiyle birlikte mezar yerlerini -ekstramural-
gömülere bırakmıştır9. Zaman içinde mezar kavramı ve çeşitleri kültürlere ve
dönemlere göre farklılıklar göstermiştir. Bu mezarlar geçmişte yaşamış toplumların
sosyal ve kültürel yapılarını ve ölüme bakış açılarının incelenmesinde bize değerli
ipuçları sunarlar 10. Ölümün gizemli dünyasına anlamaya çalışan insanoğlu, her
dönemde ölümü ve öleni önemsemiş. İnançları doğrultusunda da tarih içinde ölü
gömme adetleri ve mezar tipleri çeşitlilik kazanmıştır 11. En basit anlamda bir çukur
açarak bedeni toprağa gömmekle başlayan süreç, ölenin yaşadığı toplumdaki
statüsüne göre içinde anıtsal nitelikteki mezarların da olduğu görkemli ya da yalın

7
Süreyya, C,; Üstü Kalsın,2008.
8
Jean Paul Roux 1999, s: 11.
9
Özgüç 1948,s: 49
10
Bu ip uçları konusunda bkz: Morrıs I., Burial and ancient society,1987;Hope,M.V.; Death
in Ancıent Roma,2007.; Hürmüzlü, B.,Eski Yunanda Ölü Gömme Gelenekleri,2008.; Toynbee, J.M.C,
Death and Burial in the Roman World,1971.; Davies,J,; Death ,Burial and Rebirth in the Religions of
Antiquıty,1999.
11
Doğanay, 2010, s:39.
1
mimari ve süslemeler içeren pek çok farklı tipte mezarın ortaya çıkmasını
sağlamıştır 12.
Ölü kültünün önemli olduğu Antik Yunan ve Roma’da ölülere hem saygı
duyulmuş hem de ölümün, yaşayanlar üzerindeki kirletici etkisinden korkulmuştur.
Kentleşme gibi en önemli faktör kadar olmasa da, bu korku, ölülerin kentlerin dışına
gömülmesinde etkili olmuş ve yerleşim dışına gömü kanunlarla belirlenen katı bir
uygulama haline getirilmiştir. Bu süreçte “Nekropol”ler doğmuştur13. Nekropoller
Yunan şehircilik anlayışında kentin dışında yer alan bir mezarlık alanıdır 14. Nekropol
Yunanca Nekros: Ölü, Polis: Şehir, kelimelerinden oluşan ve ölüler şehri anlamına
gelen sözcüklerden oluşmaktadır15. Nekropoller geçmişten günümüze, sosyal
yaşamdan ekonomiye; dini inançlardan toplumların kültürel faaliyetlerine, etnik
yapılardan kullandıkları günlük eşyalara kadar birçok konunun aydınlatılmasında
yardımcı olan önemli alanlardır. Romanın Anadolu’da ki yoğun etkisinde kaldığı
süreç içerisinde cenaze törenleri ve mezar yapıları geleneklere bağlı kalmanın
yanında Romanın etkisi ile değişerek başkentin stil ve motiflerini yansıtarak devam
etmiştir16. Bunun yanı sıra Roma etkisi altında kalan İonia kıyılarındaki kentlerle
beraber dağlık alanlardaki Hellenistik kentlerde de yerel özelliklere sahip cezbedici
mezar yapıları sağlam şekilde inşa edilmeye devam etmiştir. Tüm bu etkileşim süreci
boyunca, kent nekropollerinin anlamları ve formları değişiklikler göstermeye
başlamıştır. Bu değişim mezar yapılarının yönetim sınırları içerisinde sosyal bir
duyuru olarak Romalılaştırma vurgusunun en net hissedildiği yapılar olmasını
12
Karagöz 2007, 2
13
A.g.e, 3.
14
Akarca 1998, 28.
15
Saltuk 1993, 125.
16
Cormack, 1997, 139.
2
sağlamıştır. Roma kanunlarından da bildiğimiz üzere cenazenin hem dini
nedenlerden dolayı hem de pratik uygulamalardan dolayı kutsal sınırlar ve kent içine
gömülmesi yasaklanmış, cenazenin kent suru dışına defnedilmesi yasalarla17
sağlanmıştır. Bunun yanında çok nadir de olsa zafer kazanmış önemli kişilerin ve
seçilen onurlu kişilerin şehir içine gömülere izin verilmiştir. Fakat Anadolu’da
yaşamların devam ettiği Hierapolis, Ephesus, Ariassos gibi kentlerin sınırları içine
girmiş olan geniş nekropol alanları da dikkat çekmektedir 18. Roma sınırları içindeki
kentler Roma kültürünün etkisi altına aynı ölçüde girmemişler, ölü kültü ve
gelenekleri konusunda seçici davranmışlar, uzun süre kendi geleneksel
uygulamalarını sürdürmüşlerdir 19. Bu geleneklerin yanında Anadolu’da şehir yolları
kenarlarında büyük mezar yapıları gözlenmesine rağmen Romanın etkisinde kalan
batı Anadolu kentlerinde, nekropoller içinde mezar caddesi geleneği
gözlenebilmektedir 20.
Kentlerin kuruluş süreciyle birlikte gelişen nekropoller, toplumların
etkileşimiyle özgün yapıların yanı sıra zaman zaman siyasi propaganda yapılarının
bulunduğu alanlar haline dönüşmüştür. Her ne amaç için kullanılırsa kullanılsın
nekropoller antik kentlerin kültürel ve sosyal yapısı hakkında en sağlıklı bilgiyi
sağlayan alanlar olmuştur.
Büyük nekropollere sahip olan Magnesia kentinde yapılan arazi çalışmaları
ve bilimsel çalışmalarla kent hakkında birçok veriye ulaşmaya çalışılmıştır. Bu
bilimsel çalışma 1984 yılından beri hız kesmeden devam etmekte olup, kente ait
17
Toynbee, 1971, 43-61.
18
Cormack, 1997, 154
19
Durukan,2012, 21.
20
Cormack, 1997, 140-141. Roma mezar caddesi hakkında bkz; Hesberg V.H- Zanker P;
Römische Graberstraben, München, 1987, s:43-61,; Hesberg V.H; Römische
Grabbauten,Darmstadt,1992.
3
yapılar bir bir ortaya çıkarılmaktadır. Magnesia nekropolleri de bu süreç içerisinde
ortaya çıkarılmayı bekleyen, Magnesia kenti hakkında Sosyo-kültürel bilgiler içeren
önemli alanlardır. Yapmış olduğum bu Yüksek Lisans Tezi çalışması, Magnesia
nekropolleri hakkında yapılan ilk çalışma olup, kent hakkındaki bilgilerimize yeni
bilgiler katacaktır. Tezin içeriği, amaç-kapsam-yöntem başlıkları altında daha detaylı
anlatılmıştır.
1.1 AMAÇ, KAPSAM, YÖNTEM
18 yy.’dan itibaren günümüze kadar Magnesia kentine birçok araştırmacı ve
gezgin gelmiş ve hala gelmeye de devam etmektedir. Bu araştırmacılar sayesinde
Magnesia kentine ait çeşitli çizimler, planlar, fotoğraflar elde edilmiştir. 1984
yılından itibaren ise Magnesia kentinde sistemli kazı çalışmaları21 yapılmış olup,
birçok eser envantere girmiş, güncellenmiş Magnesia kent planı yapılmış ve ortaya
çıkarılan yapılar kent planına işlenmiştir. Magnesia nekropolleri hakkında daha
öncesinde de detaylı herhangi bir çalışma yapılmamış olmasından dolayı kent
bütünlüğü açısından böyle bir çalışmanın eksikliği hissedilmiştir. Bunların yanı sıra
Magnesia kentinin büyüklüğü ve tarihi geçmişi, geçmişte olduğu gibi günümüzde de
insanlar tarafından bilinmektedir. Bunun olumlu etkisi olduğu kadar gözü dönmüş
definecilerin ortaya çıkmasına da etkisi olmaktadır. Büyük nekropollere sahip olan
Magnesia kentinde her yıl nekropol alanlarında, onlarca kaçak kazı ihbarı
alınmaktadır. Nekropol alanlarında birçok antik kentte olduğu gibi kaçakçılar
tarafından mezarlar tahrip edilmiş ve halen tahrip edilmektedir. Bu tahribatı önlemek
amacı ile, kazı ekibinin kısıtlı zamanlarda çalışma yaparak, yapmış olduğu kurtarma
21
Bkz ;Magnesia kazı tarihçesi
4
kazıları sonucunda çok az sayıda mezar ortaya çıkarılabilmiştir. Nekropol
alanlarının tarım arazileri içerisinde bulunmaktadır. Kurtarma kazılarının ve kaçak
kazıların olduğu kadar erozyon, sel gibi doğal yolların da mezarların ortaya
çıkmasında önemli etken olmuştur. Hazırlanan bu tez ile;
a) Geniş bir yayılım alanına sahip olan fakat sınırları henüz tespit edilmeyen
nekropollerin, elde bulunan mevcut verilerden yola çıkarak yayılım
alanlarının tespit edilmesi, (Harita 7)
b) Nekropol alanları içerisinde tespit edilen mezar tiplerinin envanterlerinin
çıkarılması, mezar tiplerinin belirlenmesi ve mimari açıdan benzerlikleri
ve farklılıklarının tespitinin yapılması,
c) Tespit edilen mezar tiplerinin, komşu kentlerin nekropolleri ile olan
mimari ve dönemsel benzerliklerin tespit edilerek varsa çeşitli kaynaklara
dayanarak ortaya konması amaçlanmaktadır.
Magnesia Nekropollerinde yapılan bu çalışmada kapsam, tezin sınırlarının
belirlenmesinde en önemli kısımlardan birisidir. Çalışmanın çıkış noktası nekropoller
üzerine yapılan diğer çalışmalardan farklıdır. Magnesia kentinin büyük bir kent
olması, Nekropollerin doğa ve insan tahribatından korunmasının şimdilik yetersiz
olması çalışmanın kapsamını daraltmış ve zorlaştırmıştır.
Nekropol alanlarında elde bulunan verilerden yola çıkarak- kaçak kazılara
müdahale dışında kazı yapmadan- tez hazırlanmaya çalışılmıştır. Nekropol
alanlarının ören yeri girişine uzak olması ve güvenlik biriminin yetersiz oluşu
çalışmaların yapılamamasında önemli bir etkendir. Yapılacak çalışmada, çeşitli
sebeplerle ortaya çıkan mezarların gerekirse bulunduğu alanda herhangi bir temizlik
5
dahi yapmadan sadece belgelenmesinin yapılması ve mezarın kente göre konumunun
tespiti önemli yer tutacaktır. Kaçak kazılarla veya kaçak kazıya yapılan müdahale
sonucunda ele gecen eserler tez kapsamına alınmayacak, sadece yapının
tarihlenmesinde gerekli görüldüğü durumlarda bu eserlerden yararlanılacaktır.
Nekropollerin tahmin edilen mesafeleri dışında tespit edilen mezarlar, anıtlar
çalışmanın dışında tutulmuştur. Toraks dağı eteklerinde bulunan Orhan Bingöl
tarafından anıt mezar kapısı olarak adlandırılan yapı kalıntısı da dahil edilmemiştir22.
Hazırlanan tez daha çok tespit edilen mezarların mimari farklılıklarından yola
çıkılarak, tespit edilen bu farklılıklar çeşitli kaynaklardan yararlanılarak tarihleme
yoluna gidilecektir.
Bu çalışmaların gerçekleştirilmesinde kaçak kazı ve müdahaleler haricinde
hiçbir kazı çalışması yapmaksızın, tespit edilen mezar tiplerinin alınabildiği
kadarıyla ölçüleri alınarak, fotoğraflı belgelemeleri yapılarak ve yakın kentlerdeki
benzerleri ile karşılaştırılarak sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.
Bu yöntem çerçevesinde Magnesia ören yeri sit alanı içerisinde ve dışında
gözlem tespiti yapılmıştır. Tespit edilen mezarlar ve/veya nekropole ait olduğu
düşünülen yapıların yerleri GPS kullanılarak işaretlenmiştir. Tespit edilen mezar
ve/veya yapılar autocad, Photoshop, coreldraw, mapsource programı gibi bilgisayar
programları kullanılarak çizilmiş ve/veya düzenlenmiştir. Nekropollerde tespit edilen
mezarlar tipolojik özellikleri göz önüne alınarak filemarker programı kullanılarak bir
veri tabanı hazırlanmış ve eldeki verilerden yola çıkılarak bir katalog çalışması
yapılmıştır. Yapılan arazi çalışmaları sonrasında, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih –
Coğrafya Fakültesi kütüphanesi, Bilkent Üniversitesi kütüphanesi, Ankara İngiliz
22
Bingöl,2007, 181; Bingöl 2013( Baskıda)
6
Arkeoloji Enstitüsü Kütüphanesi, İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü kütüphanesi ve
Türk Tarih Kurumu kütüphanesinden, bu tezin oluşturulması sırasında
yararlanılmıştır.
7
2 MAGNESİA AD MEANDRUM ANTİK KENTİ
HAKKINDA GENEL BİLGİLER
2.1 KENTİN YERİ VE TARİHÇESİ
Aydın ili, Germencik ilçesi, Ortaklar bucağına bağlı, Ortaklar Söke karayolu
üzerindeki Tekin köy sınırları içerisinde yer alan Magnesia’ya İzmir – Aydın
karayolundan, ortaklar üzerinden ya da Kuşadası – Milas karayolundan, Söke
üzerinden ulaşılabilir. Magnesia antik kenti İzmir’den 100 km, Ortaklardan 4 km,
Söke’den ise 16 km uzaklıktadır (Harita 1-2).
Antik Magnesia kentinin yerini antik yazar Strabon şöyle tarif eder:
“Magnesa’nın Maindros nehri üzerinde ki Magnesia olarak anılmasına
rağmen, Maindros’a karışan ve çıkış yeri Ephesuslular’ın topraklarındaki Pakytes
dağında Mykela sıra dağlarının bir uzantısı olan Lethaios nehrine daha yakındır” 23
(Harita 8)
Magnesia’nın başlangıçta nerede kurulduğu bilinmemektedir. Priene ve diğer
kentler gibi, Magnesianın konumu da klasik dönemde değiştirilmiştir 24. Kentin ilgi
çekecek bir diğer yönü de İonya’nın merkezine rastlamasına rağmen, Aeoller 25 eliyle
kurulması ve hiçbir zaman İon birliğine katılmamasıdır 26.
23
Strabon, 1993, 209 – 211
24
Bean, 2001, 228
25
Sevin, 2001, 74
26
Strabon, 1993:,209
8
Magnesia, kuruluşunun anlatıldığı yazıta sahip ender kentlerden birisidir. Bu
yazıt, 1892 Humann kazılarında Agora Batı Stoa önünde bulunmuştur27.
Kaynaklarda ilkin Delphoi’ye geldikleri daha sonra Girit’e ve en sonunda
Anadolu’ya vardıkları anlatılır. Magnesialılar kendilerinin Anadolu’ya gelen ilk
Yunanlılar olduklarını iddia ederler 28 . İlk kente ilişkin bilgiler bir dizi felaketler
üzerine yoğunlaşmaktadır 29. Kent bir süre Lydia kralı Gyges’in ( M.Ö 680 – 652 )
egemenliğinde kalmıştır. Kısa bir süre sonra ise, Kimmerler tarafından ( M.Ö 650)
istila edilmiştir. Miletliler Magnesia’yı yeniden kurmuşlar, fakat M.Ö 530 yıllarında
Pers kralı Kyros’un komutanı Mezares tarafından ele geçirilerek Anadolu’nun diğer
kentleri gibi Pers hâkimiyetine girmiştir 30. Erken dönemde Magnesia’ya ün
kazandıran en önemli konu, kentin Themistokles ile olan ilişkisidir 31. Themistokles
Pers kralı Artakserkses’in kendisine sunduğu üç kent içinden Magnesia’yı yaşamını
sürdüreceği yer olarak seçmiştir. Themistokles, Magnesia’da Ana Tanrıçaya bir
tapınak yaptırıp, kızını bu tapınakta rahibe olarak görevlendirmiştir. Magnesialılar
ona büyük saygı göstermişlerdir. Themistokles öldüğü zaman Magnesialılar onu
devlet töreni ile gömmüş ve Agorada adına güzel bir anıt diktirmişlerdir.
Magnesia’nın hiçbir zaman Delos birliğine girmemiş olması her
şeyden önce bulunduğu konumdan kaynaklanmaktadır. Magnesia’nın Priene,
Ephesos ve Tralleis üçgeni içerisindeki stratejik konumu ve kentin karasal bir
bölgede kurulması birliğe katılmamasındaki büyük etkenlerdendir. Kent M.Ö 400
yılında, yenden tarih sahnesine çıkmıştır. Anadolu’daki kentlerin özgürlüğü için
27
Bingöl, 1998, 6; Bingöl, 2007, 16-17; Kern, IvM No:17
28
Bean, 2001, 228
29
Bean, 1979, 206 – 207
30
Akurgal, 1990, 422.
31
Mansel, 1999, 301
9
savaşan Spartalı komutan Thibron, Magnesia’yı Pers satrabının elinden almayı
başarmıştır 32. Komutan Thibron, Kenti bugünkü yerine Artemis Leukophryene yani
“ beyaz kaşlı” Artemis tapınağının bulunduğu alana, Menderes kolu olan Lethaios
(Gümüş çay) nehrinin kenarına taşımıştır. Böylelikle kent Menderes nehrinin su
baskınlarından kurtulmuştur. Dinsel bir merkez olmanın da sağladığı özelliklerle
daha çok önem ve güç kazanmıştır 33.
İskender’in Anadolu’ya gelişi ile birlikte kent İskender’e hiçbir direniş
göstermeden teslim olmuştur34. Seleukoslar ve daha sonra da Attaloslar(M.Ö 189 –
133 ) zamanında Magnesia ilk kez gelişmeye başlamış ve önemli bir kent olmuştur.
Magnesia M.Ö 87’ de Pontus kralı Mihridates Arkhelaos’un teslim çağrısına ve
Romalılara karşı başlattığı savaşa karşı koymuş bu yüzden Sulla zamanına kadar
Roma ile dost şehir olarak kalmıştır. Bizans döneminde ise kent önemli bir
Piskoposluk merkezi olmuştur35.
2.2 KAZI TARİHÇESİ
Kentteki çalışmalar 1842 yılında C.Texier başkanlığında bir ekibin Fransız
hükümeti tarafından görevlendirilmesi ile başlamıştır. Bu heyet kentte sadece kazı ve
temizlik çalışması yapmakla kalmaz, Artemis Tapınağına ait amazonomankhia
frizinin ortada bulunan parçalarını toplar ve daha sonra bu parçaları Paris’e yollar.
1887 yılında Fransız Winter ve W. Judeich, frizlerin geri kalanını tespit edip,
dönemin Arkeoloji Müzeleri Müdürü Osman Hamdi Bey’e haber verirler. Frizin geri
32
Bean, 1979, 206 – 207
33
Akurgal, 1990, 422, Bingöl, 1998, 9
34
Bean, 2001, 228
35
Akurgal, 1990, 422, Bingöl, 1998, 9
10
kalan 20m’lik kısmı da İstanbul’a getirilir 36. 1872 – 1873 yılları arasında O. Rayet be
A. Thomas Batı Anadolu’da incelemeler yapar ve o dönemde Magnesia hakkında ki
en kapsamlı yayın ortaya çıkar 37.
1890 yılında Atina, Alman Arkeoloji Enstitüsü küçük bir kazı yapması için
O.Kern’i görevlendirir. O.Kern ile F.F.H Von Geartringen de Magnesia’ya gelmiştir.
1890’da Dr Von Hiller, kendi parası ile tiyatroda kazı çalışmaları yapmıştır 38. Daha
sonra Artemis Tapınağının arkasında başlatılan kazı sonucunda Berlin müzeleri
sürekli kazılara başlama kararı almıştır. 1 Mart 1891 yılında Berlin Müzeleri adına C.
Human’ın başkanlığında kazılara başlanmıştır. O. Kern ve R. Heyne’nin katıldığı
kazılar 1893 yılının Temmuz ayına kadar devam etmiştir. 1893 yılından sonra
Magnesia kentinde araştırmalar son bulmuştur. 1904 yılında J. Kohte ve C.
Watzinger tarafından kazı sonuçları yayınlanır. Sürekli bilimsel kazılar 1984 yılından
itibaren Orhan Bingöl başkanlığında oluşturulan bilimsel ekip ile birlikte Ankara
Üniversitesi tarafından yürütülmektedir.
M.Ö 400-398 yılında yeniden tarih sahnesine çıkan Magnesia kenti konumu
itibariyle Hellenistik dönemde tarih sahnesine çıkmasına karşın sessizce
zenginleşerek önemli kentlerden birisi olmuştur39. Yeniden kurulduğu M.Ö. 4.yy’dan
itibaren M.S. 13.yy’a kadar kesintisiz yaşam devam etmiştir. Bu süreç içerisinde
Hellenistik, Roma, Bizans ve İslami dönemler gibi farklı dönemlere ait nekropoller
oluşmuştur. Kent sınırları içerisinde kullanımı bilinen en son nekropol alanı ise
Çerkez Musa Camii güneyinde ve batısında konumlanmış olan 19.yy’ a tarihlenen
36
Bingöl, 1998, 15
37
Rayet – Thomas, 1877.
38
Humann 1904, 91 – 92
39
Bean 1992, 229
11
Tekkeköy’e ait Müslüman mezarlığıdır 40. Bu nekropol alanlarının yanı sıra kent
nekropollerinden bağımsız olarak bilinen kent içinde ve dışında Tümülüsler de
bulunmaktadır.
Denizden 530 m. Yüksekliğe sahip olan Thoraks Dağının 41(Bugünkü Gümüş
Dağı) kuzey doğu eteklerinde kurulmuş olan Magnesia kenti, kuzeyinde ve
güneyinde sıra dağlar bulunan, antik dönemde önemli yolların kesişme noktası
olmuştur (Harita 6). Magnesia kenti, kuzeyinde 25 km mesafede bulunan Ephesus
Antik kenti ile arasında önemli bir yolun bulunması nedeni ile; Doğuda Tralleis 42,
Nysa ve Afrodisias, Hierapolis yönüne devam eden güzergâh üzerinde olması kentin
konumunun önemini arttırmaktadır. Bugün Söke’ye giden karayolu ve demiryolunun
geçtiği boğaz Magnesia Kentinin kuruluş öyküsünde geçen “açık denizden gelip dar
bir boğazdan geçtiler” denilen yer olduğunu düşündürmektedir43. Kentin bulunduğu
coğrafyanın topoğrafik özellikleri önemli antik dönem güzergâhları hakkında önemli
ipuçları vermektedir. Bu coğrafi özellikler ve Magnesia kentinin konumu gereği
kentin batı ve güney doğu yönünde ki olası güzergâhlar üzerinde, kent surunun
dışında iki kısımda da nekropol alanlarına rastlanmaktadır 44 (Harita 7-9). Nekropol
alanlarının kentleri bir birine bağlayan önemli güzergâhların içinden geçecek şekilde
planlandığını bilmemiz Magnesia kentinin güneyinde yer alan Priene, Milet v.b gibi
önemli kentlere ulaşımı sağlayan önemli bir güzergâhın varlığını göstermektedir 45.
40
Bingöl 1998, 12; Bingöl 2007, 38-39.
41
Humann 1904, 18
42
Bingöl 2007, 25
43
A.g.e. 24-25
44
Bayburtluoğlu 1982, 424
45
Cormack 1997, 140-141.
12
2.2.1 ANTİK KAYNAKLARDAN BİLİNEN
MEZARLAR
Magnesia kenti kuruluş öyküsünün anlatıldığı yazıtın bulunduğu ender
kentlerden birisidir 46. Yazıt bakımından oldukça zengin olan Magnesia kentinde
yaşamış önemli kişilikleri ve kahramanları anlatan yazıtlarda yer almaktadır.
Magnesia için sembol haline gelen, sikkeler üzerinde sıkça karşılaştığımız Leukippos
bu kahramanlardan birisidir. Antik kaynaklara göre, mezarı Magnesia’daki Artemis
kutsal alanının yakın çevresinde olan yakın kahraman Leukophryene, kentine karşı
işlemiş olduğu bir suçtan ötürü ya öldürülmüş ya da intihar etmiş olan bu
Leukophryene olmalıdır 47.
Antik kaynaklarda sıkça geçen diğer bir kahraman ise
Themistoklesdir. Kendilerini sikkeler üzerinde ölümsüzleştiren ilk tiranlardan olan
Themistokles 460 yıllarında, anavatana karşı, Perslere yardım etmesi için yapılan
teklifi önce kabul ettiği, daha sonra ise onuruna yediremediği için pişman olup bir
kurban töreni sırasında boğa kanı içerek intihar etmiş olduğu var sayılan bir kişidir 48.
Antik kaynaklardan bildiğimiz üzere Themistoklesin Magnesia agorasında hem
mezar hem de anıt anlamına gelen Minemion’u bulunmaktadır 49. Plutarchos’un
anlatığına göre Magnesialılar, Themistokles’e Agorada görkemli bir mezar yaptılar
daha sonra bunu öğrenen Yunanlılar kente gelerek mezarı soyup, küllerini
savurdular 50. Themistoklesin boğa kanı içerek Magnesia’da intihar etmiş olması
46
Bingöl 2007, 16.
47
A.g.e. 19.
48
A.g.e, 184
49
Plutarque, Thémistocle, 32; Thukydides 1,138; Cornelius Népos, Them., 10.
50
Plutarque, Thémistocle
13
mezarının da burada olduğunu düşündürmektedir 51. Zaten Magnesia ile ilgili antik
kaynakların neredeyse tamamında Agorada ya da çevresinde Themistokles’e ait
mezar olduğu ortak görüşü ortaya çıkmaktadır.
2.2.2 18.YY – 19. YY ARAŞTIRMACILARINDAN
BİLİNEN MEZARLAR
Rayet 1877 yılında yayınlamış olduğu “Milet et Le Golfe Latmıque” adlı
yayınında Magnesia’daki nekropollerden şu şekilde bahsetmektedir; Lethaios ovası
bugün geniş bir bataklık bölgesini andırmaktadır; bu nedenle şehrin kuzeyinde, Efes
yolunun üzerinde, bir nekropolün olup olmadığı bilinmemektedir. Ancak Lethaios
ovasında ve tepelerin güney doğu ve güney batı yamaçlarında çok sayıda mezar
yapısına rastlanmaktadır. Magnesia’nın 3 Km. uzağında bulunan vadinin Menderes
ovası ile buluştuğu noktada da mezar yapıları görülmektedir. Moralı köyü
yakılarından geçen Aydın Sokhia (Söke) yolu kenarında Roma dönemine ait lahitler
göze çarpmaktadır. Bu yerin 2 Km. batısında, Lethaios’u geçip, karakola varmadan
sağ tarafta bulunan tepelerin eteklerinde birden fazla küçük tümülüs bulunmaktadır;
Milet’teki konaklamam esnasında bunlardan en önemli gördüklerimi köylülerin
yardımıyla açtırdım. Bu yapıların merkezinde mermer bir kapı ile kapanan geniş bir
oda ve bu odaya açılan taştan yapılmış bir galeri bulunmaktaydı. Açıldıklarını duyar
duymaz oraya gitmiş olmama rağmen, buluntuları hiç bir zaman göremedim. Karakol
şefi bana köylülerin buldukları objelere derhal el koyduğunu ve onları Aydın
mutasarıfına teslim etmek zorunda kaldığını söyledi. Gerek zaptiyenin buluntular
hakkında verdiği yetersiz açıklamalar, gerek köylülerin yersiz suskunlukları ve
51
Bingöl, 2007, 184.
14
mutasarıfın bu konudan habersiz olması bana, zaptiye ve köylülerin işbirliği yaparak
uygun bir zamanda buluntuları İzmir’e götürüp satacaklarını düşündürdü.
Tekke sakinleri, Lethaios’un sol kenarında bulunan tepelerde de
mezarlar bulmuşlardır: Carapanos’un bana ilettiği bilgilere göre köylüler topladıkları
bir kaç pişmiş toprak kap parçasını İstanbul’da bulunan çiftlik sahibi Baltazzi’ye
(Baltacı?) göndermişlerdir 52.
Magnesia Kenti nekropol alanında yapılan çalışmalar, çok sınırlı da olsa 1891
– 1903 yılları arasında C. Humann ve O. Kern arasında geçen mektuplarda ve bu
süre zarfında Magnesia’da yapılan çalışmalarda tutulan günlüklerde
bahsedilmektedir53. 24.01.1891 tarihinde yapılan yazışmada Kentin Güney
batısındaki tepelik alanda birçok Roma dönemi lahitin bulunduğundan ve O. Kern’in
hendekler açarak erken döneme ait mezarlar bulmaya çalıştığından ve başarısız
olduğundan bahsedilmektedir54. 25.01.1891 tarihinde F. Hiller’in Humann’a yazmış
olduğu notta Otto Kern’in lahit bölgesinde yunanlılardan sonra araştırma yaptığından
bahsetmiştir55. 27.01.1891 de yapılan çalışmaların tutulduğu günlükte ise bahsedilen
tepelik alanda bir sondaj çalışmasının yapıldığından ve Kern’in nekropolü bulduğunu
tahmin ettiğinden bahsetmektedir. Çalışmanın devamında ise 2.5 metre derinlikte
lahit kapağı olabilecek büyük tuğlaların bulunduğu belirtilmiştir. 28.01.1891 günü
yapılan çalışmalarda yine bir sondaj yapıldığından ve 2.5 metre den daha derinde
geniş kapaklı bir seramik kabın üzerine yerleştirilmiş içi kül dolu bir amfora
bulunduğundan bahsedilmektedir 56. 04.02.1891 de yapılan yazışmada ise Nekropol
52
Rayet 1877, 117-134.
53
Kirchner 2008, 1
54
A.g.e. 62
55
A.g.e. 5
56
A.g.e. 63
15
alanından bulunan muhtemelen bir mezar taşı parçası üzerindeki yazıttan
bahsedilmektedir. 13.03.1891 de tutulan günlükte ise Kentin batı kapısının hemen
çıkısında Roma dönemine ait daha önce açılmış olan bir lahitin bulunduğundan
bahsedilmektedir57. Carl Humann’ın çizmiş olduğu kent planında da kent suru
dışında kentin batı kapısı ve güney doğu çıkışındaki alanları nekropolis olarak
belirtmiştir 58 (Harita 3-4). Kern’in 1900 de yayınlamış olduğu IvM de, muhtemelen
Humann ile yazışmalarda geçen çalışmaların yapıldığı alandan tespit edilen mezar
yazıtları yer almaktadır. Yayında M.Ö 4yy dan M.S 2-3 yy tarihlediği 60 a yakın
yazıttan bahsedilmektedir. Kern bu yazıtların bulunduğu yerleri yazarken Kentin
batısında bulunan mezar alanlarından, Tren yolu kenarındaki doğu nekropol olarak
adlandırdığımız mezarlık alanından bahsetmektedir. Bizimde tespit ettiğimiz
nekropol alanlarından faklı olarak güney nekropol adında bir nekropol alanından da
bahsetmektedir. Bu güney nekropol muhtemelen bizimde tezde bahsettiğimiz batı
nekropolün güneyi olduğunu düşünülmektedir 59.
2.2.3 1984 SONRASI KAZISI YAPILAN MEZARLAR
Magnesia kazısı 1984 yılından itibaren Orhan Bingöl tarafından
yönetilmektedir. Birçok antik kaynaktan ve Humann kazılarından da bilinen
nekropollerde 1984 ve 2012 yılları arasında yapılan kaçak kazılara müdahale amaçlı
kurtarma kazıları dışında, sistemli bir kazı çalışması yapılmamıştır. 2006 yılında Batı
nekropol olarak adlandırılan nekropolde BN-OM-01 envanterli oda mezara, kaçak
kazı sonrası müdahale edilmiş ve kazı yapılmıştır. 2008 yılında ise yine batı
nekropolde M1 olarak adlandırılan BN-SM-O1 envanterli oda mezara müdahale
57
A.g.e. 5
58
Humann 1904, 8
59
Kern 1900, 151-159.
16
edilmiş ve kurtarma kazısı yapılmıştır. 2009 yılında Okaliptus nekropolü olarak
adlandırılan doğu nekropolde bir lahit mezar köşesinden kırılarak tahrip edilmiş ve
soyulmaya çalışılmıştır. Güvenlik tarafından fark edilen bu lahit mezara da müdahale
edilmiş ve kazısı tarafımızdan yapılmıştır. 2011 yılında ise, 2006 yılında kazısı
tamamlanmış olan BN-OM-01 envanterli oda mezar kaçakçılar tarafından yeniden
tahrip edilmiş ve kaçak kazı yapılmıştır. Bu nedenle 2011 yılında BN-OM-01
envanterli mezar çevresinde kurtarma kazısı yapılmıştır.
17
3 MAGNESİA NEKROPOLLERİNDE TESPİT EDİLEN
MEZAR TİPLERİ
3.1 ANIT MEZARLAR (Levha I-II-III, Harita 10).
Birçok Antik kentte olduğu gibi Magnesia antik kentinde de özellikle siyasal
ve ekonomik açıdan refahın yaşandığı dönemlerde artış gösteren imar ve inşa
faaliyetleri anıtsal mezar mimarlığında da yansımalarını göstermiştir. Hazırlanan
birçok nekropol tezinde anıt mezar tipleri üzerinde kavram karışıklığı bulunmaktadır.
Magnesia nekropollerinde Anıt mezarlar olarak kastedilen mezar tipi, kentin en
önemli yapısı olan tapınak ve benzeri mimari düzen içerisinde olan mezar tipidir. Bu
tür mezarlar, mimarlık tarihi içerisinde oldukça özel bir yer tutmaktadır 60. Anıt
mezarlar diğer mezar tiplerine göre tasarımda daha özgür, form olarak ise daha
çeşitlidir. Öyle ki “birbirinin tıpatıp aynı olan iki anıt mezar binası
yoktur.”denilebilir 61. Bu tarz farklı ve görkemli anıt mezarlar çoğunlukla dönemin
yönetici, zafer kazanmış önemli kişiler, sporcular veya soylu sınıfına mensup kişileri
veya zenginleri için inşa edilmiştir 62.
Genellikle simgesel anlamlar taşıyan anıt mezar yapıları ile vurgulanmak
istenen, ölüyü yüceltmek hatta daha da ileri giderek tanrısal ölümsüzlüğe
ulaştırmaktır. Bunun yanı sıra satrapların ve yerel beylerin kalıcı olabilmek için
büyük ölçekli, görkemli mezarlar yaptırdıkları da bilinmektedir 63. Magnesia batı
nekropol alanında (Harita 5, Levha I-II ,Res: 1-2) yapılan gözlemlerde büyük
60
Özbek 2007,265
61
Fedak 1990,3; Özbek 2007,265
62
Özbek 2007,265
63
Fedak 1990,15; Özbek 2007,265
18
bloklardan oluşan yapı kalıntılarına, yapı temellerine rastlanmıştır. Bu nedenle
nekropol alanı içerisinde anıt mezarlar olabileceği düşünülmektedir (Kat:1-2-3-4).
19. Yüzyılda ve 20. yüzyılda birçok araştırmacı ve bilim adamı karşılaştıkları
mezar tiplerini sınıflandırmış ve birçok farklı tipin olduğunu ortaya koymuştur.
Belirlenen bu tiplerin en belirgin ve günümüze kadar kalabilen mezar tipi anıt

64
mezarlardır . Magnesia da anıtsal mezar olduğu düşünülen mezarlar ileriki yıllarda
yapılacak çalışmalar sonucunda hangi tip anıtsal mezar olduğu ortaya konulacaktır.
Yapılan çalışmalarda Magnesia batı nekropolünde sit alanı dışında tespit edilen ANT
3 (Kat: 3/Levha II Res:3) olarak adlandırılan mezar yapısında mimari öğelerin ve
üzerinde kalkan betimi olan üçgen alınlık parçasının tespit edilmesi mezarın tapınak
biçimli anıt mezar olabileceğini düşündürmektedir. 2008 yılında Batı nekropol da
yapılan kurtarma kazılarında tespit edilen doğu batı yönünde olan ve her iki ucunda
anta ucu olan mezar yapısının da anıt mezar (olasılıkla tapınak tipli) olduğu
düşünülmektedir (Levha II Kat:4 Res: 4, Levha III Çiz: 4).
2009 yılında Batı Nekropolün güneyinde yapılan yüzey araştırması esnasında
bulunan bir mezar stelinde Magnesia da yaşamış önemli bir kişilik olan “Falavius
Cladius Metrodoros”dan bahsetmektedir 65. Toplumda önemli bir yeri olan kişiler
için mutlaka bir anıt mezar yapılmış olmalıydı. Bu nedenle Magnesia sınırları
içerisinde özellikle diğer kentlerle bağlantıyı sağlayan önemli yollar üzerinde tespit
ettiğimizden daha fazla anıt mezar olmalıdır. Thoraks dağı eteklerinde, Ephesus antik
kentine giden güzergah üzerinde halen ayakta olan bir anıt mezar kapısının varlığı
64
Özbek 2007, 265
65
Bingöl 2012, 51-57.
19
bilinmektedir66. Fakat bu anıt mezar kapısı, kentin batı nekropolünden çok uzakta
olması nedeni ile şimdilik bu çalışmaya dahil edilmemiştir.
Magnesia nekropolleri yanı sıra Anıt mezar tipine bölgede Ephesos67 başta
olmak üzere, Priene68, Miletus69, Pergamon70, Hierapolis71 ve Aphrodisias72 gibi
büyük kentlerin yanı sıra birçok Roma Dönemi kentinde de 73 rastlanmaktadır.
3.2 KAYA MEZARLARI (Levha IV, Harita 5-11)
Kaya mezar kullanma geleneğinin tarih öncesi dönemlerden beri doğuda var
olduğu bilinmektedir74. Magnesia kenti sınırları içerisinde de tespit edilmiş olan kaya
mezarlarını kısaca tanımlayacak olursak; kaya oyuğu ya da kaya aralığı mezarları,
yerli büyük kaya kitlelerinin tabii oyuk ya da anakayaya direkt oyularak yapılan
mezar tipidir 75. Kalıcı ve hazır yapı malzemesi olarak kayalar her dönemde yaygın
olarak kullanılmıştır 76. Kullanım biçiminden yola çıkarak kaya mezarlarını bir
bakıma ölü evi olarak da nitelendirilebilir 77.
Kaya mezarları Ege kıyılarında yer alan kentlerde Likya bölgesine oranla
henüz çok fazla bilinmemektedir. Erken dönemlerden beri varlığı bilinen78 kaya
66
Bingöl 2007, 181.
67
Cormack 2004, 219
68
A.g.e., 274
69
A.g.e., 243
70
A.g.e., 256
71
A.g.e., 228
72
A.g.e., 173
73
, Anadoluda Roma Dönemi anıt mezarı için Bkz. Sarah Cormack’ın “The Space Of Death
in Roman Asia Minor”
74
Cormack 1997, 139
75
Özgüç 1948, 14, Tekçam 2007, 113, Sözcü-Tanyeli 1986, 127
76
Çevik 2000, 24
77
Akyurt 1998, 114-115
78
Antik dünyada kaya mezarlarının en erken örneklerinin M.Ö III. Bin yıla, Mısıra
dayandığı; Anadolu da ise M.Ö VIII-VII yüzyıla dayandığı öne sürülmektedir (Kaya 2006, s 19).
Mezar tipolojisi içerisinde kaya mezarları Anadolu da hem bölgesel hem de dönemsel farklılıkları çok
açık şekilde ortaya koymaktadır. Anadolu kaya mezarları açısından Urartu kaya mezarları (Akyurt
20
mezarları özellikle Güney kıyı bölgelerimizde Likya bölgesinde karakteristik
özellikler göstermektedir 79. İonia bölgesinde kaya mezarı konusunda kısıtlı bilgimiz
olması nedeni ile Magnesia batı nekropolünde tespit edilen kaya mezarlar bölgenin
mezar tipolojisi açısından oldukça önemlidir (Harita 5-11). Magnesia batı
nekropolünde tespit edilen KM 1 ve KM 2 envanterli kaya mezarları nekropol
alanının topografik yapısına bağlı olarak diğer mezar tiplerinden farklı olarak daha
yamaçta bulunmaktadır ( Levha IV Kat: 5 Res: 5 Kat: 6 Res: 6a/b). Alanda yapılan
gözlemlerde kaya mezarların yan yana anakayaya açıldığı görülmüştür. Mezar
odasının iç kısımları hakkında şimdilik herhangi bir bilgiye sahip değiliz fakat dış
cephesi konusunda kısmen de olsa bilgimiz bulunmaktadır. Mezar odalarının dış
cephesi farklı yükseklikte ve genişlikte sekilerden oluşmaktadır. Bu özellikleri ile
Frig mezar anıtlarını80 ya da Kolophon nekropolünde bulunan kaya mezarlarının üst
kısmındaki ateş altarlarına çıkan basamakları andırmaktadırlar veya Olba
nekropolünde kaya mezarlarda yapılan tespit gibi bu basamakların dekoratif anlamda
olmadığını mezar kompleksinin işlenmesinin henüz bitmediğini de gösterebilir 81. Bu
farklı örnekler ışığında düşünecek olursak ne yazık ki detaylı çalışma yapamamış
olmasından dolayı dış cephesindeki basamakların kullanım amacı hakkında şimdilik
kesin bir şey söylemek doğru olmayacaktır. Tespit edilen bu kaya mezarlar kuzey
güney yönünde olup, ileriki yıllarda yapılacak çalışmalarda çıkacak kaya mezarları
ile yönleri hakkında da daha detaylı bilgimiz olacaktır.
1998; 114-115),Kilikya, Kappadokia(Durukan,2012) ve Frig kaya mezarları (Von Gall 2001, s.257-
266) bu farklılıklara öncülük etmektedir. Daha sonraki süreçte Likya bölgesi kentlerinde bu mezar
tipinin örneklerine rastlanmaktadır. Karia bölgesindeki “Kaunos Kaya Mezarları” Roma dönemi
öncesi için örnek teşkil etmektedir (Ögün-Isık 2001, s.163-166).
79
Akyurt 1998, 114-115,
80
Frig Mezar Anıtları için bkz: Frig Vadileri 2007 (Taciser Tüfekçi Sivas-Hakan Sivas)
81
Erten 2004, 144
21
3.3 LAHİT MEZARLAR (Levha V-VI….XXXVIII, Harita 12)
Magnesia nekropollerinde karşılaşılan bir mezar tipi olan Lahit’in kelime
anlamı eski yunancada sarkophagos (Σαρχόμαγος) yani et yiyici anlamına
gelmektedir 82. Lahit Homeros’da soros ya da larnaks olarak geçmektedir83. Lahitler,
ölü gömme geleneklerine paralel olarak gelişmiş bir mezar tipidir. Küçük mezar
evler olarak da bilinmekte olup genelde 2-3 mt uzunluğundaki bütün ceset koruyucu
kaplar lahit olarak adlandırılabilmektedir84. Antik çağda içine ölünün yatırıldığı
ahşap, pişmiş toprak, taş, kireç taşı ve Mermerden yapılmış özel sanduka olarak
bilinen lahit Antik Yunan ve Roma’da en yaygın gömüt malzemesi olarak
kullanılmıştır85.
Lahitler, hem ekonomik nedenler hem de malzemenin temini nedeni ile antik
dönemlerde en fazla karşılaşılan gömü biçimidir. Magnesia antik kenti
nekropollerinde de lahitler oldukça yoğun şekilde karşımıza çıkmaktadır ve çıkması
beklenmektedir. Aşağıda bu nedenle lahit tiplerinden kısaca bahsedilmiştir 86.
82
Saltuk 1989, s;109
83
Saltuk 1989, s;109 ; Homeros, II, XXIII, 91;II, XXIV, 95.
84
İdil,1985, s: 8
85
Tekçam 2007, s:194
86
Gerçek anlamdaki ilk lahitler Mesopotamia ve Mısırda ortaya çıkmıştır. Bu lahitler daha
çok pişmiş topraktan basit tekneler olarak yapılıp, üstü aynı malzemeden düz levha şeklindeki bir
kapakla örtülmekteydi. Taştan yapılmış lahitler mısırda M.Ö yaklaşık 2600 yıllarında, saraylara
benzetilerek tasarlanmış üzerlerine kapı ve pencere gibi detaylar işlenmiştir. M.Ö yaklaşık 1600
yıllarında pişmiş toprak, ahşap ya da taştan insan biçiminde (Antropoid) lahitler yapılmıştır. M.Ö IX.
yüzyılın ikinci yarısında Asur’da teknesi ve kapağı taştan lahitler yapılmaya başlanmıştır. Bu lahitler
M.Ö VIII. yüzyılın ortalarında Urartular tarafından benimsenmiştir. M.Ö VI. yüzyılda İtalya’da lahit
kapaklarının üstünde ölüyü yatar vaziyette gösteren pişmiş toprak lahitler yapılmaya başlanmıştır
(Tekçam 2007, s:194). Lahit mezar düşüncesi Mısıra ait olup buradan Akdeniz memleketlerine ve
Yunanistan’a oradan da Romalılara geçmiştir (İdil, 1985, s: 8).Anadolu’da ise; Lahit M.Ö I. Binin
başlarında görülmektedir (Boysal 1984, s: 121). Geç Arkaik dönemde Klazomenai pişmiş toprak
boyalı ve dikdörtgen lahitlerin merkezi olmuştur. M.Ö V. yüzyılda Likya bölgesinde taş lahitler
görülmeye başlamıştır (Tekçam 2007, s:194). M.Ö IV. Yüzyılda eski Likya tipi olarak adlandırılan
lahitler dar ve uzun oranları, üstleri mahya kirişli semerdam biçimli kapaklarıyla ya bir konstrüksiyon
oluşturan ahşap bir yapının taklidi biçimindeki ya da düz bir sandık biçimindeki şekilleri ile
görülmektedirler (Saltuk 1989, s;110). Çanakkale müzesinde bulunan M.Ö 500-490 yılları arasına
22
Magnesia Doğu ve Batı nekropolünde yapılan gözlemlerde ve tespitlerde
detaylı verilere ulaşılmasa da nekropoller içerisinde çok fazla lahit mezarlara ait
parçalara rastlanması şimdilik en somut veri olarak görülmektedir (Harita 5-12).
Lahitlerin genelinin hakkında detaylı verilerin olmaması nedeni ile şimdilik genel bir
sınıflandırma ve tarihleme yapmak oldukça güçtür. Magnesia batı ve doğu
nekropollerinde yapılan çalışmalarda lahit mezar tipi hakkında sağlıklı verilere
ulaşılacak kadar farklı lahit mezar ortaya henüz çıkarılmamıştır. Yapılan
çalışmalarda ele geçen lahitlerin tamamı Roma dönemi basit lahit mezarlardır. 1877
yılında O. Kern’in Magnesia nekropollerinde yapmış olduğu çalışmalarda birçok
lahit mezardan bahsetmektedir. Bahsedilen bu lahit mezarların bir kısmı mermer bir
kısmı ise kireç taşından yapılmıştır. Tespit edilen bazı lahitler üzerinde yazıtlar
bulunmaktadır 87.
tarihlenen Polyksena Lahdi (Çevirici,2006,S:12-14/168-169), lahit mezar tipinin gelişimi için oldukça
önemli örneklerdendir. Klasik ve Hellenistik dönemde de bu gelişim devam etmiştir. Roma dönemine
gelindiğinde de lahitler temel gömü biçiminden birisi olmuştur. Başlangıçta lahit kullanımına az
rastlanmasına rağmen imparatorluk döneminde yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır. M.S II.
Yüzyıldan sonra nedeni tam olarak bilinmese de Roma İmparatorluğunda gömme biçimi değişir
kremasyondan inhumasyona geçişle birlikte lahit kullanımı moda haline gelir (Koch, 2001, s; 17,
Akçay 2007, s;22., Koch-Sichtermann 1982).
Lahitler bölgenin coğrafyasına, toplumun kültürüne, geleneğine, ölen kişinin ekonomik
gücüne ve mezarın maliyetine göre çeşitlilik göstermektedir. Bu çeşitlilik yapılan farklı çalışmalarda
ortaya konmuştur. Lahitler yapıldıkları hammaddelere göre taş, pişmiş toprak, ahşap, mermer, maden
şeklinde sınıflandırılmış ve incelenmişlerdir. Bazı çalışmalarda ise lahitler tipolojik bakımdan önce
yapılış biçimlerine göre işleniş ve duruş tarzına göre sınıflanmıştır. Bu açıdan ele alındığında Çelgin
tarafından yapılan çalışmalarda lahitler iki ana guruba ayrılmaktadırlar (Çelgin, 1994: 166-168);
Kayaya Bağlı Lahitler, Serbest Lahitler. M.S II. Yüzyıldan sonra imal edilen serbest lahitler ise
tipolojik açıdan yedi guruba ayrılmaktadırlar. Bezemesiz Lahitler, Bezemesiz, yalnız yazıt kapsayan
lahitler, Kalkan tasvirli lahitler, Sürahi, libasyon kasesi, sunakçık ve çelenk tasvirli lahitler, Girlandlı
lahitler, Antithetik figürlü lahitler, Sütunlu lahitler. Bu sınıflandırmadan farklı olarak Koch, Roma
lahitlerini formları ve dekorasyonları bakımından tarihlemeye dayanarak tipolojik bir sınıflama
yapmıştır(Lahitler ile ilgili detaylı bilgi için bkz. Koch. G “Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri”
2001).. yapılan sınıflandırmada ise yine ana gurup vardır; Anakayaya bağlı lahitler ve Serbest lahitler
olmak üzere iki ana gruba ayırmıştır. Fakat serbest lahitler üzerinde yapılan tipolojik sınıflandırmalar
bölgesel ve kültürel farklılıklara bağlı olarak altı guruba ayrılmaktadır. 2.1 Yivli lahitler, 2.2 Girlandlı
lahitler, 2.3 Sütunlu lahitler , 2.4 Firizli lahitler , 2.5 Sandık lahitler 2.6 Levhalı lahitler (Tabula
Ansata). Lahit tiplerini üretim yerlerine göre de Roma Tipi Lahitler, Dokimeion Tipi Lahitler, Atina
Tipi Lahitler, Kilikya Tipi Lahitler gibi olmak farklı başlıklar altında tiplere ayırmak mümkündür.
87
Kern 1877,151-158.
23
2011 yılında yapılan kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan BN-LM-44 (Kat
No:50) envanterli lahit mezarda diğerlerinden farklı olarak uzun yan yüzünde tabula
ansata olarak adlandırdığımız yazıt bulunmaktadır.
Yapılan çalışmalarla lahit mezarların yönleri hakkında da bilgi edinilmeye
çalışılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Batı nekropolde, Doğu-Batı yönünde 32 tane,
Kuzey-Güney yönünde 24 tane, yönleri net olarak tespit edilemeyen 6 tane lahit
mezar tespit edilmiştir. Doğu nekropolde ise Doğu- Batı 2 tane, Kuzey-Güney
yönünde 6 tane, yönleri net olarak bilinmeyen 19 tane lahit mezar tespit edilmiştir.
Yönleri bilinmeyen lahitler ise in-situ olmadığı düşünülen mezarlardır.
32 tane
24 tane
19 tane
Doğu-Batı Yönde
Kuzey-Güney Yönde
6 tane 6 tane Yönü Bilinmeyenler

2 tane
Batı Nekropol Doğu Nekropol

Toplam 62 tane lahitToplam 27 tane lahit
mezar mezar
Tablo 1: Nekropollerde tespit edilen Lahit mezarların yönlerini gösteren grafik
24
Nekropoller Doğu-Batı Yönünde Kuzey–Güney Yönünde Yön Bilinmeyenler
BN-LM-07 BN-LM-08
BN-LM-02 BN-LM-09 BN-LM-01 BN-LM-03
BN-LM-10 BN-LM-11 BN-LM-04 BN-LM-05 BN-LM-22 BN-LM-32
BN-LM-12 BN-LM-13 BN-LM-06 BN-LM-23 BN-LM-33 BN-LM-39
Batı Nekropol BN-LM-27 BN-LM-28 BN-LM-54 BN-LM-55
BN-LM-37 BN-LM-38 BN-LM-62
BN-LM-40 BN-LM-41
BN-LM-43 BN-LM-45
BN-LM-46 BN-LM-52
BN-LM-53 BN-LM-57
Toplam: 32 tane Tolam : 24 tane

Toplam : 6 tane
25
DN-LM-12 DN-LM-01 DN-LM-02 DN-LM-03 DN-LM-04
DN-LM-05 DN-LM-06
DN-LM-08 DN-LM-13
DN-LM-07 DN-LM-09
DN-LM-14
DN-LM-15 DN-LM-16 DN-LM-10 DN-LM-11
DN-LM-17 DN-LM-18
DN-LM-19 DN-LM-20
DN-LM-21 DN-LM-
22 DN-LM-23 DN-LM-
24 DN-LM-25 DN-LM-
Doğu Nekropol 26 DN-LM-27
Toplam: 6 tane Toplam: 19 tane

Toplam : 2 tane
Tablo 2: Nekropollerde tespit edilen Lahit mezarların yönlere göre dağılımı ve envanter
numaraları
3.4 ODA MEZARLAR (Levha XXXIX…L, Harita 5-13)
Magnesia nekropol alanlarında daha önceki yıllarda yapılan
incelemelerde Batı Nekropol alanında oda mezarların olduğu tespit
edilmiştir 88(Harita 5-13). Antik dönemin en yaygın mezar tiplerinden biri olan oda
mezarların kendi içinde birçok farklı tipte olduğu görülmektedir. Nekropoller üzerine
yapılan çalışmalarda bu tip mezarlar Oda Mezar, Tonozlu Mezar, Tonozlu Oda
Mezar gibi başlıklar altında incelenmiştir. Magnesia Nekropollerinde yapmış

88
Bingöl,2007, s: 183, Bingöl, 1998,s:104.
26
olduğum bu çalışmada Magnesia Batı nekropolünde tespit edilen bu tip mezarların
hepsi Oda Mezar başlığı altında incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan incelemeler ve
çalışmalar nekropol alanında kaçak kazı tehlikesi nedeni ile herhangi bir temizlik
veya kazı çalışması yapılmadan eldeki verilerden yola çıkılarak yapılmaya
çalışılmıştır.
Hellenistik dönemden itibaren kullanılmaya başlanan bu tip oda
mezarların Roma döneminde- İmparotorluk döneminde en yaygın kullanım-
Anadolu’da çok yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu mezar tipi Roma
imparatorluk döneminden Erken Bizans dönemine (M.S 7. yy başlarına) kadar
sürekli kullanım göstermiştir 89. Anadolu’da yaygın olan bu mezar tipi Anadolu
dışında da sevilen bir mezar tipi olup, Makedonya’da yaygın olarak kullanılmıştır 90.
Özellikler Roma döneminde Ionia bölgesinde Ephessos Liman nekropolünde,
Priene’de91, Miletos’ta Magnesiada92; Karia bölgesinde; İasos’ta, Euromos’,
Mylasa’da, Bargylia’da, Tralleis’te, Trapezapolis’te93, Kilikya Bölgesinde;
Arsione94, Germanikupolis, Selinus95, Iotape96, Kelenderis97, Anazarbus98, Elaiussa

99
Sebaste ve Anamur nekropolleri gibi örneklerin yanı sıra tüm Anadolu’da ve
Anadolu dışında bu tip mezarlar yaygın olarak görülmektedir.
89
Şimşek 2011, s:10.
90
Şimşek 2011, s:10.
91
Rumscheid 1998, s: 39
92
Bingöl,2007, s: 183, Bingöl, 1998,s:104.
93
Şimşek 2002, s: 5-6
94
Hild-Hellenkemper 1990, s: 198.
95
Rosenbaum 1967, 56-58( Selinus Kilikya bölgesinin ölü gömme geleneklerini en güzel
şekilde ortaya koymaktadır.)
96
Rosenbaum 1967, 58-65.
97
Zoroğlu, 1987, 410; Zoroğlu,1988, 136; Zoroğlu 1994, 40-41; Zoroğlu 2000, 323-325.
98
Ergeç 2001, 198
99
Rosenbaum 1971, 35-80.
27
Oda mezarların bu denli yaygın olmasının nedeni ise yapımında
kullanılan moloz veya dere taşlarının, tuğla ve kireç harcının antik kentleri nekropol
alanlarına yakın alanlarda yerel malzemelerden kolay biçimde sağlanabilmesidir 100.
Magnesia nekropolünde ve diğer nekropollerde de genellikle benzer özelliklerde
detaylı olmayan basit yerel işçilik ve malzeme kullanılarak oda mezarlar inşa
edilmiştir. Birçok Nekropolde olduğu gibi Magnesia Nekropolü de oda mezarların
konumu topografyadan yararlanacak şekilde tasarlanmıştır. Bu nedenle yükseltinin
fazla olduğu ana kayanın olduğu alanlarda oda mezarlar kısmen ana kayaya oyulmuş
ve gerekli görülen yerden itibaren yerel moloz taşlarla örülerek inşa edilmiştir.
Magnesia nekropolünde oda mezar başlığı altında incelen mezarlar kendi içlerinde
farklılıklar göstermektedir. Yapmış olduğum gözlemler sonucunda bu oda mezar
tiplerini mevcut durumlarından yola çıkarak kendi içlerindeki farklılığı belirtmek
amacı ile kısaca başlıklar altında ele alacak olursak
A) Tonozlu Oda mezarlar (Kat No: 73, Levha XLIV, Res: 74 a-b)
B) Dromoslu ve içinde klinesi olan arcasoliumlu oda mezarlar (Kat No:68,
Levha XXXIX, Res: 69 a ,b,c,d,e,f,g,h,ı).
C) İçerisinde bir ya da iki, sanduka veya serbest lahit biçiminde gömü
bulunan oda mezarlar (Kat No: 79, Levha XLVIII, Res: 79 a-b).
D) Yarısı anakayaya oyulmuş oda mezarlar (Kat No: 74, Levha XLV, Res: 74 a-b).,
gibi başlıklar altında toplayabiliriz.
Magnesia Batı nekropol içerisinde oda mezarlarda şimdilik bu tipler tespit
edilmiştir. Oda mezarların yönleri konusunda(Aşağıdaki tabloda envanter numaraları
100
Şimşek 2002, 2-3, Şimşek 2011, 10.
28
verilmiştir.) yapılan tespitte ise Doğu-Batı yönünde 2 tane, Kuzey-Güney yönünde 9
tane, yönü bilinmeyen 3 tane olmak üzere tespit edilmiştir
Mezar Tipi Doğu- Batı Yönde Olanlar Kuzey-Güney Yönde Olanlar Yönü Bilinmeyenler
BN-OM-02 BN-OM-03
BN-OM-01 BN-OM-05 BN-OM-06

BN-OM-04 BN-OM-08
Oda Mezar BN-OM-14 BN-OM-07 BN-OM-09
BN-OM-13
BN-OM-10 BN-OM-11
BN-OM-12
Toplam: 2 tane Toplam : 9 tane Toplam: 3 tane
Tablo 3: Oda mezarların dağılımı ve envanter numaraları.
9 tane
Tablo 4: Oda mezarların

3 tane
2 tane Doğu-Batı Yönde
Olanlar yönlerine göre dağılımını gösteren grafik
Kuzey-Güney
Yönde olanlar
Oda Mezarlar
Toplam 14
tane
29
3.5 SANDUKA MEZARLAR (Levha LI-LII-LIII-LIV-LV-
LVI, Harita 5-14)
Magnesia batı nekropolünde 2008 yılı kazı sezonunda kaçak kazıya
yapılan müdahale sonucunda tespit edilen mezar tiplerinden birisi de sanduka
mezardır (Harita 5-14). Mezar mimarisi içerisinde araştırmacıların oda mezar ve
sanduka mezar tiplerini ayırt etmede zaman zaman sorun yaşadığı bir mezar tipidir.
Taştan inşa edilmiş bazı oda mezarın boyut ve duvar yapım teknikleri bakımından taş
örgü sanduka mezarı ile belirgin farklılıklar göstermemesidir. Bu farklılıkların
oluşmamasının en önemli nedeni ise bir oda mezarın boyut, yükseklik, duvar tekniği,
giriş gibi temel özelliklerin nasıl olması ve bunların standartlarının ne olması
gerektiği konusunda araştırmacılar arasında ortak bir noktanın bulunmamasıdır 101.
Erken dönemlerden itibaren yaygın olarak görülmeye başlayan sanduka mezarlar oda
mezarlarından öncüsü niteliğinde olmakla birlikte bireysel gömüler için
kullanılmıştır102. Sanduka mezarlar birçok nekropolde görülmekle beraber anakayaya
oyulmuş olarak yapılan tipi en yaygın olanıdır. Ana kaya üzerine oyularak yapılan
sanduka mezarın yanı sıra yerel özellikler gösteren tek parça büyük plaka blokların
bir araya getirilmesi suretiyle oluşturulan sanduka mezarlarda nekropol alanlarında
görülmektedir.
2008 yılında yapılan kaçak kazılarda ortaya çıkan M1 olarak
adlandırılan BN-SM-01 envanterli mezar yapısının kesme taşlarla dikdörtgen
şeklinde duvar örülerek inşa edildiği ve üzerinin de büyük düz bloklarla örtülerek
kapatıldığı ilk etapta tespit edilmiştir (Levha LI Kat: 82 Res: 82 a/b/c). Mezar
101
Yılmaz 2006, 56
102
A.g.e., 56
30
odasının tabanında bir iskelet bulunmuş ve daha sonra kaldırılmıştır (Levha LII Kat:
82 Res: 82 d/e). Bu iskeletin kaldırılması ile birlikte BN-SM-01 mezarının çift katlı
bir mezar olduğu ortaya çıkmıştır. Daha sonra mezarın tabanında görülen büyük
blokların da kaldırılmasından sonra altında iki uzun iki kısa plaka tipinde bloklarla
oluşturulmuş sandukanın varlığı tespit edilmiştir fakat bu sandukada herhangi bir
gömü bulunamamıştır (Levha LIII, Kat: 82 ı/j/k). Yapılan bu çalışmanın sonucunda
mezarın çift katlı bir mezar olduğu anlaşılmıştır (Çizim 4a/b/c/d/e).
Antik çağda, cesedi bulunmayan ünlü kişilerin anısına yapılan içi boş
olan mezar tipine “Kenotaphion” denilmektedir.103 . “Kenotaph”, bedeni başka bir
yere gömülmüş veya nerede olduğu bilinmeyen kişiler adına inşa edilmiş olduğu
için bir tür anıt mezar olarak da değerlendirilmektedir 104. Erken dönemlerden itibaren
görülmeye başlayan sanduka mezarların kullanımı Arkaik dönemden itibaren yoğun
biçimde görülmektedir. Klasik ve Hellenistik dönemde ve daha sonra Roma
döneminde de kullanılan bu mezar tipine Magnesia Batı Nekropolünün yanı sıra
Assos105, Antandros gibi birçok antik kent nekropolünde rastlanmaktadır. Antandros
nekropolünde tespit edilen sanduka mezarın üst yapısının basamak biçimli bir anıt
mezar olduğu düşünülmektedir106. Magnesia nekropolünde tespit edilen bu mezar
yapısının çevresinde, BN-SM-01 envanterli sanduka mezarın görülen mimari
103
Tekçam 2007, 114
104
Özbek 2007, 267 Bu tip boş mezarların varlığından Homeros’un Odysseia destanında da
bahsedilmektedir (Homeros, Odysseia I 241, IV 584; Fedak 1990, 24). Kenotaph’lar daha çok
efsanevi kahramanlar ve askerler için inşa edildiği için Mausoleum gibi çok farklı formlarda
olabilmektedir (Özbek 2007, 267 ). Limyra’da bulunan Gaius Caesar’ın -M.S 4 yılının 21 şubat günü
Limyra’da ölmüş fakat bedeni Augustus’a ait Mousoleum’a gömülmek üzere Roma’ya götürülmüştür
(Borchhardt 1974, 217-241., Fedak 1990, 24.) - Kenotaph’ı bu tip bir gömü biçimi için sistematik
biçimde belgelenmiş önemli bir örnektir ( Akurgal 1995, 418-419).
105
Buruldağ 2009,1-148.
106
Antandros kazı başkanı Gürcan Polat’ın 2012 yılında Ankara Anadolu Medeniyetleri
Müzesinde yapmış olduğu Antandros başlıklı sunumdan alınmıştır.
31
bloklarına benzer bloklar tespit edilmiştir. Bu blokların benzer mezar yapılarına ait
bloklar olduğu düşünülmektedir.
BN-SM-001 (M1) Mezar içerisinde yapılan çalışmalarda mezarın köşeli
kesme taşlardan inşa edilerek yapıldığı anlaşılmış ve mezar boyutunun Doğu-Batı
yönünde 2.47m, Kuzey Güney yönünde 1.10m olduğu ölçülmüştür. Daha sonra
sanduka mezarın zeminini ortaya çıkarmaya yönelik yapılan çalışmalarda 1.60m
derinlikte güney duvarına yakın kenara kafatası doğu yön de dorsal olarak yatırılmış
iskelete ulaşılmıştır. İskelet üzerinden çeşitli boyutlarda taşlar kaldırılarak ince
temizliği yapılmış ve temizlik bittikten sonra kafatası, vücut ön kısmı, diz kapakları
ve ayak kısmında aşırı bozulma olduğu gözlemlenmiştir (Levha LII, Kat No:82, Res:
82 d-e). İskeletin dizkapağı çevresinde 2 adet pişmiş toprak Amphoriskos107 ve 1
adet Strigilis olmak üzere toplam 3 adet eser ele geçmiştir (Levha LII Res: 82 f/g/h).
Nekropol alanında uzun soluklu çalışmaların şimdilik yapılamadığından dolayısıyla
BN-SM-001 sanduka mezar tipinin şimdilik tek örneğidir. Mezar içerisinde ele geçen
Amphoriskoslar, Magnesia Hypokaustlu yapı’dan ele geçen Amphoriskos
örneğinden yola çıkarak BN-SM-01 envanterli mezar yapısı M.S 2-3 yy
tarihlenebilir. Bu nedenle mezar yapısını da M.S 2-3 yy tarihlemek yanlış
olmayacaktır.
107
Saltuk 1989, 23;Tekçam 2007, 15; Vapur,2008, 126-128; Kızıl,2009, 408-409.
32
3.6 TÜMÜLÜSLER108 (Levha LXXV-LXXVI-LXXVII-
LXXVIII-LXXIV, Harita 7)
Antik dönem mezar tipleri içinde en çok bilinen mezar tiplerinden birisi olan
tümülüs mezarların tarihi gelişimleri içerisinde dış farklılıklarından dolayı ayrı bir
gurubu oluşturur. Bu mezarların dış farklılıklarının yanı sıra yeraltında ahşap, taş
benzeri malzemelerden veya anakayaya oyulan mezar odalarından oluşmaktadır ve
inşa edilen oda mezarın üzeri kapatılmaktadır109. Magnesia kenti içinde önemli bir
mezar olan Tümülüslerin varlığı kentin kuruluşundan bu yana bilinmektedir (Harita
7). Diğer mezar tipleri gibi dönemin ve bölgenin kültürel, siyasi ve ekonomik
durumlarına bağlı olarak farklılıklar göstererek inşa edilen tümülüs mezarlar antik
kaynaklarla bir mezar geleneğinin açıkça anlatıldığı mezar tipidir. Homeros’un
İlyada destanında sözü edilen110, Arkadia Kralı Aipytos’un tümülüs mezarı için,
Pausanias’ta bilgiler vermiştir. Pausanias’ın bildirdiğine göre, bu mezar üzerine
toprak yığılan büyük boyutlu bir tepedir ve etrafı taştan yuvarlak temellerle
çevrilmiştir111. Pausanias’ın tanımladığı bu mezar, üzerine toprak yığılan ve etrafına
taş temel örülen tümülüs tipleriyle 112 büyük bir uyum içindedir.
Yine Homeros İlyada destanında (XXIV 795) Hektor’un cenaze törenini
anlattığı dizelerinde bir tümülüsün inşasını anlatır 113:
Kemikleri alıp kodular altın bir kutuya,
erguvan rengi yumuşak örtülerle sardılar kutuyu.
108
Okunak 2005, 13-15.
109
Pausanias 8.16.3. Fedak 1990, 56.
110
Homeros İlyada, II. 600–604.
111
Pausanias 8.16.3.
112
Fedak 1990, s:20
113
Homeros İlyada, XXIV 795–805.
33
Sarar sarmaz indirdiler derin bir çukura,
ekli kocaman taşlarla ördüler üstünü.
Sonra bir mezar tümseği yapmaya başladılar,
gözcüler diktiler çepeçevre, dört bir yana,
mezar bitmeden Akhalar saldırmasın diye.
Bir mezar tümseği olunca toprak, kabara kabara
gerisingeri döndü hepsi kente,
toplanıp bir güzel kutladılar çok ünlü şöleni,
Zeus oğlu Kral Priamos’un sarayında.
İşte böyle yapıldı atları iyi süren Hektor’un cenaze töreni….
Homeros’un da bahsettiği bu mezarlar114 Phrygia Bölgesi’nde Gordion
çevresinde115, Trakya116, Lidya117 İonia ve Karia118 kentlerinde yoğun olarak
görülmektedir.119.
114
Tümülüslerin Anadolu’ya M.Ö. 2. bin sonlarındaki Dor göçleriyle birlikte geldiği genel
kabul gören bir görüştür (Mansel 1943,s: 32; Sevin 2003, s: 237.). Ege Göçleri ile Anadolu’ya
geldikleri tahmin edilen Frigler Anadolu’da bugüne kadar görmediğimiz bir mezar geleneği olan
Tümülüs mezar geleneğini de beraberinde getirmişlerdir daha sonra Anadolu’da da yaygın olan bu
mezar geleneği erken demir çağından geç klasik döneme kadar ki kronolojik süreçte kolaylıkla takip
edilebilmektedir. Ege havzasında ise Demir Çağı öncesi tümülüsleri, Miken oda mezarları, tholoslar
ve Truva Tümülüsleri bu mezar geleneğinin örneklerindendir (Young 1951, s:13.). Demir Çağı
başlangıcında Anadolu’ya Trakya üzerinden göç eden Thrak (Mansel 1943, s: 18–19) ve Frig
kavimlerinin, İç Anadolu’da yerel kavimlerle etkileşimi sonucunda, tümülüs mezarlar ana hatlarını
koruyarak yeni bir gelişim sürecine girmiştir (Bkz .Trakya Tümülüsleri için Şahin Yıldırım tarafından
hazırlanan “Doğu Trakya’da mezar tepelerinin ortaya çıkışı ve gelişimi” adlı doktora tezi ).
115
Sevin 2003, s: 258.
116
Mansel 1943, s: 32–33; Sevin 2003 s: 27. Bkz .Trakya Tümülüsleri için Şahin Yıldırım
tarafından hazırlanan “Doğu Trakya’da mezar tepelerinin ortaya çıkışı ve gelişimi” adlı doktora tezi
117
Fedak 1990, s:56, Sevin 2003, s: 292
118
Bean 2001 s: 29
119
Tespit edilen tümülüslerin önemli bir bölümünde, mezar odasının olduğu ve mezar
odasının üst örtüsünün tonozlu bir çatı örtüsü ile kapatılmış olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra,
bindirme çatı (Düz taşırma Teknik) ve Beşik çatı formunda örneklere de rastlanmıştır. Çatı kapama
tekniklerinin bu tip farklılıklar gösteriyor olması, yapıların farklı dönemlerde inşa edilmiş olduklarını
da işaret eden bir ayrım olabilir. Nitekim çatı tasarımı, yapılanların en zor ve en önemli kısmını
oluşturmaktadır. Mimari gelişim sürecinde, yapıların omurgasında en fazla değişkenlik gösteren
unsurun çatı olduğu görülmektedir. Bunun sebebi, devam eden bir arayış olmalıdır. Pratik, sağlam ve
estetik bir form bulmak amacıyla girişilen bu arayış Roma döneminde tonoz kullanımının
34
Magnesia kentinde, kent suru içinde kalan tümülüslerin yanı sıra kent
çevresinde de çok fazla sayıda tümülüs olduğu bilinmektedir. Magnesia’da Athena
tapınağından Theatrona gidilirken yolun batısında yer alan tepe topografik olarak
farklı bir nitelik taşır ve Tümülüs olabileceği etkisi verir 120. Orhan Bingöl, kent
içinde kalan tümülüs olabilecek bu tepenin Magnesia’da yaşamış Leukophryene veya
Themistokles gibi önemli kişilerden biririn mezarları olabileceğini önermektedir 121(
Levha LXXVII Kat: 113 Res: 113a/b). Yine Orhan Bingöl, Stadion’un güneyinde sur
üstünde yer alan ve Humann tarafından kule olarak nitelendirilen tepenin de tümülüs
niteliğini taşıdığından söz etmektedir. Bu tümülüslerin (tepelerin) dışında kentin
güney doğusunda varlıkları anlaşılmayacak kadar formları bozulmuş olanların
yanısıra çok büyük olmaları ile göze çarpanları da mevcuttur. Ayrıca kentin
kuzeyinde mıcır olarak tanımlanacak bir malzeme ile örtülmüş Tümülüsler de
saptanmıştır. Rayet-Thomas bu Tümülüslerden bazılarını 19 yy’da köylülere
kazdırdığından bahsetmektedir 122.
Söke yolu üzerinde Argavlı köyü sınırları içerisinde bulunan Tümülüsün
kazısı ise Humann tarafından yapılmıştır (Levha LXXV Kat: 112 Res:112 a/b/c/d/e
yaygınlaşmasıyla, bu form çevresinde yoğunlaşmıştır. Daha geç dönemlerde moda olan formlar da,
yoğunlukla tonoz ve kemerden geliştirilmiştir. Bu gerekçe ile çatı kapsamında tonoz kullanımı,
Anadolu’daki Tümülüsler için bir tarihleme kriteri olarak değerlendirilebilir. Mimaride önemli bir
aşama olarak tanımlanabilecek tonoz kullanımı, Makedon mimarisinde M.Ö 4 yy dan itibaren
başlamış ancak özellikle Roma döneminde büyük bir yayılım göstermiştir. Anadolu’da bu mimari
tasarımın en erken ve en yoğun kullanıldığı coğrafyalardan biri Pergamon krallığına ait topraklardır.
Bu krallığın Makedon kültürü ile olan organik bağı ve Roma ile arasındaki ilişkilerin M.Ö 3yy dan
itibaren oldukça önemli ilerlemeler kaydetmiş olduğu bilinmektedir. Bu yakın ilişkiler sebebiyle, önce
Makedon krallıklarının egemenliğine giren, ardından Pergamon krallığının sınırları içinde kalan ve
sonra da Roma’nın Asia eyaleti olan Batı Anadolu coğrafyasında, estetik, sanat ve mimari diğer
bölgelere oranla daha erken evrelerden itibaren, önce Makedon ve sonrada Roma özellikleri gösterir.
Başka bir ifadeyle, Makedon ve Roma kültürleri ile tanışmış olan bölgelerde, bu kültürlerin özellikleri
mimariye yansımıştır (Durukan, 2012, s:44; Radt, 2002, 265-273.)
120
Bingöl 2007, s:183
121
A.g.e, s:184-185.
122
A.g.e, s:185.
35
Çiz: 6a/b). Magnesia nekropollerinde ve çevresinde yapılan çalışmalarda ve
gözlemlerde tümülüs olabilecek birçok tepenin varlığı tespit edilmiştir. Bu alanlarda
kazı çalışması yapılmadan kesin bir yargıya ulaşmak doğru olmayacaktır. Argavlı
köyü sınırları içerisinde yer alan TML-001envanterli tümülüsün kazısı Humann
tarafından yapılmıştır. Bu nedenle C. Humann’ın aktarmış olduğu bilgiler ışığında
mezarın mimari özelliklerinden yola çıkarak tarihlendirilmeye çalışılmıştır. Tespit
edilen diğer tümülüslerde yeterli çalışmanın yapılmamasından dolayı Tümülüs
mezarların123 tarihlendirmesinin yapılması, C.Humann tarafından Hellenistik döneme
tarihlenen TML-001 envanterli (argavlı) tümülüsünün dışında şimdilik mümkün
değildir.
123
Fedak 1990, s:56-64.
36
4 MAGNESİA NEKROPOLLERİ
M.Ö 400 yılında yeniden tarih sahnesine çıkan Magnesia kenti konumu
itibariyle Hellenistik Dönemde tarih sahnesine çıkmasına karşın sessizce
zenginleşerek önemli kentlerinden birisi olmuştur 124. Bu süreç içerisinde gelişen
Magnesia kentinin önemi Artemis kutsal alanı ile artmıştır. Antik kaynaklara göre,
bu kutsal alan etrafında kent için önemli kişilerin anıtsal mezar anıtları olmalıdır 125.
Denizden 530 m. Yüksekliğe sahip olan Thoraks Dağının 126 (Bugünkü
Gümüş Dağı) kuzey doğu eteklerinde kurulmuş olan; kuzeyinde ve güneyinde sıra
dağlar bulunan Magnesia kenti, antik dönemde önemli yolların kesişme noktası
olmuştur (Harita 2-4). Magnesia kenti, kuzeyinde 25 km mesafede bulunan Ephesus
Antik kenti ile arasında önemli bir yolun bulunması127 (Harita 8) ve Doğuda
Tralleis 128, Nysa ve Afrodisias yönüne devam eden güzergâh üzerinde olması kentin
konumunun önemini ortaya koymaktadır. Bugün Söke’ye giden karayolu ve
demiryolunun geçtiği boğaz Magnesia Kentinin kuruluş öyküsünde geçen “açık
denizden gelip dar bir boğazdan geçtiler” ifadesi ile örtüşmektedir129. Kentin
bulunduğu coğrafyanın topoğrafik özelliklerinden dolayı, antik dönem güzergâhları
kentin güneyinden geçmektedir. Bu coğrafi özellikler ve Magnesia kentinin konumu
gereği kentin batı ve güney doğu yönünde ki olası güzergâhlar üzerinde, kent
124
Bean,1992 ,s :229
125
126
Humann,1904, s :18
127
2009 yılında Araş. Gör Muharrem Oral ile birlikte yaptığımız yüzey araştıması esnasında
gerek kendi tespitlerimiz gerekse bahçe sahipleri ile yapılan görüşmeler sonrasında yolun
olası güzergahı ortaya konmuştur.
128
Bingöl, 2007,s: 25; Rayet, 1877, 117-134.
129
A.g.e.,s: 24-25
37
surunun dışında iki kısımda da nekropol alanlarına rastlanmaktadır 130. Tam sınırları
henüz saptanamamış olan bu nekropollerde kaçak kazılara müdahale dışında henüz
hiçbir çalışma yapılamamıştır. Kaçak kazılarla mücadele edilmesine rağmen kaçık
kazılar her geçen gün artarak devam etmektedir131. Kaçak kazıların yoğun olarak
yapıldığı Nekropol alanlarında yıllardır yapılan gözlemler ve tespitler bu alanlarda
bir çalışma yapılması gereğini ortaya koymuştur. Bu tez kapsamında nekropol
alanları, doğu ve batı nekropol olarak iki ana başlık altında incelenmeye çalışılmıştır
(Harita 5-7). Magnesia çevresinde tespit edilen Tümülüsler herhangi bir nekropol
içine dahil edilmemiş, nekropollerden bağımsız olarak ele alınmıştır.
Nekropol alanlarının, kentleri bir birine bağlayan önemli güzergâhların
içinden geçecek şekilde planlandığını bilmemiz Magnesia kentinin güneyinde yer
alan Priene, Milet gibi önemli kentlere ulaşımı sağlayan önemli bir güzergâhın
varlığını da göstermektedir132. Carl Humann’ın çizmiş olduğu kent planında da kent
suru dışında kentin batı kapısı dışında ve güney doğu çıkışındaki alanları nekropolis
olarak belirtmiştir133 (Harita 3-4). Bugünkü sit alanı sınırları içerisinde kısmen yer
alan nekropol alanlarının sınırları tespit edilen mezarlar sayesinde yeniden
belirlenmeye çalışılmıştır (Harita 5-7).
4.1 BATI NEKROPOL
Magnesia Kentinin batısında kent surunun hemen dışından itibaren başlayan
batı nekropol tez çalışmasında önemli bir yer tutmaktadır. Halk dilinde Altınlı Bahçe
olarak bilinen batı nekropol Humann’ın çizmiş olduğu kent planında da nekropol
130
Bayburtluoğlu,1982, s;424
131
A.g.e.,s:183
132
Cormack,1997, 140-141.
133
Humann,1904, s;8,
38
sadece belirtilmiştir 134(Harita 3-4). Humann’ın Kern ile yazışmalarında geçen
nekropolde birlikte yapmış olduğu çalışmaların büyük çoğunluğu batı nekropoldedir.
Kern’in, Human ile yaptığı yazışmalarda batı nekropolün güneyinde, yamaç
alanlarda çeşitli kazılar yaptığından bahsetmektedir. Fakat nekropolde yapılan
çalışmalar hakkında bilgiler yayınlarda tam olarak verilmemektedir. Kern’in mezar
yazıtlarını yayınladığı IvM adlı yayınında bazı yazıtların güney nekropolde
bulunduğundan bahsetmektedir. Bu bahsedilen güney nekropolün, geniş alana
yayılmış olan batı nekropolün güney kısmı olduğunu düşünmekteyim.
Tez kapsamında yapılan çalışmalarda GPS verilerinden elde edilen
ölçümlerle batı nekropolün yaklaşık 595.000 m2 lik bir alana yayıldığı tespit
edilmiştir. Oldukça büyük bir alan olan batı nekropol, içerisindeki farklı mezar tipleri
ile tez çalışmasının büyük bir çoğunluğunu oluşturmaktadır.
4.2 DOĞU NEKROPOL
Kentin doğusunda yer alan bu nekropol alanı yaklaşık olarak 155.200 m2 lik
bir alana yayılmaktadır. (GPS ile tespit edilen mezarların yayılım alanı). Daha
öncede bahsettiğimiz üzere ören yeri girişinden güney yönünde 600 m mesafede
başlayan ve kentin doğusuna yayılan, günümüz söke yolu üzerinde olan bu nekropol
alanı kent suru dışında kalmaktadır135. Lahitlerden oluşan bu nekropol alanı,
karayolu ve tren yolu arasındaki okaliptus ağaçlarının bulunduğu bölge ve bu alanın
doğusunda yer alan tepelik alan olarak tespit edilmiştir. Human, Rayet ve Kern
yayınlarında doğu nekropol için kara yolu ya da tren yolu kenarındaki nekropol alanı
olarak bahsetmişlerdir. Okaliptus nekropolü olarak da adlandırılan birinci kısım sit
134
Humann,1904,s: 8
135
Bayburtluoğlu 1982 ,424
39
alanı sınırları içerisinde yer almaktadır. Daha doğuda bulunan diğer alan ise kısmen
sit alanı içerisindedir (Harita 5-15). Doğu nekropol alanı içerisinden geçen Gümüş
çayının getirdiği, Magnesia’nın taşınmasında da önemli rol oynayan sürekli biriken
Maiandros mili136 olarak da bilinen mil dolgusu nekropol alanını doldurmuş ve bu
alandaki mezarların mil dolgusu altında kalmasına, doğu nekropolün iki farklı alan
gibi algılanmasına neden olmuştur. 1930’lar da ve günümüzde çekilen hava
fotoğraflarında da gümüş çayının suyun getirdiği milin dolması nedeni ile sık sık
yatak değiştirdiği görülebilmektedir. Bu da nekropol alanının belirlenmesini ve
mezar çeşitliliğini görmemizi zorlaştırmaktadır.
136
Bean,1992 , 229
40
5 SONUÇ
Magnesia mezar tipolojisi başlığı altında yapılan bu çalışmada kentin
yapısının yanı sıra kentin sınırları hakkında da önemli veriler sağlanmıştır. M.Ö 400-
398 de kurulan ve uzun süre varlığını devam ettiren bir Antik kentin sosyo-kültürel
özelliklerini araştırmanın, ortaya çıkarmanın en kolay olacağı yer nekropoller
olmalıdır. Kentin kuruluşundan itibaren ilk kurulan ve kullanılan alanlardan birisi
nekropollerdir. Kentin kuruluşu ile yolların ve nekropollerin gelişme süreçleri
birbirleri ile bağlantılı olmuştur. Bu nedenle nekropoller, kentin ana yolları etrafında
gelişecek şekilde tasarlanmıştır. Kentte yaşayan insanların toplum içindeki konumları
ve ekonomik güçleri, nekropol alanlarının içinde kendi mezarlarının özenle
tasarlanmasını sağlamış, ve hatta bütün nekropol alanında dahi önemsenmesini
sağlamıştır.
Antik dönemde kentler, çeşitli doğal afetlerden korunmak ve sağlıklı bir
yaşam alanı oluşturmak için yamaçlarda kurulmaktaydı. Bunların yanı sıra
nekropollerin konumları ve nekropolün dizaynı, bölgenin topografyası ile de
doğrudan bağlantılıdır. Kentin kuruluşundaki ve kentte yaşayan insanlar arasındaki
sosyo-kültürel farklılıklar nekropol alanlarına da yansıdığı gözlemlenmiştir. Bu
farklılıklardan yola çıkarak ölen kişi için yapılan defin işlemleri ve cenaze
işlemlerinde kullanılan malzemeler ve cenazenin defnedileceği mezar tipine kadar
farklılıklar gösterdiği görülmüştür. Ölen kişi toplum içerisinde önemli konuma sahip
ise, çok daha kaliteli malzemeden ve özenli işçilikle yapılmış bir mezara
konulmaktaydı. Bunun yanında antik dönemde nekropol alanı içerisinde, kişi kendisi
ve ailesi için aile mezarlığı niteliğinde daha geniş alanlar satın alabiliyordu. Kişi
41
toplumun önde gelen kahramanı, sporcusu veya yönetici ise; anıt mezar
diyebileceğimiz büyük, herkesin görüp ölen kişiyi onurlandırabileceği, bir mezar da
yaptırılabiliyordu. Bu sebeplerden dolayı nekropol alanları içerisinde zaman içinde
farklı mezar tipleri ortaya çıkmıştır.
Bu tez kapsamında da Magnesia nekropollerinde kullanılan mezar tipleri
tespit edilmeye çalışılmıştır (Tablo 5-6). Magnesia nekropollerinde tespit edilen
mezar tiplerinin çoğunluğu lahit mezarlardan oluşmakla birlikte, anıt mezarlar, kaya
mezarlar, sanduka mezarlar, oda mezarlar ve tümülüs tipi mezarlarda Magnesia
nekropollerinde karşımıza çıkmaktadır (Harita 9). Görülebilen Lahit mezarlar
özellikle Söke yolu üzerinde yer alan Doğu nekropol (Harita 15) alanında yoğun
şekilde bulunmaktadır 137. Bu tespitte doğu nekropol olarak adlandırılan nekropol
alanında farklı bir mezar tipinin tespit edilmemesi sonucunda ulaşılmıştır. Batı
nekropolde lahit mezar sayıca daha fazladır.
Magnesia Nekropol
4%
Batı Nekropol 85 tane
23%
Doğu Nekropol 27
tane
73% Tümülüsler 4 tane
Toplam Mezar Sayısı 116
Tablo5: Nekropollerde tespit edilen mezar sayıları
137
Bingöl 2007,182.
42
Nekropol alanlarında yapılan çalışmalarda farklı tiplerde varlığı kesin olarak
bilinen138 toplam 116 mezar tespit edilmiştir (Tablo 5). Üstte ki grafikte de
gösterildiği üzere 85 tanesi Batı nekropolde, 27 tanesi Doğu nekropolde ve kentin
farklı bölgelerinde 4 tane de Tümülüs tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda ise
tespit edilen mezar tiplerinin genel dağılımı aşağıdaki grafikte gösterilmeye
çalışılmıştır. Doğu ve Batı nekropol (Harita 5) olmak üzere ayrılan ikiye ayrılan
nekropollerde tespit edilen mezar tiplerinin toplamının oranlarına (Tablo 6)
bakıldığında ise % 77 ile lahit tipi mezarlar (toplam 89 tane) büyük çoğunluğu
oluşturmaktadırlar. Daha sonra % 12 oranla oda mezarlar( toplam 14 tane), % 3
oranla Anıt Mezarlar( toplam 4 tane), % 3 oranla sanduka mezarlar(toplam 3 tane),
% 3 oranla Tümülüsler(toplam 4 tane) yer almaktadır. % 2 oranla ise kaya mezarlar
(toplam 2 tane) en az orana sahip olan mezar tipidir.
Tespit Edilen Mezar Tipleri

2%
Anıt Mezarlar 4 tane
3%
3%
3%
Kaya Mezarlar 2 tane
12%
Lahit Mezarlar 89 tane
Oda Mezarlar 14 tane
Sanduka Mezarlar 3
tane
Tümülüsler 4 tane
77%
Tablo 6: Nekropollerde tespit edilen mezar tipleri, oranları ve sayıları
138
Yapılan çalışmalarda verilen sayıdan daha fazla mezar tespit edilmiştir. fakat mezarların
tarım arasizi içinde olmasından dolayı tespit edilen farklı mezar parçalarının insutu olmadığı
düşünülerek dahil edilmemiştir. Varlığı kesin olan mezarların yanı sıra Tümülüs mezar olarak
tepelerin topoğrafik özellikleri nedeni ile Tümülüs olduğu kabul edilmektedir.
43
Magnesiada doğu ve batı nekropol olmak üzere iki nekropol olduğu, Humann
tarafından çizilmiş olan kent planından da bilinmektedir. Yapılan bu çalışma ile
Humann tarafından belirlenen nekropol alanlarının sınırları belirlenmeye
çalışılmıştır. Nekropollerde GPS İle yapılan çalışma sonucunda Batı nekropolün
yaklaşık 595.000 m2 lik bir alana yayıldığı, şimdilik tespit edilmiştir. Yapılan
çalışmalarla birlikte Batı nekropolün ölçülen toplam alanının 68.000 m2 lik alanı, sit
alanı dışında kalmaktadır. Bu çalışma sonunda tespit edilen bu mezarları da
kapsayacak şekilde belirlenen ölçülerde sit alanının genişletilmesinin gerekliliği
ortaya çıkmıştır. Batı nekropol de yapılan çalışmalar sonucunda 62 si lahit mezar
(BN-LM-001/062, Kat No:7-67)) olmakla birlikte (% 73), 14 adet oda mezar ( %16)
(BN-OM-01/14, Kat No: 68-81), 3 adet anıt mezar (% 5) (BN-ANT-001/004,Kat No:
1-4), 3 adet sanduka mezar (%4)( BN-SM-001/003, Kat No:82-84) ve 2 tane Kaya
mezar (% 2)(BN-KM-001/002, Kat No:5-6) tespit edilmiştir.
Batı Nekropol
2% Anıt Mezarlar 4 tane
4% 5%
16%
Kaya Mezarlar 2 tane
Lahit Mezarlar 62 tane
Oda Mezarlar 14 tane

73%
Sanduka Mezarlar 3
tane
Tablo 7: Batı Nekropol Tespit edilen mezar sayıları ve oranlar
44
Doğu nekropolün ise 155.200 m2 bir alana yayıldığı tespit edilmiştir. Bu
yayılım alanının 59.700 m2 kısmı sit alanı dışında kalmıştır. Doğu nekropol de
yapılan gözlem ve tespitlerde DN LM 01 - DN LM 27 envanter numaralı toplam 27
tane lahit mezar tespit edilmiştir. Tespit edilen lahit mezarlar doğu nekropol deki
mezarların % 100’nını oluşturmaktadır. Tespit edilen bu lahitlerden birisinin (DN
LM 20) yapımında malzeme olarak mermer kullanılmış geri kalan 26’sında ise
traverten kullanılmıştır. Tespit edilen bu lahit mezarların 6 tanesi (DN LM 01, DN
LM 02, DN LM 08, DN LM 13, DN LM 15, DN LM 16) Kuzey- Güney yönünde, 2
tanesi (DN LM 12, DN LM 14) Doğu – Batı yönünde olduğu tespit edilmiştir. Geri
kalan 18 lahit veya parçasının ise yönü tespit edilememiştir (Tablo 1). Kentin diğer
kentlerle olan bağlantısını sağlayan yollar göz önünde bulundurularak kayda
geçirilen mezarların yönleri tespit edilmiştir. Tespit edilen mezarların yönlerinden
yola çıkarak Doğu ve Batı nekropolün farklı dönemlerde kullanılıp kullanılmadığı
konusunda veri elde edilmeye çalışılmıştır (Tablo 1-8).
Aşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere mezar yönlerinden yola çıkarak
nekropollerin tarihlenmesi sonucuna ulaşmak şimdilik olası değildir. Magnesia
Nekropollerinde tespit edilen mezar tiplerinin, tespit edilen yönlerine göre sayısal
dağılımı Tablo 8 de verilmiştir. Bu dağılımdan yola çıkarak özellikle batı nekropolde
lahit mezarların ve oda mezarların yakın mesafelerde olmalarına rağmen farklı
yönlerde tespit edilmiş olması, batı nekropolün farklı dönemlerde kullanılmış
olmasından ziyade Roma dönemindeki düzenli nekropol alanlarının bir benzerinin
Magnesia batı nekropolünde de olabileceğini akla getirmektedir. Tespit edilen bu
mezarların yönlerinden yola çıkarak nekropol alanı içerisindeki ana yolları ve ara
yolları bu sayede tespit etmek mümkün olabilecektir.
45
Nekropol Mezar Tipi Doğu-Batı Kuzey-Güney Bilinmiyor
Yön. Yön.
Anıt Mezar 1 adet 3 adet
Kaya Mezar 2 adet
Lahit Mezar 32 adet 24 adet 6 adet
Batı Oda Mezar 2 adet 9 adet 3 adet

Nekropol
Sanduka 3 adet
. Mezar
Doğu Lahit Mezar 2 adet 6 adet 19 adet
Nekropol
Tümülüsler 1 adet 3 adet
Tablo 8: Nekropollerde tespit edilen mezarların yönleri ve
sayısal dağılımı
46
Yukarıdaki tablodan yola çıkarak Doğu ve Batı Nekropolün mezar tipleri
açısından farklı oluşu ortaya çıkabilir fakat bu nekropollerin farklı zamanlarda
kullanılmış olabileceği düşüncesini şimdilik doğrulamamaktadır. Doğu nekropolde
sadece lahit mezarlar varmış algısı bizi yanıltmamalıdır. Çünkü nekropolde yapılan
çalışma henüz tamamlanamamış, çalışma yapılabilen alanlar üzerindeki tarımsal
bitkilerin farklı olması ve Letaios çayının mili birçok alanı doldurması sebebi ile
mezar yerlerinin tespit edilmesinde güçlükler yaşanmaktadır. Tez çalışması elde
edilen verilerden yola çıkılarak yapılmıştır. Nekropol alanlarının -özellikle batı
nekropolün- tasarlanmasında ve mezar tiplerinin konumunda ve çeşitliliğinde
topografyanın etkili olduğu da düşünülmelidir. Bu dağılım ve çeşitlilik İzohips
haritaları üzerinde verilmeye çalışılmıştır. Kaya mezarlar, bazı oda mezarlar gibi
mezar tiplerinin 50-60 metre yükseklikteki yamaca yapıldığı tespit edilmiştir. Lahit
mezarlar (Harita 12-15) ise 30 metre ile 50 metre arasında değişen yüksekliğindeki
alanlarda yoğunlaşmıştır. Bu farklı yüksekliklerdeki dağılım bize antik dönemde
topoğrafik nedenlerden dolayı düz alanda, eğimli topografyada mezar tiplerinin
kendi içinde topografyaya bağlı olarak bir tipolojik farklılığı akla getirmektedir..
Magnesia kentine en yakın antik kentlerden birisi olan Ephesus kentinin liman
nekropolü olarak adlandırılan nekropolünde de benzer topoğrafik kademeler ve
tipolojik dağılım görülmektedir. Nekropollerin farklı zaman dilimlerinde kullanılmış
olması ve nekropollerin kullanımına başlamasından günümüze kadar geçen süre
içinde topografyanın değişmesi bu dağılımın tespitini zorlaştırmaktadır. İzohips
haritalarında (Harita 9-10-11-12-13-14-15) görüldüğü üzere 30 -50 metre eğrilerinde
lahit mezar dağılımı (Harita 12-15)görülürken, 40-60 metre eğrilerinin bulunduğu
alanlarda ise oda mezarlar (Harita 13) ve kaya mezarların (Harita 11) varlığı
47
gözlenmektedir. Tabi ki bu oda mezarların 30 m eğrilerinin geçtiği yüksekliklerde
görülmeyeceği anlamına da gelmemelidir.
Oda mezarlarda düşük kotlu alanlarda tamamen zemine inşa edilirken (Kat
No: 68 /BN-OM 001) eğimli ve yüksek topografyada kısmen ana kayayla
birleştirilerek inşa edilmiştir (Kat No: 74/ BN-OM 07). Kısmen ana kayaya inşa
edildiği bu kottan itibaren kaya mezarlarının varlığı tespit edilmektedir. Oda
mezarların görülmeye başlamasından itibaren lahit mezarların sayısı azalmaktadır.
Yapılan çalışmada oda mezarların yönleri bize tarihleme de bir sonuç vermese de
oda mezarların farklı yönlerde inşa edildiği tespit edilmiştir. Tespit edilen 14 oda
mezarın 9 tanesi kuzey-güney, 3tanesi doğu batı yönünde inşa edilmiştir. Diğer 3 oda
mezarın ise hangi yönde inşa edildiği tespit edilememiştir (Tablo 3-4). Kuzey-güney
yönünde inşa edilen 9 tane oda mezarın Magnesia ile Ephesus arasındaki yol
güzergahından dolayı bu yönde inşa edildiği düşünülmektedir (Harita 8). Batı
nekropolde tespit edilen mezar tipleri doğu nekropolde çeşitli sebeplerden dolayı
henüz tespit edilememiştir. Henüz sınırları kesin olarak tespit edilememiş olan doğu
nekropol sınırlarının, çeşitli mezar tiplerinin oluşturulabilmesi açısından, kentin
Güney doğusunda bulunan dağlık yamaca doğru genişlemesini öngörmekteyim.
Letaios çayının (Bugünkü Gümüş çayı) getirmiş olduğu alüvyonlarla dere yatağı hem
yer değiştirmiş hem de nekropol alanının mil tabakası ile dolmuş olduğundan doğu
nekropol alanının sınırlarının belirlenmesi ve mezarların ortaya çıkarılmasını
(Tipolojik belirleme açısından) güçleşmiştir..
Yapılan çalışmalar sonucunda kente ait nekropollerde en az altı farklı mezar
tipi tespit edilmiştir. Tespit edilen toplam mezar sayısı 116 olup bunlardan 89’u
Lahit, 14’ü Oda mezar, 4’ü Anıt, 4’ ü Tümülüs, 3’ü Sanduka ve 2’i Kaya Mezar
48
şeklinde bir dağılımı vardır. Tespit edilen Lahit mezarların 27’si Doğu 62’si de Batı
nekropolde yer almaktadır. Belirlenen lahit mezarların geneli traverten ve kireç
taşından imal edilmiş olup tespit edilen tipler basit ve sadedir. Lahit mezarlar
herhangi bir dekoratif bezeme ile süslenmemiştir. Kaçak kazılara yapılan
müdahaleler esnasında doğu nekropolde DN-LM 01(Kat No:85), Batı nekropolde
BN-LM 044 (Kat No:50) ve BN-LM 50 (Kat No:55) envanter numaralı lahit
mezarlarda kurtarma kazısı yapılmıştır. Çalışmalarda DN-LM 01(Kat No:85)
envanterli lahit mezardan çıkan eserlerden yola çıkarak bu lahit mezarı M.S 1yy
sonuna tarihleyebilmekteyiz. Batı nekropolde BN-LM 50 (Kat No:55) envanterli
lahit mezarda yapılan çalışmalarda 1 adet Roma dönemine ait sikke dışında herhangi
bir esere rastlanmamıştır, ele geçen eserden yola çıkarak bu lahit mezarı da M.S 1.yy
sonu 2. yy başına tarihleyebilmekteyiz. Tam tarih verilmemiş olsa da Humann ve
Kern arasında geçen yazışmalarda da kentin Güney-Batısında Roma dönemine ait
lahit mezarların varlığından bahsedilmektedir139.
Tespit edilen diğer bir mezar tipi ise oda mezarlardır. Oda mezarların tamamı
batı nekropolde tespit edilmiş olup toplamda 14 tanedir. 14 oda mezardan sadece
birinde kaçakçıların tahribatı nedeni ile kurtarma kazısı yapılmıştır. BN-OM-O1
envanterli oda mezarda 2006 yılında ilk tespit ve kazı çalışması yapılmıştır 140. 2012
yılında yeniden kaçakçılar tarafından tahrip edilen oda mezarda ve çevresinde
yeniden bir kazı çalışması yapılmıştır. Daha önceki tarihlerde birden fazla defalar
soyulduğu düşünülen yapıda yapılan çalışmalarda 2006 da ele geçen bir sikke dışında
tarihlemede kullanılabilecek herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. BN-OM-O1
envanterli oda mezar (Kat No:68), Ephesus Kenti liman nekropolünde ve Priene
139
Kirchner,2008, s:1.
140
Bingöl-Kökdemir, 2007, 554.
49
kenti nekropolünde bulunan M.S 1. yy sonu 2. yy başlarına tarihlenen oda mezarlar,
aynı duvar işçiliğini göstermektedir. Sadece bu benzerlikten yola çıkarak oda
mezarları tarihlemeye çalışmak, eldeki örnek mezar sayısının az olmasından dolayı,
şimdilik mümkün görünmemektedir.
Batı nekropolde kaçakçılar tarafından soyulmaya çalışılan ve tarafımızdan
müdahale edilerek kazısı gerçekleştirilen bir diğer mezar ise M1 olarak bilinen BN-
SM-01envanterli sanduka mezardır (Kat No: 82, Levha LI Res: 82/ a-b-c, Levha LII
Res: 82/ d,e,f,g,h, Levha LIII Res: 82/ı,j,k, Çizim 4 a-b-c-d-e). Yapılan müdahale
sonucunda sanduka mezarın çift katlı olduğu tespit edilmiştir. Sanduka mezarın üst
kat zemininde sandukanın güney uzun duvarına daha yakın biçimde defnedilmiş bir
iskelete ulaşılmıştır. İskeletin sağ ve sol dizkapağı hizasında biri tam biri kırık olmak
üzere 2 adet pişmiş toprak Amphoriskos141 ve daha çok atletler tarafından
antrenmandan veya yarışmadan önce vücutlarına sürdükleri yağları temizlemek için
kullanılan, bir adet metal strigilis 142 ele geçmiştir(Levha LII Res: 82/ f-g-h).
Sandukanın alt katının ise boş olduğu tespit edilmiştir. Sanduka mezarlar başlığı
altında değindiğimiz üzere alt kısımda yer alan bu boş sandukanın varlığı nedeni ile
BN-SN-01(M1) envanterli mezarın“kenotaph” 143 (Boş mezar) şeklinde inşa edilen
sanduka tipi mezar olabileceği düşünülmektedir. Mezarın üst katında ele geçen
pişmiş toprak Amphoriskos’dan yola çıkarak bu mezarı MS 2-3 yy
tarihleyebilmekteyiz144.
141
Saltuk,1989,s:23.Tekçam,2007,s:15. Vapur,2008,s: 126-128. Kızıl,2009,s:408-409.
142
Tekçam,2007,s:212.
143
Tekçam 2007, s: 114, Özbek,2007 s: 267
144
Vapur
50
Çalışmalarda 4 tane Anıt mezar( Kat No: 1-2-3-4, Levha I-II) ve 2 tane kaya
(Kat No: 5-6, Levha IV) mezarda tespit edilmiştir. Anıt mezarlar olarak
değerlendirilen bu yapılara ait kısmen görünür mimari blokların dışında herhangi bir
veri yoktur. Yapılan gözlemlerde yapılara ait cephe mimarisi öğelerinden olan,
tympanon (alınlık bloğu), plaster sütun, kaide, postament gibi mimari elemanlar
tespit edilmiştir. BN-ANT-04 envanterli mezar yapısının da in-antis formunda
olduğu tespit edilmiştir145. Bu çalışmalar sonucunda tespit edilen anıt mezarların tip
olarak tapınak formlu anıt mezar olduğu da ortaya konmuştur. Bu mezar yapılarının
bulunduğu alanlarda kazı yapılması sonucunda tarihleme ve yapıyı belirleme
konusunda bize daha çok yardımcı olabilecek hem mimari elemanlar hem de ipucu
verebilecek eserlerin veya yazıtların ele geçebileceği düşünülmektedir. Yapılacak bu
tarz çalışmalar sonucunda bahsedilen yapının hangi tip anıt mezar olup olmadığını da
kesinleştirecektir.
Yine tarihleme konusunda sıkıntıların yaşandığı mezar tipi BN-KM-001(Kat
no: 5) ve BN-KM-002(Kat No: 6) ise kaya mezarlarıdır. Bu kaya mezarları da
kaçakçıların tahribatı sonrasında tespit edilmiş ve çalışma yapılmadan koruma amaçlı
kapatılmıştır. Bu nedenle mezar odalarına girilememiş ve mezarların iç kısımları
ilgili herhangi bir çalışma yapılamamıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda kaya
mezarların varlığı, mezarların yeri tespit edilmiş ve konumlandırılmıştır. Fakat ne
yazık ki kaya mezarlarının da tarihlemesi şimdilik mümkün değildir ileriki yıllarda
yapılacak çalışmalarla kesinlik kazanabilecektir.
Magnesia sınırları içerisinde varlığı bilinen diğer bir mezar tipi de tümülüs
mezarlardır. Magnesia kenti çevresinde şimdilik 4 tane tümülüsün varlığından
145
Öztaner 2012, 375 ; Cormack 2004,51.
51
topoğrafik özelliklerinden yola çıkarak söz edebilmekteyiz. Kentin kuzeyinde de
Tümülüslerin olduğundan bahsedilmektedir146. Fakat bahsedilen bu tümülüsler
günümüzde tespit edilir durumda değildir. Tespit edilen Tümülüsler içinde de
çalışması yapılan tek Tümülüs TML–001 envanterli Tümülüs mezardır. Kazı
çalışmaları Humann tarafından yapılmıştır. Humann’ın çizimlerinden görebildiğimiz
kadarıyla mezar odasında 2 lahit tespit edilmiştir 147. Humann bu Tümülüs mezarı
Hellenistik döneme tarihlenmektedir.
TML-001 envanterli Tümülüs mezarın üst örtüsü tonoz biçimdedir. Mimaride
önemli bir aşama olarak tanımlanabilecek tonoz kullanımı Makedon mimarisinde
M.Ö 4. yy dan itibaren başlamıştır 148. Makedon etkisiyle Batı Anadolu da birçok
kentte tonoz örtülü mezar odaları inşa edilmeye başlanmıştır. Bu etkileşimin en iyi
gözlendiği kent Bergama’dır. Bergama’da bilinen tümülüsler (Maltepe, Tavşan Tepe
ve Yığma Tepe Tümülüsleri) M.Ö 3-2 yy tarihlenmektedir 149. Hierapolis
nekropollerinde Tümülüslerin büyük bir çoğunluğu tonozludur ve dönem olarak da
M.Ö 2. yy – M.S 1. yy olarak kabul edilmektedir.150 Fakat bölgenin erken dönem
Tümülüslerinden birisi olan Hierapolis 159 D tümülüsünde M.Ö 3 yy ile M.S 1 yy a
tarihlenen eserler ele geçmiştir151. 2010 yılında Milas’ta kaçakçılar tarafından
soyularak ortaya çıkarılan uzunyuva mousoleumda M.Ö 4. yy’a tarihlenmektedir152
bu mezar odasının da üst örtüsü tonozla yapılmıştır153. Çambaşı tümülüsü de tonoz
örtülü tümülüs mezarlarının örneklerinden olup M.Ö 1.yy - M.S 1.yy a
146
Bingöl 2007, s:185.
147
Humann 1904, s: 26-27, Bingöl 2007 s:184-186.
148
Boyd 1978,
149
Radt 2002, 266-268.
150
Durukan 2012 s:44-45.
151
Okunak 2005 s: 62-63
152
Rumscheid 2010 s:69-101.
153
Durukan 2012, s: 45
52
tarihlenmektedir154. Yine Batı Anadolu’daki örneklerden yola çıkarak tümülüslerde
tonoz örtüsünün M.Ö 4. yy ile M.S 1. yy arasında kullanıldığından söz etmemiz
mümkün görülmektedir. Tonoz örtüsü bakımından bu örneklerden yola çıkarak
Magnesia TML-01 envanterli tümlüsün de Makedon tipi Tümülüs olduğunu ve
TML-01 envanterli tümülüsün tarihinin Hellenistik döneme kadar geriye
çekilebileceğini göstermektedir. Bu da Humann’ın vermiş olduğu tarihi
doğrulamaktadır.
Thucydides ve diğer antik yazarların bahsettiği üzere Themistokles öldükten
sonra adına agorada bir mezar anıtı inşa edilmiştir. Daha sonra yunanlılar gelerek bu
mezarı açmış ve Themistoklesin küllerini havaya savurmuşlardır 155. Bunun yanısıra
Kern’in nekropolde yapmış olduğu çalışmalarda da güney nekropol olarak
adlnadırdığı alanda tuğla kapaklı bir mezardan içi küllerle dolu bir urne çıkarttığını
Humann ile yaptığı yazışmalardan bilmekteyiz 156. Bu örneklerden yola çıkarak erken
dönemlerde (M.Ö 400 lerden itibaren) kremasyon gömünün de yapıldığını
göstermektedir. Fakat tarafımdan yapılan çalışmalarda kremasyon gömü izlerinde
rastlanmamıştır. Yapılan çalışmalarda tespit edilen mezarların tamamında
inhumasyon gömünün yapıldığı düşünülmektedir.
Yukarıda da bahsedilen erken dönem örneklerinden yola çıkarak Magnesia
nekropollerinin M.Ö 4 yy dan itibaren kullanılmaya başlandığı bilinmektedir. TML-
01 envanterli tümülüs ve BN-OM-14 envanterli oda mezarın da erken döneme (M.Ö
4-3 yy) ait oldukları düşünülmektedir. O.Kern’in yapmış olduğu çalışmada da
nekropollerden ele geçen yazıtlardan bahsetmekte ve bu yazıtları M.Ö 4- M.S.1 yy
154
Şimşek, 1998 s:493-497.
155
156
Kirchner 2008, 1
53
aralığına tarihlemektedir 157. Tarafımızdan yapılmış olan çalışmalarda ise M.Ö 1 yy-
M.S 3 yy aralığında mezarların olduğu tespit edilmiştir. Magnesia kentinde, Bizans
dönemine ait yerleşimin olduğu bilinmekte fakat şuana kadar yapılan çalışmalarda
Bizans dönemine ait mezarlar tespit edilememiştir. Antik kent içerisinde en geç tarih
olan 19 yy’a ait mezarların varlığı bilinmektedir.
157
54
6 KATALOG
6.1 BATI NEKROPOL KATALOGU
6.1.1 ANIT MEZARLAR
Kat No: 1
Env No: BN-ANT 001
Mezar Tipi: Anıt Mezar
Fotoğraf No: Levha I, Res: 1
Buluntu Yeri: Batı Nekropol
Koordinat: E: 37°50'57.72"K, B: 27°30'43.29"E
Mezar Yönü: Bilinmiyor
Malzemesi: Traverten
Tanım: 109 nolu parsel içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-16). Bir yapıya
ait bloklar çeşitli kaide parçaları ve yapının temel blokları görünür durumdadır. Bu
nedenle bu yapının anıt mezar olduğu düşünülmektedir(Levha I Kat: 1 Res: 1)
Kat No: 2
Env No: BN-ANT 002
Fotoğraf No: Levha I, Res: 2
Koordinat: E: 37°50'57.29"K, B: 27°30'41.76"E
55
Tanım: 109 nolu parsel içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-16). Bir yapıya
temel blokları görünür durumdadır. Bu nedenle bu yapının anıt mezar olduğu
düşünülmektedir(Levha I Kat:2 Res: 2).
Kat No: 3
Env No: BN-ANT 003
Fotoğraf No: Levha II, Resim: 3
Koordinat: E: 37°51'3.76"K, B: 27°30'15.48"E
Tanım: Sit alanının batısında sit alanı sınırı dışında yer almaktadır(Harita 15-
16). Yapılan gözlemlerde yapıya ait üst yapı ait üçgen alınlık bloğu, yarım sütun
plaster ve yapının duvarlarını oluşturacak büyük bloklar görülebilmektedir(Levha II
Kat:3 Res:3). Yapılan bu gözlemlerden yola çıkılarak bu yapının bir anıt mezar
olduğu düşünülmektedir.
Kat No: 4
Env No: BN- ANT 004
Fotoğraf No: Levha II, Res: 4; Levha III, Çiz:1
56
Koordinat: E: 37°51'0.93"K, B: 27°30'22.13"E
Mezar Yönü: Kuzey
Malzemesi: Mermer
Tanım: 521 nolu parselin güney sınırında bulunmaktadır(Harita 15-16).
Ortaya çıkarılmış olduğu kadarıyla bu mezar in antis tipte bir mezar olmalıdır. İki
anta ucu ya da plaster niteliğinde biten uzun (?) kenarlarını arasında güneye bakan
girişin yer aldığı varsayılabilir. Yan ve cephede profilli bir kaide üzerinde
yükselmektedir(Levha II Kat:4 Res: 4 Çiz: 4). Yapının gerisi hakkında hiçbir
bilgimiz yoktur.
6.1.2 KAYA MEZARLAR
Kat No: 5
Env No: BN- KM 001
Mezar Tipi: Kaya mezar
Fotoğraf No: Levha IV, Res: 5
Koordinat: E: 37°50'57.03"K, B: 27°30'36.75"E
Mezar Yönü: Kuzey
Malzemesi: -
Tanım: 120 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-17). Ana kaya’ya
oyulmuş olan bu kaya mezar magnesia nekropolünde tespit edilen iki kaya mezardan
birisidir. Mezarın sadece girişi görülür durumdadır(Levha III Kat: 3 Res:5). Mezar
alanında herhangi bir çalışma yapılmamıştır. 2009 yılında definecilerin tahribatını
önlemek amacıyla görülen giriş kısmı da tamamen kapatılmıştır.
57
Kat No:6
Env No: BN-KM 002
Mezar Tipi: Kaya Mezar
Fotoğraf No: Levha IV, Res:6 a/b
Koordinat: E: 37°50'57.07"K. B: 27°30'36.66"E
Mezar Yönü: Kuzey
Malzemesi: -
Tanım: 120 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-17). BN-KM 002
nolu kaya mezarın 4 m batısında yer almaktadır. Kaya mezarın girişi çok az da olsa
görülür durumdadır. Giriş kuzeye bakmaktadır. Giriş kısmında mezar sahibine ait
olabilecek bir yazı bulunmaktadır. Kaya mezarın ön cephesinin ölçülebilen
yüksekliği 280 cm olup genişliği ise 200 cm dir. Mezar odasının girişinden 80 cm
üstte 80cm X 55 cm lik bir niş yer almaktadır. Girişin her iki yanında 35cm – 45 cm
arasında değişen genişliklere ve yükseklere sahip basamaklar bulunmaktadır(Levha
III Kat: 5 Res: 6a/b).
6.1.3 LAHİT MEZARLAR
Kat No: 7
Env No: BN-LM 001
Mezar Tipi: Lahit Mezar

Fotoğraf No: Levha V, Res: 7 a/b/c
Koordinat: E: 37°51'3.33"K, B : 27°30'53.94"E
58
Mezar Yönü: Kuzey - Güney
Tanım: Kentin batısında sit alanı sınırları içerisindeki 97 no’lu parselin
kuzey doğusunda lahit mezarın sadece sanduka kısmı görünür durumdadır(Harita 15-
18). Görünen sanduka kısmı da oldukça tahrip olmuştur. Ölçülebilen uzunluğu 210
cm, genişliği ise 90 cm dir. Sandukanın güneye bakan kısa kenarın alt kısmında
profiller yer almaktadır(Levha IV Kat:5 Res: 7 a/b/c). Kaçakçılar tarafından tahrip
edilmiş durumdadır.
Kat No: 8
Env No: BN-LM 002
Fotoğraf No: Levha VI, Res: 8

Koordinat: E : 37°51'2.76"K, B: 27°30'53.92"E
Mezar Yönü: Doğu - Batı
Tanım: Magnesia sit alanı sınırları içerisinde yer alan 97 nolu parselin kuzey
doğusunda bulunmaktadır(Harita 15-18). Toprağın yüzeyinde lahit’in kapağı kısmen
görülebilmektedir. Görülen kısımda herhangi bir profil veya bezeme
bulunmamaktadır. Ölçülebilen uzunluğu 180 cm dir. Lahit mezarın bulunduğu
noktada nereye ait olduğu tespit edilemeyen farklı mimari bloklarda yer
almaktadır(Levha V Kat: 8 Res:8).
59
Kat No: 9
Env No: BN-LM 003

Fotoğraf No: Levha VI, Res: 9
Koordinat: E: 37°51'2.10"K, B: 27°30'53.18"E
Tanım: Sit alanı sınırları içerisinde yer alan 97 nolu parselin güney
doğusunda bulunmaktadır(Harita 15-18). Bulunduğu alan çalılık halindedir bu
nedenle detaylı ölçü alınamamıştır. Lahit kapağı ve sandukası kısmen görünür
durumdadır(Levha V Kat:9 Res:9).
Kat No: 10
Env No: BN-LM 004
Fotoğraf No: Levha VII, Resim 10

Koordinat: E: 37°51'2.38"K, B: 27°30'53.82"E
Tanım: Lahit kapağı, sanduka görülmemektedir. Sit alanı sınırları içerisinde
yer alan 97 nolu parselin güney doğusunda bulunmaktadır(Harita 15-18). Çalılık
alan içerisinde yer almaktadır. Ölçülebilen uzunluğu 190 cm genişliği ise 80 cm
dir(Levha VI Kat:10 Res:10).
60
Kat No: 11
Env No: BN-LM 005

Fotoğraf No: Levha VII, Res: 11
Koordinat: E: 37°51'2.23"K, B: 27°30'53.81"E
Tanım: Sit alanı sınırları içerisinde yer alan 97 nolu parselin güney
doğusunda bulunmaktadır (Harita 15-18). Bitki örtüsünden dolayı detaylı fotoğraf ve
ölçüler alınamamaktadır. Sadece lahit kapağı olduğu görülmektedir(Levha VI Kat:11
Res:11).
Kat No: 12
Env No: BN-LM 006
Fotoğraf No: Levha VIII, Res: 12

Koordinat: E: 37°51'2.16"K, B: 27°30'54.42"E
Tanım: Sit alanı sınırları içerisinde yer alan 97 nolu parselin doğusunda
bulunmaktadır (Harita 15-18). Detaylı fotoğraf ve ölçü alınamamaktadır. Lahit
kapağı kısmen görünür durumdadır(Levha VII Kat:12 Res:12).
61
Kat No: 13
Env No: BN-LM 007

Fotoğraf No: Levha VIII, Res: 13
Koordinat: E: 37°51'1.52"K, B : 27°30'53.88"E
Tanım: Sit alanı sınırları içerisinde yer alan 97 nolu parselin doğusunda
bulunmaktadır (Harita 15-18). Çok az bir kısmı görülebilir durumdadır, herhangi
bir ölçü alınamamaktadır (Levha VII Kat:13 Res 13).
Kat No : 14
Env No: BN-LM 008

Mezar Tipi: Lahit mezar
Fotoğraf No: Levha IX, Res: 14
Koordinat: E: 37°51'1.48"K, B: 27°30'53.81"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit kapağı
parçasıdır. Parçaların altında ise lahit sandukası kısmen görünür durumdadır. Lahit
kapağı tahrip edilmiştir. Sadece bir kenarında profil kısmen görülmektedir(Levha
VIII Kat: 14 Res: 14).
62
Kat No : 15
Env No: BN-LM 009

Fotoğraf No: Levha IX, Res: 15
Koordinat: E: 37°51'1.16"K, B: 27°30'52.97"E
Tanım: 97 nolu parselin doğusunda yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağının uzun kenarı kısmen toprak yüzeyindedir(Levha VIII Kat: 15 Res:15).
Ölçülebilen uzunluğu 190 cm dir.
Kat No : 16
Env No: BN-LM 010

Fotoğraf No: Levha X, Res: 16
Koordinat: E: 37°51'1.12"K, B : 27°30'52.10"E
Mezar Yönü: Doğu – Batı
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).. Lahit
kapağının uzun kenarının bir kısmı toprak yüzeyindedir(Levha IX Kat: 16 Res:16).
Ölçülebilir uzunluk 185 cm dir.
Kat No : 17
Env No: BN-LM 011

63
Fotoğraf No: levha X, Res:17

Koordinat: E: 37°51'1.22"K, B: 27°30'52.25"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağının uzun kenarı kısmen görülebilir durumdadır(Levha IX Kat:17 Res:17).
Kat No: 18
Env No: BN-LM 012
Fotoğraf No: Levha XI, Res: 18

Koordinat: E: 37°51'1.19"K, B: 27°30'52.17"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).. Lahit
kapağının üst kısmı kısmen görülebilir durumdadır(Levha X Kat: 18 Res:18).
Herhangi bir ölçü alınamamaktadır.
Kat No : 19
Env No: BN-LM 013
Fotoğraf No: Levha XI, Res : 19

Koordinat: E: 37°51'1.13"K, B: 27°30'51.63"E
Mezar Yönü: Dogu - batı
64
Tanım: Sit alanı sınırı içerisinde yer alan 97 nolu parsel içerisinde
bulunmaktadır(Harita 15-18). Lahit kapağı mevcuttur. Kapağın batı ucu kısmen
tahrip edilmiştir(Levha X Kat:19 Res:19). Ölçülebilen uzunluk 170 cmdir genişlik
ise 85 cm dir.
Kat No : 20
Env No: BN-LM 014

Fotoğraf No: Levha XII, Res: 20
Koordinat: E: 37°51'1.11"K, B: 27°30'51.44"E
Tanım: sit alanı sınırları içerisinde yer alan 97 nolu parsel içerisinde
bulunmaktadır(Harita 15-18). Tarla sınırında olduğu için etrafına ve üzerine taşlar
yığılmıştır bu nedenle ölçü alınamamaktadır. Fakat lahit mezar sandukası kısmen
gözle görülür durumdadır (Levha XI Kat:20 Res:20) .
Kat No: 21
Env No: BN-LM 015

Fotoğraf No: Levha XII, Res: 21
Koordinat: E: 37°51'0.80"K, B: 27°30'50.45"E
65
Tanım: Sit alanı içerisinde yer alan 97 nolu parselin içerisinde
bulunmaktadır(Harita 15-18).Tarlanın kot farkından dolayı oluşan sınırında,
ekilmeyen alanda bulunmaktadır. Lahit kapağı kısmen görünür durumdadır(Levha XI
Kat:21 Res:21).
Kat No: 22
Env No: BN-LM 016

Fotoğraf No: Levha XIII, Res: 22
Koordinat: E: 37°51'0.50"K, B: 27°30'50.26"E
görünür durumdadır.(Levha XII Kat:22 Res:22)
Kat No: 23
Env No: BN-LM 017

Fotoğraf No: Levha XIII, Res: 23
Koordinat: E: 37°51'0.66"K, B: 27°30'50.00"E
Mezar Yönü: Doğu- Batı
66
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-18). Lahit
sandukasının bir uzun kenarı kısmen görünür durumdadır(Levha XII Kat:23 Res:23).
Ölçü alınamamaktadır.
Kat No: 24
Evn No: BN-LM 018

Fotoğraf No: Levha XIV, Res: 24
Koordinat: E: 37°51'0.74"K, B: 27°30'49.73"E
kısmen görülür durumdadır(Levha XIVKat:24 Res:24).
Kat No: 25
Evn No: BN-LM 019

Fotoğraf No: Levha XIV, Res: 24
Koordinat: E: 37°51'0.70"K, B: 27°30'49.76"E
Tanım: 97 nolu parselin içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-18). Çalılık
nedeni ile net bir fotoğraf ve ölçü alınamamaktadır(Levha XIII Kat:25 Res:24).
Çıplak gözle görülebilmektedir.
67
Kat No: 26
Env No: BN-LM 020
Fotoğraf No: Levha XV, Res : 25
Koordinat: E: 37°51'0.43"K, B: 27°30'49.54"E
Mezar Yönü: Doğu-Batı

Tanım: 97 nolu parselin içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-18). Çalılık
nedeni ile net bir fotoğraf ve ölçü alınamamaktadır.Lahit kapağı kısmen görülebilir
durumdadır(Levha XIV Kat:26 Res:25).
Kat No: 27
Env No: BN-LM 021
Fotoğraf No: Levha XV, Resim 27
Koordinat: E: 37°51'0.43"K, B: 27°30'49.29"E

Tanım: Sit alanı sırnırları içerisinde yer alan 97 nolu parselin içerisinde
bulunmaktadır(Harita 15-18). Lahit kapağının çok az bir kısmı görülebilmektedir.
Kapağın her iki yanında akroter bulunmaktadır(Levha XIV Kat: 27 Res: 27).
68
Kat No: 28
Env No: BN-LM 022

Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: levha XVI, Res: 28
Koordinat: E: 37°51'0.10"K B: 27°30'48.40"E
Tanım: 97 nolu parselin batısında bulunmaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağı kısmen görünür durumdadır(Levha XV Kat:28 Res:28).
Kat No: 29
Env No: BN-LM 023

Fotoğraf No: Levha XVI, Res: 29
Koordinat: E: 37°51'1.06"K, B: 27°30'54.37"E
Tanım: Sit alanı içerisinde yer alan 97 nolu parselin doğusunda yer alan
İncir damı olarak adlandırılan evin avlusu içinde bulunmaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağının güney- doğu kısmı kısmen görülmektedir fakat üzeri moloz taşlarla
doldurulmuş durumdadır(Levha XV Kat:29 Res: 29). Bu nedenle herhangi bir ölçü
alınamamaktadır.
69
Kat No: 30
Env No: BN-LM 024

Fotoğraf No: Levha XVII, Res: 30
Koordinat: E: 37°51'0.20"K B: 27°30'53.55"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Herhangi bir
çalışması yapılamaması nedeniyle detaylı fotoğraf ve ölçü alınamamıştır(Levha XVI
Kat:30 Res: 30).
Kat No: 31
Env No: BN-LM 025

Fotoğraf No: Levha XVII, Res: 31
Koordinat: E: 37°51'0.17"K B: 27°30'53.44"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-18).. Kısmen
ölçülebilir durumda olup 190 cm uzunluğunda, 90 cm genişliğinde ve 50 cm
kalınlığında sahiptir. Lahit kapağının doğu uzun kenarında tek bir profil
görülmektedir. Sanduka kısmı kapağın altında bulunmaktadır, sandukanın güney-
doğu köşesi görülebilir durumdadır(Levha XVI Kat:31 Res:31). Lahit kaçakçılar
tarafından kapağın altına taşlar koyularak kapak açılmıştır.
70
Kat No:32
Evn No: BN-LM 026
Fotoğraf No: levha XVIII, Res: 32
Koordinat: E: 37°51'0.23"K, B : 27°30'52.37"E

Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağının bir kısmı görülebilmektedir(Levha XVII Kat:32 Res:32). Herhangi bir
ölçü alınamamaktadır.
Kat No: 33
Env No: BN-LM 027
Fotoğraf No: Levha XVIII, Res: 33
Koordinat: E: 37°51'0.09"K, B: 27°30'51.91"E

Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer alan lahit mezarın kapağı ve sandukası
görünür durumdadır(Harita 15-18). Herhangi bir çalışma yapılmadığı için ölçü
alınamamaktadır.
71
Kat No: 34
Env No: BN-LM 028

Fotoğraf No: Levha XIX, Res: 34
Koordinat: E: 37°51'0.30"K, B: 27°30'50.72"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Tamamen
çalılık alan içerisindedir. Bu nedenle herhangi bir ölçü alınamamaktadır. Lahit
kapağı görülebilir durumdadır(Levha XVIII Kat: 34 Res:34).
Kat No: 35
Env No: BN-LM 029

Fotoğraf No: Levha XIX, Res: 35
Koordinat: E: 37°50'55.01"K, B: 27°30'54.86"E
Tanım: 97 nolu parselin güneyinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağı ve sandukası görülür durumdadır. Lahit kapağının ölçülebilir uzunluğu 185
cm olup genişliği ise 90 cm dir. Lahit kapağı kuzey ucu kırık durumdadır(Levha
XVIII Kat:35 Res:35).
72
Kat No: 36
Env No: BN-LM 030
Fotoğraf No: Levha XX, Res: 36
Koordinat: E: 37°50'54.78"K, B: 27°30'54.33"E

kapağı parçaları ve kısmen sandukası görülür durumdadır(Levha XIX Kat:36
Res:36).
Kat No: 37
Env No: BN-LM 031
Fotoğraf No: Levha XX, Res: 37
Koordinat: E: 37°50'55.11"K, B: 27°30'53.65"E
Mezar Yönü: Kuzey -Güney

Tanım: 97 nolu parselin güneyinde yer almaktadır(Harita 15-18). Sadece
lahit kapağı parçası görülür durumdadır. Lahit’in sanduka kısmı belirgin
durumdadır(Levha XIX Kat:37 Res: 37).
73
Kat No : 38
Env No: BN-LM 032
Mezar Tipi: Lahit Mezar (?)
Fotoğraf No: Levha XXI, Res: 38
Koordinat: E: 37°50'54.11"K, B: 27°30'53.42"E

Tanım: 97 nolu parselin güneyinde yer almaktadır(Harita 15-18).. Lahit
kapağı parçaları görülür durumdadır. Çok da olsa sanduka kısmı da
izlenebilmektedir. Katalog resminde ise farklı bir mimari blok da
görülmektedir(Levha XX Kat:38 Res:38).
Kat No: 39
Env No: BN-LM 033
Fotoğraf No: Levha XXI, Res: 39
Koordinat: E: 37°50'54.19"K, B : 27°30'53.90"E

kapağı parçaları görülür durumdadır(Levha XX Kat:39 Res:39).
74
Kat No: 40
Env No: BN-LM 034

Fotoğraf No: Levha XXII. Res: 40
Koordinat: E: 37°50'54.20"K, B: 27°30'54.37"E
Tanım: 97 nolu parselin güneyinde yer almaktadır(Harita 15-18). Sanduka
kısmı açıktadır. Lahit kapağı görülmemektedir. 215 cm uzunluğa, 90 cm genişliğe ve
50 cm derinliğe sahiptir. Çok basit işlenmiş olan lahit’in güneye bakan uzun
kenarında iki satır yazı bulunmaktadır(Levha XXI Kat: 40 Res:40).
Kat No: 41
Env No: BN-LM 035

Fotoğraf No: Levha XXII, Res: 41
Koordinat: E: 37°50'54.02"K. B: 27°30'54.91"E
Tanım: 97 no’lu parselin güneyinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit
kapağı kısmen görünür durumdadır(Levha XXI Kat:41 Res:41).
75
Kat No : 42
Env No: BN-LM 036

Fotoğraf No: Levha XXIII, Res: 42
Koordinat: E: 37°50'55.50"K, B: 27°30'50.73"E
Tanım: 97 nolu parselin Güney Batısında yer almaktadır(Harita 15-18). Çok
fazla tahrip olmuştur. Lahit sandukasının sadece taban kısmı mevcut durumdadır.
Sandukanın doğuya bakan kısa kenarı görünür haldedir geri kalan kısımları toprak
altında bulunmaktadır(Levha XXII Kat:42 Res:42).
Kat No: 43
Env No: BN-LM 037

Fotoğraf No: Levha XXIII, Res:43

Koordinat: E: 37°50'55.99"K, B: 27°30'51.00"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer alan(Harita 15-18) lahit mezar
kapağının ölçülebilir uzunluğu 210 cm dir. Lahit kapağı üzerinde herhangi bir detaya
rastlanmamıştır(Levha XX Kat:43 Res:43).
76
Kat No: 44
Env No: BN-LM 038

Fotoğraf No: Levha XXIV, Res: 44
Koordinat: E: 37°50'56.26"K, B: 27°30'51.10"E
Tanım: 97 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Mezarın
sandukası kısmen görünür durumdadır(Levha XXIII Kat:44 Res:44). Herhangi bir
ölçü alınamamaktadır.
Kat No: 45
Env No: BN-LM 039

Fotoğraf No: Levha XXIV, Res: 45
Koordinat: E: 37°50'59.10"K, B: 27°30'47.74"E
Tanım: BN-LM-38 ile yan yanadır.97 nolu parsel içerisinde yer
almaktadır(Harita 15-18). Mezarın sandukası kısmen görünür durumdadır(Levha
XXIII Kat:45 Res:45). Herhangi bir ölçü alınamamaktadır.
77
Kat No: 46
Env No: BN-LM 040

Fotoğraf No: Levha XXV, Res: 46
Koordinat: E: 37°50'59.13"K, B: 27°30'47.54"E
Tanım: 110 nolu parselin kuzey batı sınırında yer almaktadır(Harita 15-18).
Lahit kapağı olduğu anlaşılmaktadır. Tarlalar arasında küçük dere yatağı kenarında
bulunan lahit kapağının tüm yüzeyini yosun kaplamıştır(Levha XXIV Kat:46
Res:46). Ölçülebilen uzunluk 2.25 cm dir.
Kat No: 47
Env No: BN-LM 041

Fotoğraf No: Levha XXV, Res:47
Koordinat: E: 37°50'59.55"K, B: 27°30'47.42"E
Tanım: 110 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Toprak
yüzeyinde sadece lahit kapağı belirgin biçimdedir(Levha XXIV Kat:47 Res:47).
78
Kat No: 48
Env No: BN-LM 042

Fotoğraf No: Levha XXVI, Res: 48
Koordinat: E: 37°50'59.22"K B: 27°30'46.60"E
Tanım: 110 nolu parsel ile 109 nolu parsel sınırında bulunmaktadır(Harita
15-18). Lahit mezarın kapağı görünür durumdadır(Levha XXV Kat:48 Res:48).
Ölçülebilen uzunluğu 175 cm dir.
Kat No: 49
Env No: BN-LM 043

Fotoğraf No: Levha XXVI, Res: 49
Koordinat: E: 37°50'58.89"K,B: 27°30'46.17"E
Tanım: 11O nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).. Lahit
kapağı parçası görülmektedir(Levha XXV Kat: 49 Res:49).
Kat No: 50
Env No: BN-LM 044
Fotoğraf No: Levha XXVII, Res: 50 a/b, Levha XXVIII, Çiz: 2 a/b
79
Koordinat: E: 37°50'58.31"K, B: 27°30'46.20"E

Mezar Yönü: Kuzey - Guney
Tanım: 11O nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). 2011 yılı
kazı sezonunda BN-OD 01 envanterli oda mezarın kurtarma kazısı olarak yapılan
çalışma esnasında oda mezardan 4.5 m kuzeyde ortaya çıkarılmıştır. Lahit’in
sandukası kaide profili ile birlikte 222 cm olup sadece sandukanın kaidesiz uzunluğu
208 cm dir. Sandukanın genişliği ise 90 cm dir. Kuzey-güney yönünde bulunan lahit
mezarın kapağı daha önceden açılmış durumda olduğu tespit edilmiştir(Levha XXVI
Kat:50 Res:50-51). Kapağı ve sandukası tam şekilde ele geçen lahit mezarın doğuya
bakan uzun kenarında yazı olduğu tespit edilmiştir.
ΕΡΠΔΗφΟΡΟΥΤΟΥ ΗΣΟΡΟΣ ΑΥΡΕΛΠΙΔΟΣ -- ΑΘΗΗΙΔΟΣ --Ε--
ΩΠΑΥΤΗΣ
ΠΑΝΚΡΑ-Ο-ΤΟΥ Δ-ΑΡΙΝΑ
ΖΩΣΙΝ
Lahit’in kuzey kısa kenarında, güney kısa kenarında ve doğu uzun kenarında
toprağa oturan kaide kısmın üç yüzeyinin de profil işlenerek detaylandırılmasına
rağmen batı uzun kenarın kaide kısmında herhangi bir profil veya özentili işçiliğe
rastlanmamıştır. Lahit’in yönü, işçilik detayları ve BN-OD 01 nolu oda mezarın yönü
düşünüldüğünde bu mezarların doğusunda nekropol alanı içerisinde kullanılan bir
yolun olduğu bir amaca yönelik yön birliğinin olduğu düşünülebilmektedir(Çiz: 1-2).
Yapılan çalışmada lahit içerisinden herhangi bir şey ele geçmemiştir.
80
Kat No:51
Env No: BN-LM 045
Fotoğraf No: Levha XXIX, Res: 51
Koordinat: E: 37°50'57.96"K, B: 27°30'46.54"E

Tanım: 109 nolu parsel içinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit kapağı
mevcut durumdadır(Levha XXVII Kat: 51 Res:52).
Kat No: 52
Env No: BN-LM 046
Mezar Tipi: lahit
Fotoğraf No: Levha XXIX, Res : 53
Koordinat: E: 37°50'54.63"K, B: 27°30'46.90"E

Tanım: 465 nolu parselin içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Lahit
mezar kapağı olduğu görünür durumdadır(Levha XXVII Kat:52 Res:53). Hemen
yanında işlenmiş başka bir blokta bulunmaktadır. Bu bloğun ne olduğu tespit
edilememiştir.
81
Kat No: 53
Evn No: BN-LM 047 - BN-LM 048

Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: levha XXX, Res: 53
Koordinat: E: 37°50'52.00"K ,B: 27°30'48.79"E
Tanım: 453 nolu parselin güney sınırında yer almaktadır(Harita 15-18).
Fotoğrafta görülen blokların lahit kapağı olduğu düşünülmektedir. İki lahit kapağı
yan yana olduğu için tek katalogda verilmiştir. Lahit kapakları tarla içerisinde ikincil
kullanımla farklı amaçlar için kullanılmış olduğu düşünülmektedir. Nekropolün bu
alanı eğimli bir alandır bu yüzden bu tarz büyük bloklar, lahit kapakları ve benzeri
malzemeler tarla sınırlarını belirlemek için veya eğimden dolayı akan tarla toprağını
tutacak set olarak kullanılmıştır(Levha XXVIII Kat:53 Res 54). Bu alan içerisinde
benzer örnekler diğer tarla sınırlarında da görülmektedir.
Kat No: 54
Env No: BN-LM 049

Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXX, Res: 54
Koordinat: E: 37°50'57.53"K, B: 27°30'37.34"E
Mezar Yönü: Kuzey-Güney
Malzemesi: Kireç Taşı

Tanım: Lahit kapağı görünür durumdadır. Fakat tam ölçü alınamamaktadır.
82
Kat No: 55
Env No: BN-LM 050

Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXI, Res: 56 a/b, Levha XXXII, Çiz: 3.
Koordinat: E: 37°50'55.14"K, B: 27°30'56.35"E

Tanım: Kaçakçılar tarafından kazılarak ortaya çıkartılan kireç taşından
yapılmış lahit mezarda belgeleme çalışmaları için temizlik çalışması
gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar sonucunda lahidin üst kapak ölçülerinin uzunluğunun
210cm, genişliğinin 80 cm olduğu tespit edilmiştir. Lahit kapağının güney ucunun
kırık olduğu belgelenmiştir. Lahit sandukasının çevresinde kazı çalışması
yapılmamış sadece iç kısmında temizlik çalışması yapılmıştır(Levha XXIX Kat:55
Res: 56a/b). Bu çalışmalar sonucunda sanduka iç genişliği 80cm uzunluğu 180 cm
derinliği ise 60 cm dir. Yapılan çalışma sonucunda sanduka ve kapağın tekrar tahrip
edilmemesi için kısmen kapatılarak bırakılmıştır.
Yapılan çalışma sırasında 1 adet roma dönemine ait olduğu düşünülen
korozyonlu bronz sikke dışında herhangi bir buluntuya ve iskelet parçasına
rastlanılmamıştır.
Kat No: 56
Evn No: BN-LM 051
Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXIII, Res: 56
83
Koordinat: E: 37°51'5.43"K, B: 27°30'52.63"E

Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın ölçülebilir uzunluğu 180cmdir.
12 numaralı parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).
Kat No: 57
Env No: BN-LM 052
Mezar Tipi: Lahit
Koordinat: E: 37°51'5.79"K, B: 27°30'52.37"E

Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın Lahit kapağı ve sandukası
görünür durumdadır(Levha XXX Kat:57 Res:58). 12 numaralı parsel içerisinde yer
almaktadır(Harita 15-18).
Kat No: 58
Env No: BN-LM 053
Mezar Tipi: Lahit
Koordinat: E: 37°51'5.93"K, B: 27°30'52.82"E

84
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın Lahit kapağı görünür
durumdadır ölçülebilir uzunluğu 180cm genişliği 80 cm dir(Levha XXXI Kat:58
Res:59). 12 numaralı parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).
Kat No: 59
Env No: BN-LM 054
Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXIV, Res: 59

Koordinat: E: 37°51'6.22"K, B: 27°30'52.33"E
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın sanduka ve Lahit kapağı
görünür durumdadır. Kapağın yan kenarı profilli bir bezemeye sahiptir(Levha XXXI
Kat:59 Res:60). Kapağın ölçülebilir uzunluğu 160cm kalınlığı ise 25 cm dir. Sanduka
kısmının korunmuş derinliği ise 55 cm olarak ölçülmüştür. 12 numaralı parsel
içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).
Kat No: 60
Env No: BN-LM 055
Mezar Tipi: Lahit

Fotoğraf No: Levha XXXIV, Res: 60
Koordinat: E: 37°51'6.72"K, B: 27°30'52.55"E
85
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın sanduka ve Lahit kapağı
görünür durumdadır. Lahit kapağı ölçülebilir uzunluğu 130cm genişliği 110 cm dir.
Sanduka kısmının ise tüm kenarları kırılmış korunan kısmı sadece tabanıdır(Levha
XXXII Kat:60 Res:61). 12 numaralı parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).
Kat No: 61
Env No: BN-LM 056
Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXV, Res: 61

Koordinat: E: 37°51'6.28"K, B: 27°30'52.68"E
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın sandukasının sadece bir kısmı
görünür durumdadır. Ölçülebilir herhangi bir uzunluğu görülememektedir(Levha
XXXII Kat:61 Res:62). 12 numaralı parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18).
Kat No: 62
Env No: BN-LM 57
Mezar Tipi: Lahit

Fotoğraf No: Levha XXXV, Res: 62
Koordinat: E: 37°51'6.68"K, B: 27°30'52.18"E
86
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın sandukasının sadece bir kısmı
görünür durumdadır(Levha XXXIII Kat: 62 Res:63). Ölçülebilir herhangi bir
uzunluğu görülememektedir. 12 numaralı parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-
18).
Kat No: 63
Env No: BN-LM 58
Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXVI, Res: 63

Koordinat: E: 37°51'6.36"K, B: 27°30'52.50"E
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın lahit kapağı görünür
durumdadır. Yan yüzde profiller yer almaktadır(Levha XXXIII Kat: 63 Res:64).
Uzunluğu 110cm kalınlığı ise 25 cmdir. 12 numaralı parsel içerisinde yer
Kat No: 64
Env No: BN-LM 59
Mezar Tipi: Lahit

Fotoğraf No: Levha XXXVI, Res: 64
Koordinat: E: 37°51'6.96"K, B: 27°30'52.28"E
87
durumdadır(Levha XXXIV Kat: 64 Res:65). 12 numaralı parsel içerisinde yer
Kat No: 65
Env No: BN-LM 60
Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXVII, Res: 66

Koordinat: E: 37°51'7.40"K, B: 27°30'52.56"E
durumdadır(Levha XXXIV Kat: 65 Res: 66). 12 numaralı parsel içerisinde yer
Kat No: 66
Env No: BN-LM 61
Mezar Tipi: Lahit

Fotoğraf No: Levha XXXVII, Res: 66
Koordinat: E: 37°51'8.28"K, B: 27°30'52.76"E
Tanım: 12 numaralı parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-18). Kireç
taşından yapılmış olan mezarın lahit kapağı ve sandukası görünür durumdadır.
88
Kuzey-güney yönünde olup temiz bir işçiliğe sahiptir(Levha XXXV Kat: 66 Res:67).
Lahit kapağının kısa kenarında 13cm çapında bir kalkan kabartması yer almaktadır.
Kapağın 4 köşesinde akroter yer almaktadır. Ölçülebilir uzunluğu 200cm genişliği
ise 120 cm dir.
Kat No: 67
Env No: BN-LM 62
Mezar Tipi: Lahit
Fotoğraf No: Levha XXXVIII, Res: 67

Koordinat: E: 37°51'8.87"K, B: 27°30'52.43"E
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan mezarın sadece sandukası görünür
durumdadır sanduka ters çevrilmiş durumdadır. Lahit kısmının tabanında topuk
profili yer almaktadır(Levha XXXV Kat:67 Res:68). Ölçülebilir uzunluğu 230cm
genişliği ise 100 cm dir.
6.1.4 ODA MEZAR
Kat No: 68
Env No: BN-OM 1
Mezar Tipi: Oda Mezar
Fotoğraf No: Levha XXXIX Res: 68 /a-b,- XL Res: 68/ c-d-e,- XLI, Res:
68/ f-g-h-ı
Koordinat: E: 37°50'58.24"K, B: 27°30'46.51"E

89
Malzemesi: Kesme taş
Tanım: Kaçak kazı ihbarı sonrasında 109 nolu parsel içerisinde yer alan
tonozlu mezarın kazısı 2006 yılında yapılmıştır(Harita 15-19). Çalışmanın yapılacağı
alana gidildiğinde mezarın tonoz kısmından (üstten) 1.5 m x 2 m çapında bir delik
kaçakçılar tarafından açılmış ve girilmiş olduğu tespit edilmişti(Levha XXXVI Kat:
68 Res: 69 / a-b ). 2006 yılı kazı çalışmalrında Oda mezarın çevre temizliği yapılmış
ve aynı noktadan mezara girilerek oda mezarın içi boşaltılmıştır. Mezar içerisinden
tarlalardan yağmur suları ile biriken mil toprak ve mezar odasının tonozuna ait moloz
taşlar çıkarılmıştır. Zemine yaklaştığında ise mezara ait olduğunu düşündüğümüz
sunu altarına ait olabilecek profilli parçalar ele geçmiştir.
Taş örgü ile yapılmış olan oda mezar doğu- batı yönündedir. Oda mezar doğu
yönünde 200 cm uzunluğunda, 100 cm yüksekliğinde ve 60 cm genişliğinde bir
dromos’a sahiptir(Levha XXXVI Kat: 68 Res: 69 / c-d-e ). Dromos odanın doğu
kenarında monolit, işlemesiz söve ve lento bloklarından yapılmıştır. Tavandan
zemine kadarki olan yükseklik ise 230 cm olarak ölçülmüştür. Mezar içindeki dolgu
tamamen boşaltıldığında mezarın odasının kuzey-güney yönünde 320 cm, Doğu –
Batı yönünde ise 285 cm olduğu tespit edilmiştir. Mezar odasının güney ve batı
duvarında farklı yüksekliklerde fakat aynı teknikle yapılmış birer niş olduğu
görülmüş kuzey duvarın olduğu alanda ise bir kline tespit edilmiştir. Mezarın tabanı
sıkıştırılmış toprak tabakası ile Mezar odasının tavanı ise ufak yumru taşlardan
yapılmış tonoz örgüsü ile kapatılmıştır.
Güney duvarda bulunan kemerli nişin yüksekliği 185 cm olup genişliği de
185 cm dir(Levha XXXVIII, Kat:68 Res: 69/ f-g-h-ı). Güney nişin 35 cm derinliğe
sahip olup kemer örgüsü tabandan 110 cm yükseklikten başlamaktadır. Batı duvarda
90
bulunan kemerli nişin yüksekliği 105 cm olup genişliği ise 180 cm dir. Nişin kemer
başlangıcı zeminden 30 cm yükseklikten başlamaktadır. Batı nişin derinliği ise 60 cm
olup güney nişten daha derindir. Güney duvar ve batı duvarın birleşme noktasında ise
45 cm x 45 cm lik bir köşe yapmaktadır 158.
Kuzey duvar güney ve batı duvarlardan farklı duvar önünde doğu- batı
yönünde bir kline yer almaktadır. Kline’nin güney kısmı 30cm x 10 cm ebatlarındaki
tuğlalarla örülerek oluşturulmuştur. Kuzey kısmı ise duvara bitişik olarak 15 cm
genişliğinde ve 60 cm yüksekliğinde taş örgüyle yapılmıştır. Klinenin toplam
uzunluğu 285 cm olup genişliği ise 120 cm dir. Klinenin doğu ucundan batıya doğru
devam eden tuğla örğü 240 cm devam ettikten sonra köşe yaparak 30 cm güney
kuzey yönünde devam etmiş, daha sonra tekrar bir köşe yapmış ve doğu batı yününe
devam ederek batı duvardaki kemerin kuzey bitişi ile birleşmektedir. Klinenin batı
ucu 45 cm x 60 cm bir alan oluşturmaktadır. Yapılan çalışmalarda klinenin batı
ucunda bir sunu kabının konulabileceği bir çukur alan tespit edilmiştir. Klinenin batı
kısmından doğu yönüne doğru 150 cm lik alan kaçakçılar tarafından tahrip edilmiştir.
klinenin 130 cm lik kısmında ise kline zemininin ortalama 10 cm çapında dere çakılı
sık döşenerek bir taban oluşturulmuştur. Mezar odasının kuzey-güney ve batı
duvarları iç kısımdan kaçakçılar tarafından tahrip edilmiştir.
Mezar odası içerisinde yapılan çalışmalarda bir iskelete dair çok az ve küçük
kemik parçaları ele geçmiştir. Klinenin batı ucunda Mgn 06-15 envanter numaralı
bronz bir sikke ele geçmiştir. Yine aynı alandan Mgn 06-08 envanter numaralı pişmiş
toprak bir figürün parçası ele geçmiştir. Kadın figürü olduğu anlaşılan bu eser 5.5 cm
x 4.5 cm boyutunda olup oldukça deforme olmuştur.
158
Bingöl-Kökdemir, 2007 s:556.
91
2011 yılı kazı sezonunda yapılan gözlemler sonucunda definecilerin oda
mezarın kuzey duvarını delerek tahribata devam etmişlerdir. Bu tahribatın tespiti
sonucunda kısa bir çalışma yapılmıştır. Yapılan çalışmada mezar odasının dış
yapısının kısmen de olsa tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda mezar
odasının kuzey duvarı ve batı duvarı kısmen görünür hale getirilmiştir. Yapılan bu
çalışma ile mezar odasının dış yüzeyinin 80cm X 60cm ölçülerinde mermer bloklarla
kaplı olduğu ve yapının kuzey duvarının köşelerinde de 25 cm uzunluğunda anta ucu
şeklinde köşe yaptığı tespit edilmiştir.
Kat No: 69
Env No: BN-OM 02
Mezar Tipi: Oda mezar
Fotoğraf No: Levha XLII, Res:69

Koordinat: E: 37°50'53.31"K, B: 27°30'43.24"E
Malzemesi: Ana kaya - taş örgü
Tanım: 453 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-19). Batı duvarı
ve güney duvarı çok az da olsa görülebilir durumdadır. Birçok kentin
nekropollerinden de bildiğimiz üzere oda mezarlar bir sıra halinde yan yana yönleri
yola bakacak şekilde inşa edilmektedir. Bu bilgiler ışığında bu mimari kalıntılar
diğer oda mezarlardan yola çıkılarak oda mezar olarak değerlendirilmiştir. (Levha
XXXIX Kat:69 Res:70). Görülen batı duvar uzunluğu 2.5 m dir.
92
Kat No: 70
Env No: BN-OM 03

Fotoğraf No: Levha XLII, Res: 70
Koordinat: E: 37°50'53.32"K, B: 27°30'43.22"E
Malzemesi: taş örgü

Tanım: 453 nolu parsel içerisinde tarım için kullanılmayan alanda yer
almaktadır(Harita 15-19). Herhangi bir ölçü alınamamaktadır.
Kat No: 71
Env No: BN-OM 04

Mezar Tipi: Oda Mezar ?
Fotoğraf No: Levha XLIII, Res: 71
Koordinat: E: 37°50'53.56"K, B: 27°30'44.24"E
Tanım: 453 nolu parselin batısında bulunmaktadır(Harita 15-19). Yapının
kuzey ve doğu duvarı kısmen yüzeyde görülebilir durumdadır(Levha XL Kat: 71
Res: 72).
Kat No: 72
Env No: BN-OM 05
Fotoğraf No: Levha XLIII, Res: 72 /a-b
93
Koordinat: E: 37°50'53.65"K,B: 27°30'44.78"E

Malzemesi: kesme taş
Tanım: 453 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-19). Kuzey
güney yönünde olan oda mezarın güney duvarının tamamı, doğu ve batı duvarı ise
kısmen görünür durumdadır. Güney duvarının ölçülebilir yüksekliği 250 cm dir. Batı
duvar ile doğu duvar arası genişlik ise 320 cm olarak ölçülmüştür. Mezar odasının
duvarlarının basit kesme taş ile örüldüğü görülmektedir(Levha XL Kat: 72 Res: 73 a-
b). Mezar odasının bulunduğu alan yoğun bitki örtüsü ile kaplıdır.
Kat No: 73
Env No: BN-OM 06
Fotoğraf No: Levha XLIV, Res: 73/ a-b
Koordinat: E: 37°50'58.01"K, B: 27°30'44.70"E

Malzemesi: ?
Tanım: 109 nolu parsel içerisinde yer almaktadır(Harita 15-19). Doğu – Batı
yönünde olan tonozlu oda mezar görünür durumdadır 159.
Kat No: 74
Env No: BN-OM 07
159
Bingöl 2007, 182; Bingöl 1998, 104.
94
Fotoğraf No: Levha XLV, Res: 74 / a-b

Koordinat: E: 37°50'56.43"K, B: 27°30'38.39"E
Malzemesi: Moloz Taş
Tanım: 120 nolu parsel içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-19). Diğer oda
mezarlara nazaran biraz daha iyi durumdadır. Bitki temizliği yapılan oda mezarın
ölçülebilen yüksekliği 355 cm olup genişliği ise 340 cm dir. Kuzey - Güney yönünde
olan oda mezarın batı ve doğu yan duvarları kısmen görünür durumdadır. Görünen
doğu duvarının mevcut uzunluğu 360 cm dir. Batı duvarın mevcut uzunluğu ise 210
cm dir. Yapının doğu ve batı duvar kalınlığı 80 cm iken bu kalınlık tonoz kısmında
55 cm kadar düşmektedir. Mezar odasının doğu duvarı üzerinde ölçülebilen
zeminden 130 cm yükseklikte aynı hizada ve birbirine 85 cm ila 90 cm mesafede
30cm X 25 cm lik küçük nişler yer almaktadır. Magnesia batı nekropolününde yer
alan mezar tiplerinin dağılımı ve yapılış şekilleri nekropol alanının topoğrafik
özellikleri ile de yakından ilişkili olduğu görülmektedir. BN-OM 07 nolu oda
mezarda yapılan bitki temizliği sonrasında yapının güney duvarının kısmen ana kaya
düzeltilerek geri kalan kısmının ise moloz taşlarla örülerek yükseltildiği
topografyaya uygun hale getirildiği görülmektedir(Levha XLII Kat: 74 Res:75 a-b).
Yapının inşasında görülen bu özellik, kısmen ana kaya kullanılarak yapının geri
kalan kısmının da moloz taşlar kullanılarak inşa edilmiş olması nekropol alanının
yüksek yamaçtan ovaya doğru mezar tipolojisindeki dağılımda etkili olacağını
düşünebilmekteyiz. Bu tip inşa edilmiş oda mezarları Efes Antik kentinde Bülbül
Dağının kuzey yamaçlarında yer alan liman nekropolü olarak adlandırılan nekropol
alanında rastlayabilmekteyiz. Efes Antik kentinin Liman nekropolünde yer alan oda
95
mezarların yapılış tekniği, işçilik ve dönem olarak Magnesia Batı nekropolünde yer
alan BN-OM 07 nolu mezar ile benzerlik gösterdiğini söyleyebilmekteyiz 160.
Kat No: 75
Env No: BN-OM 08

Fotoğraf No: Levha XLVI, Res: 75
Koordinat: E: 37°50'56.95"K, B: 27°30'41.28"E
Mezar Yönü: bilinmiyor
Malzemesi: Bilinmiyor
Tanım: 109 nolu parsel içerisinde yer alan oda mezarın sadece temel
kalıntıları tespit edilebilir durumdadır(Harita 15-19).
Kat No: 76
Env No: BN-OM 09

Fotoğraf No: levha XLVI, Res: 76
Koordinat: E: 37°50'56.94"K, B: 27°30'40.84"E
Tanım: 109 nolu parsel içerisinde yer alan oda mezar görülür
durumdadır(Harita 15-19). Bitki örtüsünün yoğun olmasından dolayı herhangi bir
ölçü alınamamıştır. BN-OM 07 nolu oda mezarda olduğu gibi güney duvarı
160
Efes kenti liman nekropolü Dr. Martin Steskal tarafından çalışılmaktadır. Henüz
yayınlanmamıştır.
96
topografyaya uygun biçimde ana zemine yaslandırılarak yapılmıştır. Yapının doğu
duvarında küçük nişler görünürken batı duvarında ise doğu duvarındakilere nazaran
büyük bir niş yer almaktadır. Diğer oda mezarlarda da olduğu gibi kabaca düzeltilmiş
irili ufaklı moloz taşlar ve yer yer büyük bloklar kullanılarak inşa edilmiştir(Levha
XLIII Kat:76 Res:77).
Kat No: 77
Env No: BN-OM 10
Fotoğraf No: Levha XLVII, Res: 77

Koordinat: E: 37°50'56.62"K, B: 27°30'40.59"E
Malzemesi: Moloz taş
Tanım: 109 nolu parsel içerisinde bulunmaktadır(Harita 15-19). BN-OM 09
nolu mezar odası ile bitişik şekildedir. Bitki örtüsünden dolayı herhangi bir ölçü
alınamamıştır. Bitki örtüsünden dolayı sadece tonoz kısmı görülür durumdadır. Diğer
oda mezarların inşasında kullanılan kabaca işlenmiş moloz taşlar bu yapının
inşasında da kullanılmıştır(Levha XLIV Kat:77 Res: 78).
Kat No: 78
Env No: BN-OM 11

Fotoğraf No: Levha XLVII, Res:78
Koordinat: E: 37°51'0.61"K, B: 27°30'26.62"E
97

Tanım: 113 nolu parselin güney sınırında bulunmaktadır(Harita 15-19)..
Diğer oda mezarlardan farklı bir şekilde inşa edildiği görülmektedir. Yapının güney
duvarının temelinin büyük bir bölümünün büyük bloklarla oluşturulduğu
görülmektedir. Güney duvarın geri kalan kısmının harç kullanılarak küçük
molozlarla tamamlandığı görülmektedir. Mezar odasının güney batı köşesinde kuzey
doğu köşesi kırık olan bir lahit bulunmaktadır(Levha XLIV Kat: 78 Res:79).
Kat No: 79
Env No: BN-OM 12

Fotoğraf No: Levha XLVIII, Res: 79 /a-b
Koordinat: E: 37°51'0.64"K, B: 27°30'26.77"E

Küçük bir açıklıktan mezar odasının içi görülebilmektedir. Mezar odasının
doğusunda ve batısında kline yada lahit konabilecek alanların olduğu görülmektedir.
Güney duvarda bir kemerli bir niş bulunmaktadır. Mezar odasına giriş şimdilik
mümkün olmadığı için detaylı bir çalışma yapılamamıştır(LevhaXLV Kat: 79 Res:
80 a/)
98
Kat No: 80
Env No: BN-OM 13
Fotoğraf No: Levha XLIX, Res: 80 / a-b
Koordinat: E: 37°51'2.10"K, B: 27°30'19.78"E
Tanım: 521 nolu parselin güney sınırında bulunmaktadır(Harita 15-19). 2008
yılında kaçakçılar tarafından açılmıştır. Yapının tavan blokların çöktüğü
görülmektedir. 2009 yılında kaçakçılar iş makineleri ile komple yok etmişlerdir.
Kat No: 81
Env No: BN-OM 14 (KIRMA ÇATILI)
Mezar Tipi: Beşik çatılı Oda Mezar
Fotoğraf No: Levha L, Res: 81/ a-b

Koordinat: E: 37°51'2.26"K, B: 27°30'19.54"E
Malzemesi: Mermer
Magnesia Nekropollerin de tespit edilen tek beşik çatılı mezardır 161. Yunan taş
161
Bingöl 2007,183.
99
işçiliğinde bilinen izodomik 162 duvar örgü tekniğine benzer bir örgü sistemi
kullanılmıştır(Levha XLVII Kat: 81 Res: 82 a-b).
6.1.5 SANDUKA MEZARLAR
Kat No: 82
Env No: BN-SM 001 ( M1)
Mezar Tipi: Sanduka
Fotoğraf No: Levha LI Res: 82/ a-b-c- Levha LII Res :82/ d-e-f-g-h, Levha
LIII Res: 82/ -ı-j.k, Levha LIV Çiz: 4/a-b, Levha LV Çiz: 4, c-d-e
Koordinat: E: 37°51'1.17"K, B: 27°30'21.79"E
Malzemesi: Kabaca işlenmiş Moloz Taş – Traverten Blok
Magnesia Nekropolünde kaçak kazılarla tahribata uğramış olan mezar yapısının
mezar yapısının niteliğini saptamak amacıyla 03.07.2008 tarihinde çalışmalara
başlanmıştır. Nekropol alanında herhangi bir çalışma yapılmadığı için geçici olarak
M1 mezarı olarak adlandırılan mezar Sanduka mezar tipi adlandırılarak bu tezle
birlikte envantere geçmiştir. Kaçak kazılar tarafından oda mezarın üst kapak
bloklarından batı yöndekinin kırılarak mezar içine girildiği anlaşılmıştır. ilk olarak
mezar dış kısmında temizlik çalışmalarına başlanmış ve dış duvar saptanmıştır. Dış
duvarın Kuzey-Güney yönünde 56 cm genişliğinde,1.25m uzunluğunda olduğu,
Doğu-Batı yönünde ki bloğun ise 61cm genişliğinde 1.25m uzunluğunda olduğu
ölçülmüştür. Bu iki bloğun birbirine kenet ile bağlandığı saptanmıştır. Bu aşamadan
sonra M1 mezarındaki çalışmalar hızlandırılarak dış duvar yapısı ortaya çıkarılmaya
162
Er 2004,198.
100
devam edilmiştir. Dış duvarın Kuzey- Güney yönünde devam ettiği saptanmış ve
Doğu-Batı yönünde uzanan duvar blokları dâhil uzunluğu 3.70m olarak ölçülmüştür.
Güney kesimde dış duvarın üzerinde Doğu-Batı doğrultusunda yerleştirilmiş ikinci
bir kullanım izi gösteren kırık bir lahit ortaya çıkarılmıştır. Daha sonra mezar üst
kısmında yer alan kapak taşlarından biri kaldırılarak rahat bir çalışma ortamı ve hızlı
toprak çıkışı sağlanarak mezar içinde çalışmalara devam edilmiştir. Mezar içerisinde
yapılan çalışmalarda iç duvar yapısının kesme taşlardan yapıldığı anlaşılmış ve
mezar boyutunun Doğu-Batı yönünde 2.47m, Kuzey-Güney yönünde 1.10m olduğu
ölçülmüştür(Çizim: 3a). Daha sonra mezar içerisinde yapılan çalışmalarda 1.60m
derinlikte güney duvarına yakın kenara kafatası doğu yönde dorsal olarak yatırılmış
iskelete ulaşılmıştır(Levha XLVIII Res: 83/ a-b-c-d-e Kat: 82). İskelet üzerinden
çeşitli boyutlarda taşlar kaldırılarak ince temizliği yapılmış ve temizlik bittikten
sonra kafatası, vücut ön kısmı, diz kapakları ve ayak kısmında aşırı bozulma olduğu
gözlemlenmiştir. İskelet çevresinde 3 adet buluntu ele geçmiştir. 2 adet Aryballos163
ve 1 adet Strigilis164 sağlam şekilde ele geçmiştir (Levha XLIX Res : 83/ f-g-h Kat:
82). Amphoriskoslar diz kapağı üstünde baldıra yakın kısımda sağ ve sol kısma
yerleştirilmiştir. Strigilis ise iskelet duruş biçimine göre sağ diz kapağı kenarında
insitu165 olarak ele geçmiştir. Mezar içerisinde iskelet ve çevresinde çizim ve
fotoğraflama yöntemi kullanılarak belgeleme işlemi tamamlanmış iskelet
kaldırılmıştır(Çiz: 3c). Daha sonra mezar tabanına ait çalışmalar gerçekleştirmek için
seviye indirme çalışmalarına devam edilmiş ve doğu kısımdaki giriş bloğunun
üstünde lento ve kapının en alt kısımdaki açıklığı da ortaya çıkarıldıktan sonra
çalışmalar hız kazanmıştır. İlk başta ufak taşların yoğun olduğu bir tabaka ile
163
Karatağ 2011,56; Er 2006, 46; Saltuk 1989,32.
164
Karatağ 2011,380; Er 2006,369.
165
Karatağ 2011,198; Er 2006,191.
101
karşılaşılmış ve bu tabaka ortadan kaldırıldıktan sonra 2 adet kapak taşı ile daha
karşılaşılmıştır. Aynı oda içerisinde iskeletin bulunduğu alanı birinci gömü alanı
olarak adlandırırsak alt kısımdaki bu alanı ikinci gömü alanı olarak
adlandırabiliriz(Çizim: 3b). İskeletin bulunduğu zemindeki kapak blokları
kaldırıldıktan sonra Kuzey-Güney yönünde 50cm, Doğu-Batı yönünde 1.90cm
boyutlarında tek parça bloklardan oluşan sanduka mezar içerisinde çalışmalara
başlanmıştır. Tek parça bloklarla yapılmış bu mezar içerisinde ince milli toprak
tabakasında yaklaşık 60 cm derinliğe inilmiş fakat herhangi bir buluntu ya da kemik
parçasına rastlanılmamıştır(Levha XLIX Res : 83/ ı-j Levha L Res: 83 k Kat: 82).60
cm derinlikten sonra sert taşlı bir tabaka ile karşılaşılmış ve mezar odası (M1)
içerisindeki çalışmalar sona ermiştir. Daha sonra mezar üst yapısına ve çevre
duvarına ait bilgiler edinmek amacıyla mezar odasının tavanını oluşturan kapak
bloklarının etrafında çalışmalar yapılmıştır.. Mezar dış duvarlarının ölçüleri 3.60m x
3.60 m olarak belirlendikten sonra çizim ve fotoğraf yöntemleri ile belgeleme
çalışmaları da bitirilmiştir(Çiz: 3d-e).
Kat No: 83
Env No: BN-SM 002
Mezar Tipi: Sanduka
Fotoğraf No: Levha LVI, Res: 83
Koordinat: E: 37°51'1.16"K, B:27°30'21.61"E

102
Tanım: 521 nolu parselin güney sınırında bulunmaktadır(Harita 15-20). BN-
SM 001 (M1) sanduka mezarın batısında BN-SM 001 nolu sanduka mezarın kazısı
esnasında tespit edilmiştir. Yapının üst blokları görünür durumdadır (Levha L, Res:
84 Kat: 83). BN–SM 001 envanterli sanduka mezarla aynı tip olduğu
düşünülmektedir(Çiz 3a).
Kat No: 84
Env No: BN-SM 003
Mezar Tipi: Sanduka
Fotoğraf No: Levha LVI, Res: 84

Koordinat: E: 37°50'55.56"K. B: 27°30'23.76"E
Tanım: Kireç taşından yapılmış olan sanduka mezarın üst kapağı tespit
edilememiştir. İki uzun ve iki kısa kenar olmak üzere 25cm kalınlığında iç genişliği
85 cm uzunluğu ise 185cm olan dört adet plaka şeklindeki kireç taşı blok kullanılarak
oluşturulmuştur.
103
6.2 DOĞU NEKROPOL KATALOĞU
6.2.1 LAHİT MEZARLAR
Kat No: 85
Env No: DN-LM 01 (Okaliptus Nekropolü)

Fotoğraf No: Levha LVII, Res: 85/a-b-c, LVIII, Çizim 5.
Buluntu Yeri: Doğu Nekropol
Koordinat: E: 27°31'52.96", B: 27°31'51.19"
Tanım: 2009 Yılı Eylül ayında Magnesia Ören yeri güvenlik görevlisi Serdal
Becerik’in tespiti sonucunda kaçakçılar tarafından kısmen açılan mezara müdahale
edilmiştir. GN-LM 01 envanterli Lahit mezar, günümüz Ortaklar – Söke karayolu
üzerinde, Magnesia Kentinin Güneyinde yer alan Priene, Milet, Didim gibi önemli
Antik kentlere ulaşımı sağladığı düşünülen yol güzergahı üzerinde bulunan Nekropol
alanı içerisinde Ören yeri girişinden 630 metre uzaklıkta yer almaktadır(Harita 21).
Ortaklar-Söke kara yolu ve Kentin içinden geçen tren yolu arasındaki alanda bulunan
nekropol tamamen okaliptus ağaçları ile kaplıdır. Hem ulaşımı sağlayan iki yol
arasında bulunması hem de boyları 15-20 m bulan iri okaliptus ağaçları ile kaplı
olması ve zamanın kısıtlı olmasından dolayı sistemli bir kazı yapılamamıştır.
Yapılan çalışmada Lahit mezarın kuzey-güney yönünde yer aldığı, Kaçakçılar
tarafından lahit’in kuzey-doğu köşesinin parçalanarak içine girildiği ve büyük oranda
mezarın içi boşaltıldığı tespit edilmiştir (Levha LII, Res: 86/a Kat: 85). Lahit kapağı
ve sandukası mevcut olup kapağın tam üzerinde büyük bir okaliptus ağacı
104
bulunmaktadır. Kaçakçıların açtığı alandan yapılan tespitle lahit’in mevcut zeminden
30 cm toprak altında bulunmaktadır. Lahit kapağı 25cm X 230 cm uzunluğunda ve
90 cm genişliğinde olup sanduka kısmı ise 185 cm uzunluk, 90 cm yükseklik, 85 cm
genişlik ölçülerine sahiptir.
Lahit içerisinden kaçakçılar tarafından dışarı çıkarılan toprak içinde iskelete
ait kemik parçaları tespit edilmiştir. Lahit’in güney ucunda kaçakçılar tarafından
kazılmamış kısımda M.S 1 yüzyılın yaygın formlarından serbest üfleme tekniği ile
yapılmış küresel gövdeli 1 adet cam unguanterium166. 1 adet erken imparatorluk
döneminde yaygın olan – doğuda 2 ve 3 yüzyılda da görülen--yine serbest üfleme

167
tekniği ile yapılmış olan tüp biçimli unguanterium . 2 adet pişmiş toprak
unguanterium, 1 adet Bronz ayna, zincir, 1 adet cımbız, Bronz zincirler, Yüzük
taşları v.b mezar hediyeleri ele geçmiştir(Levha LII, Res: 86/b-c Kat: 85). Ele geçen
cam unguanteriumlardan yola çıkarak bu Lahit mezarı M.S 1 Yy sonuna
tarihleyebilmekteyiz.
Kat No: 86
Env No: DN-LM 02
Mezar Tipi: Lahit

Fotoğraf No: Levha LVIII, Res: 86 / a, Levha LIX Res: 86/b.
Koordinat: E: 37°50'55.45"K, B: 27°31'49.67"E
166
Cenker Atila-Binnur Gürler s. 27
167
A.g.e, 27
105
Tanım: Kuzey – güney yönünde olduğu görülen lahit mezar bitki tahribatına
maruz kalmıştır. Ağaç kökleri arasında görünür olan lahit kapağı kısmen ölçülebilir
durumdadır. Lahit kapağı 2 m uzunluğunda 80 cm genişlikte ve 20 cm
kalınlığındadır. Sandukanın çok az bir kısmı görülebilmektedir. Lahit mezar oldukça
basit bir işçiliğe sahiptir. Görünür alanlarda her hangi bir yazıya, kabartmaya ve
bezemeye rastlanmamıştır (Levha LIII, Res: 87 / a-b Kat: 86).
Kat No: 87
Env No: DN-LM 03
Mezar Tipi: Lahit kapağı parçası
Fotoğraf No: Levha LIX, Res: 87/ a
Koordinat: E: 37°50'55.09"K, B: 27°31'49.38"E

Tanım: Yakın bir noktadan taşınmış olan lahit kapağı parçasının mezar yönü
şimdilik bilinememektedir. Lahit kapağının ölçülebilen genişliği 117cm olup
uzunluğu yaklaşık 80 cm, alınlığı ise 30 cm dir. Kırma çatı şeklinde olan lahit
kapağının kısa kenarın her iki köşesinde akroterler bulunmaktadır (Levha LIV, Res:
88/ a-b Kat: 87).
106
Kat No: 88
Env No: DN-LM 004

Mezar Tipi: Lahit kapağı
Fotoğraf No: Levha LX, Res: 88
Koordinat: E: 37°50'53.26"K, B: 27°31'49.48"E

Tanım: 80 cm genişliğinde 190 cm uzunluğunda olan lahit kapağının üst
kısmı oval bicimde ve önde kabaca işlenmiş akroterleri yer almaktadır( Levha LV,
Res: 89 Kat: 88).
Kat No: 89
Env No: DN-LM 005
Mezar Tipi: Lahit kapağı
Fotoğraf No: Levha LXI ,Res: 89

Koordinat: E: 37°50'53.77"K,B: 27°31'49.32"E
Tanım: 115-120cm uzunluğunda, 80 cm genişliğinde ve 25 cm kalınlığında
kireç taşı lahit kapağı.
107
Kat No: 90
Env No: DN-LM 006

Mezar Tipi: Lahit kapağı Parçası
Fotoğraf No: Levha LXI, Res: 90
Koordinat: E: 37°50'55.28"K, 27°31'49.67"E

Tanım: Lahit kapağı tam ölçü alınamıyor.
Kat No: 91
Env No: DN-LM 007

Fotoğraf No: Levha LXII, Res: 91
Koordinat: E: 37°50'54.77"K, B: 27°31'49.09"E

Tanım: 230 cm uzunluğunda, genişliği ölçülür durumda değil, ölçülebilir
kalınlık 30cm. Lahit kapağı ortaya yakın kısımdan ikiye bölünmüş durumdadır.
Kuzey yönünde bulunan kısa kenarın köşelerinde akroter yer almaktadır. Bu akroter
24 cm yüksekliğinde ve 26 cm genişliğindedir.(Levha LVI, Res: 92 Kat: 91).
Kat No: 92
Env No: DN-LM 008
108
Fotoğraf No: Levha LXII, Res: 92

Koordinat: E: 37°50'54.74"K, B: 27°31'49.10"E
Tanım: ölçülebilen Lahit kapağı uzunluğu 120 cm, kalınlığı ise 25 cm.
Mevcut durumu ile düz formdadır. Lahit kapağı sandukanın doğusunda
bulunmaktadır. Sandukanın ölçülebilen uzunluğu 80 cm dir. Ölçülen kenarın
kalınlığı ise 16 cm dir.
Kat No: 93
Env No: DN-LM 009

Mezar Tipi: Lahit Mezar Kapağı
Fotoğraf No: Levha LXIII, Res: 93
Koordinat: E: 37°50'54.58"K, B: 27°31'49.79"E

Tanım: Lahit mezar kapağı doğu – batı yönünde bulunmakta. 210 cm
uzunluğunda ve 25 cm kalınlığında
Kat No: 94
Env No: DN-LM 010
Mezar Tipi: Lahit Mezar Kapağı parçası
Fotoğraf No: Levha LXIII, Res: 94/a
109
Koordinat: E: 37°50'53.47"K, B: 27°31'49.74"E

Malzemesi: Mermer
Tanım: Lahit mezar kapağı parçası ölçülebilen genişliği 90cm, uzunluğu
115cm akroter yüksekliğidir. Diğer lahit kapaklarından işçilik açısından farklıdır.
Daha detaylı bir işçiliğe ve kaliteli malzemeye sahiptir (Levha LVIII, Res: 95/a-b
Kat: 94).
Kat No: 95
Env No: DN-LM 11
Mezar Tipi: Lahit Mezar Kapağı parçası

Fotoğraf No: Levha LXIV, Res: 95
Koordinat: E: 37°50'52.64"K, B: 27°31'49.78"E
Malzemesi: Mermer
Tanım: ölçülebilen uzunluğu 215 cm. Kapağın orta kısımdan yüksekliği 30
cm dir. Lahit kapağı kırma çatı biçiminde olup ön kısa kenar alınlık biçiminde
dekore edilmiştir (Levha LIX, Res: 96 Kat: 95).
Kat No : 96
Env No: DN-LM 012
Fotoğraf No: Levha LXV, Res: 96
110
Koordinat: E: 37°50'51.14"K, B: 27°31'51.20"E

Tanım: Lahit’in sanduka kısmı kapağın altında görülebilmektedir fakat ölçü
alınabilecek durumda değildir. Lahit kapağı ölçüleri alınabilmiştir. Lahit kapağı 200
cm uzunluğunda, 90 cm genişliğinde ve 25 cm kalınlığındadır. Lahit kapağı kırma
çatı biçimlidir. kaba işçilikle yapıldığı görülmektedir. Lahit’in kapağının güney doğu
köşesinin kırıl olduğu tespit edilmiştir.
Kat No: 97
Env No: DN-LM 013

Fotoğraf No: Levha LXV, Res: 97
Koordinat: E: 37°50'51.03"K, B: 27°31'50.84"E
Tanım: 200cm x 90cm ölçülerinde traverten den yapılmış lahit mezar
kapağının altında sandukası yer almakta fakat sandukadan ölçü alınamamaktadır.
Kat No: 98
Env No: DN-LM 14
Fotoğraf No: Levha LVXI, Res: 98
111
Koordinat: E: 37°50'51.68"K, B: 27°31'51.32"E

Tanım: ölçü alınamamaktadır. Lahidin kuzey kısa tarafından kaçakçılar
tarafından kazılmıştır. Açılan bu alandan lahit’in sandukası ve kapağı
görülebilmektedir (Levha LX, Res: 99 Kat: 98).
Kat No: 99
Env No: DN-LM 015

Fotoğraf No: Levha LXVI, Res: 99/a, Levha LXVII, Res: 99/b
Koordinat: E: 37°50'51.65"K, B: 27°31'51.32"E
Tanım: Lahit’in sandukası ve kapağı ölçülebilir durumdadır. Kalitesiz
travertenden yapılan lahit’in sanduka derinliği 60 cm dir. Uzunluğu 190 cm olup 85
cm genişliğe sahiptir. Lahit kapağının üst kısmı oval biçimdedir. Lahit kapağının
uzunluğu 190 cm genişliği 90 cm, kapağın kalınlığı ise 25 cm dir.
Kat No: 100

Env No: DN-LM 016
Fotoğraf No: Levha LXVII, Res: 100/a, LXVIII, Res: 100/b.
112
Koordinat: E: 37°50'50.84"K, B: 27°31'51.28"E

Mezar Yönü: Kuzey- Batı
Tanım: Travertenden yapılmış olan lahit mezar daha önceki dönemlerde
soyulmuş durumdadır. Lahit’in sandukası ve kapak kısmı kısmen görünür
vaziyettedir. Lahit kapağı kırma çatı şeklinde olup basit işçiliğe sahiptir (Levha LXII,
Res: 101/a-b Kat:100). Kapağın ölçülebilir uzunluğu 160 cm olup genişliği ise 90 cm
dir.
Kat No: 101

Env No: DN-LM 017
Fotoğraf No: Levha LXVIII, Res: 101

Koordinat: E: 37°50'50.64"K, B: 27°31'51.82"E
Mezar Yönü: Kuzey- Güney
Tanım: Lahit mezarın sandukası ve kapağı kısmen görülebilir durumdadır
fakat herhangi bir ölçü alınamamaktadır.
Kat No: 102

Env No: DN-LM 018
Fotoğraf No: Levha LXIX, Res: 102
113
Koordinat: E: 37°50'50.64"K, B: 27°31'51.46"E

Tanım: Kaba işçiliğe sahip olan bu lahit mezarın Sadece Lahit kapağı
görünür durumda. Travertenden yapılmış olan bu lahit kapağının ölçüleri 82x180x30
cm dir.
Kat No: 103

Env No: DN-LM 019

Fotoğraf No: Levha LXIX, Res: 103
Koordinat: E: 37°50'51.03"K, B: 27°31'51.78"E
Tanım: Okaliptus Nekropolünün doğusunda tren yolu yakınında yer
almaktadır. Lahit mezarın sandukasının güney doğu kısmı sağlam kalmıştır.
Sandukanın kuzey batı kısmı ise tahrip olmuştur. Lahit mezarın kapağı tespit
edilememiştir. Sandukanın uzunluğu 210cm, genişliği 80 cm, derinliği ise 50 cm dir.
Kat No: 104

Env No: DN-LM 020
Mezar Tipi: Lahit Mezar kapağı
Fotoğraf No: Levha LXX, Res: 104
114
Koordinat: E: 37°50'51.22"K, B: 27°31'51.70"E

Malzemesi: Mermer
Tanım: Okaliptus nekropolünün doğusunda tren yolu yakınında
bulunmaktadır. Kırık lahit kapağının genişliği 90 cm dir.
Kat No: 105

Env No: DN-LM 021
Fotoğraf No: Levha LXX, Res: 105
Koordinat: E: 37°50'54.18"K, B: 27°31'49.73"E
Tanım: Lahir mezar sanduka kısmının küçük bir parçası.
Kat No: 106

Env No: DN-LM 022
Fotoğraf No: Levha LXXI, Res: 106

Koordinat: E: 37°50'54.23"K, B: 27°31'49.80"E
Tanım: Lahit mezar kapağı ve sanduka parçaları ölçü alınamamaktadır.
115
Kat No: 107
Env No: DN-LM 23
Fotoğraf No: Levha LXXI, Res: 107

Koordinat: E: 37°50'54.25"K, B: 27°31'49.81"E
Tanım: Lahit mezar kapağı. Uzunluğu 190 cm, genişliği 95 cm ve kalınlığı
25 cm dir.
Kat No: 108

Env No: DN-LM 024
Fotoğraf No: Levha LXXII, Res : 108/ a-b
Koordinat: E: 37°50'56.79"K, B: 27°32'7.75"E

Tanım: Doğu nekropol içerisinde tepelik alanın yamacında bulunmaktadır.
Lahit kapağının ölçülebilen uzunluğu 220cm genişliği 55cm kalınlığı ise 25 cm(
Levha LXVII, Res: 109/ a-b Kat: 108) Lahit kapağı yanında iki farklı blok
bulunmaktadır. Bu bloklar farklı lahitlerin kapağı olabilir.
116
Kat No: 109
Env No: DN-LM 025

Fotoğraf No: : Levha LXXIII, Res: 109
Koordinat: E: 37°50'56.84"K, B: 27°32'7.80"E
Tanım: Travertenden yapılmış olan bu lahit mezar doğu nekropolün gümüş
çayının doğundaki tepelik alanın kuzey yamacında Zeytinlik bahçesi içerisinde
bulunmaktadır.
Kat No: 110

Env No: DN-LM 026
Fotoğraf No: Levha LXXIII, Res: 110
Koordinat: E: 37°50'57.19"K, B: 27°32'7.65"E

Tanım: Travertenden yapılmış olan bu lahit mezar doğu nekropolün gümüş
çayının doğundaki tepelik alanın kuzey yamacında Zeytinlik bahçesi içerisinde DN-
LM 25 lahit mezarın 11 m kuzeyinde bulunmaktadır.
Kat No: 111

Env No: DN-LM 27
Mezar Tipi: Lahit mezar.
117
Fotoğraf No: Levha LXXIV, Res: 111a/b

Koordinat: E: 37°50'57.15"K, B: 27°32'9.82"E
Tanım: Doğu Nekropolün Tepelik alanın doğusunda bulunmaktadır
6.3 TÜMÜLÜSLER
Kat No: 112

Env No: TML-001 (Argavlı Tümülüs’ü)
Mezar Tipi: Tümülüs
Fotoğraf No: Levha LXXV, Resim 112 a /b/ c/ d/e, Levha LXXVI; Çiz; 6
a/b/c.
Buluntu Yeri: Argavlı mevkii
Koordinat: E: 37°50'14.70"K, B: 27°31'12.92"E
Malzemesi: Kesme taş Traverten - Mermer
Tanım: Magnesia kentinde şimdilik en erken döneme tarihlenebilen bu
Tümülüs mezarın kazısı Humann tarafından yapılmıştır168(Çiz: 5a-b). Günümüz
Ortaklar-Söke karayolu kıyısında bulunan Argavlı köyü sınırları içerisinde yer alan
tümülüs’ün karayoluna uzaklığı 450 m dir (Levha LXX, Resim 113 a, Kat: 112).
Tümülüs 200 m çapında ve 35 m yüksekliğindedir. Doğu Batı yönünde olan
tümülüs’e 0.90 m genişliğinde ve 1.05 m yüksekliğinde bir dromosla mezar odasına
giriş sağlanmaktadır. Kesilmiş traverten bloklardan yapılan bir kenarı 3.18 m olan
kare planlı bir mezar odasına sahiptir. Mezar odasının üstü tonoz örtülüdür. M.Ö 4.
168
Humann, 1904, s: 26-27, Bingöl 2007 s:184-186.
118
yy dan itibaren Batı Anadolu da yoğun olarak kullanılan Makedon tipi Tümülüs
mezarlardandır. Hierapolis Kuzey nekropolünde en erken M.Ö 3 yy a tarihlenen 159
D tümülüsünün169 ve 2010 yılında M.Ö 4 yy a tarihlenen Milas uzun yuva mezar
odasının üst örtüsü olan tonozdan ve tonoz örgüsünün benzerliklerinden
bahsedebiliriz170.
Kaçakçılar tarafından tahrip edilen Kare formlu mezar odasında kuzey-güney
ve doğu-batı yönünde olmak üzere iki lahit Humann’ın çizdiği planda görülür
171
durumdadır ( Levha LXX, Resim 113 b/ c, 113 d/e Kat:112). Fakat 2006 yılında
yapılan tespitlerde lahitlerin, mezar odasının tabanının, mezar odasının kuzey ve batı
yan duvarlarının kaçakçılar tarafından tahrip edildiği görülmüştür. Yapılan tahribat
sonrasında lahitler görülebilir durumda değildir. 2008 yılında ise dromos’u kısmen
tahrip edilmiş ve daha sonra bahçe sahibi tarafından tamamen kapatılmıştır.
Kat No: 113

Env No: TML-002 (Themistokles ? ) makale ekle

Fotoğraf No: Levha LXXVII, Res: 113 a/b
Buluntu Yeri: Kent suru içerisinde
Koordinat: E: 37°50'57.57"K, B: 27°31'24.48"E
Tanım: Kent suru içinde yer alan ve Athena tapınağından Theatrona giderken
yolun batısında bulunan tepe çevresinden ayrı bir nitelik taşır ve bir Tümülüs
169
Okunak, 2005, s: 60-62.
170
Durukan, 2012, s: 44.
171
Humann, 1904 s:26-27
119
olabileceği etkisi verir172. Tümülüs olabilecek bu tepe, Kentin kutsal alanına 500m,
Kent stadionu’na 350m, Gymnasiona 360 m, Tiyatroya 250m ve Theatrona 180 m
uzaklıkta yer almaktadır (Levha LXXI, Res: 114 a/b Kat: 113). Kentin önemli
yapılarının merkezinde olması çevresinden topoğrafik olarak farklı olan bu tepenin
kent için önemli bir kişiye ait tümülüs olabileceğini akla getirmektedir 173. Mezar
yapıları veya Tümülüsler Roma sınırları içerisinde sosyal bir duyuru olarak toplumun
siyasileştirilmesi vurgusunun en net hissedildiği yapılardır 174.
Kat No: 114

Env No: TML-003
Mezar Tipi: Tümülüs (?)
Fotoğraf No: Levha LXXVIII, Res: 114 /a-b

Buluntu Yeri: Kentin güneyinde söke yolu üzerinde yer almaktadır.
Koordinat: E: 37°50'30.41"K, B: 27°32'13.28"E
Tanım: Büyük tümülüs olarak da bilinen bu tepe diğer tümülüs olma ihtimali
olan tepeler gibi topografik olarak çevresinden ayrılır. Ortaklar Belediyesinden Söke
ilçesine giderken yolun solunda yer alan bu tümülüs (?) 400m çapında olup 45m
yüksekliğindedir (Levha LXXII, Res: 115 /a-b Kat: 114). Günümüz karayolu ile
Antik dönem ulaşımın aynı güzergâhtan, Argavlı Boğazından 175yapıldığı
bilinmektedir. Magnesia Kentini Priene, Milet gibi güneyde yer alan önemli kentlere
172
Bingöl 2007, s: 183.
173
Orhan BİNGÖL, Bu tepenin eğer bir tümülüs ise kent için önemli olan kadın kahramanı
Leukophryne veya Themistokles’e, bu iki şahsiyetten birisine ait olması gerektiğinden
bahsetmektedir. Bkz Bingöl 2007,s: 184-185.
174
Cormack, 1997, s:140.
175
Bingöl 2007,s:15
120
bağlayan ticaret ve ulaşım yolundan görülebilecek nitelikte olması bu tepenin
durumunun farklı olabileceğini düşündürmektedir. Fakat Tümülüs(?) etrafında
yapılan gözlemlerde herhangi bir mimari kalıntıya rastlanmamıştır.
Kat No: 115

Env No: TML-004
Fotoğraf No: Levha LXXVIV, Res: 115 /a-b
Buluntu Yeri: Tekin Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır.
Koordinat: E: 37°51'17.44"K, B: 27°32'17.77"E

Tanım: Kentin doğusunda yer alan bu Tümülüs (?) tepesinin Magnesia
Artemis tapınağına uzaklığı 1000m olup, 130 m çapında ve çevresinden 7-8 m
yüksekliğindedir (Levha LXXIII, Res: 116 /a-b Kat: 115). Diğer Tümülüs olabilecek
tepeler gibi bu tepenin topografik farklılığı ve Magnesia kentini doğuda bulunan
Tralleis, Nysa, Aphrodisias gibi kentlere bağlayan yol güzergahında olması Tümülüs
olabileceği düşüncesini oluşturmaktadır. Bilindiği üzere Antik dönemde ölen kişiyi
onurlandırmak için yapılan Tümülüs mezarlar ve diğer mezarlar kente gelen
insanların mezarı yoldan görebileceği şekilde yapılmaktaydı ve
konumlandırılmaktaydı.
2006 yılında kaçakçılar tarafından tepenin güney yamacından 10-13 metre
uzunluğunda 1 m genişliğinde Tümülüs tepesinin merkezine doğru bir tünel
açılmıştır. Bu tünelin tespit edilmesi sonucunda kısa süreli bir araştırma yapılmıştır.
121
Tepe üzerinde bitki temizliği yapılarak Jeoradar ile mezar odasının tespitine yönelik
çalışmalar yapılmıştır. Çalışma sonucunda kayda değer bir sonuç alınamamıştır.
122
HARİTALAR
LEVHALAR
Harita 1
Harita 2
Harita 3
Harita 4
Söke yolu
Batı Nekropol Kent Suru Sınırları Doğu Nekrool
Harita 5
Harita 6
,
Sit Alanı Sınırları Doğu Nekropol Batı Nekropol Kent Suru Sınırları
Harita 7
Harita 8
Harita 9
Harita 10
Harita 11
Harita 12
Harita 12
Harita 13
Harita 14
Doğu Nekropol
Harita 15
Batı Nekropol
Anıt Mezarlar
Levha I
Kat No: 1
Res:1
Kat No: 2
Res: 2
Levha II
Kat No: 3
Res:3
Kat No: 4
Res:4
Levha III
Kat No:4
Çiz:1
KAYA MEZARLAR
Levha IV
Kat No: 5
Res: 5
Kat No: 6
Res: 6/a
Res: 6/b
LAHİT MEZARLAR
Levha V
Kat No: 7
Res: 7/a
Res: 7/b
Res: 7/c
Levha VI
Kat No: 8
Res: 8
Kat No: 9
Res: 9
Levha VII
Kat No:10
Res: 10
Kat No: 11
Res: 11
Levha VIII
Kat No: 12
Res: 12
Kat No: 13
Res: 13
Levha IX
Kat No: 14
Res: 14
Kat No: 15
Res: 15
Levha X
Kat No: 16
Res: 16
Kat No: 17
Res: 17
Levha XI
Kat No:18
Res: 18
Kat No: 19
Res: 19
Levha XII
Kat No: 20
Res: 20
Kat No: 21
Res: 21
Levha XIII
Kat No: 22
Res: 22
Kat No: 23
Res: 23
Levha XIV
Kat No: 24
Res: 24
Kat No: 25
Res: 25
Levha XV
Kat No: 26
Res: 26
Kat No:27
Res: 27
Levha XVI
Kat No: 28
Res: 28
Kat No: 29
Res: 29
Levha XVII
Kat No:30
Res: 30
Kat No: 31
Res: 31
Levha XVIII
Kat No: 32
Res: 32
Kat No:33
Res: 33
Levha XIX
Kat No: 34
Res: 34
Kat No: 35
Res: 35
Levha XX
Kat No: 36
Res: 36
Kat No: 37
Res: 37
Levha XXI
Kat No: 38
Res: 38
Kat No: 39
Res: 39
Levha XXII
Kat No: 40
Res: 40
Kat No: 41
Res: 41
Levha XXIII
Kat No: 42
Res: 42
Kat No: 43
Res: 43
Levha XXIV
Kat No: 44
Res: 44
Kat No: 45
Res: 45
Levha XXV
Kat No: 46
Res: 46
Kat No: 47
Res: 47
Levha XXVI
Kat No: 48
Res: 48
Kat No: 49
Res: 49
Levha XXVII
Kat No: 50
Res: 50/a
Res: 50/b
Levha XXVIII
Kat No: 50
Çiz: 2a
Kat No: 50
Çiz: 2b
Levha XXIX
Kat No: 51
Res: 51
Kat No: 52
Res: 52
Levha XXX
Kat No: 53
Res: 53
Kat No: 54
Res: 54
Levha XXXI
Kat No: 55
Res: 55 /a
Res: 55/b
Levha XXXII
Kat No: 55
Çizim: 3
Kat No: 56
Res: 56
Levha XXXIII
Kat No: 57
Res: 57
Kat No: 58
Res: 58
Levha XXXIV
Kat No: 59
Res: 59
Kat No: 60
Res: 60
Levha XXXV
Kat No: 61
Res: 61
Kat No: 62
Res: 62
Levha XXXVI
Kat No: 63
Res: 63
Kat No: 64
Res: 64
Levha XXXVII
Kat No: 65
Res: 65
Kat No: 66
Res: 66
Levha XXXVIII
Kat No: 67
Res: 67
ODA MEZARLAR
Levha XXXIX
Kat No: 68
Res:68/a
Res: 68/b
Levha XL
Res: 68/c
Res: 68/d
Res: 68/e
Levha XLI
Res: 68/ f
Res: 68/g
Res: 68/ h-ı

Levha XLII
Kat No: 69
Res: 69
Kat No: 70
Res: 70
Levha XLIII
Kat No: 71
Res: 71
Kat No: 72
Res: 72 /a-b
Levha XLIV
Kat No: 73
Res: 73/a
Res: 73/b
Levha XLV
Kat No: 74
Res: 74/ a
Res: 74 / b
Ana Kaya
Levha XLVI
Kat No: 75
Res: 75
Kat No: 76
Res: 76
Levha XLVII
BN-OM 10
Kat No: 77
Res: 77
Kat No: 78
Res: 78
Levha XLVIII
Kat No: 79
Res: 79 /a
Res: 79 / b
Levha XLIX
Kat No: 80
Res: 80/a
Res: 80/b
Levha L
Kat No: 81
Res: 81/ a
Res: 81/b
SANDUKA MEZARLAR
LEVHA LI
Kat No: 82
Res: 82/a
BN-SM 001
Res: 82/b-c
Levha LII
Res:
82/ d-e
Res: 82/ f-g-h

Levha LIII
Res: 82 I / J
Res: 82/ k
Levha LIV
Kat No: 82
Çiz: 4a
Kat No: 82
Çiz:4/b
Levha LV
Kat No: 82
Çiz: 4/c
Kat No: 82
Çiz:.4/d
Kat No: 82
Çiz. 4/e
Çizimler: Mimar Özge Özeke – Arş. Gör. Muharrem Oral

Levha LVI
Kat No: 83
Res: 83
BN-SM 002
Kat No: 84
Res: 84
DOĞU NEKROPOL
Levha LVII
Kat No: 85
Res: 85/a
Res: 85/b-c
Levha LVIII
Kat No: 85
Çizim : 5
Kat No: 86
Res: 86/a
Levha LIX
Kat No:86
Res: 86/ b
Kat No: 87
Res: 87/a
Levha LX
Res: 87/b
Kat No: 88
Res: 88
Levha LXI
Kat No: 89
Res: 89
Kat No: 90
Res: 90
Levha LXII
Kat No: 91
Res: 91
Kat No: 92
Res: 92
Levha LXIII
Kat No: 93
Res: 93
Kat No: 94
Res: 94/a
Levha LXIV
Res: 94/b
Kat No: 95
Res: 95
Levha LXV
Kat No: 96
Res: 96
Kat No: 97
Res: 97
Levha LXVI
Kat No: 98
Res: 98
Kat No: 99
Res: 99/a
Levha LXVII
Res: 99/b
Kat No: 100
Res:100 /a
Levha LXVIII
Kat No: 100
Res: 100/b
Kat No: 101
Res: 101
Levha LXIX
Kat No: 102
Res: 102
Kat No: 103
Res: 103
Levha LXX
Kat No: 104
Res: 104
Kat No: 105
Res: 105
Levha LXXI
Kat No: 106
Res: 106
Kat No: 107
Res: 107
Levha LXXII
Kat No: 108
Res: 108/a
Res: 108/b
Levha LXXIII
Kat No: 109
Res: 109
Kat No: 110
Res: 110
Levha LXXIV
Kat No: 111
Res: 111/a
Res: 111/b
TÜMÜLÜSLER
Levha LXXV
Kat No: 112
Res: 112/a
Söke - Ortaklar karayolu
Res:112 b/c
Res:112 d/e
Levha LXXVI
Çiz: 6/a
Çiz: 6/b
Çiz: 6/c
Çizim 6 a/b/c ; Humann 1904, 7.

Levha LXXVII
Kat No: 113
Res: 113 /a
Res: 113 /b
Levha LXXVIII
Kat No: 114
Res: 114 / a
Res: 114/b
Levha LXXVIV
Kat No: 115
Res: 115/a
Res: 115/ b

Tez

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MAGNESİA AD MAEANDRUM MEZAR TİPOLOJİSİ

İBRAHİM ETHEM KOÇAK

MAGNESİA AD MAEANDRUM MEZAR TİPOLOJİSİ

İBRAHİM ETHEM KOÇAK

MAGNESİA AD MAEANDRUM MEZAR TİPOLOJİSİ

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Orhan BİNGÖL

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası

Tez Sınavı Tarihi ..................................

Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış

Tezi Hazırlayan Öğrencinin

HARİTALAR LİSTESİ .......................................................................................... iv

LEVHALAR LİSTESİ ............................................................................................ vi

KISALTMALAR VE KAYNAKÇA ..................................................................... xiv

ÖZET ................................................................................................................. xxiii

1.1 AMAÇ, KAPSAM, YÖNTEM ........................................................ 4

2 MAGNESİA AD MEANDRUM ANTİK KENTİ HAKKINDA GENEL

2.1 KENTİN YERİ VE TARİHÇESİ .................................................... 8

2.2 KAZI TARİHÇESİ ........................................................................10

2.2.1 ANTİK KAYNAKLARDA MAGNESİA NEKROPOLLERİ ...13

2.2.2 18.YY – 19. YY KAZILARINDA MAGNESİA

2.2.3 1984 SONRASI KAZI ÇALIŞMALARINDA NEKROPOLLER .

3 MAGNESİA NEKROPOLLERİNDE TESPİT EDİLEN MEZAR TİPLERİ ....18

3.1 ANIT MEZARLAR (Levha I-II-III, Harita 10)...............................18

3.3 LAHİT MEZARLAR (Levha V-VI….XXXVIII, Harita 12)...........22

3.4 ODA MEZARLAR (Levha XXXIX…L, Harita 5-13) ....................26

3.5 SANDUKA MEZARLAR (Levha LI-LII-LIII-LIV-LV-LVI, Harita

3.6 TÜMÜLÜSLER (Levha LXXV-LXXVI-LXXVII-LXXVIII-

LXXIV, Harita 7) ................................................................................................33

4 MAGNESİA NEKROPOLLERİ ......................................................................37

4.1 BATI NEKROPOL ........................................................................38

4.2 DOĞU NEKROPOL ......................................................................39

6.1 BATI NEKROPOL KATALOGU .................................................55

6.1.1 ANIT MEZARLAR ..................................................................55

6.1.2 KAYA MEZARLAR ................................................................57

6.1.3 LAHİT MEZARLAR ................................................................58

6.1.4 ODA MEZAR ...........................................................................89

6.1.5 SANDUKA MEZARLAR ....................................................... 100

6.2 DOĞU NEKROPOL KATALOĞU .............................................. 104

6.3 TÜMÜLÜSLER ........................................................................... 118

HARİTALAR ....................................................................................................... 123

2004 – 2011 yılları arasında şahsımın da katılmış olduğu Magnesia Ad

başkanlığında yürütülmektedir. 1984’den bu yana yapılan özverili çalışmalarda,

kentin tarihinin bilinmesine ve ayrıca birçok alanda bilimsel araştırmalara ışık

Magnesia ad Maeadrum kenti hakkında hazırlanan tezler genellikle ortaya

(?)çıkarılan yapılar ve bulunan eserler üzerine yazılmıştır. Ankara Üniversitesinde

Bingöl beni Magnesia Antik Kenti’nin Nekropolleri üzerinde çalışmaya

yönlendirmiş, cesaretlendirmiş ve bu şansı bana vermiştir. Bana güven duyarak

çalışma olanağı veren ve çalışmalarımı yüksek lisans tezi kapsamında değerlendirme

esirgemeyen mesleğimi sevdiren ve mesleğimden kopmamamı sağlayan hocama

Magnesia kazıları sezonlarında ve Ankara’daki eğitimim süresince

Muharrem Oral’a, her daim yardımını esirgemeyen Dr.Görkem Kökdemir’e,

Araş.Gör.A. Kadir Biniciye, Araş.Gör.Rahşan Tamsü Polat’a, Araş.Gör.Hüseyin

Yaman’a, Araş.Gör. Erdinç Buruldağ’a Arkeolog Adem Acar’a teşekkürlerimi

ve Eşi, ablam Keziban Eycan’a teşekkür eder saygılarımı sunarım.

Hoş geldin sefalar getirdin Defne Deniz Eycan…

Defne Deniz Eycan’a

HARİTA I Magnesia kentinin konumu.

HARİTA II Magnesia kentinin konumu (Fiziki)

HARİTA III C. Humann tarafından çizilen Magnesia kent planı- kent

içindeki geç Dönem mezarlığı.

HARİTA IV C. Humann tarafından çizilen Magnesia kent planı- Batı ve

Doğu Nekropollerinin konumu.