MODUL III

TRANSFORMASI
LAPLACE
PENGERTIAN INTEGRAL TAK WAJAR
Andaikan fungsi f terdefinisikan untuk t ≥ 0. Integral tak wajar yang
didefinisikan oleh,
 b
0 f ( t )dt  lim
b
0
f (t )dt

dikatakan konvergen, bila limit pada ruas kanan ada. Jika limitnya tidak ada
nilainya, maka integral tak wajar dikatakan divergen.
Contoh Contoh :
  2t b  2t Fungsi Gamma yang dinyatakan
0 e dt  blim

0
e dt
dengan Γ(n) didefinisikan oleh,
 2t b
 e   n 1  t
 lim  
b   
 ( n )  0 t e dt
2  0
(1) (n  1)  n(n )
 e  2b 1  1 (2) (n  1)  n!
 lim    
b    2 2  2
PENGERTIAN TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan fungsi f terdefinisikan Contoh :
untuk untuk t ≥ 0. Transformasi   st
Laplace dari dinyatakan dengan L[cos bt ]  0 e cos bt dt
F(s) = L{f} didefinisikan oleh
s

  st
F (s )  L[f (t )]  0 f (t )e dt s 2  b2
 n  st n!
L[t ]   t e
n dt 
jika limitnya ada 0 s n 1
 (r  1)
Contoh : L[t r ]   t r e  st dt 
 at  st
0 s r 1
0 e e dt
L[e at ]   at  st dt
  (s  a )t
L[e at cos bt ]  0 e cos bt e
 e dt 
0
  e  (s  a )t cos bt dt
1 0
L[e at ]  sa
sa 
(s  a ) 2  b 2
 Contoh : Contoh :
t , jika 0  t  1  t , jika 0  t  1
f (t )   
f (t )  0 , jika 1  t  2
1, jika t  1
 1 , jika t  2


Maka transformasi Laplace - nya

1  st   st Maka transformasi Laplace - nya
L[f (t )]  0 te dt  1 e dt 1  st   st
s
1  (s  1)e s
e
L[f (t )]  0 te dt  0  2 e dt
 
s  2s
s2 s 1  (s  1)e  se

1 es s2

s2
Pergeseran Pada Sumbu s
Andaikan F(s) adalah transformasi Contoh :
Laplace dari fungsi f(t). Menurut s
definisi transformasi Laplace dari L[cos bt ]   F (s )
2 2
s b
eatf(t) didefinisikan oleh,
sa
 at  st dt L[e at cos bt ]  F (s  a ) 
0
L[e at f (t )]  e f ( t )e (s  a ) 2  b 2
 n!
  f (t )e  (s  a )t dt L[t n ]   F (s )
0 s n 1
 F (s  a ) n!
L[e at t n ]  F (s  a ) 
Jadi, jika diberikan bahwa (s  a ) n  1
b
L{f(t)} = F(s), L[sin bt ]   F (s )
s 2  b2
maka b
L[e at sin bt ]  F (s  a ) 
L{eatf(t)} = F(s - a). (s  a )2  b 2
TABEL TRANSFORMASI LAPLACE
Contoh
L[3e 2t  2e  3t ]  L[3e 2t ]  L[2e  3t ] L[2 sin 3t  3e 2t ]  2
3 1
3
s 2
 3 2 s2
1 1
3 2 6 3
s2 s  ( 3 )  
s 2
 9 s2
3(s  3)  2(s  2)

(s  2)(s  3) 6(s  2)  3(s 2  9)

s  13 (s  2)(s 2  9)

s2  s  6

L[2t 2  3e 2t ]  L[2t 2 ]  L[3e 2t ] 2 2! s

L[2t  3 cos 2t ]  2 3
2 1
2
2!
3
1 s s 2  22
2 1 s2 4 3s
s
 

4

3 s3 s2  4
s3 s  2 4(s 2  4)  3s 4

4(s  2)  3s 3 s 3 (s 2  4 )

s 3 (s  2)
Contoh
L[( 2t 3  3 cos 2t )e  3t ]  L[2t 3e  3t ]  L[3 cos 2te  3t ]
3! s  ( 3 )
2 3
[s  ( 3)]3 1 (s  ( 3))2  22
12 3(s  3)
 
(s  3 ) 4 (s  3 ) 2  4
48  12(s  3)2  3(s  3)5

(s  3) 4 (s 2  6s  13)

L[(3t 2e 3t  3e 2t sin 3t ]  L[3t 2e 3t ]  L[3e 2t sin 3t ]

2! 3
3 3
(s  3 ) 2  1 ( s  2) 2  3 2
6 9
 
(s  3 ) 3 ( s  2) 2  9
54  16(s  3)2  9(s  3)3

(s  3)3 (s 2  4s  13)
INVERS TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan bahwa : Contoh :
F(s) = L{f} 3 4
(1) F (s )  
s2 s3
menyatakan trasformasi Laplace
 1  1 1 
dari f(t). Fungsi f yakni L–1{F(s)}, f (t )  3L1   4L  
disebut invers transformasi s  2 s  3
Laplace F(s) sehingga,  3e 2t  4e  3t
4s 3
f(t) = L–1{F(s)} ( 2) F ( s )  
s2  9 s2  4
Jika diketahui :  s  1 1 
f (t )  4L1   3 L  2 
2
s  9 s  4
L–1{F(s)} = f(t),
Maka 3
 4 cos 3t  sin 2t
L–1{F(s - a)} = eat f(t) 2
Contoh :
3s  4
(3 ) F (s )  4s  13 4s  13
s2  4 (5 ) F (s )  
3s 4 s  4s  13 (s  2)2  9
2
 
s2  4 s2  4 4(s  2)  8  13

1 s  1 1  ( s  2) 2  9
f (t )  3L    4L  2 
2
s  4 s  4 4(s  2) 5
 
 3 cos 2t  2 sin 2t ( s  2) 2  9 ( s  2) 2  9
4s  3 4(s  2)  8  3 1
 ( s  2) 
( 4 ) F (s )   f (t )  4L  
( s  2 )3 ( s  2 )3  (s  2)  9 
2
4 11
  1  1 
( s  2) 2
( s  2 )3  5L  
 (s  2)  9 
2
1
 1  1
 1 
f (t )  4L    11L    4e  2t cos 3t  e  2t cos 3t
5
 (s  2) 
2  (s  2) 
3
3
11
 4te 2t  t 2e 2t
2
KASUS 1 : Faktor Q(s) Linier Tidak Berulang
Misalkan,
P (s ) A1 A2 An
     ... 
, dan f (t )  L1
P (s ) P ( s )
F (s )   Q(s ) s  a1 s  a2 s  an
Q( s )  Q ( s ) 
P (s ) (s  ai )P (s )
Ai  
Bilamana, Q ' (s ) s  a Q( s ) s a
i i

Q(s)=(s –a1)(s – a2) … (s – an) 1 1  1 1 

f (t )  A1L    ...  An L  
 s  a1  s  an
Tulislah F(s) menjadi
 A1e a1t  A2e a2t  ...  An e ant

Contoh 1 4s  3 
f (t )  L  
4s  3 4s  3 2
 s  7s  12 
F (s )  
s 2  7s  12 (s  3)(s  4)  1 
 19L1  1 1 
A(s  4)  B(s  3)  15 L  

A

B
 s  4 s  3
s3 s4 (s  3)(s  4)
 19e 4t  15e 3t
Contoh Mengingat,

Hitung, f(t) dari : (s  1)(s 2  4s  13)

A1  3
s 2  4s  13 (s  1)(s  1)(s  2)
F (s )  s  1
s 3  2s 2  s  2 (s  1)(s 2  4s  13)
A2   5
Jawab : (s  1)(s  1)(s  2)
P(s) = s2 – 4s + 13 s 1
Q(s) = s3 – 2s2 – s +2 (s  2)(s 2  4s  13)
=(s + 1)(s – 1)(s – 2) A3  3
(s  1)(s  1)(s  2)
Tulis F(s) menjadi : s2
maka
s 2  4s  13
F (s )  3 5 3
s 3  2s 2  s  2 F (s )   
s 1 s 1 s  2
s 2  4s  13 dan,

(s  1)(s  1)(s  2)  3  1 5  1 3 
f (t )  L1   L    L  
A
 1  2  3
A A  s  1  s  1 s  2
s 1 s 1 s  2
 3e  t  5e t  3e 2t
KASUS 2 : Faktor Q(s) Linier Berulang
Misalkan, P (s ) P (s )

Q( s ) ( s  a ) m
P (s )
F (s )  , dan
Q( s ) Am Am 1 A
   ...  1
 1  P (s )  (s  a ) m (s  a ) m 1 sa
f (t )  L  
 Q( s )  (s  a ) m P (s )
Am 
Bilamana, Q( s )
s a
mk
Q(s)=(s –a)m, m < n 1 d (s  a ) m P (s )
Ak 
(m  k )! ds m  k Q( s )
Tulislah F(s) menjadi s a

 1  1   1  1  1 1 
f (t )  Am L    Am 1 L   ...  A 1L  
 (s  a ) 
m  (s  a ) m  1   s  a 

at  t m 1 t m2 
 e  Am  Am 1  ...  A2t  A1
 (m  1)! (m  2)! 
Contoh
(s  2)2 ( 4s  3) 4s  3
Hitung, f(t) dari : B2    11
(s  1)(s  2)2 s  2 s  1 s2
4s  3
F (s ) 
(s  1)( s  2)2 1 d (s  2)2 ( 4s  3)
B1 
Jawab : (2  1)! ds (s  1)(s  2)2
s2
P(s) = 4s + 3
7
Q(s) = (s – 1)(s – 2)2   7
Tulis F(s) menjadi : (s  1)2 s2
4s  3 sehingga,
F (s ) 
(s  1)(s  2)2 F (s ) 
7

11

7
A B2 B1 s  1 ( s  2) 2 s  2
  
s  1 ( s  2) 2 s  2 Jadi,
Karena,  1  7   1  11  1 7 
f (t )  L  L  L  
(s  1)(4s  3)  s  1  (s  2) 
2 s  2
A 7
2
(s  1)(s  2) s 1  7e t  11te 2t  7e 2t
 (s  2)3 ( 4s  6) 4s  6
Contoh B3   2
( s  3 ) 2 ( s  2 )3 s2 (s  3 ) 2 s2
Hitung, f(t) dari : 1 d 4s  6  4s
4s  6 B2   8
F (s )  (3  2)! ds (s  3)2 3
(s  3 ) s  2
s2
( s  3 ) 2 ( s  2 )3
1 d  4s 8s  12
Jawab : B1    14
Tulis F(s) menjadi : (3  1)! ds (s  3)3 2(s  3) 4
s2 s2
A2 A sehingga,
F (s )   1
(s  3 ) 2 s  3 6 14 2 8 14
F (s )     
B3 B2 B (s  3 ) 2 s  3 ( s  2 )3 ( s  2 ) 2 s  2
   1
( s  2 )3 ( s  2 ) 2 s  2 Jadi,
Karena,
 1  6  1 14 
f (t )  L  L  
(s  3)2 ( 4s  6)  (s  3) 
2  s  3 
A2  6
2 3
( s  3 ) ( s  2) s  3
1
 2 1
 8  1 14 
L    L    L  
d ( 4s  6)  (s  2) 
3  (s  2) 
2  s  2 
A1   14
ds (s  2)3
s 3  6te 3t  14e 3t  t 2e 2t  8te 2t  14e 2t
KASUS 3 : Faktor Q(s) Kompleks Konjugate
Misalkan,

F (s ) 
P (s ) 1
 As  B 
, dan f (t )  L  
Q( s )  (s  a )  b 
2 2
 P (s ) 
f (t )  L1  1
 A(s  a )  1
 aA  B 
 Q ( s )  L  L  
 (s  a )  b 
2 2  (s  a )  b 
2 2
Bilamana Q(s) memuat akar
aA  B at
kompleks konjugate tidak  Ae at cos bt  e sin bt
berulang, b
dimana,
Q(s)=(s – a)2 + b2
A  Im( Qa ), dan
Tulislah F(s) menjadi aA  B
 Re(Qa ),aA  B  b Re(Qa )
As  B A(s  a )  aA  B b

(s  a ) 2  b 2 (s  a ) 2  b 2 1 [(s  a )2  b 2 ]P (s )
Qa 
A(s  a ) aA  B b Q( s )
  s  a  bi
(s  a ) 2  b 2 (s  a ) 2  b 2
 1 (s 2  4s  8)(5s  15)
Contoh Qa 
2 (s  3)(s 2  4s  8)
s  2  2i
Hitung, f(t) dari : 25  10i 1
    6i
2( 1  2i ) 2
5s  15
F (s )  sehingga,
(s  3)( s 2  4s  8)
 1 
Jawab : A  Im   6i   6,
Tulis F(s) menjadi :  2 
 1 
2B  C  2 Re   6i   1
A Bs  C  2 
F (s )  
s  3 ( s  2) 2  4 6 6(s  2) 1
F (s )   
A B(s  2)  2B  C s  3 ( s  2) 2  4 ( s  2) 2  4
 
s3 (s  2) 2  4
1 6  1
 6(s  2) 
Karena, f (t )  L  L  
s  3  (s  2)  4 
2
(s  3)(5s  15)  
A 6  1 1
2
(s  3)(s  4s  8) s  3 L  
 (s  2)  4 
2

1
 6e 3t  6e 2t cos 2t  e 2t sin 2t
2
 1 (s 2  6s  13)(5s 2  30)
Contoh Qa 
2 (s  2)2 (s 2  6s  13)
Hitung, f(t) dari : s  3  2i
5s 2  30 55  60i 3
F (s )      8i
2( 3  4i ) 2
(s  2)2 (s 2  6s  13 )
 3 
Jawab : A  Im   8i   8
Tulis F(s) menjadi :  2 
 3 
A2 A1 Bs  C 3B  C  2 Re   8i   3
F (s )     2 
( s  2) 2 s  2 ( s  3 ) 2  4
10 8 8(s  2)
Karena, F (s )   
2 s2
( s  2) (s  3 ) 2  4
(s  2)2 (5s 2  30) 3
A2   10 
(s  2)2 (s 2  6s  13) s  2 (s  3 ) 2  4
d 5s 2  30 1
 10  1 8 
A1  f (t )  L  L  
ds s 2  6s  13  (s  2) 
2 s  2
s2
 30s 2  70s  180)  1  8(s  3)   1  3 
 8 L  L  
(s 2  6s  13)2  (s  3)  4 
2  (s  3)2  4 
s2
Soal-soal Latihan,Tentukanlah invers Laplace, f(t), jika :
2s  3
1. F ( s )  8s 2  12
s 2  6s  8 8. F ( s ) 
2 (s  2)(s  4)4
2s  6s
2. F ( s ) 
3 2
s  4s  4s  16 8s 2  12
9. F ( s ) 
2
2s  8 ( s  2) 2 ( s  4 ) 4
3. F ( s )  8s  12
s 3  7s 2  14s  8 10. F (s ) 
(s  2)(s 2  6s  13)
2s 2  6
4. F ( s )  10s  20
s 3  8s 2  15s  12 11. F (s ) 
4s  12 (s  3)(s 2  4s  8)
5. F ( s ) 
s 3  9s 2  23s  15 8s 2  12
12. F (s ) 
4s 3  12s 2 (s  2)2 (s 2  6s  10)
6. F ( s ) 
(s  3 ) 4 10s 2  12
13. F (s ) 
4s  12 (s  2)3 (s 2  2s  5)
7. F ( s ) 
(s  1)(s  3)3
LAPLACE TURUNAN FUNGSI
Andaikan fungsi f(t) kontinu untuk semua t ≥ 0, dan mempunyai turunan-
turunan f′(t), f′′(t), f′′′ (t), …, fn–1(t) yang kontinu untuk semua t ≥ 0, dan jika
f(n)(t) kontinu sepotong-sepotong untuk t ≥ 0. Transformasi Laplace dari
turunan fungsi fn(t) diberikan oleh :

L[f ( n ) (t )]  s n L[f ]  s ( n 1)f (0)  s n  2f (0)  ...  sf ( n  2) (0)  f ( n 1) (0)

 s n F (s )  s ( n 1)f (0)  s n  2f (0)  ...  sf ( n  2) (0)  f ( n 1) (0)
Kasus khusus :
(1) L[f (t )]  sL[f ]  f (0)  sF (s )  f (0)
(2) L[f (t )]  s 2L[f ]  sf (0)  f (0)  s 2F (s )  sf (0)  f (0)
(3) L[f (t )]  s 3 L[f ]  s 2f (0)  sf (0)  f (0)  s 3F (s )  s 2f (0)  sf (0)  f (0)
Contoh Contoh
Hitung, F(s) dari : Hitung, F(s) dari :
f(t) = cos2bt f(t) = t cos bt. f(0) = 0
Jawab : Jawab :
Mengingat, Mengingat,
f(t) = –2 cosbt sinbt f(t) = cos bt – b t sinbt, dan f(0) = 1
= – sin2bt f(t) = –2b sin bt – b2t cos bt
f(0) = cos 0 = 1 Maka.
Maka.
L[f (t )]  2bL[sin bt ]  b 2L[t cos bt ]
L[f (t )]  L[  sin 2bt ]
2b 2
2b s 2F (s )  sf (0)  f (0)    b 2F (s )
sF (s )  f (0)   s 2  b2
s 2  4b 2
2b 2 2 2b 2
sF (s )  1  (s  b )F (s )  1 
s 2  4b 2 s 2  b2
s 2  2b  4b 2 s 2  b2
L[cos2 bt ]  L[t cos bt ] 
s ( s 2  4b 2 ) (s 2  b 2 )2
TABEL TRANSFORMASI LAPLACE
Contoh
Hitung, f(t) dari :

s2  8
F (s ) 
(s 2  4 ) 2
Jawab :
Tulislah F(s) menjadi,
s2 8
F (s )  
(s 2  4 ) 2 (s 2  4 ) 2
Jadi,
  s2  1 
f (t )  L1
8
L  2 
2 2
 (s  4)   (s  4) 
2

1 1
 (sin 2t  2t cos 2t )  8 (sin 2t  2t cos 2t )
2(2) 2(2) 3

1 3
  sin 2t  t cos 2t
4 2
Contoh
Hitung, F(s) dari : Mengingat,
2s 2  8 s 2  4s  8  (s  2)2  4
F (s ) 
(s 2  4s  8)2 2s 2  8  2(s 2  4s  4)  8(s  2)  8  16  8
Jawab :
Tulislah F(s) menjadi,  2(s  2)2  8(s  2)  16

2(s  2)2 8(s  2) 16

F (s )   
[(s  2)2  4]2 [(s  2)2  4]2 [(s  2)2  4]2
Jadi,
 2(s  2)2 
1 1
 8(s  2)  1
 18 
f (t )  L  L  L  
2 2
 [(s  2)  4]   [(s  2)  4] 
2 2  [(s  2)2  4]2 

2e 2t 8e 2t 16e 2t
 (sin 2t  2t cos 2t )  t sin 2t  (sin 2t  2t cos 2t )
2(2) 2(2) 3
2(2)
2t 3 
 e  sin 2t  2t sin 2t  t cos 2t 
2 
KASUS 4 : Faktor Q(s) Kompleks Berulang
P (s ) A(s  a )  aA  B
Misalkan, 
P (s ) [(s  a )2  b 2 ]2 [(s  a )2  b 2 ]2
F (s )  , dan
Q( s ) C(S  a )  aC  D

 P (s )  (s  a ) 2  b 2
f (t )  L1 
 Q( s )  1
A  Im( Ra), aA  B  Re(Ra)
Bilamana Q(s) memuat b
akar kompleks konjugate 1 1
C [ A  Re(Sa )], aC  D  Im( Sa )
berulang, 2 2b
2b
Q(s)=[(s – a)2 + b2]2 [(s  a )2  b 2 ]2 P (s )
Ra  Sa  R (a  bi )
Q( s )
Tulislah F(s) menjadi s  a  bi

1
 A(s  a )  aA  B  1
C(s  a )  aC  D 
f (t )  L  L 
 2 2 2   2 2  
 [(s  a )  b ]   (s  a )  b 
Ae at e at  aC  D 
 t sin bt  (aA  b ) (sin bt  bt cos bt )  e at  c cos bt  
2b 2b 3  b 
Contoh d 2s 2  16 2s 2  8s  16
Hitung, f(t) dari : Sa  
ds s  2 ( s  2) 2
2s 2  16 s  2i s  2i
F (s )   2  3i
2 2
(s  2)[( s  4)]
Sehingga,
Jawab :
Tulislah F(s) menjadi, 1
A  Im( 2  2i )  1, B  Re(2  2i )  2
As  B 2
F (s )  1 3
[(s 2  4)]2 C ( 1  Re(2  3i ))   ,
2(2) 2 8
Cs  D E
  1 3
s2  4 s  2 D Im( 2  3i )  
2(2) 4
Mengingat,
Jadi,
(s  2)(2s 2  16) 3
E   1   s  1 2 
(s  2)(s  4) s  2 8 f (t )  L  2
2 2 L  2 
 (s  4) 
2  (s  4) 
2

(s 2  4)2 (2s 2  16) 3 1 s  3 1 1  3 1 1 

Ra  
(s  2)(s 2  4)2 s  2i
L   L  2  L  
8 2
s  4 4 s  4 8  s  2 
 2  2i
Contoh d 2s 3  16
Sa   20  8i
Hitung, f(t) dari : ds s  2
s  2  2i
3
2s  16 1
F (s )  A Im(16  8i )  4,
(s  2)[( s 2  4s  8)] 2 2
Jawab : 2 A  B  Re(16  8i )  16
Tulislah F(s) menjadi, 1
C ( 4  Re(20  8i ))  2,
A(s  2)  2 A  B 2
F (s )  2(2)
[(s  2)2  4)]2 1
2C  D  Im( 20  8i )  2
C (s  2)  2C  D E 2(2)
 
(s  2) 2  4 s2 Jadi,

1 
Mengingat,  4(s  2)
f (t )  L  
(s  2)(2s 3  16)  (s  2)  4) 
2 2
E 2
2 2
(s  2)(s  4s  8) s  2
1
 
16 1
 2(s  2) 
L  L  
(s 2  4s  8)2 (2s 3  16)  (s  2)  4) 
2 2  (s  2)  4 
2
Ra 
(s  2)(s 2  4s  8)2  
s  2  2i  L1 2
 1 2 
  L  
 16  8i  (s  2)  4 
2  s  2 
SOAL-SOAL LATIHAN

Hitung transformasi Laplace dari :

Hitung invers Laplace dari :
4s2  8
1. f (t )  t sin bt 7. F(s) 
( s 2  2) 2
2. f (t )  t 2 cos bt
8s2  18
3. f (t )  sin2 bt 8. F(s) 
(s 2  4s  6)2
4. f (t )  t cos2 bt
4s2  8
5. f (t )  t sin2 bt 9. F(s) 
(s  2)(s 2  2)2
6. f (t )  e at cos2 bt.
4s2  8s
10. F(s) 
(s  2)(s 2  4s  13)2
4s2  8
11. F(s) 
(s 2  4)(s 2  6s  13)2
4s2  8
12. F(s) 
(s 2  4)(s 2  6s  13)2
LAPLACE INTEGRAL FUNGSI
Andaikan fungsi f(t) kontinu Contoh 1
untuk t ≥ 0 dan L{f(t)} = F(s) Hitung, f(t) dari : F (s ) 
adalah transformasi Laplace Jawab : s 2 (s 2  4 )
dari f(t). Transformasi Mengingat,
Laplace integral fungsi f(t)  1  1  1
kontinu diberikan oleh L 
2   sin 2t
s  4 2
 t  1 maka,
L   f (u ) du   F (s )
0  s 1 1  1 21 1
Sebagai akibatnya,
L  
2    0 2 sin 2udu  4 (1  cos 2t )

  s  4 
s
1 
L1 F (s )   f (u ) du
t  1 
  1   1  
  L   
1 1
s  0 L  2 2
 s (s  4)   s  s(s 2  4)  
Rumus diatas berguna untuk
t
menghitung invers Laplace : 1 t 1 1 
  (1  cos 2u ) du  u  sin 2u 
1 1 4 0 4 2 0
1 
F (s )   F (s )
sn s n 1  s  
1 1
t  sin 2t
4 8
Contoh  
, dan L1
1 1
Hitung, f(t) dari : F (s )    e 2t sin t
Jawab : s 2 (s 2  4s  5)  s 2  4s  5 
t
 1 1  2 2t  e 2u 
1
L       e sin udu   (2 sin u  cos u )
2 0
 s  s  4s  5    5  0

e 2t 1
 (2 sin t  cos t ) 
5 5
  1  
 1  1  
L 1
 L  
1 
 s 2 (s 2  4s  5)   s  s(s 2  4s  5)  

t  e 1 
2t
 (2 sin 2u  cos u )  du
0 5 5 
 
t
1  2e 2u e 2u 
  (2 sin u  cos u )  (sinu  2 cos u )  u 
5  5 5  0
1 2t 1
 e (3 sin t  4 cos t )  (5t  4)
25 25
Contoh 1 1 
 
 1
Hitung, f(t) dari : F (s )  , dan L    te 2t
Jawab : s 3 (s  2)2 
 (s  2) 
2


t

1 1  1   t  e 2u  1  1 1 1
L      ue du  
2u
 u     te 2t  e 2t 
 s  (s  2)2   0  2  2  
0
2 4 4

1 1  
1 1  1   t  1 2u 1 2u 1 
L    L      0  ue  e   du

 s (s  2) 
2 2 2 
  s(s  2)  
s 2 4 4
t
1  1  1  1
  ue 2u  e 2u   e 2u  u   (te 2t  e 2t  t  1)
4  2  2 0 4
   1   
 1   1    t  1 (ue 2u  e 2u  u  1 du
 0 4
L 1 L 1

 s 3 (s  2)2   s  s 2 (s  2)2   
t
1  1 1  1 1  1 1 3 1 3
  ue 2u  e 2u   e 2u  u 2  u    te 2t  e 2t  t 2  t  
4  2 4  2 2  0 42 4 2 4
DIFERENSIAL TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan f (t ) kontinu untuk t  0,
t  st
Contoh
F (s )   0e f (t ) dt Hitung, L[t cos bt ] dan L[t sin bt]
Jawab :
Jika diturunkan terhadap s, maka : s
L[cos bt ]   F (s )
F (s )    e  st tf (t ) dt  L[tf (t )]
t 2
s b 2
0
d  s 
Rumus umum , L[t cos bt ]    
2 2
ds  s  b 
(1) L[tf (t )]   F (s ), dan,
1 s 2  b2
L [F (s )]  tf (t ), 
(s 2  b 2 ) 2
(2) L[t 2f (t )]  F (s ), dan,
b
L[sin bt ]   F (s )
L1[F (s )]  t 2f (t ), 2
s b 2
n
n 2 d F (s ) d  b 
(3) L[t f (t )]  ( 1) , dan, L[t sin bt ]     
n 2
ds  s  b  2
ds
 n 
1 d F (s ) 
2bs
L    ( 1)n t n f (t ), 
 n 
 ds  (s 2  b 2 ) 2
Contoh Contoh
Hitung, L[t2cos bt ] dan L[t2sin bt] Hitung, L[t4eat ]
Jawab : Jawab :
2 s 2  b2 L[e at ] 
1
L[t cos bt ]   F (s ) sa
2 2 2
(s  b )
d  1  1
 2  b2  L[te at ]    
d
L[t 2 cos bt ]   
s  ds  s  a  (s  a )2
ds  (s 2  b 2 )2 
2 at d  1 
 2
L[t e ]  
2(s 2  3b 2 ) ds  (s  a )2  (s  a )3

( s 2  b 2 )3
3 at d  2 
 3!
2bs L[t e ]  
L[t sin bt ]   F (s ) ds  (s  a )3  (s  a ) 4
2
(s  b ) 2 2
d  3! 
 4!
d  2bs  4 at
L[t e ]  
L[t 2 sin bt ]     ds  (s  a ) 4  (s  a )5
2 2
ds  s  b 
6bs 2  b 3

(s 2  b 2 ) 2
INTEGRASI TRANSFORMASI LAPLACE
Andaikan f (t ) kontinu untuk t  0, Contoh
  st
e at  1
Hitung, F(s) dari f (t ) 
F (s )   0 e f (t ) dt Jawab :
t
f (t )
Jika, lim ada maka : Mengingat,
t 0 t
e at  1 ae at
 f (t )   lim  lim a
L   s F ( z ) dz
 t 0 t t 0 1
 t 
 at 1 1
 lim  F ( z ) dz L[e  1]  
sa s
b s
maka,
Akibatnya bila, L1{F (s )}  f (t ),
 e at  1  1 1
maka : L   s    dz
 t   z  a z
1   f (t )
L   F ( z ) dz  
 s  t   z  a 
b
 s 
 lim ln   ln  
b  z  s  s  a 
Contoh e at  cos bt
Hitung, F(s) dari f (t ) 
t
Jawab :
Mengingat,
e at  cos bt ae at  b sin bt
lim  lim a
t 0 t t 0 1
at 1 s
L[e  cos bt ]  
s  a s 2  b2
maka,
 e at  cos bt   1 z 
L    s    dz
 t  za z b 
2 2

t
 1 
t
1   ( z  a )2  
 lim ln( z  a )  ln( z 2  b 2 )  lim ln 
t  2   2 2
s 2 t     z  b   s

1 (t  a ) 2 1 (s  a ) 2 1 s 2  b 2
 lim ln  ln  ln
2 t   t 2  b 2 2 s 2  b 2 2 (s  a ) 2
Contoh  b 2
Hitung, f(t) dari F (s )  ln 1  
 s 2 
Jawab : 

Mengingat,
d  b 2  d  s 2  b 2  d d 2s 2
ln 1   ln  ln( s 2  b 2 )  ln s 2  
ds  s 2  ds  s 2  ds ds s 2  b2 s
1 2s 2 1 2s  1 2 
dan, L   L    L    2 cos bt  2
2
s  b 2 s 2 2
s  b  s 
t
  2z 2 t 2  b2   s 2  b2   b 2
 s  2 2  z  dz  t lim ln     ln    ln 1  
z b     t 2   s2   2
s    s 
Sehingga,
  b 2  
1      2z 2  2 cos bt  2t 2
L ln 1 
 2    L   s  2 2

  dz     (1  cos bt )
  s    z b z   t t
Contoh  b 2   (s  a ) 2  b 2 
Hitung, f(t) dari F (s )  ln 1    ln 
 (s  a ) 2   (s  a ) 2 
Jawab :    
Mengingat,
d  (s  a )2  b 2  d d 2(s  a ) 2
ln  ln[( s  a )2  b 2 )]  ln( s  a )2  
ds  (s  a )2  ds ds (s  a ) 2  b 2 s  a

 1  2(s  a ) 2 
dan, L     2e at cos bt  2e at
 (s  a )2  b 2 s  a 
t
  2( z  a ) 2   (t  a ) 2  b 2   (s  a ) 2  b 2 
s   dz  lim ln     ln 
2 2 z  a t    (t  a )2   (s  a ) 2 
 (z  a)  b  s  
Sehingga,
  2   2  
1  b       2( z  a )
L ln 1 
    L   s  

dz 
2
  (s  a )    2
 (z  a)  b
2 z  a  

2e at cos bt  2e at 2e at
  (1  cos bt )
t t
SOAL-SOAL LATIHAN
Hitunglah F(s), jika diberikan f(t) Hitunglah f(t), jika diberikan F(s)
berikut ini berikut ini
 b2 
t  eat sin 2t (1). F(s)  ln 1  
(1).f ( t )   (s - a)  2
t
 2bs 
eat cos bt  t  1 (2). F(s)  ln 1  
(2).f ( t )  2 2
t  s  2b 
t  1  cos bt  2bs 
(3).f ( t )  (3). F(s)  ln 1 - 
t  (s - a)  2
eat cos bt  cos at  s2  b2 
( 4).f ( t ) 
t ( 4). F(s)  ln  
2
 (s - a) 
b  be at cos bt
(5).f ( t )   (s - a)2  b 2 
t
(5). F(s)  ln  
2
ebt cos at  sin at  1  (s - b) 
(6).f ( t ) 
t  s2  b2 
(6). F(s)  ln  
2 2
 (s  a)  b 
PENERAPAN PERSAMAAN DIFERENSIAL
Persamaan diferensial, Transformasi Laplace,
ay   by   cy  r (t ) aL{ y }  bL{ y }  cL{ y }  L {r (t )}
syarat batasnya, (as 2  bs  c )Y (s )  R (s )  (as  b )y (0)  ay (0)
y (0); y (0) R (s ) (as  b )y (0)  ay (0)
Y (s )  
2
as  bs  c as 2  bs  c

Solusi persamaan diferensial, Persamaan pembantu Y(S),

ay   by   cy  r (t ) R(s )  L {r (t )}
y (0); y (0) Q(s )  as 2  bs  c
adalah, G(s )  (as  b )y (0)  ay (0)
 R (s )   1  G( s ) 
y (t )  L1   L   Y (s ) 
R ( s ) G( s )

 Q( s )   Q( s )  Q ( s ) Q( s )
Kasus PD Orde 3

Persamaan diferensial, Solusi persamaan diferensial,

a3 y   a2 y   a1y   ao y  r (t )
 R(s )  1G(s ) 
Y (s )  L1 L  
syarat batasnya  Q( s )   Q( s ) 
y (0); y (0), y (0)

Persamaan pembantu Y(S),

R(s )  L {r (t )}
Q(s )  a3s 3  a2s 2  a1s  a0
G(s )  (a3s 2  a2s  a1)y (0)  (a3s  a2 )y (0)  a3 y (0)
R(s ) G(s )
Y (s )  
Q(s ) Q(s )
 Jumlahan pecahan parsial
Contoh, Kasus 1
A1 A 2 A3
Tentukanlah solusi PD Y(s)   
s -1 s - 2 s - 3
y   5 y   6 y  4e t
dengan,
y (0)  2, y (0)  5
(s  1)(2s 2  7s  9)
Jawab : A1  2
Persamaan pembantu Y(s) (s  1)(s  2)(s  3)
s 1
4 A 2  3, dan A 3  3.
R(s )  L[ 4e t ] 
s 1 2 3 2
Y(s)   
Q(s )  s 2  5s  6  (s  2)(s  3) s -1 s - 2 s - 3
G(s )  (s  5)y (0)  y (0) Solusi PD
 2(s  5)  5  2s  5  2  -1 3  -1 3 
y(t)  L-1  -L  L  
Jadi,  s - 1  s - 2   s - 3 
4 2s  5  2e t  3e 2t  3e 3t
Y(s)  
2
(s - 1)(s  5s  6) s 2  5s  6
4  (2s  5)(s  1) 2s 2  7s  9
 
(s  1)(s  5s  6) (s  1)(s  2)(s  3)
2
 Jumlahan pecahan parsial
Contoh, Kasus 1 A A
Y(s)  1  2  3
A
Tentukanlah solusi PD s  2 s -1 s - 3
y   2y   5y   6y  0 dengan,
y (0)  6, y (0)  12, y (0)  6 (s  2)(6s 2 - 24s - 12)
A1  4
Jawab : (s  2)(s  1)(s  3)
s  2
Persamaan pembantu Y(s)
(s  1)(6s 2 - 24s - 12)
R (s )  L[0]  0 A2  5
(s  2)(s  1)(s  3)
s 1
Q(s )  s3 - 2s2 - 5s  6
 (s  2)(s  1)(s  3) (s  3)(6s 2 - 24s - 12)
A3   3
(s  2)(s  1)(s  3)
G(s)  6(s2  2s  5) - 12(s  2)  6 s 3
4 5 3
 6s 2 - 24s - 12 Y(s)   
s  2 s -1 s - 3
Jadi, Solusi PD
6s2 - 24s - 12  4  -1 5  -1 3 
Y(s)  y(t)  L-1 L  L  
(s  2)(s  1)(s  3) s  2  s - 1 s - 3
 4e  2t  5e t  3e 3t
 A B3 B2 B
Y(s)     1
Contoh, Kasus 2 s  3 (s - 2)3 (s - 2)2 s - 2
Tentukanlah solusi PD
(s  3)(2s 3  10s 2  14s )
y   4 y   4 y  6e 3t  4e 2t A 6
3
( s  2) ( s  3 ) s 3
y (0)  2, y (0)  8
Jawab : (s  2)3 (2s 3  10s 2  14s )
B3   4
Persamaan pembantu Y(s) 3
( s  2) ( s  3 ) s2
6 4
R(s )  L[6e 3t  4e 2t ]   d 2s 3  10s 2  14s
s  3 s  2 B2   2
ds s3
2s s2

(s  2)(s  3)
1 d 2 2s 3  10s 2  14s
2 2 B1   4
Q(s )  s  4s  4  (s  2) 2 ds 2 s3
s2
G(s )  2(s  4)  8  2s
Solusi PD
2s 1 2s
Y(s)    6   4  -1 2 
(s  2)(s  3) (s - 2) 2
(s  2) y(t)  L 
2 -1 -
 -L 
1
 -L  
 s - 3   (s - 2) 
3  (s - 2) 
2
3 2
2s  10s  14s
 -1  4  3t  ( 2t 2  2t  4)e 2t
3
( s  2) ( s  3 )  L    6 e
s - 2
 A B(s - 2) 2B  C
Y(s)   
Contoh, Kasus 3 s - 3 (s - 2)2  4 (s - 2)2  4
Tentukanlah solusi PD
(s  3)5(s 2 - 6s  11)
y   4 y   8 y  10e 3t A 2
(s  3)[(s  2)2  4] s  3
y (0)  5, y (0)  5
Jawab : 1 [(s  2)2  4]5(s 2 - 6s  11)
Qa 
Persamaan pembantu Y(s) 2 (s  3)[(s  2)2  4] s  2  2i
10
R(s )  L[10e 3t ]  7 -7 
s3  -  3i . A  Im  3i   3,
2  2 
Q(s )  s 2  4s  8  (s  2)2  4 -7 
2C  B  2Re  3i   -7
G(s )  5(s  4)  5  5s  15  2 
 2  -1 
10 1
Y(s)  -1
y(t)  L 
3
(s  3) [(s - 2)2  4] L  
s - 3  (s - 2)  4 
2
5s  15
 -1
 7 
( s  2) 2  4 L  
 (s - 2)  4 
2
5(s  3)2  10
  7 
[(s  2)2  4](s  3)  2e 3t  e 2t  2 cos 2t  sin 2t 
 2 
Contoh, Kasus 3 A2 A1 B(s - 3)  3B  C
Y(s)   
Tentukanlah solusi PD (s - 2)2 s-2 (s - 3)2  4
y   4 y   4 y  50e 3t cos 2t (s  2)2 50(s 2  5s  10)
A2   40
y (0)  0, y (0)  50 2 2
(s  2) [(s  3)  4] s  2
Jawab :
Persamaan pembantu Y(s) d 10(s 2  5s  10]
A1  6
3t 50(s  3) ds (s  3)  4 2
R (s )  L[50e cos 2t ]  s2
(s  3 ) 2  4
[(s  3)2  4]50(s 2  5s  10)
Qa 
Q(s )  s 2  4s  4  (s  2)2 2(s  2)2 [(s  3)2  4] s  3  2i
G(s )  0(s  4)  50  50
 . - 16  12i , A  Im(-16  12i)  12,
50(s  3) 1
Y(s)  3C  B  2Re( 16  12i _  -32
2 2
[(s  3)  4] (s - 2)
-1 40  -1 6 
50 y(t)  L  L  
  2   s - 2 
( s  2) 2  (s - 2) 

2 -1  12(s - 3)  -1 32 
50(s  5s  10) L   -L  
  2
(s - 3)  4    (s - 3)  4 
2
2
[(s  3)  4](s  2) 2  
 As  B Cs  D
Y(s)  
2 2
Contoh, Kasus 4 (s  4) s2  4
Tentukanlah solusi PD (s 2  4)2 4(s 3  s 2  5s )
Ra   16  8i
y   4 y  4 cos 2t  8 sin 2t 2
(s  4 ) 2
s  2i
y (0)  4, y (0)  4
d 3  4s 2  20s
Jawab : Sa  4 s  28  16i
ds 2i
Persamaan pembantu Y(s) 1
A  Im( 16  8i )  4, B  Re(16  8i )  16
R (s )  L[ 4 cos 2t  8 sin 2t ] 2
4s  16 
1
[ 4  Re(28  16)  4,
 C
2
s2  4 2(2)
Q(s )  s 2  0s  4  s 2  4 D
1
Im( 28  18i )  4
G(s )  4(s  0)  4  4s  4 2(2)
4s  16 1 4s  4 Solusi PD
Y(s)  
(s  4) (s  4) s 2  4 y(t)  L-1
2 2 4s  -1 16 
 2  -L  2 

 (s  4) 
2  
 (s  4) 
2
4s 3  4s 2  20s

(s 2  4 ) 2 -1  4s  -1 4 
L  L  2 
2
s  4 s  4
Contoh, Kasus 4 R(s )  L[e 2t ( 4 cos 2t  8 sin 2t )]
Tentukanlah solusi PD 4(s  2)  16

y   4 y   8 y  e 2t ( 4 cos 2t  8 sin 2t ) ( s  2) 2  4
y (0)  2, y (0)  8 Q(s )  s 2  4s  8  (s  2)2  4
Jawab : Persamaan pembantu Y(s) G(s )  2(s  2)  8  2s  4

4s  8 1 2s  4 2s 3  8s 2  20s  8
Y (s )    
( s  2) 2  4 ( s  2) 2  4 ( s  2) 2  4 [(s  2)2  4]2
Jumlahan pecahan parsial
A(s  2)  2 A  B C(s  2)  2C  B
Y(s)  
2 2
[(s  2)  4] ( s  2) 2  4
Solusi PD

-1  4(s  2)  -1 16  -1 2(s  2) 

y(t)  L  L  L  
 [(s  2)  4] 
2 2  [(s  2)  4] 
2 2  (s  2)  4 
2

-1  4 
L    e 2t (t sin 2t  2t cos 2t  2 cos 2t  3 sin 2t )
 (s  2)2  4 
 Contoh, Kasus 4 20(s  2)
R(s )  16L[e 2t cos 2t ] 
Tentukanlah solusi PD ( s  2) 2  4

y   7 y   16y   16y  50e 2t cos 2t Q(s )  s 3  7s 2  20s  16

y (0)  0, y (0)  10, y (0)  50  (s  3)[(s  2)2  4]
Jawab : Persamaan pembantu Y(s) G(s )  0  10(s  7)  50  10(s  2)

50(s  2) 10(s  2) 10(s 3  6s 2  21s  26)

Y (s )   
(s  3)[(s  2)2  4]2 (s  3)[(s  2)2  4] (s  3)[(s  2)2  4]2
Jumlahan pecahan parsial
A(s  2)  2 A  B C(s  2)  2C  B E
Y(s)    , Ra  40  20i , Sa  22  24i
2
[(s  2)  4] 2 2
( s  2)  4 s3
Solusi PD

-1  10  -1 10(s  2)  -1 40  -1 4(s  2) 

y(t)  L  L  L  L  
s  3  [(s  2)  4] 
2 2  [(s  2)  4] 
2 2  (s  2)  4 
2

-1  6  3t  e 2t   5 t sin 2t  5t cos 2t  11sin 2t  4 cos 2t 

L    10e  
 (s  2)  4 
2  2 2 
 SOAL-SOAL LATIHAN
,
Carilah solusi persamaan diferensial berikut ini
(1). y  - 4y   3 y  4eat (7). y+(a+b+1)y + a(b+1)y = be–at,
y(0)  2, y (0)  b y(0)=a, y(0)=a+b
(8) y+(a+b+1)y+b(a+1)y = be –atcos 2t,
(2).y  - 9y   23y  - 15y  10eat y(0)=0, y(0)=0
y(0)  0, y (0)  a, y (0)  b (9). y - (2a–1)y + a(a-1)y = teat
y(0)=b, y’(0)=b(a – 1)
(3).y  - (2a - 1)y   a(a - 1)y  4e at cos 2t
y(0)  2, y (0)  b (10). y + 2ay+(a2+b2)y = ab2te–at
(4) y  - 2ay   a 2 y  4e(a -1)t sin 2t y(0)=0, dan y(0)=a
y(0)  2, y (0)  b
(5) y  - (a  b  2)y   (a  1)(b  1)y  aebt
y(0)  a, y (0)  b
(6) y  - (a - 1)y   a 2 y  - a 2 (a - 1)y  4te(a -1)t
y(0)  0, y (0)  2, y (0)  4
FUNGSI TANGGA SATUAN
Fungsi tangga satuan yang disebut Secara umum fungsi tangga yang
juga dengan fungsi Heaviside bernilai 0 bila t < a dan f(t – a) bila t
satuan didefinisikan oleh : > a, diberikan oleh :

0 , jika t  a  0 , jika t  a
u (t  a )   g (t )  
 1 , jika t  a f (t  a ) , jika t  a

Gambar fungsi tangga satuan Dalam bentuk fungsi tangga

satuan, u(t – a), fungsi g(t)
dinyatakan oleh f(t – a)u(t – a),
dengan demikian fungsi diatas
ditulis menjadi

 0 , jika t  a
f (t  a )u(t  a )  
f (t  a ) , jika t  a
Contoh
Nyatakan fungsi berikut dalam
tangga satuan

0 , jika t0

f (t )   1 , jika 0  t  1
0 , jika t 1

Jawab :
Dengan memperhatiikan sketsa
pada gambar,

0 , jika t0

f (t )   1 , jika 0  t  1
0 , jika t 1

 u(t )  u(t  1)
LAPLACE FUNGSI TANGGA
Jika F(s) = L{f(t)}, f(t) = L–1{F(s)} Contoh
maka transformasi Laplace dari Tentukanlah transformasi Laplace dari
fungsi tangga
 0 ,t  a
f (t  a )u(t  a )  
f ( t  a ) , t  a
adalah, f(t) = u(t) – u(t-1)
L {f (t  a )u(t  a )}  e  as F (s )
dan invers Laplacenya,
L1{e  as F (s )}  f (t  a )u(t  a ) Jawab :
Kasus khusus, Karena, f(t) = u(t) – u(t-1), maka :

e  as L {f (t )}  L {u(t )}  L {u(t  1)}

L {u(t  a )} 
s e  0s e 1s
dan,  
s s
  as 
-1 e 1 es
L    u (t  a ) 
 s  s
Contoh Contoh
Tentukanlah transformasi Laplace Tentukanlah transformasi Laplace
dari dari

f(t) = tu(t)–u(t -1) - (t-1)u(t-1)

f(t)=(t–1)u(t–1)–u(t–2)–(t–2)u(t – 2)
Jawab : Jawab :
1 1
Karena, L {t }  maka : Karena, L {t }  maka :
s 2 2
s
L {f (t )}  L {tu (t )}  L {u(t  1)} L {f (t )}  L {(t  1)u(t  1)}  L {u(t  2)}
 L {(t  1)u(t  1)}  L {(t  2)u(t  2)}
e  0s
es es es e  2s e  2s
     
2
s s s2 s 2 s s2
1  se  s  e  s e  s  se  2s  e  2s
 
2
s s2
 Contoh Contoh
Tentukanlah y(t) dari : Tentukanlah y(t) dari :
1 es s  se  s
Y (s )  Y (s ) 
s 2  3s  2 s2  4
Jawab : Tulislah Y(s) menjadi, Jawab : Tulislah Y(s) menjadi,
1 es s  se  s
Y (s )   F (s )  F (s )e  s Y (s )   F (s )  F (s )e  s
(s  1)(s  2)
s2  4
1 1 1
F (s )    F (s ) 
s
(s  1)(s  2) s  2 s  1 2
,
s 4
 1  1 1 
f (t )  L1 L 
2t
  e e
t
 1  s 
s  2  s  1 f (t )  L    cos 2t
2
s  4
y (t )  e 2t  e  t
y (t )  cos 2t  cos 2(t   )u(t   )
 (e 2(t 1)  e (t 1) )u(t  1) 2 cos 2t ,0  t  
e 1 
 e 2t  e t , t  1 k1  ,  0 , t 
 2
e
k1e 2t  k 2e t , t  1
1 e
k2 
e
 Contoh Solusi PD
Carilah solusi PD : Mengingat,
y′′ – 4y′ + 4y = r(t)
1
 1 
y(0)=0, dan y′(0)=0 dimana L    te 2t
r(t) = u(t) – u(t – 1)  (s  2)2 
Jawab : maka,
Persamaan pembantu Y(s),
1 1
 1 
f (t )  L {F (s )}  L  
1 es  s(s  2) 
2
R(s )  L {u(t )}  L {u(t  1)} 
s t 1
  ue 2u du  (2te 2t  e 2t  1)
Q(s )  s 2  4s  4  (s  2)2 0 4
G(s )  (s  4)(0)  0  0 Solusi PD adalah,
y (t )  f (t )  f (t  a )u(t  a )
1 es
Y (s )   F (s )  F (s )e  s 1
s ( s  2) 2  (2te 2t  e 2t  1)
4
dengan,
 {2(t  1)e 2(t 1)  e 2(t 1)  1}u(t  1)
1
1 4
F (s ) 
s ( s  2) 2
Contoh Solusi PD
Carilah solusi PD : Mengingat,
y′′ + 4y = r(t)
y(0)=0, dan y′(0)=0 dimana  1  1  2 
f (t )  L {F (s )}  L  
r(t) =sin 2t u(t) – sin2(t–π)u(t–π)  (s  4) 
2 2
Jawab : Persamaan Y(s),
1 1
R (s )  L {sin 2t }  sin 2t  t cos 2t
8 4
 L {sin 2(t   )u(t   )} maka solusi PD adalah,
2  2e  s y (t )  f (t )  f (t   )u(t   )

s2  4 1 1
 sin 2t  t cos 2t 
Q( s )  s 2  4 8 4
G(s )  (s  0)(0)  0  0 1 1 
 sin 2(t   )  (t   ) cos 2(t   )u(t   )
 s
8 4 
2  2e
Y (s )  1 1
8 sin 2 t  t cos 2t , t  
(s 2  4 ) 2 4

,t  
 F (s )  F (s )e  s , dengan,
1
  cos 2t
 4
2
F (s ) 
(s 2  4 ) 2
SOAL-SOAL LATIHAN
Tentukanlah f(t), jika :
Selesaikanlah persamaan diferensial
berikut ini
s(1  e  s )
(1). F(s) 
s 2  3s  2 (1). y + b2y = cos b(t - ) u(t - ), dengan
4  se s ) syarat y(0) = a, dan y’(0) = b
(2). F(s)  (2).y′′ + 9y = r(t), dengan syarat y(0) = 18,
s2  4
y′(0) = 0, dan r(t) = sin3(t - π)u(t – π)
2s  4e  s ) (3). y′′ – 5y′ + 6y = r(t), dengan syarat
(3). F(s) 
s2  9 y(0) = 8, y′(0) = 0, dan r(t) = u(t) – u(t – 2)
(4). y′′ + 4y = r(t), syarat y(0) = 8, y′ (0) =
4(1  e  s )
( 4). F(s)  0, dan r(t) = cos 2t – cos 2(t – 2π) u(t –
s 2  4s  8 2π)
s(1  e  2s ) (5). y′′ – 3y′ + 2y = r(t), dengan syarat y(0) =
(5). F(s)  10, y′(0) = 0, dan r(t) = u(t) – u(t – 1)
( s 2  a 2 )2 (6). y′′ + 9y = r(t), dengan syarat y(0) =
(s 2  se 2s ) 4, y′(0) = 6, dan
(6). F(s)  r(t) = cos 3t – cos 3(t – 3π) u(t – 3π)
((s 2  a 2 )  b 2 )2
TEOREMA KONVOLUSI
Andaikan f(t) dan g(t) terdefinisi Contoh 1
untuk t ≥ a, memenuhi konsistensi Carilah h(t) jika H (s ) 
transformasi transformasi Laplace Jawab : s 2 (s  a ) 2
sedemikian sehingga L{f(t)} = Mengingat,
F(s), dan L{g(t)} =
G(s), transformasi Laplace fungsi  1  1  1  1 
L    t, L    te at
yang didefinisikan oleh, h(t) = s 2   (s  a ) 2 
 
(fοg)(t) diberikan oleh :
t az
h(t)  0 ze (t  z ) dz
H(s) = L(fοg)(t) = L(f) L(g)
t
= F(s)G(s)   z 1  az 
 t    e  
Akibatnya bila, h(t) = L–1[H(s)]
  a a2  0
dengan H(s)= F(s)G(s), maka
t
fungsi h(t)1diberikan oleh,  z 2 2z  az 
h(t )  L {H (s )}   
2 e 
 L1{F (s )G(s )}  f (t )  h(t )  a a 2 a 3  
0
t
  f ( z )g (t  z ) dz 1 e at
0  (at  2)  (at  2)
a3 a3
Contoh
Carilah solusi PD :
Mengingat
y′′ + b2y = bt
y(0)=0, dan y′(0)=0  1  b 
L1   t , L1   sin bt
Jawab : 2
s  2 2
s  b 
Persamaan Y(s), Makasolusi PD adalah,
b
R (s )  L {bt }  y(t)  L1{F (s )G(s )}  t  sin bt
s2
t
Q( s )  s 2  b 2   (t  z ) sin bt dz
0
P (s )  (s  0)(0)  0  0 t
 t  z 1 
b    cos bt    cos bz  sin bz  
Y (s )   b  b b 2  0
s 2 (s 2  b 2 )
1
Teorema Konvolusi,  (bt  sin bt )
2
b
1
F (s ) 
s2
b
G( s ) 
s 2  b2
 Contoh
Carilah solusi PD : Mengingat
y′′ + 4y = 8 cos 2t
 s  1 1   1 sin 2t
y(0)=3, dan y′(0)=6 L1   cos 2t , L  2 
Jawab : 2
s  4 s  4 2
Persamaan Y(s), Maka solusi PD adalah,
8s  3s  1 4 
R (s )  8L {cos 2t }   1 
y(t)  L {F (s )G(s )}  L 1
L  2 
s2  4  2
s  4 s  4
Q( s )  s 2  4  4 cos 2t  sin 2t  3 cos 2t  2 sin 2t
P (s )  3s  4 t
 4  sin 2z cos 2(t  z ) dz  3 cos 2t  2 sin 2t
8s 3s  4 0
Y (s )   t
(s 2  4 ) 2 s 2  4 4 1 2 
 3 cos 2t  2 sin st  cos 2t  sin 2t 
8s 3s 4 2 4 0
  
(s 2  4 )2 s 2  4 s 2  4 4  1 z t
 sin 2t   4 sin 2z cos 2z  2 
Teorema Konvolusi, 2 0
s 8 1
F (s )  ,G ( s )   t sin 2t  3 cos 2t  2 sin 2t
2
s 4 s2  4 4
PERSAMAAN INTEGRAL
Persamaan integral biasanya L{y(t)} =L{f(t)} + L{k(t)*y(t)}
diberikan oleh persamaaan,
Y(s) = F(s) + K(s)Y(s)
b (1 – K(s))Y(s) = F(s)
y (t )  f (t )   k (u, t )y (u ) du
a
Kasus khusus persamaan integral,
t Jadi persamaan pembantunya
y (t )  f (t )   k (t  u )y (u ) du
0 adalah,

Fungsi, k(u,t)=k(t – u) disebut F (s )

Y (s ) 
Kernel. Dalam bentuk konvolusi 1  K (s )
ditulis Solusi persamaan integral
adalah
y(t) = f(t) + k(t)*y(t)
 F (s ) 
y(t)  L-1 
Dengan transformasi Laplace 1  K ( s ) 
solusi persaman integral diberikan
oleh,
Contoh Persamaan pembantu,
Carilah solusi persaman integral,
t 1 s2  4 s2  4
y (t )  te 2t  2 y(u) cos 2(t  u ) du Y (s )   
2 2
0 ( s  2) ( s  2) ( s  2) 4
Jawab :
Jumlahan parsial,
Persamaan pembantu Y(s),
A4 A3 A2 A1
1 Y(s)    
F (s )  L {te 2t }  (s - 2)4 (s - 2)3 (s - 2)2 s-2
( t  2) 2 2
4 s 4
4s A 4  ( s  2) 8
K (s )  L {4 cos 2t }  4
( s  2) s  2
s2  4
4s d 2
1  K (s )  1  A3  (s  4 )  4, A2  1, A1  0
s2  4 ds s2
Solusi PD
s 2  4s  4 ( s  2) 2
 
2
s 4 2
s 4 -1
 8  -1 4 
y(t)  L  L  
 (s - 2) 
4  (s - 2) 
3
1 s2  4

1  K ( s ) ( s  2) 2 -1 1   8 3 4 2  2t
L  
  t  t  t e
 (s - 2)   6
2 2 
SOAL-SOAL LATIHAN
Dengan Teorema Konvolusi,
hitunglah f(t)
Selesaikanlah persamaan integral
1 berikut ini
(1). F(s) 
s3 (s  a) t
 0 y(r ) cosa
-(b  1)t
(1). y(t)  te  2a 2 ( t  r ) dr
1
(2). F(s) 
s(s  a)3 (2). y(t)  e a(t - ) sin a( t   )u( t   )
2a t
(3).F(s) 
s 2 (s 2  a 2 )
 2a
 0 y(r ) cosa 2 ( t  r ) dr

t
s2
 0 y(r ) cos 2(t  r ) dr
t
(4).F(s)  (3). y(t)  2e sin 2t 
(s2  a 2 )(s 2  1)
t

(5). F(s) 
s2 ( 4). y(t)  e 2t cos t  2
 0 y(r ) sin (t  r ) dr
(s2  b 2 )2 t

s2  b2
(5). y(t)  1  e  t  2e  t
0 y(r ) ( t  r ) er dr
(6). F(s)  t
2 2 2
(s  b ) t
(6). y(t)  te t  2e
0 y(r ) er dr